Điều chỉnh hành vi ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ 3 6 tuổi dựa vào bài tập chức năng

B ăGIỄOăD CăVĨă ĨOăT O
VI NăKHOAăH CăGIỄOăD CăVI TăNAM

ĨOăTH ăTHUăTHU

I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ăCHOăTR ăT ăK
3 ậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG

LU NăỄNăTI NăS ăKHOAăH CăGIỄOăD CăH C

HĨăN Iă- 2014


B ăGIỄOăD CăVĨă ĨOăT O
VI NăKHOAăH CăGIỄOăD CăVI TăNAM

ĨOăTH ăTHUăTHU

I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ăCHOăTR ăT ăK
3 ậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG
ChuyênăngƠnh:ăLíălu năvƠăl chăs ăgiáoăd c
Mƣăs

:

62.14.01.02

LU NăỄNăTI NăS ăKHOAăH CăGIỄOăD CăH C
Ng

iăh

ngăd năkhoa h c:

1. GS.TSăNGUY NăTH ăHOÀNGăY N
2. PGS.ăTSăNGUY Nă

HÀăN Iă- 2014

CăMINH


L IăCAMă OAN

Tơiă xină camă đoană đơyă lƠă cơngă trìnhă nghiênă c uă c aă riêngă tôi.ăCácă s ă li u, k t qu ă
nghiênă c uă nêuă trongă lu nă ánă lƠă trungă th că vƠ ch aă t ngă đ

că aiă cơngă b ă trong b tă kìă

cơngătrìnhănghiênăc uănƠoăkhác.

Tácăgi ălu năán

ƠoăTh ăThuăTh y


L IăC Mă N
V i s trân tr ng và bi t n sâu s c nh t, em xin g i t i t p th các th y cơ
giáo h

ng d n là GS.TS Nguy n Th Hồng Y n và PGS.TS Nguy n

c m n vì nh ng đ nh h

ng khoa h c, s h

c Minh l i

ng d n t n tâm c a các th y cơ

trong q trình h c t p, nghiên c u th c hi n lu n án này.
Tôi xin trân trong c m n t i Ban lãnh đ o Vi n Khoa h c Giáo d c Vi t
Nam, phòng T ch c cán b , Trung tâm ào t o - B i d

ng, Trung tâm Thông tin

– Th vi n đã t o đi u ki n cho tôi trong th i gian h c t p và nghiê c u lu n án.
Tôi c ng xin đ

c trân tr ng c m n Ban lãnh đ o Trung tâm Nghiên c u

Giáo d c đ c bi t – Vi n khoa h c Giáo d c Vi t Nam, Phòng Nghiên c u Phát
tri n trí tu - n i tơi đang cơng tác và nh ng ng

i đ ng nghi p đã luôn ng h ,

t o đi u ki n cho tơi trong su t q trình cơng tác và nghiên c u.
Tôi xin c m n Trung tâm Sao Mai, Trung tâm Khánh Tâm, Trung tâm Ánh
Sao, Trung tâm Newstar, Trung tâm Nghiên c u T v n Giáo d c và các v n đ Xã
h i, đây là các đ n v đã c ng tác và t n tình giúp tơi th c hi n kh o sát đánh giá
giáo viên, tr t k và th c nghi m nghiên c u c a mình.

c bi t, tơi c ng xin bày

t lịng bi t n sâu s c đ n các giáo viên, ph huynh h c sinh Phòng h tr Giáo
d c Sen H ng đã h tr tơi trong q trình tơi th c hi n lu n án.
Tơi xin dành tình c m yêu th
t k đ
đ

ng c a mình t i các tr t k và đ c bi t 3 tr

c l a ch n nghiên c u th c nghi m. Trong th i gian làm lu n án, tôi

c ti p xúc v i các em, v i nh ng ng

i thân c a các em, quá trình này đã cho

tôi nh ng tr i nghi m ngh nghi p quý giá, ti p thêm s yêu ngh và là đ ng l c đ
tơi hồn thành nghiên c u c a mình.
Tơi xin dành tình c m bi t n t i gia đình, nh ng ng
ng

i thân yêu, nh ng

i b n đã luôn bên tôi trong q trình h c t p, cơng tác và nghiên c u lu n án.
Tácăgi ălu năán
ƠoăTh ăThuăTh y


M CăL C

M ă

U: ........................................................................................................................... 1

1.ăLỦădoăch năđ ătƠi ............................................................................................................. 1
2.ăM căđíchănghiênăc u ....................................................................................................... 2
3.ăKháchăth ăvƠăđ iăt

ngănghiênăc u ................................................................................. 2

4.ăGi ăthuy tăkhoaăh c ......................................................................................................... 2
5.ăNhi măv ănghiênăc u ...................................................................................................... 3
6.ăPh măviănghiênăc u ......................................................................................................... 3
7.ăPh

ngăphápănghiênăc u ................................................................................................. 3

8.ă óngăgópăm iăc aălu năán ............................................................................................... 5
9.ăC uătrúcălu năán ............................................................................................................... 5
CH

NGă1:ăC ăS ăLụăLU NăV ăVI Că I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ă

CHOăTR ăT ăK ă3ậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG ........................... 6
1.1.ăT NGăQUANăNGHIểNăC UăV ăHVNNăC AăTTKă3ăậ 6ăTU I............................ 6
1.1.1.ăTrênăth ăgi i .............................................................................................................. 6
1.1.2.ăă ăVi tăNam............................................................................................................. 10
1.2.ăTR ăT ăK ............................................................................................................... 12
1.2.1ăKháiăni măv ăTTK .................................................................................................... 12
1.2.2.ăTiêuăchí,ăquyătrìnhăvƠăcơngăc ăch năđốnăTTK ....................................................... 14

1.3.ăăHÀNHăVIăNGỌNăNG ăVÀă

Că I MăHÀNHăVIăNGỌN NG ăC AăTR ăT ă

K ă3ăậ 6ăTU I .................................................................................................................. 21
1.3.1.ăKháiăni măHVNN .................................................................................................... 21
1.3.2.ă

căđi m HVNNăc aăTTKă3- 6ătu i ....................................................................... 26

1.4.ă I UăCH NHăHVNNăCHOăTTKă3ăậ 6ăTU IăD AăVÀOăBTăCH CăN NG ........ 30
1.4.1.ă i uăch nhăHVNNăchoăTTK ................................................................................... 30
1.4.2.ăBƠiăt păch căn ngăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i ...................................... 36
1.4.3.ăPh

ngăti năđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i ............................................... 40

1.4.4. Cácăy uăt ă nhăh
K TăLU NăCH

ngăđ năđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6 tu i ......................... 41

NGă1 .................................................................................................. 42


CH

NGăII:ăC ăS ăTH CăTI NăV ă I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ăCHOă

TR ăT ăK ă3ăậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG .................................. 44

2.1. QUỄăTRỊNHăT ăCH CăKH OăSỄTăTH CăTR NGă I UăCH NHăHVNN CHO
TTK 3 ậ 6ăTU IăD AăVÀOăBÀIăT PăCH CăN NG ................................................... 44
2.1.1.ăM căđíchăkh oăsát .................................................................................................... 44
2.1.2.ăN iădung ........................................................... .......................................................44
2.1.3.ăPh

ngăphápăkh oăsát.......................................... ...................................................44

2.1.4.ăCơngăc ăkh oăsátăHVNNăc aătr ăt ăk ă3ă-6ătu i ..................................................... 45
2.1.5.ă aăbƠnăvƠăkháchăth ăkh oăsát ................................................................................. 50
2.2.ăK TăQU ăKH OăSỄTăTH CăTR N ..................................................................... 52
2.2.1.ăHƠnhăviăngônăng ăc aătr ăt ăk ă3ă-6ătu i ................................................................ 52
2.2.2.ăTh cătr ngăGVăs ăd ngăcácăBPăvƠăBTCNăđi uăch nhăHVNN cho TTK 3 -6ătu i.. 60
K TăLU NăCH
CH

NGă2 .................................................................................................. 68

NGă3.ăXỂYăD NGăQUYăTRỊNHă I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ă

CHOăTR ăT ăK ăă3ăậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG ........................ 70
3.1. NGUYểNăT Că

ăXU TăQUYăTRỊNHă I UăCH NHăHVNNăCHOăTR ăT ăK ă

3 ậ 6ăTU IăD AăVÀOăBÀIăT PăCH CăN NG............................................................ 70
3.2.ăXỂYăD NGăQUYăTRỊNHă I UăCH NHăHÀNHăVIăNGỌNăNG ăCHOăTR ăT ă
K ă3ăậ 6 TU IăD AăVÀOăBÀIăT PăCH CăN NG ..................................................... 71
3.2.1.ăXơyăd ngăvƠăthi tăk ănhómăBTCNăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i ........... 72
3.2.2.ăTh căhi năcácăho tăđ ngăGDătrongăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6 tu i ........... 90

3.2.3.ăXơyăd ngănhómăBP h ătr ăGVăvƠăPHăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iă ...... 99
3.2.4.ăM iăquanăh ăgi aăcácăb

cătrongăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i

......................................................................................................................................... 105
K TăLU NăCH
CH

NGă3 ................................................................................................ 105

NGăIV.ăTH CăNGHI MăQUYăTRỊNHă I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNă

NG ăCHOăTR ăT ăK ă3ăậ 6ăTU IăD AăVĨOăBTCN .......................................... 107
4.1.ăQUỄăTRỊNHăTH CăNGHI M
4.1.1.ăM căđíchăth cănghi m ........................................................................................... 107
4.1.2.ăN iădungăth cănghi m ........................................................................................... 107


4.1.3.ă aăbƠnăvƠăkháchăth ăth cănghi m ........................................................................ 107
4.1.4.ăQuyătrìnhăth cănghi m........................................................................................... 108
4.2.ăTH CăNGHI MăS ăPH MăVÀăK TăQU ăTH CăNGHI M ............................. 110
4.2.1.ăTr

ngăh pă1 ......................................................................................................... 110

4.2.2.ăTr

ngăh pă2 ......................................................................................................... 117

4.2.3.ăTr

ngăh pă3 ......................................................................................................... 125

4.2.4.ăM tăs ăỦăki năbìnhălu năv ă3ătr
K TăLU NăCH

ngăh pănghiênăc u ........................................... 132

NGăIV .............................................................................................. 133

K TăLU NăVÀăKHUY NăNGH .................................................................................. 134
1.ăK TăLU N ................................................................................................................. 134
2.ăKHUY NăNGH ......................................................................................................... 135
DANHăM CăCỌNGăTRỊNHăC AăTỄC GI ............................................................... 136
TÀIăLI UăTHAMăKH O ...................................................................................... 137 - 147


DANHăM CăCỄCăC MăT ăVI TăT Tă
ABA

Applied Behavior Analysis

BP

Bi năpháp

BT

BƠiăt p

BTCN

BƠiăt păch căn ng

CARS

Childhoo Autism Rating Scale
Phơnălo iătheoăthangăđánhăgiáăm căđ ăt ăk ă ătr ăemă

DSM

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
S ătayăch năđốnăvƠăth ngăkêăcácăr iănhi uătinhăth n

GV

Giáoăviên

HV

HƠnhăvi

HVNN

HƠnhăviăngơnăng

IQ

Ch ăs ăthơngăminh

KHGDCN

K ăho chăgiáoăd căcáănhơn

NN

Ngơnăng

PECS

Picture Exchang Communication System
H ăth ngăgiaoăti pătraoăđ iătranh

TEACCH

Treatment Education Autism Children Communication Handicape
Ph

ngăphápătr ăli uăvƠăgiáoăd cătr ăt ăk ăcóăkhóăkh năv ăgiaoăti pă

TQH

Tr căquanăhƠnhăđ ng

TN

Th cănghi m

TTK

Tr ăt ăk


PH ăL C
Cácăph ăl căthamăkh o

Trang

Ph ăl că1:ăPhi uăđánhăgiáăHVNNăc aăTTKă3ăậ 6ătu i

1

Ph ăl că2:ăPhi uăh iăGVăv ăvi căs ăd ngăcácăbi năphápăđi uăch nhăHVNNăchoăTTK

9

Ph ăl că3:ăPhi uăquanăsátăti tăh ătr ăcáănhơn

13

Ph ăl că4:ăThangăđánhăgiáăt ăk ă ătr ăemă(CARS)

14

Ph ăl că5a.ăK ăho chăchiăti tăđi uăch nhăHVNNăchoăH.B

19

Ph ăl că5b.ăK ăho chăchiăti tăđi uăch nhăHVNNăchoăH.M

21

Ph ăl că5c.ăK ăho chăchiăti tăđi uăch nhăHVNNăchoăP.A

24


DANHăăM CăB NG
Tênăb ng

Trang

B ngă2.1.ăK tăqu ăđánhăgiáăHVNNăc aăTTK

52

B ngă2.2.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVăyêuăc uăb ngăNNăc aăTTKă

53

B ngă2.3.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVăb tăch

54

căNNăc aăTTKă

B ngă2.4.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVăghiănh ăhìnhă nhăNNăc aăTTK

55

B ngă2.5.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiá HVăbi uăhi năthôngăquaăth ăgiácăc aăTTK

56

B ngă2.6.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVăhi uăNNăc aăTTK

57

B ngă2.7.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVăn iăti păl iănóiăc aăTTK

58

B ngă2.8.ăPhơnăb ăt năs ăđi măđánhăgiáăHVădi năđ tăNNăc aăTTK

59

B ngă2.9.ăNh năđ nhăc aăGVăv ăHVNNăc aăTTK

60

B ngă2.10.ăM căđ ăs ăd ngăcácăbi năphápăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă

62

B ngă2.11.ăY uăt ă nhăh

63

ngăđ năvi căđi uăch nhăHVNNăchoăTTK

B ngă4.1ăăK tăqu ăđánhăgiáătr

căTNăc aăH.B

111

B ngă4.2.ăM cătiêuăđi uăch nhăHVNNăc a H.B

113

B ngă4.3.ăK tăqu ăđánhăgiáătr

118

căTNăc aăH.M

B ngă4.4.ăM cătiêuăđi uăch nhăHVNNăc aăH.M

120

B ngă4.5.ăK tăqu ăđánhăgiáătr

126

căTNăc aăP.A

B ngă4.6.ăM cătiêuăđi uăch nhăHVNNăc aăP.A

128

DANHăM CăS ă
Tênăs ăđ

Trang

S ăđ ă3.1.ăQuyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i

72

S ăđ ă3.2.ăNhómăcácăbƠiăt păch căn ngăđi uăch nhăHVNNăchoăTTK

72

S ăđ ă3.3.ăCácăho tăđ ngăgiáoăd căđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i

90

S ăđ ă3.4.ăBi năphápăh ătr ăGVăvƠăPHăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i

99


DANHăM CăBI Uă
Tênăbi uăđ
Bi uăđ ă2.1.ă ánhăgiáăc aăGVăv ăt măquanătr ngăc aăvi căs ăd ngăcácăbƠiăt păđi uă

Trang
64

ch nhăHVNNăchoăTTK
Bi uăđ ă2.2.ăNg

iăh

ngăd năGVăXDăcácăBTăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă

65

Bi uăđ ă2.3.ăM căđ ăđi uăch nhăcácăbƠiăt păđi uăch nhăHVNNăchoăTTK

66

Bi uăđ ă2.4.ă ánhăgiáăv ăph

67

ngăti năđi uăch nhăHVNNăchoăTTK

Bi uăđ ă4.1.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă3,ă6,ă7ăc aăH.

114

Bi uăđ ă4.2.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă3ăc aăH.B

116

Bi uăđ ă4.3.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă6ăc aăH.B

116

Bi uăđ ă4.4.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă7ăc aăH.B

116

Bi uăđ ă4.5.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă1,ă2,ă3ăvƠă5ăc aăH.M

122

Bi uăđ ă4.6.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă1ăc aăH.M

123

Bi uăđ ă4.7.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă2ăc aăH.M

124

Bi uăđ ă4.8.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă3ăc aăH.M

124

Bi uăđ ă4.9.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă5ăc aăH.M

124

Bi uăđ ă4.10.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă3,ă4,ă5,ă6ăc aăP.A

129

Bi uăđ ă4.11.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă3ăc aăP.A

130

Bi uăđ ă4.12.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă4ăc aăP.A

131

Bi uăđ ă4.13.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă5ăc aăP.A

131

Bi uăđ ă4.14.ăK tăqu ăTNătiêuăchíă6ăc aăP.A

131


1

M ă
1.ăLụăDOăCH Nă

U

ăTÀI

T ăk ălƠăm tăd ngăkhuy tăt tăphátătri năph căt p.ăH iăch ngăt ăk ăđ

căphátăhi nă

vƠoănh ngăn mă40ăc aăth ăk ăXXăvƠăth căs ăxƣăh iăcôngănh năvƠoăn mă1943ădoăbácăs ă

tơmăth năng

iăHoaăK ăLeoăKannerămôăt ăm tăcáchărõărƠngăvƠăkhoaăh c.ă ăVi tăNam,ă

choă t iă đ uă th ă k ă XXI,ă h iă ch ngă t ă k ă m iă đ

că quană tơmă nghiênă c uă nhi uă h n.ă

Kho ngăh nă30%ăTTKăkhơngăcóăNNănóiăho căNNănóiăr tăítă[97],ăc ngăcóănhi uăTTKăcóă
NN nóiănh ngăkhơngăbi tăcáchăs ăd ngăNNăphùăh păv iăng ăc nh.ăNh ngă nhăh

ngădoă

khi măkhuy tăNNăc aă TTKăd năđ nătr ăg păr tănhi uăkhóăkh nătrongăcu căs ngăvƠăh că
t p,ăđ căbi tătrongăvi căhịaănh păc ngăđ ng.ă
HVNNălƠăcáchăth căth ăhi năđ ăt

ngătácăv iănh ngăng

qu ăvƠăr tăcóăỦăngh aăv iăTTK.ăTTKămu năt

iăkhácăm tăcáchăcóăhi uă

ngătác,ăgiaoăti păc năph iăbi tăb căl ăđ

nh ngă yêuă c uă cáă nhơnă thôngă quaă cácă hìnhă th că giaoă ti pă khácă nhau,ă hi uă đ
th căhi năđ

căcácăm nhăl nhăc aăng

khóăkh nătrongăt

iăxungăquanh,ătr ăch aăbi tăcáchăb căl ă

yêuăc uăvƠădi năđ tănh ngămongămu năc aămìnhăv iăng
choăTTKăs ăgiúpătr ăt ngăc

că NNă vƠă

iăkhác.ăTrênăth căt ,ăTTKă3ăậ 6ătu iăg păr tănhi uă

ngătácăxƣăh iăv iănh ngăng

thi uătíchăc cădoătr ăkhơngăđ

că

iăkhác,ăt ăđó,ăn yăsinhăcácăHVă

căđápă ngăđúngănhuăc uăc aămình.ăVi căcanăthi păHVNNă
ngăkh ăn ngănh năth c,ăt

ngătácăvƠăs ăphátătri nănóiăchungă

đ ăhòaănh păc ngăđ ngăc aătr .ăM tăkhác,ăgiaiăđo nă3ăậ 6ătu iălƠăgiaiăđo năcanăthi păs m,ă
đi uăch nhăHVNNăc aăTTKăcóăỦăngh aăgiúpătr ăchu năb ătơmăth ăđ ăđiăh căhịaănh păđúngă
đ ătu i.
Trênăth ăgi iăđƣăcóăm tăs ătácăgi ănghiênăc uăv ăđ căđi măHVNNăvƠănghiênăc uăcácă
BPă cană thi pă HVNNă choă TTKă nh :ă Skinner,ă Jackă Miă Chael,ă Markă Sundberg,ă Jimă
Partingtonă&ăVinceăCarbone.ăCácăk tăqu ănghiênăc uăchoăth y,ăthơngăquaăvi cătácăđ ngă

HVNN,ăTTKăcóăth ăđápă ngăl iăuăc uăc aăng

iăkhácăvƠăth ăhi nănh ngănhuăc uăc aă

b năthơn,ăgiúpătr ăh căt păvƠăsinhăho tătrongăc ngăđ ng.
ăVi tăNam,ăcácăcơngătrìnhănghiênăc uătiêuăbi uănh :ăNghiênăc uăắM t s đ c đi m
d ch t h c c a TTK” đi uătr ăt iăB nhăvi năNhiăTrungă

ngăgiaiăđo nă2000ăđ nă2007ăc aă


2

bácă s ă Nguy nă Th ă H

ngă Giangă [12].ă Nghiênă c uă “Nh n th c c a TTK” c aă tácă gi ă

Ngôă Xuơnă i pă (2009)ă t iă ThƠnhă ph ă H ă Chíă Minhă [8].ă Nghiênă c uă “ ng d ng vi c
ch m sóc t i nhà cho tr có r i lo n t k ” c aănhómătácăgi ăNguy năTh ăDi uăAnhăvƠă
c ngăs ăt iăb nhăvi năNhiă
đ

ngă1ăTPăHCMă[2].ăNghiênăc u nƠyăđƣăti năhƠnhătrênă10ăTTKă

căti năhƠnhăcanăthi păb ngăph

ngăphápă TEACCHăt iă giaăđìnhă v iăs ăthamăgiaăcană

thi păc aă10ăGVăgiáoăd căđ căbi tă[2].ăNghiênăc uăv ăắBP d y h c đ c hi u cho h c sinh
r i lo n ph t k

đ u c p ti u h c” c aătácăgi ăNguy n N ăTơmăAnă[1],…ăTuyănhiênă

ch aă cóă cơngă trìnhă nghiênă c uă riêngă v ă đ că đi mă HVNNă c aă TTKă vƠă cáchă cană thi pă
HVNNăchoăTTKănóiăchungăvƠăTTKătrongăđ ătu iăm mănonănóiăriêng.ă
T ă nh ngă v nă đ ă lỦă lu nă vƠă th că ti nă trên,ă chúngă tôiăl aă ch nă nghiênă c uă đ ă tƠiă
“ i u ch nh HVNN cho TTK 3 – 6 tu i d a vào BTCN”.ă
2.ăM Că ệCHăNGHIểNăC U
Xơyă d ngă quyă trìnhă đi uă ch nhă HVNNă choă TTKă 3ă - 6ă tu iă d aă vƠoă BTCNă nh mă
giúpăTTKăth ăhi nănh ngănhuăc u,ămongă mu năc aămìnhăv iăng

iăkhácăđ ăcóăth ăhoƠă

nh păc ngăđ ng.
3.ăKHỄCHăTH ăVÀă

IăT

NGăNGHIểNăC U

3.1.ăKháchăth ănghiênăc uă
Quáătrìnhăgiáoăd căđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i.ă
3.2.ă

iăt

ngănghiênăc u

Quyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i.
4.ăGI ăTHUY TăKHOAăH C

TTKăh năch ăv ăkh ăn ngăt

ngătácăxƣăh iăv iănh ngăng

raăcácăyêuăc uăc aăb năthơn,ăkhóăkh nătrongăvi căb tăch

iăkhácădoăkhơngăbi tăđ aă

căcácăơmăthanhăNN,ăkhóăkh nă

trongăvi căhi uăm nhăl nh,ăhi uăuăc u,ăv năt ăc aăTTKăh năh p…ăvi căxơyăd ngăquyă
trìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăd aăvƠoăBTCNăcóăth ăc iăthi nă HVNNă c aănhómă tr ă
nƠy.ă
5.ăNHI MăV ăNGHIểNăC U
- NCăc ăs ălíălu năv ăHVNNăvƠăđi uăch nhăHVNNăd aăvƠoăBTCNăchoăTTKă3ăậ 6
tu i.


3

-

ánhăgiáăth cătr ngăHVNNăc aăTTKă3ăậ 6ătu iăvƠăcácăbi năphápăGVăs ăd ngăcácă

BTăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3-6ătu i.ăă
-

ăxu tăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iăd aăvƠoăBTCN.

- Th ănghi măquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ă- 6ătu iăd aăvƠoăBTCN.

6.ăPH MăVIăNGHIểNăC U
- TTKă ăm căđ ătrungăbìnhăvƠănh .
- TTK 3 ậ 6ătu iăđangăh căt iăm tăs ăTrungătơmăcanăthi păTTKăt iăHƠăN i.
- Th că nghi mă m tă s ă BPă trongă quyă trìnhă đi uă ch nhă HVNNă d aă vƠoă BTCNă choă
TTKăđ

căth căhi nătrongă môi tr

ng chuyên bi t v i ph

ng pháp nghiên c u tr

h p 03 TTK thôngăquaăvi căth căhi năKHGDCNăvƠăti tăd yăcáănhơnăchoăTTKăđ

ng

căth că

hi nănh ălƠăm tătrongănh ngăho tăđ ngăd yăh căc ăb năvƠătr ngătơm.
7.ăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC U

7.1.ăPh

ngăphápălu n

Chúngătôiăti păc năv năđ ănghiênăc uătrênăquanăđi măph căh păv iăcácăquanăđi mă
c ăth ăsau:
- Quanăđi măduy v t bi n ch ng:ăv năđ ăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăđ

căxemăxét

trongăm iăquanăh ătácăđ ngăquaăl iăv iăcácăy uăt ăkháchăquanăvƠăch ăquanăc aăquáătrìnhă
d yăh căchoăTTKănh :ă

căđi măTTK;ăđ căđi măHVNNăc aăTTKă3ăậ 6ătu i;ăcácăph

phápăđ căthùăđi uăch nhăHVNNăchoăTTK;ăph

ngă

ngăti năđi uăch nhăHVNNăchoătr ăt ăk …ă

ơyălƠ cáchăti păc nătônătr ngănh ngăliênăh ănhơnăqu ăvƠăph ăthu căbi năch ngăl nănhauă
gi aăgiáoăd căvƠăng

iăh c,ăgi aăBPăgiáoăd căvƠăk tăqu ăgiáoăd c.

- Quanăđi măh th ng:ănghiênăc uăth cătr ngăđ
th ngăđ ăth yăđ

căti năhƠnhătoƠnădi năvƠăcóătínhăh ă

căb cătranhăv ăcácăđ căđi măHVNNăc aăTTKă3ă ậ 6ătu iăvƠăcáchăth că

GVă s ă d ngă cácă bi nă phápă đi uă ch nhă HVNNă choă TTKă d aă vƠoă cácă BTă đƣă xơyă d ng.ă
ngăth i,ăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăđ

căđ ăxu tăph iămangătínhăh ăth ngă

vƠă toƠnă di nă đ ă cóă th ă tácă đ ngă m tă cáchă t ngă th ă lênă quáă trìnhă đi uă ch nhă HVNNă choă
TTK 3 ậ 6ătu i.
- Quanăđi măbình th

ng hóa:ăđơyălƠăquanăđi măc ăb nănh tăc aăgiáoăd căđ căbi tă

tr ăkhuy tăt tătrongăđóăcóăTTK.ăQuanăđi mănƠyăxemăxétăTTKăgiơngănh ănh ngăh căsinhă


4

khôngăkhuy tăt tădoăv yă m că tiêuăgiáoăd că c năh

ngăt iăđíchăắcƠngăbìnhăth

ngăcƠngă

t t”.
- Quanăđi măcá nhân hóa (hay cá bi t hóa):ăđơyălƠăquanăđi măc ăb n,ătr ngăy uăc aă
giáoăd căđ căbi t,ăti păc nătrênăquanăđi măc aăm iăcáănhơnăđ ăt ăđóăcóănh ngăbi năphápă
h ătr ăcáănhơnăphùăh p.ăM iăTTK lƠăm tăcáănhơnăkhácăbi tăđangăhìnhăthƠnhăvƠăphátătri nă
cóă nh ngă đ că đi mă riêngă bi t,ă kh ă n ngă vƠă nhuă c uă khácă nhauă c nă đ

că đápă ngă khácă

nhauătrongăqătrìnhăhìnhăthƠnhăHVNNăchoătr .ăQuanăđi mănƠyăchúngătơiăv năd ngătrongă
qătrìnhănghiênăc uăvƠăđ ăxu tăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i.
7.2.ăPh

ngăphápănghiênăc u

7.2.1. Nhóm ph

ng pháp nghiên c u lý lu n

Phơnă tích,ă t ngă h p,ă h ă th ngă hố,ă c ă th ă hốă cácă cơngă trìnhă nghiênă c u,ă cácă tƠiă
li uăc ăb nătrongăn

căvƠăn

căngoƠiăcóăliênăquanăđ năv năđ ăv ăHVNNăđ ăxơyăd ngăc ă

s ălỦălu năc aăvi căđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iăd aăvƠoăBTCN.ă 7.2.2. Nhóm
ph

ng pháp nghiên c u th c ti n
- Ph

ng pháp tr c nghi m:ăXơyăd ngăvƠăs ăd ngăb ăcôngăc ăđánhăgiáăHVNNăc aă

TTK 3 ậ 6ătu iăđ ămôăt ăđ

căHVNNăc aăTTKălƠmăc ăs ăxơyăd ngăcácăBPăđi uăch nhă

HVNN cho TTK 3 ậ 6ătu i;ăs ăd ngăthangăCARSăđ ăđánhăgiáăm căđ ăt ăk ăchoăđ iăt
đ

ngă

cănghiênăc uălƠăTTKă3ăậ 6ătu i.
- Ph

ng pháp s d ng phi u h i:ăS ăd ngăphi uăh iăđ ăkh oăsátăth cătr ngăs ăd ngă

cácăBPăvƠăcácăBTCNăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăc aăGV
- Ph

ng pháp quan sát:ăQuanăsátănh măđánhăgiáăm căđ ăt ăk ăc aătr ;ăđ căđi mă

HVNNăc aăTTK;ăquanăsátăcáchăth căđi uăch nhăHVNNăc aăGV.
- Ph

ng pháp nghiên c u th c nghi m s ph m:ăTNăs ăph măch ă y uăđ

hƠnhăđ ăcanăthi păsơuă03ătr
7.2.3. Nhóm ph

căti nă

ngăh păTTKă(3ă- 6ătu i).ă

ng pháp x lý s li u b ng toán th ng kê

Phơnătíchăcácăk tăqu ăthuăđ

căt ăkh oăsát,ăth cănghi mălƠmăc ăs ăchoăvi cărútăraăk tă

lu năv ăth cătr ng.ăS ăd ngăph nă m măSPSS,ăl păb ng,ăđ ăth ,ătínhătham s …ăđ ă phơnă
tíchăk tăqu ăkh oăsátăv ăđ căđi măHVNNăc aăTTKăvƠăcácăbi năphápăgiáoăviênăđi uăch nhă

HVNN cho TTK 3 ậ 6ătu i.


5

8.ă ịNGăGịPăM IăC AăLU NăỄN
8.1ăV ălỦălu n
- Gópăph năxơyăd ngăvƠăm ăr ngălỦălu năv ăTTKăvƠăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ
6ătu iăd aăvƠo BTCN.
- LỦălu năv ăHVNNăc aăTTKăđ
nh ngăđi măt

căm ăr ngăquaănghiênăc uăv ăđ iăt

ngăTTKăv iă

ngăđ ngăvƠăcóănh ngăđ cătr ngăriêng.

- Thi tăk ăđ

căb ăcơngăc ăđánhăgiáăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu i.

- Xơyăd ngăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăd aăvƠoăBTCN.
8.2ăV ăth căăti n
- Môăt ăth cătr ngăHVNNăc aăTTKă3ă- 6ătu i;ăthi tăk ăvƠăđ ăxu tăk ăthu tăs ăd ngă
m tăs ăBTCNătrongăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ă- 6ătu i.ă
-H

ngăd năs ăd ngăquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKăđ ăcóăth ăápăd ngătrongă

canăthi păs măchoăTTKă3ă- 6ătu i.ăă
9.ăC UăTRÚCăLU NăỄN
Lu năánăbaoăg măph năm ăđ u,ăk tălu n,ăkhuy năngh ăvƠă4ăch

ng:

Ch

ngă1: C ăs ălỦălu năv ăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iăd aăvƠoăBTCN.

Ch

ngă 2: C ă s ă th că ti nă v ă đi uă ch nhă HVNNă choă TTKă 3ă ậ 6ă tu iă d aă vƠoă

BTCN.
Ch

ngă3: Quyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iăd aăvƠoăBTCN.

Ch

ngă4: Th cănghi măquyătrìnhăđi uăch nhăHVNNăchoăTTKă3ăậ 6ătu iăd aăvƠoă

BTCN.


6

CH

NGăI

C ăS ăLụăLU NăV ăVI Că I UăCH NHăHĨNHăVIăNGỌNăNG ă
CHOăTR ăT ăK ă3ậ 6ăTU IăD AăVĨOăBĨIăT PăCH CăN NG
1.1.ăT NGăQUANăNGHIểNăC UăV ăHÀNHăVIăNGỌNăNG ăC AăTR ăT ăK ă
3-6ăTU I
1.1.1.ăTrênăth ăgi i
1.1.1.1. Nghiên c u hành vi ngôn ng
Vi cănghiênăc uăHVNNăkhôngăch ălƠăm iăquanătơmăc aăcácănhƠăngônăng ăh cămƠă
cácănhƠătơmălỦăh c,ăgiáoăd căh căc ngănghiênăc uăr tăsơu v ăv năđ ănƠy.ăCácănghiênăc uă
HVNNătrongătơmălỦăh căvƠăgiáoăd căh căđ uăđ
nghiênă c uă v ă HVă c aă conă ng
ph

căti păc năvƠăđ

i.ă T ă đó,ă cácă nhƠă khoaă h că h

ngă phápă cană thi pă HVNNă c aă conă ng

călỦăgi iătrênăquanăđi mă
ngă t iă nghiênă c uă cácă

iă nóiă chungă vƠă ng d ngă trongă cană thi pă

HVNNăchoănhómăTTKănóiăriêng.
Thu tă ng ă Behaviorism (Ch ă ngh aă HV)ă xu tă phátă t ă danhă t ă Behavioră (HV)ă cóă
ngh aălƠăs ă ngăx ,ăc ăx ăc aăm tăcáănhơn.ăLúcăđ u,ăHVăcịnămangăn ngătínhăsinhălỦăh c,ă
sauănƠyăHVăđ

căphátătri năt iăthuy tăHVăg năli năv iătênătu iăc aăcácănhƠăbácăh cănh

John Watson (1878-1958), Clark L. Hull (1884-1953), Eduard C. Tolman (1886-1959),
Brerhus F. Skinner (1904), Robert Gragne (1985) [14][15][16]…ă
Tácăgi ăE.ăTolmanăchoăr ngăắHV bao gi c ng là HV nh m t i m t cái gì đó và xu t
phát t m t cái gì đó” [14].ăTheoăTolman,ăthuy tăHVăcùngălúcăcóăm yătênăg i:ăthuy tăHVă
t ngăth ,ăthuy tăHVăcóăỦăđ nh,ăthuy tăHVăt oătác.ăCácăc ăđ ngăHVăcóăc ăcácăs ăki năv tă
lỦăvƠăsinhăh c,ăc ngănh ănh ngăthu cătínhăcáănhơnăc aăb năthơn.ăHVălƠăm tăđ ngătácătr nă
v năcóăm tălo tăcácăthu cătính:ătínhăđ nhăh

ngăt iăm căđích,ătínhăd ăhi u,ătínhălinhăho t,ă

tínhăso sánh.ă Tolmană hìnhă thƠnhă h că thuy tă v ă “các bi n s trung gian” v iă t ă cáchă lƠă
khơuătrungăgianăcanăthi păvƠoăs ăđ ăS-Răă(Kíchăthích-ph năh i)[14],ăđơyălƠăm tăđóngăgópă
choăkhoaăh cănghiênăc uăHV.ăSongătrongăqătrìnhălỦăgi iăv ăHV,ăt ăt
HVăcịnămangăn ngănhuăc uăb năn ngăc aăconăng

ngăc aăôngăv ă

i.ă

Tácăgi ăL.ăHullă(1884ă- 1953)ăchoăr ngă“HV ch ng qua là các c đ ng có th tho


7

mãn nhu c u c th , là hàm c a các bi n s nhu c u c th và mơi tr
th ”ă[14].ăHullăđ aăcácăph

ng bên ngồi c

ngăphápădi năd chă- toánăh căvƠoătơmălỦăh căHV,ăh ăth ngă

c aăHullălƠăh ăth ngăbaoăg măm tălo tăđ nhăđ ăvƠăh ăqu .ăC ngănh ăTolman,ăHullăc ngă
đ aă vƠoă cácă y uă t ă trungă giană trongă s ă đ ă S-Ră truy nă th ng,ă ôngă dùngă thaoă tácă đ ă gi iă
thíchăHV;ăm tăkhác,ădùngănguyênălỦăcungăph năx v iăt ăcáchălƠănguyênălỦălƠmăvi căc aă
nƣoăb ălƠmănguyênălỦăgi iăthíchăkinhănghi măt ăt oătrongăh căt păvƠăkinhănghi mănƠyăn mă
trongă c ă th ă vƠă HV.ă Theoă ông,ă HVă đ

că b tă đ uă t ă s ă kíchă thíchă c aă mơiă tr

ngă bênă

ngoƠiăvƠăk tăthúcăb ngăph nă ng,ăy uăt ăquy tăđ nhăc aăHVălƠănhuăc u,ănhuăc uălƠmăn yă
sinhătínhătíchăc căc aăc ăth .ăC

ngăđ ăph nă ngăph ăthu căvƠoăc

ngăđ ănhuăc u.ăNhuă

c uăquy tăđ nhăs ăkhácănhauătrongăđ căđi măHV.ăQuanăni măv ăHVc aăôngăđƣălênăt iăc pă
đ ănhuăc uă(đ ngăc ).
Theo B. F. Skinner (1904 - 1954),ăthìăthuy tăHVăđ

căđ nhăhìnhărõănétăh n.ăTrênăc ă

s ăth aănh nănh ngăthƠnhăt uăc aăthuy tăHVăcùngăv iăk tăqu ănghiênăc uăth cănghi mă
c aămình,ăơngăchiaăHVăng

iăthƠnhăbaăd ng:ă

+ăHVăkhơngăđi uăki nă(unconditional)
+ăHVăcóăđi uăki nă(conditional)ă
+ăHVăt oătácă(operant)
Theoă ki uă HVă “t o tác”,ă nhi uă tr ă l iă doă c ă th ă lƠmă raă khơngă ph iă doă m tă kíchă
thíchăkhơngăđi uăki nănƠoăđóăgơyăra,ămƠădoăt ăc ăth ăphóngăra,ăđápă ngănh ngăkíchăthíchă
ki uăđó,ăSkinnerăg iălƠăS.ăCịnătrongătr

ngăh păHVăt oătác,ăthìăc th ăkhiăvƠoăm tăhoƠnă

c nhănƠoăđóăs ăcóănh ngăc ăđ ngăng uănhiên,ătrongăđóăcáiăđúngăs ăđ
ph nă ngăki uăđóăSkinnerăg iălƠăRăvƠăđ
nƠyăđ

căc ngăc ăvƠăcácă

căg iălƠăHVăt oătác.ăV iălo iăS,ăm tăkíchăthíchă

căthayăb ngăm tăkíchăthíchăkhácălƠă ăch ătínăhi uăhóaăvƠătrongăt oătácăc ngăthayă

th ,ănh ngăkhơngăcóăqătrìnhătínăhi uăhóa,ălo iăkíchăthíchăRăkhơngăchu năb ăđ ănh năm tă
kíchăthíchăc ngăc ămƠăt oăraăkíchăthíchăc ngăc .ăTrongălu năđi măc aăSkinner,ăc ăs ăc aă
HVăcóăcùngăm tăngunăt căho tăđ ngăph năx ăc aăh ăth năkinh.ăT ăđơyăchínhăth căđ aă
ph nă x ă trongă thuy tă HVă thƠnhă m tă đ nă v ă phơnă tíchă đ ă nghiênă c uă HVă m tă cáchă tr că
quan.


8

Trênă c ă s ă lỦă thuy tă v ă HV,ă n mă 1957,ă trongă cơngă trìnhă nghiênă c uă c aă mìnhăv ă

HVNN,ăSkinnerăđƣăxu tăb năcu năsáchă"Hành vi NN" (Verbal behavior)ăđƣămangăl iăm tă
cáchăti păc năkhoaăh c,ăsángăt oăv ăphơnătíchăvƠăcanăthi pănh ngăkhi măkhuy tăv ăHVNNă
c aăconăng

iă[108].ăHVNNăc aăSkinnerăd aătrênă3ănguyênălỦ:ă(1)ăỄpăd ngăcácăk ăthu tă

s aăđ iăHV,ă(2)ăS ăd ngăNNăkỦăhi uăvƠă(3)ăS ăd ngăphơnătíchă HVNN.ăCácănghiênăc uă
c aăSkinnerăđ căbi tănghiênăc uăsơuăv ăngơnăng ăl iănói.
Nghiênă c uă v ă HVNNă tr ă emă d

iă gócă đ ă tơmă lỦă đƣă đ

că nhi uă nhƠă tơmă lỦă h că

quanătơmănh ăBurrhusăFredericăSkinner,ăBarberaăM.L.ăandăRasmussenăT,ăBourretăJ,ăJackă
Michael, Mark Sundberg,ăWallaceăM.D…ăcácănghiênăc uănƠyăc ngăđƣăphơnătíchăđ căđi mă
c aă HVNN.ă K tă qu ă nghiênă c uă choă th yă HVNNă cóă th ă phơnă tíchă thƠnhă nh ngă đ nă v ă
HVNNănh ăđ ăcanăthi păvƠăđi uăch nhă[63][64][68][95][96][97][122][131],
V c b n, các nghiên c u trên đ u th ng nh t HVNN là nh ng HV đ
ra bên ngồi và có th quan sát đ

c. Có th áp d ng các ph

các k thu t s a đ i HVNN cho con ng

c bi u hi n

ng pháp phân tích HV và

i nói chung và HVNN c a tr em nói riêng.

1.1.1.2. Nghiên c u hành vi ngôn ng c a tr t k
Nghiênăc uăv ăHVNNăc aăTTKăc ngăđ
th ăk ătr

căhìnhăthƠnhăt ănh ngănh ngăn mă70ăc aă

c.ăCóăth ăk ăt iăcácănghiênăc uăc a:ăRisleyăvƠăWolf;ăBaer,ăPeterson,ăSherma,ă

GuessăvƠăSailorăBaer,ăLovaas,ăMarkăL.ăSunbergăvƠăJackăMichael…ăNh năđ nhăchungălƠă
cácănghiênăc uăv ăHVNNăđ uămangătínhă ngăd ngăcanăthi pătrênăm tăs ătr ,ăđ căbi tălƠă
TTK,ăr tăítăcácănghiênăc uămangătínhălỦăthuy tănh ăcơngătrìnhăbanăđ uăc aăSkinner.ăN iă
dungăcácănghiênăc uăv ăHVNNăc aăTTKăcóăth ăchiaăthƠnhă2ăh

ngănghiênăc uăchính:ă(1)ă

Nghiênă c uă soă sánhă mơă t ă đ că đi mă HVNNă c aă TTKă vƠă đ că đi mă HVNNă c aă tr ă bìnhă
th

ngă (2)ă Nghiênă c uă HVNNă d

đ

căphơnătíchăm tăs ăcácăcơngătrìnhănghiênăc uătheoăcácăh
H

iă gócă đ ă phơnă tíchă HVNN.ă D

iă đơy,ă chúngă tơiă xină

ngăti păc nănƠy.

ng nghiên c u mô t đ c đi m HVNN c a TTK

N mă 1971,ă tácă gi ă Nordquistă [99]ă quană tơmă t iă vi că ghiă l iă m tă cáchă tină c yă vƠă
chínhăxácăHVNNăc aătr .ăNordquistăs ăd ngăth iăgianăch iăt ădoălƠătìnhăhu ngăđ ăghiăl iă
HVNN,ăquayăvideoăvƠămƣăhóaătrênă3ătr ăbìnhăth

ng,ă3ătr ăch mănói.ăPh

videoăvƠămƣăhóaăđƣăghiăchépăm tăcáchătinăc yăv ăđ căđi măHVNNăc aătr .

ngăphápăquayă


9

Trongănhi uăn măMarkăL.ăSunbergăvƠăJackăMichaelăc ngăđƣănghiênăc uămơăt ăđ că
đi măHVNNăc aăm tănhómăkho ngăt ă3ăậ 6ătr ,ăth

ngălƠăTTK,ătr ăch mănóiăho căm tă

r iălo năphátătri nănƠoăđó.ă ơiăkhiătácăgi ăc ngănghiênăc uăm tănhómăđ iăch ngă(tr ăbìnhă
th

ng)ă đ ă soă sánhă đ că đi mă HVNNă c aă cácă nhómă tr ă nƠyă [120].ă Cácă nghiênă c uă nƠyă

c ngăch ăraăr ngăm iăliênăh ăgi aăm căđ ăt ăk ăv iăcácăbi uăhi năc aăHVNN.ăTTKă ăm că
đ ăn ngăr tăkhóăkh nătrongăvi căhìnhăthƠnhăNNădi năđ tăb ngăl iănói.ăHaiăơngăc ngănh nă
m nhăvi căđ aănhi uăh nănh ngăn iădungăd yăyêuăc uăvƠăl iănóiăbênătrongăvƠoăd yăTTKă

[120][121].
V c b n, các nghiên c u đã mô t đ
c u

n

c HVNN c a TTK. Tuy nhiên các nghiên

c ngoài đ u phân tích đ c đi m HVNN c a TTK s d ng ti ng Anh là ch y u

và khơng có nh ng nghiên c u mơ t đ c đi m HVNN c a TTK trong vi c s d ng NN
khác. Do v y, v n đ ti p c n các ph
Vi t Nam hay khơng thì c n ph i đ
Nghiên c u HVNN d

ng pháp can thi p HVNN cho tr phù h p v i TTK
c nghiên c u.

i góc đ phân tích HVNN

M tă nhómă cácă nhƠă tơmă lỦă b ă nhă h
phơnătíchăNNă(1957)ăđƣăphátătri năch

ngă m nhă m ă b iă quană đi mă c aă Skinneră v ă

ngătrìnhăh căvƠăh

ngăd năđƠoăt oăNNăchoăTTKă

d aă trênă phơnă tíchă HVă c aă Skinneră [116].ă Cáchă ti pă c nă nƠyă đ

HVNN”.ăPhơnătíchăHVNNăxemăxétăs ăđápă ngăv ăNNăđ năl ăđ

că g iă lƠă ắPhân tích

căxácăđ nhăb iăti năđ ăvƠă

h ăqu ănh tăđ nhănƠoăđóă(theoăcáchănóiăc aăSkinner).ăVìăv y,ăs ăh

ngăd năv ăNNăd

iă

quanăđi măHVNNăt pă trungăvƠoăs ăti păthuăs ăth căthiăl iănóiăch căn ngăvƠăriêngăbi t.ă
NgoƠiăra,ătheoăquanăđi mănƠy,ăcácănhƠătơmălỦăh căc ngăphátătri năcácăcơngăc ăđánhăgiáă
HVNNă đóă lƠă Thangă đánhă giáă k ă n ngă NNă vƠă h că t pă c ă b nă (The Assessment of Basic
Language and Learning Skills, vi t t t là ABLLS).ăABLLSăđ
n ngăNNăc aătr ăc ngănh ăđ aăraăch
n ngăNNăkém,ăth

căs ăd ngăđ ăxácăđ nhăkh ă

ngătrìnhăh c,ăcanăthi pă [63][64].ăV iăTTKăcóăk ă

ngăt pătrungăvƠoăcanăthi păHVăyêuăc uăb ngăNNă(mand),ătheoăquană

đi măc aăSkinnerăvƠăMichaelă(1993)ă[94][95][108].
Cácătácăgi ăSundbergăvƠăMichael,ătrongăbƠiăvi tăắThe benefits of Skinner’s analysis
of verbal behavior for children with autism”ăvƠoăn mă2001ă[120],ăđƣănh năm nhăhi uăqu ă

10

c aă vƠă tácă d ngă c aă vi că cană thi pă HVNNă bênă c nhă vi că ngă d ngă phơnă tíchă HVă ă ngă
d ngă(ABA)ăchoăTTK.ă
N mă 2007,ă cácă tácă gi ă Maryă L.ă Barberaă vƠă Tracyă Rasmussenă đƣă xu tă b năquy nă
sáchă“Ti p c n HVNN - Cách d y tr t k và các r i lo n liên quan”
đ uătiênăđ

ơyălƠăquy năsáchă

căcoiălƠăd ăđ căvƠăd ăhi uăchoănh ngăchunăgiaăcanăthi păv ăl iănóiă ậ NN

[63].ăHVNNălƠăcáchăti păc năd aătrênăphơnătíchăHVă ngăd ng.ăHVNNăt pătrungăvƠoăvi că
d yăNNăchoătr ăb ăt ăk ăvƠăcácăr iălo năliênăquan.ăCácătácăgi ăch ăraăr ng,ăn uăchúngătaăcoiă
NNălƠăm tăd ngăHVăthìănóăcóăth ăđi uăch nhăthơngăquaăvi căc ngăc ăvƠăl păl iă[63][64].
T vi c phân tích t ng quan các nghiên c u trên th gi i, vai trò c a vi c đi u
ch nh HVNN trong can thi p TTK đ

c coi là v n đ tr ng tâm. Bên c nh đó, cơng trình

nghiên c u này có m t s đi m m i nh : Kh o sát v HVNN đ

c th c hi n trên m t

nhóm m u l n đ có th mơ t m t cách khoa h c v đ c đi m HVNN c a TTK; ti p c n
t ng h p và có s đi u ch nh các ph

ng pháp đi u ch nh HVNN đã đ

c ch ng minh có

hi u qu trong các nghiên c u trên th gi i.
1.1.2.ă ăVi tăNam
1.1.2.1. Nghiên c u v ch n đoán, đánh giá tr t k
ă Vi tă Nam,ă TTKă đ

că quană tơmă kho ngă 15ă n mă tr ă l iă đơy,ă tr

că đóă ch aă cóă

nh ngănghiênăc uăth căs ăđiăsơuăv ăh iăch ngăt ăk .ă
V iănhuăc uătìmăhi uăngƠyăm tăt ngăc aăcácăph ăhuynhăvƠăcácănhƠăchuyênămôn,ăm tă
s ăcu năsáchăb ngăTi ngăVi tăv ăTTK c aăTS.ăVõăTinhăVơn,ăng
xu tăb nănh :ăắ

iăÚcăg căVi tăđƣăđ

că

hi u ch ng t k ”,ăắNuôi con b t k ”,ăắT k và tr li u”[45][46][47].

Tácă gi ă Quáchă Thúyă Minhă vƠă c ngă s ă (2008)ă đƣă ti nă hƠnhă nghiênă c uă ắTìm hi u
m t s y u t gia đình và HV c a TTK t i Khoa Tâm th n B nh vi n Nhi Trung

ng”.ă

K tăqu ănghiênăc uăch ăraăm tăs ăđ căđi măđi năhìnhăc aăTTKăcóăt ăl ăg păr tăcaoăvƠăđ aă
raăcácăg iăỦăch năđốnăs mă[2].
Trongăl nhăv căPh căh iăch căn ngăđƣăcóăm tăs ănghiênăc u:ăTácăgi ăNguy năTh ă
H

ngăGiangăvƠăc ngăs ă(2002)ăđƣănghiênăc uăắB

c , lâm sàng b nh t k

c đ u tìm hi u m t s y u t nguy

tr em”.ăK tăqu ăchoăth yăcóăm tăs ăy uăt ăcóăth ălƠănguyênă

nhơnăgơyănênăt ăk ăvƠăm tăs ăd uăhi uălơmăsƠngăcóăt ăl ăg păcaoăgiúpăphátăhi năs mă[11].


11

Nguy năTh ăH

ngăGiangăvƠăc ngăs ă(2008)ăti n hƠnhănghiênăc uăắXu th m c và

m t s đ c đi m d ch t h c c a TTK đi u tr t i B nh vi n Nhi Trung

ng giai đo n

2000 đ n 2007”.ăK tăqu ăchoăth yăs ăgiaăt ngănhanhăc aăch ngăt ăk ăvƠăcóăm tăs ăy uăt ă
liênăquană[12].
Nghiênăc uăv ăTTK,ăcácăcơngătrìnhănghiênăc uătrênăđ uăt pătrungăvƠoăch năđoán,ă
đánhăgiá,ăphátăhi năs măTTK.
1.1.2.2. Nghiên c u v các ph

ng pháp can thi p tr t k

Bácăs ăNguy năKh căVi n,ătrungătơmănghiênăc uătr ăemăNTălƠăn iăđ uătiênănghiênă
c uăv ăTTK.ăVƠoănh ngăn mă90ăth ăk ăXX,ătrungătơmăđƣăt ăch căm tăs ăh iăth oăv ăTTKă
vƠăb

căđ uăđƣăápăd ngăph

ngăphápăphơnătíchătơmălíătrongă ngăd ngăcanăthi păTTK.ă

Ph măNg căThanhă(2008),ăđƣănghiênăc uăTTKătheoăh
đ ng,ă nghiênă c u ắS d ng ph

ngăti păc năd aăvƠoăc ngă

ng pháp TEACCH, can thi p tr t i nhà”.ă K tă qu ă

nghiênăc uăchoăth yăcóăs ăc iăthi năHV,ăk ăn ngăgiaoăti păc aăTTKă[2].
NgơăXuơnă i pă(2009),ălu năánăTi năs ă"Nghiên c u nh n th c c a TTK t i Tp. H
Chí Minh",ătácăgi ăđƣăápăd ngăph

ngăphápăABAăvƠăNNătr ăli u.ăK tăqu ănghiênăc uăcóă

s ăc iăthi nănh năth căc aăTTKăvƠăcóăm iăliênăquanăgi aăm căđ ăch năđốnăbanăđ uăv iă
hi uăqu ăcanăthi pă[8].
Cơngătrìnhănghiênăc uăc aăNguy năTh ăDi uăAnhăắS d ng ph

ng pháp TEACCH

can thi p cho 10 TKK t i gia đình trong th i gian 1 n m”.ăK tăqu ănghiênăc uăchoăth y,ă
c ă10ătr ăđ uăcóăti năb ărõăr t.ăTrongănghiênăc uănƠy,ătácăgi ăđƣăchoăth yătínhăhi uăqu ăc aă
ph

ngăphápăTEACCH trongăđi uătr ăt ăk ă ăVi tăNamă[2]..
Cơngătrìnhănghiênăc uăc aăNguy năN ăTơmăAnă"BP d y đ c hi u cho h c sinh r i

lo n ph t k

đ u c p Ti u h c”ăđƣăxơyăd ngăđ

căh ăth ngăcácăBPăd yăđ căhi uăchoă

h căsinhăr iălo năph ăt ăk ă ăđ uăc păti uăh c,ăgiúpăh căsinhăr iălo năph ăt ăk ăhìnhăthƠnhă
t tăh năk ăn ngăđ căhi uătheoăyêuăc uăc aăch

ngătrìnhăđ uăc păTi uăh că[1].

N mă2012,ătácăgi ăNguy năTh ăHoƠngăY năcóăcơngătrìnhănghiênăc uăv ăắNhu c u
c a cha m có con t k ”ătrongăkhnăkh ăh pătácănghiênăc uăgi aăbaăn

căNh tăB năậ

TrungăQu căậ Vi tăNam.ăN mă2013ă[54],ăbƠăc ngăđƣăcôngăb ăcu năsáchăchuyênăkh oăv ă
ắT k , nh ng v n đ lý lu n và th c ti n”.ă N iă cungă cu nă sáchă t pă h pă đ

că nhi uă


12

nh ngănghiênăc uătrênăth ăgi iăvƠăVi tăNamăv ăquanăni măTTK,ăphátăhi năsƠngăl c,ăch nă
đốnăvƠăđánhăgiáăm căđ ăTTK,ătrênăc ăs ăđóăđ aăraăch

ngătrìnhăcanăthi p,ăgiáoăd căvƠă

tr ăli uăcóăhi uăqu ă[55].
Các nghiên c u nêu trên đã ph n ánh đ
đoán, đánh giá và can thi p cho TTK

Vi t Nam. T i nay, ch a có cơng trình nghiên c u

sâu v v n đ HVNN c a TTK c ng nh ph
m t lý lu n và th c ti n

c ph n nào tình hình phát tri n, ch n

ng pháp đi u ch nh HVNN cho TTK c v

Vi t Nam..

1.2.ăTR ăT ăK
1.2.1.ăKháiăni măv ătr ăt ăk
H iăch ngăt ăk ăđ

căphátăhi năvƠămôăt ăvƠoănh ngăn mă40ăc aăth ăk ăXX,ănh ngă

th căraăh iăch ngăt ăk ăđƣăcóăt ăr tălơuătrongăl chăs ăloƠiăng

i.ăTrongănh ngăcu năsách,ă

cơuăchuy năc ăđ iăđƣănh căt iănh ngăđ aătr ăk ăl ,ămƠălúcăđóăchúngăđ

căcoiănh ănh ngă

ắđ a tr man r ”ăho căắđ a tr ng c”.ă Nhi uă môă t ăv ătr ă mƠăchoăt iăsauănƠyăkhiăLeoă
Kanner (1894- 1981)ă phátă hi n,ă ng

iă taă m iă th yă đóă chínhă lƠă nh ngă đ aă TTKă

[45][58][59][71][70].ăCóăr tănhi uănh ngăquanăđi m,ălu năthuy tăđƣăđ
ch tăc aăt ăk .ăN mă1911,ăbácăs ătơmăth năng

căđ aăraăv ăb nă

iăTh yăS ,ăEngenăBleulerăđƣăchoăr ngăt ă

k ăcóăth ălƠăh uăqu ăth ăphátăc aăb nhătơmăth nă[71].ăH iăch ngăt ăk ăth căs ăđ

căcôngă

nh nă vƠoă n mă 1943,ă trongă m tă bƠiă báoă v iă nhană đ ă ắAutism Disturbance of Effective
Contract”,ăh iăch ngănƠyăđ

căbácăs ătơmăth năng

iăHoaăK ălƠăLeoăKannerămôăt ăm tă

cáchărõărƠngăvƠăkhoaăh c.ăỌngăđƣămôăt :ăTTKăthi uăquanăh ăti păxúcăv ăm tătìnhăc măv iă
ng

iăkhác;ăcáchăch năl aăcácăthóiăquenăhƠngăngƠyăr tăgi ngănhauăv ătínhăt ăm ăvƠăk ăd ;ă

khơngăcóăNNăho căNNăth ăhi năs ăb tăth

ngărõăr t;ăr tăthíchăxoayătrịnăcácăđ ăv tăvƠăthaoă

tácă r tă khéo;ă cóă kh ă n ngă caoă trongă quană sátă khơngă giană vƠă tríă nh ă ắnh con v t”;ă khóă
kh nă trongă h că t pă ă nh ngă l nhă v că khácă nhau;ă v ă b ă ngoƠiă nh ngă tr ă nƠyă xinhă đ p,ă
nhanhănh n,ăthơngăminh;ăthíchăđ cătho iătrongăth ăgi iăt ăk ;ăth tăb iătrongăvi căhi uăHVă
gi ăv ăvƠăHVăđốnătr

c;ăch ăhi uăngh aăđenăc aăcơuănói;ăthíchăti ngăđ ngăvƠăv năđ ngă

l păđiăl păl iăđ năđi u;ăgi iăh năđaăd ngăcácăho tăđ ngăt ăphátă[84][105][106][108].ăỌngă
choăr ngăt ăk ălƠăm tăch ngăr iălo nătơmăth năhi măg pă ătr ăem,ăth

ngăxu tăhi năsauă


13

haiătu iăr

iăvƠăcoiăđóălƠăđ iăt

(1944),ăbácăs ănhiăkhoaăng

ngăđi uătr ăc aăyăh că[84]. Ti păsauăđó,ăHansăAspergeră

iăỄoăc ngămôăt ăcácătri uăch ngăt

ngăt ăg iălƠăắătâm b nh

t k ”ă mƠă v ă sauă g iă lƠă h iă ch ngă Aspergeră [60].ă Cu iă nh ngă n mă 50ă c aă th ă k ă XX,ă
quană ni mă v ă h iă ch ngă nƠyă cóă s ă thayă đ i.ă Benderă (1959)ă môă t ă t ă k ă khôngă ph iă lƠă
khi măkhuy tălúcăs ăsinhăc aăh ăth ngăth năkinhătrungă

ng,ămƠălƠăm tăph nă ngăb oăv ,ă

m tă r iă lo nă mƠă c ă th ă khơngă cóă kh ă n ngă b oă v ă t ă nh ngă loă l ngă quáă m c.ă Bernardă
Rimlandă(1964)ăchoăr ngănguyênănhơnăc aăt ăk ălƠădoănh ngăthayăđ iăc aăc uătrúcăl

iă

trongăbánăc uănƣoătrái.ăTrongăsu tăhaiăth păk ă60ăđ nă70ăc aăth ăk ăXX,ăcácănghiênăc uă
t pătrungăvƠoăgi iăthíchăb năch tăt ăk ,ăcácălỦăthuy tăt pătrungăvƠoănh ngăr iălo năsinhăhóaă
hayăchuy năhóaă ăđ iăt

ngănƠy.ăQuanăni măđ

cănhi uăchuyênăgiaăyăt ăch pănh nătrongă

m tă th iă giană dƠiă đóă lƠă m tăb nhă lỦă th nă kinhă kèmă theoă t nă th

ngă ch că n ngă c aă nƣoă

[80][90].
Nh ăv y,ăthu tăng ăắt k ”,ăti ngăAnhălƠăắAutism”,ăăd chăsangăti ngăVi tăđ

căs ă

d ngă b ngă cácă thu tă ng ă nh :ă T ă k ,ă t ă to ă hayă t ă b ă nh ngă th că ch tă đơyă ch ă lƠă cáchă

d chăkhácănhauăc aăthu tăng ă"Autism".ăCóăr tănhi uăcácăkháiăni măkhácănhauăv ăt ăk .ă
Theoă T ă đi nă báchă khoaă Columbiaă (1996):ă T k là m t khuy t t t phát tri n có
nguyên nhân t nh ng r i lo n th n kinh làm nh h
b .T k đ
n ng t

ng đ n ch c n ng c b n c a não

c xác đ nh b i s phát tri n khơng bình th

ng v k n ng giao ti p, k

ng tác xã h i và suy lu n. Tr nam nhi u g p 4 l n n gi i m c t k [55]. Tr

có th phát tri n bình th

ng cho đ n 30 tháng tu i sau đó g p ph i m t s r i nhi u

trong ph t k [71].
N mă1999,ăt iăH iăngh ătoƠnăqu căv ăt ăk ă ăM ,ăcácăchuyênăgiaăchoăr ngănênăx pă
t ăk ăvƠoănhómăcácăr iălo nălanăt aăvƠăđƣăth ngănh tăđ aăraăđ nhăngh aăcu iăcùngăv ăt ăk ă
nh ăsau:ăT k là m t d ng r i lo n trong nhóm r i lo n phát tri n lan t a, nh h
đ n nhi u m t c a s phát tri n nh ng nh h

ng

ng nhi u nh t đ n k n ng giao ti p và

quan h xã h i [55].
Hi nănay,ăkháiăni măt

ngăđ iăđ yăđ ăvƠăđ

căs ăd ngăph ăbi nănh tălƠăkháiăni mă

c aăt ăch căLiênăhi pă qu c,ăđ aăraăvƠoă n mă 2008,ătrongăđóăt ăk ăđ

căđ nhăngh aă m tă

cáchă đ yă đ ă nh ă sau:ă ắT k là m t lo i khuy t t t phát tri n t n t i su t đ i, th

ng


14

đ

c th hi n ra ngoài trong 3 n m đ u đ i. T k là do m t r i lo n th n kinh nh

h

ng đ n ch c n ng ho t đ ng c a não b gây nên, ch y u nh h

ng

il n

ng đ n tr em và

nhi u qu c gia không phân bi t gi i tính, ch ng t c ho c đi u ki n kinh t -

xã h i.

c đi m c a nó là s khó kh n trong t

ng tác xã h i, các v n đ v giao ti p

b ng l i nói và khơng b ng l i nói, có các HV, s thích, ho t đ ng l p đi l p l i và h n
h p”ă[55].
Nh ă v y,ă cácă quană đi mă đ uă th ngă nh tă r ng:ă T k là m t d ng khuy t t t phát
tri n, đ

c đ c tr ng b i ba khi m khuy t chính v giao ti p, t

ng tác xã h i và HV, s

thích, ho t đ ng mang tính h n h p, l p đi l p l i. Thu tăng ăr iălo năph ăt ăk ă(Autismă
Spectrum Disorders ậ ASDs)ăbaoăg m:ăR iălo năt ăk ,ăh iăch ngăAsperger,ăr iălo năb tă
hòaănh pătu iă uăth ,ăr iălo năRettăvƠăr iălo năphátătri nălanăt a.ă
Trong ph m vi c a cơng trình nghiên c u này, chúng tơi ch h

ng t i ti p c n đi u

ch nh HVNN cho nhóm tr r i lo n t k và g i là TTK. Kho ng 30% TTK khơng có NN
nói [97], do v y can thi p v HVNN m ra nh ng c h i giúp tr TTK phát tri n kh n ng
giao ti p, t

ng tác xã h i và hòa nh p c ng đ ng.

1.2.2.ăTiêuăchí,ăquyătrìnhăvƠăcơngăc ăch năđốnătr ăt ăk
1.2.2.1. Tiêu chí ch n đoán t k
Trongăphiênăb năth ă10ăc aăIDCă(International Statistical Classification

Diseases

and Related Health Problems) vƠă b nă th ă 3ă (đƣă s aă ch a),ă b nă th ă 4ă c aă DSMă
(Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)ăđƣăđ ăc păt iăthu tăng ăph ăt ă
k ăvƠăđ nhăngh aăđóălƠăắR i lo n phát tri n di n r ng”ăch ăkhôngăph iălƠăắR i lo n tâm
th n”.ăHi nănay,ăDSMăậ IVăđ

căti păc năkháăph ăbi nătrongăcácăl nhăv cănghiênăc uăvƠă

ngăd ngăv ăTTK,ăđ căbi tălƠătơmălỦ,ăgiáoăd căvƠăxƣăh iă[55].
D

iăđơyălƠătiêuăchíăch n đoánăt ăk ătheoăh ăth ngăch năđoánăDSMăậ IV:

A. T ng s sáu tiêu chu n ho c h n t (1), (2), (3) và có ít nh t hai tiêu chu n t
(1) và m t t (2),(3).
1. Khi m khuy t v quan h xã h i, bi u hi n ít nh t b ng hai trong s các bi u hi n
sau: