Đứa trẻ, dáng hình tương lai của mỗi chúng ta - Lê Minh

22

Xã h i h c s 2(46), 1994

A TR , DÁNG HÌNH T

NG LAI C A M I CHÚNG TA

LÊ MINH

rong nh ng th i xa x a, tr con là cái bóng c a ng i l n, ch đ c cúi đ u vâng
theo và ph c d ch cho dù đ a tr y đã tr ng thành, đã l p gia đình, thi khi các b c
ơng bà cha m cịn cùng s ng chung trong m t đ i gia đình, t đ i đ ng đ ng thì ng i đó
v n ch là đ a tr , v n ph i n ng bóng, v n khơng có quy n đ c l p.

T

Ngày nay, nhi u th h tr đã ra đ i t sau cách m ng tháng Tám, đ c ni d ng
trong mơ hình gia đình m i, dân ch , bình đ ng, nh ng th h tr y càng v g n đây càng
thông minh, càng đ p và đang xu t hi n nh ng tr "th n đ ng". C ng nh trong cu c kháng
chi n lâu dài b o v t qu c, đã xu t hi n bi t bao g ng m t anh hùng là tu i th .
a tr
hôm nay đã r t khác x a, dành đ c v trí cơng dân đ c l p, ngay t khi v a m i l t lòng
m .
Song dù th i k nào c ng v y, k t khi gia đình b t đ u hình thành v i hai v ch ng
tr , đ n vi c ra đ i đ a con - dù m i cịn là bào thai, thì m i quan h v ch ng đã mang
nh ng n i dung và ý ngh a sâu s c h n tr c r t nhi u. C hai cùng d c tâm l c cho m t hy
v ng: đ a con. M i vi c làm, m i tính tốn đ u ph i nh m m c đích dài lâu h n tr c. H
g n k t v i nhau càng ch t ch và tình yêu gi a hai ng i không b chia s b t đi cho ng i
th ba, mà ng c l i, đ c nhân lên vì có ng i th ba xu t hi n. Khác v i ngoài xã h i,
khi m t t p th ph i nh n thêm m t ng i, thì m i quy n l i, tình c m b chia s lỗng b t

đi. Nh ng trong gia đình, dù là t ng lên thành ba ng i, r i b n ng i ho c h n n a, thì
gi a h v i nhau v n ch kh ng khít là m t, mà m t v i s c m nh đ c nhân lên. Nh có
đ a tr , s c ch ng ch i đ t n t i v ch ng bi n đ i v ch t, h g n k t v i nhau càng ch t
ch và tr nên n ng đ ng h n, thông minh h n, d ng c m h n, có ki n th c r ng h n.
Nh ng cá tính và tài n ng c a h đ c b c l rõ nét. Tính nhân h u trong m i con ng i
đ c nuôi d ng và phát tri n, s quên mình vì ng i khác đ c hình thành c th và đ c
nhân lên. H đón nh n t t c nh ng nh c nh n b ng s t nguy n, b i đó là tình u và
h nh phúc c a cu c s ng v ch ng đang đ c m r ng ra và dài lâu h n. Qu nh v y, r t
nhi u th h tr ra đ i trong xã h i chúng ta đã đ c đón nh n nh là ngu n sáng c a h nh
phúc, là bông hoa th m c a c gia đình, là con chim hót líu lơ, là ti ng c i, là c u n i xóa
đi m i b t đ ng vô ngh a gi a v và ch ng, gi a ch ng và v và b m già.
a tr ln
ln đính th c nh ng bóng dáng tu i th c a m i ng i trong gia đình, làm cho ng i cao
tu i b t c n c i, tr l i, yêu đ i h n và có thêm s c l c đ ch ng đ tr c nh ng gian nan
khó kh n c a cu c s ng. Tr c s phát tri n c a đ a tr , ng i l n luôn luôn đ c b sung
nh ng quan đi m sát m i do tr đem đ n, nh ng tình c m m i do tr t o ra. M t gia đình
khơng có tr th , đó là đi u b t h nh. M t xã h i thà th h tr mai m t d n, đó là m t xã
h i đang đi t i cái ch t.
Song không ph i t t c m i ng i trong xã h i chúng ta đ u có h nh phúc đ c sinh h
nh ng đ a tr đ cu c đ i mình có s n i ti p. t n c ta tr i qua nh ng cu c chi n tranh
kéo dài đã ngây nên bi t bao b t bình th ng trong cu c s ng con ng i, cu c s ng gia

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Lê Minh

23

đình. Cách đây g n ba m i n m (1966) có m t chuy n đã xơn xao d lu n. T i m t nông

tr ng chè, ch có 275 ph n trong các đ i s n xu t. M t tu n có hai l n, m t ô tô vào ch
chè r i đi ngay. Nơng tr ng khơng có đàn ơng. R i l n y ng i ta đi u đ ng đ n đây m t
đ i úy th ng binh đ làm k toán và th kho. Ch sau m t n m, nơng tr ng này có 11 cái
b ng. M t phiên tòa đ c l p đ xét x t i c a anh đ i úy này. H i tr ng H i ph n t nh
đ c m i ng i gh h i th m. úng ngày m phiên tòa, h n hai tr m ph n
nông tr ng
t ý b vi c đi b ra thành ph . Dù b ng n c n, h c kéo ào vào tòa, và m i m t cái
b ng chi m gh hàng đ u. Sau khi tòa lu n t i anh đ i úy, thì m t bà b ng to nh t thét lên:
"Các ông là đ dã man, các ông mu n đ chúng tôi ch t già ? Chúng tôi ép anh y. M i
m t ng i chúng tôi là ng i may m n nh t, chúng tôi s phân công nhau ng i tù thay anh
y". Ngày y anh đ i úy đã b k lu t và đi u đ n i khác. Nh ng v sau này lu t pháp c a
n c ta đã có đi u b sung: nh ng tr khơng có cha đ c đ i x bình đ ng v i m i tr
khác. Ng i đàn bà không b truy h i, b đ a tr y là ai. Thì m t v n đ khác n a m i
đ c đ t ra cho hôm nay, n u m t ng i đàn bà có đ n hai, ba con ngồi giá thú thì xã h i
s gi i quy t th nào?
Song v n có m t đi u c n ph i đ c m i ng i quan tâm. ó là nh ng đ a tr thi t
thịi, ch có quan h m con và thi u b (do m khơng có ch ng, do b m ly hôn, ho c do
b ch t s m), s phát tri n c a đ a tr s th nào? Ai thay b ? Ho c n u là ng c l i, ai s
thay m , n u khơng cịn m (m ch t, ho c m đi l y ch ng khác, b con). Trong nh ng k t
qu đi u tra v tr b i đ i, nh ng tr khơng cịn n i đi v y, ph n l n đã t nh ng gia đình
tan v mà ng i đàn bà ho c ng i đàn ông không chèo ch ng n i, ho c t ý bng chèo.
R i t đó đã t o ra ngu n g c d n tr em đ n t i ph m và t n n xã h i.
V y tr th đang c n gì chúng ta? Chúng ta đ u đã bi t, dù sinh trong hồn c nh nào
thì m i tr đ u r t gi ng nhau, c n s p nâng niu c a ng i l n, tr c tiên là c a cha m ,
b i s c l c tr th còn r t mong manh. Tr c n s yên tâm và n đ nh đ phát tri n, b i t t
c nh ng sóng gió đ u gây cho tr nh ng m i nghi ho c, nh ng hãi s và ph i s m tìm
cách đ i phó trong khi trí khơn c a tr cịn ch a hình thành và vô cùng non n t. S bi n
đ ng tu i th s x y ra trong l a tu i nh này, n u tr s m g p giông bão ph phàng.
Gi ng bão không ch cho đ i gây tr c ti p đ n bé, mà còn nh ng gi ng bão ng i l n
gây cho nhau và bé là ng i ch ng ki n, giông bão gi a ng i l n v i nhau r i d i xu ng

bé là ng i h ng ch u, giông bão khi ng i l n mu n lo i tr nhau và bé b ng hóa thành
v t c n, giơng bão khi ng i l n v p ph i c nh quá nghèo kh và bé bi n thành k n bám,
cái đi nhi u ph ng khó ch u. Cái t i cái v tr u n ng trên vai ng i l n, c a th a không
ai mong đ i.
a tr trong nh ng hòa c nh y đã b vùi d p, b đày i và b ng trí khơn non
n t c a mình, bé nh y c m và bé t quy t đ nh thái đ s ng tùy theo cá tính và s c l c c a
mình. Nh ng tr mà chúng ta th ng g i là h h ng, gai ng nh, li u l nh, phá qu y....b t
đ u khi m i sinh ra c ng nh bi t bao tr khác, ngây th , đáng yêu và cho ta bi t bao hy
v ng.
Vi c ch m sóc tr nên ng i qua các l a tu i, qua nh ng ch ng đ ng đòi h i cha m
và nh ng ng i thân trong gia đình m t t m lịng vì tr , dù g p hoàn c nh tr trêu nào,
c ng ph i vì tr . Vì tr th là vơ t i. Tr th c ng là m t con ng i và nuôi d ng tr c n
m t ki n th c nh t đ nh v tâm sinh lý tr , m t th i gian nh t đ nh trong ngày dành cho tr .
Tr ng m t lo i cây, nuôi m t lo i con, ng i ta còn ph i đi h c m i đ t đ c nh ng n ng
xu t lý t ng. Nuôi m t con ng i, có b não đ ngh , có m t trái tim đ rung đ ng, t c là
m t sinh v t có đ i s ng ph c t p cao c p h n nhi u mà không c n ph i h c m t
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


24

a tr , dáng hình t

ng lai c a m i chúng ta

ngày nào sao, không ph i dành cho nó m t th i gian nào trong ngày sao?
Cùng ch i v i tr , cùng h c nói v i tr , tr l i nh ng câu tr h i, gi ng gi i nh ng đi u
tr mu n bi t ho c làm ch a đúng, h ng d n tr bi t làm các vi c cho cá nhân mình và
cho ng i khác, không nuông chi u làm thay đ tr bi n thành ông vua, ho c quá kh t khe
coi tr nh c a t i, c a n .

a tr là dáng hình t ng lai c a m i chúng ta. ào t o tr
theo ki u nào thì xã h i t ng lai s mang hình thù nh th . Vi v y ngay t bây gi c n h
tr các b c cha m , ki n th c c ng nh nh ng đi u ki n v t ch t khác đ ngay t trong gia
đình, đ a tr đã đ c đào t o theo h ng c a t ng lai.
M t quan đi m r t c n đ c nh t quán trong các b c cha m v cách nhìn nh n đ a tr .
Dù tr là t máu th t c a cha m sinh ra, dù đ a con su t đ i còn nh n s che ch c a cha
m , thì con v n là m t c th đ c l p đ ng phát tri n. Quan h gi a cha m và con cái v a
là quan h c a ng i có cơng n sinh thành, nh ng cịn có m t quan h n a mà đ a tr
ngay t nh đã c n đ c nh th : quan h trong s tôn tr ng và dân ch . B i m t con
ng i ch có th phát tri n đ n t i đa, khi nó ý th c đ c đ c l p c a nó.
Kho ng cách gi a các h đang là m t v n đ c n s m đ c rút ng n. Thông th ng con
ng i ta đ n m t tu i nào đ y, d hay quên đi nh ng gì mà tu i th mình h ng xây đ p. R i
cu c s ng đ y bon chen khó nh c ho c b t h nh đã làm cho con ng i thơ c ng đi, mịn
th i d n, th m chí c c súc. Kho ng cách gi a các th h doãng d n, đã tr nên m t nguyên
nhân khi n cho h nh phúc gia đình không b n ch t nh x a n a. Chúng ta th ng nghe các
b c cha m than phi n, đ a con càng l n càng xa mình.
V y là đ a con xa mình hay là chúng ta t t lùi l i, nên xa cách v i con? L i m t v n đ
ph i đ t ra: trong m t gia đình, làm sao đi t i trình đ v n hóa c a các thành viên cùng phát
tri n đ ng đ u, đ kho ng cách gi a các th h xích l i g n nhau h n. ó là đi u lý t ng.
ang hình thành nh ng m u hình gia đình mà đó v n hóa con ng i đang phát tri n và
v n hóa gia đình c ng phát tri n theo h ng m i thành viên gia đình đ u ti n b , đ u đ c
phát huy h t ti m n ng, trí tu và c m xúc c a mình. Xã h i t ng lai, chính là xã h i c a
s đua tranh trí tu , và chính vì th v n hóa gia đình c ng ph i xây d ng trên n n t ng y.
M t v n đ liên quan đ n tr nh mà m i khi nh c đ n tr , ai c ng quan tâm., đó là vi c
giáo d c tr . Có nhà nghiên c u cịn coi n i dung giáo d c gia đình ch y u là vi c giáo d c
tr v i ý ngh a h n h p: ng i l n d y d tr con.
Qu th c trong cu c s ng làm ng i l a tu i ban đ u y - nh m t t gi y tr ng, tr
r t c n đ c ch b o dìu d t đ hi u đ hi u đ c đi u hay l ph i, hi u m i khuôn phép
s ng, hi u n p nhà, t o thói quen, n p ngh , n p c m xúc, trau d i nh ng hi u bi t, nh ng ý
th c nhân b n, th m m ... Tóm l i, bi t cách n

ng x , bi t cách đi đ ng nói c i, bi t
cách h c, cách làm, cánh yêu th ng, gi n ghét... cùng nh trau d i m i ki n th c c n cho
s s ng làm ng i.
Song s giáo d c gia đình có m t khía c nh khác n a c ng khơng kém ph n quan tr ng.
ó là s giúp đ l n nhau đ hồn thi n mình gi a nh ng thành viên khơng cịn là đ a tr ,
đ trong gia đình m i ng i đ c s ng v i nhau yên vui, h nh phúc, trong yêu th ng và
tôn tr ng, đã cùng ti n b . khía c nh giáo d c gia đình" này, c ng đ a tr gi m t vai trị
khơng nh . S có m t c a tr trong gia đinh luôn nh c ng i l n ý th c v t ng lai, v
tình c m nhân h u, gìn gi cho ng i l n nh ng kho ng cách đ luôn luôn g n v i cái nhân
b n. Tr c tr nh , ng i l n không th tùy nghi hành đ ng, vì đã là t m g ng cho tr noi
theo: cho tr so sánh v i nh ng đi u đã đ c d y d . B i tr c n đ c tin và th t yên tâm
v i nh ng ng i l n quanh mình. Và nh t là b i b n thân tr đã là s trong

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Lê Minh

25

tr ng đ n sáng ng i, nh m t bài h c s ng không l i, luôn luôn đi c nh ta đ th c t nh. Giáo
d c tr trong th i đ i hôm nay không th r p khuôn v i ki u giáo d c tr
th i x a c :
ng i l n n m tay tr d t đi. Tr hôm nay c n đ c hi u c n k m i đi u đ t sáng t o
trong s vâng l i, đ t bi t hành đ ng. Tr c n ng i l n hi u mình, cùng bàn b c v i mình
đ tìm ra nh ng gi i pháp, đ chia s , đ khích l và h ng d n.
Nói tóm l i, cha m v i con cái v a là quan h ng
b n tin c y và thân thi t nh t.

i đã sinh thành, v a là quan h ng

i

T o cho tr ngay t nh
trong gia đình ý th c t l p trong suy ngh trong hành đ ng, đó
là cách giúp tr khi l n lên tr thành ng i có b n l nh, dám ch u trách nhi m, và có cá tính.
ó là nh ng y u t r t c n cho con ng i phát tri n trong t ng lai.

Hà N i, ngày 20 tháng 5 n m 1994

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn