Phạm Minh Kiên với tiểu thuyết lịch sử

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
PH M MINH KIÊN V I TI U THUY T L CH S
Nguy n Công Lý
Trư ng Đ i h c Khoa h c Xã h i & Nhân văn, ĐHQG-HCM

TÓM T T: Trên cơ s gi i thi u văn nghi p c a Ph m Minh Kiên cùng phân tích nh ng ti u
thuy t c a ơng, bài vi t kh*ng ñ nh Ph m Minh Kiên là nhà văn có s trư ng v ti u thuy t l ch s , đã
có nh ng đóng góp ñáng k cho văn h c Nam b nói riêng, cho văn h c Vi t Nam nói chung, h"i n a
đ u th k XX.
T khóa: Ph m Minh Kiên, ti u thuy t l ch s .
I. Hi n chưa rõ quê quán, năm sinh và m t

II. Ngồi cơng vi c làm báo, Ph m Minh

c a Ph m Minh Kiên. Ch& bi t ngoài bút danh

Kiên còn vi t nhi u ti u thuy t ph$n ánh hi n

Ph m Minh Kiên, ơng cịn ký tên Tu n Anh và

th c xã h i Nam B . Ơng đã đ l i cho văn

Dương Tu n Anh. Có th Dương Tu n Anh là

xi Qu c ng" giai ño n này t t c$ 20 tác ph%m

tên th t c a ông. V quê quán, nhi u tài li u,

l n nh như sau (1):

trong đó có T đi n văn h c (b m i) cho bi t

Ph m Minh Kiên quê g c

mi n Trung, ông

1. Hi u nghĩa v,n hai, luân lý ti u thuy t,
đăng

Nơng c mín đàm t! s 28 (20 – 10 –

xu t thân là tu sĩ Ph t giáo, sau đó vào Sài Gịn

1922) đ n s 58 (19 – 5 – 1923). Nhà in Đ c

gia nh p làng văn làng báo t! nh"ng năm 20

Lưu Phương, Sài Gịn, 1923, 58 trang.

c a th k XX.
Ơng c ng tác thư ng xuyên các báo Nông c

2. Mư i lăm năm lưu l c (Dương Tu n Anh
t thu t), gia đình ln lý c$i lương ti u thuy t,

mín đàm, Đơng Pháp th i báo, L c t+nh tân

ñăng

văn, Nam kỳ kinh t báo … trong các m#c T

1922) ñ n s 27 (13 – 10 – 1922). Nhà in J.

do di n ñàn, Văn uy n, Xã lu n … v i nhi u

Nguy n Văn Vi t, Sài Gịn, 1923, 95 trang.

Nơng c mín đàm t! s 8 (21 – 6 –

bài vi t có phong cách, t o d u n riêng và ñã

3. Ai l-i l m, kim th i ti u thuy t, đăng

t!ng là tr bút t Nơng c mín đàm trong hai

Nơng c mín đàm t! s 122 (19 – 8 – 1924)

năm 1923 – 1924 r'i ch bút c a t báo này t!

ñ n s 133 (04 – 11 – 1924). Tác ph%m chưa

s 123, ngày 26 tháng 8 ñ n s cu i 133, ngày

k t thúc; Réveil Saigonnais, Nguy n Văn Vi t,

04 tháng 10 năm 1924; ch bút t báo Nh t tân

Sài Gòn, 1926, 32 trang.

(lúc ông Lê Thành Tư ng sáng l p, hi n chưa
rõ th i ñi m c# th ). M t s ti u thuy t c a ông
trư c khi xu t b$n thành sách thư ng ñã ñư c

cho ñăng nhi u kỳ trên các t báo v!a nêu.

4. Hai mươi năm lao l c, ti u thuy t, 2 cu n,
xu t b$n 1924 và 1927, Sài Gịn, 183 trang.
5. Ân ốn vì tình, ti u thuy t, Nhà in Xưa
Nay, Sài Gòn, 1925, 56 tr.

Trang 15


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
6. Duyên ph n l. làng (Hà C nh L c năm
ngày t thu t), Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài
Gịn, 1925, 32 trang.
7. Bí m t phi thư ng, trinh thám ti u thuy t,
Nhà in Xưa Nay, Sài Gịn, 1925, 30 trang.
8. Cái rương bí m t, trinh thám ti u thuy t,
Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gịn, 1925, 44
trang.
9. Tình dun x o ng , ti u thuy t, Tín Đ c
thư xã, Sài Gịn, 1925 và 1931, 120 trang.

Sài Gịn, 1931; Tín Đ c thư xã, tái b$n, 02
cu n, 250 tr.
17. Thói đ i đen b c, Tình nghĩa đ i thay,
ti u thuy t, Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài
Gòn, 1931; Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gịn,
tái b$n, 1931, 111 trang.
18. M t đo n s u tình, truy n ng n, Tín Đ c
thư xã, Sài Gòn, 1931.

19. Ti n Lê v n m t, ti u thuy t l ch s , Tín
Đ c thư xã, Sài Gòn, 1932, 05 cu n, 200 trang.

10. Vì nư c hoa rơi, ti u thuy t l ch s (vi t

20. Tr n Hưng Đ o, ti u thuy t l ch s , Tín

v m t ph# n" Trung Hoa tham gia cách m ng

Đ c thư xã, Sài Gòn, 1933, 07 cu n, 212 trang.

Tân H i 1911), Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn,

III. M t ñ(c ñi m mà ngư i ñ c d nh n

1926, 83 trang.

th y

văn xuôi Qu c ng" Nam b h'i ñ u th

11. Vi t Nam anh ki t (Vì nghĩa li u mình),

k XX là có nhi u nhà văn l y c$m h ng t!

ti u thuy t dã s , Imprimé Duy Xuân, Sa Đéc,

l ch s nư c nhà ñ làm ñ tài sáng tác. Đi u

1926; Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, tái b$n, 1927;

này có nguyên nhân riêng c a nó, mà ngun

Tín Đ c thư xã, Sài Gịn, tái b$n, 1928; Nhà in

nhân ch y u là xu t phát t! lòng yêu nư c, t

Th ch Th M u, Sài Gòn, tái b$n, 1929, 154

hào dân t c c a m t b ph n trí th c Tây h c

trang.

khơng tìm đư c l i thốt lúc b y gi

12. B$c thư tình, ái tình ti u thuy t, Du
Centre xb, Sài Gòn, 1927.
13. Bèo tan mây hi p, ái tình ti u thuy t, Tín
Đ c thư xã, Sài Gòn, 1928, 65 trang.
14. Vi t Nam Lý trung hưng (Vi t Nam Lý
Thư ng Ki t), ti u thuy t l ch s , Nhà in Đ c
Lưu Phương, Sài Gịn, 1929; Tín Đ c thư xã,
Sài Gòn, tái b$n, 1932, 405 trang.
15. Lý B/ng phi, ti u thuy t l ch s Trung
Qu c (d ch), Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài
Gòn, 1930.
16. Lê tri u Lý th (S tích Lý Cơng U&n),
ti u thuy t dã s , Imprimé Nguy n Văn Vi t,

trong

hoàn c$nh nư c m t dân nô l . H khai thác đ
tài l ch s có l là nh m c) vũ qu c dân ñ'ng
bào tinh th n v!a nêu. Nhà văn Ph m Minh
Kiên là m t trong s nh"ng cây bút y. So v i
nhi u nhà văn cùng th i vi t ti u thuy t l y đ
tài t! l ch s

thì có th nói ngịi bút c a Ph m

Minh Kiên chưa b ng Tân Dân T , Nguy n
Chánh S t, dù hai nhà văn này vi t ti u thuy t
l ch s không nhi u, nhưng ch t lư ng và tư
duy ngh thu t c a h thì vư t tr i hơn Ph m
Minh Kiên. Tân Dân T vi t Gi t máu chung
tình (1925); Gia Long t&u qu c (1930); Hoàng
T C nh như Tây (1931); Gia Long ph c qu c
(1932), còn Nguy n Chánh S t thì có Vi t Nam
Lê Thái T (1929) và m t lo t ti u thuy t l ch

Trang 16


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
s d ch t! văn h c Trung Qu c như Chung Vơ

như sau: “…tơi th y ngư i mình hay đem

Di m; Tam Qu c chí; Ngũ h bình Tây; Càn

nh ng truy n Tàu ra mà di n k ch r"i hè nhau

Long du Giang Nam v.v.. Tuy v y, ti u thuy t

mà phong t%ng ngư i, cho nên tôi mu n t+ c p

l ch s c a Ph m Minh Kiên cũng có vài đóng

coi truy n mình đem ra hát có b/ng h hay

góp riêng cho văn xuôi Nam b b y gi . L y

khơng (…) tơi mong cho ngư i mình hãy xem

đ tài t! l ch s v i nh"ng t m gương anh hùng

truy n sách thu c v qu c s c a mình, cho rõ

hào ki t, các nhà văn nh m ñ c p ñ n chuy n

các ñ ng danh nhân trong nư c”. Còn trong

xã h i ñương th i. Nh c l i l ch s , dư ng như

l i t a ti u thuy t Ti n Lê v n m t, nhà văn nói

các nhà văn mu n nh n nh v i qu c dân ñ'ng

thêm: “B y lâu ngư i mình m i mê truy n Tàu

bào là đ!ng bao gi quên c i ngu'n dân t c;

h/ng mua h/ng ñ c là vì trong nư c mình chưa

ñ!ng quên quá kh

hào hùng oanh li t cùng

có sách các v ti n nhơn. Nay B2c, Trung, Nam

truy n th ng chi n ñ u ch ng ngo i xâm anh

ñ u có ngư i vi t v y thì ngư i mình cũng nên

dũng c a t) tiên, t! đó khơi g i cho ngư i ñ c

mua ñ c, cho bi t cái vi c nên hư, t t x u và

lòng t hào dân t c, lòng yêu nư c cũng như

n3o tà ñư ng chánh c a mình”.

khích l tinh th n chi n đ u ch ng th c dân.

Như trên có nói qua, ban đ u, trư c khi vi t

M(t khác, như nhi u nhà nghiên c u ñã th ng

văn, Ph m Minh Kiên là m t nhà báo v i bút

nh t, s

danh là Tu n Anh, thư ng vi t

dĩ lúc này có phong trào vi t ti u

m#c T do

thuy t l ch s l y t! hi n th c nư c nhà cũng là

di n dàn, Văn uy n, Xã lu n trên các t Nông

m t cách ñ ph$n ng l i hi n tư ng d ch và

c mín đàm, Đơng Pháp th i báo, L c t+nh tân

cho xu t b$n ' t ti u thuy t Trung Qu c lúc

văn, Nam kỳ kinh t báo... 4 đó, Ph m Minh

b y gi . Đây là m t s

ng ñáng quý,

Kiên thi tho$ng cho ñăng thơ c a ơng m i sáng

th m đ2m tinh th n dân t c, mà nhi u nhà văn

tác, ho(c gi i thi u tác ph%m m i, tác gi$ m i.

t!ng than r ng “…s

tích nư c Tàu thì làu

Riêng v i tư cách là m t nhà văn, th i gian

thơng cịn anh hùng hào ki t trong nư c thì

đ u, ơng vi t ti u thuy t xã h i v i ñ tài ái

ng&n ngơ không bi t.” (Tân Dân T , Gi t máu

tình, ln lý, gia đình đ chuy n t$i đ o lý nhân

chung tình); “Vi t Nam cũng có s , há l i

nghĩa

khơng có truy n hay sao? 0y v y, m t b

làm gương cho ngư i ñ i noi theo. Nhìn chung,

truy n An Nam ví d u khơng giúp vui cho đ c

nh"ng ti u thuy t trên mang m#c đích giáo

gi đư(c thì cũng biên chép m t đo n s tích

hu n ln thư ng ñ o lý rõ nét mà ngư i ñ c

c a mình, làm như th tư ng có l1 khơng ph i

có th d dàng nh n ra qua nhan đ các tác

là m t vi c làm vơ ích”. (H' Bi u Chánh, N%ng

ph%m như Hi u nghĩa v,n hai, Ân ốn vì tình,

gánh cang thư ng). Ti u thuy t mang c$m

Tình duyên x o ng , Bèo tan mây hi p, Duyên

h ng l ch s c a Ph m Minh Kiên cũng không

ph n l. làng, M t đo n s u tình… C t truy n,

ngồi m#c đích trên. Chính Ph m Minh Kiên

k tc u

ñã vi t trong l i t a tác ph%m Lê tri u Lý th

r i r c, thi u m ch l c, có khi q đơn gi$n, nói

ph$n

đ i, ca ng i tình nghĩa thu chung đ

vài tác ph%m trên cịn có v. l ng l.o,

Trang 17


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
chung là chưa đư c nhà văn d#ng cơng; cịn

Vì nư c hoa rơi là cu n ti u thuy t l y đ tài

gi ng k thì m c m c, ít h p d2n, v i nhi u câu

l ch s Trung Qu c trong cu c cách m ng Tân

văn bi n ng2u. V sau, ơng cịn th bút vi t ti u

H i 1911 nh m ng i ca t m gương ti t li t vì

thuy t trinh thám như Cái rương bí m t, Bí m t

nư c hy sinh c a m t cô gái Trung Hoa tên là

phi thư ng tuy cũng có vài tình ti t ly kỳ, gay

T ng Ki u Nga, sách do nhà in Xưa Nay, Sài

c n, g i s tị mị, làm cho ngư i đ c h'i h p

Gòn xu t b$n năm 1926 v i 83 trang. T ng

theo dõi câu chuy n nhưng nhìn chung có th

Ki u Nga là m t cô gái tân h c con quan T ng

nói là khơng m y thành cơng cho l m, b i chưa

Đình Phan đã t! ch c v hưu. Nàng thư ng

mang nét riêng c a nhà văn. Ph$i ñ i ñ n lúc

ñem nh"ng s h c c a mình mà đăng đàn di n

ông khai thác t! hi n th c l ch s nư c nhà ñ

thuy t kêu g i qu c dân làm cách m ng, ph b

làm ñ tài cho nhi u cu n ti u thuy t c a mình

ch đ phong ki n; thành l p h i N" lưu, đ

thì tên tu)i c a ơng m i ñư c nhi u ngư i ñ c

cao vai trị c a n" gi i đ i v i qu c gia xã t c.

chú ý v i m t lo t tác ph%m (theo th t th i

Ki u Nga b L Châu (m t cô gái trà tr n vào

gian xu t b$n) như Vì nư c hoa rơi, Vi t Nam

h i N" lưu) c u k t v i tên m t thám Đ* Thành

anh ki t, Vi t Nam Lý trung hưng, Lê tri u Lý

Khơn mưu h i; sau đư c Đồn Th Vân, m t

th , Ti n Lê v n m t, Tr n Hưng Đ o, Lý B/ng

cô gái văn võ song toàn, c p ti n, b n c a nàng

phi (ti u thuy t d ch)…Như v y, chưa nói đ nh

gi$i c u, minh oan cho. Nh"ng năm tháng h c

tính, ch& riêng v đ nh lư ng, Ph m Minh Kiên

hành

ñã vi t ñ n 07 ti u thuy t l ch s v i g n m t

Y n Sơ yêu nhau. Nhưng Y n Sơ l i là con đ i

ngàn trang in thì đó là m t con s khơng nh

quan trong tri u nhà Thanh, ông này theo chân

c a m t ñ i c m bút vi t văn! Đ tài l ch s

ñ qu c ñ h i dân h i nư c. Nghe l i nàng,

trong ti u thuy t c a Ph m Minh Kiên ñư c

Y n Sơ đã khun cha nhưng ơng ch+ng nh"ng

nhà văn chia làm hai lo i: dã s và l ch s .

h'i tâm mà cịn đánh đu)i Y n Sơ ra kh i nhà.

nhà trư ng tân h c, nàng cùng Lương

Trong 07 ti u thuy t mang c$m h ng l ch s ,

Chàng ñư c Ki u Nga và gia đình nàng giúp

l y đ tài t! hi n th c l ch s , Ph m Minh Kiên

ñ5 ti n b c sang Nh t, M/ du h c th c hi n

ñã cho xu t b$n hai tác ph%m v ñ tài l ch s

nguy n v ng c a Ki u Nga là s tr

Trung Qu c (m t vi t, m t d ch) và năm tác

nư c giúp dân. M t l n trong bu)i di n thuy t

ph%m v i ñ tài l ch s Vi t Nam vào th i ñ i

kêu g i qu c dân, Ki u Nga ñã hy sinh vì bom

Lý - Tr n (c# th là các tri u ñ i Ti n Lê (981-

trái pháo do b n x u ném vào ñ h i nàng.

1009), Lý (1009-1225), Tr n (1225-1400), m y

Trư c lúc ra ñi, Ki u Nga tr i trăng v i Th

năm ñ u ch ng gi(c Minh xâm lư c (1407-

Vân, nh thay mình n i nghĩa v i Y n Sơ.

1427) v i nh"ng chi n công oanh li t, b$o v

v c u

Còn tác ph%m Lý B/ng phi cũng là cu n ti u

ch quy n dân t c. Hai tác ph%m có đ tài t!

thuy t l ch s v i b i c$nh x$y ra vào ñ i nhà

l ch s Trung Qu c là Vì nư c hoa rơi và Lý

T ng (Đây là m t cu n ti u thuy t chương h'i

B/ng Phi.

c a văn h c Trung Qu c ñư c Ph m Minh

Trang 18

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
Kiên d ch ra Ti ng Vi t ch" Qu c ng". Sách do

1932, 405 trang. Lê tri u Lý th (S

nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn n hành năm

Công U&n), ti u thuy t dã s , Imprimé Nguy n

1930). Vì khơng có văn b$n g c nên khơng rõ

Văn Vi t, Sài Gịn, 1931; Tín Đ c thư xã, tái

tác gi$ c a nguyên tác là ai, nhưng Lý B ng phi

b$n, 02 cu n, 250 trang. Ti n Lê v n m t, ti u

là nhân v t l ch s

m t th i n)i danh trong

thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1932,

thâm cung vương tri u phong ki n nhà T ng,

05 cu n, 200 trang. Tr n Hưng Đ o, ti u

ñư c nhà vua s ng ái, chính đi u này l i là “cái

thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gịn, 1933,

đinh, cái gai” dư i con m t c a cha con Bàng

07 cu n, 212 trang. Qua nh"ng ti u thuy t trên,

Thái sư và Bàng Quý phi. Tên Thái sư cùng

Ph m Minh Kiên không ch& giúp ngư i đ c

Q phi gian ác này tìm đ m i cách ñ h i

hi u sâu, hi u rõ hơn v m t th i ñ i l ch s

B ng phi, k c$ không ch!a nh"ng th ño n ñê

cách chúng ta t! b$y trăm ñ n c$ nghìn năm mà

ti n và b t nhân nh t. Bàng Q phi b hư thai,

cịn đã làm s ng d y l ch s m t th i oai hùng

s có t i v i nhà vua nên gi" kín, cùng cha âm

c a dân t c, t! đó khơi g i cho ngư i đ c lịng

mưu ñ i khi B ng phi sinh ñ. thì b t tr m con

yêu nư c, lòng căm thù gi(c ngo i xâm cư p

và đánh tráo vào đó m t con mèo, r'i vu cho

nư c, t hào v truy n th ng anh hùng c a dân

B ng phi sinh ra quái thai. B ng phi b h i v i

t c, v i m#c đích sâu xa là góp thêm ti ng nói

n*i oan khó lịng r a n*i, may mà tr i cao có

nh m c) vũ qu c dân đ'ng bào nói chung,

m t, cu i cùng nàng đư c quan Ph dỗn Khai

nhân dân Nam b

Phong là Bao Ch ng (Bao Công) x án, minh

th c dân Pháp lúc b y gi . Và ñó cũng là cách

oan. Nhân v t l ch s này ñư c văn h c ngày

“ph bi n qu c s , khai dân trí, ch n dân khí”

y kh c ho chân dung r'i ñư c ñi n $nh hi n

như tác gi$ cơng trình Đ a chí văn hố thành

đ i Trung Qu c hơm nay l y làm đ tài đ vi t

ph H" Chí Minh ñã kh+ng ñ nh (t p 2, trang

k ch b$n d ng phim v i nh"ng tình ti t ly kỳ,

317). Có l theo nhà văn, đó cũng là cách l y

éo le, lôi cu n, h'i h p, h p d2n hàng tri u trái

vi c xưa đ nói vi c nay, t c tinh th n “ôn c

tim ngư i xem.

tri tân” như hôm nay chúng ta thư ng nói.

Năm tác ph%m ti u thuy t l ch s và dã s

tích Lý

nói riêng vùng lên ch ng

Vi t Nam anh ki t (Vì nghĩa li u mình) là

l y t! hi n th c l ch s Vi t Nam là: Vi t Nam

m t cu n ti u thuy t dã s vi t theo hình th c

anh ki t (Vì nghĩa li u mình), ti u thuy t dã s ,

chương h'i g'm 15 h'i, v i b i c$nh hi n th c

Imprimé Duy Xuân, Sa Đéc, 1926; Nhà in Xưa

l ch s lúc gi(c Minh l y c phù Tr n di t H',

Nay, Sài Gịn, tái b$n, 1927; Tín Đ c thư xã,

sai Trương Ph# sang xâm lư c nư c ta. Chuy n

Sài Gòn, tái b$n, 1928; Nhà in Th ch Th M u,

x$y ra vào năm 1416. Tác ph%m ng i ca tinh

Sài Gòn, tái b$n, 1929, 154 trang. Vi t Nam Lý

th n nghĩa hi p, yêu nư c, căm thù gi(c c a

trung hưng (Vi t Nam Lý Thư ng Ki t), ti u

nh"ng chàng trai cô gái Đ i Vi t trong nh"ng

thuy t l ch s , Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài

tháng năm ch ng gi(c Minh xâm lư c. Đó là

Gịn, 1929; Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, tái b$n,

nh"ng t m gương v nh"ng anh hùng hào ki t

Trang 19

Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
và nh"ng n" lưu anh thư như Lý Ph#ng Tiên,

Chiêm Thành sát h i, còn v là Tr n Th T

H' Ng c Sương, Tr nh K Siêu, Nguy n L

Loan và con gái là Lý Hồng Anh b chúng b t,

Lan.

sau đó hai m- con tr n thốt, r'i v vì ki t s c

Trư c c$nh nư c m t nhà tan, nh"ng thanh

mà ch t, cịn con gái thì b b t ñưa v nư c

niên nam n" ưu tú y ñã t p h p l c lư ng kh i

Chiêm. Lo vi c tang ma xong, v!a tr l i kinh

nghĩa ch ng ngo i xâm. Tr$i qua nhi u sóng

đơ, Lý Thư ng Ki t ph$i nh n l nh h t ng

gió, nhi u th t b i cũng như l p nhi u chi n

quân lương ra quan $i n p cho ngun sối nhà

cơng, cu i cùng t t c$ ñ u ñem quân v ph#c

T ng là Tôn Ch n. Trương H u Mô v i âm

v# dư i ng n c

nghĩa c a Lê L i. Kháng

mưu c ý tr nãi th i gian, c u k t v i b n

chi n ch ng Minh th ng l i, v ch'ng Ph#ng

cư p ñ làm hao t)n quân lương nh m mư n

Tiên - Ng c Sương và K Siêu - L Minh đồn

tay c a Tơn Ch n di t tr! Lý Thư ng Ki t,

t#; cịn Hùng Sanh thì k t duyên cùng Th Lan.

nhưng nh Th!a tư ng Lý Đ o Thành ch& b$o

T t c$ ñư c Lê L i phong quan tư c và s ng

nên Lý Thư ng Ki t đã đ phịng, cu i cùng

h nh phúc bên nhau.

đư c bình an, trong khi đó tay chân c a Ng s

Minh, Vân Lơi, Võ Hùng Sanh, Th

Vi t Nam Lý trung hưng (Vi t Nam Lý

h Trương thì b h i. Trương Ng s l i ti p

Thư ng Ki t) là cu n ti u thuy t l ch s

t#c âm mưu cùng Binh b Thư ng thư Tô B u

chương h'i g'm 24 h'i, t p trung ng i ca

Thanh ñ tri t h Lý Thư ng Ki t, vi c b i l ,

ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t. Đư c chi u

Tô Thư ng thư b cách ch c. Tri u đình nhà

c a thiên t nhà Lý c u hi n, Lý Thư ng Ki t

T ng sau nhi u l n yêu sách v i ta, cu i cùng

t! giã gia đình v kinh. Trên ñư ng v ñ ñô,

chúng cũng t b c l dã tâm xâm lư c nư c ta.

Lý Thư ng Ki t k t nghĩa v i Tr nh Hoài B$o,

Trư c tình hình đó, vua Lý Nhân Tơng c Lý

H'i Kỳ; g(p con quan Ng s Trương H u Mơ

Thư ng Ki t làm Đ i Ngun sối th ng lĩnh

là Trương B t Nhã

th l c cha mà cùng đ'ng

tồn qn chinh ph t B c qu c phá tan ý ñ'

b n c hi p dân lành nên b Lý Thư ng Ki t

xâm lư c c a chúng, r'i th+ng ti n kéo ñ i binh

ñánh b i. Quan Ng s bênh con, sai con r là

sang t n nư c h , ñánh h mư i thành t! Qu

Đ ñ c Tr nh Thi t Hùng gi$ làm thư ng dân,

Châu ñ n Ung Châu, làm cho vua quan nhà

v kinh ng thí đ thi ñ u v i Lý Thư ng Ki t.

T ng ph$i xin c u hoà. Sau khi ph t B c qu c

Không ng h n b chàng trai h Lý gi t ch t.

xong, Lý Thư ng Ki t nh n l nh tri u đình

Vua Lý Nhân Tơng bi t chuy n, r t gi n Thi t

mang quân bình Chiêm Thành. S là Lý Giác,

Hùng, phong Lý Thư ng Ki t làm Đ ñ c thay

m t tên quan tri u Lý làm ph$n, liên k t v i

h n. Ng

Trương tìm cách h i Lý

Chiêm đánh phá biên gi i phía Nam, trong tr n

Thư ng Ki t b ng cách cho lính mai ph#c gi t

chinh ph t này Đ i Nguyên soái tiêu di t tư ng

chàng khi chàng t! kinh v quê thu x p vi c

Chiêm là B'ng Đ t Sa, b t s ng Lý Giác. Th!a

nhà, nh ngư i ñi săn c u giúp nên chàng thoát

th ng, Lý Thư ng Ki t ti n vào ñ t Chiêm, h

n n. Đ n nhà, chàng m i bi t là m- b gi(c

ñư c ba cha con ñ i th n nư c Chiêm là Ch

Trang 20

s

h


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
Đ t Du Na, nh th mà ngư i anh hùng g(p l i

g i là “ti u anh hùng”. Sau khi sư Khánh Vân

con gái Lý Hoàng Anh (nay là ti u thư Ch Đ t

viên t ch, Lý Công U%n b t ñ u hành hi p

Quyên Quyên, con nuôi Ch Đ t Du Na). Vua

giang h', k t giao hào ki t, tr! gian di t cư p,

Chiêm n p c ng ph%m ng c ngà châu báu xin

đem l i n bình cho bá tính, cũng vì th mà

hàng. Chi n th ng nư c Chiêm, tri u đình ta

b n gian ác nhi u l n vu oan hãm h i chàng.

m i bi t Ng s Trương H u Mô cùng Lý Giác

Nh gi t c p, gi$i c u cho ñ i quan Đào Cam

âm mưu v i vua Chiêm Thành ñ xâm lư c

M c mà Lý ñư c v này ti n c , ñư c vua Lê

nư c ta. Cu i cùng nh"ng tên ph$n qu c b tru

Đ i Hành tin dùng, l p nhi u công tr ng: phá

di. T! đó nhà Lý hưng th nh và tên tu)i Lý

gi(c; đánh cư p; bình đ nh các ch đ ng sơn

Thư ng Ki t r5 ràng muôn thu .

tr i mi n núi. B n ñ i gian th n

tri u đình

Lê tri u Lý th (S tích Lý Cơng U&n) là b

như Tơn Đình Lư ng, Tr nh H'ng, Bàng Thi t

ti u thuy t dã s chương h'i g'm 31 h'i, 02

H), B ch Phùng Hưng, âm mưu b t cóc cơng

cu n. Tác ph%m vi t v s tích ngư i m đ u

chúa dâng cho chúa ñ ng Thiên Oai, nh m t o

vương tri u nhà Lý, t! lúc m i sinh ra cho ñ n

th l c v i nhà vua. Vua Lê tri u Lý Công U%n

khi làm quan dư i tri u Ti n Lê r'i ñư c qu n

ñi gi$i c u cơng chúa, tiêu di t chúa đ ng

th n tơn vinh lên ngơi vua. Nhà văn đã d a vào

Thiên Oai cùng 49 ñ ng ch khác. Nhà vua m

s cũ mà xây d ng nên hình tư ng m t ngư i

ti c khao quân, gã công chúa cho chàng nhưng

anh hùng, m t danh nhân văn hố đ'ng th i là

chàng tâu v i vua là ñã có v hi n

v minh quân c a dân t c. Lý Công U%n là con

thu hàn vi. Cu i cùng, nhà vua đ ng ra ch trì

c a Lý Kỳ Xuân và Ph m Cúc Hoa; Kỳ Xuân

hôn l cho chàng, phân ngôi th b c và h s ng

là m t nơng dân nghèo khó, Cúc Hoa là cô gái

h nh phúc bên nhau. Khi Lê Đ i Hành băng,

m' côi làm công qu$, s ng nương t a

chùa

Long Vi t n i ngôi ch!ng b$y tháng thì b

Tiêu Sơn. Cúc Hoa u Kỳ Xn, nàng có

Long Đĩnh sốn ngơi. H n hoang dâm vơ đ ,

mang, hai ngư i b hồ thư ng tr# trì đu)i ra

b o ngư c nên tri u đình ph tru t, tôn vinh Lý

kh i chùa. Sau, Kỳ Xuân b b nh ch t; Cúc

Công U%n lên ngôi, m ra m t th i kỳ m i cho

Hoa ñ n kỳ sinh n , ki t s c cũng giã t! cu c

ñ t nư c Đ i Vi t. Đây là ph n ñ u c a b Ti n

s ng. Hồ thư ng chùa T! Phong thương tình

Lê v n m t.

q t!

nh các ni cơ ni đ a bé và ñ(t tên là Ho ng

Ti n Lê v n m t là cu n ti u thuy t l ch s

Trí. Lên tám, Ho ng Trí đư c g i cho sư V n

chương h'i g'm 17 h'i, 05 cu n, tác ph%m vi t

H nh

chùa Tiêu Sơn ñ h c thêm ch" nghĩa;

ti p ti u thuy t Lê tri u Lý th . T! khi sốn

mư i m t tu)i l i đư c sư Khánh Vân chùa C)

ngôi, Lê Long Đĩnh hoang dâm vô ñ , mê ñ m

Pháp truy n võ ngh và ñ)i tên thành Lý Công

Tr nh vương phi, l i nghe gian th n xúi gi#c,

U%n. Thu nh , Lý Công U%n n)i ti ng thông

h n làm nhi u tàn b o khi n cho Thái h u bu'n

minh, di n m o tu n tú, khí phách hơn ngư i,

r u mà m t; h n còn giam Hoàng h u vào ng#c

t!ng gi t con xà vương nên c$ làng bái ph#c

t i, b c t quan Thư ng thư Hoàng Gia T nh,

Trang 21


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
khi n cho con gái ơng là Hồng Nguy t Mai

Tr nh T n, Tri u Di d# d* Long Đĩnh phê

ph$i tr n ch y tìm ch n %n thân. Tr$i qua nhi u

chi u như ng ngôi, nhưng vi c b i l , t chi u

hi m nguy: rơi xu ng v c, b b n cư p ép làm

b Ph#ng Hi u l y m t. Long Đĩnh băng, b n

v , b cháu v quan Ng s toan cư5ng hi p, b

gian th n h p các quan, bu c h tôn Tr nh T n

con trai quan Tr n th B ch M u Hùng b t cóc

lên ngơi. Ph#ng Hi u cùng các b n Như Khuê,

…, cu i cùng Nguy t Mai ñư c chàng trai hào

Tr n Anh xông vào tri u, tiêu di t b n Th ch

ki t Lê Ph#ng Hi u gi$i c u r'i chàng h t ng

Đình Oai, quét s ch b n Tr nh T n, Tri u Di,

và g i hai cơ trị Nguy t Mai - Tr n Loan tá túc

B t Du Kha cùng ñ'ng ñ$ng. Sư V n H nh

Quán Âm t . Ph#ng Hi u lên ñư ng vào

cùng ñ i quan Đào Cam M c cũng v!a v

Di n Châu ra m t Lý Công U%n, nhưng không

tri u, cùng lúc y Lý Cơng U%n t! Di n Châu

g(p vì Ngun sối ñã v tri u. Lê Ph#ng Hi u

cũng mang quân v t i, tri u th n h i h p, tơn

tr l i thăm Nguy t Mai. Trên đư ng đi, Ph#ng

vinh Lý Cơng U%n lên ngơi thiên t . Sau đó,

Hi u c u đư c Hồng h u Như Hoa cùng cha

Ph#ng Hi u - Nguy t Mai, Như Khuê - Đ ng

con cai ng#c Đào Nh r'i ñưa h

Vân sánh duyên, h nh phúc bên nhau.

v

Thái

Nguyên. Sau đó, Ph#ng Hi u k t nghĩa v i

Tr n Hưng Đ o cũng là cu n ti u thuy t l ch

Như Khuê, hai ngư i cùng v Tràng An, g(p

s chương h'i, g'm18 h'i, 07 cu n. Tác ph%m

b n cư p B ch Khưu Hoanh, h ñánh h g#c

k l i nh"ng chi n công hi n hách oai hùng c a

chúng; l i c u ñư c nhi u ph# n" b có ch'ng

quân dân ñ i Tr n ba l n ch ng gi c Nguyên

b quan ñ a phương b t v tri u đình. Cịn Lý

Mơng xâm lư c (1258, 1285, 1288), mà nhân

Cơng U%n trên đư ng v tri u, g(p cha con

v t trung tâm, tiêu bi u cho tinh th n yêu nư c,

Tr nh T n, Tr nh Vu h ng hách, Tr nh Vu b

căm thù gi(c, ngoan cư ng ch ng ngo i xâm y

chàng ñ p ch t, Tr nh vương phi tâu l i v i Lê

là Hưng Đ o ñ i vương Tr n Qu c Tu n. Bên

Long Đĩnh nh m h i Cơng U%n. Trư c m(t

c nh hình tư ng ngư i anh hùng Tr n Hưng

vua, chàng rút thi t b$ng ñ nh ñ p Tr nh T n.

Đ o, tác ph%m còn kh c h a nh"ng chân dung

B*ng có tin c p báo gi(c Chiêm chi m ñánh

các v anh hùng khác như các v Hoàng ñ anh

biên gi i phía Nam, Lê Long Đĩnh bèn ra l nh

minh: Tr n Thánh Tông, Tr n Nhân Tông;

cho Lý Nguyên soái tr l i Di n Châu ch ng

Thái sư Tr n Th Đ ; Ng s Lý B ch Đình;

gi(c. Trong khi y Nguy t Mai cũng khơng n

các v đ i tư ng qn như Tr n Quang Kh$i;

thân nơi nương náu, chùa b gi(c cư p, ch t

các v tư ng quân Tr n Bình Tr ng, Ph m Ngũ

Nguy t Mai ly tán, b l!a bán cho nhà bá h ,

Lão, năm v tư ng tuỳ tùng như Y t Kiêu, Dã

suýt b ông ta cư5ng hi p, may nh bà bá h

Tư ng, Cao Man, Đ i Hành, Nguy n Đ a Lô;

thương tình nên g i nàng

nhà ngư i bà con là

nh"ng n" ki t như Ng c Quyên (con nuôi Tr n

Lý M nh Quân, m t v quan Ng s ñã v hưu.

Hưng Đ o, gi$ trai, c m quân ch ng gi(c, t!ng

V Tràng An, Lê Ph#ng Hi u lo nghĩ nhi u v

gi$i vây cho tư ng quân Ph m Ngũ Lão); N"

vi c di t gian tr! n nh, c u nư c c u dân. B n

Th ch nương nương v.v.. Đó là nh"ng nhân v t

Trang 22


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
đ i di n cho chính nghĩa c a dân t c, là nh"ng

Ph m Minh Kiên vi t ti u thuy t là ph$i t$ th t

ngư i con anh hùng c a ñ t Vi t. H mãi mãi

mà nhà văn g i là “chơn t ”, có như th m i

là ni m t hào, là t m gương ng i sáng đ th

“c m hố đư(c cơng chúng”. Trong l i t a tác

h cháu con muôn ñ i noi theo. V phía nhân

ph%m Ti n Lê v n m t (Tín Đ c thư xã, Sài

v t ph$n di n, tác ph%m cũng không quên kh c

Gòn, 1932), Ph m Minh Kiên còn cho r ng:

ho hình $nh m t vài q t c tơng th t nhà

“Nhà c m vi t mu n theo vi c t t x u nên hư

Tr n âm mưu bán nư c c u vinh, s3n sàng làm

mà vi t ra thành sách, thành truy n thì khơng

tay sai cho gi(c như Tr n Di Ái, Tr n Ích T c;

nên xu hư ng bên nào, ph i c$ cái ñư ng m c

nh"ng tư ng gi(c xâm lư c h ng hách như

ngay mà th*ng t i thì m i có th ch+ rõ hai

Thái t Thốt Hoan, T$ Th!a tư ng Ng t Sanh

ñư ng chánh tà cho ñ i v y!”.

Tư Gia, H"u Th!a tư ng Ô Gia Na ; bên c nh

T! quan ni m trên, Ph m Minh Kiên khơng

các quan đ i phu, các ñ i tư ng, thư ng tư ng

ng n ng i d a vào l ch s v i nh"ng s vi c có

như Lý H ng, Lý Quán, Xích Tu T , Toa Đơ,

th t trong l ch s , nh"ng ngư i anh hùng hào

Ô Mã Nhi, Ng t Lương Cáp, Ô Lan C p Đ t,

ki t mà s

Ng t Gi$ Báo, A Lý v.v.. Nh"ng nhân v t ph$n

dung nh"ng ngư i anh hùng c a dân t c. L i

di n y xu t hi n trong nh"ng th i ñi m c# th ,

t a tác ph%m Lê tri u Lý th , Ph m Minh Kiên

tuy nhà văn ch& gi i thi u qua nhưng ngư i đ c

tun b rõ: “Tơi vi t b truy n Lê tri u Lý th

v2n nh n rõ tính cách, tâm đ a, mưu mơ c a

này c t ch+ rút

chúng.

“Vi t Nam s lư(c”, “Đ i Vi t s ký”, “Đ i

Trên ñây, chúng tôi gi i thi u n i dung

sách nêu danh ñ kh c ho chân

trong m y th$ s , như là

Nam th c l c ti n biên”, “Nam H i d nhân”,

nh"ng ti u thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên.

“Lư(c biên dã s ”. Trong các s

Đi u mu n lưu ý là cũng như m t vài nhà văn

tích ly kỳ c a ơng Lý Cơng U&n ch*ng khác

Nam b h'i đ u th k XX, Ph m Minh Kiên

nào như ông Tri u Khn D4n bên Tàu. Mà

đã trình bày quan ni m c a mình v sáng tác,

Tri u Khn D4n ngư i ta đã có đem ra thêu

nh t là v ti u thuy t. Ông cho r ng ti u thuy t

thùa bày v1, s2p ñ%t nên truy n, nên tu"ng r t

là ph$i ph$n ánh hi n th c cu c s ng. Trong

dài, ñ bia danh nêu giá, cịn Lý Cơng U&n nhà

m t bài vi t trao đ)i cùng nhà văn H' Bi u

ta thì chôn ch%t

Chánh v vi c vi t ti u thuy t v i nhan ñ

Ph m Minh Kiên cho r ng “ñem ra thêu thùa,

“Gi i ch- tư ng l m” đăng trên t Đơng Pháp

bày v1, s2p đ%t nên truy n, nên tu"ng” ph$i

th i báo s 468, ngày 06 tháng 8 năm 1926,

chăng chính là vi c nhà văn hư c u khi xây

ông vi t: “ch+ bày b nh ng chuy n thư ng có

d ng hình tư ng nhân v t l ch s , làm cho

hàng ngày, ch ch*ng h ñ%t chuy n d kỳ, cịn

nhân v t đó hi n lên s ng đ ng và chân th c

đi u văn thì ch+ dùng ti ng ngư i ta thư ng

trên trang văn và trong lịng ngư i đ c? Nh

nói, khơng ch u dùng ti ng phù ba, h ng ngư i

th , ngư i đ c hơm nay hi u rõ vì sao nh"ng

nào nói theo gi ng n y…”. Như v y, theo

nhân v t trong các ti u thuy t c a ơng v!a g n

y, th y s

hịm qu c s ”. Vi c mà

Trang 23


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
v i chính s

l i v!a g n v i cu c s ng đ i

l n: “Chàng bi t mình và Võ Xn Ki u có

thư ng. Đó là Lý Cơng U%n (Lê Tri u Lý th ),

duyên tình v i nhau, nhưng v4n ñ trong b ng

Lý Ph#ng Tiên (Vi t Nam anh ki t), Lê Ph#ng

mà khơng nói ra cho Xuân Ki u bi t, vì s(

Hi u (Ti n Lê v n m t), Lý Thư ng Ki t (Vi t

duyên tóc tơ nó ràng bu c bư c ñư ng hào ki t

Nam Lý trung hưng), Tr n Hưng Đ o (Tr n

trư(ng phu” (Lê tri u Lý th ).

Hưng Đ o). T t c$ ñ u là nh"ng con ngư i

Ho(c ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t trong

bình thư ng mà vĩ đ i, bình thư ng như bao

Vi t Nam Lý trung hưng v i ñ u s2t, gan ñ"ng,

nhiêu con ngư i bình thư ng khác trong cu c

oai phong l2m li t, mưu trí dũng c$m khi c m

s ng đ i thư ng v i nh"ng di n m o, hành

quân xông tr n, lúc bày binh b tr n, v y mà

đ ng, tính cách, tâm tư tình c$m r t riêng,

chàng cũng ph$i dòng châu l ch trư c c$nh

nhưng

m- b gi(c sát h i, v

h

cịn có nh"ng chi n công hi n

con b gi(c b t. Lý

hách, nh"ng kỳ tích c u dân c u nư c oai

Thư ng Ki t luôn tâm ni m: “b n ph n làm

hùng. 4 ñây cái vĩ ñ i, cao c$ g n bó thi t thân

trai là ph i k vai gánh vác non sông, ph i ra

v i cái bình thư ng, gi$n d đ t o nên tính

tay nưng (nâng) đ. xã t2c, ph i làm sao cho

cách nh"ng ngư i con ưu tú c a ñ t Vi t.

tên tu i l4y l#ng, cho r. ràng cha m,, ph i

Trư c h t, h

là nh"ng b c trư ng phu,

thương nư c m n dân, nưng (nâng) thành ñ.

nh"ng ñ ng anh hùng s3n sàng x$ thân th

v t”. Vì th mà chàng đã c g ng kìm nén n*i

nghĩa, quên mình vì dân vì nư c. Lý Cơng U%n

đau c a cá nhân đ hồn thành nhi m v# nhà

khi còn là m t thanh niên tr. tu)i v i chí tang

vua giao phó. Cũng nh

b'ng h' th&, ln giao du t h$i, tìm ngư i hào

chính nghĩa mà chàng trai tr. h Lý đã vư t

ki t đ khn phị xã t c, v i khát v ng l p

qua bao nhiêu s bi n, bao nhiêu tai ương do

công lưu danh h u th . Lúc này, chàng ln đ(t

nh"ng th l c h c ám t o nên đ

hai ch" cơng danh lên trên m i vi c khác.

chàng. Cu i cùng, cái chính nghĩa, cái lương

Chàng là m t v tư ng văn võ song toàn, tinh

thi n chi n th ng; cái phi nghĩa, cái h c ám b t

thông binh pháp mưu lư c. Cách bày binh b

lương cũng b v ch tr n trư c thanh thiên b ch

tr n c a Lý Công U%n th t bi n x$o l thư ng,

nh t. V i chi n cơng phá T ng bình Chiêm, Lý

hi u rõ thiên th i ñ a l i, bi t ngư i bi t ta, tuỳ

Thư ng Ki t đã góp ph n đem l i s

cơ ng phó. Nh th mà chàng đã l p nhi u

bình cho đ t nư c trong su t hai trăm năm dư i

chi n công l n, làm cho nh"ng k. thù l i h i

vương tri u nhà Lý, ñ'ng th i ñã v ch tr n b n

như b n L* Trí Vi n, Ti t Phi H'ng, n" tư ng

ph$n dân, c u k t v i gi(c, bán nư c c u vinh

Chàm Đ(ng Hoa, Chúa ñ ng Thiên Oai ph$i b

như b n Lý Giác, Ng s Trương H u Mơ…

tiêu di t, giúp cho tri u đình n )n, nhân dân

Đ c nh"ng trang văn miêu t$ Nguyên sối Lý

đư c an cư. Vì lịng u nư c thương dân, ư c

Thư ng Ki t t p dư t th tr n trư c khi xu t

mong khuôn phị xã t c mà chàng c g ng kìm

binh chinh ph t nhà T ng v i các tr n Bát mơn,

nén tình c$m cá nhân riêng tư đ th c hi n chí

tr n Trư ng xà, tr n C u long, r'i tr n Ngũ

Trang 24

lý tư ng sáng ng i

hãm h i

thanh


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
h)…, ngư i ñ c c$m th y các tr n chi n y

Qu c… Vì v y, qu c s ta cho Lý Thư ng Ki t

như hi n hi n trư c m t mình và càng t hào

là m t tư ng “võ cơng đ nh t” trong tri u Lý

v tài thao lư c c a v anh hùng dân t c. Hay

th ” (L i gi i thi u tác ph%m, trang 2). Cịn

như đ c các h'i vi t v nh"ng chi n công c a

Nguy n Chánh S t trong L i bàn tác ph&m in

ngư i anh hùng khi vâng m nh vua ñem binh

trang 1 cu n ti u thuy t này (b$n in năm 1929)

chinh ph t B c qu c

các tr n đánh t i sơng

cũng đã h t l i tán dương vi c làm c a Ph m

Tây giang, giao chi n trên b dư i nư c (h'i

Minh Kiên là đã ghi l i cơng lao s nghi p c a

16), ñánh Qu Châu (h'i 17), giao chi n v i

danh tư ng Lý Thư ng Ki t.

tư ng gi(c là Phi Hùng Tiên và Nguyên soái

Ngư i đ c khơng th nào qn hình tư ng

T n Phúc L i (h'i 19), chi m Ung Châu (h'i

ngư i anh hùng Hưng Đ o ñ i vương Tr n

21) v.v.. ngư i ñ c c$m th y h$ hê và t hào v

Qu c Tu n v i lịng căm thù gi(c đ n n*i qn

ngư i anh hùng mưu trí dũng li t đ y tài năng

ăn, khơng ng , tìm k sách tiêu di t quân gi(c

này. Chưa h t,

nh"ng h'i cu i c a ti u

gi$i phóng q hương. T m lịng y c a Ti t

thuy t, ngư i ñ c m t l n n"a g(p l i tài d#ng

ch Qu c cơng Hưng Đ o vương đư c Ph m

binh c a Lý Ngun sối trong cu c bình

Minh Kiên ghi l i trong b ti u thuy t Tr n

Chiêm, hàng ph#c đư c tri u đình Chiêm

Hưng Đ o. Hình tư ng ngư i anh hùng th

Thành; đ'ng th i v ch m(t b n quan l i tri u

hi n rõ nh t là

đình nhà Lý bán nư c c u vinh như b n Lý

c a Hưng Đ o qua m y l n giao chi n v i

Giác, Ng s Trương H u Mô (h'i 22, h'i 23).

Thốt Hoan. Nh"ng tr n chi n đ y th ng l i v.

Chính vì th mà nhà văn vi t ti u thuy t l ch s

vang y như hi n hi n trư c m t ngư i ñ c qua

n)i ti ng lúc b y gi là Tân Dân T khi ñ c

tài ngh k chuy n c a nhà văn.

nh"ng h'i vi t v chi n công

ti u thuy t Vi t Nam Lý trung hưng c a Ph m

Bên c nh nh"ng ngư i anh hùng cái th ,

Minh Kiên, ơng đã t!ng so sánh tài năng và

trong các tác ph%m, ngư i ñ c cịn b t g(p

cơng tr ng c a Lý Thư ng Ki t ch+ng kém gì

nh"ng trang dũng sĩ như Lý Ph#ng Tiên, Tr nh

Quan Công, Ti t Nhơn Quý, Đ ch Thanh bên

K Siêu, Lê Ph#ng Hi u… Nh"ng con ngư i

Trung Qu c. Tân Dân T vi t: “Nay tôi xem b

y v i c t cách c ng c i, khí phách kiên

ti u thuy t c a ông Ph m Minh Kiên nhan hi u

cư ng, s3n sàng vì nghĩa quên thân, ra tay c u

là ‘Vi t Nam Lý trung hưng’, th y Lý Thư ng

giúp k. th cô, g(p ho n n n, tr! kh b n gian

Ki t là m t danh tư ng c a nư c ta trong ñ i

tà hãm h i ngư i lương thi n. Tuy v y, có lúc

nhà Lý, khi đánh Trung Qu c, lúc ñu i Chiêm

h cũng m m lòng. Ch+ng h n, Lý Ph#ng Tiên

Thành, th t là chinh Nam ph t B2c, ch ng

trong Vi t Nam anh ki t th t c ng c i, kiên

v ng sơn hà, d,p lo n phò nguy, vun b"i T

cư ng là th nhưng cũng t!ng bu'n bã, s u

qu c. Cái công nghi p Lý Thư ng Ki t nào có

não, mơ tư ng trong h'n m ng khi nghĩ ñ n

kém gì Đ ch Thanh đ i T ng, Nhơn Q đ i

bóng hình Ng c Sương, ngư i u c a chàng.

Đư ng, Quan Cơng đ i Hán bên Trung

Ho(c chàng Tr nh K Siêu vũ dũng, mưu lư c,

Trang 25


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
gan d , dũng c$m là th , s3n sàng x$ thân xông

Thư ng Ki t vào thành. Ng c Quyên trong ti u

vào nơi ch n c a gi(c ñ c u ñ'ng chí, v y mà

thuy t Tr n Hưng Đ o cũng v y, dù là gái, l i

chàng ta cũng ghen tuông nghi ng gi n h n

là con ni c a Hưng Đ o đ i vương nhưng vì

ích k , đu)i v là Nguy n L Minh ra kh i nhà

lòng yêu nư c, căm thù gi(c, nàng đã t p luy n

ch& vì L Minh hay chuy n trị v i Vân Lơi.

võ ngh , gi$ trai, cư5i ng a c m quân ch ng

Nh"ng ngư i con ưu tú c a dân t c còn là

gi(c, làm cho b n Nguyên Mông cư p nư c

nh"ng cô gái, nh"ng ph# n" ti t li t, kiên trinh

m t phen khi p vía. Chính nàng đã t!ng xông

như Nguy n L Minh, H' Ng c Sương, Tr nh

vào ñ5 l y ñư ng gươm c a tên tư ng gi(c

Th Lan trong Vi t Nam anh ki t; Hồng L

Ngun Mơng mà gi$i vây cho tư ng quân

Ti t, công chúa Liên Hoa trong Lê tri u Lý th ,

Ph m Ngũ Lão. Nghĩa c cao ñ-p trên ñã khi n

Lý Vân Ki u trong Vi t Nam Lý trung hưng,

cho tư ng quân h Ph m luôn kh c ghi trong

Ng c Quyên trong Tr n Hưng Đ o…mà nhân

tâm kh$m.

dân không th nào quên. Nguy n L Minh b

Bên c nh nh"ng b c trư ng phu anh tu n,

tư ng gi(c b t, nàng đã bình tĩnh, gi$ v thu n

nh"ng trang n" ki t anh thư, nh"ng con ngư i

theo l i d# d* ngon ng t c a chúng, ñ ch

ñ i di n cho chính nghĩa như v!a nêu thì nhà

th i cơ. Nh

văn Ph m Minh Kiên không quên kh c ho

th , tên tư ng gi(c khơng đ

phịng, nàng ñã dùng gươm k t li u ñ i h n.

hình $nh nh"ng nhân v t ph$n di n. B n chúng

Sau này, nàng ñư c ch'ng là Tr nh K Siêu

là nh"ng k. xâm lư c cư p nư c, là b n gi(c

truy n d y võ ngh thì b$n lĩnh c a nàng càng

tàn sát dân lành, là nh"ng tên quý t c quan l i

b c l rõ hơn. Nàng cùng Ng c Sương không

c u k t v i gi(c ñ bán nư c c u vinh. Chúng

qu$n ng i đư ng xa khó khăn gian kh), dũng

là n*i nh#c mn đ i c a l ch s dân t c! B n

c$m vư t m i hi m nguy, c u c u Võ Hùng

chúng là Trương Ph#, Đoàn Tho i, Đoàn Oai

Sanh d2n nghĩa quân cư p pháp trư ng gi$i

trong Vi t Nam anh ki t; là v ch'ng tư ng

c u K Siêu và Ph#ng Tiên. Hay như Tr nh

gi(c L* Trí Vi n và Ti t Phi H'ng, n" tư ng

Th Lan (Vi t Nam anh ki t), Hoàng L Ti t

Chàm Đ(ng Hoa và chúa ñ ng Thiên Oai; b n

(Lê tri u Lý th ) l p sơn tr i, chiêu t p n" quân,

quan l i trong tri u c u k t v i gi(c đ c u vinh

tr'ng ngơ khoai đ có cái ăn mà n tâm luy n

như Ng s Tơn Đình Lư ng, b n Tr nh H'ng,

t p võ ngh , ch ñ i th i cơ ñánh ñu)i k. thù,

Bàng Thi t H) trong Lê tri u Lý th ; b n Tr nh

c u dân c u nư c. Còn Lý Vân Ki u trong Vi t

T n, Tri u Di, Th ch Đình Oai, B t Du Kha

Nam Lý trung hưng vì ni chí báo thù mà cam

trong Ti n Lê v n m t; b n quý t c nhà Tr n

ch u ñ tư ng gi(c là Châu H$i Đ nh dày vò

bán nư c như Tr n Di Ái, Tr n Ích T c…, b n

thân xác. Khi nghe tin Nguyên soái Lý Thư ng

cư p nư c như Thốt Hoan, Toa Đơ, Ơ Mã

Ki t đem qn đ n thì nàng cùng nh"ng ngư i

Nhi, Ng t Sanh Tư Gia, Ô Gia Na v.v.. trong

tâm phúc chu c rư u cho tên Đ nh say, r'i ñ t

ti u thuy t Tr n Hưng Đ o. Nh"ng nhân v t

kho lương, m c a thành cho ñ i quân c a Lý

ph$n di n trên tuy ch& ñư c nhà văn gi i thi u

Trang 26


TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
qua nhưng ngư i ñ c v2n nh n ra b$n ch t,

h th t ra là l i vàng ng c, có ý nghĩa, th hi n

chân tư ng c a chúng m t cách rõ nét.

t m lòng trung trinh ñ i v i ñ t nư c. Riêng

Đi u c n lưu ý là nh"ng ti u thuy t trên ñư c

v i các nhân v t ph$n di n như nh"ng tên

Ph m Minh Kiên vi t theo hình th c chương

tư ng gi(c, nh"ng tên quan l i bán nư c c u

h'i nên khi miêu t$ ngo i hình, di n m o, tính

vinh ... thì nhà văn khơng ng n ng i phơi bày

cách nhân v t, nhà văn khơng thốt kh i cách

tính cách ch& c n qua m t vài l i nói, vài hành

miêu t$ mang tính ư c l thư ng g(p trong

đ ng c a chúng.

truy n thơ Nơm hay ch u $nh hư ng t! ti u

Thông thư ng,

ti u thuy t chương h'i, các

thuy t chương h'i Trung Qu c. Ch+ng h n,

nhà văn r t ít khi ñi sâu th hi n tâm lý nhân

ñây là di n m o ngư i anh hùng Lý Thư ng

v t, nhưng trong m t s ti u thuy t l ch s c a

Ki t: “ñ u ñ i huỳnh khơi, mình m%c áo giáp,

mình, vi c này l i ñư c Ph m Minh Kiên bư c

chơn mang võ hài, lưng ñeo h ki m, di n m o

ñ u chú ý. Ch+ng h n trong tác ph%m Vi t Nam

khơi ngơ, đư ng đư ng oai võ ch*ng khác như

Lý trung hưng, nhà văn ñã miêu t$ tâm lý ngư i

thiên th n giáng th ”(Vi t Nam Lý trung

anh hùng Lý Thư ng Ki t qua đo n đ c tho i

hưng). Cịn đây là Ti n Thanh trong Lê tri u Lý

n i tâm, lúc chàng t! kinh đơ tr l i nhà, g(p

th : “…ñ u qu n khăn ñen, qu n ñen, giày ñen,

c$nh nhà b quân gi(c tàn phá, m- b gi(c gi t,

m%c áo tr ch ng c. Tư ng m o d

d/n, hai

v và con gái b gi(c b t, không bi t ra sao.

m2t l n b/ng tr$ng gà, râu bá hàm, mày d ng

Lúc này, do chưa rõ ng n ngu'n, ñ ng trư c

ngư(c, nư c da đen xam xám”. Đó là miêu t$

c$nh tang thương c a gia đình, chàng nghĩ

ngo i hình, cịn v tính cách thì thư ng đư c

ng i, nghi ng vơ v%n…; Hay như ño n ñ c

nhà văn th hi n qua hành đ ng và l i nói c a

tho i c a Y n Sơ trong tác ph%m Vì nư c hoa

nhân v t. Đây chính là ñ(c trưng ngh thu t

rơi khi chàng nghĩ v ngư i cha c a mình và

xây d ng nhân v t c a ti u thuy t chương h'i.

nghĩ v l i c a Ki u Nga nói v i chàng nên

Gi ng như nhi u nhà văn vi t ti u thuy t l ch

khuyên cha t! b quan trư ng. Tâm tr ng c a

s

b y gi , các nhân v t chính di n thư ng

chàng lúc này ñang gi ng xé gi"a hai ng$, m t

ñư c coi là nh"ng con ngư i sáng ng i chính

đ ng là ngư i mình u v i l i nói chính nghĩa,

nghĩa t! l i nói cho đ n hành ñ ng. 4 Ph m

m t ñ ng là ông thân sinh kh c khe, l i theo

Minh Kiên cũng v y, nh"ng ñ ng anh hùng

ngo i bang h i nư c. Chính nh"ng đo n đ c

như Lý Công U%n, Lý Thư ng Ki t, Tr n Qu c

tho i này giúp cho ngư i ñ c hi u rõ hơn v

Tu n v.v.., nh"ng trang n" ki t như Lý Vân

nhân v t, h

Ki u, Nguy n L Minh, H' Ng c Sương, Liên

thư ng l i v!a vĩ ñ i. Dù nh"ng ño n ñ c tho i

Hoa công chúa, Ng c Quyên v.v.. ñ u ñư c

n i tâm y trong ti u thuy t c a Ph m Minh

nhà văn chú ý ng i ca, ñ cao hành ñ ng nghĩa

Kiên chưa nhi u.

là nh"ng con ngư i v!a bình

dũng, tính cách gan d anh hùng, ph%m giá

Do ch u $nh hư ng ti u thuy t l ch s

sáng trong c a h v i dân v i nư c; l i nói c a

chương h'i Trung Qu c nên k t c u các ti u

Trang 27


Science & Technology Development, Vol 15, No.X1 2012
thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên ñư c s p

th i ñ i mà m*i con dân Vi t Nam qua bao th

x p theo m ch th+ng, trình t đơn tuy n, t c

h khơng th nào quên.

vi c gì x$y ra trư c thì k trư c; x$y ra sau thì

V i th lo i ti u thuy t l ch s , cùng v i các

k sau. Trong s vi c, s ki n y nhân v t s

nhà văn h'i ñ u th k , Ph m Minh Kiên ít

xu t hi n v i dáng v., l i nói, hành đ ng c#

nhi u cũng có vài đóng góp cho văn xi Qu c

th . Tuy nhiên, ngư i đ c cịn b t g(p đó đây

ng" Nam b . Tuy có ch u $nh hư ng truy n thơ

trong m t vài tác ph%m, Ph m Minh Kiên c

Nôm và ti u thuy t l ch s chương h'i c) ñi n

g ng tìm tịi th nghi m m t k t c u m ch

Trung Qu c khi k chuy n, khi xây d ng nhân

vòng, theo di n bi n tâm lý, v i s s p x p quá

v t nhưng Ph m Minh Kiên cũng t o ñư c d u

kh và hi n t i ñan cài vào nhau, ít nhi u t o s

n riêng như có chú ý kh c ho tâm lý nhân v t

chú ý, lơi cu n đ c gi$ mà tác ph%m Vì nư c

qua đ c tho i n i tâm; ho(c th nghi m ki u

hoa rơi là m t ví d# cho s th nghi m c a nhà

k t c u khơng theo trình t

văn v l i k t c u này. T t c$ ñư c Ph m Minh

thư ng g(p mà l s d#ng ki u k t c u tâm lý,

Kiên k l i b ng m t ngôn ng" m c m c, gi$n

ñan xen gi"a quá kh và hi n t i, làm cho câu

d ñ m ch t Nam b .

chuy n h p d2n hơn. Cu i cùng qua nh"ng

tuy n tính như

Tóm l i, ch n giai đo n l ch s t! th k th

cu n ti u thuy t l ch s này, ngư i ñ c hi u rõ

X cho ñ n nh"ng năm ñ u th k XV ñ ph$n

và trân tr ng t m lịng c a nhà văn đ i v i dân

ánh và tái hi n l i l ch s là Ph m Minh Kiên

t c. Đó là ni m t

có lý do và ý đ' ngh thu t riêng, b i ñây là

hùng hào ki t c a dân t c, t! đó khơi g i lịng

m t th i ñ i l ch s hào hùng nh t c a dân t c

yêu nư c, lòng căm thù gi(c trong hoàn c$nh

ta trong chi n tranh v qu c: phá T ng, bình

đ t nư c b th c dân xâm chi m, giúp cho

Chiêm, di t Nguyên Mơng, đánh gi(c Minh

ngư i đ c có thêm s c m nh vùng d y ñánh

xâm lư c. S c m nh Đ i Vi t, hào khí Đơng A

đu)i k. thù cư p nư c khi có cơ h i.

ñã th hi n r t rõ qua nh"ng chi n công c a

Trang 28

hào v nh"ng trang anh

TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 15, SỐ X1 2012
HISTORICAL NOVELS OF PHAM MINH KIEN
Nguyen Cong Ly
University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM

ABSTRACT: Based on the introduction of Pham Minh Kien’s literary career, together with the
analysis of his novels, this paper affirms that Pham Minh Kien is a historical novel writer, and that he
has made significant contributions to the Southern literature in particular and to Vietnamese literature
in general at the first half of the twentieth century.
Keywords: Pham Minh Kiên, historical novels.
TÀI LI U THAM KH O
[1]. Đoàn Lê Giang (biên so n), T ng thư
m c nghiên c$u Văn h c Qu c ng Nam

Minh, t p 2, Nxb TP. HCM, tr.317
(1998).
[8]. Ph m Minh Kiên, Gi i ch- tư ng l m,

b cu i th k XIX – n a đ u th k XX,

Đơng Pháp th i báo, s

trang 40 (2004).

tháng 8 năm 1926.

[2]. Nh"ng ti u thuy t l ch s
Minh Kiên có nêu

c a Ph m

m#c Văn nghi p.

[3]. Tân Dân T , Gi t máu chung tình, Sài
Gịn, (1925).
[4]. H' Bi u Chánh, N%ng gánh cang
thư ng, Sài Gòn.
[5]. Ph m Minh Kiên, l i T a Lê tri u Lý th ,
nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn,
(1931).
[6]. Ph m Minh Kiên, l i T a Ti n Lê v n
m t, Tín Đ c thư xã, Sài Gịn, (1932).
[7]. Tr n Văn Giàu, Tr n B ch Đ ng (ch

468, ngày 06

[9]. Ph m Minh Kiên, l i T a Ti n Lê v n
m t, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, (1932).
[10]. Ph m Minh Kiên, L i t a Lê tri u Lý th ,
nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn,
(1931).
[11]. Tân Dân T , L i gi i thi u “Vi t Nam
Lý trung hưng” c a Ph m Minh Kiên,
Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, trang
2 (1929).
[12]. Nguy n Chánh S t, L i bàn tác ph%m
“Vi t Nam Lý trung hưng” c a Ph m
Minh Kiên, Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài
Gịn, trang 1 (1929).

biên), Đ a chí văn hố thành ph H" Chí

Trang 29