Oxid và hydroxid

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.26 MB, 4 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

1040 BÁCH K HO A TH Ư Đ ỊA CH At

K e a r e y p . ( E d i t o r ) , 1 9 9 3 . T h e E n c y c l o p e d i a o f t h e S o li d E a r t h
S c ie n c e s : 7 1 3 p g s . B la cw ell S c ie n tific P u b lic a tio n s.

M i l o v s k y A .V ., K o n o n o v O .V ., 1 9 8 5 . M i n e r a l o g y . T r a n s l a t e d
f r o m t h e R u s s i a n b y E g o r o v G .G . 3 2 0 p g s . M ir P u b lish e r.
M o s c o w .

Q u a n H á n K h a n g , 1 9 8 5 . Q u a n g h ọ c t i n h t h ê v à k í n h h i ế n vi
p h â n c ự c : 1 8 6 tr. N X B D ạ i h ọc v à T H C N . H à N ộ i.

T ô n g D uv T h a n h ( C h u b iê n ) , 2 0 0 8 . G i á o t r ì n h đ ị a c h ấ t c ơ s ơ . In
lầ n t h ứ b a: 306 tr. N X B D ạ i học Quốc ỹ a Hà Nội. H à N ộ i.
T r ị n h H â n , N g ụ y T u y ế t N h u n g , 2 0 0 7 . C ơ s ở h ó a h ọ c t i n h th è :

8 6 -9 1 , 2 0 1 -2 0 2 , 3 6 5 tr. N X B Đ ạ i học Q u ô c fill Hà N ộ i, H à N ộ i.
W i l l i a m s P .A ., 2 0 0 5 . M i n e r a l s / N i t r a t e s . E n c y c l o p e d i a o f

G eology. T o m 3: 8 0 7 p g s . 155-157. Elsevier.

n y iu a p O B C K n iĩ, A .Ì O ., 2 0 0 0 . P e H T re n o rp a (|)M fl M M Hepa/lOB: 2 9 6

CTp. 3A O “ reo u H $ o p M M a p K ". MocKBa.

Oxid và hydroxid

Nguyền N gọc Khôi. K hoa Địa chất,

T rường Đại học Khoa học T ự nhiên (Đ H Q G H N ).

Giới thiệu

Lớp k h o án g v ặt oxid gồm n h ừ n g k h o án g vật
tro n g đ ó an io n oxy (O2) liên k ết với m ột hoặc vài ion
kim loại. C ác k h o án g v ật h y d ro x id c ũ n g th ư ờ n g
đ ư ợ c xếp c h u n g vào lớp này; n h ư v ậy oxid và
h y d ro x id là n h ử n g h ợ p c h ất của các kim loại và á
kim với oxy và hydroxil.

H iện nay đã xác đ ịn h đ ư ợ c tới 200 k h o án g vật
oxid và h y d ro x id . C h ú n g chiếm g ần 17% trụ n g
lư ợ n g của th ạch q u y ển , tro n g đ ó 12,6% th u ộ c n hóm
oxid silic, và 3,9% là các oxid và h y d ro x id sắt
(k h o ản g 50 k h o án g vật).

Thành phần và tính ch ấ t h ó a h ọ c

Đ ặc trư n g của các k h o án g v ật oxid là ờ m ối liên
kết ion, râ't ít k h o án g v ật có m ối liên kết cộ n g hóa trị
và kim loại (n h ư m ột s ố oxid p h ứ c tạ p ch ứ a Fe, Ti,
N b, Ta, v .v ...). T ro n g h y d ro x id cịn có thê g ặ p m ối
liên k ết h y d ro . Đ ặc trư n g cho lớp k h o án g v ật này
còn là ch ứ a n h iề u n g u y ê n tố ư a đ á (lithofile), tro n g
khi các n g u y ê n tố ư a đ ổ n g (chalcofile) lại k h ô n g đặc
trư n g cho lớ p n ày (các n g u y ê n tố ư a đ ổ n g d ễ tạo h ợ p
ch ât với

s

hon).

H iện tư ợ n g thay t h ế đ ồ n g h ìn h k há đ ặc trư n g cho
các oxid và h y d ro x id , gổm các đ ồ n g h ìn h cù n g hóa
trị (C a2+ <-► Ba2+ <-► P b2+; M g2+ «-* Fe2+ «“> M n 2+; A l3+ <->

Fe+3 «-► V3+; Z r4+ «-► H f4*; N b 5+ <-► T a5*), củ n g n h ư đ ổ n g
h ìn h khác h óa trị (Ca2+Ti4+ <-> N a +N b 5+; C a2+N b 5+
TR3+Ti4+; 2C a2+ <-> TR3+N a +). Đ iều k iện th ay th ế đ ổ n g
h ìn h m ộ t m ặ t bị chi phối bời s ố phối trí của các ion,
m ặt k hác bởi các tính chất h óa học. H iện tư ợ n g này
tro n g các oxid p h ứ c tạ p g ặ p n h iề u hơ n so với các
oxid và h y d ro x id đ ơ n giàn. T hay th ế đ ổ n g h ìn h cù n g
hóa trị th ư ờ n g thây tro n g m ag n etit (FeFe2Ơ4) và
ch ro m it (FeCnO-O, tro n g đ ó Fe2+ đ ư ợ c th ay th ế b ằn g

ion M g2+, M n2+; còn Fe3+ và C rv đ ư ợ c thay t h ế b ằn g
Al3+, M n 1+ và Ti4+. Sụ thay t h ế đ ổ n g h ìn h k h ô n g cù n g
h óa trị có giới h ạ n th ư ờ n g g ặ p tro n g casiterit, tro n g
đ ó m ộ t lư ợ n g lớn Fev và N b 5* th ay th ế cho Sn4\ T hay
th ế đ ổ n g h ìn h k h ô n g cù n g hóa trị rất đặc tru n g đối
với titan at, n io b at và tan talat, ví d ụ n h ư tro n g
sam arsk it, Yv th ư ờ n g đ ư ợ c th ay th ế bời U4* hoặc
T h4+, cịn Nb"+ đ ư ợ c thay thơ'bời Fe3\

Cấu trúc tinh thể

C ơ sở câu trú c của h ầ u h ết các oxid và h y d ro x id
là lu ậ t xếp cầu củ a các an io n - O 2 tro n g các oxid và
O H hoặc O H và O 2 tro n g các h y d ro x id . Đối với các
oxid, đ ặc trư n g là các cấu trú c p h ố i trí, tro n g đ ó các
cation có s ố p h ố i trí 8 và 6 (ví d ụ n h ư u ra n in it UO:
và periclas M gO), đôi khi là các câu trú c k h u n g , còn
đ ặ c trư n g cho các h v d ro x id là câu trú c lớ p và m ạch,
tro n g khi các câu trúc p h ố i trí h ầu n h ư k h ô n g gặp.

T ro n g cấu trúc m ạch của oxid, các cation p h â n b ố
tro n g k h o a n g tám m ặ t với lu ậ t xếp cầu 6 p h ư ơ n g của
oxy th eo d ạ n g th ẳ n g (n h ư ở casiterit) hoặc d ạ n g
zíc zắc (colum bit) cùa các m ạch lu ân p h iê n n h au .
C âu trú c đ ảo h ẩu n h ư k h ô n g đặc tru n g cho oxid. Rất
hiếm k h o án g v ậ t có câu trú c đ ả o - n h ư arsen o lit

AS2O 3 và c e n a rm o n tit Sb2Ơ3. Đ ặc biệt, tro n g oxid
p h ứ c tạp các cation k hác n h a u có th ế cù n g s ố phối
trí, cũ n g có thê khác s ố phối trí.

Ilm enit: (FeTiCh) - Fe3+, Ti4+ có số phối trí 6;
P erovskit: (CaTiCb) - Ti4\ N b ^ có só p h ố i trí 6;

C a(N a) có b án kính lỏn, có số phối trí 12
Spinel: (MgAhO-O - A l3+ có s ố p h ố i trí 6; M g 2* có
s ố phơi trí 4.

H ầu n h ư các k h o án g vật của lớp n ày đ ể u k ết tinh

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

K H O Á N G V Ậ T HỌ C 1041

H ình thái cùa các oxid và h y d ro x id liên q u an chặt
chẽ với đ ặ c điếm hóa tinh th ế và d ạ n g liên kết hóa
học. K hống v ặt có câu trúc phơi trí và cấu trúc đao
th ư ờ n g có d ạ n g đ ă n g thước, cịn khống vật có câu
trúc m ạch th ư ờ n g có d ạn g tinh thê lăng trụ kéo dài.
K hống vật có câu trú c dải, lớp th ư ờ n g tạo tập hợ p
d ạ n g vảy và th ể h iện rõ tính cát khai. Đặc biệt, đối với
oxid th ư ờ n g h ay g ặp các loại liên kết n h u h em atit -

rutil, m ag n etit - ilmetit, m ag n etit - spinel, v .v ...

Tính c h ấ t vật lý

T ính ch ât v ậ t lý cua oxid liên q u an với th àn h p h ẩn
của c h ú n g . M àu sắc cua oxid và h y d ro x id rât khác
n h au , có thê g ặp từ nh ạt đ ến sâm . N h ừ n g kh o án g vật
chứa tro n g th àn h ph ẩn các ion có câu trú c ổ m ắt
(orbital stru ctu re) kiêu khí tro n h u M g2+, Al3+, Si4\
C h ủ n g th ư ờ n g khỏng m àu hoặc có m àu ngoại sắc;
n h ũ n g k h o án g vật chứa các cation bât đối x ủ n g n h ư
Fe, M n, C r h ay có m àu sâm , đặc biệt khá p h ô biến
n h ù n g kho án g vật tối m àu, k h ô n g thấu quang, có ánh
bán kim và th ư ờ n g có từ tính (ví d ụ m agnetit).

M ối liên kết ion cao làm cho các oxid có đ ộ cứ ng
cao h a n so với các su lfu r (th ư ờ n g là 6, 7, 8, th ậm chí
đ ế n 9), b ển v ù n g v ể m ặt h óa học và khó n ó n g chảy.
T ro n g khi đ ó các h y d ro x id chứ a n h ó m ion h óa trị
th â p O H , có cấu trú c lớp với m ối liên kết h y d ro , lại
có đ ộ cứ n g k h á th â p . Đối với cù n g cation, khi O 2
đ ư ợ c th a y th ế b ằn g n h ó m (O H ) thì tỷ trọ n g k h o án g
v ật g iàm [Bàng 11.

B à n g 1. Tỷ trọng các khoáng vật oxid và hydroxid của
nhôm.

K h o á n g v ậ t C ô n g th ứ c T ỷ tr ọ n g

C o rindon A I 2 O 3 4,02

D iaspor H A I O 2 3,44

B o e h m it AIO (O H ) 3,01
G ib b sit AIO (O H ) 2,40

N g u ồ n g ố c và ứ n g d ụ n g

H àm lư ợng tru n g b ìn h của oxy tro n g vỏ Trái Đằt
là 47,0%, tro n g đ ó 99,9% ở d ạ n g h ợ p chat, chỉ có 0,01%
ở trạ n g thái tự do. Có kh o ản g 40 n g u y ên tố kết h ợ p
với oxy. Theo độ sâu, lư ợ n g oxy sẽ giảm xuống. Do
đó, tro n g q uá trình tạo kho án g của n h ữ n g n g u y ên tố
nhiều hỏa trị thì ở d ư ớ i sâu sẽ th àn h tạo kho án g vật
có h óa trị th âp , còn ờ g ần và trên m ặt đ â t thì tạo th àn h
các k h o án g v ật có hóa trị cao hon. C h ẳn g h ạn n h u đối
với m angan, ở d ư ớ i sâu, kh o án g vật b rau n it
(Vln2+M n 3th S1O12) và h a u sm a n it (M n2+M n3+2Ơ4) đư ợc

th àn h tạo tro n g quá trình biến chất, tro n g khi ờ gần
m ặt đ ấ t chủ yếu g ặp p y ro lu sit (M n4<Ơ2).

O xy trong tự nhiên có ba d ạn g đ ổ n g vị: O lb -
99,76%; O 17 - 0,042% và O 18 - 0,198%. C h ú n g có h oạt
tinh khác n h au và đ ó n g vai trị khơng n h u n h au trong
quá trìn h tạo khống. O 16 có hàm lư ợ ng n h iều h o n
trong q u á trìn h nội sinh, tro n g khi tro n g q uá trinh

ngoại sinh thì lư ợng O 18 tăng lên. T rong quá trình tạo
khống, n ư ớ c cũng là yếu tố không thê thiếu, theo đó

nó bị p h ân ly theo sơ đổ: H2O = (OH) + H '

Ví dụ: Fe2[S0 4]3 + 6H2O «-> 2F e(O H )3+ 3H2SO4

P h ầ n trên c ù n g cua thạch q u y ên g iàu các k h o án g
vật o x id và h y d ro x id n h ất, đ ó là d o sự p há h ủ y của
các k h o á n g vật n g u y ê n sin h tro n g vo p h o n g hóa và
đới oxy hóa (q trìn h oxy hóa, th ủ y phân). M ột
lư ợ n g lớn h y d ro x id Al, Fe và M n đ ư ự c tạo th à n h d o
sụ p h â n tụ từ d u n g d ịch keo d ư ớ i tác d ụ n g cùa n ư ớ c
biên. C h ủ n g th à n h tạo tro n g các hổ và đ ầ m lẩy với
s ự g ó p p h ầ n của h o ạt đ ộ n g sin h vật.

T rong q u á trình oxy hóa, các sản p h âm b an đ ẩu
th ư ờ n g là các h y d roxid, khi rơi vào môi trư ờ n g k h ơ n g
khí khô, ch ú n g sè ch u y ên d ần th àn h các oxid. Q u á
trìn h ch uyên h y d ro x id th àn h oxid cù n g q u an sát thây
tro n g q uá trình biến chất. Các q uá trình biến chất còn
d ân đến sự th àn h tạo các oxid d o s ự p h ân h ủ y của
carbonat, trư ớ c hết là của carbonat Fe và Mg.

M ột s ố oxid là các k h o á n g v ật đ iên h ìn h của các
q u á trìn h m ag m a và biến ch ât (thạch an h , c o rin d o n
và các oxid p h ứ c tạp).

N hiều ng u y ên tố tạo ra các tích tụ công nghiệp
q u an trọng, thậm chí là nguồn ngu y ên liệu khoáng chủ
yếu, dư ớ i d ạn g các khoáng vật oxid và h ydroxid n h u
Fe, Al, Ti, Cr, Mn, Sn, Ta, Nb, Th, u , V, TR, Zr. M ột s ố
k ho án g vật có th ể đư ợc sử d ụ n g trực tiếp đ ể làm đá

quý và bán quý, (như corindon, thạch anh, spinel,
v .v...), làm vật liệu q uang học (thạch anh), v.v...

Phân loại

N ăm 2009, ủ y b an K h o án g v ật m ới và Tên gọi
K h o án g v ật (C om m ission on N ew M inerals an d
M ineral N am es - C N M M N ) th u ộ c H ội K hoáng vật
học Q u ố c t ế (IMA) đ ã đ ể x u ất m ộ t sơ đ ổ p h â n loại
m ới cho lớ p oxid và h y d ro x id trên cơ sở sử a đ ổ i
b ả n g p h â n loại của N ickel-S trunz; theo đ ó c h ú n g
đ ư ợ c p h â n loại th à n h các đ ơ n vị lớn n h ư sau:

Phụ lớp oxid

- 04.A Kim loại: O xy = 2:1 và 1:1
- 04.B Kim loại: O xy = 3:4 và tư ơ n g tự
- 04.c Kim loại: O xy = 2:3, 3:5 và tư ơ n g tự
- 04.D Kim loại: O xy = 1:2 và tư ơ n g tự
- 04.E Kim loại: O xy = < 1:2

- 04.X C ác oxid k h ô n g p h â n loại của S tru n z
P hụ lớp h y d ro x id

- 04.F H y d ro x id (k h ô n g ch ứ a V hoặc U)
- 04.G H y d ro x id u ran y l [U02(0H )2]
- 04.H V an ad at

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

1042 BÁCH K H O A TH Ư Đ ỊA C HÁ T

B ả n g 2. Phân loại lớp oxid và hyd ro xid th e o A .B . M ilovsky, O.B. K o n o n o v (1982).

K iế u L o ạ i N h ó m K h o á n g v ậ t C ô n g th ứ c Hệ tin h th ế

N hóm cuprit C uprit C1J2O Lập phươ ng

N hóm periclas P ericlas M gO Lập phươ ng

U raninit U 0 2 Lập phươ ng

Loại T ho ria n it T h 0 2 Lập phươ ng

'C đơ n B a d d e le yit Z r 0 2 Đ ơ n nghiêng

*5 gian

Nhóm co rindon C orindon AI2O3 Ba phươ ng

s:

a H em atit F e2Ơ3 Ba phươ ng

o
»3k_

N hóm ilm enit llm e n it F e T i0 3 Ba phương

3 G eikielit M g T i0 3 Ba phương

'O S pinel M gA I20 4 Lập phươ ng

■o C hrom it F e C r20 4 Lập phương

o M agnetit F eF e 20 3 Lập phương

Loại

Nhóm spinelit H ercynit FGAI2O4 Lập phươ ng

phứ c Franklinit (F e ,Z n ,M n )(F e ,M )0 4 Lập phươ ng

tạp G ahnit

ZnA I20 4 Lập phươ ng

M ag n e sio fe rit M gF e 20 4 Lập phươ ng

Unvit F e T i0 4 Lập phươ ng

Rutil T i0 2 Bốn phươ ng

Nhóm A natas Tì0 2

B ốn phươ ng

JZ

o B rookit Tì0 2 T rự c thoi

ôã
E

Loi
n
gin

C asiterit S n 0 2 Bn ph ng

»D llm e n oru til FeTiNbOe Bốn phương

Nhóm oxid và hydroxid
Mn

P yrolusit MnƠ2 Bốn p hư ơ ng

õ Manganit MnO(OH) Đ ơ n nghiêng

kO

o P silom elan B a M o 2+M n 94+O 20-3H2O Trực thoi

o Nhóm oxid Ta, Nb, Ti, w C o lu m bit (F e ,M n )N b 20 6 T rự c thoi

Loại T an ta lit (F e ,M n)T a 2Oe T rự c thoi

phức Samarskit Y (F e ,U )(T a ,N b )20 8 Đ ơ n nghiêng

tạp Fersm it C a N b 20 6 Trực thoi

‘5k_ N hóm brucit Brucit M g(O H )2 Ba phươ ng

Hydragilit A I(O H )3 Đ ơ n nghiêng

o ‘6

*o N hóm hyd ro xid AI Boehmit AIO (O H ) T rự c thoi

•8 -5

"D— Loại

đơ n
giản

D iaspor AIOO H Hệ thoi

o -s G oethit FeO O H

-Um

>» Nhóm h ydroxid Fe Le p id ocro cit FeO(OH)

-X H yd rog o e th it F e 0 0 H .n H 20 (Vơ định hình)

‘3k. Nhóm p e rovskit P erovskit C a T i0 3 Lập p hư ơ ng

■ẵ

3 i

Loparit (C e ,N a ,C a )(T i,N b)03
-Loại

phứ c
tạp

Nhóm a e sch ynit E sinit C e T iN b 0 6(0 H ,F ) Hệ thoi
o H

o X. P yrochlor N a C a N b 20 6(0 H ,F ) Lập phươ ng

’>< Nhóm p yro ch lo r M icrolit N a C a T a 20 6(0 H ,F )
o

B etaphit (N a ,U )T iN b 0 6F

-Oxid và hydroxid ờ Việt Nam

Các k h o á n g vật th u ộ c lớ p oxid và h y d ro x id khá
p h ô biến ờ Việt N am tro n g các th à n h tạo vỏ p h o n g
hóa, tro n g các đ á và đặc biệt là tro n g các m ị k hống.

Các oxid và h ydroxid Al, Fe, m ột p h ần M n
(diaspor, gibbsit, goethit, lim onit) là th àn h p h ẩn chu
yếu cùa lớp vo p h o n g hóa khá d ày ơ nư ớc ta; tro n g đ ó
có các m o k h o án g san có giá trị kinh t ế lớn n h u các m o
bauxit ờ Tây N guyên, các m ũ sắt ờ Q u a n g N inh,

q u ặn g sắt trầm tích ờ T uyên Q uang, Q u an g Trị. O xid
Al (corindon) tạo ra nhiều m ò đ á quý ruby, sap h ir
q u an trọ n g ở Yên Bái, N ghệ An, Đ ắk N ông, Lâm
Đổng, Đ ắk Lắk, Gia Lai... Các khoáng vật oxid Fe
(m agnetit, hem atit) là thành p h ẩn chính cua m ột sô m ỏ
sắt n g u ồ n gốc sk a m (Thạch Khê, H à Tình), n g u ồ n gốc
trẩm tích biến chất (Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, v .v ..

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

K H O Á N G V Ậ T HỌC 1043

(T hanh Hỏa). O xid Sn (casiterit) là k h o án g vật q u ặ n g
chu yếu cùa các m o thiếc n g u ồ n gốc n h iệt dịch và sa

k h o án g ờ Việt N am (Tình Túc, Sơn D ương, Q uỳ
H ợp...). Sa k h o á n g oxid Ti (ilm enit, rutil) p h ân b ố rât
rộ n g rãi dọc b ờ biên n ư ớ c ta, tạo ra n h iểu m o sa
kh o án g lớn. T hạch a n h và opal, ch alced o n cũng râ't
p h ô biên tro n g n h iề u th ê địa chất và các m ò kho án g
san khác n h a u . N goài ra cịn có th ê kê đ ến oxid N b
và Ta (colum bit và tantalit).

Tài liệu tham khảo

D ana J.D., 1993. M an u al o f M ineralo g y . 21th ed. John W iley and
Sons. 432 pgs. N e w York.

D ồ Thị V ân T h an h , T rịn h H ân, 2010. K h o án g v ật học. N xb Đại
học Quốc gia Hà Nội. 385 tr. H à N ội.

Selley R.C., C ocks L.R.M., an d Plim er I.R., 2005 (Eds.).
Encyclopedia of G eology. Vol. 3:498-608. Elsevier Acadcmic Press.

F 0/1,0B11KOB A .A . 19 8 3 . M i u i e p a / i o m f l . H cdpa. 5 1 9 CTp. M ocK B a.
M i i / i o b c k h ì i A .B . K o h o h o b O .B ., 1 9 8 2 M n n e p a / i o n i H M,id-6 0

Mry. 312 crp. MocKBa.

M nH epa/ionm ecKaM jm uiK /ioiieaH fl, 1985. ricM pt\4- K. O pea:
rie p . c aiiM . Hedpa, AeuuĩiỉpadcKoe omdeAeiiue. 512 crp .

/ l e H H H r p a 4 .

Phosphat

N g u yề n T h ù y D ương. K h o a Đ ịa chất,

T rư ờ ng Đ ạ i học K h o a học T ự n h iê n ( Đ H Ọ G H N ).

Giới thiệu

T rong th ế giới k h o án g vật, lớ p p h o sp h a t nằm
tro n g s ố n h ừ n g k h o án g v ật đa d ạ n g và p h ứ c tạp
n h â t với k h o an g 460 loại đ à đ ư ợ c xác đ ịn h . Trong
n h ù n g năm g ần đây , có tới 20 k h o án g v ật p h o sp h a t
mới đã đ ư ợ c p h á t hiện.

Các k h o á n g v ật p h o s p h a t đ ư ợ c tìm th ấy tro n g
nh iều m ôi trư ờ n g đ ịa ch ât và tro n g n h iều tô h ợ p
kho án g v ậ t k h ác n h au . T ro n g các đ á m ag m a và biến
chât, k h o án g v ậ t p h o s p h a t th ư ờ n g x u â t hiện là
flu o rap atit. F lu o ra p a tit và các p h o s p h a t khác n h ư
xenotim và m o n a z it th ư ờ n g x u ất h iện tro n g các đ á
d ư ớ i d ạ n g các k h o á n g v ật cộng sinh. T rong các đ á
p eg m atit g ran it, các k h o á n g v ật p h o s p h a t th ư ờ n g
đ ư ợ c tìm th ây tro n g các p h a kết tinh m u ộ n . T rong
môi trư ờ n g trầ m tích, các k h o á n g v ật p h o sp h a t p h ổ
biến nhâ't là ờ d ạ n g p h o sp h o rit. Đơi khi, có th ê tìm
thây k h o án g v ậ t p h o s p h a t tro n g đớ i oxy h óa của
q u ặ n g su lfu r. C ó k h o ả n g 10 k h o án g v ật p h o sp h a t
đ ư ợ c ghi n h ậ n là có tro n g th iên thạch, tro n g đó có
4 k h o án g vật ch ư a tìm th ây tro n g vỏ Trái Đâ't.

Các k h o án g v ật p h o s p h a t có ý nghĩa r ấ t q u an

trọ n g đối với k h o a học, m ôi trư ờ n g , n ô n g n g h iệ p và
y học. D ưới góc đ ộ k h o án g v ậ t học và tin h th ể học,
p h o sp h a t có câu trúc hóa tinh thê râ't đ ặc trư n g và đa
dạng. K hoáng v ậ t p h o s p h a t có m àu sắc sặc sờ và
tinh thê đ ẹp , vì v ậy c h ú n g là n g u ồ n cu n g câp p h o n g
p h ú cho các n h à sư u tập. Đ ặc đ iếm đ ịa h óa của
kho án g v ật p h o s p h a t k há q u a n trọ n g d o ch ú n g
th ư ờ n g ch ứ a các n g u y ên tố

u,

Th và REE d ư ớ i d ạ n g

h iếm vết. A p atit, m o n azit v à x enotim râ't có ý nghĩa
tro n g đ ịa thời học và n h iệ t thời học do c h ú n g ch ứ a
m ộ t lư ợ n g n h ó các n g u y ẻn tỏ p h ó n g xạ u , T h tro n g
câu trú c tin h thể.

Cấu trúc và thành phần

C âu trú c của các k h o á n g v ậ t p h o s p h a t h ầu n h ư
đ ể u đ ư ợ c h ìn h th à n h d ự a trên đ ơ n vị an io n tứ d iện
[PO4]3,, tro n g đ ó n g u y ê n tử p là tâm của tứ d iệ n có
đ in h là các n g u y ê n tử

o.

C h iểu d ài m ơì liên kê't giữ a
p -

o

có th ế th ay đổi làm cho tứ d iệ n n ày có th ể bị
b iến d ạ n g , chiều dài tru n g b ìn h của m ối liên kết là
1,537À. C ác kết q uà n g h iên cứu m ối liên kết n ày cho
th â y các a n io n [PO4] có th ế d ễ d à n g liên kết với các
cation k h ô n g có câu trú c tứ d iệ n n h u A l3+, Fe3+, M g2\
Fe2+, M n 2+, C a2+, Sr2+, Na* và K+. N h iều p h o s p h a t có
ch ứ a a n io n p h ụ (O H ) h oặc H2O. M ặc d ù b án kính
củ a ion P5* (0,25Ă) n h o h ơ n so với ion A ss+ (0,42Ả) và
V5+ (0,44A), n h ư n g v ân có th ế g ặ p các d u n g d ịch rắn
liên tụ c g iữ a p h o s p h a t và arsen at, và k h ô n g liên tục

g iữ a p h o s p h a t và v a n ad at.

</div>