Thiết kế hoạt động dạy học chủ đề cấu trúc tế bào trong sinh học 10 THPT theo định hướng hình thành và phát triển năng lực cho học sinh

MỤC LỤC
MỤC LỤC.................................................................................................................1
PHẦN 1: MỞ ĐẦU...................................................................................................1
1.1. Lý do chọn đề tài............................................................................................1
1.2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài........................................................................2
1.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu......................................................2
1.3.1. Đối tượng.................................................................................................2
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................2
1.5. Giả thiết khoa học...........................................................................................4
1.6. Đóng góp mới của đề tài.................................................................................4
1.7. Cấu trúc của sáng kiến kinh nghiệm...............................................................5
PHẦN 2: NỘI DUNG...............................................................................................6
CHƯƠNG I: CỞ SỞ KHOA HỌC............................................................................6
1. Cơ sở lí luận.......................................................................................................6
1.1.Tổng quan lịch sử nghiên cứu dạy học theo chủ đề........................................6
1.1.1. Trên thế giới.................................................................................................6
1.1.2. Ở Việt Nam..................................................................................................6
1.1.3. Tại Nghệ An.............................................................................................6
1.2. Một số khái niệm và thuật ngữ liên quan đến đề tài.......................................7
1.2.1. Năng lực..................................................................................................7
1.2.2. Phẩm chất................................................................................................8
1.2.3. Dạy học theo chủ đề................................................................................9
1.2.4. Định hướng dạy học hình thành và phát triển năng lực cho học sinh
trong môn sinh học..........................................................................................10
1.2.5. STEM....................................................................................................10
1.2.6. Ceminar.................................................................................................11
2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................11
2.1. Cơ sở thực tiễn dạy học theo chủ đề.........................................................11


2.2. Nguyên tắc giáo dục phát triển năng lực của HS.........................................12

2.3. Đặc trưng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng hình
thành và phát triển năng lực................................................................................12
2.4. Thực trạng ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ mơn Sinh hoc hiện
nay........................................................................................................................12
2.4.1.Thực trạng...............................................................................................12
2.4.2. Tình hình ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ mơn Sinh học
hiện nay...........................................................................................................14
2.4.3. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học theo chủ đề đối với
bộ môn Sinh học bậc THPT............................................................................15
2.4.4. Một số định hướng khi xây dựng chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học
.........................................................................................................................16
2.5. Các bước xây dựng, soạn giảng chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học bậc
THPT và những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả tiết dạy học theo
chủ đề...................................................................................................................17
2.5.1. Các bước cơ bản xây dựng chủ đề dạy học...........................................17
2.5.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả tiết dạy học theo
chủ đề...............................................................................................................17
TIỂU KẾT CHƯƠNG I...........................................................................................17
CHƯƠNG II: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ DẠY HỌC............................18
“CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO”.................................................................................18
BƯỚC 1 : XÁC ĐỊNH CHỦ ĐỀ........................................................................18
I. Nội dung chủ đề...............................................................................................18
1.1. Tên chủ đề : “Cấu trúc của tế bào”...............................................................18
1.2. Nội dung chi tiết của chủ đề.........................................................................18
1.3. Thời lượng...................................................................................................18
II. Mục tiêu chủ đề...............................................................................................18
2.1. Kiến thức......................................................................................................18
2.2. Kĩ năng.........................................................................................................19
2.3. Thái độ..........................................................................................................19
2.4. Định hướng phát triển năng lực....................................................................19

2.5. Phương pháp dạy học...................................................................................21
BƯỚC 2. MÔ TẢ CÁC MỨC ĐỘ NHẬN THỨC VÀ NĂNG LỰC ĐƯỢC
HÌNH THÀNH....................................................................................................22
BƯỚC III. KẾ HOẠCH THỰC HIỆN CHỦ ĐỀ................................................23
BƯỚC IV . THIẾT KẾ TIẾN TRINH DẠY HỌC..............................................25
.................................................................................................................................26
TIỂU KẾT CHƯƠNG II.........................................................................................42
CHƯƠNG III. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NĂNG
LỰC.........................................................................................................................43
1. Yêu cầu cần đạt................................................................................................43
2. Thiết kế các bảng tiêu chí đánh giá.................................................................43
3. Các công cụ đánh giá sản phẩm báo cáo, năng lực hợp tác.............................44
TIỂU KẾT CHƯƠNG III........................................................................................44
CHƯƠNG IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..........................................................45
1. Mục đích thực nghiệm.....................................................................................45
2. Nội dung thực nghiệm.....................................................................................45
2.1. Tại lớp học....................................................................................................45
2.2. Tại phòng hội đồng trường..........................................................................45
2.3. Tại phòng trực tuyến.....................................................................................45
3. Đánh giá kết quả thực nghiệm.........................................................................45
3.1. Tại lớp học....................................................................................................45
3.1.1. Kết quả thực nghiệm về 3 tiêu chí đánh giá..............................................45
3.1.2. Kết quả thực nghiệm STEM làm mơ hình cấu trúc tế bào....................47
3.2. Tại phòng hội đồng, Tại phòng trực tuyến...................................................48
TIỂU KẾT CHƯƠNG IV........................................................................................48
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................49
3.1. Kết luận........................................................................................................49
3.2. Kiến nghị......................................................................................................49

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................50



DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

GV

Giáo viên

GDPT

Giáo dục phổ thông

GDTX

Giáo dục thường xuyên

HS

Học sinh

HĐ

Hoạt động

KTĐG

Kiểm tra đánh giá

ND

Nội dung

SGK

Sách giáo khoa

SL

Số lượng

SKKN

Sáng kiến kinh nghiệm

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm


DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1. Ơ chữ..........................................................................................................25
Hình 2. Đáp án trị chơi ơ chữ.................................................................................26
Hình 3. Thí nghiệm thẩm thấu ở mẫu vỏ bưởi.......................................................30
Hình 4. Các nhóm thảo luận....................................................................................32
Hình 5. Giáo viên nêu câu hỏi tình huống...............................................................32
Hình 6. HS chơi trị chơi chạy tiếp sức....................................................................32
Hình 7. Trình bày kết quả hoạt động nhóm.............................................................33
Hình 8. Ngun liệu chuẩn bị quan sát qua KHV...................................................34
Hình 9. Hoạt động nhóm nhỏ..................................................................................35
Hình 10. Các nhóm trưng bày sản phẩm → HS quan sát........................................35
Hình 11. Phối hợp chụp lại hình ảnh quan sát được................................................35
Hình 12. Kết quả quan sát được ở tiêu bản lá cây lẻ bạn........................................36
Hình 13. HS xin ý kiến chọn nhóm hợp tác............................................................38
Hình 14. HS thảo luận nhóm tại nhà.......................................................................39
Hình 15. Thiết kế mơ hình tế bào tại lớp theo nhóm...............................................39
Hình 16. Hình ảnh hoạt động của các nhóm HS.....................................................40
Hình 17. Hoạt động STEM cấu trúc tế bào.............................................................40
Hình 18. Thuyết trình- phản biện............................................................................41
Hình 19. Sản phẩm của HS......................................................................................41
Hình 20. Kết quả đánh giá năng lực hợp tác của HS...............................................46
Hình 21. Kết quả đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của HS...............................46
Hình 22. Kết quả đánh giá năng lực tư duy sáng tạo của HS..................................47
Hình 23. Xây dựng tiết học hạnh phúc....................................................................48


PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 16/CT-TTg ngày 4/5/2017 chỉ đạo
các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm tăng cường
năng lực tiếp cận cuộc cách mạng cơng nghiệp lần thứ tư (cịn gọi là cách mạng
công nghiệp 4.0) [1]. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học
(PPDH) là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành
động, năng lực cộng tác làm việc của người học.
Công văn 3280 /BGDĐT–GDTrH về việc hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy
học cấp THCS, THPT, ngày 27 tháng 8 năm 2020 chú trọng dạy học theo hướng
tích hợp chủ đề dạy học [8]. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn
diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29 của Hội nghị Trung ương 8, khóa XI, cần có
nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp, cách thức dạy học theo định
hướng phát triển năng lực người học.
Phương pháp dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mơ hình dạy học truyền
thống và hiện đại, ở đó giáo viên khơng dạy học chỉ bằng cách truyền thụ kiến thức
mà còn hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thơng tin, sử dụng kiến thức vào giải
quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn [4]. Với phương pháp này học sinh được
học tập theo từng chủ đề và nghiên cứu sâu các chủ đề dưới hướng dẫn của giáo
viên, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết những vấn đề xác
thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức khác nhau.
Sinh học là môn học được lựa chọn trong nhóm mơn khoa học tự nhiên ở giai
đoạn định hướng nghề nghiệp. Hình thành và phát triển ở học sinh năng lực sinh
học đồng thời góp phần cùng các mơn học khác hình thành, phát triển ở HS các
phẩm chất chủ yếu và năng lực chung.
Vì vậy! việc đổi mới phương pháp dạy học là tất yếu, cấp thiết, là yêu cầu
mang tính đột phá là xu thế chung của giáo dục thế giới mà theo định hướng của
UNESCO gồm bốn trụ cột đó là “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học
để tự khẳng định mình”. Tuy nhiên, việc tiếp cận áp dụng, triển khai dạy học theo
chủ đề đến từng môn học, từng giáo viên đang cịn gặp nhiều khó khăn, thiếu nhiều
kinh nghiệm trong xây dựng và soạn bài giảng đặc biệt trong bộ môn Sinh học, đa
số giáo viên vẫn còn quen theo dạy học truyền thống, ngại thay đổi phương pháp

sợ mất thời gian chuẩn bị trong dạy học.
Xuất phát từ yêu cầu đổi mới dạy học, từ chương trình giáo dục phổ thơng
mới, từ giá trị của mơ hình dạy học theo chủ đề, từ thực trạng của bộ môn Sinh học
bậc THPT nên tôi đã chọn đề tài: Thiết kế hoạt động dạy học chủ đề “cấu trúc tế
bào” trong sinh học 10 THPT theo định hướng hình thành và phát triển năng
lực cho học sinh.
1


1.2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài
Nghiên cứu thực trạng về dạy học theo chủ đề trong bộ môn Sinh học hiện
nay ở một số trường trung học phổ thơng trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Từ đó, đưa ra
giải pháp xây dựng ,nêu được những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả
tiết dạy học theo chủ đề hiện nay.
Thông qua thiết kế và soạn giảng chủ đề “Cấu trúc của tế bào” – Sinh học 10
bậc THPT để hướng tới các mục tiêu: chủ động chiếm lĩnh nội dung kiến thức
khoa học, hiểu biết tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng tiến trình khoa học
như: quan sát, tự nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin dữ liệu; xử lý thông tin (so
sánh, sắp xếp, phân loại, liên hệ thông tin); suy luận, áp dụng, chủ động tiến hành
hoạt động ceminar, STEM liên hệ thực tiễn nhằm hướng tới việc hình thành và
phát triển năng lực cho học sinh THPT.
Nhân rộng và chia sẻ nội dung hoạt động thông qua các trang mạng xã hội
như Facebook, Zalo, Gmail…để khẳng định tính đúng đắn, tính mới của đề tài
đồng thời xin sự góp ý, bổ sung để hoàn thiện nội dung đề tài.
1.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu
1.3.1. Đối tượng
HS khối 10 tại các trường THPT.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
Tại 03 trường THPT trong tỉnh Nghệ An: THPT Thái Hoà, THPT Tây Hiếu,
THPT Đông Hiếu.

Kiến thức bài 7, 8, 9, 10 trong chương II- Cấu trúc của tế bào, thuộc phần hai
- Sinh học tế bào, SGK Sinh học 10 bậc THPT.
1.3.3. Kế hoạch thời gian thực hiện
Thời gian
Nội dung
Tháng 9/2020 – Viết đề cương và triển khai sáng kiến trong giai đoạn thử
12/ 2020
nghiệm, khảo sát và đánh giá kết quả đạt được.
Tháng 01/2021– Tiếp tục áp dụng sáng kiến để kiểm định độ tin cậy của các
02/ 2021
giải pháp đề ra.
Tháng 3/2021
Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm.
Bảng 1. Kế hoạch thời gian thực hiện đề tài
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Thông qua nghiên cứu tài liệu, phân tích chương trình GDPT mới liên quan
đến đề tài từ đó giúp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống lý thuyết và xây dựng
2


mơ hình hóa mơ hình đối tượng nghiên cứu. Trên cơ sở đó: Lập kế hoạch nghiên
cứu; Chia giai đoạn nghiên cứu. Soạn thảo nội dung nghiên cứu; tài liệu tham
khảo.
1.4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
1.4.2.1. Thực hành làm tiêu bản tạm thời và quan sát tiêu bản dưới kính hiển vi
* Chuẩn bị của giáo viên khi cho học sinh làm thực hành về quan sát tiêu bản dưới
kính hiển vi tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực. (Có 8 nhóm)
- 10 bộ kính hiển vi quang học có vật kính ×10, ×40, thị kính ×10, ×15.
- Mỗi nhóm 01 bộ thực hành bao gồm: lam kính 10 cái; lamen 1 hộp; nước cất

20ml; dao lam 10 cái; ống hút 2 cái; giấy thấm; 1 hộp tăm bông; kim mũi mác 4
cái. Mẫu vật: váng nước muối dưa cà/ lá lẻ bạn hoặc thài lài tía/ niêm mạc miệng
của người.
* GV hướng dẫn cho HS cách sử dụng kính hiển vi; cách làm tiêu bản tạm thời và
quan sát kính hiển vi.
1.4.2.2. STEM mơ hình cấu trúc tế bào từ nguyên liệu đất nặn
* Bước 1. Xác định vấn đề/ tiêu chí sản phẩm: mơ hình cấu trúc một loại tế bào.
* Bước 2. Nghiên cứu kiến thức nền.
* Bước 3. Lựa chọn bản thiết kế.
* Bước 4. Chế tạo và thử nghiệm sản phẩm.
* Bước 5. Trưng bày sản phẩm và đánh giá.
1.4.2.3. Thực nghiệm
1.4.2.3.1. Tại lớp học
* Phương pháp chọn trường, lớp thực nghiệm
Chúng tôi đã tiến hành dạy học ở 03 trường THPT trong tỉnh Nghệ An: THPT
Thái Hoà, THPT Tây Hiếu, THPT Đông Hiếu.
Số GV tham Số GV dạy môn sinh
Số HS tham gia khảo
Trường THPT
gia khảo sát
tham gia khảo sát
sát và TN
Thái Hồ
15
5
10H- 40 em
Tây Hiếu
15
5
10K- 39 em

Đơng Hiếu
15
5
10C2- 41 em
Bảng 2. Thông tin điều tra thực nghiệm
* Phương pháp bố trí thực nghiệm
3


Các lớp tham gia trong đợt thực nghiệm được chọn ngẫu nhiên mỗi trường 1
lớp TN, ở các lớp dạy TN chúng tôi sử dụng các giáo án được soạn theo hướng dạy
học chủ đề, thiết kế theo hướng phát triển năng lực.
* Phương pháp kiểm tra đánh giá
Quá trình đánh giá năng lực HS ở ba giai đoạn đầu TN( hoạt động khởi động),
giữa TN (hình thành kiến thức và năng lực giải quyết vấn đề) và cuối TN (luyện
tập – vận dụng) bằng các tiêu chí đánh giá cụ thể từng hoạt động được thiết kế
trong đề tài này.
* Phương pháp phân tích kết quả TN
Phân tích số liệu thu được bằng phần mềm Microsoft excel.
1.4.2.3.2. Tại phòng hội đồng
Được sự nhất trí cao của Ban giám hiệu nhà trường, chúng tôi đã tổ chức các
buổi Cemina, chuyên đề về khái thác chủ đề dạy học, hoạt động giáo dục STEM và
lồng ghép được nội dung đã thực hiện về chủ đề “Cấu trúc tế bào” tại phòng hội
đồng trường để phổ biến chia sẻ đến đông đảo các giáo viên trong trường và các
GV cốt cán tổ tự nhiên của 3 trường THPT lân cận trên địa bàn.
1.4.2.3.3. Tại phòng trực tuyến
Sử dụng hệ thống máy chiếu, máy tính và các thiết bị khác để lan toả hình
ảnh về quy trình, kết quả đạt được là những cái tinh hoa nhất mà đề tài có được lên
các trang mạng xã hội với mục đích thổi một “luồng khí mới” kích thích sự đam
mê, nhiệt huyết, tận tâm với nghề của các giáo viên trong dạy học môn sinh học

nói riêng và nền giáo dục phổ thơng nói chung.
1.5. Giả thiết khoa học
Nếu xác định được quy trình và thiết kế được chuỗi hoạt động dạy học theo
chủ đề khi khai thác nội dung “cấu trúc tế bào” sinh học10- THPT thì sẽ hình thành
và phát triển được các năng lực học tập tích cực cho học sinh.
1.6. Đóng góp mới của đề tài
Vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục kết hợp với hoạt động
thực hành, STEM, ceminar một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu của
chương trình giáo dục phổ thông mới, đề tài đã xây dựng và tổ chức dạy học chủ
đề “ Cấu trúc của tế bào” sinh học 10 THPT bổ sung vào kho tài liệu dạy học tích
cực trong mơn sinh học hiện nay cịn hạn chế về số lượng và chất lượng . Dạy học
chủ đề đáp ứng được mục tiêu của đổi mới toàn diện về giáo dục hiện đại mà trong
Nghị quyết 29-NQ/TW, Nghị quyết 88, nghị quyết 404, Chỉ thị 16/CT-TTg nêu ra.
Phù hợp với thời đại cơng nghiệp hố hiện đại hoá 4.0, đúng với xu thế phát triển
của thế giới.
4


Thông qua đề tài nghiên cứu tổ chức lan toả đề tài bằng cá buổi thảo luận,
chia sẽ kinh nghiệm với đồng nghiệp tại phòng hội đồng trường, chia sẻ trên các
trang web chính thống nhằm giúp người dạy và người học tiếp cận với xu thế dạy
học trong chương trình giáo dục THPT mới, dạy kết nối, hướng người học biết kết
nối các chủ đề tích hợp nội dung kiến thức đã học để có năng lực giải quyết các
vấn đề về nhận thức thế giới, vận dụng khoa học kĩ thuật, công nghệ vào đời sống
xã hội.
1.7. Cấu trúc của sáng kiến kinh nghiệm
Ngoài phần mở đầu và kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của
sáng kiến kinh nghiệm gồm 4 chương:
Chương I. Cơ sở khoa học
Chương II. Thiết kế và sử dụng chủ đề dạy học “Cấu trúc tế bào”

Chương III. Thiết kế và sử dụng các tiêu chí đánh giá năng lực
Chương IV. Thực nghiệm sư phạm

5


PHẦN 2: NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CỞ SỞ KHOA HỌC
1. Cơ sở lí luận
1.1.Tổng quan lịch sử nghiên cứu dạy học theo chủ đề
Tổ chức dạy học theo chủ đề là xu thế dạy học hiện đại, nó đang được nghiên
cứu và áp dụng vào trường học ở nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam.
1.1.1. Trên thế giới
Tư tưởng dạy học theo chủ đề bắt đầu từ thập niên 60 của thế kỷ XX, theo đó
vào tháng 9 năm 1968, hội nghị dạy học theo chủ đề đã được Hội đồng Liên quốc
gia về giảng dạy khoa học tổ chức tại Varna (Bungari) với sự bảo trợ của
UNESCO; Theo cuốn Esbjorn-Hargens, 2010 về lí thuyết chủ đề tích hợp được áp
dụng hơn 35 lĩnh vực chuyên môn và học thuật khác nhau, lý thuyết này được ứng
dụng vào giáo dục và trở thành một trào lưu về lí luận dạy học phổ biến trên thế
giới hiện nay; Hội thảo quốc tế chào đón thế kỉ XXI có tên “kết nối hệ thống tri
thức trong một thế giới học tập” với sự tham gia của gần 400 nhà giáo dục thuộc
18 quốc gia được tổ chức từ ngày 6-8/12/2000 tại Manila (Philippines) theo đó một
trong những nội dung chính được thảo luận sôi nổi tại hội thảo này là con đường
và cách thức kết nối hệ thống tri thức hướng vào người học trong thời đại mới, để
đáp ứng nhu cầu đó địi hỏi tư duy của người học phải là một mạch kiến thức liên
tục, hệ thống, mạch lạc và phương pháp áp dụng tối ưu là tích hợp theo chủ đề dạy
học. Nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Nhật bản, Australia... áp dụng tích hợp chủ
đề dạy học vào trong các trường học. Ở Australia nền giáo dục phổ thơng xác định
rõ “...Chương trình giáo dục tích hợp chủ đề dạy học là hệ thống giảng dạy tích
hợp đa ngành, trong hệ thống đó tầm quan trọng của việc phát triển và ứng dụng kĩ

thuật được chú trọng...” [5].
1.1.2. Ở Việt Nam
Dạy học theo chủ đề bắt đầu nghiên cứu và áp dụng từ những năm của thập
kỷ 90 trở lại đây. Hiện nay Đảng và Nhà nước rất chú trọng đến vấn đề này thông
qua nội dung thể hiện ở các văn kiện Nghị quyết như Nghị quyết số 29 của Hội
nghị Trung ương 8, khóa XI; Nghị quyết 88 của Quốc hội và quyết định số 404 của
Thủ tướng Chính phủ; Chỉ thị 16/CT-TTg ngày 4/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ
về đổi mới phương pháp, cách thức dạy học theo định hướng phát triển năng lực
cho người học.
1.1.3. Tại Nghệ An
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu của các nhà nghiên cứu giáo dục, giảng
viên, giáo viên đóng góp cho kho tài liệu quý về đổi mới phương pháp dạy học
theo hướng dạy học tích hợp theo chủ đề. Nghiên cứu 2 năm trở lại đây năm 2019,
6


2020 chúng tôi thu thập được một số đề tài nghiên cứu rất có giá trị liên quan đến
chủ đề dạy học thuộc bộ môn sinh học THPT như sau:
- Dạy học chủ đề bài “Tiêu hoá ở động vật” trong sinh học 11 theo định
hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh; Tác giả: Nguyễn Cảnh Hiếu;
Trường THPT Tân Kỳ - SKKN năm 2019.
- Tổ chức các hoạt động học tập chủ đề quần thể sinh vật- sinh học 12 nhằm
phát triển năng lực của học sinh; Tác giả: Phạm Thị Kim Nhâm; Trường THPT
Anh Sơn 2 – SKKN năm 2019.
- Bồi dưỡng và phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT thông qua dạy
học chủ đề “Sinh sản” - sinh học 11; Tác giả: Phạm Hồng Thái; Trường THPT
Quỳnh Lưu 4– SKKN năm 2020.
- Thiết kế các hoạt động để dạy học chủ đề sinh sản hữu tính ở động vật (sinh
học 11- cơ bản) nhằm phát huy tính tích cực của học sinh. Tác giả: Phạm Thị
Giang; Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn – SKKN năm 2020.

- Kinh nghiệm dạy chủ đề dinh dưỡng khoáng ở thực vật sinh học 11 cơ bản;
Tác giả: Nguyễn Thị Phương; Trường THPT Tương Dương 1 – SKKN năm 2020.
- Ứng dụng đổi mới phương pháp dạy học theo chủ đề trong môn sinh học 11THPT; Tác giả: Nguyễn Thị Lan; Trường THPT Cửa Lò 2 – SKKN năm 2020.
- Dạy học chủ đề phân bào (sinh học tế bào- sinh học 10) theo định hướng
phát triển năng lực của học sinh; Tác giả: Trần Thị Thu Hiền; Trường THPT Diễn
Châu 2 – SKKN năm 2020.
Như vậy! Dạy học theo chủ đề là mơ hình dạy học rất được toàn ngành Giáo
dục quan tâm và từng bước hoàn thiện, phù hợp với mục tiêu giáo dục và xu thế
phát triển của thời đại. Đây là yêu cầu mang tính đột phá của cơng cuộc đổi mới
căn bản, tồn diện giáo dục. Dạy học theo chủ đề ở bậc THPT là việc “thổi hơi
thở” của cuộc sống vào kiến thức cổ điển, nâng cao chất lượng “cuộc sống thật”
trong các bài học.
1.2. Một số khái niệm và thuật ngữ liên quan đến đề tài
1.2.1. Năng lực
Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có
và q trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến
thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như: hứng thú, niềm tin, ý chí... thực
hiện thành cơng một loạt hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong điều
kiện cụ thể [6,Tr5]. “Năng lực là khả năng hành động hiệu quả bằng sự cố gắng
dựa trên nhiều nguồn lực. Những khả năng này được sử dụng một cách phù hợp,
bao gồm tất cả những gì học được từ nhà trường cũng như những kinh nghiệm của
HS; những kĩ năng, thái độ và sự hứng thú; ngồi ra cịn có những nguồn bên ngồi
7


chẳng hạn như bạn cùng lớp, thầy cô giáo, các chun gia hoặc các nguồn thơng
tin khác” [9,Tr9].
Chương trình giáo dục phổ thơng mới (2018) hình thành và phát triển cho học
sinh những năng lực cốt lõi sau:
*Năng lực chung được hình thành và phát triển thơng qua tất cả các môn học

và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác,
năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
*Năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thơng qua một số môn
học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngơn ngữ, năng lực tính tốn, năng
lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể
chất.
Tài liệu OECD (Organization for Economic Cooperation and Development)
đưa ra 3 nhóm năng lực cốt lõi là:
*Sử dụng có tính tương tác các phương tiện thông tin và công cụ, bao gồm:
khả năng sử dụng và tương tác ngơn ngữ, kí hiệu và văn bản; khả năng sử dụng
tương tác tri thức và thông tin; khả năng sử dụng các tương tác công nghệ.
*Tương tác trong các nhóm khơng đồng nhất, bao gồm: khả năng duy trì các
mối quan hệ tốt với người khác; khả năng hợp tác; khả năng giải quyết các xung
đột.
*Khả năng hành động tự chủ, bao gồm: khả năng hành động trong các nhóm
phức hợp; khả năng tổ chức và thực hiện các kế hoạch về cuộc sống và dự án cá
nhân; khả năng nhận thức các quyền, lợi ích, giới hạn và nhu cầu cá nhân.
Đây là những năng lực chung mà tất cả các môn học và hoạt động giáo dục
đều cần và có thể hình thành, phát triển ở học sinh. Dựa vào bản chất của các nhóm
năng lực này, chương trình GDPT mới của Việt Nam đã đặt lại tên và thay đổi vị trí
sắp xếp các năng lực cho phù hợp với quan niệm truyền thống.
EU (European Union) đưa ra 8 năng lực cốt lõi: giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ;
giao tiếp bằng tiếng nước ngồi; năng lực tốn học; năng lực kĩ thuật số; năng lực
học tập; năng lực xã hội và công dân; sáng kiến và tinh thần kinh doanh; ý thức
văn hoá và khả năng biểu đạt văn hố.
Có thể thấy 3 năng lực chung và 7 năng lực chuyên môn mà chương trình
GDPT mới năm 2018 của Việt Nam nêu ra cơ bản đúng với quan niệm cốt lõi của
OECD và EU.
1.2.2. Phẩm chất
Trong tiếng việt, phẩm chất được hiểu là “cái làm nên giá trị của người hay

vật”. Tâm lí học phân biệt phẩm chất tâm lí “ những đặc điểm thuộc tính tâm lí nói
8


lên mặt đức của một nhân cách” với phẩm chất trí tuệ “những đặc điểm bảo đảm
cho hoạt động nhận thức của một người đạt kết quả tốt bao gồm những phẩm chất
của tri giác (óc quan sát), của trí nhớ (nhớ nhanh, chính xác...). Như vậy, đặt trong
sự đối sánh với năng lực, khái niệm phẩm chất nêu trong các văn kiện của Đảng và
Nhà nước về đổi mới theo chương trình giáo dục phổ thơng mới có nghĩa là đạo
đức. Yêu cầu “ phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực” là sự tiếp nối truyền
thống xây dựng con người tồn diện có cả đức và tài, vừa hồng vừa chuyên của
dân tộc. Trong giáo dục cũng như trong đời sống, phẩm chất (đức) được đánh giá
bằng hành vi, còn năng lực (tài) được đánh giá bằng hiệu quả của hành động.
Trong chương trình GDPT 2018, phẩm chất của người học được hình thành
và phát triển bằng hai con đường:
*Thông qua kiến thức một số môn học.Ví dụ, tinh thần u nước có thể được
hun đúc thông qua môn Lịch sử, Giáo dục công dân, Giáo dục quốc phịng an ninh.
Hoạt động trải nghiệm thơng qua các môn Địa lý, Sinh học...phần lớn các môn học
này bồi dưỡng cho HS lòng nhân ái, khoan dung, ý thức tơn trọng các nền văn hố,
tơn trọng sự khác biệt giữa mọi người, quy luật của tự nhiên.
*Thông qua phương pháp giáo dục.Ví dụ, tính chăm chỉ, thái độ trung thực và
tinh thần trách nhiệm từng bước được hình thành và phát triển thông qua lao động
học tập hàng ngày dưới sự hướng dẫn của các thầy, cô.Tinh thần u nước và lịng
nhân ái chỉ có thể được hình thành thông qua các hoạt động thực tế.
1.2.3. Dạy học theo chủ đề
Dạy học theo chủ đề (Themes based leraning) là hình thức tìm tịi những khái
niệm, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề có sự giao thoa, tương
đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập
đến trong các môn học hoặc các hợp phần của mơn học đó (tức là con đường tích
hợp những nội dung từ một số đơn vị, bài học, mơn học có liên hệ với nhau) làm

thành nội dung học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học sinh
có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn. Dạy
học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mơ hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó
giáo viên khơng dạy học chỉ bằng cách truyền thụ (xây dựng) kiến thức mà chủ yếu
là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thơng tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết
các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn [11].
Thay cho việc dạy học đang được thực hiện theo từng bài/ tiết trong SGK như
hiện nay, các tổ/nhóm chun mơn căn cứ vào chương trình và SGK hiện hành, lựa
chọn nội dung để xây dựng các chủ đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phương
pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trường.
Hiện nay, có ba lý do quan trọng cần lưu tâm giải pháp đổi mới việc dạy học
và đặt chúng ta phải nghĩ đến một giải pháp làm thế nào để đáp ứng và giải quyết
được ba vần đề này, chính là:
9


Một, trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện về Giáo dục trong đó chú trọng
đổi mới phương pháp, cách tiếp cận dạy học theo định hướng phát huy tính tích
cực của học sinh.
Hai, tính giới hạn về định lượng nội dung trong sách giáo khoa và quá trình
bùng nổ thơng tin, tri thức kèm theo đó là nhu cầu cập nhật kiến thức vô hạn đối
với sự học của người học.
Ba, với cách tiếp cận giảng dạy truyền thống hiện có, liệu chúng ta đủ khả
năng để thực hiện các mục tiêu dạy học tích cực như: tăng cương tích hợp các vấn
đề cuộc sống, thời sự vào bài giảng; tăng cường sự vận dụng kiến thức của học
sinh sau quá trình học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn; rèn luyện các kĩ năng
sống phong phú vốn rất cần cho người học hiện nay [11].
Do đó, dạy học theo chủ đề với những lợi thế về đặc điểm như đã so sánh ở
trên so với dạy học theo cách tiếp cận truyền thống, đặc biệt là nó có thể giải quyết
được ba vấn đề trên, chính là bước chuẩn bị tương đối phù hợp cho đổi mới

chương trình và sách giáo khoa trong thời gian tới.
1.2.4. Định hướng dạy học hình thành và phát triển năng lực cho học sinh
trong môn sinh học
Việc dạy học định hướng phát triển năng lực trong môn Sinh học được thể
hiện ở trong các thành tố quá trình dạy học như sau:
- Về mục tiêu dạy học: Ngoài các yêu cầu về mức độ nhận biết, tái hiện kiến
thức cần có những mức độ cao hơn như vận dụng kiến thức trong các tình huống,
các nhiệm vụ gắn với thực tế. Các mục tiêu này đạt được thông qua các hoạt động
trong và ngoài nhà trường.
- Về phương pháp dạy học: Ngồi cách dạy học thuyết trình cung cấp kiến
thức cần tổ chức hoạt động dạy học thông qua trải nghiệm, giải quyết những nhiệm
vụ thực tiễn. Như vậy, thông thường qua một hoạt động học tập, học sinh sẽ được
hình thành và phát triển khơng phải một loại năng lực mà là được hình thành đồng
thời nhiều năng lực hoặc nhiều năng lực thành tố mà ta không cần (và cũng không
thể) tách biệt từng thành tố trong quá trình dạy học.
- Về kiểm tra đánh giá: Về bản chất đánh giá năng lực cũng phải thông qua
đánh giá khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng thực hiện nhiệm vụ của HS trong
các loại tình huống phức tạp khác nhau. Trong chuẩn năng lực đều có những nhóm
năng lực chung. Nhóm năng lực chung này được xây dựng dựa trên yêu cầu của
nền kinh tế xã hội ở mỗi nước. Trên cơ sở năng lực chung, các nhà lí luận dạy học
bộ mơn cụ thể hóa thành những năng lực chuyên biệt [2].
1.2.5. STEM
STEM là thuật ngữ viết tắt của các từ Science (Khoa học), Technology (Công
10


nghệ), Engineering (Kĩ thuật) và Mathematics (Toán học) thường được sử dụng khi
bàn đến các chính sách phát triển về Khoa học, Cơng nghệ, Kĩ thuật và tốn học
của mỗi quốc gia, là quy trình sáng tạo ra kiến thức. Sử dụng kiến thức khoa học,
kiến thức toán học nhằm giải quyết các vấn đề mới.

Mỗi bài học STEM đề cập đến một vấn đề tương đối trọn vẹn, đòi hỏi HS
phải hoc và sử dụng kiến thức thuộc các mơn học trong chương trình để giải quyết
vấn đề đó, giáo dục STEM đảm bảo giáo dục toàn diện, nâng cao hứng thú học tập
của HS, hình thành và phát triển năng lực phẩm chất cho HS, kết nối trường học
với cộng đồng đặc biệt có vai trị trong hướng nghiệp và phân luồng HS.[11]
1.2.6. Ceminar
Ceminar là một dạng hội thảo, nghiên cứu chuyên đề hay đơn giản là một
buổi báo cáo kết quả nhiệm vụ nghiên cứu học tập của một nhóm mà trong đó
người học chính là người phải chủ động hoàn toàn mọi bước từ khâu chuẩn bị tài
liệu học tập đến trình bày nội dung và đưa dẫn chứng. Tiếp đó là trao đổi, thảo luận
với các thành viên của các nhóm khác từ đó kết luận nội dung nghiên cứu, đề xuất
hướng phát triển mở rộng nội dung.
2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Cơ sở thực tiễn dạy học theo chủ đề
Cần khẳng định rằng, mục tiêu giáo dục hiện nay của chúng ta đã bắt đầu
chuyển hướng sang chú trọng tới định hướng phát triển năng lực học sinh. Theo
đó, chúng ta kì vọng vào quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá chú trọng tăng cường
tính vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn của người học và
nhờ vào quá trình đó các năng lực được hình thành [11].
Thực tế trên cho thấy, khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả
tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp hoặc liên
quan đến nhiều kiến thức đơn môn hoặc đa mơn. Vì vậy, dạy học cần phải tăng
cường theo hướng tích hợp đa chiều, liên mơn. Do đó, hệ quả là buộc chúng ta phải
xây dựng các chủ đề để tiến hành dạy học. Tất nhiên, việc xây dựng các chủ đề
trong dạy học cũng không tham vọng sẽ giải quyết việc đưa tồn bộ thực tiễn vào
chương trình, thậm chí mơ hình này cũng chưa thể tạo ra một phương pháp giáo
dục hoàn toàn mới, nhưng quan trọng hơn hết chính là nó mở đường cho giáo viên
và học sinh tiếp cận với kiến thức theo một hướng khác. Không phải là sự thụ động
mà là chủ động của học sinh. Không phải là sự tiếp nhận kiến thức sau khi học mà
có thể là ngay khi làm nhiệm vụ học. Nó cũng khơng chỉ dừng ở mục tiêu “đầu

vào” về kiến thức mà nó cịn hướng tới định hướng “đầu ra” (tức khả năng vận
dụng kiến thức vào giải quyết thực tiễn, nhờ vào việc xác định các năng lực cần
phát triển song song với những mục tiêu về chuẩn nội dung kiến thức, kĩ năng
trong chương trình học [5].
11


2.2. Nguyên tắc giáo dục phát triển năng lực của HS
Một là tất cả học sinh có thể học: tất cả HS sẽ tiến bộ nếu được dạy theo cách
thích hợp ở một mức độ thích hợp.
Hai là phát triển không phải là hạn chế: cách tiếp cận theo hướng phát triển
xác định trình độ của mỗi HS, tập trung vào những gì HS có thể thực hiện hơn là
những gì chưa thể làm.
Ba là lấy HS làm trung tâm: GV nên tập trung vào việc xác định những gì HS
của mình biết và sẵn sàng học hỏi.
2.3. Đặc trưng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng
hình thành và phát triển năng lực
Một là dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp học
sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức
được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt
động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các
tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn...
Hai là chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác sách giáo khoa và các
tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tịi và
phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho học sinh cách tư duy như phân tích,
tổng hợp, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo.
Ba là tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở
thành môi trường giao tiếp GV - HS và HS - HS nhằm vận dụng sự hiểu biết và
kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập
chung.

Bốn là chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt
tiến trình dạy học thơng qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú
trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh, tìm được
nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót [2].
2.4. Thực trạng ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ mơn Sinh hoc
hiện nay.
2.4.1.Thực trạng
2.4.1.1. Mục đích điều tra
Điều tra thực trạng tiếp cận và sử dụng các chủ đề giáo dục trong công tác dạy
và học của giáo viên và học sinh hiện nay như thế nào.
2.4.1.2. Nội dung điều tra:
- Điều tra việc tìm hiểu chủ đề dạy học.
12


- Điều tra việc tiếp cận sử dụng các chủ đề giáo dục dạy học môn sinh học.
- Điều tra về việc đánh giá ưu điểm, nhược điểm của việc áp dụng chủ đề dạy
học vào trường THPT.
2.4.1.3. Đối tượng điều tra:
Giáo viên giảng dạy và học sinh trường THPT.
2.4.1.4. Phương pháp điều tra : sử dụng phiếu điều tra ( Ở phụ lục 1 )
Tiến hành phát phiếu điều tra cho 45 GV và 120 HS của 3 trường THPT
(THPT Thái Hịa, THPT Tây Hiếu, THPT Đơng Hiếu) thuộc Thị xã Thái Hoà
2.4.1.5. Kết quả điều tra
Đối với giáo viên: Để xác lập cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng chủ đề dạy
học theo hướng phát triển năng lực. Tôi đã tiến hành điều tra về nhận thức, mức độ
sử dụng, hiệu quả sử dụng,việc cải tiến, thiết kế các chủ đề dạy học của GV (phiếu
điều tra tại phụ lục 1). Kết quả khảo sát thể hiện qua bảng 1.
Mức độ nhận thức và lí do
Số phiếu

Tỉ lệ %
A. Mức độ nhận thức
Rất cần thiết
38
84.4
Cần thiết
7
15.6
Không cần thiết
0
0
B. Các lí do
Kích thích hứng thú học tập của HS
42
93.3
Phát huy tính tự chủ, độc lập, sáng tạo của HS
43
95.6
Đảm bảo kiến thức vững chắc
43
95.6
Chuẩn bị công phu, mất thời gian
29
64.4
Hiệu quả bài học không cao
0
0
Không thi cử
0
0

Bảng 3. Kết quả khảo sát GV tại 3 trường - mức độ nhận thức của GV về việc thiết
kế và sử dụng chủ đề dạy học trong trường THPT
Kết quả thu được cho thấy: Hiện nay, giáo viên đều đánh giá cao tầm quan
trọng và sự cần thiết của việc thiết kế và sử dụng chủ đề dạy học vào giảng dạy
trong trường THPT-GDTX. 100% GV được khảo sát đều khẳng định sự cần thiết
lồng ghép kiến thức thông qua chủ đề dạy học. Theo đánh giá của giáo viên, việc
sử dụng các TN trong dạy học SH đảm bảo cho HS nắm kiến thức vững chắc
(95.6%), tạo được hứng thú cho HS (93.3%), phát huy được tính tích cực, độc lập,
sáng tạo của HS trong quá trình học tập (95.6%).
Từ sự phân tích trên cho thấy giáo viên đã có sự nhận thức đúng đắn về tầm
quan trọng của dạy học theo chủ đề. Điều đó có thể cho phép khẳng định mức độ
cần thiết và ý nghĩa của dạy học theo chủ đề ở trường THPT hiện nay.
13


Đối với học sinh: (phiếu điều tra tại phụ lục 1). Kết quả điều tra
thích học mơn sinh học.
Lí do thích học mơn sinh học
Số phiếu
Thầy/ cơ dạy dễ hiểu, hấp dẫn
94
Được quan sát hình ảnh, thảo luận, làm thí nghiệm, chơi trị
112
chơi
Lí do khác
30

lí do HS
Tỉ lệ %
75.8

90.3
24.2

Bảng 4. Kết quả khảo sát HS tại 3 trường THPT
Qua bảng số liệu trên cho thấy, lí do hàng đầu khiến HS thích học mơn SH là
phương pháp giảng dạy của GV, HS u thích mơn học đó là được quan sát hình
ảnh, video sinh động, được làm thí nghiệm, được thảo luận nhóm. Điều này khẳng
định vai trị quan trọng của phương pháp tích cực trong dạy học SH.
2.4.2. Tình hình ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ mơn Sinh học
hiện nay
Kết quả kiểm tra tình hình sử dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học sinh
học được điều tra lấy thông tin ở 15 GV dạy môn sinh học (phiếu điều tra tại phụ
lục 1) được thể hiện bảng 3.
Mức độ sử dụng
Tiêu chí
có
khơng
Số phiếu
Tỉ lệ %
Số phiếu
Tỉ lệ %
Sinh học 10
5
33.3
10
66.7
Sinh học 11
4
26.7
11

73.3
Sinh học 12
0
0
15
100
Bảng 5. Kết quả điều tra thực trạng sử dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học
môn Sinh học.
Kết quả trên cho thấy : GV chưa chú trọng dạy học theo chủ đề trong giảng
dạy môn sinh học, chủ yếu vẫn là sử dụng phuơng pháp thuyết trình 100% GV
được hỏi.
Dạy học theo chủ đề không phải là mô hình dạy học hồn tồn mới trên thế
giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam có thể khẳng định mơ hình dạy học này đã và đang
tiếp tục được nghiên cứu và thử nghiệm để có được những bài học kinh nghiệm
xác đáng trước khi chính thức áp dụng phục vụ cho chủ trương đối mới căn bản,
toàn diện giáo dục hiện nay.
Nhìn lại q trình tiếp cận và triển khai có thể kể ra một số chủ trương lớn và
các hoạt động bổ trợ liên quan đã và đang cụ thể hóa trong “khâu chuẩn bị” trong
lộ trình xây dựng mơ hình dạy học theo chủ đề ở nước ta như sau:
- Chủ trương giảm tải, cắt bỏ nhiều nội dung không cần thiết và trùng nhau
14


gây áp lực và khó khăn cho việc dạy và học trong suốt những năm qua.
- Tập huấn về chương trình giáo dục phổ thơng mới mà Bộ GD&ĐT triển
khai. Thực chất là trang bị kiến thức cần thiết cho giáo viên dần tiếp cận việc dạy
học theo chủ đề những kỹ năng, thao tác, quy trình để giáo viên có thể áp dụng
trước vào khâu kiểm tra đánh giá học sinh khi các em tham gia vào một tiết học
theo chủ đề.
- Công văn số 3280/ BGDĐT – GDTrH về việc hướng dẫn điều chỉnh nội

dung dạy học cấp THCS, THPT, ngày 27 tháng 8 năm 2020 của Bộ GD&ĐT khẳng
định để tiếp tục thực hiện có hiệu quả Chương trình giáo dục phổ thơng hiện hành
theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh và bảo đảm thực hiện
chương trình trong điều kiện dịch COVID- 19 vẫn diễn biến phức tạp, Bộ Giáo dục
và Đào tạo hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học các mơn học theo đó chú trọng
tích hợp các bài có liên quan thành chủ đề dạy học.
- Ở Nghệ An, các nội dung trên cũng đã được tổ chức, kèm theo đó là các kế
hoạch tổ chức các cuộc thi như: “Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các
tình huống thực tiễn và cuộc thi dạy học theo chủ đề tích hợp” ở các bộ mơn bắt
đầu từ năm học 2014 đến nay (trong đó có mơn Sinh học); Công văn số
1720/SGD&ĐT-GDTrH về việc hướng dẫn thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học
cấp THCS, THPT của Sở GD&ĐT Nghệ An cũng là minh chứng cho thấy tình
hình ứng dụng dạy học theo chủ đề hiện nay là có cơ sở và được quan tâm đặc biệt
từ các phía ban ngành.
2.4.3. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học theo chủ đề đối với
bộ môn Sinh học bậc THPT
Hiện nay, việc giảng dạy của giáo viên bộ môn Sinh học bậc THPT (bao gồm
kiến thức, kĩ năng sử dụng kĩ thuật, phương pháp dạy học) gặp một số thuận lợi:
Thứ nhất, Sinh học là khoa học thực nghiệm, do đó nội dung kiến thức có tính
thực tiễn, gần gũi, q trình tích hợp xây dựng chủ đề đơn môn hay liên môn, bản
thân đơn vị kiến thức môn Sinh học trong chủ đề thường được sử dụng là các kiến
thức có mỗi liên hệ với thực tiễn thông qua quan sát, mô tả, thực nghiệm, do đó
giáo viên cũng dễ dàng tạo hứng thú cho người học[1].
Thứ hai, bộ môn Sinh học cũng là bộ mơn có nội dung liên hệ nhiều với các
bộ mơn như Tốn học, Hóa học, Địa Lý, Ngồi giờ lên lớp… Do đó, khi dạy theo
chủ đề, học sinh dễ dàng tiếp cận hơn, dễ dàng nhận nhiệm vụ học tập nhờ vào sức
tự tin về kiến thức sẵn có khi yêu cầu giải quyết nhiệm vụ thực tiễn. Vì thế, mơn
học cũng hứa hẹn thái độ tích cực, hứng thú và chủ động hơn từ phía học sinh.
Thứ ba, khả năng của giáo viên bao gồm: kiến thức, kĩ năng sự dụng kỹ thuật,
phương pháp dạy học về cơ bản đã từng tiếp cận và được tập huấn khá kỹ. Điều

này vô cùng hữu dụng và là tiền đề cho việc sử dụng nó vào việc khai thác các đơn
15


vị kiến thức trong tiết dạy học theo chủ đề. Về cơ bản, dạy học theo chủ đề rất cần
những phương pháp này để khai thác nội dung bài học, cũng như đây là cách để
học sinh liên hệ thực tiễn.
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, riêng với môn học Sinh học khi áp dụng
dạy học theo chủ đề cũng gặp một số khó khăn như:
- Giáo viên chưa chuẩn bị tâm lý, ngại thay đổi, mất thời gian thiết kế và soạn
bài, học sinh vẫn coi Sinh học là mơn phụ.
- Mơn Sinh học hiện nay cịn nặng về lý thuyết và kiến thức, do đó có thể gây
khó khăn cho giáo viên khi xác định nội dung xây dựng chủ đề hoặc phá vỡ kết cấu
nội dung.
2.4.4. Một số định hướng khi xây dựng chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học
Trước khi bắt tay vào xây dựng chủ đề học (không chỉ đối với môn Sinh học
mà cịn cả đối với các mơn học khác) theo tôi cần nắm vững những điểm sau:
Một là, chủ đề dạy học được soạn theo yêu cầu hình thành một năng lực nào
đó cho học sinh trong thực tiễn. Các năng lực này tùy vào tình hình thực tế tại cơ
sở có thể thay đổi tùy vào trình độ của học sinh.
Hai là, công cụ của dạy học theo chủ đề là giáo án về chủ đề đó, có liên quan
đến ít nhất kiến thức của hai đơn vị nội dung học hoặc bài trong một bộ môn hoặc
hai bộ mơn trở lên. Trong q trình này, phương pháp dạy học có thể sử dụng
chính các phương pháp tích cực trong dạy học hiện nay để khai thác chủ đề
(phương pháp dự án, thảo luận…). Đồng thời, chú trọng đến yếu tố Công nghệ
thông tin như một phương tiện hỗ trợ đắc lực khi khai thác chủ đề.
Ba là, kết quả chủ yếu, căn bản cần đạt được khi dạy học theo chủ đề phải trả
lời cho câu hỏi: Sau chủ đề học, học sinh biết làm gì? Hình thành năng lực gì?
Bốn là, tùy theo nội dung chương trình sách giáo khoa hiện nay mà việc xây
dựng chủ đề dạy học có thể chủ đề tích hợp, chủ đề liên mơn, chủ đề dạy học.

Năm là, hình thức dạy học chủ đề tích hợp có thể được tiến hành dạy ln
trong chương trình. Quỹ thời gian lấy ở các bài đơn lẻ, đã được dạy trong bài dạy
tích hợp. Có thể dạy trong nhiều tiết, nên từ 3-5 tiết/chủ đề. Khơng gian tổ chức có
thể tại lớp, sân trường… khuyến khích khơng gian trải nghiệm (các hoạt động thực
hành, trải nghiệm, xưởng sản xuất, đi thực tế, tham quan…)

16


2.5. Các bước xây dựng, soạn giảng chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học bậc
THPT và những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả tiết dạy
học theo chủ đề
2.5.1. Các bước cơ bản xây dựng chủ đề dạy học
Theo Công văn số: 5555/BGDĐT-GDTrH của Bộ giáo dục và Đào tạo ngày
08/10/2014.
2.5.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả tiết dạy học theo
chủ đề
Thứ nhất, phương pháp dạy học phải phù hợp, hiệu quả và được sử dụng
linh hoạt phù hợp với từng đối tượng HS. Kết hợp phương pháp dạy học truyền
thống và phương pháp mới tích cực nhằm khai thác tối đa năng lực của HS.
Thứ hai, cách thức xây dựng câu hỏi/bài tập và việc giao nhiệm vụ học tập
phù hợp, đảm bảo mục tiêu, nội dung kiến thức cần khai thác. Thiết kế các câu hỏi
định hướng, câu hỏi bài tập có vấn đề và HS mong muốn được giải quyết vấn đề
đó. Thơng qua các hoạt động học tập đó HS chủ động xây dựng cho mình một hệ
thống kiến thức mang tính chặt chẽ, sâu sắc, bản chất, thiết thực và hệ thống.
Thứ ba, phải chú trọng đến phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thơng
tin, các thí ngiệm biểu diễn, cơng cụ trực quan, phiếu học tập… Do đó, cần chu
đáo trong khâu chuẩn bị một tiết dạy theo chủ đề, phương tiện dạy học những trang
thiết bị, cơ sở vật chất cần thiết phục vụ cho việc trình bày sản phẩm của HS.
Thứ tư, phải có lộ trình hoạt động, kế hoach hoạt động, phân công nhiệm vụ

rõ ràng và thời gian để HS tự nghiên cứu, chuẩn bị, thu thập thông tin và thảo luận
nhóm.
TIỂU KẾT CHƯƠNG I
Từ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn thấy rằng đã có nhiều cơng trình nghiên
cứu về chủ đề dạy học và đã đạt được một số thành tựu. Khẳng định dạy học theo
chủ đề là một xu thế tất yếu của thời đại, phù hợp với mục tiêu, định hướng giáo
dục trong thời kì đổi mới ở nước ta đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của người
học.
Từ thực trạng của việc dạy học theo chủ đề trong trường THPT nói chung và
bộ mơn sinh học nói riêng hiện nay cho thấy một số giáo viên chưa chú trọng đổi
mới phương pháp và kĩ thuật dạy học, còn nặng về đọc chép và thuyết trình.
Từ những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học theo chủ đề chúng tôi
đã đề xuất 5 giải pháp bắt tay vào xây dựng chủ đề dạy học ở trường THPT.

17


CHƯƠNG II: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ DẠY HỌC
“CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO”
Các bước xây dựng chủ đề dạy học cấu trúc của tế bào theo trình tự các bước
được trình bày cụ thể sau:
BƯỚC 1 : XÁC ĐỊNH CHỦ ĐỀ
I. Nội dung chủ đề.
1.1. Tên chủ đề : “Cấu trúc của tế bào”
Chủ đề này gồm các bài: Bài 7; 8; 9;10 trong chương II, Phần II - Sinh học tế
bào, SGK Sinh học 10 – THPT.
Bài 7. Tế bào nhân sơ
Bài 8. Tế bào nhân thực
Bài 9. Tế bào nhân thực (tiếp theo)
Bài 10. Tế bào nhân thực (tiếp theo)

1.2. Nội dung chi tiết của chủ đề
ND 1: Hoạt động khởi động
ND 2: Hoạt động hình thành kiến thức và phát triển năng lực giải quyết vấn đề
+ HĐ1: Tìm hiểu cấu trúc tế bào
+ HĐ2: Thực hành làm tiêu bản tạm thời và quan sát bằng kính hiển vi
ND 3: Luyện tập và vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng.
1.3. Thời lượng
Căn cứ vào lượng kiến thức, phương pháp tổ chức dạy học chủ đề, trình độ
nhận thức của HS ở trường. Chúng tơi thiết kế thời lượng cho chủ đề như sau:
- Thời gian học ở nhà: 1 tuần nghiên cứu tài liệu “Cấu trúc của tế bào”
- Số tiết học trên lớp: 04 tiết nghiên cứu các nội dung 1, 2 tiến hành tại lớp;
tiết 3 tại phòng thực hành; tiết 4 tại lớp/ phịng đa năng hoặc khn viên trường.
II. Mục tiêu chủ đề
Sau khi học xong chủ đề này HS có khả năng:
2.1. Kiến thức
- HS sinh mơ tả được các đặc điểm chung của tế bào nhân sơ, tế bào nhân
18