Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học nhằm tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh trung học phổ thông miền núi khi dạy chương “Dòng điện trong các môi trương”

DANH MỤC CÁC TƢ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

1.
DH :
Dạy học
2. ĐC : Đối c h ứng
3. CĐ : Chuyển động
4. GV : Giáo viên
5. HS : Học sinh
6. PT : Phổ thông
7. H ĐNT : Hoạt động n h ận t h ức
8. PPDH : Phương pháp dạy h ọc
9. PTDH : Phương tiện d ạy h ọc
10. KL : Kim loại; dd: Dung dị c h
11. LTKT : Lý thuyết kiến t ạo.
12. SGK,SBT : Sách giáo khoa, sách bài tập
13. STK, SGV : Sách tham khảo, Sách giáo viên
14. THPT : Trung học phổ thông.
15. TN : Thí nghiệm
16. T/NSP : Thực nghiệm s ư phạm
17. TTC : Tính tích cực
18. TTCNT : Tính tích cực nhận t h ức
19. KT : Kiểm t r a



MỤC LỤC
Lời cảm ơn Trang
Danh mục các từ viết tắt

Mục lục
Mở đầu ........................................................................................................... 1
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phối hợp các phƣơng
pháp và phƣơng tiện dạy học để tích cực hoá hoạt động nhận thức
của học sinh ................................................................................................... 5
1.1. Tổng q u a n v ề vấn đề nghiên cứu .............................................................. 5
1.2. Hoạt động n h ận t h ức và vấn đề tích cực hoá hoạt động n h ận t h ức ............ 7
1.2.1. Hoạt động n h ận t h ức.............................................................................. 7
1.2.2. Tích cực hoá hoạt động n h ận t h ức và các biểu h i ện c ủ a tính tích
cực nhận t h ức .................................................................................................. 9
1.2.3. Tính tích cực với v ấn đề chất lượng h ọc tập ........................................ 12
1.2.4. Các biện p h á p p h á t h u y h o ạt động n h ận t h ức củ a học sinh .................. 13
1.3 Phối hợp các phương pháp và phương tiện d ạy học để tích cực hoá
h o ạt động n h ận t h ức củ a học sinh .................................................................. 16
1.3.1.Các phương pháp dạy h ọc tích cực ....................................................... 16
1.3.2. Các phương pháp dạy học có khả năng tích cực hoá hoạt động
nhận t h ức củ a học sinh .................................................................................. 19
1 . 3 . 2 . 1 . P h ư ơ n g p h á p t h ế n à o đ ư ợ c c o i l à p h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c t í c h c ự c ................19
1.3.2.2. Phương pháp dạy h ọc giải q u y ết vấn đề ............................................ 23
1.3.2.3. Phương pháp mô hình trong dạy h ọc Vật lí ...................................... 26
1.3.2.4. Phương pháp thực nghiệm t r o n g d ạy h ọc Vật lí ................................ 29
1.3.2.5. Phương pháp làm việc độc lập củ a học sinh ...................................... 31
1.3.2.6. Tổ chức dạy h ọc theo quan đi ểm k i ến t ạo ......................................... 33
1.3.3. Các phương tiện d ạy h ọc hiện n a y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 6
1 . 3 . 4 . V ấ n đ ề l ự a c h ọ n v à p h ố i h ợ p c á c p h ư ơ n g p h á p v à p h ư ơ n g t i ệ n d ạ y h ọ c . . . . . . . . . . . . . 4 0
1.3.4.1. Phân tích ưu n h ược đi ểm c ủ a các phương pháp ................................ 41
1.3.4.2. Cơ sở lựa chọn c á c p h ương pháp ...................................................... 42
1.3.4.3. Quy trình lựa chọn v à p h ối h ợp các phương pháp dạy h ọc ............... 44
1.4. Tìm hiểu thực trạng vận dụng các phương pháp và phương tiện dạy
h ọc trong các trường T H P T m i ền n ú i k h i d ạy m ột số kiến t h ức “Dòng

đi ện t r o n g c á c m ô i t r ườ ng” ............................................................................ 46


1.4.1. Mụ c đích đi ều t r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6
1.4.2. Phương pháp và nội d u n g đi ều t r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6
1.4.3. Kết quả đi ều t r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 7
1.4.3.1. Những k h ó k h ăn c ủ a giáo viên và học sinh ....................................... 52
1.4.3.2. Những h i ểu b i ết quan niệm s a i m à h ọc sinh gặp phải k h i h ọc một
số kiến t h ức về “ Dòng đi ện t r o n g c á c m ô i t r ư
ờ
ng” ....................................... 53
1.4.3.3. Nguyên nhân dẫn đến c á c q u a n n i ệm s a i h o ặc chưa đầy đủ .............. 56
1 . 4 . 3 . 4 . H ư ớ n g k h ắ c p h ụ c k h ó k h ă n t r o n g v i ệ c d ạ y h ọ c V ậ t l í v à k i ế n n g h ị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 7
Kết luận chƣơng 1 ....................................................................................... 59
C h ƣ ơ n g 2 : X â y d ự n g t i ế n t r ì n h d ạ y h ọ c m ộ t s ố b à i c h ƣ ơ n g “ D ò n g đ i ệ n
t r o n g c á c m ô i t r ƣ ờ n g ” ( V ậ t l í 1 1 - c ơ b ả n ) t h e o h ƣ ớ n g p h ố i h ợ p c á c
p h ƣ ơ n g p h á p v à p h ƣ ơ n g t i ệ n d ạ y h ọ c đ ể t í c h c ự c h o á h o ạ t đ ộ n g n h ậ n
t h ứ c c ủ a h ọ c s i n h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 0
2.1. Cấu trúc, vai trò và các mục tiêu dạy học củ a chương “Dòng đi ện
trong các môi trườ ng” ................................................................................... 60
2.1.1. Cấu t r ú c c ủ a chươ ng “Dòng đi ện t r o n g c á c m ô i t r ườ ng” ..................... 60
2 . 1 . 2 . V a i t r ò , v ị t r í c ủ a c h ư ơ n g “ D ò n g đ i ệ n t r o n g c á c m ô i t r ư ờ n g ” .................... 60
2.1.3. Kiến t h ức, kĩ n ăng và thái độ cần đạt được củ a chương “Dòng đi ện
trong các môi trườ ng” ................................................................................... 61
2.2. Phối hợp các phương pháp và phương tiện d ạy h ọc, xây dựng t i ến
trình dạy h ọc một số kiến t h ức về chươ ng “Dòng đi ện t r o n g c á c m ô i
trườ ng” .......................................................................................................... 63
2.2.1. Định h ướng c h u n g c ủ a xây dựng t i ến t r ì n h d ạy h ọc một số bài cụ
thể theo hướ ng n g h i ê n c ứu c ủ a đề tài ............................................................ 63
2 . 2 . 2 . T h i ế t k ế t i ế n t r ì n h d ạ y h ọ c b à i 1 “ D ò n g đ i ệ n t r o n g k i m l o ạ i ” ..................... 66

2 . 2 . 3 . T h i ế t k ế t i ế n t r ì n h d ạ y h ọ c b à i 2 “ D ò n g đ i ệ n t r o n g c h ấ t đ i ệ n p h â n ” ........... 78
2 . 2 . 4 . Thiết kế tiến trình dạy học bài 3 “Dòng điện trong chất khí” .................... 92
Kết luận chƣơng 2 .................................................................................... 105
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm ........................................................... 106
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................ 106
3.1.1. Mụ c đích .......................................................................................... 106
3.1.2. Nhiệm v ụ .......................................................................................... 106
3.2. Đối t ượ ng v à p h ương pháp thực nghiệm s ư phạm ............................... 106
3.2.1. Đối t ượ ng ......................................................................................... 106


3.2.2. Phương pháp..................................................................................... 106
3 . 3 . K h ố n g c h ế c á c t á c đ ộ n g ả n h h ư ở n g đ ế n k ế t q u ả t h ự c n g h i ệ m s ư p h ạ m . . . . . . . 1 0 7
3.4. Chuẩn b ị c h o t h ực nghiệm s ư phạm ..................................................... 108
3.4.1. Chọn l ớp thực nghiệm v à l ớp đối c h ứng ........................................... 108
3.4.2. Các bài thực nghiệm s ư phạm ........................................................... 108
3.5. Giáo viên cộng t á c t h ực nghiệm s ư phạm ............................................ 109
3.6. Phương pháp đánh g i á k ết quả thực nghiệm s ư phạm .......................... 109
3.6.1. Căn c ứ để đánh g i á k ết quả thực nghiệm s ư phạm ............................ 109
3.6.2. Đánh g i á , x ếp loại ............................................................................. 110
3.7. Tiến h à n h t h ực nghiệm s ư phạm .......................................................... 111
3.7.1. Lị c h g i ảng d ạy t h ực nghiệm s ư phạm ............................................... 111
3.7.2. Diễn b i ến t h ực nghiệm s ư phạm ....................................................... 112
3.7.3. Kết quả và sử lí kết quả thực nghiệm s ư phạm .................................. 121
3.7.3.1. Yêu cầu c h u n g v à x ử lí kết quả thực nghiệm s ư phạm ................... 121
3 . 7 . 3 . 2 . P h â n t í c h v à x ử l í c á c k ế t q u ả đ ị n h t í n h c ủ a t h ự c n g h i ệ m s ư p h ạ m . . . . . . . . . . . . . 1 2 3
3 . 7 . 3 . 3 . P h â n t í c h v à x ử l í k ế t q u ả đ ị n h l ư ợ n g c ủ a t h ự c n g h i ệ m s ư p h ạ m . . . . . . . . . . . . . . 1 2 4
3.8. Đánh g i á c h u n g v ề thực nghiệm s ư phạm ............................................ 136
Kết luận chƣơng 3 .................................................................................... 138
Kết luận chung ......................................................................................... 139

Tài liệu tham khảo ................................................................................... 141
Phụ lục 1 .................................................................................................... 144
Phụ l ụ c 2 .................................................................................................... 145
Phụ l ụ c 3 .................................................................................................... 147
Phụ l ụ c 4 .................................................................................................... 148
Phụ l ụ c 5 .................................................................................................... 150
Phụ l ụ c 6 .................................................................................................... 151
Phụ l ụ c 7 .................................................................................................... 152
Phụ l ụ c 8 .................................................................................................... 153


1
MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Dạy h ọc là hoạt động đặc trưng chủ y ếu ở nhà trường p h ổ thông đã có
từ lâu, song chủ yếu d ạy h ọc (DH) theo lối truyền t h ụ kiến thức một chiều,
nhồi nhét kiến t h ức cho học sinh. Ngườ i d ạy c h ỉ c h ú t r ọng giảng g i ải minh
h o ạ thông báo kiến t h ức một cách định s ẵn, còn học sinh cứ việc nghe, tiếp
thu, ghi nhớ nhắc lại m ột cách thụ động. Cách dạy h ọc này không phát huy
được tính tự giác, chủ động, tích cực, tự lực, sáng tạo củ a học sinh. Vì thế
không đáp ứng được mục tiêu giáo dụ c trong giai đoạn h i ện n a y , b ởi l ẽ ngành
giáo dụ c phải đổi m ới đồng b ộ cả mụ c đích, nội d u n g , p h ương pháp (PP) và
phương tiện d ạy h ọc (PTDH). Hiện nay sách giáo khoa (SGK) đã được Bộ
Giáo dụ c và Đào tạo biên soạn t h e o h ướ ng dạy học tích cực: Dạy h ọc lấy học
sinh làm trung tâm, còn giáo viên (GV) đóng v a i t r ò t ổ chức, định h ướ ng c h o
h ọc sinh (HS) hoạt động n h ận t h ức (HĐNT).
Trong quá trình DH thì PTDH đóng vai trò hết sức quan trọng, góp
phần h ì n h t h à n h k i ến t h ức mới, làm rõ các sự vật, hiện t ượng V ật lý, làm tăng
thêm hứng t h ú t r o n g q u á t r ì n h H ĐNT cho HS. Hiện n a y n g o à i c á c P T D H
truyền t h ống c ò n c á c p h ương tiện h i ện đại h ỗ trợ DH khác như máy chiếu, tập

phim, các phần m ềm, máy chiếu đa năng…. Nếu v ận d ụng m ột cách phù hợp
v à o t ừng bài dạy, từng đối tượ ng h ọc sinh ở từng địa phương sẽ làm thúc đẩy
H ĐNT củ a HS. Thực tế giảng d ạy ở các trường t r u n g h ọc phổ thông (THPT)
miền núi đã đổi m ới p h ương pháp dạy h ọc (PPDH), song quá trình đổi mới
trong DH diễn r a v ẫn r ất chậm. Do vậy, kết quả học tập cũng n h ư kết quả thi
tốt nghiệp hàng năm c ủ a HS rất thấp, tỉ l ệ tốt nghiệp củ a củ a tỉnh Bắc K ạn
trong ba năm h ọc: Năm 2 0 0 7 t ốt nghiệp là 20,26%, trong đó môn Vật lí đạt
8,0%; Năm 2 0 0 8 t ốt nghiệp 43,18% trong đó môn Vật lí đạt 9,0%; Năm 2 0 0 9
tốt nghiệp 60,95% trong đó môn Vật lí đạt 42,0%, kết quả này cũng d o n h i ều