Công nghệ thông tin Tin học ứng dụng Quản lí Nghiên cứu Giáo dục

HC VIN CHNH TR - HNH CHNH QUC GIA H CH MINH



BO CO TNG HP KT QU NGHIấN CU
TI KHOA HC CP C S NM 2007

M
M
ộ
ộ
T
T


S
S
ố
ố


G
G
I
I
ả
ả
I
I

P
P
H
H
á
á
P
P




N
N
Â
Â
N
N
G
G


C
C
A
A
O
O

C
C
H
H
ấ
ấ
T
T


L
L
Ư
Ư
ợ
ợ
N
N
G
G


X
X
U
U
ấ
ấ
T
T

B
B
ả
ả
N
N


G
G
I
I
á
á
O
O


T
T
R
R
ì
ì
N
N
H
H

ở
ở


H
H
ọ
ọ
C
C


V
V
I
I
ệ
ệ
N
N


C
C
H
H

í
í
N
N
H
H


T
T
R
R
ị
ị


Q
Q
U
U
ố
ố
C
C


G
G
I
I

A
A


H
H
ồ
ồ


C
C
H
H
í
í


M
M
I
I
N
N
H
H



(Mó s: CS 07-46)

C quan ch trỡ: Nh xut bn Lý lun chớnh tr
Ch nhim ti: PGS, TS ng Vinh Sng





6812
17/4/2008

H NI - 2008




2





Chủ nhiệm đề tài: PGS, TS Đường Vinh Sường
Thư ký đề tài: Dương Văn Vinh
Các cộng tác viên: Lê Ngọc Diệp
Lê Tiến Hùng
Vũ Tiến Hùng
Ứng Thị Bích Liên
TS Lê Thị Hoài Thanh
Nguyễn Cao Thắng

Nguyễn Văn Thắng
Nguyễn Hoàng Diệu Thủy

3
MỤC LỤC


Trang
Phần mở đầu
4
Chương I:

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH
8
1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục vụ công tác
đào tạo
8
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình
11
1.3. Hệ thống giáo trình của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh -
Yêu cầu và đặc điểm
18
Chương II:

THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH
Ở HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

26
2.1. Tình trạng bản thảo
28

2.2. Tình hình biên tập giáo trình
32
2.3. Công tác biên tập kỹ - mỹ thuật
49
2.4. Tình hình và chất lượng in ấn giáo trình
57
2.5. Đánh giá thực trạng chất lượng giáo trình ở Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh
61
Chương III:

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT
LƯỢNG XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH PHỤC VỤ CHO NHU
CẦU ĐÀO TẠO CỦA HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH TRONG TÌNH HÌNH MỚI

73
3.1. Phương hướng chung
73
3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
73
Kết luận
78
Tài liệu tham khảo

80

4


PHẦN MỞ ĐẦU



I. Tính cấp thiết của đề tài
Giáo trình và các tài liệu được sử dụng làm giáo trình (gọi tắt là giáo
trình) có vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng, hiệu quả đào
tạo cán bộ các hệ trung, cao cấp lý luận chính trị. Việc xuất bản có chất
lượng các giáo trình đòi hỏi một hệ thống quy chế, quy trình chặt chẽ từ
khâu xác định nội dung, chương trình đào tạo đến khâu tổ
chức biên tập,
xuất bản, in ấn và phát hành. Tuy nhiên, việc xuất bản giáo trình hiện nay ở
các hệ đào tạo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh còn nhiều bất
cập, dẫn đến chất lượng xuất bản còn nhiều tiêu chí chưa đáp ứng yêu cầu
của sự nghiệp đào tạo cán bộ. Sự bất cập đó thể hiện ở nhiều nét chính sau:
- Quy chế
xuất bản chưa hoàn thiện.
- Việc chấp hành quy chế xuất bản ở các đơn vị chưa thống nhất.
- Quy trình biên soạn giáo trình còn nhiều điểm chưa hợp lý.
- Công tác nghiệm thu giáo trình còn có phần nể nang, dễ dãi.
- Chất lượng biên tập cả về nội dung lẫn hình thức đang còn những
hạn chế nhất định.
- Một số tiêu chuẩn về kỹ - mỹ thuật giáo trình chưa
được thực hiện
thống nhất.
- Chưa gắn phân tích nhu cầu học viên về giáo trình với hoạt động
xuất bản.

Trong thời kỳ tới đòi hỏi phải có bộ giáo trình có chất lượng cao, phù
hợp với yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp đào tạo cán bộ trong

5
hệ thống Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Do đó, Nhà xuất bản
Lý luận chính trị cần phải có công trình nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu
cấp thiết về nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình và ứng dụng trực tiếp
kết quả nghiên cứu vào hoạt động xuất bản của đơn vị.
II. Tình hình nghiên cứu
- Về chất lượng xuất bản giáo trình ở
nước ngoài có nhiều công trình
nghiên cứu lồng ghép trong các đề tài lớn về phương pháp giảng dạy - đào
tạo. Tuy nhiên, do quy trình, chuẩn mực đào tạo ở nước ngoài rất khác so
với nước ta nên tính ứng dụng vào trường hợp của nước ta không cao. Mặt
khác, quy cách và kiểu dáng chữ viết của mỗi ngữ khác nhau nên những
yêu cầu về trình bày, minh họa cũng rất khác nhau.
- Ở trong nước đã có một số đề tài khoa học và công trình d
ưới dạng
sách tham khảo viết về xuất bản sách giáo khoa phổ thông: Nhà xuất bản
Giáo dục đã xây dựng và ban hành hệ thống quy chuẩn về nội dung và hình
thức sách giáo khoa phổ thông. Khoa Xuất bản thuộc Học viện Báo chí và
Tuyên truyền đã có chuyên đề giảng dạy về công tác biên tập giáo trình,
giáo khoa dùng để giảng dạy cho sinh viên chuyên ngành biên tập xuất bản.
Trong khi đó, chưa có công trình nào nghiên cứu về chất lượng xuất bản
giáo trình dùng cho đào t
ạo cán bộ lãnh đạo hệ trung, cao cấp lý luận ở Học
viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
III. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá thực trạng về chất lượng xuất bản giáo trình phục vụ các hệ
đào tạo hiện nay ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục
vụ các hệ đào tạo ở Học vi
ện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
IV. Đối tượng và hạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là việc xuất bản các bộ giáo trình của Học

6
viện trong công tác đào tạo.
- Phạm vi nghiên cứu: áp dụng vào công tác xuất bản của Nhà xuất
bản Lý luận chính trị hiện nay.
- Khi đề cập đến chất lượng xuất bản giáo trình của Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh, đề tài đề cập ở khía cạnh khái quát chung, vai trò
của giáo trình lý luận chính trị trong công tác đào tạo các hệ lớp của Học
viện.
- Đề tài nghiên cứu dưới dạ
ng lý luận và thực tế công tác xuất giáo
trình của Nhà xuất bản, đưa ra nhiều khía cạnh cụ thể chi tiết trong công tác
xuất bản sách nói chung và giáo trình nói riêng.
V. Phương pháp nghiên cứu
Bên cạnh các phương pháp truyền thống, đề tài sử dụng phương pháp
so sánh, thống kê, đối chiếu tài liệu, điều tra chọn mẫu, mô hình hóa để làm
rõ các mục tiêu nghiên cứu của mình.
VI. Đóng góp của đề tài
- Làm rõ khái niệm giáo trình và giáo trình lý luận chính trị, triển khai
mở rộ
ng nội dung của khái niệm này trong công tác xuất bản phục vụ các
hệ đào tạo hiện nay của Học viện.
- Khái quát về tác dụng của giáo trình đối với công tác đào tạo, giảng
dạy của Học viện, nêu lên nhiều điểm quan trọng, trong đó có những nhấn
mạnh về công tác biên tập nội dung, biên tập kỹ - mỹ thuật, chất lượng in

ấn giáo trình của Học viện.
- Nêu mộ
t số giải pháp có tính khả thi, đặc biệt là nhấn mạnh các
nhóm vấn đề về nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục vụ các hệ
đào tạo ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
- Là một tài liệu thực tiễn, giúp ích cho công tác xuất bản giáo trình

7
của Nhà xuất bản Lý luận chính trị.
VII. Nội dung nghiên cứu
Chương I: Những vấn đề chung về xuất bản giáo trình
1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục vụ
công tác đào tạo.
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình.
1.3. Hệ thống giáo trình ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh -
yêu cầu và đặc điểm.
Chương II: Th
ực trạng chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
2.1. Tình trạng bản thảo.
2.2. Tình hình biên tập giáo trình.
2.3. Công tác biên tập kỹ - mỹ thuật.
2.4. Tình hình và chất lượng in ấn giáo trình.
2.5. Đánh giá thực trạng chất lượng giáo trình ở Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh.
Chương III: Phương hướng và giải pháp nâng cao chất lượng xuất
bản giáo trình phục vụ cho nhu cầu đào t
ạo của Học viện Chính trị quốc
gia Hồ Chí Minh trong tình hình mới
3.1. Phương hướng chung.

3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

8

Chương I
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH



1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục
vụ công tác đào tạo
Bất cứ môn khoa học nào cũng đều có chức năng là truyền bá, phổ
biến nội dung kiến thức của mình ngày càng rộng rãi trong xã hội. Đây là
lý do để tồn tại và phát triển. Hình thức phổ biến nhất, hiệu quả nhất để thể
hiện chức năng đ
ó mà các khoa học hay sử dụng là thông qua giáo dục, đào
tạo, tức thông qua học tập. Mà muốn học tập chất lượng cao, bất cứ môn
khoa học nào, bất cứ cấp chương trình nào cũng cần có giáo trình. Có thể
nói, giáo trình là loại hình văn hóa đọc luôn cần thiết không thể thiếu đối
với việc học tập. Nếu không có giáo trình sẽ trở nên dạy chay, học chay và
tất yếu kết quả không thể cao, mục đ
ích giáo dục đào tạo sẽ rất hạn chế, kể
cả xã hội hiện đại.
Đối với khoa học lý luận chính trị cũng không nằm ngoài lựa chọn đó.
Muốn truyền bá, phổ biến, giáo dục và học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng
và Nhà nước, chúng ta cần phải có giáo trình lý luận chính trị. Thông qua
đó nâng cao kiến th

ức, kinh nghiệm, phương pháp cách mạng, góp phần
xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách
mạng, nâng cao không ngừng tri thức lý luận chính trị, đạo đức, lối sống và
phương pháp công tác cho cán bộ đảng viên và toàn thể nhân dân. Những
tri thức lý luận chính trị thu nhận qua học tập được vận dụng trong thực
tiễn xây dựng cuộc sống mới, con người mới, xã hội mới, đấu tranh bác bỏ

9
các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch của chủ nghĩa xã hội và của
cách mạng nước ta.
Để tìm hiểu và xem xét giáo trình lý luận chính trị là gì, hay nói cách
khác, để phân biệt nó với các loại sách lý luận chính trị khác, cần xác định
một số khái niệm nền có liên quan với chủ đề đang nghiên cứu sau:
Giáo trình là sách dành cho học tập, giảng dạy ở trường lớp trong hệ
thống giáo dục.
Giáo dục là m
ột từ Hán có nghĩa là dạy bảo. Đó là quá trình hoạt động
có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức nhằm bồi dưỡng cho người
học những phẩm chất, đạo đức, những kiến thức cần thiết, qua đó tạo ra
khả năng tham gia mọi mặt của cuộc sống, cải tạo tự nhiên, biến đổi lịch sử
nhằm phục vụ
lợi ích của bản thân và cộng đồng. Để thực hiện có hiệu quả
chức năng giáo dục, tất cả các môn khoa học đều phải căn cứ trên mục
đích, đối tượng đào tạo để định ra chương trình, nội dung, phương pháp và
tổ chức dạy và học của môn học đó, trong đó khâu biên soạn giáo trình dạy
và học là nhiệm vụ hết sức quan trọng.
Giáo trình là loại tài li
ệu đặc trưng nhất phục vụ chức năng giáo dục
và đào tạo. Vì vậy, việc chỉ đạo biên soạn giáo trình, xuất bản giáo trình
(trong đó đặc biệt là giáo trình lý luận chính trị) luôn luôn được Đảng và

Nhà nước ta quan tâm hàng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói:
“Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế văn
hóa”
1)
. Vì vậy ngay từ năm 1927, để mở lớp đào tạo huấn luyện những nhà
cách mạng, chuẩn bị cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, đưa cán
bộ về nước lãnh đạo cách mạng, Người đã trực tiếp soạn thảo ra cuốn
giáo trình để giảng dạy, bồi dưỡng lý luận chính trị cho lớp học có tên
Đường Kách mệnh. Có thể nói cho đến bây giờ Đường Kách m
ệnh của Chủ


1)
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H. 2002, t. 8, tr. 184.

10
tịch Hồ Chí Minh vẫn là cuốn giáo trình kiểu mẫu, thể hiện đầy đủ đặc
trưng, tính chất của khoa học lý luận chính trị, được biên soạn với kết cấu,
cách diễn đạt phù hợp với yêu cầu của việc giảng dạy và học tập; phù hợp
với đặc điểm về trình độ, tâm lý của người học dễ nhớ, dễ vận dụ
ng
2)
.
Khái niệm “giáo trình”, theo Từ điển Tiếng Việt đó là một từ kết hợp
hạn chế chỉ các loại sách dành cho các môn học được dùng ở trường học.
Về mặt từ loại, giáo trình, giáo khoa, giáo tài là khác nhau, nhưng có nội
hàm gần giống nhau. Ở góc độ nào đó, trong thực tế chúng được dùng cùng
một nghĩa, còn được gọi chung là loại sách giáo khoa.
Vậy giáo trình lý luận chính trị là loại sách để dạy về
khoa học Mác-

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, pháp luật, chính sách
của Nhà nước ta cho sinh viên, cán bộ, đảng viên ở các trường hệ thống
Nhà nước và hệ thống trường Đảng trong cả nước.
Nói đến giáo trình bao giờ chúng ta cũng ghép với và đi liền với một
ngành, một môn khoa học cụ thể. Do đó khái niệm “giáo trình” tồn tại như
một tính từ chứ không phải một danh từ, nó
được dùng để chỉ tính chất của
loại sách dùng trong dạy và học ở các lớp, các trường. Giáo trình là chỉ một
loại sách chứ không phải là một cuốn sách cụ thể nào dù nó có ghi ở bìa
hay không ghi ở bìa từ Giáo trình, Tập bài giảng, Tài liệu học tập... hay
không?
Trước đây, vào cuối những năm 1970, ở nước ta trong lĩnh vực xuất
bản giáo trình lý luận chính trị có quan niệm, theo chúng tôi, là không đúng
rằng: Sách dùng cho học tập lý luận
được chia thành nhiều cấp tùy thuộc
vào độ chín muồi, chất lượng nội dung hoặc dựa vào độ ổn định của nó.
Môn học mới được đưa vào giảng dạy, biên soạn còn sơ sài, còn nhiều nội


2)
Xem Đường Kách mệnh - Giá trị lý luận và thực tiễn, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ
Chí Minh, 2007, tr. 137.

11
dung chưa thật yên tâm lắm thì gọi là tập bài giảng, chẳng hạn lúc đó có
Tập bài giảng Về xây dựng Đảng hay Tập bài giảng Văn hóa xã hội chủ
nghĩa...
Trải qua một thời gian giảng dạy, rút kinh nghiệm, chỉnh lý, bổ sung,
sửa chữa và bài giảng thực sự có hệ thống, đầy đủ về nội dung, được người
đọc đánh giá tốt, chất lượng trình bày các phạm trù, quy lu

ật, nguyên lý
thấy ổn định chúng ta cho xuất bản được gọi là giáo trình, giáo khoa. Như
vậy quan niệm trên là thiếu căn cứ khoa học. Chất lượng, độ chín muồi
trong biên soạn của sách chưa nói lên được đặc trưng của giáo trình lý luận
chính trị để phân biệt nó với cái khác cùng loại. Theo chúng tôi, quan hệ
giữa giáo trình lý luận chính trị với các loại sách lý luận chính trị khác là
quan hệ giữa cái chung với cái riêng và cái đặc thù. Muốn vậy, chúng ta
phải có ph
ương pháp tiếp cận hết sức khách quan khi xác định đặc trưng
của nó.
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình
Giáo trình là loại sách dùng trong trường học, lớp học. Nội dung của
giáo trình được biên soạn dựa theo chương trình do Nhà nước ban hành cho
một loại trường, lớp học và một số đối tượng người học nhất định nhằm đạt
mục tiêu giáo dục đề ra.
Mục tiêu chủ yếu c
ủa giáo trình là truyền thụ kiến thức, cung cấp
thông tin, củng cố niềm tin, tạo lập nhân cách, định hướng hành động.
Ngoài kiến thức nội dung môn học, giáo trình còn chú trọng cung cấp
phương pháp tư duy, phương pháp vận dụng thực tế, hay nói cách khác là
trang bị phương pháp cho mỗi người học.
Giáo trình lý luận chính trị, theo đó là loại sách chứa đựng những vấn
đề lý luận chính trị, được biên soạn theo một chương trình giáo dục lý lu
ận
chính trị nhất định, làm công cụ học tập và giảng dạy cho một đối tượng xác

12
định nhằm nâng cao tri thức lý luận chính trị, hình thành, phát triển ở người
học tính tự giác chính trị, năng lực, nhiệt tình tham gia vào đời sống chính trị
đất nước.

Theo các tiêu chí khác nhau, giáo trình lý luận chính trị hiện nay có
thể được phân chia thành nhiều chủng loại, nhiều mảng sách, tủ sách:
- Nếu phân chia theo cấp học thì giáo trình lý luận chính trị có các
chủng loại: giáo trình chính trị cho chương trình phổ thông, chương trình
sơ cấp, chương trình trung cấp, chương trình cao cấ
p lý luận chính trị. Hoặc
có thể chia theo cách khác là giáo trình lý luận chính trị cho các chương
trình cơ sở, trung cấp, đại học và sau đại học.
- Nếu dựa vào chuyên môn khoa học mà sách chứa đựng thì giáo trình
lý luận chính trị có thể phân thành: giáo trình về các bộ môn lý luận Mác-
Lênin: Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học...; giáo trình
Tư tưởng Hồ Chí Minh, Lịch sử Đảng, Xây dựng Đảng v.v..
- Nếu căn cứ theo chức năng d
ạy và học tập lý luận chính trị, giáo trình
lý luận chính trị có thể chia thành: giáo trình dành cho giáo viên, giáo trình
cho học viên, học sinh, sách tham khảo, hỏi và đáp theo chương trình giáo
dục...
Tuy cũng là một loại sách, song giáo trình lý luận chính trị trước hết
phải mang đầy đủ những đặc điểm của một loại giáo trình và sau đó là đặc
điểm riêng biệt của chính nó. Các đặc điểm này kết hợp, đan xen với nhau
để tạo nên ý nghĩ
a đầy đủ cho một cuốn giáo trình lý luận chính trị.
1.2.1. Đặc trưng về tính chuẩn mực và tính sư phạm của giáo trình
lý luận chính trị
- Tính cơ bản chuẩn mực
Nội dung của giáo trình lý luận chính trị có tính chuẩn mực bắt buộc
về kiến thức và kỹ năng mà người học phải đạt được và người dạy phải

13
quán triệt nhằm thống nhất việc học tập và giảng dạy đối với các học viện,

trường đại học trong cả nước. Giáo trình phải lựa chọn những yếu tố kiến
thức cơ bản, thích hợp để hình thành những đơn vị kiến thức đúng yêu cầu
quy định của chương trình. Các khái niệm công cụ là cần thiết không thể
thiếu để h
ướng người đọc đi từ kiến thức đơn giản đến phức tạp, từ thấp
đến cao. Sẽ khó có ai hiểu được thế nào là hình thái kinh tế - xã hội cùng
các quy luật vận động của nó nếu không bắt đầu từ việc hiểu về “lực lượng
sản xuất”, “quan hệ sản xuất” và các khái niệm khác nữa.
Phải cân nhắc thận trọng nếu không sẽ dẫn đến tình tr
ạng cắt xén kiến
thức, hạ thấp yêu cầu. Cần thấy rõ mối liên hệ giữa các tài liệu sự kiện và
các tài liệu thực tế. Sự kiện phải điển hình, tiêu biểu, vừa đủ. Nếu ít quá sẽ
dẫn đến sự sơ lược trong quá trình nhận thức khoa học, nếu nhiều quá sẽ
rườm rà, nặng nề dễ che lấp con đường lôgíc dẫn đến nhận thứ
c bản chất
của vấn đề. Có như thế mới phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi, khă năng tư
duy của từng đối tượng người học.
Không thể chọn một yếu tố kiến thức có tính trừu tượng, đòi hỏi thao
tác tư duy khá phức tạp để đưa vào giáo trình. Như thế là gạt bỏ tính sư
phạm - một yêu cầu quan trọng đối vớ
i mọi loại giáo trình. Độc giả không
thể sinh ra đã biết về những nội dung được đề cập tới trong sách nên dù
mang phong cách ngôn ngữ khoa học, giáo trình lý luận chính trị cũng cần
tránh lối dùng từ cầu kỳ, khó hiểu, xa lạ với bạn đọc. Dẫu sao đây cũng
không phải là một ấn phẩm chuyên môn thuần túy, phong cách giao tiếp
đơn giản, thân thiện thường hiệu quả hơn. Một cuốn giáo trình lý luận
chính trị thực sự cần ngắn gọn, dễ hiểu, thẳng thắn, chứa đựng thông tin
theo lối chuyển thẳng từ tác giả tới độc giả.
- Tính hệ thống
Như mọi loại giáo trình khác, giáo trình lý luận chính trị không phải

14
chỉ có tác dụng cho một năm học, một cấp học mà có tác dụng trong nhiều
cấp học - đó là hệ thống dọc. Giáo trình lý luận chính trị của cấp học này là
cơ sở cho sách của cấp học sau và cả cấp học sau nữa.
Ngoài ra, giáo trình lý luận chính trị còn có mối liên hệ ngang - đó là
mối liên hệ hữu cơ giữa các môn lý luận chính trị với nhau và với các môn
học khác. Đảm bả
o mối liên hệ ngang sẽ tăng thêm tính hiệu quả của sách.
Ở các cấp học phổ thông đến đại học, mối liên hệ dọc và ngang này đòi
hỏi kiến thức được trình bày trong giáo trình phải có tính ổn định trong một
thời gian tương đối lâu. Việc thay đổi kiến thức trong môn học này sẽ có ảnh
hưởng đến các môn học khác và ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu của sinh
viên. Có thể thấy rõ
điều này ở giáo trình triết học, nếu khái niệm như “vật
chất”, “quan hệ xã hội”... chưa được trình bày chính xác, rõ ràng thì người
học không thể tiến tới nắm bắt kiến thức ở phần học sau, ở nhiều bộ môn
khác nữa. Tuy nhiên, cũng không nên quan niệm tính ổn định một cách cứng
nhắc. Khi cần thiết vẫn phải chỉnh lý nội dung của giáo trình lý luận chính trị
cho phù hợp vớ
i những thành tựu mới nhất về khoa học và yêu cầu mới của
cách mạng.
- Tính sư phạm
Giáo trình lý luận chính trị là một trong những công cụ để giáo viên
thực hiện vai trò nghề nghiệp của mình trong quá trình dạy học. Các cuốn
giáo trình có thể đưa ra nhiều con đường mới, công cụ mới, bài thực hành
mới vận dụng lý luận dạy học và sự nhạy cảm của mỗi giáo viên với hoàn
cả
nh sư phạm.
Sự phát triển của lý luận dạy học các môn được thể hiện trong giáo

trình đem đến cho giáo viên một loạt các hành động thích hợp để cải tiến
hoặc đổi mới phương pháp dạy học. Những tư liệu được trình bày trong
giáo trình, những chú dẫn, chỉ dẫn để khai thác, các dạng đánh giá mà giáo

15
trình đề cập giúp giáo viên các khả năng truyền thụ tri thức cho học viên,
sinh viên.
Đối với học viên, sinh viên, giáo trình lý luận chính trị hỗ trợ họ tích
hợp điều đã học và sau đó ứng dụng vào các tình huống. Tích hợp kiến
thức là một quá trình tích hợp dọc và tích hợp ngang, biến đào tạo thành tự
đào tạo với mức độ tăng dần từ cấp học thấp lên cấ
p học cao. Giáo trình
không chỉ truyền thụ kiến thức và kỹ năng mà còn nâng cao khả năng ứng
xử, giúp học viên, sinh viên tích lũy vốn hiểu biết, thích nghi với môi
trường rèn luyện, làm việc sau này.
Từ đặc trưng này mà các biên tập viên giáo trình lý luận chính trị khi
xem xét bất kỳ bản thảo nào đều phải chú ý: phương pháp giải quyết vấn đề
áp dụng trong bản thảo có phù hợp với quan điểm sư phạm không? B
ản
thảo có đề xuất được những hoạt động tìm tòi cho học viên, sinh viên chưa?
Tính đa dạng của bài tập, tính phù hợp nội dung của giáo trình được trình
bày như thế nào? Các bài tập nhằm giúp người học tự kiểm tra sự tiến bộ
và thành tích học tập đã được biên soạn như thế nào?
Tất cả những đặc điểm trên là nét đặc thù của bất cứ một cuốn giáo
trình nào. Không tồn tại tách rời, riêng lẻ, các đặc điểm đó kết hợp với
nhau, đan xen nhau, biểu hiện ở những cấp độ khác nhau theo từng loại
giáo trình, khi thì cần làm bật rõ tính sư phạm, lúc lại cần nhấn mạnh tính
chuẩn mực... nhưng tựu trung lại đó là một chỉnh thể thống nhất, trọn vẹn,
sự thiếu hụt hay vi phạm một đặc tính nào trong các đặc tính
đó sẽ làm cho

giáo trình không còn ý nghĩa đầy đủ của nó.
1.2.2. Đặc trưng về tính chính trị trực tiếp của giáo trình lý luận
chính trị
Trong xã hội có phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp, nguyên tắc
tính đảng trong xuất bản sách đòi hỏi phải có ý nghĩa chính trị, phục vụ

16
nhiệm vụ chính trị của một giai cấp nhất định. Song ở mỗi loại sách, tính
chất chính trị, tính đảng biểu hiện mỗi khác. Giáo trình lý luận chính trị
luôn mang tính chính trị trực tiếp. Nội dung của nó đề cập đến các quan
điểm chính thống của Đảng và Nhà nước, gắn bó trực tiếp với cuộc đấu
tranh chính trị, tư tưởng.
Xuất phát từ vai trò, chức năng của mình mà giáo trình lý lu
ận chính
trị trước hết chứa đựng hệ tư tưởng giai cấp công nhân, tư tưởng Hồ Chí
Minh, chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời qua đó đem lại cho học
viên, sinh viên, cán bộ quản lý khả năng vận dụng những quan điểm chính
thống để giải quyết các vấn đề thực tiễn đang đặt ra trong đời sống chính
trị. Nếu như sách lý luận chính trị nói chung
được xem như “công nghiệp
nặng của ngành tư tưởng” thì chắc chắn giáo trình lý luận chính trị sẽ là cơ
sở của ngành công nghiệp đó.
- Đối với công tác học tập và nghiên cứu lý luận, giáo trình lý luận
chính trị có nhiệm vụ:
+ Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu cho người học và
nghiên cứu.
+ Cung cấp cơ sở thực tiễn đã được tổng kết, khái quát cho những
ngườ
i học lý luận chuyên sâu.
+ Trực tiếp góp phần xây dựng đội ngũ những người làm công tác tư

tưởng, nghiên cứu lý luận, các cán bộ lãnh đạo từ những bước đầu tiên.
- Đối với công tác tuyên truyền giáo dục, giáo trình lý luận chính trị
có nhiệm vụ:
+ Giáo dục thế giới quan của chủ nghĩa Mác-Lênin, nhân sinh quan
lành mạnh, động lực phấn đấu mạnh mẽ, tự giác.
+ Trực tiếp phổ biến đườ
ng lối của Đảng, chính sách của Nhà nước.
- Đối với công tác cổ động, giáo trình lý luận chính trị có nhiệm vụ:

17
+ Tác động vào tình cảm, nâng cao nhiệt tình cách mạng, hướng dẫn
hành động.
+ Đưa ra điển hình tiên tiến, số liệu thực tiễn được tổng kết nâng cao
niềm tin vào sự nghiệp cách mạng.
+ Động viên nhiệt tình cách mạng của thế hệ trẻ, tăng cường tiềm lực
của đất nước trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, chống lại kẻ thù trên
mặt trận t
ư tưởng.
Đứng về mặt quy trình xuất bản, tính chất chính trị trực tiếp bộc lộ
trong tất cả các khâu từ kế hoạch đề tài đến biên tập, từ nội dung đến hình
thức. Ví dụ như kế hoạch đề tài của giáo trình lý luận chính trị cho hệ thống
trường Đảng được tổng hợp từ các Học viện khu vực, Trường Chính trị
thông qua Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh và Ban Tư tưởng -
Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) gửi đến Nhà
xuất bản Lý luận chính trị hay Nhà xuất bản Chính trị quốc gia rồi mới đưa
lên Cục Xuất bản để đăng ký. Trước khi tiến hành công đoạn đó, bản thân
đề tài và bản thảo kèm theo phải giữ vững những nguyên tắc chính trị cơ
bản của Đảng và Nhà nước, tính định hướng rõ ràng. Ngay cả lúc
đọc phân

tích, đánh giá bản thảo theo tiêu chuẩn khoa học, tiêu chuẩn chính trị cũng
phải đặt lên hàng đầu. Việc tổ chức nhân bản, phát hành sách cũng luôn
phải đảm bảo sự chính xác, phục vụ kịp thời cho công tác tư tưởng...
Tóm lại, dưới một hình thức gọn nhẹ, đơn giản và mức độ kết tinh khá
cao, mỗi cuốn giáo trình lý luận chính trị vừa là công cụ học tập, vừa là sự
thể hiện chính thống quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật
của Nhà nước; là phương tiện tối ưu để thực hiện nhiệm vụ giáo dục tư
tưởng cho mọi người. Giáo trình lý luận chính trị phản ánh phần nào bản
chất cách mạng của Đảng ta, vai trò, năng lực lãnh đạo của Đảng, qua đó
tiến hành nhiệm vụ chính trị, trực tiếp chống l
ại quan điểm sai trái, những

18
luận điểm chống phá của kẻ thù, giữ vững giá trị khoa học, cách mạng của
chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nâng cao sức chiến đấu cùng
sự phát triển sáng tạo của nó.
1.3. Hệ thống giáo trình của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh - yêu cầu và đặc điểm
Trước hết, chúng ta cần khẳng định rằng, giáo trình mà Học viện
Chính trị quốc gia H
ồ Chí Minh hiện đang sử dụng trong đào tạo và nghiên
cứu là một loại sách lý luận chính trị.
Hệ thống giáo trình của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh có
một số yêu cầu và đặc điểm sau:
1.3.1. Đối tượng phục vụ
Đối tượng phục vụ của hệ thống giáo trình lý luận chính trị của Học
viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh có đặc điểm riêng
đó là: đội ngũ
giảng viên của Học viện và học viên thuộc các hệ đào tạo. Trong đó đối
tượng phục vụ chủ yếu là học viên đang theo học các lớp trong chương

trình đào tạo các hệ của Học viện. Họ là cán bộ chủ chốt của Đảng và Nhà
nước, cán bộ làm công tác nghiên cứu lý luận chính trị, nghiên cứu khoa
học; cán bộ giảng dạy lý luận Mác-Lênin, tư t
ưởng Hồ Chí Minh, những
người đang làm công tác tư tưởng, lý luận; những cán bộ chính trị đang làm
công tác lãnh đạo và quản lý ở địa phương, các ban ngành, trong các cơ
quan Đảng, Nhà nước và các tổ chức đoàn thể chính trị và chính trị - xã hội
trên phạm vi cả nước. Bên cạnh đó, đối tượng phục vụ trên có đặc điểm họ
là những người đã có trình độ chính trị nhất định, trình độ nh
ận thức tư duy
cơ bản, am hiểu thực tiễn cách mạng Việt Nam, có nhu cầu hiểu biết những
vấn đề lý luận chính trị để làm cơ sở áp dụng vào hoạt động thực tiễn của
mình. Chính đặc điểm riêng trên của đối tượng này đã quy định hàm lượng,
tính chất nội dung tri thức của giáo trình. Căn cứ vào mục đích, mục tiêu

19
đào tạo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nên hệ thống giáo
trình lý luận chính trị được chia thành:
- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ trung cấp lý luận chính trị.
- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ cao cấp lý luận chính trị.
- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ cử nhân chính trị.
Giáo trình lý luận chính trị của Học viện không có sách dành cho
giảng viên, mà chủ yếu là giáo trình dùng cho học viên theo chương trình
đào tạo đã được quy định.
Giáo trình hệ trung c
ấp: được biên soạn và xuất bản nhằm đào tạo cán
bộ lãnh đạo của đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị và chính trị - xã hội
cấp cơ sở; trình độ học vấn tốt nghiệp phổ thông trung học hoặc tương
đương, thời gian toàn khóa học là 12 tháng tập trung.
Giáo trình hệ cao cấp: được biên soạn và xuất bản nhằm đào tạo cán

bộ lãnh đạo của đảng, chính quyề
n, đoàn thể chính trị và chính trị - xã hội ở
trung ương và địa phương có trình độ tốt nghiệp đại học, có trình độ lý luận
cơ bản, am hiểu thực tiễn, thời gian toàn khóa học là 2 năm.
Giáo trình hệ cử nhân: được biên soạn và xuất bản cho đối tượng học
là những người đã tốt nghiệp đại học và đang tiếp tục nghiên cứu chuyên
sâu, bởi vậy giáo trình dành cho đối t
ượng này có những đòi hỏi khá khắt
khe, thời gian toàn khóa học là 2 năm.
1.3.2. Tác giả giáo trình lý luận chính trị của Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh
Tác giả của giáo trình lý luận chính trị là những cán bộ nghiên cứu,
giảng dạy ở các viện chuyên ngành thuộc Học viện Chính trị quốc gia Hồ
Chí Minh, họ hầu hết là các cán bộ có trình độ khoa học, có trình độ sư
phạm và có học hàm, học vị, có kinh nghiệm nhi
ều năm trong nghiên cứu
và giảng dạy các môn lý luận chính trị. Trong các đầu giáo trình lý luận

20
chính trị, nội dung được trình bày dưới dạng các bài, các chuyên đề riêng
phù hợp với từng ngành học, môn học. Các chuyên đề, các bài lại được
giao cho từng cá nhân tác giả hoặc tập thể tác giả biên soạn (các tác giả
phải chịu trách nhiệm về những vấn đề liên quan đến nội dung).
Căn cứ vào nội dung cơ bản của môn học và dựa trên cơ sở nội dung
sách đã Nhà nước quy định riêng cho Học việ
n Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh, các tác giả biên soạn, hoàn chỉnh, sau đó quy trình hoàn thiện nội
dung cuốn sách được thực hiện theo các bước: Hội đồng khoa học của đơn
vị (viện, khoa) nghiệm thu trước và chuyển lên Hội đồng nghiệm thu của
Học viện hoàn thiện lần cuối rồi đưa xuất bản. Do tính chất và mục đích

hoạt động; mục tiêu giảng dạy, đào tạo củ
a Học viện (trong đó chủ yếu là
đào tạo, nâng cao trình độ cho những cán bộ lãnh đạo chủ chốt của các cơ
quan trung ương và địa phương) nên tác giả của giáo trình lý luận chính trị
là những người có trình độ khoa học cao. Chính sự đảm bảo về trình độ của
các tác giả và quy trình nghiệm thu đã đảm bảo cho tính chính thống của hệ
thống giáo trình lý luận chính trị của Học viện.
Bên cạnh đ
ó, tính chất sáng tạo của đội ngũ tác giả giáo trình lý luận
chính trị vừa mang tính cá nhân vừa mang tính tập thể, vì các chuyên đề,
các bài do cá nhân phụ trách, chịu trách nhiệm nhưng khi trở thành một
giáo trình lý luận chính trị cụ thể thì tập thể tác giả đứng tên hoặc người có
uy tín về khoa học nhất đứng tên chủ biên.
1.3.3. Vai trò, vị trí của giáo trình lý luận chính trị đối với công tác
đào tạo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ
Chí Minh
Thực hiện mục tiêu và các chức năng cơ bản của mình, giáo trình lý
luận chính trị thực sự đóng vai trò trọng yếu trong công tác đào tạo và
nghiên cứu khoa học của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nói
riêng và trong đời sống văn hoá, tư tưởng chính trị của xã hội cũng như

21
trong công tác lý luận tư tưởng của Đảng nói chung.
- Vai trò của giáo trình lý luận chính trị về mặt lý luận chung bao gồm
những vấn đề cơ bản như sau:
Thứ nhất, giáo trình lý luận chính trị góp phần thúc đẩy sự phát triển
và tăng cường sức chiến đấu của công tác nghiên cứu và giảng dạy các môn
học liên quan đến lý luận chính trị.
Thứ hai, giáo trình lý luận chính trị cung cấp cơ sở khoa h
ọc cho việc

xây dựng đường lối chính trị và tri thức, phương pháp khoa học cho hoạt
động chính trị trong thực tiễn cho người học.
Thứ ba, giáo trình lý luận chính trị còn là công cụ thông tin chính
thống, là phương tiện tổ chức, quản lý kinh tế, xã hội.
Thứ tư, giáo trình lý luận chính trị là một loại “vũ khí” trang bị cho
người học những tri thức chính trị cơ bản để đấu tranh chống lại các t
ư
tưởng phản động, thù địch.
Thứ năm, giáo trình lý luận chính trị là phương tiện để người học có
thể trao đổi, tranh luận, tìm tòi chân lý khoa học phê phán các hiện tượng
tiêu cực trong hoạt động tư tưởng chính trị.
- Trong thực tiễn giảng dạy và học tập của giảng viên và học viên tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh thì giáo trình lý luận chính trị giữ
những vai trò đặc biệ
t quan trọng như sau:
+ Giáo trình lý luận chính trị là công cụ chủ yếu để học tập và giảng
dạy của học viên và giảng viên. Nội dung của giáo trình lý luận chính trị là
trình bày hệ thống những kiến thức từ cơ bản đến nâng cao tùy theo từng
cấp học, trình bày những kỹ năng cũng như hệ thống phương pháp giảng
dạy và học tập bộ môn. Kiến thức trong giáo trình lý luận chính trị
luôn có
tính chuẩn mực, bắt buộc về kỹ năng phương pháp mà học viên phải nắm
vững để tự kiểm tra kiến thức đã học và giảng viên cần nắm vững để điều

22
chỉnh cách thức truyền thụ kiến thức.
Trong điều kiện học tập và giảng dạy của Học viện Chính trị quốc gia
Hồ Chí Minh thì giáo trình lý luận chính trị là công cụ chủ yếu. Giáo trình lý
luận chính trị là cơ sở để học viên bổ sung và kiểm tra kiến thức đã học được
trên lớp và với phương pháp xây dựng hệ thống tri thức được cấu thành từ

các yếu tố và các đơn vị kiến thức thì người giảng viên có thể xác định được
phương pháp giảng dạy thích hợp nhất cho từng đối tượng học viên, từ đó
xác định được cách thức kiểm tra kết quả học tập của người học và qua đó tự
đánh giá được chất lượng và hiệu quả truyền thụ tri thức của mình.
+ Hệ thống giáo trình lý luận chính trị
chiếm vị trí trung tâm trong tổ
hợp sách của Học viện
Để có được một hệ thống tri thức cho học viên bên cạnh giáo trình lý
luận chính trị trong Học viện còn cần nhiều loại sách và tài liệu tham khảo
khác. Với học viên, có các sách tham khảo nhằm củng cố kiến thức đã học
và mở rộng tri thức. Với giảng viên, cũng cần có sách tham khảo dành cho
việc nâng cao trình độ về mọi mặt. Nhữ
ng vấn đề được trình bày trong loại
sách này giúp cho giảng viên nghiên cứu sâu hơn. Ngoài sách tham khảo
trong Học viện còn có các sách hướng dẫn phương pháp học tập, giảng dạy
bộ môn hoặc phương pháp luận cho từng ngành học, sách hướng dẫn cho
từng môn học từng lớp học hoặc từng chuyên đề... Trong tổ hợp sách này,
giáo trình lý luận chính trị chiếm vị trí trung tâm vì chương trình là cương
lĩnh và giáo trình lý luận chính trị là cụ thể hóa chương trình. Trong v
ị trí
này, giáo trình lý luận chính trị quy định tri thức của môn học một cách cụ
thể chi tiết. Đồng thời, giáo trình cũng quy định các phương pháp xây dựng
bộ môn. Do đó hầu hết các loại sách khác phải xoay quanh nội dung của
giáo trình, lấy giáo trình lý luận chính trị làm trung tâm, làm định hướng
cho việc xây dựng đề tài, đề cương nội dung môn học.

23
+ Giáo trình lý luận chính trị là công cụ giáo dục toàn diện nhất. Giáo
trình là công cụ chủ yếu để học tập, nghiên cứu và giảng dạy, giáo trình
chiếm vị trí trung tâm trong tổ hợp sách, là phương tiện trọng yếu nhất

trong tổ hợp giảng dạy và học tập. Giáo trình giúp cho học viên nâng cao
tri thức khoa học, giúp cho giảng viên nắm được yêu cầu chủ yếu của giảng
dạy bộ môn. Giáo trình còn giúp học viên rèn luyện kỹ nă
ng, tích hợp tri
thức vận dụng trong thực tế, đồng thời nó trang bị cho học viên những quan
điểm chính trị, trau dồi đạo đức, phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo,
lòng say mê học tập, nghiên cứu.
Có thể khẳng định chắc chắn rằng, giáo trình là công cụ toàn diện và
quan trọng nhất trong tổ hợp giảng dạy, học tập nói chung và trong tổ hợp
sách nói riêng của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
1.3.4. H
ệ thống giáo trình của Học viện Chính trị quốc gia
Hồ Chí Minh
Hệ thống giáo trình của Học viện bao gồm các giáo trình cụ thể
như sau:
- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ trung cấp lý luận chính trị
+ Giáo trình Công tác dân vận,
+ Giáo trình An ninh quốc phòng,
+ Giáo trình Nhà nước và pháp luật (tập 1, 2, 3),
+ Giáo trình Xây dựng Đảng,
+ Giáo trình Những nguyên lý triết học Mác-Lênin,
+ Giáo trình Lịch sử Đảng,
+ Giáo trình Tâm lý học trong lãnh đạo quản lý,
+ Giáo trình Kinh tế chính trị (tập 1, 2),
+ Giáo trình Chủ nghĩa xã h
ội khoa học và chính trị,

24
+ Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh,
+ Giáo trình Văn hoá xã hội.

- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ cao cấp lý luận chính trị
+ Giáo trình Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam,
+ Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh,
+ Giáo trình Tâm lý học lãnh đạo quản lý,
+ Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học,
+ Giáo trình Triết học Mác-Lênin (phần duy vật lịch sử),
+ Giáo trình Triết học Mác-Lênin (phần duy vật biện chứng),
+ Giáo trình Chính trị học,
+ Giáo trình Lý luận về tôn giáo và chính sách tôn giáo củ
a Đảng
và Nhà nước
+ Giáo trình Lý luận về văn hoá và đường lối văn hoá của Đảng
Cộng sản Việt Nam,
+ Tập bài giảng: Quan hệ quốc tế,
+ Giáo trình Lý luận chung về nhà nước và pháp luật (tập I) và Một
số ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam (tập II),
+ Giáo trình Kinh tế chính trị Mác-Lênin về phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa,
+ Giáo trình Kinh tế chính trị Mác-Lênin về thờ
i kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội ở Việt Nam,
+ Giáo trình Xã hội học trong quản lý,
+ Giáo trình Khoa học quản lý,
+ Giáo trình Xây dựng Đảng.
- Giáo trình dùng cho đào tạo hệ cử nhân lý luận chính trị:

25
+ Giáo trình Kinh tế học phát triển,
+ Giáo trình Quản lý kinh tế,
+ Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học,

+ Giáo trình Tâm lý học lãnh đạo,
+ Giáo trình Xây dựng Đảng,
+ Giáo trình Khoa học quản lý,
+ Giáo trình Lịch sử các học thuyết kinh tế.