Đề cương ôn tập môn học Giáo dục học đại cương II - ĐH Ngoại ngữ

Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

PHẦN MỘT: LÍ LUẬN DẠY HỌC
Chuyên đề 1: Những vấn đề cơ bản của Lí luận dạy học (LLDH)
Lí luận dạy học là hệ thống lí luận về hoạt động Dạy và hoạt động Học được tiến hành trong sự
thống nhất biện chứng với nhau.
Mục đích, yêu cầu của chương
 Tri thức về lí luận:
o Hiểu rõ những nhiệm vụ cơ bản của q trình dạy học và phân tích được các nhiệm vụ
cơ bản của một quá trình dạy học cụ thể
o Hiểu rõ bản chất của quá trình dạy học
o Phân tích được mâu thuẫn, động lực và logic phát triển của quá trình dạy học
 Trên cơ sở hiểu rõ các tri thức về lí luận, vận dụng vào nhiệm vụ giảng dạy ngoại ngữ ở
trường Phổ thông.
 Đề ra biện pháp cần thiết để đảm bảo kết quả của q trình dạy học mơn ngoại ngữ ở
trường Phổ thơng.
I. Dạy học và ý nghĩa của nó
1. Dạy học là gì?
Dạy (hoạt động dạy của thầy)

Nhằm thực hiện nhiệm vụ dạy học

Học (hoạt động học của trò)
2. Ý nghĩa của Dạy học
a. Dạy học là con đường thuận lợi nhất, với khoảng thời gian ngắn nhất cho học sinh có thể
nắm được một khối lượng tri thức cần thiết.
o Là con đường thuận lợi nhất vì: Quá trình dạy học được tiến hành có tổ chức (lớp,
trường), có kế hoạch (năm học, kì học, tiết học) với nội dung dạy học bao gồm
những tri thức phổ thông, cơ bản, hiện đại và hệ thống những Kĩ năng, Kĩ xảo tương
ứng, với những hình thức tổ chức dạy học đa dạng, với sự điều khiển linh hoạt của
GV. Nói một cách khác, trong QTDH đã diễn ra sự gia cơng sư phạm trên cơ sở tính

đến những đặc điểm của KH, những đặc điểm tâm sinh lí của HS và đặc biệt là tính
đặc thù của QTDH (HS lĩnh hội những tri thức KH mà loài người đã phát hiện một
cách sang tạo, không phải là sự phát minh những chân lí KH mới).
o QTDH diễn ra trong khoảng thời gian ngắn nhất vì: trong QTDH hoạt động nhận
thức của HS được thực hiện trong điều kiện thuận lợi và khơng có tình huống thử,
sai; do vậy HS nắm được hệ thống những chân lí KH một cách dễ dàng, nhanh

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

1


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

chóng. Những chân lí KH này được phát minh nhờ các thế hệ các nhà KH và trải
qua nhiều thế kỉ.
b. Dạy học là con đường quan trọng bậc nhất giúp HS phát triển một cách có hệ thống năng
lực hoạt động trí tuệ, đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo.
o Dạy học là con đường quan trọng bậc nhất vì: với sự gia cơng sư phạm trong
QTDH, mà nhờ đó HS nắm được một cách nhanh chóng và có hiệu quả hệ thống
những tri thức KH cần thiết.
o Hệ thống những tri thức này được HS nắm vững trên cơ sở tiến hành những thao tác
hoạt động trí tuệ, đặc biệt là thao tác tư duy. Ngược lại, các thao tác trí tuệ này
thơng qua việc nắm tri thức KH lại được phát triên và hoàn thiện thêm một bước.
c. Dạy học là con đường chủ yếu GD cho HS Thế giới quan, Nhân sinh quan và những phẩm
chất đạo đức cho HS.
o Vì thơng qua DH, HS có thể nhanh chóng nắm vững có hiệu quả hệ thống những tri
thức KH cần thiết, những tri thức này giúp HS dần dần nắm được bản chất của
TGQ, của tự nhiên, xã hội, rút ra những qui luật vận động và phát triên của chúng,
trên cơ sở đó vận dụng nó vào cải tạo tự nhiên, xã hội, bản thân, nói cách khác đi

tức là HS sẽ dần dần hình thành được TGQ và NSQ.
II. Cấu trúc, bản chất, qui luật của QTDH
1. Cấu trúc của QTDH
Theo quan điểm hiện đại, QTDH là một hệ thống cấu trúc hoàn chỉnh bao gồm nhiều nhân tố và
những nhân tố đó có quan hệ biện chứng với nhau. Và chính những mối quan hệ này phản ánh
tính qui luật của QTDH.
a. Mục đích Dạy học
o Mục đích dạy học là sự phản ánh một cách tập trung nhất những yêu cầu của XH đối với
QTDH. Trên cơ sở XD mục đích Dạy học mới xác định được nhiệm vụ Dạy học.
o Nói một cách khác, mục đích DH qui định những yêu cầu về tri thức, Kĩ năng, Kĩ xảo, yêu
cầu về phát triển trí tuệ và GD cho học sinh. Do đó mục đích DH giữ vị trí quan trọng hàng
đầu và nó có chức năng định hướng hoạt động của GV và HS, đồng thời nó định hướng
cho các nhân tố khác của QTDH, định hướng cho sự phát triển nói chung của QTDH.
d. Nội dung Dạy học
o Là một nhân tố cơ bản của quá trình Dạy học, nó qui định hệ thống những tri thức, Kĩ
năng, Kĩ xảo mà HS cần phải nắm vững, và qui định nội dung hoạt động của GV và HS.
o Tạo nên nội dung hoạt động cơ bản của QTDH: Nội dung giảng dạy của GV và nội dung
hoạt động của HS.
c. Các phương pháp và phương tiện Dạy học

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

2


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Là hệ thống những cách thức, phương tiện hoạt động phối hợp của người dạy và người học nhằm
thực hiện tốt các nhiệm vụ DH. Có chức năng quan trọng là XD phương thức hoạt dộng dạy và
hoạt động học.

d. GV với hoạt động dạy và HS với hoạt động học: Là 2 nhân tốt đặc trưng cơ bản của QTDH.
o GV với hoạt động dạy có chức năng tổ chức điều khiển, lãnh đạo hoạt động học tập của
HS, đảm bảo cho học sinh thực hiện đầy đủ và có chất lượng cao những yêu cầu đã được
qui định phù hợp với mục đích GD và đào tạo.
o HS với hoạt động học giữ vai trị tích cực chủ động, quyết định chất lượng và hiệu quả của
QTDH (vừa là khách thể vừa là chủ thể của QTDH)
e. Kết quả dạy học: Phản ánh kết quả hoạt động chung của GV và HS trong QTDH. Chú ý:
o Tất cả các nhân tố cấu trúc của hệ thống QTDH tồn tại trong mối quan hệ qua lại thống
nhất với nhau.
o Tồn bộ hệ thống này lại có mối quan hệ qua lại và thống nhất với các môi trường của nó
(Mơi trường chính trị - xã hội và mơi trường Khoa học kĩ thuật). Các mơi trường một mặt
địi hỏi hoàn thiện QTDH để phục vụ cho chúng, mặt khác chúng tạo điêu kiện cho việc
hoàn thiện QTDH.
2. Bản chất của QTDH
Muốn xác định bản chất của QTDH cần xem xét mối quan hệ giữa Dạy và Học, giữa GV và HS.
Dạy và Học là hai hoạt động đặc trưng, cơ bản của QTDH. Hai mặt đó thống nhất biện chứng với
nhau. Sự tác động qua lại giữa Dạy và Học, GV và HS phản ánh tính hai mặt của QTDH. Xét cho
cùng mọi hoạt động giảng dạy, tổ chức, điều khiển của GV đều nhằm thúc đẩy hoạt động nhận
thức của HS. Như vậy kết quả Dạy học được phản ánh tập trung ở kết quả nhận thức của HS. Vì
thế chỉ có thể tìm thấy bản chất của QTDH trong mối quan hệ giữa HS và tài liệu học tập, ở hoạt
động nhận thức của HS.
Bản chất của QTDH là quá trình nhận thức độc đáo của HS.
a. QTDH là q trình nhận thức của học sinh: có nghĩa là QT này cũng tuân theo những qui luật
của quá trình nhận thức: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng.
b. Quá trình nhận thức độc đáo của HS
Nhận thức của nhà khoa học
Nhận thức của học sinh
Con đường mò mẫm, thử và sai
Con đường đã được khám phá
Tìm kiếm những chân lý mới, chứng minh Nhận thức cái mới với bản thân

những cái mới mà loài người chưa biết
Thời gian nhận thức dài
Thời gian học tập tương đối ngắn vì tiến hành
trong điều kiện sư phạm, dưới sự tổ chức,
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

3


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Khơng có khâu kiểm tra, đánh giá kiến thức
Khơng có tính giáo dục
1. Các qui luật cơ bản của QTDH

hướng dẫn của GV, nội dung tri thức đã được
rút ngắn, hệ thống hóa
Có khâu củng cố, kiểm tra, đáng giá kiến thức
Có tính giáo dục

Qui luật là những mối lien hệ bản chất, tất yếu, phổ biến, lặp đi lặp lại giữa các sự vật, hiện tượng
hay giữa các mặt khác nhau của một sự vật hiện tượng.
Dạy học là một q trình ln ln vận động và phát triên không ngừng nhằm thực hiện mục tiêu
DH ở các mức độ nhất định. Sự vận động của QTDH diễn ra theo những qui luật phổ biến và đặc
thù của nó. Các qui luật đó phản ánh những mối liên hệ tất yếu và bền vững giữa các thành tố của
QTDH cũng như giữa QTDH với điều kiện KTXH và KHKT. Ví dụ:





QL về tính qui định của mơi trường KT-XH đối với các thành tố của QTDH
QL thống nhất biện chứng giữa DH và phát triển trí tuệ của HS
QL thống nhất biện chứng giữa Dạy và Học, giữa GV và HS trong QTDH
QL thống nhất biện chứng giữa nội dung, phương pháp, phương tiện và các hình thức tổ
chức dạy học
 QL thống nhất biện chứng giữa Dạy học và Giáo dục
 …
Trong những qui luật trên, QL thống nhất biện chứng giữa Dạy và Học là qui luật cơ bản của
QTDH vì QL này phản ánh mối liên hệ tất yếu, chủ yếu và bền vững giữa 2 nhân tố trung tâm,
đặc trưng cho tính hai mặt QTDH: hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS. QL này chi
phối, ảnh hưởng tích cực tới các QL khác của QTDH, ngược lại các QL khác chỉ có thể phát huy
tác dụng tích cực ảnh hưởng tác động của QL này.
III. Các nhiệm vụ dạy học
Việc xác định nhiệm vụ Dạy học được xác định dựa vào những căn cứ sau:







Mục đích đào tạo nói chung và mục đích của từng cấp học, từng loại trường nói riêng
Những thành tựu của KHKT trong nước và trên thế giới
Nhận thức luận Duy vật biện chứng
Điều kiện thực tiễn của đất nước
Đặc điểm tâm sinh lí của HS
Kinh nghiệm DH của các nước trên thế giới và trong nước

1. Nhiệm vụ 1

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

4


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Võ trang cho HS hệ thống những tri thức khoa học phổ thông, cơ bản, hiện đại, phù hợp với thực
tiễn của nước ra về tự nhiên, xã hội, tư duy; đồng thời rèn luyện cho HS hệ thống những kĩ năng
kĩ xảo tương ứng.
 Tri thức khoa học: là những vốn kinh nghiệm của lồi người, được tích lũy, đúc kết trong
quá trình đấu tranh cải tạo tự nhiên, xã hội và được hệ thống hóa, khái quát hóa tạo thành
những cơ sở của các khoa học. Đó là: những sự kiện KH, tri thức thực hành, tri thức về PP.
 Tri thức phổ thông cơ bản: là những tri thức quan trọng nhất, chủ yếu nhất, cần thiết nhất
giúp cho HS sau khi rời nhà trường phổ thông có khả năng đáp ứng được những địi hỏi
của XH và bản thân. Những tri thức phổ thông, cơ bản mang tính tương đối và ln ln
biến đổi (thay đổi chương trình và SGK)
 Tri thức phù hợp với thực tiễn XH
 Tri thức có tính hệ thống: đảm bảo tính logic nội tại của từng mơn học, đảm bảo mối liên
hệ giữa tri thức của các môn học với nhau
 Hệ thống những kĩ năng, kĩ xảo, đặc biệt là những KN, KX có liên quan đến hoạt động học
tập, tự học nhằm giúp cho HS không những chỉ nắm vững tri thức mà còn biết vận dụng
một cách linh hoạt, sáng tạo vào những tình huống khác nhau
Kĩ năng là những năng lực tự giác hoàn thành được một thao tác hay một công việc nhất định trên
cơ sở hiểu được những tri thức KH và vận dụng những tri thức đó. Kĩ xảo là những kĩ năng đã
được tự động hóa nhờ lặp đi lặp lại (khơng có sự tham gia của ý thức)
Q trình nắm tri thức, KN, KX tiến hành qua 4 mức độ:






Mức độ nhận biết (những đặc điểm cơ bản của đối tượng cần nghiên cứu)
Mức độ tái hiện (nhớ lại một cách đầy đủ những tri thức, KN, KX)
Mức độ kĩ năng (vận dụng những tri thức, KN vào tình huống quen thuộc)
Mức độ sáng tạo (vận dụng những tri thức, KN vào những tình huống mới)

2. Nhiệm vụ 2: Phát triển ở HS năng lực hoạt động trí tuệ, đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo
a. Năng lực hoạt động trí tuệ: là năng lực vận dụng các thao tác trí tuệ, đặc biệt là các thao tác
tư duy (phân tích, tổng hợp, khái qt hóa, trừu tượng hóa…). Nhờ các thao tác trí tuệ mà
HS nắm được tri thức, và thông qua việc nắm tri thức mà các thao tác trí tuệ được hình
thành và phát triển.
b. Sự phát triển trí tuệ: được đặc trưng bởi sự tích lũy vốn tri thức và các thao tác trí tuệ thành
thạo, vững chắc của con người. Đó là q trình chuyển biến về chất lượng trong hoạt động
về trí tuệ nói chung, q trình nhận thức của người học nói riêng. Sự phát triển các phẩm
chất trí tuệ trong QTDH: tính định hướng, tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính độc lập, tính
phê phán, tính khái quát…
3. Nhiệm vụ 3

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

5


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Trên cơ sở võ trang tri thức, KN, KX và phát triển năng lực hoạt động trí tuệ, giúp hình thành và
phát triển ở HS thế giới quan khoa học, nhân sinh quan và các phẩm chất đạo đức của người cơng
dân, người lao động có bản lĩnh và bản ngã trong cộng đồng. Đây chính là nhiệm vụ GD của

QTDH. Giáo dục thế giới quan, đạo đức vừa là mục đích vừa là kết quả, đồng thời là cơ sở tư
tưởng, là động cơ thúc đẩy việc chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng và phát triển toàn diện nhân cách đối
với người học. Giữa Giáo dục và sự phát triển trí tuệ có sự thống nhất biện chứng với nhau.
Mối quan hệ giữa các nhiệm vụ DH
 Việc trang bị tri thức là cơ sở để rèn luyện các KN, KX. Việc trang bị tri thức, KN, KX là
cơ sở để phát triển trí tuệ và hình thành TGQ khoa học, NSQ và các phẩm chất đạo đức.
 Phát triển năng lực hoạt động trí tuệ là điều kiện rất quan trọng để HS nắm vững tri thức,
KN, KX và hình thành TGQ, NSQ và các phẩm chất đạo đức (vừa là kết quả, vừa là điều
kiện của 2 nhiệm vụ kia)
 Cơ sở TGQ KH, NSQ và các phẩm chất đạo đức là kết quả đồng thời cũng là mục đích, là
cơ sở tư tưởng của 2 nhiệm vụ kia
IV. Động lực của QTDH
1. Khái quát về sự vận động và phát triển của QTDH
QTDH cũng như các QT khác của thế giới khách quan, nó ln vận động và phát triển. QTDH
bao gồm nhiều nhân tố tồn tại trong mối quan hệ biện chứng với nhau. Bản thân mỗi nhân tố luôn
luôn vận động và phát triển.
 Mục đich, nhiệm vụ DH ngày càng nâng cao và hồn thiện do ảnh hưởng của mơi trường
KTXH, và sự tiến bộ của KHKT.
 Nội dung, phương pháp, phương tiện DH ngày càng đổi mới, hiện đại hóa. Chính sự vận
động, và phát triển đồng bộ của các nhân tố này tạo nên sự vận động và phát triển chung
của QTDH. Sau đây là sự vận động và phát triển của các nhân tố trung tâm
o HS và hoạt động học: vận động và phát triển không ngừng từ chỗ chưa biết, chưa ý
thức được các nhiệm vụ dạy học đến chỗ ý thức được nhiệm vụ và mục đích dạy
học; nắm tri thức đến nắm KN, KX và nắm ở mức độ ngày càng cao; vận dụng
những điều đã học vào tình huống quen thuộc rồi đến sự vận dụng linh hoạt vào
những tình huống mới.
o GV và hoạt động dạy: trong QTDH trình độ chun mơn, nghiệp vụ sư phạm trình
độ hoạt động XH của người GV cũng khơng ngừng được hồn thiện. Mặt khác,
nhân cách của người GV cũng khơng ngừng được hồn thiện.
Sự vận động và phát triển này diễn ra nhờ có sự tác động của những động lực nhất định.

2. Động lực của QTDH

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

6


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Nguyên nhân của sự vận động và phát triên của QTDH là sự xuất hiện, nảy sinh và giải quyết có
hiệu quả hệ thống những mâu thuẫn vốn có của QTDH. Đó là mâu thuẫn bên trong và bên ngồi.
a. Những mâu thuẫn bên trong: Là những mâu thuẫn giữa các thành tố cấu trúc của QTDH
hoặc giữa các yếu tố trong từng thành tố với nhau.
Chẳng hạn: giữa mục đích, nhiệm vụ DH đã được nâng cao với phương pháp, phương tiện
ở trình độ thấp; hoặc giữa nội dung DH đã hiện đại hóa nhưng phương pháp, hình thức DH
còn lạc hậu … Việc giải quyết những mâu thuẫn bên trong sẽ tạo nên hệ thống động lực
thúc đẩy QTDH phát triển không ngừng. Trong tất cả các mâu thuẫn trên thì mẫu thuẫn
giữa yêu cầu học tập ngày càng cao với trình độ nhận thức có hạn của HS là mâu thuẫn cơ
bản tạo nên động lực chủ yếu của QTDH. Bởi vì, đó là mâu thuẫn tồn tại suốt từ đầu đến
cuối QTDH, việc giải quyết các mâu thuẫn khác nhằm phục vụ giải quyết nó và ngược lại,
việc giải quyết nó có liên quan trực tiếp và sâu sắc đến sự vận động và phát triển của HS và
hoạt động học.
b. Những mâu thuẫn bên ngoài: là mâu thuẫn giữa các nhân tố của môi trường KTXH, KHKT
với những thành tố của QTDH. Chẳn hạn, mâu thuẫn về sự bùng nổ thông tin về mọi lĩnh
vực KHKT hiện nay địi hỏi phải hiện đại hóa, quốc tế hóa về nội dung DH cũng như hồn
thiện mục đích, nhiệm vụ DH.
Điều kiện để mâu thuẫn trở thành động lực đó là: mâu thuẫn phải nảy sinh trong tiến trình DH,
mâu thuẫn phải vừa sức với HS và mâu thuẫn phải được HS ý thức đúng và đầy đủ.
V. Lôgic của QTDH
1. Khái niệm về Lôgic QTDH

Lôgic của QTDH là trình tự vận động hợp qui luật của nó đảm bảo cho người học phát triên trí tuệ
tương ứng với lúc bắt đầu nghiên cứu đến trình độ phát triển trí tuệ tương ứng với lúc kết thúc
nghiên cứu mơn học (hoặc một chương) nào đó. Lơgic của QTDH phụ thuộc vào: Đặc trưng nội
dung môn học và đặc điểm hoạt động nhận thức của người học. Hay nói cách khác nó là “hợp
kim” giữa Lơgic nhận thức và Lơgic mơn học. Điều đó có nghĩa là QTDH vận động theo Lôgic
môn học và phải phù hợp với Lơgic nhận thức của HS. Q trình này được diễn ra theo những
bước nhất định. Mỗi bước của QTDH nhằm giải quyết trọn vẹn những nhiệm vụ DH nhất định.
Mỗi bước đó cịn được gọi là mỗi khâu của QTDH.
2. Các khâu cơ bản của QTDH
1. Kích thích thái độ học tập tích cực của HS

2. Tổ chức, điều khiển HS nắm tri thức

3. Tổ chức, điều khiển HS củng cố tri thức
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

4. Tổ chức, điều khiển HS rèn luyện KN, KX

7


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

VI. Các nguyên tắc dạy học
QTDH về bản chất là QTNT độc đáo của HS nhằm chiếm lĩnh tri thức, KN, KX. Q trình đó
ln ln vận động và phát triển theo những qui luật nhất định, vì vậy muốn tổ chức, điều khiển
QTDH nhằm đạt kết quả tối ưu, GV và HS phải tuân theo những luận điểm cơ bản đó chính là các
ngun tắc dạy học.
1. Định nghĩa
Các nguyên tắc dạy học (NTDH) là các luận điểm cơ bản có tính qui luật của QTDH, có tác dụng

chỉ đạo tồn bộ tiến trình dạy và học nhằm thực hiện tối ưu các mục đích và nhiệm vụ dạy học.
Các NTDH phản ánh những qui luật, trước hết là những qui luật cơ bản của QTDH.
Các NTDH chỉ đạo việc lựa chọn và phối hợp nội dung, phương pháp và các hình thức tổ chức
DH, có nghĩa là chỉ đạo tồn bộ tiến trình DH, đảm bảo cho nó vận động và phát triển hợp qui
luật, nhằm thực hiện các nhiệm vụ DH.
Phân loại các NVDH còn nhiều ý kiến chưa thống nhất, việc xác định các NTDH căn cứ vào:






Mục tiêu GD và ĐT,
Mục đích và nhiệm vụ DH,
Qui luật DH, thực tiễn DH,
Đặc điểm tâm sinh lí,
Đặc điểm QTNT của HS.

2. Hệ thống các nguyên tắc dạy học
a. Nguyên tắc thống nhất giữa tính khoa học và tính giáo dục trong DH
 Nội dung:
o Tính khoa học: giúp HS nắm vững hệ thống những tri thức KH cơ bản, hiện đại về
các lĩnh vực tự nhiên, XH và tư duy phản ánh những thành tựu hiện đại của KHKT
và băn hóa, giúp HS hình thành được một số phương pháp nghiên cứu KH ở những
mức độ khác nhau.
o Tính giáo dục: nhằm hình thành cho HS TGQ, NSQ và những phẩm chất đạo đức.
Đây chính là sự thống nhất giữa “dạy chữ” và “dạy người”
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

8

Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

 Phương thức thực hiện
o Trong QTDH, GV cần tổ chức, điều khiển HS chiếm lĩnh hệ thống những tri thức cơ
bản, hiện đại về các lĩnh vực KH.
o Vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực
tư duy khoa học
o Giúp HS tiếp xúc, hình thành và phát triển một số các phương pháp NCKH
o Tăng cường GD tư tưởng chính trị, bồi dưỡng phẩm chất ĐĐ cho HS trong QTDH
b. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn trong DH
Nguyên tắc này có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt vì HS khơng những phải nắm vững tri thức
lí thuyết mà cịn phải vận dụng chúng vào giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn, góp phần cải tạo
hiện thực khách quan.
 Nội dung:
o Giúp cho HS nắm vững những tri thức lí thuyết và những kĩ năng vận dụng chúng
o Đào tạo HS có năng lực thực tế
 Phương hướng thực hiện:
o Khi xây dựng chương trình, kế hoạc DH cần lựa chọn nội dung các môn học đảm
bảo cung cấp những tri thức KH cơ bản, hiện đại phù hợp với thực tiễn XH
o Cần làm cho HS thấy rõ nguồn gốc thực hiện của các KH (mọi KS đều nảy sinh do
nhu cầu thực tiễn và trở lại phục vụ thực tiễn)
o Cần vận dụng các phương pháp như thí nghiệm, thực nghiệm, nghiên cứu các tài
liệu thực tế, luyện tập… nhằm hướng dẫn HS tập vận dụng những tri thức đã học
vào nhiều loại tình huống khác nhau như: tập giải thích các hiện tượng thực tế, giải
các loại bài tập thực tế…
o Cần tận dụng các hình thức tổ chức dạy học ở vườn trường, xưởng trường, các cơ sở
sản xuất…
3. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất biện chứng giữa tính vững chắc của tri thức, KN, KX và

tính mềm dẻo của tư duy.
Những tri thức, KN, KX mà HS nắm được không phải là cái được chuyển một cách máy móc vào
ý thức của chúng. Trái lại, chúng được hòa nhập vào hệ thống những tri thức, KN, KX đã có của
chúng và trở thành những thành phần hữu cơ trong hệ thống đó. Do vậy, HS mới có thể biến kinh
nghiệm của lồi người thành kinh nghiệm bản thân. Những tri thức, KN, KX đó tuy đã được HS
lĩnh hội song cần được thường xuyên củng cố cho ngày càng vững chắc.
Việc nắm và vận dụng những tri thức, KN, KX vững chắc có liên quan mật thiết với hoạt động tư
duy: chúng dựa vào hoạt động tư duy, và đồng thời lại làm cho hoạt động tư duy được linh hoạt,
mềm dẻo, không bị cứng đờ, máy móc.
 Nội dung:
Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

9


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Nguyên tắc này đòi hỏi trong QTDH phải làm cho HS nắm được vững chắc những tri thức,
KN, KX và khi cần có thể tái hiện lại đầy đủ, chính xác, nhanh chóng để vận dụng linh
hoạt vào các tình huống nhận thức hay hoạt động thực tiễn khác nhau. Như vậy, có nghĩa
phải làm cho HS:
o Nắm được bản chất của vấn đề, hòa được những kinh nghiệm của lồi người vào
vốn kinh nghiệm riêng của mình theo một logic nhất định.
o Nhớ nhiều, nhớ nhanh, nhớ chính xác và nhớ lâu những điều đã học
o Khi cần có thể nhớ lại nhiều, nhanh, chính xác (khơng phải nhớ máy móc)
 Phương hướng thực hiện
o Trong QTDH, cần phải làm nổi bật những cái cơ bản của từng đề mục, từng chương
để HS tập trung sức lực trí tuệ vào đó, khơng bị phân tán sức chú ý và khả năng của
mình vào những cái khơng cơ bản.
o Trong QT tự học, HS phải biết sử dụng phối hợp các loại ghi nhớ: ghi nhớ chủ định,

không chủ định, ghi nhớ máy móc và ghi nhớ có ý nghĩa. Ở đây, ghi nhớ chủ định
có tầm quan trọng đặc biệt vì là cơ sở cho sự học thuộc. Khi học bài, có những cái
phải học thuộc long, song có những cái chỉ cần thuộc và nhớ đại ý. Vì vậy giáo viên
cần:
 Qui định rõ những cái phải học thuộc lòng, những cái chỉ cần nhớ những điều
cơ bản, chủ yếu.
 Qui định rõ những cái cần nhớ lâu, bền để HS có thể giữ được chúng trong trí
nhớ, theo u cầu DH nào đó
 Khi kiểm tra khơng được buộc HS nhận lại, nhớ lại những điều đã học một
cách máy móc khơng cần thiết
o Cần hướng dẫn cho HS cách sử dụng SGK và tài liệu tham khảo
o HS cần ơn tập một cách có kế hoạch, hệ thống và vận dụng vốn hiểu biết của mình
dưới nhiều hình thức (làm bài tập, tập giải thích các hiện tượng thực tế, tham gia thí
nghiệm, tham gia lao động sản xuất…) trong đó tập di chuyển tri thức, KN, KX vào
các tình huống khác nhau  HS sẽ có năng lực thích ứng cao với những biến đổi
của hoàn cảnh nhận thức cũng như hoàn cảnh hoạt động thực tiễn.
4. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa cái cụ thể với cái trừu tượng
Quá trình nhận thức là q trình có qui luật. Theo qui luật này, HS có thể nhận thức bằng con
đường từ cụ thể đến trừu tượng hoặc ngược lại. Cái cụ thể và cái trừu tượng thống nhất với nhau,
đảm bảo cho HS hồn thành q trình nhận thức tồn vẹn. Nếu chúng ta lấy:
 Cái cụ thể
 Cái trừu tượng

><
><

Cái trừu tượng
Cái cụ thể





Hạn chế năng lực tư duy trừu tượng ở HS
Làm cho tư duy trừu tượng mất cơ sở

Như vậy, căn cứ vào QLNT của HS, QL thống nhất giữa dạy học và sự phát triển trí tuệ… ta có
thể rút ra nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa cái cụ thể và cái trừu tượng.
o Nội dung
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

10


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

 Nguyên tắc dạy học này đòi hỏi trong QTDH phải làm cho HS tiếp xúc với nhưunxg
sự vật, hiện tượng của chúng, từ đó đi đến chỗ nắm được những khái niệm, qui luật
những lí thuyết khái quát. Ngược lại, có thể cho HS nắm những cái trừu tượng, khái
quát rồi xem xét những sự vật hiện tượng cụ thể.
 I.A. Cômenxki (1592 – 1670) là người đầu tiên đưa ra yêu cầu đảm bảo tính trực
quan trong DH. Ông kịch liệt phê phán lối DH giáo điều, cổ hủ trong nhà trường
đương thời và đưa ra “Qui tắc vàng ngọc” trong QTDH đó là cần vận dụng mọi giác
quan của HS để chúng có thể trực tiếp sờ mó, ngửi, nhìn, nghe, nếm… những thứ
cần thiết trong phạm vi có thể. Cách dạy này theo ơng sẽ giúp HS dễ dàng nắm tri
thức. Có thể nói, việc đưa ra “Qui tắc vàng ngọc” của ông đánh dấu một bước phát
triển quan trọng trong việc xây dựng lí luận DH tiến bộ lúc bấy giờ. Song qui tắc
vàng ngọc này lại được xây dựng trên cơ sở cảm giác luận, một học thuyết cường
điệu vai trò của cảm giác dẫn đến sự hạn chế về mặt cơ sở lí luận của tính trực quan
của Cơmenxki.
 G.G. Rútxơ (1712 – 1778) kịch liệt phê phán việc lạm dụng lời nói của nhà trường

đương thời. Ông đã lớn tiếng: “Đồ vật, đồ vật, hãy đưa ra đồ vật. Tôi không ngừng
nhắc đi nhắc lại rằng chúng lạm dụng quá mức lời nói. Bằng cách giảng ba hoa,
chúng ta chỉ đào tạo nên con người ba hoa.”
 I.G. Pextalodi (1746 – 1827) khẳng định nguyên tắc cao nhất của DH là đảm bảo
tính trực quan. Theo ơng, tri giác cảm tính là nguồn gốc của nhận thức. Do đó phải
chú ý phát triển óc quan sát, tính tị mị, ham hiểu biết, năng lực tính tốn, đo lường,
năng khiếu ngơn ngữ của trẻ. Ông cho rằng việc quan sát sự vật hiện tượng và diễn
tả nội dung quan sát đó bằng ngơn ngữ là nền tảng của sự phát triển trí tuệ. Như vậy,
khi phát triển tư tưởng của Cômenxki và Rútxô về tính trực quan trong DH, ơng đã
nhìn thấy ở tính trực quan khơng chỉ có phương tiện nhận thức mà cịn có con
đường làm phát triển hoạt động trí tuệ của HS.
 K.Đ. Usinxki (1824 – 1870) đã xây dựng việc DH trực quan trên cơ sở tâm lí học
(xem tiếl trang 189, sách thầy Hoạt)
 Quan niệm dưới ánh sáng của nhận thức luận Mác xít: con người nói chung hay HS
nói riêng chỉ nhận có thể nhận thức theo cả hai con đường: từ cụ thể đến trừu tượng,
hoặc ngược lại là từ trừu tượng đến cụ thể. Hai con đường đó có mối liên hệ nội tại
với nhau, theo con đường thứ nhất thì cái cụ thể là điểm xuất phát của trực quan
sinh động của biểu tượng, và theo con đường thứ 2 thì những cái trừu tượng dẫn đến
chỗ tái hiện cái cụ thể băng tư duy.
o Phương hướng thực hiện
 Sử dụng phối hợp nhiều PPTQ khác nhau với tư cách là phương tiện NT và nguồn
NT. Có thể sử dụng khi giảng tri thức mới (trình bày bản đồ, xem mẫu lá…) khi rèn
luyện KN, KX (tháo lắp mơ hình, tập phát âm nhờ máy ghi âm…), khi củng cố tri
thức (dùng hình vẽ, các sơ đồ…)
 Kết hợp việc trình bày các PPTQ với lời nói, tức kết hợp cả hai hệ thống tín hiệu
 Rèn luyện cho HS óc quan sát và năng lực rút ra kết luận có tính khái quát
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

11

Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

 Sử dụng lời nói giàu hình ảnh để giúp HS vận dụng những biểu tượng đã có nhằm
hình thành những biểu tượng mới
 Tổ chức điều khiển HS trong những trường hợp nhất định, nắm những cái trừu
tương, khái quát (khái niệm, qui tắc…) rồi từ đó đi đến những cái cụ thể, riêng biệt
(lấy ví dụ cụ thể để minh họa, vận dụng những qui tắc để giải bài tập cụ thể…)
 Cho HS làm những bài tập nhận thức đòi hỏi phải thiết lập mối quan hệ giữa cụ thể
hóa và trừ tượng hóa, giữa tư duy cụ thể và tư duy trừu tượng (thiết kế kĩ thuật, lập
sơ đồ…)
5. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính vừa sức chung với tính vừ sức riêng
Quá trình nhận thức của HS sẽ khơng có kết quả như mong muốn nếu những tri thức, KN, KX
không phù hợp với trình độ phát triển trí tuệ chung của HS trong lớp cũng như với trình độ phát
triển riêng của từng loại HS hay của từng HS. Vì vậy trong QTDH, phải quan tâm đến tính vừa
sức, đảm bảo cho mọi HS vươn lên đáp ứng yêu cầu của DH nói chung và nhu cầu phát triển của
từng HS nói riêng.
 Nội dung
o Ngun tắc này địi hỏi trong QTDH, phải vận dụng nội dung, phương pháp và hình
thức tổ chức dạy học phù hợp với trình độ phát triển của HS chung trong lớp, đồng
thời cũng phù hợp với trình độ phát triển chung của từng đối tượng HS, thậm chí
từng HS, đảm bảo cho mọi HS đều có thể phát triển ở mức độ tối đa so với khả năng
của mình.
o Dạy học vừa sức có nghĩa là những yêu cầu, nhiệm vụ học tập phải phù hợp với giới
hạn cao nhất của vùng phát triển trí tuệ gần nhất của HS mà HS có thể hồn thành
được với sự nỗ lực cao nhất về trí tuệ và thể lực.
o Chú ý phân tích sự khác nhau về trình độ phát triển giữa các loại đối tượng HS hoặc
giữa các HS, giữa HS thời nay so với thời xưa, do ảnh hưởng của: xu hướng, tính
cách, điều kiện sống, điều kiện sức khỏe, năng lực nhận thức.
 Phương hướng thực hiện

o Cần nắm vững những đặc điểm riêng của HS cũng như đặc điểm chung của chúng
về các mặt năng lực nhận thức, động cơ, tinh thần thái độ học tập. Vì vậy phải
nghiên cứu sơ bộ tập thể lớp vào đầu năm và dần dần nắm sâu hơn đầy đủ và chính
xác hơn để việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học mới có
cơ sở KH và cơ sở thực tiễn, phục vụ cho việc dạy học phù hợp với trình độ HS.
o Trong QTDH, phải đi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ gần đến xa, từ
nắm tri thức đến rèn luyện KN, KX từ vận dụng tri thức trong những tình huống
tương tự đến những tình huống mới…
o Khi lên lớp phải thường xuyên theo dõi tình hình lĩnh hội của HS để có thể kịp thời
điều chỉnh hoạt động của HS cũng như của bản thân
o Cần cá biệt hóa việc dạy học – biện pháp căn bản

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

12


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

 Đối với HS khá, giỏi: hướng dẫn làm thêm các bài tập độc lập, tổ chức “Hội
các nhà khoa học trẻ tuổi”, câu lạc bộ khoa học…
 Đôi với HS yếu, kém: phải xem tình trạng đó là tạm thời hay ln ln. Từ
đó xác định ngun nhân chủ quan và khách quan để có biện pháp GD thích
hợp: có lỗ hổng trong sự phát triển tư duy, có lỗ hổng trong tri thức thuộc
những năm trước, có KX học tập ở trình độ thấp, có thái độ tiêu cực đối với
học tập, chịu ảnh hưởng tiêu cực của gia đình bạn bè, thiếu kỉ luật, ý chí, sức
khỏe yếu
o Tổ chức cho HS giúp đỡ lẫn nhau trong học tập
6. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa vai trò chủ đạo của người dạy và vai trò tự giác,
tích cực, độc lập của HS

Để đảm bảo cho QTDH nói chung, QT nhận thức của HS nói riêng đạt hiệu quả cao nhất, chúng
ta không thể không đảm bảo cho hoạt động của thầy và trò thống nhất với nhau. Qui luật cơ bản
của QTDH đã thể hiện điều đó. Do vậy một mặt huy động đúng mức vai trò chủ đạo của thầy, một
mặt phải phát huy đúng mức vai trị tự giác, tích cực, độc lập của trị. Hai vai trị đó hồn tồn
thống nhất với nhau:
 Thầy thực hiện đúng vai trò chủ đạo của mình  càng phát huy đúng mức vai trị tự tổ
chức, tự điều khiển của HS.
 HS càng tự giác tích cực độc lập  càng tạo điều kiện cho thầy giữ vai trò chủ đạo
Thực tiễn dạy học đã chứng minh rằng tách biệt hay đối lập hai vai trò với nhau đều dẫn tới hậu
quả tai hai cho QTDH: HS hoặc bị kìm chế, thụ động hoặc bị thả nổi.
 Nội dung
o Nguyên tắc này đòi hỏi phải phát huy tính tự giác, tích cực độc lập của HS dưới tác
dụng chủ đạo của thầy trong mọi khâu của QTDH.
o QT nhận thức với những bước nhảy vọt từ cảm tính sang lí tính, và từ lí tính sang
thưucj tiễn chỉ có thể hồn thành được nếu như HS tự giác, tích cực, độc lập hoạt
động. Hơn nữa QT nhận thức đó được hồn thành cịn nhờ có sự tác động qua lại
giữa thầy và trò, dạy và học.
o Tính tự giác nhận thức thể hiện ở chỗ:
 Ý thức được đầy đủ mục đích, nhiệm vụ học tập
 Có ý thức trong việc lưu trữ, gìn giữ những thơng tin đã thu được
 Có ý thức trong việc lĩnh hội tri thức, rèn luyện KN, KX
 Có ý thức trong việc vận dụng những điều đã học
 Có ý thức tự kiểm tra và tự đánh giá tồn bộ q trình học tập của mình
o Tính tích cực nhận thức
 Góc độ triết học: Tính tích cực nhận thức thể hiện thái độ cải tạo của chủ thể
đối với đối tượng nhận thức, nghĩa là: tài liệu học tập được phản ánh vào não
HS  được chế biến đi, được hịa vào vốn kinh nghiệm đã có của chúng 
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

13

Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

được vận dụng linh hoạt sáng tạo vào các tình huống khác nhau nhằm cải tạo
hiện thực và bản thân.
 Góc độ tâm lí học: HS tồn tại với tư cách là một cá nhân với toàn bộ nhân
cách của nó. Như bất kì hoạt động nào khác, hoạt động nhận thức được tiến
hành trên cơ sở huy động các chức năng nhận thức, tình cảm là ý chí trong đó
chức năng nhận thức đóng vai trị chủ yếu, các chức năng khác đóng vai trị
hỗ trợ. Các yếu tố đó kết hợp với nhau với nhau một cách hữu cơ, tác động
và thúc đẩy lẫn nhau tạo nên cái gọi là “Mơ hình tâm lí của hoạt động nhận
thức”. Mơ hình này có đặc điểm là ln ln biến đổi, tạo nên rất nhiều dạng
khác nhau tùy theo nhiệm vụ nhận thức cụ thể mà học sinh phải thực hiện. Sự
biến đổi này càng linh hoạt bao nhiêu thì HS càng dễ thích ứng với các nhiệm
vụ nhận thức khác nhau bấy nhiêu. Chính “sự biến đổi liên tục bên trong của
mơ hình tâm lí của hoạt động nhận thức đặc trưng cho tính tích cực nhận thức
của HS”. Sự biến đổi càng linh hoạt, năng động bao nhiêu thì càng thể hiện
tính tích cực nhận thức ở mức độ cao bấy nhiêu.
 Tính độc lập nhận thức: được đặc trưng ở chỗ các em tự phát hiện vấn đề và
tự giải quyết vấn đề  năng lực tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận
thức nhằm biến kinh nghiệm của loài người thành kinh nghiệm của bản thân
và biết vận dụng vào thực tiễn theo những mục đích nhất định.
 Ba phẩm chất trên liên quan mật thiết với nhau:
Tính tự giác là cơ sở để hình thành tính tích cực
Tính tích cực phát triển đến mức nào đó thì làm nảy sinh tính độc lập
Tính độc lập chứa đựng trong nó tính tự giác và tính tích cực
Được hình thành và phát triển dưới ảnh hưởng chủ đạo của thầy
 Phương hướng thực hiện
o Cần quan tâm đúng mức đến việc GD cho HS ý thức đầy đủ, sâu sắc mục đích

nhiệm vụ học tập  có động cơ, thái độ học tập đúng đắn (vai trị của tun
dương khen thưởng, phê bình khiển trách kịp thời, đúng mức…)
o Thực hiện dạy học nêu vấn đề ở các mức độ khác nhau, với nhiều hình thức khác
nhau, trong đó đáng chú ý nhất là hình thức làm các bài tập độc lập.
o Cần bồi dưỡng cho HS óc hồi nghi khoa học, khơng tin tưởng mù qng những
gì chưa hiểu, khơng rèn luyện KN khi khơng biết cơ sở lý luận…
o Đảm bảo thu những tín hiệu ngược trong và ngược ngoài trong suốt QTDH 
thầy trị điều chỉnh kịp thời hoạt động của mình.
VI. Phương pháp dạy học
Mục đích yêu cầu:
 Nắm được PPDH là gì?
 Đặc trưng của từng nhóm phương pháp và u cầu sư phạm khi sử dụng từng PP cụ thể

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

14


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

1. Định nghĩa
Phương pháp là cách thức, con đường để đạt mục đích nhất định. PPDH là tổ hợp các cách thức
hoạt động của Thầy và Trò trong QTDH được tiến hành dưới vai trò chủ đạo của Thầy, nhằm thực
hiện tốt các nhiệm vụ DH. PPDH giúp:
 Nắm vững hệ thống tri thức, KN, KX
 Phát triển năng lực hoạt động trí tuệ
 Phát triển những phẩm chất nhân cách
2. Hệ thống các PPDH
Vẫn còn sự chưa thống nhất về cơ sở phân loại, hệ thống và tên gọi các PPDH. Sau đây là hệ
thống các PP đang được sử dụng phổ biến: hệ thống các PP được xây dựng trên các nguồn tri thức

2.1. Nhóm các PPDH dùng lời
Căn cứ vào lời nói và chữ viết với tư cách là một nguồn tri thức phong phú, người ta xây dựng các
PP thuyết trình, PP dùng SGK và các tài liệu học tập khác, các PP vấn đáp.
o Các PP thuyết trình (giảng thuật, giảng giải, giảng diễn):
Là PP dùng lời nói sinh động của GV làm phương tiện cơ bản. PP này được sử dụng rộng rãi
nhằm truyền đạt tri thức mới, trình bày những vấn đề thực tế.
 Giảng thuật: Là PP thuyết trình chứa đựng các yếu tố trần thuật và mơ tả. (Ví dụ như khi giảng
các môn học nhân văn)
 Giảng giải: Là PP thuyết trình dùng luận cứ, số liệu để chứng minh các ngun tắc, qui tắc,
định lí, định luật trong tốn, lí, hóa, ngữ pháp. Giảng giải chứa đựng các yếu tố suy luận, và
phán đốn, có nhiều khả năng phát huy trí thơng minh và sáng tạo của HS.
 Giảng diễn: trình bày một vấn đề hồn chỉnh, có tính phức tạp, trừu tượng và khái quát trong
một thời gian tương đối dài (1 – 2 tiết). Là PPDH đối với người lớn tuổi có khả năng nhận
thức phát triển và có tư duy khái quát ở mức độ cao. So với giảng thuật và giảng giải, giảng
diễn tiết kiệm thời gian hơn, có tính khoa học chặt chẽ hơn và có tác dụng kích thích khả năng
tư duy của người học.
Ưu điểm của các phương pháp thuyết trình: Giúp người học nắm được các tri thức một cách hệ
thống, hồn chỉnh nhất là những vấn đề khó, phức tạp ở mức độ nhất định thuyết trình có khả
năng kích thích tính tích cực tư duy và năng lực chú ý ở người học. Tạo điều kiện thuận lợi cho
GV tác động mạnh mẽ tới tư tưởng, tình cảm của người học qua giọng nói và phong cách sư phạm
của mình.

Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

15


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Nhược điểm: HS dễ bị thụ động, mệt mỏi (vì phải nghe là chủ yếu và nghe trong thời gian dài).

Không cho phép GV chú ý đến đầy đủ các trình độ nhận thức. Khơng kiểm tra được sự lĩnh hội
của HS.
Những yêu cầu cơ bản:
o Nội dung thuyết trình phải là những vấn đề khoa học, đảm bảo trang bị cho người học
những tri thức cơ bản, hiện đại, có hệ thống, chính xác, đảm bảo tính logic khoa học chặt
chẽ. Phải thuyết trình vấn đề một cách khoa học theo dàn ý nhất định, lời nói của GV phải
có sức thuyết phục, rõ ràng, chính xác, sinh động, hấp dẫn người nghe.
o Đảm bảo cho HS biết cách ghi chép và ghi chép được. Phải được vận dụng phối hợp với
các phương pháp khác như: vấn đáp, trực quan.
b. Phương pháp dùng SGK và tài liệu tham khảo
 Ý nghĩa của việc dùng sách
o SGK là nguồn tri thức rất phong phú, giúp HS mở rộng đào sâu những tri thức thu lượm
được qua bài giảng của GV.
o Đọc sách giúp bồi dưỡng vốn ngữ pháp, kinh nghiệm viết, óc nhận xét phê phán
o Bồi dưỡng hứng thú học tập, phải coi trọng việc sử dụng sách nhưng khơng đánh giá
q cao vai trị tự học của HS theo sách mà đánh giá vai trò lời giảng của GV.
 Cách dùng sách
o Đọc qua, đọc sâu, đọc toàn bộ, đọc một phần
o Tích cực tư duy trong khi đọc giúp cho việc lĩnh hội có hiệu quả cao (biết phân tích,
đánh giá, khái qt hóa, hệ thống hóa)
o Biết xử lí những thơng tin thu được để lập dàn ý, viết tóm tắt, thu hoạch làm bài tập…
o Biết sử dụng câu hỏi để tự kiểm tra… Ngoài SGK, người học còn phải biết sử dụng
sách bài tập, bản đồ sách tra cứu, từ điển
 Một số yêu cầu cơ bản
o HS trước khi lên lớp phải đọc bài mới để chuẩn bị bài, chuẩn bị tâm thế nghe giảng.
Trong q trình đọc sách cần tích cực tư duy.
o GV cần nghiên cứu kĩ SGK để soạn giáo án.
o GV có kế hoạch hướng dẫn HS sử dụng SGK
c. Các phương pháp vấn đáp
 Định nghĩa: Là phương pháp hỏi đáp, đối thoại, trao đổi giữa GV và HS nhằm làm sáng tỏ

những vấn đề mới, tìm ra những tri thức mới, rút ra kết luận cần thiết, hoặc ôn tập, củng cố.
 Các loại vấn đáp
o Vấn đáp gợi mở: GV khéo léo đưa câu hỏi và dẫn dắt HS rút ra kết luận (GV cần chuẩn
bị trước câu hỏi, lường trước câu trả lời của HS)
o Vấn đáp củng cố: sử dụng sau khi giảng tri thức mới, ôn tập, sau khi kiểm tra tri thức,
KN, KX nhằm giúp HS củng cố tri thức cơ bản, chủ yếu nhất và hệ thống hóa chúng...
Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

16


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

o Vấn đáp tổng kết: GV nêu câu hỏi để dẫn dắt HS khái quát hóa, hệ thống hóa tri thức
o Vấn đáp kiểm tra: dùng trước, trong và sau khi giảng
 Ưu điểm
o Kích thích HS tích cực, độc lập tư duy tìm ra câu trả lời chính xác, đầy đủ
o Bồi dưỡng năng lực diễn đạt; Tạo ra khơng khí làm việc sơi nổi
o Giúp GV thu nhận liên hệ ngược và GV có điều kiện quan tâm đến từng HS
 Nhược điểm: Dễ làm mất thời gian, ảnh hưởng đến kế hoạch của lớp
 Yêu cầu:
o Xác định rõ mục đích, yêu cầu, nội dung vấn đề để đặt câu hỏi chính, phụ;
o Đặt câu hỏi với nội dung chính xác, rõ ràng, dể hiểu và sát với trình độ HS;
o Đặt câu hỏi có tác dụng kích thích tính tích cực, độc lập tư duy, phát triển hứng thú
nhận thức của HS.
2.2. Nhóm các phương pháp trực quan
a. Phương pháp quan sát
Là PP nhận thức cảm tính tích cực, được sử dụng đặc biệt rộng rãi trong QTDH các mơn tự nhiên.
Có nhiều loại quan sát: QS trực tiếp, gián tiếp, khía cạnh, tồn diện. GV ghi rõ mục đích yêu cầu,
nhiệm vụ QS, hướng dẫn HS tự QS, ghi chép, tự rút ra kết luận.

b. Phương pháp trình bày trực quan
Là PP sử dụng các phương tiện trực quan trước, trong và sau khi lĩnh hội tài liệu học tập mới,
hoặc cả trong quá trình ôn tập, củng cố và cả kiểm tra tri thức, KN, KX của HS. Các phương tiện
trực quan bao gồm: vật thật, vật tượng trưng (bản đồ, sơ đồ…), vật tạo hình (tranh, ảnh, film thay
cho các sự vật hiện tượng khó trơng thấy trực tiếp như cấu tạo các lớp đất, đá, biển cả…)
 Ưu, nhược điểm
o Nếu được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, kết hợp được
2 hệ thống, tín hiệu, tạo điều kiện cho HS dễ hiểu, nhớ lâu, gây hứng thú học tập, phát
triển năng lực chú ý, quan sát. Tạo điều kiện cho HS liên hệ học tập với đời sống
o Nếu không được sử dụng đúng mức và khéo léo dễ làm HS phân tán chú ý, không tập
trung vào cá dấu hiệu cơ bản
 Yêu cầu thực hiện
o Lựa chọn các phương tiện trực quan căn cứ vào mục đích, nội dung dạy học
o Trình bày các phương tiện trực quan theo một trật tự nhất định theo yêu cầu nội dung
bài giảng, dùng đến đâu đưa ra đến đó.
o Đảm bảo cho tất cả các HS quan sát các sự vật, hiện tượng được rõ ràng, đầy đủ
o Đảm bảo phát triển óc quan sát (nhanh, chính xác, và độc lập)
o Đảm bảo kết hợp lời nói với trình bày các phương tiện trực quan
2.3. Nhóm các phương pháp thực tiễn
Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

17


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

a. PP làm thí nghiệm: sử dụng rộng rãi trong q trình học tập mơn lí, hóa, sinh
b. PP luyện tập:
 Là lặp đi lặp lại nhiều lần những thao tác trí tuệ, những hành động thực tiễn nhất định nhằm
hình thành và củng cố tri thức, KN, KX cho HS (ví dụ mơn ngoại ngữ là hoạt động lời nói).

 u cầu thực hiện: nhằm mục đích, u cầu nhất định, phải kiên trì, nhẫn nại, phải tập trung
chú ý theo dõi, kiểm tra, khắc phục khó khăn,
c. PP ôn tập:
 Giúp HS củng cố, mở rộng, đào sâu, KQ hóa, hệ thống hóa tri thức đã học, củng cố vững chắc
tri thức, KN, KX đặc biệt là khả năng tư duy độc lập của HS.
 Các dạng ôn tập: ôn tập đầu năm, ôn tập thường xuyên, ôn tập tổng kết, ôn tập luyện tập…
 Yêu cầu thực hiện:
o Ơn tập cần có kế hoạch, có hệ thống va kịp thời, ơn tập với nhiều hình thức khác nhau
o Ơn tập xen kẽ nhiều mơn học để giảm bớt sự căng thẳng mệt mỏi cho HS
o Ôn tập phải có tác dụng phát huy tính tự giác, tích cực, độc lập nhận thức của HS
2.4. Kiểm tra, đánh giá tri thức, KN, KX của HS
 Là một khâu quan trọng của QTDH:
o Giúp GV và các cấp quản lí thu được những tín hiệu ngược phản ánh chất lượng và hiệu
quả dạy học để kịp thời điều chỉnh hoạt động Dạy và Học.
o Giúp HS có cơ hội củng cố và phát triển trí tuệ (thơng qua sự chuẩn bị kiểm tra, phân
tích kết quả kiểm tra…)
o Có ý nghĩa GD: Hình thành nhu cầu, thói quen tự kiểm tra, nâng cao tinh thần trách
nhiệm trong học tập; Củng cố lịng kiên trì, tính độc lập…
 Các dạng kiểm tra: Miệng, Viết, Thực hành
o Viết: sử dụng sau khi học hết một chương, phần của giáo trình, sử dụng để kiểm tra từ
một vấn đề nho nhỏ đến lớn, có tính chất tổng hợp, kiểm tra được tồn lớp trong một
thời gian nhất định, giúp HS rèn luyện được năng lựcbiểu đạt bằng ngôn ngữ viết; GV
phải ra đề chính xác, sát với trình độ HS, phát huy trí thơng minh của HS.
o Thực hành: nhằm kiểm tra KN, KX thực hành
 Việc đánh giá tri thức, KN, KX: phải chính xác, khách quan, cơng bằng
2.5. Phương tiện dạy học
Ý nghĩa: Giúp HS thu nhận thông tin về các sự vật, hiện tượng một cách sinh động, đầy đủ, chính
xác.

Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

18


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

PHẦN HAI: LÍ LUẬN GIÁO DỤC

Chuyên đề 3: Những vấn đề cơ bản của Lí luận giáo dục (LLGD)
I. Khái niệm, bản chất, cấu trúc và đặc điểm của Quá trình Giáo dục (QTGD)
1. Khái niệm QTGD
Cuộc sống
QT tổ chức

Hoạt động
Giao lưu

Nhận thức
HS

Tình cảm/ thái độ

Phù hợp với
chuẩn mực
xã hội

Thói quen hành vi

2. Bản chất của QTGD
Tác động qua lại tích cực

NHÀ GIÁO DỤC (GD)

NGƯỜI ĐƯỢC GD

Vai trị chủ đạo
Đối
tượng
GD ngữ/ ĐHChủ
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường
Đại
học Ngoại
QGthể
HNtự GD19
(tổ chức, điều khiển)
(tự tổ chức, tự điều khiển)


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

3. Cấu trúc của QTGD
Môi trường
KT-XH

Nhà GD
với các điều kiện GD

Mụi trng
KT-XH

Mc ớch, nhim v GD

Mụi trng
KT-XH

Tổ chức hoạt động GD

Đối tượng GD
với các điều kiện tự GD

Kiêm tra, đánh giá KQ

Mơi trường
KT-XH

4. Đặc điểm của QTGD
a. Tính phức tạp
Do:

Nhiều yếu tố tác động (gia đình, nhà trường, XH)
Nhiều mâu thuẫn
 Yêu cầu XH – xu hướng cá nhân
 Nhu cầu – khả năng thực hiện
 MT tích cực – thói quen
 Mục đích – phương thức đạt mục đích

b. Tính lâu dài
Do:

Trải qua nhiều giai đoạn (hiểu biết – niềm tin, tình cảm – hành vi, thói quen)

Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

20


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Đấu trang gay gắt (quan niệm – niềm tin – tình cảm – hành vi, thói quen)
c. Tính cụ thể
Tới

Từng cá nhân (kinh nghiệm – thái độ - thói quen – niềm tin… = vốn nhân cách của từng
cá nhân)
Từng tình huống GD cụ thể (mâu thuẫn & xung đột cụ thể)

d. Tính biện chứng
Do:

Phát triển khơng ngừng (nội dung – phương pháp – HT tổ chức)
Liên tục giải quyết mâu thuẫn nảy sinh trong sự phát triển nhân cách HS
Thống nhất với QTDH

II. Các qui luật của QTGD
1. QTGD thống nhất biện chứng với môi trường kinh tế xã hội
Góp phần XD, cải tạo MT
Q trình GD

Mơi trường KT-XH
Đặt ra yêu cầu đối với QTGD, tạo điều
kiện cho việc thực hiện QTGD

1. Hiệu quả QTGD phụ thuộc vào việc tổ chức hợp lý những hoạt động có ích cho XH và qua
giao lưu của người được giáo dục
HĐ có ích
cho XH
TC hợp lý

Của Đối tượng GD

Hiệu quả QTGD

HĐ giao lưu
2. Tác động sư phạm của nhà GD và hoạt động tự giác, tích cực của người được GD thống
nhất với nhau, ảnh hưởng qua lại với nhau
Nhà GD

Đối tượng GD

3. Các tác động GD có tính tồn vẹn đối với các mặt nhận thức (lý trí), tình cảm (động cơ) và
kĩ năng hành động (hành vi) của người được GD
Nhận thức – lí trí
Tình cảm – động cơ
Tồn vẹn đốiBộ
vớimôn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

21


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

4. Mục đích GD, nội dung GD, và phương pháp GD thống nhất biện chứng với nhau
Nội dung GD

Mục đích GD

PP GD

5. QTGD và QTDH thống nhất biện chứng với nhau
QTDH

QTGD

III. Động lực và lôgic của QTGD
1. Động lực của QTGD
Giữa các nhân tố của QTGD, trong
đó MT giữa yêu cầu, nhiệm vụ GV
với trình độ của HS là MT cơ bản.
Giữa các yếu tố trong cùng nhân tố

Tạo nên động lực của
QTGD

Mâu thuẫn giữa KT-XH
với các nhân tố của QTGD

Tạo điều kiện cho sự vận
động/ phát triển của QTGD

Điều kiện để mâu thuẫn trở thành động lực:
o Mâu thuẫn phải được người được GD ý thức đầy đủ

o Mâu thuẫn phải vừa sức với người được GD
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

22


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

o Mâu thuẫn phải nảy sinh trong tiến trình GD
2. Lôgic của QTGD (Các khâu của QTGD)
 Khâu 1: Tổ chức, điều khiển đối tượng GD nắm vững tri thức về các chuẩn mực xã hội để
định hướng, điều chỉnh hành vi và là tiêu chí để kiểm tra, đánh giá hành vi.
Chuẩn mực xã hội gồm chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực pháp luật, chuẩn mực phong tục,
truyền thống, chuẩn mực thẩm mĩ…Nhà GD phải giúp đối tượng GD nắm được: nội dung của
các chuẩn mực, ý nghĩa xã hội và ý nghĩa cá nhân của các chuẩn mực và cách thức thực hiện
các chuẩn mực đó.
 Khâu 2: Tổ chức, điều khiển đối tượng GD hình thành niềm tin và tình cảm tích cực đối với
các chuẩn mực xã hội.
o Tin vào tính đúng đắn của các chuẩn mực XH và mong muốn tuân theo.
o Có hành vi phù hợp với chuẩn mực xã hội
o Hài lòng về những hành vi đã làm.
o Có thái độ khơng khoan nhượng đối với những hành vi mâu thuẫn với những chuẩn
mực xã hội.
 Khâu 3: Tổ chức, điều khiển người được giáo dục rèn luyện hành vi và thói quen hành vi phù
hợp với những chuẩn mực XH đã được qui định. Hành vi phải thỏa mãn các chỉ tiêu sau:
o Thể hiện nội dung các chuẩn mực
o Có tính phổ biến
o Có tính bền vững
o Có động cơ đúng đắn
IV. Các nguyên tắc của QTGD

1. Khái niệm
Nguyên tắc GD là những luận điểm những quy tắc chuẩn có tính qui luật của LLGD chỉ đạo việc
lựa chọn và vận dụng các nội dung GD, PP GD, và HTTC GD nhằm thực hiện các nhiệm vụ GD.
2. Hệ thống các nguyên tắc GD
a. Bảo đảm tính mục đích trong mọi hoạt động.
Mục đích trước mắt
Mục đích tương lai gần

Bộ mơn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

23


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

Mục đích tương lai xa – mục đích chiến lược
b. Gắn GD với cuộc sống, với lao động:
Thể hiện ở mục đích GD, mơi trường và phương tiện GD
c. GD trong tập thể và bằng tập thể (Môi trường, phương tiện GD)
Tập thể là nhóm người chung mục đích chân chính, chung hoạt động có TC có lợi cho XH
d. Tôn trọng nhân cách kết hợp với yêu cầu hợp lý với đối tượng được GD
Chủ thể tự GD, tự giác tích cực

Tơn trọng:

Tin tưởng, lạc quan, đề cao phẩm giá, lòng tự trọng
Yêu cầu hợp lý:

Đáp ứng yêu cầu của MTGD
Vừa sức, khả thi

Có tác dụng kích thích tự giác, tích cực

e. Đảm bảo tính hệ thống, tính kế thừa và tính liên tục của GD
Tính hệ thống:

Hình thành hệ thống PC tồn vẹn của nhân cách

Tính kế thừa:

Giai đoạn trước là nền móng; Giai đoạn sau kế thừa và phát triển

Tính liên tục:

Liên tục các tác động tăng về số lượng và chất lượng

f. Kết hợp sự tổ chức sư phạm của nhà GD với việc phát huy tính chủ động, độc lập và sáng tạo
của người được GD.
Nhà GD:

Vai trò chủ đạo, tổ chức điều khiển

Đối tượng GD:

Vừa là khách thể vừa là chủ thể

g. Bảo đảm vừa sức chung và tính vừa sức riêng trong GD
h. Đảm bảo phát huy ưu điểm, hạn chế nhược điểm
f. Thống nhất các yêu cầu trong các lực lượng GD

Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

24


Đề cương môn học – Giáo dục học đại cương II

 Xây dựng nền
tảng đầu tiên
 Sức mạnh của
quan hệ ruột thịt

 Định hướng tồn bộ QT hình
thành nhân cách
 Khai thác các tác động tích cực
 Điều chỉnh, ngăn chặn các tác
động tiêu cực
 Hỗ trợ cho GD nhà
trường và gia đình

V. Các phương pháp của QTGD
1. Khái niệm
PPGD là cách thức phối hợp hoạt động thống nhất giữa nhà trường và đối tượng GD nhằm
thực hiện tốt các nhiệm vụ GD
2. Hệ thống các PPGD
a. Nhóm các PP hình thành ý thức cá nhân: đàm thoại; kể chuyện; giảng giải; nêu gương
b. Nhóm các PP tổ chức hoạt động: giao việc; luyện tập; rèn luyện
c. Nhóm các PP kích thích và điều chỉnh hành vi ứng xử: khen thưởng; trách phạt; thi đua

Chuyên đề 4: Người Giáo viên và việc xây dựng tập thể học sinh
1. Người giáo viên

1.1. Vị trí, chức năng của người GV trong XH và trong nhà trường
1.2. Những đặc điểm của lao động sư phạm
a. Mục đích của lao động sư phạm:
o Sáng tạo ra con người
o Tái sản xuất sức lao động xã hội
 KLSP: GV phải ý thức đầy đủ và sâu sắc mục đích lao động SP để định hướng rõ ràng, chính
xác cho hoạt động cụ thể.
b. Đối tượng của lao động sư phạm
Bộ môn Tâm lý – Giáo dục/ Trường Đại học Ngoại ngữ/ ĐH QG HN

25