Sach NHUNG BAI VAN MAU LOP 10

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (755.65 KB, 148 trang )

(1)nh÷ng bµi v¨n mÉu dµnh cho häc sinh líp 10.

(2)

(3) nguyÔn ph¬ng an – ng« trÝ s¬n. (Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu). nh÷ng bµi v¨n mÉu dµnh cho häc sinh líp 10. nhà xuất bản đại học quốc gia TP. hồ chí minh. lêi nãi ®Çu PhÇn thùc hµnh Lµm v¨n líp 10 Trung häc phæ th«ng võa chó träng «n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh võa rÌn luyÖn kÜ năng làm văn nghị luận, đáng chú ý là các đề văn sau: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch; H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè cña Xi-m«ng; Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thành, xuống thủy cung, Trọng Thủy đã tìm gặp lại Mị Châu. Những sự việc gì đã xảy ra? Hãy kể lại câu chuyện đó; Kể lại một kỉ niệm sâu sắc của anh (chị) về tình cảm gia đình hoặc tình bạn, tình thầy trò theo ngôi kể thứ nhất; Cây lau chøng kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang than thë mét m×nh råi tù vÉn. Hãy kể lại câu chuyện đó theo giọng kể ở ngôi thứ nhất hoặc ngôi thứ ba (mở rộng truyÖn ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng); H·y hãa th©n vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn biÕn vµ kÕt thóc cña truyÖn ng¾n "C« bÐ b¸n diªm" (hoÆc diễn biến sự việc tơng tự, nhng kết thúc khác); Hãy tởng tợng mình là Đăm Săn để.

(4) kể lại trận đánh Mtao Mxây; Viết bài văn tả quang cảnh nhà tù trởng Đăm Săn sau khi chiến thắng Mtao Mxây; Cảm nghĩ của anh (chị) về vẻ đẹp một nhân vật v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch; ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ dßng v¨n häc d©n gian Việt Nam với đoàn học sinh nớc ngoài đến thăm trờng; Anh (chị) hãy giải thích và làm sáng tỏ ý nghĩa của câu ngạn ngữ Hy Lạp: "Học vấn có những chùm rễ đắng cay nhng hoa qu¶ l¹i ngät ngµo"; Sau hai tuÇn ®Çu n¨m häc, ban gi¸m hiÖu nhµ trêng muèn biÕt vÒ t×nh h×nh cña líp. Trong trêng hîp nµy cÇn ph¶i viÕt lo¹i v¨n bản nào? Anh (chị) hãy thay mặt lớp viết văn bản đó; Lênin nói: "Tôi không sợ khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî nh÷ng phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ chiÕn th¾ng vÎ vang nhÊt. B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kể một câu chuyện về "một học sinh tốt, phạm một số sai lầm nhng đã kịp thời tỉnh ngộ, chiến thắng bản thân; Sáng tác một truyện ngắn (theo đề tài tự chọn) mang ý nghĩa xã hội, có tác dụng giáo dục thiết thực đối với tuổi trẻ hiện nay; Vai trò của cây cối (hoặc của rừng, của các loài động vật hoang dã, của nhiên liệu sạch,...) trong b¶o vÖ m«i trêng sèng; H·y viÕt mét bµi v¨n thuyÕt minh vÒ: mét danh lam th¾ng c¶nh hoÆc mét lo¹i h×nh v¨n häc, mét ngµnh thñ c«ng mÜ nghÖ, hoÆc mét đặc sản, một nét văn hóa ẩm thực, một lễ hội truyền thống; Học bài thơ "Thuật hoài" của Phạm Ngũ Lão, có bạn cho rằng: Sự hổ thẹn của tác giả là quá đáng, kiêu kì. Ngợc lại, có bạn ngợi ca và cho rằng đó là biểu hiện một hoài bão lớn lao cña ngêi thanh niªn yªu níc. H·y cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ)… Tuy nhiên, vì khuôn khổ nhất định, cuốn sách này chỉ giới thiệu đợc một số bµi viÕt theo cÊu tróc nh sau: - PhÇn mét: ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh. - PhÇn hai: RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn.. Đây không phải là cuốn văn mẫu để học sinh sao chép. Chính vì vậy, trong mỗi phần thuộc mỗi kiểu văn, sau các đề bài tiêu biểu cho kiểu văn đó, ngời biên soạn nêu dàn ý chi tiết để học sinh hình dung đợc cách thức, bớc đi và hớng thực hành viết bài văn. Nh vậy, khái niệm "mẫu" ở đây đợc hiểu là bài văn do chính học sinh tự viết, tự lựa chọn cách diễn đạt phù hợp của mình. Cuốn sách chắc sẽ còn những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận đợc ý kiến đóng góp để có thể nâng cao chất lợng trong những lần in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.. nhãm biªn so¹n.

(5) PhÇn mét «n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m,A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n tù sù I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù 1. Tìm hiểu đề - §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo (kÓ chuyÖn hay miªu t¶)? §Ó t¹o lËp văn bản ấy cần sử dụng phơng thức biểu đạt nào là chủ yếu? - Nội dung cần biểu đạt là gì? - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị những tri thức và kĩ năng gì? 2. LËp dµn ý - Më bµi: Mở bài theo kiểu trực tiếp hay gián tiếp? Xác định những nội dung cần biểu đạt trong phần Mở bài tuỳ theo từng cách mở bài. + Đối với đề bài kể chuyện: Giới thiệu câu chuyện (tên câu chuyện, chủ đề truyÖn,…) + Đối với đề bài miêu tả: Giới thiệu khái quát về đối tợng miêu tả. Trong trờng hợp đề bài yêu cầu viết đoạn văn thì giới thiệu đối tợng miêu tả ở c©u më ®o¹n. - Th©n bµi: + Đối với đề bài kể chuyện: Kể lại diễn biến câu chuyện theo trình tự mở đầu, diÔn biÕn, kÕt thóc. Chú ý: Phát huy trí tởng tợng để xây dựng nội dung kể phong phú, sinh động; Lựa chọn ngôi kể cho hợp lí (khi nhập vai nhân vật để tự kể về mình thì ngôi kể phải là “tôi”); Có thể kết hợp giữa kể với tả hoặc biểu cảm để câu chuyện thêm sinh động, bộc lộ đợc thái độ, suy nghĩ của mình về sự việc, chi tiết. + Đối với đề bài miêu tả: Tả lại đối tợng theo trình tự nhất định. Đối với văn tả ngời, chú ý tả từ đặc điểm về chân dung, cử chỉ, hành động đến tiếng nói; có thể ®iÓm xuyÕt khung c¶nh. Trong trờng hợp đề bài yêu cầu viết đoạn, thì đây là phần thân đoạn. - KÕt bµi:.

(6) + Đối với đề bài kể chuyện: Có thể kết bài bằng chính sự kết thúc của câu chuyÖn hoÆc kÕt bµi theo kiÓu më réng. Tuy nhiªn, tèt nhÊt lµ biÕt ®a ra nh÷ng suy nghĩ, đánh giá của mình về câu chuyện vừa kể đồng thời có thể mở rộng liên t ởng, tëng tîng. + Đối với đề bài miêu tả: Nêu cảm nghĩ của mình về đối tợng vừa tả. Trong trờng hợp đề bài yêu cầu viết đoạn văn, có thể phần này tơng ứng với c©u kÕt ®o¹n. 3. Gîi ý thùc hµnh §Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc mét truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch (VÝ dô: Sä Dõa, BÕn quª, Nh÷ng ng«i sao xa x«i…). Gợi ý: Bài làm phải đảm bảo vừa đúng vừa đủ nội dung cốt truyện. Kể lại c©u chuyÖn b»ng lêi v¨n cña m×nh. Tuy nhiªn, trong khi kÓ vÉn cã thÓ dÉn y nguyên câu văn hoặc lời đối thoại của các nhân vật trong tác phẩm. Có thể tham kh¶o dµn ý díi ®©y (kÓ l¹i truyÖn cæ tÝch Sä Dõa). (A) Më bµi - KÓ giíi thiÖu gia c¶nh bè mÑ Sä Dõa - Sự ra đời thần kì và hình ảnh dị dạng của Sọ Dừa. (B) Th©n bµi LÇn lît kÓ c¸c sù viÖc sau: - Sä Dõa ®i ch¨n bß cho nhµ Phó «ng nh÷ng tëng sÏ rÊt khã kh¨n nhng cËu ch¨n rÊt giái. - Phó «ng c¾t cö ba c« con g¸i ®a c¬m cho Sä Dõa. + Hai c« chÞ ¸c nghiÖt, kiªu k×, thêng h¾t hñi Sä Dõa. + Cô út hiền lành, tính hay thơng ngời, đối đãi với Sọ Dừa rất tử tế. - C« ót nhiÒu lÇn b¾t gÆp Sä Dõa biÕn thµnh chµng trai tuÊn tó kh«i ng« ®em lßng yªu th¬ng chµng. - Sọ Dừa đòi mẹ sang hỏi cho mình con gái Phú ông. - Hai c« chÞ xÊu tÝnh nªn tõ chèi. C« ót v× biÕt ® îc th©n h×nh cña Sä Dõa nªn cói mÆt, e lÖ b»ng lßng, - Sä Dõa ®i thi. Tríc khi ®i cßn dÆn dß vµ trao cho vî nh÷ng vËt hé th©n. - Hai c« chÞ bµy mu ¸c råi ®Èy c« em vµo bôngc¸. - Cô em không chết, giạt vào sống ở đảo hoang rồi may mắn nhờ vào những vật hộ thân mà gặp đợc chồng mình. (C) KÕt bµi - Hai c« chÞ thÊy c« em trë vÒ th× xÊu hæ bá ®i biÖt tÝch. - Vợ chồng quan trạng từ đấy sống hạnh phúc bên nhau. * Lu ý : Với kiểu loại đề bài này, ngời viết phải biết lựa chọn những chi tiết, những sự việc tiêu biểu trong tác phẩm rồi diễn đạt lại bằng văn phong cña m×nh, tr¸nh kÓ dµi dßng, qu¸ tham chi tiÕt. §Ò 2 : H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i chuyÖn Bè cña Xi-m«ng..

(7) Gợi ý : Đây là kiểu loại để kể chuyện tởng tợng nhập vai. Muốn làm tốt cần phải đặt mình vào hoàn cảnh của Xi-mông, biến chuyện của Xi-mông thành lời tự thuËt cña m×nh. Cã thÓ x©y dùng dµn ý kÓ chuyÖn nh sau: (A) Më bµi - Giíi thiÖu: + T«i lµ Xi-m«ng, lµ con cña mÑ Bl¨ng-sèt vµ bè Phi-lÝp yªu th¬ng. + Thế nhng, các bạn biết không, trớc đây tôi đã vô cùng đau khổ vì bị coi là đứa trẻ không có bố. (B) Th©n bµi KÓ l¹i lÇn lît c¸c sù kiÖn trong ®o¹n trÝch “Bè cña Xi-m«ng”. (1) H«m Êy lµ ngµy ®Çu tiªn t«i ®i häc: - BÞ b¹n bÌ trªu nh thÕ nµo ? - Bản thân đau đớn ra sao ? (trong suy nghĩ, hành động,…) - C¶m gi¸c sî h·i, muèn lÈn tr¸nh, xa l¸nh b¹n bÌ (2) Tôi đã bỏ lên bờ sông, trong đầu vớng vấn ý định tự tử ngay lúc ấy. - KÓ l¹i t©m tr¹ng v« cïng tuyÖn väng lóc ë bê s«ng. - Cảnh vật lúc đó thế nào ? Nó khiến “tôi” cảm giác ra sao ? (3) Đang tuyệt vọng, bỗng nhiên có một bàn tay chắc nịch đặt lên vai tôi. Đó lµ b¸c thî rÌn Phi-lÝp. - KÓ l¹i viÖc b¸c thî rÌn nãi chuyÖn víi m×nh ra sao. - B¸c ®a m×nh vÒ vµ nãi chuyÖn víi mÑ thÕ nµo. (4) Vô cùng sung sớng khi Bác Phi-líp đồng ý nhận làm cha của mình. - Muèn khoe víi c¸c b¹n vµ tù hµo v× m×nh cã bè. (C) KÕt bµi - Đây là câu chuyện có ý nghĩa nhất đối với bản thân tôi. - Kể từ ngày ấy tôi luôn hạnh phúc và tự hào vì đợc sống trong tình thơng yêu cña c¶ bè mÑ t«i. §Ò 3: Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thuû cung, Träng Thuû đã tìm gặp lại Mị Châu. Những sự việc gì đã xảy ra? Hãy kể lại câu chuyện đó. Gợi ý: Đây là loại đề yêu cầu kể chuyện tởng tợng và sáng tạo. Để làm tốt lo¹i bµi nµy cÇnn ph¸t huy kh¶ n¨ng tëng tîng liªn tëng (c¸c sù viÖc, c¸c chi tiết để tạo thành cốt truyện). Yêu cầu các chi tiết, sự việc phải đảm bảo lôgic, ph¶i phï hîp víi t©m lÝ, tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt. Kh«ng nh÷ng thÕ c¸ch giải quyết đợc đa ra cũng phải làm hài lòng ngời đọc. Cã thÓ tham kh¶o mét dµn ý díi d©y: (A) Më bµi - Sau khi an táng cho vợ, Trọng Thuỷ ngày đêm buồn rầu khổ não. - Mét h«m ®ang t¾m, Träng Thuû nh×n thÊy bãng MÞ Ch©u ë díi níc bÌn nh¶y xuèng giÕng «m nµng mµ chÕt..

(8) (B) Th©n bµi (1) Träng Thuû l¹c xuèng Thuû cung. - V× trong lßng lu«n «m nçi nhí MÞ Ch©u nªn sau khi chÕt, linh hån Trọng Thuỷ tự tìm đến thuỷ cung. - Miªu t¶ c¶nh c¶nh ë díi thuû cung (cung ®iÖn nguy nga léng lÉy, ngêi hÇu ®i l¹i rÊt d«ng …). (2) Träng Thuû gÆp l¹i MÞ Ch©u. - Đang ngơ ngác thì Trọng Thuỷ bị quân lính bắt vào đại điện. - Trọng Thuỷ đợc đa đến quỳ trớc mặt một ngời mà lính hầu gọi là công chóa. - Sau mét håi lôc vÊn, Träng Thuû kÓ râ mäi sù t×nh. Lóc Êy MÞ Ch©u còng rng rng níc m¾t. (3) MÞ Ch©u kÓ l¹i chuyÖn m×nh vµ tr¸ch Träng Thuû. - Mị Châu chết, đợc vua Thuỷ Tề nhận làm con nuôi. - MÞ ch©u cøng r¾n nÆng lêi phª ph¸n o¸n tr¸ch Träng Thuû. + Tr¸ch chµng lµ ngêi ph¶n béi. + Trách chàng gieo bao đớn đau cho hai cha con nàng và đất nớc. - MÞ Ch©u nhÊt quyÕt cù tuyÖt Träng Thuû råi c¶ cung ®iÖn tù nhiªn biÕn mÊt. (4) TrängThuû cßn l¹i mét m×nh : Buån rÇu, khæ n·o, Träng Thuû mong íc níc biÓn ngµn n¨m sÏ xo¸ s¹ch lÇm lçi cña m×nh. (C) KÕt bµi Trọng Thuỷ hoá thành một bức tợng đá vĩnh viễn nằm lại dới đáy đại dơng. * Lu ý: Ngêi viÕt cã thÓ vÉn dùa vµo dµn ý nªu trªn nhng cã thÓ chän néi dung c©u chuyÖn kh¸c, vÝ dô: - Träng Thuû vµ MÞ Ch©u gÆp gì nhau. Hai ngêi tá ra ©n hËn. Nhng råi họ quyết định từ bỏ mọi chuyện ở dơng gian để sống cuộc sống vợ chồng hạnh phúc nơi đáy nớc. - MÞ Ch©u gÆp Träng Thuû. Nµng ph©n râ lÝ t×nh vÒ nh÷ng chuyÖn lóc hai ngêi cßn sèng. HiÓu lêi vî, Träng Thuû tá ra ©n hËn, nhËn tÊt c¶ lÇm lçi vÒ mình. Hai ngời hứa hẹn sẽ làm những điều tốt đẹp để bù đắp những lầm lỗi tr ớc đây. Đề 4 : Kể lại một kỉ niệm sâu sắc của anh (chị) về tình cảm gia đình, t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt. Gợi ý : Kể niệm đợc chọn cần có chọn lọc (phải quan trọng, phải giàu ấn tợng và giàu cảm xúc). Khi kể cần chú ý đảm bảo đúng ngôi ng ời kể (ngôi thø nhÊt). Cã thÓ tham kh¶o dµn ý nh sau: (A) Më bµi - Giới thiệu mối quan hệ của bản thân với ngời mà mình đã có đợc kỉ.

(9) niÖm giµu Ên tîng vµ s©u s¾c («ng bµ, cha mÑ, b¹n bÌ, thÇy c« …). - KÓ l¹i hoµn c¶nh n¶y sinh kØ niÖm Êy (trong mét lÇn vÒ th¨m quª, trong mét lÇn cïng c¶ líp ®i ch¬i, ®i häc nhãm hoÆc trong mét lÇn ® îc ®iÓm tèt, hay một lần mắc lỗi đợc thầy cô rộng lợng phân tích và tha thứ...). (B) Th©n bµi (1) Giíi thiÖu chung vÒ t×nh c¶m cña b¶n th©n víi ng êi mµ ta s¾p xÕp (t×nh c¶m g¾n bã l©u bÒn hay míi gÆp, míi quen, míi ® îc thÇy (c«) d¹y bé m«n hay chñ nhiÖm …). (2) KÓ vÒ kØ niÖm. - C©u chuyÖn diÔn ra vµo khi nµo ? - KÓ l¹i néi dung sù viÖc. + Sù viÖc x¶y ra thÕ nµo ? + C¸ch øng xö cña mäi ngêi ra sao ? VÝ dô : Vµo giê kiÓm tra, t«i kh«ng häc thuéc bµi nh ng kh«ng nãi thËt. Tôi tìm đủ lí do để chối quanh co (do mẹ tôi bị ốm …). Nh ng không ngờ hôm trớc cô có gọi điện cho mẹ trao đổi về tình hình học tập của tôi. Nh ng ngay lóc Êy c« kh«ng tr¸ch ph¹t. §Ó gi÷ thÓ diÖn cho t«i, c« mêi t«i cuèi giê ë l¹i để “hỏi thăm” sức khoẻ của mẹ tôi… - Kỉ niệm ấy đã để lại trong bản thân điều gì? (Một bài học, thêm yêu quý «ng bµ, b¹n bÌ, thÇy c« h¬n …). (C) KÕt bµi - NhÊn m¹nh l¹i ý nghÜa cña kØ niÖm Êy. - Tự hào và hạnh phúc vì có đợc ngời ông (bà, cha mẹ, bạn, thầy cô …) nh thÕ. II. Thùc hµnh viÕt v¨n tù sù §Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu thÝch (Sä Dõa). Bµi viÕt Ngµy xa, cã hai vî chång mét l·o n«ng nghÌo ®i ë cho nhµ mét phó «ng. Hä hiền lành, chăm chỉ nhng đã ngoài năm mơi tuổi mà cha có lấy một mụn con. Mét h«m, ngêi vî vµo rõng lÊy cñi. Trêi n¾ng to, kh¸t níc qu¸, thÊy c¸i sä dừa bên gốc cây to đựng đầy nớc ma, bà bèn bng lên uống. Thế rồi, về nhà, bà có mang. ít lâu sau, ngời chồng mất. Bà sinh ra một đứa con không có chân tay, mình mẩy, cứ tròn lông lốc nh một quả dừa. Bà buồn, toan vứt nó đi thì đứa bé lên tiếng b¶o. - Mẹ ơi! Con là ngời đấy! Mẹ đừng vứt con mà tội nghiệp. Bà lão thơng tình để lại nuôi rồi đặt tên cho cậu là Sọ Dừa. Lớn lên, Sọ Dừa vẫn thế, cứ lăn lông lốc chẳng làm đợc việc gì. Bà mẹ lấy làm phiền lòng lắm. Sọ Dừa biết vậy bèn xin mẹ đến chăn bò cho nhà phú ông..

(10) Nghe nói đến Sọ Dừa, phú ông ngần ngại. Nhng nghĩ: nuôi nó thì ít tốn cơm, công sá lại chẳng đáng là bao, phú ông đồng ý. Chẳng ngờ cậu chăn bò rất giỏi. Ngày ngày, cậu lăn sau đàn bò ra đồng, tối đến lại lăn sau đàn bò về nhà. Cả đàn bß, con nµo con nÊy cø no c¨ng. Phó «ng lÊy lµm mõng l¾m! Vào ngày mùa, tôi tớ ra đồng làm hết cả, phú ông bèn sai ba cô con gái thay phiªn nhau ®em c¬m cho Sä Dõa. Trong nh÷ng lÇn nh thÕ, hai c« chÞ kiªu k×, ¸c nghiệt thờng hắt hủi Sọ Dừa, chỉ có cô em vốn tính thơng ngời là đối đãi với Sọ Dõa tö tÕ. Một hôm đến phiên cô út mang cơm cho Sọ Dừa. Mới đến chân núi, cô bỗng nghe thÊy tiÕng s¸o vÐo von. Rãn rÐn bíc lªn c« nh×n thÊy mét chµng trai kh«i ng« tuấn tú đang ngồi trên chiếc võng đào thổi sáo cho đàn bò gặm cỏ. Thế nhng vừa mới đứng lên, tất cả đã biến mất tăm, chỉ thấy Sọ Dừa nằm lăn lóc ở đấy. Nhiều lÇn nh vËy, c« ót biÕt Sä Dõa kh«ng ph¶i ngêi thêng, bÌn ®em lßng yªu quý. Đến cuối mùa ở thuê, Sọ Dừa về nhà giục mẹ đến hỏi con gái phú ông về làm vî. Bµ l·o thÊy vËy tá ra v« cïng söng sèt, nhng thÊy con n¨n nØ m·i, bµ còng chiÒu lßng. Thấy mẹ Sọ Dừa mang cau đến dạm, phú ông cời mỉa mai: - Muốn hỏi con gái ta, hãy về sắm đủ một chĩnh vàng cốm, mời tấm lụa đào, mêi con lîn bÐo, mêi vß rîu t¨m ®em sang ®©y. Bà lão đành ra về, nghĩ là phải thôi hẳn việc lấy vợ cho con. Chẳng ngờ, đúng ngày hẹn, bỗng dng trong nhà có đầy đủ mọi sính lễ, lại có cả gia nhân ở dới nhà ch¹y lªn khiªng lÔ vËt sang nhµ cña phó «ng. Phó «ng hoa c¶ m¾t lóng tóng gäi ba c« con g¸i ra hái ý. Hai c« chÞ bÜu m«i chª bai Sä Dõa xÊu xÝ råi ngóng nguÈy ®i vµo, chØ cã c« ót lµ cói ®Çu e lÖ tá ý b»ng lßng. Trong ngày cới, Sọ Dừa cho bày cỗ thật linh đình, gia nhân chạy ra chạy vµo tÊp nËp. Lóc ríc d©u, ch¼ng ai thÊy Sä Dõa träc lèc, xÊu xÝ ®©u chØ thÊy một chàng trai khôi ngô tuấn tú đứng bên cô út. Mọi ng ời thấy vậy đều cảm thÊy söng sèt vµ mõng rì, cßn hai c« chÞ th× võa tiÕc l¹i võa ghen tøc. Tõ ngµy Êy, hai vî chång Sä Dõa sèng víi nhau rÊt h¹nh phóc. Kh«ng nh÷ng thế, Sọ Dừa còn tỏ ra rất thông minh. Chàng ngày đêm miệt mài đèn sách và quả nhiên năm ấy, Sọ Dừa đỗ trạng nguyên. Thế nhng cũng lại chẳng bao lâu sau, Sọ Dừa đợc vua sai đi sứ. Trớc khi đi, chàng đa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà nói là để hộ thân. Ganh tị với cô em, hai cô chị sinh lòng ghen ghét rắp tâm hại em để thay làm bµ tr¹ng. Nh©n quan tr¹ng ®i v¾ng, hai chÞ sang rñ c« ót chÌo thuyÒn ra biÓn råi cø thÕ lõa ®Èy c« em xuèng níc. C« ót bÞ c¸ k×nh nuèt chöng, nhng may cã con dao mà thoát chết. Cô dạt vào một hòn đảo, lấy dao khoét bụng cá chui ra, đánh đá lấy lửa nớng thịt cá ăn. Sống đợc ít ngày trên đảo, cặp gà cũng kịp nở thành một đôi gà đẹp để làm bạn cùng cô út. Một hôm có chiếc thuyền đi qua đảo, con gà trống nhìn thấy bèn gáy to: ß... ã... o Ph¶i thuyÒn quan tr¹ng ríc c« t«i vÒ. Quan cho thuyền vào xem, chẳng ngờ đó chính là vợ mình. Hai vợ chồng gặp nhau, mừng mừng tủi tủi. Đa vợ về nhà, quan trạng mở tiệc mừng mời bà con đến.

(11) chia vui, nhng l¹i giÊu vî trong nhµ kh«ng cho ai biÕt. Hai c« chÞ thÊy thÕ khÊp khëi mõng thÇm, tranh nhau kÓ chuyÖn c« em rñi ro ra chiÒu th¬ng tiÕc l¾m. Quan tr¹ng kh«ng nãi g×, tiÖc xong míi cho gäi vî ra. Hai c« chÞ nh×n thÊy c« em th× xấu hổ quá, lén bỏ ra về rồi từ đó bỏ đi biệt xứ.. §Ò 2: KÓ l¹i truyÖn BÕn quª cña NguyÔn Minh Ch©u. Bµi viÕt Nhĩ vừa ngồi trên giờng bệnh để vợ bón cho từng thìa thức ăn vừa nghĩ, thời tiết đã thay đổi, đã sắp lập thu rồi. Cái nóng ở trong phòng cùng ánh sáng loa lóa ở mặt sông Hồng đã không còn nữa. Vßm trêi nh cao h¬n. Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ di chuyÓn tõ mÆt níc lªn những khoảng bờ bãi bên kia sông, nơi một vùng phù sa lâu đời của sông Hồng ®ang ph« ra tríc khu«n cöa sæ gian g¸c nhµ NhÜ nh÷ng mµu s¾c th©n thuéc qu¸ nh da thịt, hơi thở của đất màu mỡ. Suốt đời, Nhĩ đã từng đi khắp đó đây vậy mà cái bờ bên kia sông Hồng tởng nh gần gũi nhng lại xa lắc xa lơ bởi anh cha đặt chân đến đó bao giờ. NhÜ khã nhäc n©ng c¸nh tay lªn Èy c¸i b¸t miÕn trªn tay cña Liªn ra. Anh chàng ngửa mặt nh một đứa trẻ để cho thằng con lau mặt. Chờ khi đứa con trai đã bng thau níc xuèng díi nhµ, anh hái vî: - §ªm qua lóc gÇn s¸ng em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng? Liªn gi¶ vê kh«ng nghe chång nãi. Anh l¹i tiÕp: - Hôm nay đã là ngày mấy rồi em nhỉ? Liên vẫn không đáp. Chị biết chồng đang nghĩ gì. Chị đa những ngón tay gầy guéc ©u yÕm vuèt ve chång, råi an ñi: - Anh cứ yên tâm. Vất vả, tốn kém đến bao nhiêu em với các con cũng chăm lo cho anh đợc. Nhĩ thấy thơng Liên. Cả đời chị đã vì anh mà khổ. Anh thơng chị lắm nhng ch¼ng biÕt nãi sao. Ngừng một lát, Liên lại động viên anh: - Anh cứ tập tành và uống thuốc. Sang tháng mời, nhất định anh sẽ đi lại đợc. Nhĩ thoáng chốc quên đi bệnh tật. Anh bị cuốn vào những câu nói bông đùa của Liên. Nhng rồi, Liên đặt bàn tay vào sau phiến lng đã có nhiều mảng thịt vừa chai cøng võa lë loÐt cña NhÜ. ThÕ lµ c¸i c¶m gi¸c mÖt mái v× bÖnh tËt l¹i trë vÒ víi anh. Liên đã đi ra ngoài và dọn dẹp. Chị hãm thuốc cho chồng xong rồi đi chợ. Chê cho vî ®i h¼n xuèng díi nhµ råi, NhÜ míi gäi cËu con trai vµo vµ nãi: - §· bao giê con sang bªn kia cha? NhÜ võa nãi võa ngíc nh×n ra ngoµi cöa sæ. CËu con trai dêng nh nghe cha râ bÌn hái l¹i: - Sang ®©u h¶ bè? - Bªn kia s«ng Êy! Tuấn đáp vẻ hững hờ:.

(12) - Cha... Nhĩ tập trung hết sức còn lại để nói ra cái điều ham muốn cuối cùng của đời anh: - B©y giê con sang bªn kia s«ng hé bè. - §Ó lµm g× ¹? - Chẳng để làm gì cả. Nhĩ ngợng nghịu nhận ra sự kỳ quặc trong ý nghĩ của m×nh. Nhng anh vÉn tiÕp: - Con hãy qua đò đặt chân lên bờ bên kia, đi loanh quanh đâu đó hoặc vào một hàng quán nào đó mua cho cha cái bánh rồi về. Cậu con trai miễn cỡng mặc quần áo, đội chiếc mũ nan rộng vành rồi ra đi. Vừa nghe Tuấn bớc xuống thang, Nhĩ đã thu hết tàn lực lết dần, lết dần trên chiếc phản gỗ. Nhấc mình ra đợc bên ngoài phiến nệm nằm, anh mệt lử và đau nhức. Anh chỉ muốn có ai đỡ cho để nằm xuống. Nghe tiếng bớc chân ở bên kia tờng, Nhĩ cúi xuống thở hổn hển để lấy lại sức råi cÊt tiÕng gäi yÕu ít: "HuÖ ¬i!". Cô bé nhà bên chạy sang. Và dờng nh đã rất quen, cô lễ phép hỏi: "Bác cần n»m xuèng ph¶i kh«ng ¹?". - õ, õ... chµo ch¸u, NhÜ tr¶ lêi. Cô bé cha vội đỡ Nhĩ. Nó chạy ra ngoài gọi mấy đứa bạn vào và rồi cả bọn cùng giúp Nhĩ nằm ra ngoài tấm nệm. Chúng giúp anh đặt một bàn tay lên bậu cửa sổ và chèn một đống gối sau lng. Anh thấy hạnh phúc và càng yêu hơn lũ trẻ. Ngoµi s¸t ngay sau khu«n cöa sæ, NhÜ nh×n thÊy ë bê bªn kia mét c¸nh buåm vừa bắt gió. Sát bên bờ của dải đất lở bên này, một đám đông đợi đò đang đứng nh×n sang nhng NhÜ cø nh×n m·i mµ kh«ng thÊy bãng th»ng con trai ®©u c¶. Th× ra th»ng con anh ®ang d¸n m¾t vµo mét bµn cê thÕ. Ngµy xa anh còng tõng mª cê thÕ. Vµ b©y giê, NhÜ nghÜ mét c¸ch v« cïng buån b·: con ngêi ta trªn đờng đời thật khó tránh đợc những cái vòng vèo quanh co. Nhĩ chợt nhớ về cái ngày anh mới cới Liên. Một cô gái nhà quê nay đã trở thành một ngời đàn bà thµnh thÞ. Tuy vËy còng nh c¸nh b·i båi bªn s«ng, t©m hån Liªn vÉn gi÷ nguyªn nét tảo tần và chịu đựng. Và chính nhờ những điều này mà sau bao ngày bôn tẩu, Nhĩ đã tìm thấy một nơi nơng tựa ấy chính là cái gia đình bé nhỏ này. Con đò đã sang quá nửa sông. Và chính giữa lúc Nhĩ đang tởng tợng mình đội chiÕc mò nan vµ sang s«ng nh mét nhµ th¸m hiÓm th× cã tiÕng ngêi vµo. Anh quay l¹i. §ã lµ «ng cô gi¸o KhuyÕn - ngêi ngµy nµo còng ghÐ qua hái th¨m søc kháe cña anh. Hai ngêi ®ang nãi chuyÖn th× bçng «ng hµng xãm hèt ho¶ng nhËn ra mÆt mòi Nhĩ đỏ rựng, hai mắt long lanh, hai bàn tay bấu chặt vào bậu cửa và run rẩy. Anh đang cố thu nhặt hết chút sức lực cuối cùng để đu mình nhò ngời ra ngoài, giơ một cánh tay làm ra vẻ ra hiệu cho một ngời nào ngoài đó. Ngay lúc bấy giờ, chiếc đò ngang mỗi ngày một chuyến chở khách qua lại hai bên sông Hồng vừa chạm mũ vào cái bờ đất lở dốc đứng phía bên này.. §Ò 3: KÓ l¹i c©u chuyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª..

(13) Bµi viÕt Nh÷ng ng«i sao xa x«i lµ c©u chuyÖn kÓ vÒ ba c« g¸i: Thao, Ph¬ng §Þnh vµ Nho trong cùng tổ trinh sát mặt đờng. Công việc của họ là ngồi chờ trên cao điểm. Khi có bom nổ thì chạy lên, đo khối lợng đất lấp vào hố bom, đếm bom cha nổ và nếu cần thì phá bom. Công việc thật chẳng đơn giản chút nào. Rất gian khổ và gần kÒ ngay c¸i chÕt. Hä ch¹y trªn cao ®iÓm c¶ ban ngµy ngay bªn c¹nh nh÷ng qu¶ bom ®ang n»m chờ nổ. Nhng họ anh dũng và vui vẻ. Họ đã quen với những vết thơng, với đất bốc khãi, kh«ng khÝ bµng hoµng vµ tiÕng m¸y bay ®ang gÇm lªn Çm Ü. ThÇn kinh lóc nµo còng c¨ng lªn nh ch·o, tim ®Ëp nhanh, ch©n ch¹y mµ biÕt ch¾c r»ng xung quanh bom sắp nổ. Nhng rồi khi xong việc, nhìn đoạn đờng, họ thấy vui, thở phào nhÑ nhâm vµ sµ ngay vÒ c¸i c¨n hÇm m¸t l¹nh cña m×nh. §¸nh mét h¬i níc m¸t cho thật đã, xong thì tất cả nằm dài trên nền đất ẩm nghe ca nhạc hay có thể nghĩ lung tung. H«m Êy vµo buæi tra, kh«ng gian im ¾ng l¹. Ph¬ng §Þnh ngåi dùa vµo thµnh đá và khe khẽ hát. Cô mê hát, có khi bịa ra cả những lời hát ngớ ngẩn lung tung. Định ngời Hà Nội và là một cô gái khá với hai bím tóc dày, mềm, cái cổ cao và đôi mắt đẹp. Nhiều anh lái xe quý mến thờng gửi th tán tỉnh cô. §ang m¬ mµng suy nghÜ, §Þnh bçng giËt m×nh. Cã tiÕng giôc cña Nho vµ chÞ Thao. Họ đã nhận ra tiếng máy bay trinh sát. Cả tổ đã rất quen với việc: cái sự im lÆng lµ sù bÊt thêng. TiÕng m¸y bay trinh s¸t vµ tiÕng ph¶n lùc gÇm gµo theo sau. - Sắp đấy! - Nho quay lng lại, chụp cái mũ sắt lên đầu. Chị Thao vẫn thong thả nhai mấy chiếc bánh quy. Chị bình tĩnh đến phát bực nhng lại hay sợ máu. Chị hay diªm dóa nhng trong c«ng viÖc, chÞ c¬ng quyÕt vµ t¸o b¹o v« cïng. ChÞ Thao cÇm c¸i thíc trªn tay §Þnh, råi nãi: "§Þnh ë nhµ. LÇn nµy nã bá Ýt, hai đứa đi cũng đủ", rồi kéo tay Nho, vác xẻng lên vai đi ra cửa. Định ở nhà trực điện thoại. Lòng cô nóng nh lửa đốt. Xung quanh chỉ thấy khãi bom mï mÞt vµ tiÕng cao x¹ n· nhau chan ch¸t. §Þch tÊn c«ng d÷ qu¸ nhng cũng may các anh cao xạ, thông tin và công binh đã kịp chi viện cho ba cô gái. Nửa tiếng sau, chị Thao về, bình thản mệt lả và cáu kỉnh. Đại đội trởng đã có đợc thông tin. Anh tế nhị cảm ơn ba cô gái. Nho cũng về, bình thản và ớt sũng. Cô vừa tắm ở dới suối lên, đẹp và mát mẻ nh mét que kem tr¾ng. Cả tổ nghĩ ngợi một lúc rồi tối lại ra đờng luôn. Họ đi phá bom trong cái không khí vắng lặng đến kinh ngời. Ba cô gái thao tác rất nhanh và thành thục. Hai m¬i phót sau, mét håi cßi, råi håi cßi thø hai næi lªn. Nh÷ng tiÕng bom næ vang trời xé toang không gian yên lặng. Mùi thuốc bom buồn nôn, đất đá rơi lộp bộp, tan ®i ©m thÇm trong nh÷ng bôi c©y. Thao và Định đã định ra về. Nhng bất chợt họ phát hiện ra Nho đã bị thơng. HÇm cña Nho bÞ sËp khi c¶ hai qu¶ bom cña chÞ cïng ph¸t næ. §Þnh vµ Thao ®a Nho vÒ. VÕt th¬ng kh«ng s©u l¾m nhng bom næ gÇn nªn Nho bị choáng. Họ tự lo chăm sóc cho cô gái vì không muốn làm phiền đơn vị. Lát sau, Nho đã thiếp đi. Hai c« g¸i ngåi yªn lÆng nh×n nhau. Hä ®ang nuèt nh÷ng giät níc m¾t vµo.

(14) trong v× lóc nµy ph¶i gi÷ sao cho cøng cái. ChÞ Thao h¸t, nh÷ng giai ®iÖu sai vµ l¹c nhịp. Nhng cần phải hát. Hát để quên đi và để vững tin hơn. Có một đám mây, một đám nữa rồi thêm đám nữa kéo đến cửa hang. Bầu trời đen đi và cơn dông ào đến đột ngột nh một biến đổi bất thờng trong trái tim con ngời vậy. ở rừng mùa này hay thế. Trời ma. Nhng là ma đá. Định nhận ra và thích thú cầm một viên đá nhỏ thả vào lòng bàn tay của Nho, vui thích và cuống cuồng. Ma t¹nh vµ t¹nh rÊt nhanh. §Þnh bçng thÉn thê vµ nuèi tiÕc. Nhng c« kh«ng tiếc những viên đá nhỏ. Cô đang nhớ về mẹ, về những ngôi sao to trên bầu trời thành phố, nhớ bà bán kem, nhớ con đờng nhựa... cơn ma đã vô tình đã xoáy mạnh vµo nh÷ng kû niÖm trong t©m hån cña c« g¸i xa quª.. §Ò 4: H·y tëng tîng m×nh lµ nh©n vËt Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè cña Xi-m«ng. Bµi viÕt Quá khứ của tôi đã có những ngày buồn đau và tuyệt vọng. Nhng nếu không cã nh÷ng ngµy nh thÕ, cã lÏ t«i sÏ kh«ng c¶m thÊy h¹nh phóc tuyÖt vêi nh chÝnh lóc nµy ®©y. C©u chuyÖn cña t«i x¶y ra vµo ngµy ®Çu tiªn khi t«i bíc ch©n vµo líp mét. Hôm ấy tôi mừng vui lắm và thật háo hức vô cùng. Tôi đến trờng vui tơi và phấn khởi. Thế nhng khi tôi vừa chực bớc chân vào lớp thì một đám bạn xúm đến vây quanh lấy chân tôi. Một đứa trong đám bắt đầu ném vào tai tôi bao lời chua chát mà cho đến bây giờ tôi vẫn chẳng thể nào quên. Tôi bực giật nhng đành câm lặng bởi đúng là lúc ấy... tôi không có bố. Tôi bật khóc, vậy mà lũ bạn tôi vẫn cha chịu thôi cái trò chơi quái ác. Buổi học đầu tiên với bao mong đợi đã không thành. Tôi buån n¶n vµ v« cïng thÊt väng bá ra phÝa bê s«ng. Trời ấm áp và dễ chịu. ánh mặt trời êm đềm sởi ấm bãi cỏ. Nớc lấp lánh nh gơng. Tôi muốn nằm ngay ra đó và ngủ đi một giấc nhng lại không sao ngủ đợc. Không thể nào quên đợc những câu nói vừa qua. Đầu tôi choáng váng, chân tay mệt mỏi rã rời. Tôi muốn chìm ngay xuống dới lòng sông để quên đi tất cả. Nhng kh«ng hiÓu sao t«i l¹i trï trõ kh«ng muèn lµm ngay. M¾t t«i rÖu r· nh×n theo những đám bọt trên sông. §ang ch¸n ng¸n, t«i bçng thÊy mét chó nh¸i con mµu xanh lôc nh¶y nhãt díi chân. Tôi vung tay tóm lấy mà không đợc. Tôi đuổi theo, vồ hụt ba lần liền rồi mới tóm đợc hai chân sau của nó. Tôi bật cời nhìn con vật cố giãy giụa để thoát thân. Nó thu mình lại trên đôi cẳng lớn, rồi bật phắt lên, đột ngột duỗi cẳng, ngay đơ nh hai thanh gç; trong lóc gi¬ng trßn con m¾t cã vµnh vµng, nã dïng hai ch©n tríc ®Ëp vµo kho¶ng kh«ng, hu¬ lªn nh hai bµn tay. Trß nghÞch víi chó nh¸i bçng gîi cho tôi nhớ về một đồ chơi thuở nhỏ. Và thế là tự nhiên tôi nghĩ đến nhà, đến mẹ. Tôi thấy buồn vô cùng và lại khóc. Ngời tôi rung lên, tôi sợ, quỳ xung và đọc kinh cầu nguyện nh trớc khi đi ngủ nhng không đọc hết. Nỗi buồn càng lúc càng giăng kín lòng tôi. Tôi chẳng còn nghĩ đợc điều gì nữa, chẳng nhìn thấy cái gì nữa. Tôi chØ ngåi «m mÆt vµ cø nøc në m·i kh«ng th«i. Thế rồi, bỗng nhiên tôi giật nảy mình. Một bàn tay chắc nịch của ai đó vừa đặt lªn vai t«i vµ tai t«i nghe nh÷ng lêi nãi åm åm nhng ®Çy chia sÎ: - Có điều gì làm cháu buồn phiền đến thế, cháu ơi?.

(15) T«i quay l¹i. Mét b¸c c«ng nh©n cao lín, r©u tãc ®en, qu¨n, ®ang nh×n t«i b»ng ¸nh m¾t nh©n hËu v« cïng. T«i tr¶ lêi, giäng nghÑn ngµo trong khi m¾t vÉn cßn ¬n ít: - Chúng nó đánh cháu... vì... cháu... cháu... không có bố... không có bố. - Sao thÕ - b¸c ta mØm cêi b¶o - ai mµ ch¼ng cã bè. T«i nãi tiÕp (mét c¸ch khã kh¨n) trong tiÕng nÊc: - Ch¸u... ch¸u kh«ng cã bè. Tôi nhận ra bác công nhân bỗng nghiêm mặt lại. Và hình nh bác đã nhận ra t«i. B¸c nãi: - Thôi nào, đừng buồn nữa, cháu ơi, và về nhà với mẹ cháu, với bác đi. Ngời ta sÏ cho ch¸u... mét «ng bè. Ngay lúc ấy, tôi không biết lời nói kia có thật hay không. Thế nhng trên đờng vÒ, lßng t«i trµn ®Çy hy väng. - Tha b¸c, ®©y råi! Nhµ ch¸u ë ®©y - t«i nãi: MÑ t«i më cöa bíc ra khi b¸c c«ng nh©n ®ang m¶i ng¾m ng«i nhµ nhá, quÐt v«i tr¾ng vµ hÕt søc s¹ch sÏ cña mÑ con t«i. ThÊy mÑ t«i, b¸c e dÌ, cÇm mò mét bªn tay vµ nãi: - §©y, tha chÞ, t«i d¾t vÒ tr¶ cho chÞ ch¸u bÐ bÞ l¹c ë gÇn bê s«ng. Không để cho mẹ kịp trả lời, tôi bỗng ôm chầm lấy mẹ rồi òa khóc: - Không, mẹ ơi, con đã muốn nhảy xuống sông cho chết đuối, vì chúng nó đánh con... đánh con... tại con không có bố. Đôi má của mẹ tôi cứ thế đỏ bừng lên và đôi mắt gợi một nỗi buồn sâu thẳm. Mẹ ôm tôi vào lòng, hôn lấy hôn để trong nghẹn ngào nớc mắt khiến tôi càng nức nở hơn. Nhng rồi nh vừa chợt nghĩ đến một điều gì trớc đó, tôi bỗng chạy đến bên b¸c c«ng nh©n vµ nãi: - B¸c cã muèn lµm bè ch¸u kh«ng? Tôi hồi hộp đợi chờ, trong khi ấy mẹ tôi ngả vào tờng và hai tay ôm ngực. Kh«ng thÊy tr¶ lêi, t«i l¹i nãi, m¹nh mÏ vµ døt kho¸t: - NÕu b¸c kh«ng muèn, ch¸u sÏ quay trë l¹i nh¶y xuèng s«ng chÕt ®uèi. Đến đây, bác công nhân mới nở nụ cời rồi đáp: - Cã chø, b¸c muèn chø. T«i ng©y th¬ vµ sung síng v« cïng. T«i hái tiÕp ngay: - Thế bác tên gì để cháu còn trả lời chúng nó khi chúng nó muốn biết tên của b¸c? - Phi-líp - ngời đàn ông đáp. Tôi im lặng một giây để ghi nhớ cái tên ấy vào đầu. Rồi hết cả buồn, tôi vơn hai c¸nh tay ra nãi: - ThÕ nhÐ! B¸c Phi-lÝp, b¸c lµ bè ch¸u. Tôi sung sớng quá! Bác Phi-líp bớc đến nhấc bổng tôi lên, hôn vào hai má tôi, råi b¸c s¶i tõng bíc dµi bá ®i véi v·..

(16) Sau hôm ấy, tôi lại đến trờng. Vừa bớc vào cửa lớp, tôi lại nghe một tiếng cời ác ý. Buổi học hôm ấy qua nhanh, lúc tan học, đứa bạn hôm trớc lại định trêu chọc t«i. Nhng t«i lín tiÕng qu¸t vµo mÆt nã: - Bè tao Êy µ, bè tao tªn lµ Phi-lÝp. Kh¾p xung quanh t«i l¹i bËt lªn nh÷ng tiÕng la hÐt v« cïng thÝch thó: - Phi-lÝp g×?... Phi-lÝp nµo?... Phi-lÝp c¸i g×?... Mµy lÊy ®©u ra Phi-lÝp cña mµy thÕ? Nhng t«i kh«ng tr¶ lêi. T«i mét mùc tin tëng vµ ®a con m¾t th¸ch thøc bän kia. Cũng may đúng lúc ấy thầy giáo đến. Bọn bạn kia nhìn thấy thầy bèn giải tán. Cßn t«i, t«i c¶m ¬n thÇy råi còng ra vÒ. Nhng kh¸c h¼n mäi h«m, h«m nay t«i h·nh diÖn vµ vui mõng l¾m. Câu chuyện của tôi là thế. Bây giờ thì bố Phi-líp đã về ở với mẹ con tôi và lũ bạn cũng không còn trêu tôi nữa. Ngẫm lại, những chuyện ngày xa thật đáng buồn. ThÕ nhng sau tÊt c¶ t«i ph¶i c¶m ¬n, c¶m ¬n rÊt nhiÒu bè Phi-lÝp cña t«i.. Đề 5: Sau khi tự tử ở giếng Loa Thành, xuống thủy cung, Trọng Thủy đã tìm gặp lại Mị Châu. Những sự việc gì đã xảy ra? Hãy kể lại câu chuyện đó. Bµi viÕt Träng Thñy tØnh dËy th× bµng hoµng nhËn ra m×nh ®ang ë gi÷a mªnh m«ng biÓn níc. Nh÷ng tÇng san h« cø liªn tiÕp nèi nhau lµm che khuÊt tÇm nh×n. Xung quanh chàng lúc ấy chỉ có nớc và những đàn cá tung tăng bơi lội. Träng Thñy vÉn cßn ng¬ ng¸c. Chµng dÊn bíc ®i miÔn cìng vµ kh«ng ph¬ng hớng. Thế nhng vừa ra khỏi đám san hô, Trọng Thủy đã bị bốn năm hình nhân quái lạ mình ngời đầu tôm cá từ đâu kéo đến trói chặt đa đi. Trọng Thủy đợc đa đến một cung điện nguy nga lộng lẫy, cái mà chàng cha bao giờ gặp ở trên trần. Những ngôi nhà tráng lệ sáng trng màu ngọc, có đầy đủ lính canh và ngời hầu ra vµo tÊp nËp. Qua bèn n¨m lÇn cöa canh nh thÕ, Träng Thñy bÞ b¾t vµo quú ë trong đại điện. Một tên lính trong nhóm ngời kia cũng quỳ xuống và tha: - Tha công chúa! Bọn thuộc hạ bắt đợc tên này ở ngoài cổng điện. Xem chừng hắn đến đây có ý gian tà, xin công chúa đa ra xét tội. Ngêi ngåi trªn kia lªn tiÕng. Träng Thñy nghe thÊy quen quen nhng mÆt ngêi kia bÞt kÝn nªn chµng kh«ng nh×n râ. - Này, anh kia! Anh từ đâu tới mà lại lạc đến đây? - D¹, bÈm! T«i ngêi trÇn, v× ngê ngêi t×nh ®ang ë trong giÕng níc nªn míi lao mình xuống giếng rồi bị lạc đến nơi đây. - VËy anh tªn g×? - T«i lµ Träng Thñy, lµ con trai cña TriÖu §µ V¬ng. - Ta nghe nãi ë trªn trÇn, ng¬i g©y ra nhiÒu téi ¸c cho nh©n d©n ¢u L¹c, khiÕn họ vô cùng oán thán. Điều đó có đúng hay không? Träng Thñy v« cïng ng¹c nhiªn. Kh«ng ngê mét ngêi hoµn toµn xa l¹ l¹i biÕt ngän ngµnh mäi chuyÖn cña m×nh. BiÕt lµ kh«ng thÓ chèi, Träng Thñy bÌn viÖn lý do:.

(17) - Thùc t×nh t«i còng lµ lµm theo ý cña vua cha. - Nhà ngơi lại còn định chối tội hay sao? Ngời ngồi trên điện kia nổi nóng. Nhà ngơi giả vờ sang cầu hòa Âu Lạc, xin cới công chúa Mị Châu để chờ cơ hội trộm nỏ thần đã là một tội. Tàn bạo hơn, ngơi lại cho quân lính sang giày xéo bờ câi níc Nam lµm cho mu«n d©n kªu gµo trong ®au khæ. Kh«ng nh÷ng thÕ, nhµ ng¬i cßn nhÉn t©m bøc chÕt vua ¢u L¹c, bøc chÕt ngêi vî thñy chung mµ ng©y th¬ dại dột của mình. Với bằng ấy tội danh nhà ngơi còn muốn đổ lỗi cho ai? Träng Thñy t¸i mÆt, kh«ng biÕt ngêi ngåi trªn ®iÖn lµ ai. Nhng sî qu¸, chµng cói ®Çu nhËn téi: - Tha c«ng chóa! T«i biÕt m×nh mang téi lín nhng t«i mét lßng yªu quý MÞ Châu, ngày đêm mong ngóng đợc gặp nàng để tỏ bày nỗi lòng ân hận. - Bây giờ nhà ngơi mới hối hận thì có giải quyết đợc gì đâu? - T«i biÕt vËy. Nhng ngµy xa, MÞ Ch©u v× rÊt yªu th¬ng t«i mµ nghe t«i tÊt c¶. Tôi yêu thơng nàng thật tôi đã lừa dối trái tim trong trắng của nàng nên tôi day dứt l¾m. §Õn khi nµng mÊt ®i t«i míi biÕt dï cã lµ vua ¢u L¹c nhng nÕu mÊt MÞ Ch©u, cuộc sống của tôi cũng chẳng có ý nghĩa gì. Tôi rất muốn gặp nàng để ít nhất đợc nãi víi nµng sù hèi hËn cña t«i. - Träng Thñy! Chµng h·y ngÈng mÆt lªn vµ nh×n xem thiÕp lµ ai? - Nµng lµ... MÞ Ch©u! - Vâng thiếp đúng là Mị Châu. Sau khi thiếp chết đi, vua Thủy Tề đã rất thơng tình mà nhận thiếp làm con gái. Vì thế thiếp mới đợc ở nơi đây. - MÞ Ch©u! Ta xin lçi nµng. V× ta mµ nµng ph¶i chÞu bao ®au khæ. B©y l©u nay ta chỉ ớc đợc gặp nàng. Ta sẵn sàng bỏ đi tất cả để đợc cùng nàng sống trong hạnh phóc. H·y tha thø cho ta. - Thiếp mừng vì chàng đã nhận ra lầm lỗi. Nhng chúng ta không thể sống với nhau. Nếu làm nh vậy, ngời đời sẽ nhạo báng chúng ta mãi mãi. Không đợc sống với nhau coi nh cũng là một sự trừng phạt xứng đáng với những lỗi lầm quá lớn của chúng ta ở trên hạ giới. Thiếp đã đợi ngày này từ rất lâu rồi và chỉ để đợc nói với chàng một câu thôi: hãy sống sao cho tốt trong những ngày sắp tới để bù đắp cho những gì mà chúng ta đã gây ra. MÞ Ch©u võa nãi døt c©u th× c¶ cung ®iÖn nguy nga bçng biÕn ngay ®©u mÊt. Xung quanh v¾ng lÆng chØ cßn tr¬ l¹i mét m×nh Träng Thñy. Chµng ©n hËn mµ lặng câm không nói đợc. Vết nhơ mà chàng đã gây ra có lẽ chỉ có nớc biển Đông xô dạt ngàn đời mới mong xóa đợc. Trọng Thủy cứ ngồi đó hàng chục ngày đêm. Và rồi không biết tự bao giờ. Chàng đã hóa thành ngời đá. Sau này hàng mấy trăm năm, có ngời lặn xuống biển Đông mò ngọc quý vẫn còn nhìn thấy một tảng đá hình ngời âu sầu khổ não đang dang hai cánh tay ra nh cầu xin ai đó một điều gì.. Đề 6: Kể lại một kỷ niệm sâu sắc của anh (chị) về tình cảm gia đình, tình b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt. Bµi viÕt - Hïng ¬i! Sao l©u thÕ? Muén häc mÊt råi..

(18) -...? - Tớ xin lỗi vì đã để cậu phải đợi lâu. Tặng cậu nhân ngày sinh nhật. Tôi thật bất ngờ khi Hùng dúi nhanh vào tay tôi một đôi dép mới. Nhoẻn miÖng cêi, t«i nãi: - Sao hôm nay bày vẽ thế. Cậu định chuộc lại lỗi lầm hôm trớc hay sao? Tôi nói ra câu ấy cốt là chỉ nói đùa thôi. ấy vậy mà không ngờ mặt Hùng xịu h¼n ®i. Tr«ng cËu, t«i hèi tiÕc vÒ nh÷ng g× mµ m×nh võa míi nãi. Câu chuyện xảy ra hai tháng trớc đây khi tôi với Hùng từ một đôi bạn vô cùng thân thiết trở nên đối nghịch. Hïng víi t«i kh«ng cïng xãm nhng chóng t«i lµm b¹n víi nhau tõ khi bíc vµo lớp một. Từ đó trở đi năm nào chúng tôi cũng học cùng lớp với nhau, ngồi cùng bµn víi nhau vµ chia sÎ víi nhau tÊt c¶. T×nh b¹n cña chóng t«i còng bëi thÕ mµ bÒn chÆt vµ th©n thiÕt l¾m. Cuéc sèng cứ thế trôi đi thật đẹp nếu không có chuyện lớp tôi xảy ra liên tiếp những vụ mất tiÒn. Trong gần một tháng hơn một triệu đồng bỗng nhiên không cánh mà bay. Nạn nhân là gần chục bạn lớp tôi, trong đó Hùng bị mất nhiều hơn tất cả. Kh«ng khÝ ë líp tõ h«m x¶y ra chuyÖn mÊt tiÒn bçng nhiªn trë nªn c¨ng th¼ng. C« chñ nhiÖm råi c¶ ®oµn thanh niªn còng vµo cuéc mµ kh«ng thÓ nµo t×m ra thñ ph¹m. ë trêng chóng t«i còng chÞu nhiÒu ¸p lùc. Mét líp chän víi toµn nh÷ng häc sinh u tó mµ l¹i x¶y ra chuyÖn kh«ng hay nh thÕ th× tr¸nh sao khái nh÷ng c¸i nh×n vµ sù chª bai cña c¸c b¹n líp bªn. Cø thÕ néi bé líp t«i b¾t ®Çu lôc đục. Một số mối quan hệ có nguy cơ rạn nứt và đổ vỡ. Dẫu vẫn biết "một mất mời ngê" nhng râ rµng kh«ng thÓ kh«ng bùc giËn khi m×nh tù nhiªn bÞ c¶ líp hoµi nghi. Gần một tháng đã trôi qua vậy mà chuyện ở lớp vẫn không hề tiến triển. Hôm Êy, vÉn nh thêng lÖ, t«i ®i häc vµ qua cæng nhµ Hïng. ThÕ nhng míi gÆp t«i, Hïng đã nói: - Cã lÏ tõ nay tao ch¼ng nªn tin ai c¶. T«i nghe thÊy l¹, bÌn hái l¹i: - CËu nãi thÕ nghÜa lµ sao? Hïng l¹nh nh¹t: - Ch¼ng sao c¶. Cã vËy mµ cßn kh«ng hiÓu hay sao? Câu nói của Hùng đáp hẳn vào nhân cách của tôi. Nhng tôi cha kịp phản ứng g× th× Hïng quay ngo¾t ®Çu xe ®i th¼ng. Vậy là đã rõ, Hùng đã nghi ngờ cả bản thân tôi. Tôi buồn lắm, rệu rã đạp xe tíi cæng trêng, c¾p cÆp vµo líp ngåi bªn ngêi b¹n th©n c¶ buæi mµ kh«ng d¸m b¾t lêi. Mçi khi t«i trém nh×n sang, vÎ mÆt Hïng l¹i ¸nh lªn sù bÊt cÇn vµ th¸ch thøc. Buæi häc h«m Êy tr«i qua c¨ng th¼ng, chËm ch¹p vµ mÖt nhäc. Tan học, lần đầu tiên từ khi bớc vào ngôi trờng mới, tôi một mình đạp xe vội vã về nhà. Mệt mỏi và chán nản, tôi nằm vật ra giờng. Chẳng lẽ tình bạn đẹp đẽ của chúng tôi lại đổ vỡ một cách đơn giản thế ? Không thể đợc! Tôi phải nghĩ và phải làm rõ "vụ án" này để chứng minh cho sự trong sạch của mình và quan trọng.

(19) hơn là để cứu vãn tình bạn của chúng tôi. Những ngày sau đó là những kỷ niệm rất buồn đối với tình bạn của chúng tôi. Tôi không nói và nh thế Hùng càng có lý để ngờ vực gian trá của tôi. Nhng tôi không chấp nhận, tôi cùng một vài bạn nam trong lớp đã lập thành một nhóm quyÕt t©m ph¸ vô ¸n nµy. Kh«ng nghi ngê b¹n nµo trong líp, chóng t«i híng mòi ®iÒu tra vµo mét sè ngêi hay qua l¹i líp m×nh. Kh«ng ngê, chØ kh«ng ®Çy n¨m buổi học chúng tôi đã tóm đợc ngay thủ phạm. Tất cả thế là đã rõ, thủ phạm lấy c¾p tiÒn kh«ng ph¶i lµ häc sinh cña líp t«i. Nh÷ng c¨ng th¼ng trong líp tù nhiªn kh«ng cßn n÷a, b¹n bÌ l¹i hßa nh· vµ vui vÎ víi nhau. Cũng sau hôm ấy, Hùng đã đến tận nhà tôi và xin lỗi. Tôi chỉ cời và nắm chặt hai bàn tay của nó. Tôi không bao giờ ngờ đợc giữa tôi và Hùng lại có những ngày nh thÕ. Nhng qu¶ thùc sau tÊt c¶ nh÷ng chuyÖn nµy, t«i l¹i c¶m thÊy cµng yªu quý nã h¬n... - Tớ... tớ cảm ơn và xin lỗi cậu. Tớ chỉ đùa thôi. Hïng kh«ng nh×n th¼ng vµo t«i: - Tí biÕt m×nh cã lçi vµ tí ©n hËn l¾m. Tí chØ mong tõ b©y giê cËu vÉn coi m×nh lµ b¹n. - CËu ngèc l¾m. Tí cã suy nghÜ g× ®©u! T«i an ñi. Thế đấy kỷ niệm của tôi và Hùng là thế. Đúng là hạnh phúc là một sự đấu tranh. Hay nói đúng hơn, sau những gian nan ta mới hiểu hết ý nghĩa của hai từ h¹nh phóc. T«i tù hµo vÒ ngêi b¹n cña t«i. T«i yªu quý c¶ sù ng©y th¬ vµ ch©n thµnh cña nã.. §Ò 7: C©y lau chøng kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang than thở một mình rồi tự vẫn. Hãy kể lại câu chuyện đó theo giọng kể ở ngôi thứ nhÊt hoÆc ng«i thø ba. Bµi viÕt Họ nhà lau tía chúng tôi đã sống trên bờ Hoàng Giang cả triệu năm rồi. Gia tộc tôi đã trải qua bao nhiêu thế hệ tôi cũng không thể nhớ. Nhng gia đình tôi thờng có thói quen truyền kể cho nhau nghe những "chuyện đời" xảy ra ở trên sông mà các thế hệ cha ông của chúng tôi từng chứng kiến. Bao nhiêu năm đã trôi qua và cũng đã quá già để nhớ về mọi chuyện, thế nhng tôi vẫn còn nhớ nh in cái ngày bi kịch đến với ngời thiếu phụ Vũ Nơng. Tôi nhớ ngày ấy tôi vẫn còn trẻ lắm. Tôi thờng có thói quen thức rất khuya để khỏa mình trong nớc dới những đêm trăng. Nớc sông Hoàng Giang ban đêm rất lặng và dịu mát. Trăng sáng, lại đợc đùa giỡn với mấy chị cá mơng thì thật là thỏa thÝch. H«m Êy, ®ang uèn m×nh trong níc, t«i bçng giËt m×nh khi chît nghe cã tiÕng ai ®ang nøc në. T«i nÝn lÆng, tiÕng khãc ngµy mét râ h¬n. Kh«ng nghi ngê g× n÷a (tôi nghĩ), chắc có ai đó đang gặp một chuyện gì đó rất đau thơng. Tôi quên ngay anh nớc và mấy chị cá mơng khi bắt đầu nghe giọng một ngời đàn bà than thở: - Con lạy trời lạy đất, lạy hà bá dới lòng sông! Thân kiếp con khổ quá. Những mong ngày chồng chinh chiến xa về là ngày gia đình đoàn viên sum họp. Vậy mà cái mong ớc ấy giờ tan nh mây nh khói. Bao năm qua con đã phải chịu muôn ngàn.

(20) cay đắng. Chồng đi chiến trận nơi xa, một mình con tần tảo chăm mẹ già nuôi con nhỏ. Rồi đến khi mẹ già lâm bệnh, con lại chạy đôn chạy đáo lo đủ chuyện thuốc thang mà vẫn không sao cứu đợc. Mẹ mất đi, con mất hẳn một nguồn động viên, quan tâm, chia sẻ. Ngay lúc ấy con đã phải tự nhắn nhủ mình: Phải nuôi hy vọng. Tất cả mọi điều tốt đẹp, con đã dành cho bé Đản thơng yêu. Bao hy vọng đợc mẹ con con nu«i lín tõng ngµy, vËy mµ giê ®©y «ng trêi l¹i hay ch¬i ¸c, l¹i g©y c¶nh trớ trêu mà cớp đi của con tất cả. Con còn sống để làm chi. T«i nghe nh÷ng lêi than thë mµ ®au xãt cho ngêi phô n÷. Sèng ë bªn s«ng, t«i đã chứng kiến bao điều nhng cha bao giờ thấy chuyện nào đau lòng nh vậy. Đằng sau những câu nói sầu não đến nát lòng kia hẳn phải là một bi kịch lớn. Tôi băn khoăn lắm nhng cha kịp suy đoán điều gì thì ngời đàn bà kia lại khóc: - BÐ §¶n, con yªu! MÑ thËt cã lçi víi con khi mÑ bá ®i gi÷a lóc nµy. Nhng mÑ đâu có thể chọn đợc một con đờng nào khác. Bố đã nghi ngờ sự thủy chung của mẹ con ta. Vậy là bao công lao của con và mẹ bố đều đổ đi tất cả. Mẹ không thể sèng trong sù ngê vùc cña cha con. MÑ kh«ng thÓ cã lçi víi bµ vµ chÊp nhËn nh÷ng g× xÊu xa mµ m×nh kh«ng cã. MÑ cã danh dù cña sù thñy chung vµ trinh tiết. Mẹ phải giữ đợc tâm hồn mẹ trong ánh mắt của những ngời hàng xóm. Mẹ không thể sống. Mẹ sẽ chết để thức tỉnh sự ghen tuông mù quáng của cha con. §¶n th¬ng yªu! MÑ xin lçi con v× tÊt c¶. Sau câu nói ấy, mặt nớc bắt đầu khua động mạnh. Tôi giật mình và bàng hoàng nhận ra ngời đàn bà đang dấn thân về phía lòng sông. Yêu thơng và oán giận. Nhng chỉ là một cây lau nhỏ bé, tôi không thể làm đợc gì hơn. Nớc bắt đầu dâng lên đến ngang ngời rồi đến gần hết cánh tay ngời phụ nữ. Ngời đàn bà đau khổ đã quyết trầm mình để giải những oan khiên. Bờ sông Hoàng Giang vẫn lặng. Gió vẫn thổi mát rợi nhng trăng đã khuất. Không gian tĩnh mịch đến ghê ngời khiến tôi vẫn nghe và nghe rất rõ những lời tr¨ng trèi cuèi cïng cña ngêi phô n÷ khèn khæ kia. - Trơng Sinh chàng hỡi! Chàng đã phụ công của thiếp. Nh một đứa trẻ thơ nghịch một trò chơi mà không cần suy nghĩ, chàng đã coi thờng sự thủy chung của thiếp. Nay tình chồng nghĩa vợ đã chẳng thể dài lâu, thiếp chỉ mong sau cái chết nµy chµng cã thÓ thÊy nçi ®au mµ thøc tØnh. Chµng h·y ch¨m sãc cho con, h·y nuôi dạy để cho nó đợc nên ngời. Con xin l¹y «ng hµ b¸. Con lµ Vò N¬ng. Nay v× bÞ oan mµ ph¶i chän t×m c¸i chết để giải mối oan tình. Thân này đã nguyện dâng cho hà bá. Nhng con chỉ mong nếu thực lòng thủy chung son sắt thì xin cho đợc giải mối oan tình những mong Tr¬ng Sinh thøc tØnh. Nhîc b»ng con ®©y cã chót t t×nh th× xin hµ b¸ cø ®Çy ải mãi mãi dới tầng địa ngục. Mặt sông Hoàng Giang đã lặng thinh. Tôi không còn nghe bất cứ một lời nói hay một âm thanh nào nữa. Vậy là hà bá đã đón ngời phụ nữ kia đi nhẹ nhàng nhng chắc chắn không thanh thản. Cả cuộc đời sống ở bên sông, chứng kiến dòng đời bao thay đổi với cả nỗi buồn lẫn niềm vui. Có những chuyện tôi đã quên, có những chuyện tôi còn nhớ nhng kh«ng cã chuyÖn nµo tª t¸i nh c¸i chÕt cña Vò N¬ng. Nghe hÕt c©u chuyÖn Êy, t«i võa giËn anh chång, l¹i võa th¬ng cho ngêi vî. Hä yªu th¬ng nhau råi l¹i tù gây những đau đớn cho nhau. Bao năm đã trôi qua, nỗi oan của Vũ Nơng cũng đã đợc chính ngời chồng kia giải. Thế nhng cho đến tận hôm nay tôi vẫn không hiểu.

(21) đợc con ngời thật vĩ đại và cao cả biết bao nhng tại sao vẫn có những lúc họ ích kỷ vµ nhá nhen lµm vËy?. §Ò 8: Hãa th©n vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn biÕn vµ kÕt thóc cña truyÖn C« bÐ b¸n diªm (hoÆc diÔn biÕn sù viÖc t¬ng tù, nhng kÕt thóc kh¸c). Bµi viÕt Trời đã tối, cửa sổ mọi nhà đều sáng rực ánh đèn và trong phố sực nức mùi ngỗng quay. Giây phút đón giao thừa sắp đến. Vậy mà chúng tôi vẫn cùng cô bé téi nghiÖp rong ruæi qua tõng con phè. Chóng t«i tù nhñ h·y n»m yªn, n»m yªn vµ cầu nguyện để tất cả chúng mình sẽ đi về nhà ai đấy. Chỉ có vậy và chỉ có vậy thôi, cô chủ mới đợc về nhà để đón Tết trong ấm cúng. ThÕ nhng thËt o¸i o¨m thay. §ªm ba m¬i, ai cßn ®i mua diªm lµm chi n÷a. Giờ này họ đã yên ổn cả rồi. Họ đang ngồi bên lò sởi và chờ đến giờ phá cỗ. Chóng t«i biÕt vËy vµ c¶ c« chñ nhá téi nghiÖp cña chóng t«i còng thÕ. Nhng c« vẫn cứ đi, lang thang trong rét mớt và hy vọng. Niềm hy vọng ấy trong cái đêm nay thật quá nhỏ nhoi. Vậy mà nó chỉ chực chờ để tan biến mất. Trời đã về khuya. Và chúng tôi cảm thấy đôi bàn tay của cô chủ đang cứng lại. Cô dừng lại và ngẫm nghĩ về một điều gì đó. Bỗng đột nhiên, cô rút một trong sè chóng t«i ra vµ quÑt s¸ng. Anh b¹n cña chóng t«i bÐn löa rÊt nhanh lo¸ng qua råi biÕn ®i trªn nÒn than hång rùc. Chóng t«i kh«ng biÕt c« bÐ nghÜ g× nhng ¸nh m¾t c« bÐ rÊt vui vµ h×nh nh miÖng c« cßn ¸nh lªn c¶ mét nô cêi th× ph¶i. Cô bé duỗi chân ra nhng đờ đẫn nhìn que diêm vụt tắt. Cô lại bần thần và suy nghĩ hồi lâu. Chắc cô bé đang lo không bán đợc diêm, về nhà sẽ bị cha chửi mắng. ThÕ råi, m¹nh mÏ h¬n, c« l¹i quÑt löa anh b¹n thø hai. Löa l¹i ch¸y vµ s¸ng rực. ánh mắt cô bé lại vui lên. Khuôn mặt đỏ hồng rạng rỡ. Nhng không đầy một phót sau, anh b¹n t«i vôt t¾t. Tríc mÆt c« bÐ chØ cßn lµ nh÷ng bøc têng l¹nh lÏo, dày đặc, tối tăm. Phố xá vẫn vắng teo và lạnh buốt. Tuyết phủ trắng xóa, gió bấc vi vu và mấy ngời khách qua đờng quần áo ấm áp vội vã đi đến nơi hò hẹn. C« chñ kh«ng cßn nghÜ vÒ cha. C« kh«ng cßn sî. C« quÑt thªm mét que diªm n÷a. LÇn nµy c¶m gi¸c nh anh b¹n cña chóng t«i bèc ch¸y l©u h¬n. NiÒm vui còng dừng lại trên khuôn mặt của cô chủ tôi lâu hơn đôi chút. Không biết lúc này cô bé đang nghĩ đến cái gì, đến cây thông Nô-en hay đến ngời bà yêu quý. C« bÐ l¹i quÑt thªm mét que diªm n÷a. Mét ¸nh s¸ng xanh táa ra xung quanh. C« bÐ cêi vµ reo lªn h¹nh phóc: - Bµ ¬i! Cho ch¸u ®i víi! Ch¸u biÕt r»ng diªm t¾t th× bµ còng biÕn ®i mÊt nh lß sởi, ngỗng quay và cây thông Nô-en ban nãy. Nhng xin bà đừng bỏ cháu ở nơi đây. Trớc khi bà về với Thợng đế chí nhân, bà cháu ta đã từng sung sớng biết nhờng nào. Dạo ấy bà từng chủ cháu rằng nếu cháu ngoan ngoãn, cháu sẽ đợc gặp lại bà. Bà ơi! Cháu van bà, bà xin với Thợng đế chí nhân cho cháu về với bà. Chắc Ngời kh«ng tõ chèi ®©u. Anh b¹n thø t cña chóng t«i vôt t¾t. ThÕ lµ c¸i ¶o ¶nh rùc s¸ng trªn khu«n mÆt c« chñ nhá còng biÕn mÊt lu«n. Nhng c« b¾t ®Çu l«i ra tÊt c¶ chóng t«i vµ quÑt s¸ng. Dêng nh c« chñ cña chóng t«i ®ang muèn nÝu kÐo mét ®iÒu g×. Chóng t«i nèi.

(22) nhau chiÕu s¸ng nh gi÷a ban ngµy. Vµ chóng t«i nhËn ra trªn khu«n mÆt kia ®ang në ra mét nô cêi m·n nguyÖn. Mét xã têng bçng vôt s¸ng lªn nhng còng chØ mét phút sau nó lại trở về với cái tối tăm lạnh lẽo. Chúng tôi đã thắp lên những tia sáng cuèi cïng cßn c« chñ cña chóng t«i th× bçng nhiªn gôc xuèng. Cã lÏ c« mÖt qu¸. Cô đã không ăn và không nghỉ suốt những ngày qua nên chắc bây giờ đang đói lả. Chúng tôi thơng cô chủ quá và cầu mong sao cho đêm giao thừa qua thật là nhanh. Sáng ngày mùng một, tuyết vẫn phủ kín mặt đất, nhng mặt trời lên, trong sáng vµ chãi chang trªn bÇu trêi xanh nhît. Chóng t«i - nh÷ng que diªm cßn sãt l¹i trong túi của cô chủ đêm qua bỗng nghe thấy tiếng gọi của một ngời phụ nữ: - Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u lµ con c¸i nhµ ai mµ ra n«ng nçi thÕ nµy. Ngời đi đờng cũng bắt đầu xúm lại. Họ tò mò đoán và ngắm nghía cô gái có đôi má hồng và đôi môi đang cời mỉm nằm giữa những bao diêm, trong đó có một bao đã đốt hết hẳn. Ngời đàn bà khi nãy rẽ đám đông ra để chen vào. Tay bà mang theo mét cèc s÷a ®ang cßn nãng vµ mét chiÕc ¸o l«ng cõu ®ang cßn míi. Uèng một cách khó khăn vài ngụm sữa, cô chủ đã mơ màng tỉnh lại. Mấy ngời đàn ông gióp ngêi phô n÷ ®a c« chñ vÒ mét ng«i nhµ nhá råi hä t¶n m¸c ®i ch¬i. B©y giê c« chủ đã tỉnh hẳn và đang ngồi bên lò sởi. - Ch¸u c¶m ¬n bµ! C« chñ nãi. Ngời phụ nữ nhanh nhảu đáp: - Không có gì đâu cháu ạ! Nhìn cháu ta đã đoán ra tất cả mọi việc rồi. Ta cũng buồn nh cháu. Trớc đây ta cũng có một cô cháu gái nhng Thợng đế chí nhân đã rớc nó đi. Giờ ta gặp cháu đâu phải chăng là Thợng đế thơng ta mà trả cho ta đứa ch¸u. Ta tuy nhá nhng rÊt réng lßng th¬ng. NÕu ch¸u muèn, ch¸u cã thÓ ë ®©y víi ta lµm b¹n. Cô bé không đáp lời ngời phụ nữ. Mắt cô bé rng rng nhìn những bông tuyết ®ang r¬i tr¾ng xãa ngoµi khung cöa. Nhng råi bçng nhiªn c« quay l¹i, sµ vµo vßng tay ©u yÕm cña ngêi thiÕu phô vµ nøc në: Bµ ¬i! Bµ ¬i! Bµ th¬ng ch¸u mµ trë vÒ víi ch¸u thËt hay sao!. §Ò 9: Lª-nin nãi: "T«i kh«ng sî khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî nh÷ng phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ chiÕn th¾ng vÎ vang nhÊt". B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kÓ mét c©u chuyÖn "VÒ mét häc sinh tốt, phạm một số sai lầm nhng đã kịp thời tỉnh ngộ, chiến thắng bản th©n". Bµi viÕt Khi tôi tiễn anh bạn của tôi - ngời mà tôi sẽ kể cho các bạn nghe về cuộc đời anh ấy, đến một ngôi trờng mới, tôi đã hỏi: "Anh nghĩ gì về những việc đã qua". Anh đã trả lời tôi mà không hề ngợng nghịu: "Tôi xấu hổ. Nhng phải biết xcấu hổ mới đứng lên và đi đợc". Tôi nể phục anh ở câu nói ấy sau tất cả những gì đã xảy ra với đời anh. Hải - tên của anh, là một đứa con ngoan thực sự. Nhà anh nghèo và lam lũ lắm. Bố mẹ anh đều vất vả nhng họ lại chẳng hợp nhau. Còn họ không hợp vì lý do gì, tôi cũng không biết nữa. Gia đình vốn đã không yên ổn nên Hải phải vừa học vừa chăm chút cho công việc gia đình và lo lắng cho cô em gái cha đầy sáu tuổi..

(23) C«ng viÖc bï ®Çu nh thÕ nhng H¶i lµ mét häc sinh rÊt kh¸. H¶i häc tèt tÊt c¶ c¸c m«n vµ lµ mét häc sinh cã nhiÒu triÓn väng (xin nãi thªm ë vïng quª nghÌo khæ nh quª t«i, mét häc sinh võa lam lò l¹i võa häc giái nh anh lµ rÊt hiÕm). ChÝn n¨m häc cÊp mét vµ cÊp hai tr«i qua nhanh chãng. Vµ còng ngÇn Êy n¨m vì công việc gia đình mà Hải bỏ mất đi bao nhiêu mơ ớc. Đặt chân vào đến cấp ba, Hải đã lớn nhng lại bắt đầu không chịu đợc những áp lực của xung quanh. Bố của anh ngày càng quá đáng khiến anh không còn đủ sức vợt qua nỗi khổ. Hải bắt đầu nhôt chÝ, häc hµnh sa sót vµ ch¸n n¶n. H¶i l× ra råi dÇn dÇn nÐ tr¸nh ®i nh÷ng lêi động viên an ủi của mọi ngời. Những buổi học bắt đầu đứt quãng. Bạn bè thì không hiểu vì sao anh quen biết và thân thiết với những đám du côn. Giờ đây không phải là những gốc cây nhiều bóng mát - nơi ngày xa Hải tranh thủ từng phút để ra đọc sách, mà nơi đến của anh lµ nh÷ng qu¸n game. H¶i trèn tr¸nh vµ mÊt ®i tÊt c¶ niÒm tin (chø cßn g× lµ niÒm cảm phục) của bạn bè và của cả ngời thầy đáng mến luôn hết lòng với Hải. Mét th¸ng, hai th¸ng råi mÊy th¸ng tr«i qua, H¶i cµng ngµy cµng sa lÇy vµo l êi biÕng. M¶i ch¬i vµ rÊt cÇn tiÒn. H¶i bÞ lò du c«n bµy cho trß trém c¾p. §èi tîng mà anh hớng đến ấy chính là chiếc xe mới nhất của một bạn lớp mình. Hải đã lên kÕ ho¹ch vµ lµm vô Êy rÊt "ngon" khiÕn b¸c b¶o vÖ ph¶i mét phen khæ së. ThÕ nhng mÊy ngµy sau, ngêi ta thÊy tªn kÎ trém d¾t chiÕc xe kia ®i th¼ng vµo phßng thầy Hiệu trởng. Không biết cậu bé kia đã nói gì nhng sau đó Hải đi về lớp rồi h«m sau anh nghØ h¼n. Cũng chính hôm ấy, thầy Hiệu trởng đến lớp chúng tôi. Thầy đã kể lại toàn bộ chuyện lấy cắp xe của Hải. Thì ra, Hải phải lấy trộm xe vì đã nợ một món tiÒn kha kh¸ ë nh÷ng chç hay qua l¹i ch¬i bêi. Lý ra, lÊy xe xong, cËu ph¶i mang xe đi bán. Thế nhng, cậu lại mang xe thẳng về nhà. Hải đã thú thực: khi lÊy xe xong cËu b¾t ®Çu ©n hËn. Nhng v× sÜ diÖn, cËu kh«ng quay l¹i tr¶ ngay. Mang xe về nhà bà ngoại để mấy hôm và đành nói dối là xe m ợn. Thế nhng đó còng lµ nh÷ng ngµy l¬ng t©m cña H¶i kh«ng ngít d»ng co. Anh muèn b¸n quách nó đi để lại chơi bời tiếp cho quên đi tất cả. Thế nh ng anh lại nghĩ, nếu m×nh lµm nh thÕ th× còng cã nghÜa lµ m×nh b¸n ®i nh©n c¸ch cña m×nh, b¸n ®i tất cả những gì mà mình đã có. Một mặt anh muốn đợc giải thoát ngay nhng mặt khác lại lo, lại sợ. Cứ thế, suốt mấy ngày Hải đã phải tự cắn nhá l ơng tâm và chắc phải gian nan lắm anh mới vợt qua đợc chính mình. Và phải chăng cũng chính vì sự thành thật và dũng cảm của anh nên thầy Hiệu tr ởng đã là ngời đầu tiên rộng lòng tha thứ cho anh. Những ngày sau đó còn là một quãng dài và khó khăn tột cùng với Hải. Cái giá đắt nhất cho những hành động dại dột của anh (chính anh nói thế) là những cái nhìn e ngại và xa lánh của mọi ngời. Hải đã ân hận và khổ tâm nhiều lắm trên con đờng trở về với chính bản thân mình. Thế rồi quá khứ mênh mang cũng có ngày khép lại. Hải đã lấy lại niềm tin bằng sức học và bằng sự cúi đầu thật sự. Mọi ngời đều đã nhận ra và rộng lòng tha thứ cho anh. Chúng tôi vừa mới chia tay Hải. Anh đã vợt qua nhiều học sinh giỏi khác để tự tìm cho mình một tơng lai. Giờ đây Hải đã không còn phải lo vừa kiếm tiền vừa häc n÷a. Víi riªng t«i, t«i rÊt tin vµo nghÞ lùc vµ sù cè g¾ng cña anh. Mét con ngêi đã dũng cảm vợt qua những ham muốn tầm thờng của bản thân, dũng cảm đối diện với lỗi lầm hẳn phải là một ngời biết cách để vợt qua những khó khăn khác lớn.

(24) h¬n. T«i tin vµo H¶i, tin vµo sù trë vÒ m·i m·i cña con ngêi ch©n thËt trong anh.. Đề 10: "Tôi tên là Oanh liệt. Cái tên này cậu chủ đặt cho tôi nhờ những trận đấu oanh liệt của tôi trên các sới chọi trong làng. Vậy mà giờ đây, cậu chủ lại bỏ rơi tôi để chạy theo những trò chơi mới". Dùa theo nh÷ng lêi t©m sù trªn, h·y viÕt mét truyÖn ng¾n - b»ng giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt - kÓ vÒ sè phËn vµ nçi niÒm cña mét con gµ chäi. Bµi viÕt Tôi tên là Oanh liệt. Vâng cái tên này cậu đã đặt cho tôi đúng vào cái ngày tôi hạ gục đối phơng để vơn lên làm bá chủ trên sới chọi gà. Ôi cái ngày huy hoàng ấy đối với tôi sao mà đáng nhớ biết bao. Vậy mà giờ đây, quá khứ của tôi mãi mãi chỉ lµ qu¸ khø. Tôi sinh ra trong một gia đình đông đúc có tới trên dới chục anh em. Mẹ tôi hiền lành và chăm chỉ. Bà thờng rong ruổi đi rất nhiều nơi để kiếm về cho anh em chúng tôi những miếng mồi thơm ngon và bổ. Nhờ mẹ mà anh em chúng tôi đứa nào đứa nấy đều có dáng vóc và sức khỏe khác thờng. Từ khi còn rất nhỏ, chúng tôi đã đợc dự báo sẽ trở thành những chiến binh hùng mạnh. Thực ra ngời để lại cho anh em chúng tôi nhiều ấn tợng hơn cả lại là bố của tôi. Khi còn trẻ bố tôi hùng tráng và oai phong lắm. Nghe nói bố tôi đã từng qua tay nhiều ông chủ và giành đợc nhiều giải thởng trên khắp các sới gà. Khi bố tôi sắp không thi đấu nữa, anh em chúng tôi cũng đợc xem ông lên đài vài trận nữa. Những trận ấy ông đều thắng cả và quả thực ông đã trở thành một tấm gơng lớn, trë thµnh niÒm kiªu h·nh cho c¶ gia téc chóng t«i. Anh em tôi lớn lên tất cả đều đi theo con đờng của bố. Ông cũng chính là ngời dạy anh em chúng tôi những thế đánh đầu tiên. Bao giờ cũng vậy, đã thành lệ, cứ một anh em nào đó trong gia đình của tôi sắp đi theo một ông chủ mới thì bố mới truyền cho những thế đánh tuyệt vời để chiến đấu và để hộ thân. Ngày tôi đi theo chủ mới, bố cũng dạy tôi điều đó. Ông chủ của tôi nghe đâu là một ngời ham mê gà chọi lắm. Ông đã từng đi khắp nơi để chọn gà và tôi cũng cha hiểu lý do nào khiến ông chủ lại chọn lựa gia đình của chúng tôi. Tôi cứ nghĩ ông chủ tôi già lắm thế nhng khi gặp tôi mới biết ông còn rất trẻ và vì thế, từ đấy để cho thân thiết tôi đổi gọi ông là cậu chủ. Ngµy ®Çu tiªn vÒ nhµ míi, cËu chñ rÊt ch¨m chót cho t«i. CËu cho t«i ë trong một ngôi nhà rộng rãi và thoáng mát. Tôi nghĩ nó thật xứng đáng với cái vóc dáng và sự oai vệ của tôi. Đúng một tháng sau đó, tôi bớc vào một sới chọi chính thức lÇn ®Çu tiªn. H«m Êy t«i gÆp mét cËu choai hung h¨ng l¾m. CËu ta to kháe vµ lùc lỡng hơn tôi nhng những miếng đòn thì xem ra dở ẹc. Chính vì thế mà chỉ cha đầy ba hồ đấu, tôi đã hạ gục cậu choai kia. Hôm ấy cậu chủ hí hửng và vui mừng lắm. Cậu đã bế tôi đi để khoe mẽ khắp víi b¹n bÌ. CËu nãi cËu tin t«i sÏ lµ mét con chäi oanh liÖt nhÊt. Nghe nh÷ng lêi nÞnh nät cña cËu chñ, t«i kiªu h·nh l¾m. Kể từ ngày ấy, tuần nào tôi cũng tung hoành trên các sới chọi khắp đó đây. CËu chñ qu¶ lµ ngêi ®i nhiÒu vµ biÕt nhiÒu n¬i thËt. Nh÷ng lÇn cïng cËu chñ ®i chu du nh thế, tôi đã tha hồ học đợc thêm nhiều miếng đánh khác nhau. Kinh nghiệm.

(25) trËn m¹c cña t«i ngµy cµng thªm dµy d¹n. Thó thùc trong nh÷ng lÇn ra qu©n Êy, cã trận tôi hạ gục đối thủ rất nhanh nhng có trận tôi cũng suýt nữa thì toi mạng. Nhng trong tất cả những lần nh thế, nhờ những miếng đánh gia truyền, cuối cùng tôi đều đã áp đảo đợc đối phơng. Trong đời chiến, đã dự bao nhiêu lần, tôi cũng không nhớ. Nhng có hai trận đấu mà tôi không thể nào quên. Trận thứ nhất là trận tranh giải quán quân với một anh chọi nổi danh đã từng ẵm cái giải ấy một năm về trớc. Nghe đâu, ngời ta gọi anh là Hùng xám. Và quả thực khi mạnh, thế đánh của hắn ta dữ thật. Mỗi lần hắn ta vỗ cánh vung chân là một lần đối phơng phải tối tăm mặt mũi, nhng khi yếu hắn ta lại thủ thế rất vững vàng. Nghe nói mấy anh bạn trớc đây của tôi đều bị nó đánh cho tµn phÕ. Hôm ấy, trời nắng rất to. Tôi với nó đánh đã hết bốn hồ mà không phân chia thắng bại. Hai bên đều mệt lử, chỉ còn tinh thần là vẫn vững vàng thôi. Sang hiệp thứ năm, tôi bị Hùng xám cựa cho toác đầu chảy máu. Nhng nghĩ đến danh dự của cha tôi, tôi đã quyết dùng miếng đánh hiểm cuối cùng. ấy là miếng đánh mà bố tôi đã dạy trớc khi tôi về nhà cậu chủ. Bố tôi dặn kỹ nếu không thực sự rơi vào lúc lâm nguy, tôi không đợc phép dùng thế đó. Quả nhiên thế đánh thật là hiểm ác. Chỉ cần vung ra hai cựa, tôi đã lấy đi đôi mắt của đối phơng. Trận chiến hôm ấy kÕt thóc, phÇn th¾ng thuéc vÒ t«i nhng t«i ch¼ng lÊy g× lµm vui mõng l¾m. Sau lÇn Êy, t«i yÕu h¼n ®i. Hai th¸ng sau, t«i theo cËu chñ lao vµo mét cuéc thách đấu. Nhng lần này tôi bại rất nhanh bởi một tay mặt mày còn non choẹt. Trận đấu kết thúc nhanh và cậu chủ thì vô cùng thất vọng. Sau trận ấy, đến một tháng sau tôi chẳng thấy cậu chủ để ý đến tôi. Tôi nghĩ chắc cậu không còn dùng t«i n÷a. Giê ®©y ch¾c cËu l¹i ®i t×m mét chó choai kh¸c thay t«i. Nh ng kh«ng, cËu chñ kh«ng ch¬i gµ chäi n÷a. Nghe nãi cËu cã nhiÒu trß ch¬i míi ham thÝch h¬n c¬. CËu thêng ®i tõ rÊt sím vµ vÒ rÊt muén. H·n h÷u l¾m cËu míi rÏ qua vøt vµi n¾m g¹o cho t«i nhng l¹i ch¼ng thÌm ngã ngµng g×. Cuéc sèng cña t«i cø thÕ tr«i ®i buån tÎ vµ ch¸n n¶n. Giê ®©y, t«i kh«ng l©m trận nữa và cũng chẳng đợc sống những ngày có ý nghĩa nh của cha tôi. Tôi đang nằm đây và chờ đợi. Tôi mơ về quá khứ và chờ đợi về một điều tồi tệ sẽ đến ở tơng lai. ¤i c¸i kÕt côc cho mét chiÕn binh oanh liÖt thËt lµ buån tÎ. T«i kh«ng tr¸ch giận và đâu có quyền trách giận cậu chủ tôi. Cuộc đời của tôi dành cho chiến trận. Và khi không còn sức mà đánh nhau đợc nữa thì sự tồn tại của tôi cũng đâu có ích chi. Với tôi hiện tại thật là đáng tiếc nhng một quá khứ oai hùng cũng đủ để tôi c¶m thÊy tù hµo vµ kiªu h·nh víi cha t«i.. Đề 11: Sáng tác một truyện ngắn (theo đề tài tự chọn) mang ý nghĩa xã hội, có tác dụng giáo dục thiết thực đối với tuổi trẻ hiện nay. Bµi lµm Vë cña c¸c con ®©u? Năm tôi 13 tuổi, bố gọi tôi và hai cậu em trai vào phòng đọc sách. Tôi rất lấy làm hứng chí. Gọi là phòng đọc sách nhng chúng tôi biết thừa nó là phòng trò chơi, nơi những “ngời đàn ông” thờng cùng đua xe, câu cá nhựa hoặc xem phim. - Mỗi đứa mang một cuốn vở và một cái bút tới đây! – Bố ra lệnh ngay khi chóng t«i võa bíc tíi cöa phßng..

(26) Chúng tôi đứng sững nhìn nhau lo lắng! Yêu cầu của bố nghe rất bất thờng và đáng e ngại – cứ nh là sắp làm bài tập ấy. Khi đã tìm đợc vở và bút cho mình, quay lại “phòng chơi”, chúng tôi thấy bố đã bày sẵn bàn với ba cái ghế nhựa, kèm theo một tấm bảng lớn treo trên tờng. Bố chỉ chúng tôi ngồi vào ghế nhựa, chứ không phải là cái ghế đệm bông êm ái, dù nó chØ c¸ch chóng t«i cã mét gang tay. - Bố muốn các con phải tập trung hết sức, bố nói nh một buổi kinh doanh - đó là lý do các con cần ngồi ghế nhựa, chứ không phải là ghế đệm bông! Ngay lËp tøc chóng t«i rªn lªn: - Mẹ đâu rồi ạ? Hay là chúng ta đợi mẹ! – cậu em út tính kế hoãn binh. - Cã l©u kh«ng ¹? – CËu em kÕ t«i thë dµi. Tôi thì chỉ ngồi im lặng trên ghế nhựa cứng đơ. - Mẹ đi chợ phải vài tiếng nữa mới về, và việc này không liên quan đến mẹ, bố nãi. - Vµ viÖc nµy kÐo dµi bao l©u lµ tuú thuéc ë c¸c con. C¸c con cµng hîp t¸c th× chóng ta cµng hoµn thµnh nhanh chãng. HiÓu kh«ng? - Rồi ạ! Chúng tôi đáp lại uể oải. - Tõ b©y giê chóng ta sÏ cã buæi häc vµo c¸c s¸ng thø b¶y. ChØ “nh÷ng ngêi đàn ông” chúng ta mà thôi. Bố sẽ dạy các con những gì bố đã học về cuộc sống. Đó là trách nhiệm của bố để chuẩn bị cho các con thành những ngời đàn ông những ngời sẽ đóng góp cho cộng đồng và cho cả thế giới. Trách nhiệm này, bố thÊy rÊt quan träng vµ nghiªm tóc. T«i ng¾t lêi: - Bè sÏ d¹y bän con mäi ®iÒu vÒ cuéc sèng ¹? - TÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ. - Nhng nh thÕ th× m·i m·i còng kh«ng häc hÕt! - Cã thÓ…- Bè nãi nhá, vÎ suy nghÜ, råi b¾t ®Çu viÕt lªn b¶ng - cã thÓ l¾m… Trong suốt ba năm, dù khoẻ hay ốm, bố vẫn giữ đúng lịch dạy chúng tôi về kĩ năng và những ứng xử đời sống vào thứ bảy hàng tuần. Bố dạy rất nhiều: Vệ sinh cá nhân, tuổi dậy thì, các nghi thức xã giao, cách đối xử bình đẳng, sự kính trọng ngời già, tôn trọng những ngời phụ nữ, đạo đức nghề nghiệp, quản lý tiền nong, trách nhiệm với cộng đồng… Chúng tôi viết kín hết cuốn vở này đến cuốn vở kh¸c. Năm nay, tôi đã 16 tuổi và đã trở thành một học sinh Trung học phổ thông, những bài học đã bớt dần đi. Tôi và các em cũng đã lớn lên dần. Chúng tôi bắt đầu bận rộn và cũng bắt đầu vấp váp với những khó khăn. Những lúc ấy, chúng tôi thờng ngồi lại, nghĩ tới những điều bố cho ghi trong vở ngày xa, vì những điều ấy trớc đây bố đã từng nhắc tới. Míi ®©y, bè gäi riªng t«i ra vµ nãi: - Bố sẽ dạy con đến khi con 18 tuổi, phần còn lại của “bài học” con bắt đầu ph¶i tù gom nhÆt trong cuéc sèng mµ th«i! T«i khoanh tay lÔ phÐp: - Tha bố! Giờ đây con đã hiểu những việc làm của bố từ trớc đến nay. Con chỉ.

(27) mong sau nµy mçi khi ®i xa trë vÒ, bè l¹i ch÷a nh÷ng bµi tËp vÒ cuéc sèng hÕt søc phong phó nµy cho con.. Đề 12: So sánh lời nói, cử chỉ, hành động của hai nhân vật Đam Săn và Mtao Mxây. Hãy nhận xét về cách đánh giá khác nhau của tác giả dân gian đối với hai nhân vật này. Bµi viÕt §am S¨n lµ bé sö thi næi tiÕng, lµ niÒm tù hµo cña nh©n d©n T©y Nguyªn. Đam Săn là nhân vật chính là đại diện, biểu trng cho sức mạnh của các cộng đồng ngêi T©y Nguyªn trong buæi ®Çu x©y dùng vµ b¶o vÖ bu«n lµng. V× thÕ, ngêi T©y Nguyên dùng những ngôn từ, hình ảnh đẹp nhất để ca ngợi sự dũng mãnh của chµng. Trong đoạn trích này, hai nhân vật Mtao Mxây và Đam săn đều đợc tả bằng ngôn ngữ hào sảng của sử thi song lại đợc miêu tả với hai cảm hứng khác nhau. Với Đam Săn, đó là cảm hứng ngợi ca. Với Mtao Mxây là cảm hứng phê phán. Hai ngời đều tài giỏi nhng hành động và ngôn ngữ của họ lại khác nhau. Ngôn ngữ của Đam Săn là ngôn ngữ của ngời anh hùng đại diện cho chính nghĩa. Mtao Mxây cớp vợ của Đam Săn. Vì danh dự của mình, Đam Săn đi đòi vợ. Chàng đến khiêu chiến với Mtao Mxây bằng tinh thần thợng võ của ngời anh hïng. Nhng Mtao Mx©y l¹i lµ kÎ xÊu, h¾n bu«ng lêi chäc tøc chµng "Ta kh«ng xuèng ®©u… Tay ta cßn ®ang bËn «m vî hai chóng ta ë trªn nµy c¬ mµ". H¾n còng sợ Đam Săn có hành động đâm lén. Nhng Đam Săn không phải là ngời nh vậy. Chàng coi thờng Mtao Mxây và đó cũng là thái độ của ngời Ê đê đối với Mtao Mx©y. §am S¨n coi h¾n kh«ng b»ng con lîn n¸i, con tr©u, "nh con gµ lµng míi mọc cựa… cha ai giấm phải mà đã gãy mất cánh. Đều nhằm mục đích trêu tức đối ph¬ng nh÷ng hai nh©n vËt nµy cã hai c¸ch nãi kh¸c nhau thÓ hiÖn mét nÐt b¶n chÊt quan träng ë hä. Mét ngêi ®Çy tinh thÇn thîng vâ, mét ngêi ti tiÖn. Hình dáng, vũ khí chiến đấu của hai ngời đợc miêu tả không giống nhau. Với Mtao Mx©y " khiªn h¾n trßn nh ®Çu có, g¬m h¾n ãng ¸nh nh c¸i cÇu vång… d¸ng tần ngần do dự, mỗi bớc mỗi đắn đo, giữa một đám đông mịt mù nh trong sơng sím". H¾n cã vÎ thiÕu tù tin vµ lo sî tríc §am S¨n. T¸c gi¶ cßn vÝ "khiªn h¾n l¹ch x¹ch nh qu¶ míp kh«". ThÕ nhng lêi lÏ cña h¾n l¹i rÊt huyªn hoang "Cã cËu, ta häc cËu…cã thÇn Rång ta häc rthÇn Rång". Tù h¾n còng nhËn h¾n lµ kÎ chuyªn ®i xâm lợc "là một tớng chuyên đi đánh thiên hạ, bắt tù binh…". Thế rồi, Mtao Mxây đã thất bại thảm hại trớc Đam Săn, " Mtao Mxây tháo chạy…". Cuối cùng hắn đã phải hèn nhát van xin dới tay Đam Săn. Đam Săn đã chiến thắng thật vẻ vang. Ngợc lại với Mtao Mxây, Đam Săn lại đợc miêu tả với những ngôn ngữ khác. Cử chỉ, hành động và ngôn ngữ của chàng đều rất oai phong. Chàng hiên ngang thách đấu với Mtao Mxây bằng một tinh thần thợng võ. Chàng cho kẻ thù múa khiên trớc. Vẻ đẹp của chàng trong chiến đấu đợc miêu tả "Mỗi lần xốc tới, chàng vợt một đồi tranh… vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây". Tác giả dân gian đã miêu tả hành động của Đam Săn rất tỉ mỉ. Chàng hiện lên nh một đấng thần linh, đối lập hoàn toàn với hình ảnh Mtao Mxây trong đoạn trÝch. Khiªn cña Mtao Mx©y "kªu l¹ch x¹ch nh qu¶ míp kh«" th× khi §am S¨n móa "Chµng móa trªn cao, giã nh b·o…".

(28) Bằng ngôn ngữ kể chuyện rất hồn nhiên và ngây thơ, tác giả dân gian đã tạo dựng hai nhân vật anh hùng ở hai tuyến khác nhau, qua đó khẳng định sức mạnh cộng đồng.. §Ò 13 : ViÕt ®o¹n v¨n miªu t¶ nhµ tï trëng §am S¨n khi chiÕn th¾ng Mtao Mx©y. Bµi viÕt §am S¨n lµ mét tï trëng giµu m¹nh nhÊt trong nh÷ng tï trëng giµu m¹nh. Víi sức mạnh bạt núi ngăn sông chàng đã chiến thắng đợc tù trởng Mtao Mxây. Và làng của Đam Săn đã mạnh lại càng mạnh hơn. Mừng chiến thắng buôn làng đã mở hội, đó là một ngày hội thật vui vẻ, thật nô nức và đầy tự hào. Cả buôn làng âm vang tiÕng chiªng quý, tiÕng vßng nh¹c rung, cá c©y, nói rõng vµ con ngêi cïng ca khúc khải hoàn. Rợu tràn ra khắp nhà, gơng mặt mọi ngời đều hân hoan và đầy tự hµo. Nhà Đam Săn đông nghịt khách, tôi tớ chật ních nhà, thức ăn đầy nhà, hoa nở kh¾p bu«n. Hä vui mõng trong chiÕn th¾ng, hä tù hµo v× tï trëng cña hä lµ ngêi anh hïng vµ bu«n lµng cña hä ngµy cµng giµu m¹nh. Næi bËt trong ngµy héi mõng chiÕn th¾ng Êy lµ h×nh ¶nh oai hïng nh bËc thánh thần của Đam Săn. Chàng là biểu tợng cho sức mạnh của cả cộng đồng. §am S¨n thËt oai phong, chµng n»m trªn vâng, tãc th¶ trªn sµn, høng tãc chµng ë díi lµ mét c¸i nong hoa", "§am S¨n uèng kh«ng biÕt say, ¨n kh«ng biÕt no, nãi kh«ng biÕt ch¸n". NiÒm vui cña §am S¨n trµn c¶ sang c©y cá, nói rõng, tr¶i kh¾p buôn làng. Đam Săn đẹp nh một dũng tớng "Ngực quấn chéo một một tấm mền chiến, mình khoác một tấm áo chiến… Đam Săn vốn đã ngang tàng từ trong bụng mẹ". Đam Săn oai hùng và đợc buôn làng trân trọng nh một vị thần. Cả buôn làng của Đam Săn đã ăn mừng chiến thắng suốt cả mùa khô. Họ vui mừng và tự hào về vÞ tï trëng can trêng cña m×nh. §am S¨n lµ biÓu tîng v¨n ho¸ ®Çy tù hµo cña nh©n d©n T©y Nguyªn. §ã lµ một trong những hình tợng nghệ thuật đẹp nhất của văn học dân gian Việt Nam. III. Tham kh¶o Më lèi vÒ câi xa Kinh B¾c Chỉ hai tiếng “Kinh Bắc” thôi đã đủ gợi lại cho mỗi ngời Việt chúng ta một quá vãng đẹp, hào hùng có lúc đến bi tráng, một không gian xa mà vẫn biêng biếc gÇn gòi chan chøa yªu th¬ng cña d©n téc. Trªn ®Çu, nghe vi vót tiÕng bay ngùa s¾t ®a Th¸nh Giãng vÒ Trêi, mét «ng Gióng đánh tan giặc xâm lợc vừa xong đã trút bỏ giáp trụ mà đằng vân. VÒ phÝa T©y, dßng Tiªu T¬ng cßn m·i m·i v¼ng lªn tiÕng h¸t Tr¬ng Chi “Ngêi th× thËm xÊu” h¼n lêi ca vÉn da diÕt yªu, ai o¸n nhí, ta vÉn nghe dßng lÖ MÞ N¬ng ràn rụa rơi xuống chén gỗ bạch đàn nh một điệu hồ cầm tiếc hận đằng đẵng và thơng xót không cùng. H·y t¹m kÓ tõ khi cã mét «ng vua do Hoµ thîng Lý Kh¸nh V¨n chïa Tiªu Sơn “nhặt” đợc ở một cái bọc ai đặt vào só cổng chùa lúc chập tối, nhà s mở bọc thấy một chú bé sơ sinh còn đỏ hỏn, đem về nuôi đến lớn khôn, dạy chú bé cả văn.

(29) cả võ, đến năm chú 17 tuổi, hòa thợng đa cậu con nuôi ấy vào Hoa L làm lính, trải hơn mời lăm năm đánh đông dẹp bắc, có đức độ lớn, tài năng và chí khí cao, ngời dũng sĩ anh hùng ấy đã đợc quân dân và các hiền sĩ, các tăng lữ tôn vinh lên ngôi nối nghiệp nhà Tiền Lê đã suy tàn do hôn quân bạo chúa Lê Ngọa triều coi máu ngêi nh níc l·. Lý Thái Tổ mở đầu một triều đại, một thời kỳ quốc gia đủ mạnh, một chính thể đờng bệ với giờng mối vững vàng, có nền văn hóa văn minh và nhân văn cao đẹp rạng rỡ. Có thể nói Lý Công Uẩn là ông vua duy nhất trong lịch sử dân tộc đợc dân “bầu” lên, một bậc minh quân tài trí với đức độ của Phật Thích Ca, đã xây dựng nền dân chủ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Từ khi vua Lý rời đô từ Hoa L ra đến mép dòng sông lớn Hồng Hà đặt tên kinh đô là Thăng Long, vâng, chỉ tạm kể từ đó thôi, vùng Kinh Bắc đã đợc các triều đại kế tiếp (Trần, Hồ, Hậu Lê, Mạc, Lê Trung Hng, TrÞnh) gäi lµ “phªn dËu cña Kinh kú”. ThÕ nµo lµ phªn dËu? Tre nøa thế thôi cho đúng với nền văn minh lúa nớc và sắc thái văn hóa Luy Lâu nhng đích thực trấn Kinh Bắc xa là bức trờng thành vững chắc nhất để giữ gìn đất nớc, chống chäi víi bao phen b·o tè µo xuèng tõ ph¬ng b¾c. B·o thèc qua ®©y råi nh÷ng Th¸nh Giãng xua tan nã còng tõ ®©y. Còng qua ®©y nh÷ng con em cña Tæ quèc ViÖt, tõ Ch©u Hoan, Ch©u ¸i xa x«i, tõ Nam Hµ, Th¸i B×nh, Ninh B×nh bao la ruộng đồng màu mỡ, những con em đất nớc cứ lằng đẵng “đi lên xứ Lạng cùng anh” mà chặn bão, ngăn lũ luân phiên theo thời hạn “ba năm trấn thủ lu đồn”. Bởi có nhiều ngời đi không về nữa nên khí thiêng trời Nam đất Việt mới phóng lên nơi địa đầu Tổ quốc một nàng Tô Thị vọng phu “đau thơng bằng Thánh”1. Gần ngay kinh kỳ, còn rung động tiếng thơ bi ai, sầu t nàng công chúa Ngọc Hân khóc nhớ ngời chồng, ngời anh hùng “áo vải cờ đào giúp dân dựng nớc”. Xa chút nữa, đúng giữa lòng Kinh Bắc, hỏi đã bao nhiêu đời huê tình Quan họ, Lý sang sông, Lý con sáo, Lý cây đa đã phả hơi thở nồng nàn vào truyện Kiều, tiếng kêu đứt ruột của ngời trai, ngời gái Kinh Bắc? Cũng chỉ cách vài dặm đờng quê, tiếng hát cô gái hái chè đã bắc cầu vàng cho một nhan sắc nghiêng nớc sông Đuống, sông Cầu để bớc lên đài vinh quang lộng lẫy, để rồi làm nghiêng, làm sụp cơ đồ Chúa Trịnh hơn hai trăm năm “phi đế phi b¸, quyÒn khuynh thiªn h¹”. L¹i qua mét con s«ng s¾c níc n©u hång, hai bê c¸t tr¾ng, con s«ng cã lÏ tõ ngh×n n¨m vÉn “n»m nghiªng nghiªng” tr»n träc kh«ng ngñ, thao thøc, tr¨n trë suy t về số phận quê hơng. Qua đó để thấy đôi mắt cực kỳ hiền hậu, vô cùng sắc sảo của một cô gái 20 tuổi đứng tựa cây lan bên cổng Chùa Dâu mà quyến rũ một Lý Thánh Tông tài trí. Để rồi đôi mắt kỳ diệu ấy lại trị vì đất nớc, làm cho thần dân nhµ Lý an c l¹c nghiÖp, xanh rên h¹nh phóc tÇm tang ng« lóa trong h¬ng khãi mµu Thiền. Tên ngời con gái kỳ diệu ấy đã thành tên Đền Bà Tấm, phải chăng cô Tấm từ cổ tích bớc ra làm thành dáng đẹp cao quý thiêng liêng nhất của triều đại Lý? Hạnh phúc ngời Kinh Bắc hẳn đã “cao nh núi, dài nh sông”2 thì những nỗi oan khiên cũng đến lệch trời xô đất. Nỗi oan Mỵ Châu, nàng công chúa nửa huyền sử mà có ngời phán xét là “Trái tim nhầm chỗ”3 đời đời còn làm đau lòng ngời Việt đến nỗi tợng thờ cũng phải chém đầu, liệu có một nhà thơ nào, một nhà sử học nào 1. Ch÷ trong th¬ cña §Æng §×nh Ph¬ng Th¬ Tè H÷u 3 Th¬ Tè H÷u 2.

(30) viết sách minh oan? Không, trái tim Mỵ Châu vẫn là trái tim trong sáng đến nay vẫn đều đều nhịp đập của tình yêu cho hàng triệu ngời Việt Nam thơng cảm xót xa v× c¸i mÖnh trêi ®a ®oan, kh¾c nghiÖt. Hơn nghìn năm sau Mỵ Châu oan khuất lại đến nỗi oan ngất trời của một bậc đại trí thức Gia Bình đời Lý Thần Tông đem dâng hiến tất cả trí tuệ, tài năng làm cho dân bình nớc trị, giữ vững đợc từng tấc đất cho xứ sở, không để giặc ngoại x©m dßm ngã tíc ®o¹t, vÞ tr¹ng nguyªn ®Çu tiªn trong lÞch sö v¨n hãa d©n téc, mét con ngêi tËn tuþ v× d©n v× níc nh thÕ mµ bÞ vu c¸o ©m mu giÕt vua cíp ng«i nhµ Lý rồi bị truất quyền, bị lu đày lên vùng ma thiêng nớc độc. Đến khi già yếu, muốn về chết ở xứ quê nơi mình đợc chôn nhau cắt rốn mà lê lết vợt đèo lội suối gắng sức hàng tháng trời, đến lúc chỉ còn cách ngôi nhà tổ phụ có chín mời dặm cỏ thì trút hơi thở cuối cùng bên bờ sông Đuống. Vậy đến bao giờ nỗi oan ấy đợc làm sáng tỏ hoàn toàn để oan hồn Lê Văn Thịnh đợc giải sạch ám khí còn nhập nhoµ ®en tr¾ng mµ bay lªn bÇu trêi Kinh B¾c, bÇu trêi ViÖt Nam s¸ng to¶ lung linh vµ mµu nhiÖm nh sao Khuª, sao §Èu? Bao giê ë Hµ Néi nµy, ë kinh thµnh Th¨ng Long bất tử, nơi Lê Văn Thịnh đã để lại một sự nghiệp chính trị, văn hóa vĩ đại, nơi ông đứng đầu Nhà nớc hơn chục năm ròng rã, bao giờ có một tên phố lớn Lê V¨n ThÞnh hay Ýt ra còng cã mét häc viÖn, mét nhµ trêng mang tªn Lª V¨n ThÞnh? - Bao giê? ơi những con sông những triền núi, những gò cao, đồi thấp những bến những thuyền, những chùa chiền miếu mạo, đền đài, lăng tạ của đất Kinh Bắc cổ kính và thanh tao, một dáng mây về sớm, một con chim lẻ bạn sang chiều, đến cả một sợi cỏ may, một búp măng tre đều còn ứ đọng tinh hoa của nền văn hóa văn minh đồng bằng Bắc bộ. Kể từ một thiền s ấn Độ đa Đạo Phật (nghĩa là đa từ bi hỉ xả, b¸c ¸i, c«ng b»ng vµ hßa b×nh h¹nh phóc) vµo c¾m rÔ råi ®©m chåi n¶y léc tõ Chïa D©u (ThuËn Thµnh) to¶ ra kh¾p níc §¹i ViÖt, tõ thÕ kû thø nhÊt cña c«ng nguyªn. L¹i còng n¬i Luy L©u Êy sang thÕ kû thø hai, §¹o Nho, §¹o L·o còng bíc theo §¹o PhËt vµo héi nhËp thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c, uy nghi vµ cao khiÕt cho v¨n hãa Việt Nam nảy nở, lan toả suốt nghìn năm đến đời Lý (1010) hòa hợp thành “tam giáo đồng nguyên” tạo ra sức mạnh dựng nớc, giữ nớc, yên dân, bảo vệ dân tộc ViÖt Nam ®i h¼n vµo câi xanh t¬i cña thanh b×nh vµ nh©n ¸i. Mét m¶ng giang s¬n nh thÕ ¾t sinh ra nhiÒu nh©n tµi qua nhiÒu thÕ kû. KhÝ thiêng sông núi hun đúc ra một Trần Thị Tần ở làng Bựu Xim, Tiên Du, Kinh Bắc. Bµ TrÇn ThÞ TÇn l¹i c¶m thô khÝ thiªng s«ng nói Hång LÜnh Lam giang do lµm vî ba tể tớng Nguyễn Nghiễm mới sinh ra đợc một đại thi hào cho giang sơn gấm vóc mọi miền. “Văn chơng nết đất”, đại thi hào Nguyễn Du nói thế, hẳn nhờ quê mẹ Kinh B¾c, quª cha Hång LÜnh. Vùng Luy Lâu, từ thế kỷ thứ nhất đợc coi là thủ đô chính trị văn hóa đất Giao Ch©u, LÜnh Nam, tr¶i dµi 18 thÕ kû l¹i sinh ra mét nhµ th¬ lín n÷a, NguyÔn Gia Thiều khóc chào đời ở Thuận Thành và khóc cho tài sắc của bao nhiêu cung phi bị chôn vùi thân thế nơi đế đô. Luy Lâu, từ lâu lại sinh ra một nghệ thuật độc đáo, có thể nói là chỉ có một, đó là nghệ thuật múa rối nớc mà bây giờ, thế giới phơng Tây ngỡng mộ, coi đó là “một loại hình nghệ thuật độc đáo tuyệt vời của phơng Đông huyền bí”. Chỉ qua mét con s«ng, v¨n hãa Luy L©u l¹i kÕt tinh vµo d©n ca, t×nh ca vµ ban cho cuéc sèng t©m t×nh ®Çy íc m¬ khao kh¸t cña chóng ta mét chuyÖn Tõ Thøc gÆp tiªn d¹o.

(31) chơi dới trần để thành tên Tiên Du quá đẹp cho một huyện nho nhỏ, xinh xinh, có chùa Phật Tích, chùa Bách Môn, chùa Tiên Sơn, đặc biệt ở Phật Tích đã diễn ra cuéc h«n phèi tuyÖt vêi gi÷a nghÖ thuËt ®iªu kh¾c Ch¨mpa vµ §¹i ViÖt. Quan hä cũng là cuộc hôn phối mê say giữa dân ca đồng bằng và trung du nằm trong vùng v¨n hãa Luy L©u, v¨n hãa S«ng Hång cña níc §¹i ViÖt víi d©n ca níc Chµm cña c¸c v¬ng triÒu mang dßng hä ChÕ tõ thÕ kû 11, thÕ kû rùc rì nhÊt cña v¬ng triÒu Lý. Suốt chiều dài lịch sử, tiếng hát quan họ sớm chiều đằm thắm nâng cho tuổi trÎ cÊt c¸nh bay lªn bÇu trêi cña yªu th¬ng vµ h¹nh phóc. Suèt chiÒu réng cña quª hơng, những bức tranh Đông Hồ tạo thêm niềm vui đời thờng cho những ngời chân lấm tay bùn, để đọng lại trong tâm hồn mỗi ngời dân Kinh Bắc, mỗi con em nớc Việt những dáng vẻ, màu sắc, đờng nét tiêu biểu của đời sống đơn sơ chất phác mà s©u ®Ëm qua nhiÒu thÕ hÖ. Hoµng CÇm. (V¨n xu«i Hoµng CÇm – NXB V¨n häc, 1999). Tháng hai, tơng t hoa đào Đã lâu lắm, chúng mình không đợc tin tức của nhau, Quỳ nhỉ. Chiến tranh cắt đứt ân tình của hai ta, thôi đành lấy câu vận mệnh để khuây dần thơng nhớ vậy. Nhng thơng nhớ kỳ lạ lắm. Có những đêm không ngủ, nằm nghe tiếng ma rơi, t«i cè nhí l¹i nÐt mÆt cña ngêi th¬ng, mµ kh«ng hiÓu t¹i sao con m¾t, miÖng cêi vµ mớ tóc xoã trên hai bờ vai tròn trĩnh lại lu mờ nh thể chìm đắm trong khói sông. Mµ tr¸i l¹i cã nh÷ng kû niÖm rÊt bÐ nhá, rÊt tÇm thêng l¹i hiÖn ra râ rÖt, kh«ng suy suyÒn mét ly trong trÝ ãc cña ngêi nÆng nî lu ly, n»m buån trong g¸c nhá ng©m c©u th¬ nhí vî: ñ ª nÐt liÔu sÇu tu«n giã Thæn thøc t×nh t¬ lÖ ít bµo Hoa tñi cßn ®©u duyªn t¸c hîp M©y bay råi nöa giÊc chiªm bao! Tôi nhớ những buổi tối đi trên con đờng toà án ngan ngát mùi hoa sữa, nhớ những đêm trăng hai đứa dắt nhau trên đờng Giảng Võ xem chèo, những đêm ma ng©u, thøc dËy thæi mét nåi c¬m g¹o vµng ¨n víi thÞt con gµ m¸i Êp. Bao trïm tÊt cả những niềm thơng nỗi nhớ ấy, tôi nhớ nhất một đêm cuối giêng, đầu hai năm ấy, hai đứa mới quen nhau, cùng ăn chung một quả vú sữa của một ngời bạn phơng Nam gửi ra cho, rồi đánh tam cúc cho tới nửa đêm về sáng. B©y giê, ngåi xem Ðn nh¹n bay, cã lóc t«i còng bæ mét qu¶ vó s÷a ra ¨n, nhng ăn thì lại nhớ đến một đêm tháng hai đã mất “để cho mùa xuân kia có trở lại cũng b»ng thõa”. Yêu cái đêm tháng hai ấy không biết chừng nào, nhớ những buổi đánh tam cú vµ rót bÊt kh«ng biÕt thÕ nµo mµ nãi. Lúc ấy, Tết đã hết từ lâu, mọi ngời trở lại với công việc thờng ngày nh cũ, nhng mùa xuân vẫn còn phơi phới trong lòng ngời, khách đa cảm nhìn vào đâu cũng thấy diễm tình bát ngát. Vừa hôm nào đi lễ ở Đống Đa, hôm nay đã là hội chùa Vua; mêi ba lµ héi Lim; r»m th¸ng Giªng ®i c¸c chïa lÔ b¸i; råi lµ chïa TrÇm, råi trÈy héi Phñ GiÇy, råi xem tÕ thÇn ë L¸ng, ®i vÒ qua Gi¶ng Vâ, rÏ vµo xem ríc vÝa.

(32) ở miếu Hai Cô; vài hôm sau lại đi hội Lộ, trở về xem rớc ở đình Thiên Hơng, ghé qua đình ủng xem tế thần và đến đêm thì đi xem hát tuồng Tầu ở đền Bạch Mã... ở bất cứ hội hè nào, đàn bà con gái cũng đẹp nõn nà. Hoa rét còn đọng ở lộc c©y, ngän cá. Nh÷ng con m¾t cêi víi nh÷ng con m¾t, nh÷ng bµn tay muèn n¾m lÊy nh÷ng bµn tay. Lßng ngêi Êm ¸p muèn göi sù Êm ¸p cho nh÷ng ngêi th¬ng mÕn. Quái lạ, sao cùng là đất nớc mà ở miền Bắc trời lành lạnh nên thơ đến thế, mà ở nhiÒu miÒn kh¸c th× lóc Êy trêi l¹i nãng, r«m s¶y c¾n nhoi nhãi muèn lµm cho ta cµo r¸ch thÞt ra. ¡n c¸i g× còng kh«ng ngon v× mÖt qu¸. §ªm ngñ ch¼ng ®Éy giÊc vì càng uống nớc đá lại càng háo ngời. Cái máy lạnh mở cho hết cỡ cũng chẳng làm thắm đợc tấm lòng yêu thơng mệt nhọc. Ngời con gái đa tình xa nơi phần tử đêm nằm bỗng thấy buồn tê tê ở trong lòng vì chợt nhớ đến một câu hát cũ còn nhớ đợc lúc mẹ ru, khi còn bé, ở đất Bắc xa xôi: Buån v× mét nçi th¸ng hai §ªm ng¾n ngµy dµi, thua thiÖt ngêi ta! Vò B»ng. (Th¬ng nhí mêi hai). Diễn văn trong buổi tiệc trà chúc mừng “Phế đô” đợc giải thởng văn học Femina của nớc Pháp Cảm ơn nhà doanh nghiệp, ngài Chơng Công Hiếu đã tổ chức buổi tiệc trà này. Cảm ơn các bạn đã đến đây họp mặt trong lúc đang hết sức bận rộn và trong thêi tiÕt l¹nh gi¸. Khi mấy ngời bạn ngỏ ý tổ chức buổi tiệc trà này, tôi đã từ chối. Tôi nghĩ, tuy nguyên do gặp mặt là “Phế Đô” đợc giải văn học Femina của Pháp, song đối với tôi, đợc nhận giải này không quan trọng. Bởi vì sách nhà văn viết ra còn có ngời đọc, còn có ngời tiếp tục xem là đợc an ủi rồi, mà tôi thì cũng dần dần đi ra khỏi bóng tối. Nhng tôi không chối từ đợc lòng tốt của các bạn. Bằng hình thức dân dã, mọi ngời gặp mặt nhau với t cách bạn bè tại thôn trang Hu Nhàn, và tôi đã đến. ý nghÜ hiÖn giê cña t«i lµ: Gi¶i thëng nµy cña níc Ph¸p, níc Ph¸p l¹i lµ mét níc lín vÒ tiÓu thuyÕt, xÐt cho cïng nã uèn n¾n söa l¹i sù hiÓu nhÇm vÒ cuèn s¸ch nµy sÏ có lợi, lại càng có nhiều ngời tìm đọc, đem lại cho tác giả niềm tự tin trong sáng tác. Nhng tôi cũng không có ý định nói nhiều đến chuyện đợc giải hay không đợc giải, mà dành thời gian đó bàn về văn học nghệ thuật, trao đổi về những điểm m¹nh ®iÓm yÕu trong s¸ng t¸c cña t«i thêi gian gÇn ®©y. Nh vËy cuéc häp mÆt cµng cã ý nghÜa. Tôi đã bớc sang tuổi trung niên, đợc mất nhất thời nhìn nhận không nặng nề nh tríc ®©y. ChÝnh v× vËy, t«i vÉn ®ang s¸ng t¸c, h¬n n÷a cµng cã thÓ b×nh tÜnh hßa nhã. Tôi sáng tác là do mạng sống của tôi đòi hỏi phải viết, tôi đâu có định làm ngời giữ bất đồng chính kiến, cũng không phải để trút xả oán hận gì của cá nhân, vµ cµng kh«ng ph¶i v× tiÒn. T«i yªu Tæ quèc m×nh, yªu d©n téc Trung Hoa, yªu chuộng và quan tâm theo dõi cuộc cải cách của Nhà nớc, tôi viết về thời đại này bằng sự quan sát và góc độ cảm thụ của mình. Nhng nỗi lo nghĩ dằn vặt này thờng bị một số ngời hiểu sai, hoặc đọc tác phẩm của tôi một cách có định kiến, đó là điều bi ai của tôi. Nhng tôi vững tin, văn học là việc nói đạo lý lớn, cần phải có sự kiÓm nghiÖm cña thêi gian vµ kh«ng gian, mµ mäi chuyÖn kh«ng võa lßng x¶y ra.

(33) th× t«i ph¶i kiÓm ®iÓm b¶n th©n tríc, nÕu lµ do n¨ng lùc cña t«i yÕu kÐm th× chØ cã thÓ tiÕp tôc cè g¾ng, kh«ng cã c¸ch lùa chän nµo kh¸c. Điều may mắn là tôi đợc sống ở Tây An, sống trong những năm tháng Trung Quốc dang có cuộc cải cách vĩ đại, sống ở thời kỳ thế giới thay đổi tới mức càng ngµy cµng nhá. C¸c vÞ tíi dù h«m nay cã c¸c nhµ v¨n, nhµ phª b×nh, häc gi¶, gi¸o s, nhµ biªn tËp, nhµ b¸o, c¸c giµ lµng ë quª h¬ng, thÇy gi¸o trêng cò vµ nh÷ng ngêi lµm c¸c ngµnh nghÒ kh¸c. ChÝnh c¸c vÞ lu«n lu«n quan t©m theo dâi s¸ng t¸c cña t«i, míi cho t«i søc m¹nh sinh tån vµ s¸ng t¸c. Xu©n vÒ trong ao, vÞt biÕt Êm; c©y cỏ bao dung, chim mới đậu. Đó là câu tôi phải ghi lòng tạc dạ suốt đời. ë ®©y t«i cßn muèn bµy tá mét ý n÷a, lóc cßn trÎ t«i thêng cã nh÷ng ý nghÜ ng«ng cuång vµ c¶m gi¸c thÊt b¹i v× danh lîi. B©y giê nghÜ l¹i, c¶m thÊy buån cêi. Trải qua chuyện đời, tôi không dám nói mình đã nhuần nhuyễn chín chắn, nhng ít nhất tôi đã biết thông cảm và bao dung. Tôi không ghi nhớ và thù hận những ngời những việc đã từng gây rắc rối, thậm chí làm tổn thơng đối với tôi với bất cứ mục đích và phơng thức nào. Tôi hiểu mỗi ngời có môi trờng sinh tồn của bản thân, mçi ngêi cã ph¬ng ph¸p t duy cña m×nh, dï chÝnh diÖn hay ph¶n diÖn, bÊt luËn lµ lọt tai hay trái tai, đối với tôi đều là một món của cải; là một con ngời sống trên đời, tôi đều vui vẻ chấp nhận. Mẹ tôi đã nói với tôi: Khi mang thai tôi, lúc đầu nằm mơ thấy một con rắn khổng lồ cuốn ngang lng, sau đó nằm mơ lạc giữa vờn đào hạt, mẹ tôi cứ hái mãi, nhặt mãi, đựng đầy túi. Nếu nói theo mê tín, thì trong mạng tôi có một phần là số đào hạt, mà đào hạt thì đập ra mới ăn đợc, cho nên tôi cÇn cã sù rÌn ®Ëp tõ phÝa nµy sang phÝa kia míi thµnh c«ng cô cã Ých. Tôi không có gì có thể báo đáp lại các vị, chỉ có tiếp tục viết tác phẩm, không để hy vọng của mọi ngời hẫng hụt. Cầu xin Trời xanh, hãy để cho tình hữu nghị của chúng ta còn mãi mãi. S¸ng ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1997 Gi¶ B×nh Ao. ChÊt th¬ En-ri-cô, con đã bắt đầu hiểu chất thơ của trờng học rồi. Nhng cho đến nay, con chỉ mới thấy trờng học từ bên trong thôi. Nhà trờng đối với con sẽ còn đẹp hơn và nên thơ hơn rất nhiều, ba mơi năm sau nữa, khi con dẫn các con của con đến trờng và con thấy nhà trờng từ bên ngoài nh bố thấy hiện nay. Trong khi chờ tan học, bố đi dạo ở các đờng phố vắng chung quanh toà nhà, vµ bè nh×n thÊy c¸c cöa sæ ë tÇng díi chØ cã c¸c c¸nh cöa chíp khÐp l¹i th«i. Tõ mét cöa sæ bè nghe tiÕng mét c« gi¸o nãi to: “¤i! NÐt sæ cña ch÷ t g× mµ khiÕp thÕ nµy! Kh«ng ph¶i nh thÕ ®©u, con ¹. Bè con mµ tr«ng thÊy thÕ th× sÏ b¶o thÕ nµo?” ở một cửa sổ bên cạnh, tiếng một thầy giáo đang đọc to chầm chậm: “Tôi mua n¨m chôc mÐt v¶i, gi¸ bèn li-ra rìi mét mÐt, t«i b¸n l¹i...” Xa chút nữa, tiếng một cô giáo đọc to: “Thế là Pi-ê-tơ-ri Mic-ca, cái ngòi đã ch©m...” Tõ mét líp bªn c¹nh, næi lªn nh÷ng tiÕng trÎ r× rÇm chøng tá r»ng thÇy gi¸o ®i ra ngoµi mét lóc. Bè ®i mÊy bíc vµ nghe tiÕng mét em bÐ ®ang khãc, tiÕng c« gi¸o rÇy la hay dç dµnh. Tõ nh÷ng cöa sæ kh¸c väng ra nh÷ng ®o¹n th¬, tªn hä cña những ngời nổi tiếng và nhân hậu, những châm ngôn về đạo đức, về lòng dũng c¶m, vÒ lßng yªu Tæ quèc..

(34) Rồi tiếp đến những lúc im lặng. Bấy giờ, ngời ta có thể nghĩ là trờng học bỏ kh«ng, h×nh nh nã kh«ng cã thÓ nµo chøa næi b¶y tr¨m häc sinh. Bỗng những tiếng cời vang phá tan sự im lặng, vì một thầy giáo vui tính đã nói một câu đùa... Những ngời qua đờng dừng chân lại nghe, và tất cả đều nhìn với mối thiện c¶m, toµ nhµ ®ang chøa biÕt bao tuæi thanh xu©n vµ biÕt bao niÒm hy väng Êy. Bçng nhiªn, ngêi ta nghe ån µo nh÷ng tiÕng s¸ch vë gÊp l¹i, nh÷ng tiÕng bíc ch©n th×nh thÞch, tiÕng ån µo nh ong vì tæ lan tõ tÇng díi lªn g¸c trªn, nh cã mét tin vui bất ngờ vừa truyền đến. Đó là bác gác cổng đang đi hết lớp này đến lớp kh¸c, nh¾c l¹i c¸i ch÷ “Finis” theo lÔ thøc. Nghe những tiếng ồn ào ấy, một đám đông đàn bà, đàn ông, thiếu nữ, thanh niên, chen chúc ở các cửa ra vào chờ đón con mình, em mình, cháu mình, trong khi các em bé xíu ra khỏi lớp đến tìm mũ của mình. Cuối cùng thì học trò xếp hàng dài đi ra, chân dậm thình thịch; và bố mẹ đón con, hỏi dồn dập: “Con có thuéc bµi kh«ng? – H«m nay cã nhiÒu bµi tËp kh«ng? – Ngµy mai ph¶i häc bµi g×, ph¶i lµm bµi g×?- Bao giê thi hµng th¸ng?...” Có những bà mẹ đáng thơng, tuy không biết đọc, cũng giở vở của con ra, xem các bài tính và hỏi số điểm: “Chỉ tám thôi à? – Mời và đợc khen à? - Đọc bài đợc chÝn µ?...” ThÕ råi hä lo ng¹i, hä vui mõng, hä hái c¸c thÇy gi¸o, nãi vÒ ch¬ng tr×nh, vÒ thi cö... Đẹp đẽ thay, cao quý thay việc giáo dục! Và bao la biết bao điều hứa hẹn của ngành giáo dục đối với thế giới này! Bè cña con”. ét-môn-đô đơ A-mi-xi. Lµng trong hoµi väng Một ngôi làng nhỏ bé, khiêm nhờng nép mình bên nhánh sông đào bốn mùa phẳng lặng. Hai cây gạo mở cửa ra thế giới đầu làng, xù xì gốc ba bốn đứa trẻ ôm không xuể, tơng truyền do các cụ từ xa trồng để mơ ớc cho làng đủ gạo ngày mấy bữa cơm. Tuổi thơ tôi ở đó - bè bạn cùng giỏ cua, vó, rọ, nơm, chài; đồng hành cùng đờng xống trâu, áo tơi, nón lá... Chẳng biết nguyên cớ gì, khi chợt nghĩ đến làng, lần nào cũng thế - dờng nh mùi bùn hoai hăng hắc cứ nghẹn dâng đầy ngực. Mỗi lần nh thế tôi lại nhớ đến bà. "Suốt đời bà không đi đâu bởi xa làng một ngày là không chịu đợc". Đợc nghe bà nãi nhiÒu lÇn nhng t«i ch¼ng hiÓu g×. Råi mét ngµy bµ t«i th¨m th¼m theo «ng, vÒ cõi. Tôi lẫn vào đám trẻ cùng trang lứa trong làng, còm cọc, rồi cũng lớn lên nh cỏ nh cây, nh khoai nh lúa. Nhận giấy báo đợc vào đại học, tôi bùi ngùi thắp hơng vái trớc ban thờ: "Cháu xin phép từ mai xa bà, cháu sẽ đến trờng chắc toàn ngời lạ, nhng cháu lạy bà hãy yên tâm". Và tôi háo hức suốt đêm. Mờ sáng hôm sau, khi ngíc nh×n hai c©y g¹o ®Çu lµng, hÝt mét h¬i thë thËt s©u, xao xuyÕn mïi khãi sím th©n thuéc t«i míi bµng hoµng nhËn thÊy mét nçi buån m¬ hå dån nghÑt. Rêi làng, lần đầu tiên trong đời tôi thấm thía lời bà nội, song không kịp nữa. Tôi lặng nh×n mét vµi chÊm löa bËp bïng trong bÕp nhµ hµng xãm vµ nghe rén rùc nh÷ng.

(35) ©m thanh quen thuéc cña mét ngµy míi b¾t ®Çu. T«i ngo¸i nh×n ra nghÜa trang, cã c¶m gi¸c bµ t«i còng ®ang mØm cêi nh×n theo ch¸u néi. Cã mét ®iÒu rÊt l¹: xa lµng, c¶ khi trong m¬ t«i còng thÊy lµng rÊt râ. Ng«i làng cổ nh nhiều ngôi làng tôi biết, nhng tôi cũng biết: chẳng nơi đâu giống đợc lµng m×nh. Còng "tiÕng lµng, tiÕng níc" nhng ©m s¾c cña mçi ng«i lµng ch¼ng lÉn đợc đâu. Làng, dờng nh không chỉ là một đơn vị hành chính, một quần thể tụ họp d©n c mµ cßn Èn chøa bao ®iÒu thiªng liªng h¬n thÕ. Ngµy xa "phÐp vua thua lÖ lµng" - t«i nghe nãi thêi phong kiÕn lÖ lµng ngÆt l¾m. Ngêi ngoµi dÉu muèn, nÕu kh«ng cã mÊy tr¨m viªn g¹ch thÊt ®©u d¸m ríc g¸i lµng t«i? Bëi v× lµng gi÷ "lÖ". LÖ xa kh«ng ph¶i lµ luËt nhng ai d¸m kh«ng theo? Cø xem con c·i cha, xem ngêi sống "xanh vỏ đỏ lòng" hay gặp khó làm ngơ... lập tức "bia miệng tiếng đời", cả làng tránh mặt! Cái cộng đồng nhỏ bé dẫu chỉ mấy chục mái tranh lẫn ngói quây quÇn bªn nhau Êy tù h×nh thµnh chuÈn mùc - mét thø chuÈn mùc cña t×nh lµng nghĩa xóm, tắt lửa tối đèn "không ai nắm tay thâu ngày đến tối", một thứ chuẩn mực lấy thuần hậu bao dung làm gốc. Không lý luận cao siêu mà vững nh đá tảng, nh heo may ®Çu mïa thÊu tËn t©m can. Thêi gian tr«i ®i lÆng lÏ, ®em theo c¶ tiÕng thở dài của nỗi ngời những khi giáp hạt, làng khi ấy là "một miếng khi đói bằng một gói khi no". Chuyện hay, gơng tốt đợc làng truyền tụng, có khi theo suốt đời ngời. Nét đẹp tự nó có một giá trị vững bền. Điều chớng tai gai mắt không qua đợc dân làng. Thì đấy, cả làng cùng ăn nớc trong một giếng, thức cùng một nỗi âu lo. Cái giếng đầu làng xây tự đời nảo đời nào, quanh năm trong mát, ai ở xa về vục lên nón nớc, khoả mặt vào đấy sẽ thấy nh đợc trút hết bụi trần, nh lại bắt đầu một bầu trong khiết. Ngời làng tôi có giọng riêng sền sệt, nh tín hiệu để nhận nhau ở mäi ph¬ng trêi. Lò trÎ con chóng t«i lín lªn tõ sau luü tre lµng, tõ thÕ giíi cña rÊt nhiÒu chuyÖn kÓ mµ sau nµy con ch¸u muèn nghe ch¾c kh«ng thÓ t×m trong th viện. Nhng đừng lo, bao giờ làng cũng có ngời cao tuổi - đó là th viện của muôn đời. Bơn bả kiếm sống, có ngời mải mê, mụ mẫm quên lối về làng hoặc vì một lý do gì không thể trở về, nhng làng vẫn đấy, tự nguyện một biểu tợng thuỷ chung chẳng khác một bến đò. H«m nay t«i vÒ lµng, kÞp ¨n r»m th¸ng b¶y. §øng díi gèc c©y g¹o, t«i båi håi nghĩ đến những ngời đã qua đây. Niềm mơ ớc ấm no của làng bây giờ vẫn sum suê toả bóng, mặc dù làng đã hết nỗi lo ăn. Rằm tháng bảy - ngày "xoá tội vong nh©n", nhµ ai còng nhén nhÞp kh¸c thêng. M©m cç dï to dï nhá, mua s¾m dï Ýt dï nhiÒu, sang hÌn bÊt luËn nhng nhµ ai còng nÊu mét nåi ch¸o hoa, móc bµy la liÖt để cúng những hơng hồn lang thang vô chủ. "Trần sao âm vậy", tục làng truyền lại nh một lời nhắn nhủ hãy biết động lòng trắc ẩn. Đêm, nằm trong ngôi nhà ăm ắp tuæi th¬, t«i kh«ng sao chîp m¾t. BiÕt lµm sao, khi ®ang ë gi÷a lµng m×nh mµ nhí làng da diết. Cuộc sống nơi phố thị dẫu vật chất và tinh thần không quá thiếu, nhng dờng nh nỗi nhớ làng là không gì bù đắp. Có phải vì mình là ngời nhà quê, cái "tiếng làng, tiếng nớc" đã ăn vào máu thịt nên đã nghĩ quá đi chăng? Nghe những đợt gió khe khẽ thổi từ khu vờn luồn qua song cửa, không nhìn ra t«i còng cã thÓ h×nh dung vên tr¨ng ®ang qu¹nh quÏ. NhËp nhoµ bao g¬ng mÆt, nhËp nhoµ nh÷ng th¸ng ngµy th¬ Êu thÊm ®Ém bÇn hµn vµ ngîp trµn h¹nh phóc bªn nh÷ng ngêi th©n. TiÕng gµ g¸y sang canh rén r·. Theo quy luËt, tõng thêi kh¾c lại lặng lẽ trôi đi, nhng nỗi đau đáu hoài vọng về làng thì nguyện đừng phai nhạt... Hµ Néi 1999-2000 NguyÔn Träng Hoµn.

(36) B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n BiÓu c¶m I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m 1. Tìm hiểu đề - §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo? §Ó t¹o lËp v¨n b¶n Êy cÇn sö dông phơng thức biểu đạt nào là chủ yếu? - Nội dung cần biểu đạt là gì? Trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ t tởng, tình cảm, cảm xúc, thái độ và sự đánh giá của ngời viết đối với đối tợng đợc nói tới. - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị những tri thức và kĩ năng gì? 2. LËp dµn ý a) Më bµi Giới thiệu khái quát về đối tợng cần biểu cảm. b) Th©n bµi TriÓn khai néi dung cÇn biÓu c¶m: - Phát biểu cảm tởng về một tác phẩm văn học: cần nêu đợc lý do biểu cảm (cái hay, cái đẹp, ấn tợng cụ thể) về tác phẩm đó. - Nêu suy nghĩ (hay cảm xúc) về một sự vật, hiện tợng, vấn đề: cần nêu đợc bèi c¶nh n¶y sinh c¶m xóc, diÔn biÕn c¶m xóc. c) KÕt bµi: Đa ra nhận định, đánh giá tổng quát về nội dung biểu cảm. 3. Gîi ý thùc hµnh a) Đề 1: Từ một số bài ca dao than thân đã học hoặc đã đọc, hãy phát biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò. - Em đã đợc học hoặc đọc những bài ca dao than thân nào? Số phận của ngời phụ nữ trong xã hội cũ đợc tác giả dân gian khắc hoạ ra sao? - Em đã có những hiểu biết gì về xã hội cũ (xã hội phong kiến)? Trong xã hội Êy, ngêi phô n÷ ph¶i chÞu nh÷ng ¸p lùc, rµng buéc g×? - Ngêi phô n÷ trong x· héi ngµy nay ra sao? Chú ý: Cần tập trung vào chủ đề nỗi khốn khổ, tủi nhục của thân phận ngời phụ nữ trong xã hội cũ và sự bất công, thiếu bình đẳng, thái độ xem thờng của xã hội xa kia đối với họ; mở rộng liên hệ, so sánh với quan niệm về bình đẳng nam – nữ, đề cao vai trò của ngời phụ nữ trong xã hội ngày nay. Bài viết phải thể hiện đợc thái độ của em đối với quan niệm của xã hội trớc kia về ngời phụ nữ: sự đồng cảm, thơng cảm trớc số phận tủi cực của ngời phụ nữ đồng thời phê phán t tởng bất công, thiếu bình đẳng, coi thờng ngời phụ nữ. b) §Ò 2: C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu thÝch. - Chän mét bµi ca dao mµ em yªu thÝch nhÊt. - Bài ca dao đó nói lên điều gì? Nghệ thuật của bài ca dao đó đặc sắc ra sao? - Bài ca dao đó gợi cho em những suy nghĩ, xúc cảm gì?.

(37) c) §Ò 3: C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o. - Ôn lại những kiến thức đã học và những điều em đã thu hoạch đợc khi đọc – hiÓu t¸c phÈm Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o. - Tập trung phát biểu suy nghĩ riêng của mình về giá trị của bài thơ, đồng thời bộc lộ thái độ tình cảm của mình đối với t tởng, tình cảm của tác giả gửi gắm trong bµi th¬. d) Đề 4: Quan sát một cánh đồng lúa chín hoặc một khu nhà cao tầng ®ang x©y vµ nªu lªn nh÷ng c¶m xóc, suy nghÜ cña m×nh. - Lựa chọn đối tợng: cánh đồng lúa chín hoặc một khu nhà cao tầng đang xây. - Vận dụng quan sát và thể nghiệm, phát huy liên tởng, tởng tợng để bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của mình về đối tợng. - Trong bµi viÕt, nªn chó ý kÕt hîp biÓu c¶m víi miªu t¶, lång nh÷ng suy nghÜ, cảm xúc của mình vào những hình ảnh cụ thể của đối tợng. e) §Ò 5: Nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng tùa. - Sö dông yÕu tè quan s¸t vµ thÓ nghiÖm khi nãi vÒ nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng tùa. - Bài viết phải bộc lộ đợc một cách chân thực sự đồng cảm, tình thơng, những xúc động chân thành của ngời viết trớc những cảnh đời éo le. g) Đề 6: Phát biểu cảm nghĩ về một tác phẩm đã học. Më bµi - ViÔn Ph¬ng lµ mét nhµ th¬ tiªu biÓu cña miÒn Nam. Th¸ng 4/1976 sau 1 năm giải phóng đất nớc. Khi lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa khánh thành, nhà thơ cùng đoàn đại biểu miền Nam ra thăm Hà Nội vào lăng viếng Bác. - Bài thơ Viếng lăng Bác đợc Viễn Phơng viết với tất cả tấm lòng thành kính biÕt ¬n vµ tù hµo pha lÉn nçi xãt ®au cña mét ngêi con tõ miÒn Nam ra viÕng B¸c lÇn ®Çu. Th©n bµi 1. Khæ th¬ thø nhÊt - Tác giả đã mở đầu bằng câu thơ tự sự: "Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác". + "Con" vµ "B¸c" lµ c¸ch xng h« ngät ngµo th©n th¬ng rÊt Nam Bé, thÓ hiÖn sự gần gũi, kính yêu đối với Bác. + "Con ở miền Nam" – ở một địa danh xa xôi nghìn trùng, ra đây mong đợc gặp Bác; đất nớc đã thống nhất, Nam Bắc đã sum họp một nhà, vậy mà Bác không cßn n÷a. + Nhà thơ đã cố tình thay đi từ viếng bằng từ thăm để giảm nhẹ nỗi đau thơng mà vẫn không che giấu đợc nỗi xúc động của cảnh tử biệt sinh ly. + Đây còn là nỗi xúc động của một ngời con từ chiến trờng miền Nam sau bao năm mong mỏi bây giờ mới đợc ra viếng Bác. - Hình ảnh đầu tiên mà tác giả thấy đợc và là một dấu ấn đậm nét là "hàng tre" quanh l¨ng B¸c "§· thÊy trong s¬ng hµng tre b¸t ng¸t"..

(38) + Hình ảnh hàng tre trong sơng đã khiến câu thơ vừa thực vừa ảo. Đến lăng Bác nhà thơ lại gặp một hình ảnh hết sức thân thuộc của làng quê đất Việt: là cây tre. Cây tre đã trở thành biểu tợng của dân tộc Việt Nam. + "Bão táp ma sa" là một thành ngữ mang tính ẩn dụ để chỉ sự khó khăn gian khổ. Nhng dù khó khăn gian khổ đến mấy cây tre vẫn "đứng thẳng hàng", "đứng thẳng hàng" là một ẩn dụ mang tính khẳng định tinh thần hiên ngang bất khuất, søc sèng bÒn bØ cña d©n téc. 2. Khæ th¬ thø hai - Hai c©u th¬ ®Çu: Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ + Hai câu thơ đợc tạo nên với những hình ảnh thực và hình ảnh ẩn dụ sóng đôi. C©u trªn lµ mét h×nh ¶nh thùc, c©u díi lµ h×nh ¶nh Èn dô + Ví Bác nh mặt trời là để khẳng định sự trờng tồn vĩnh cửu của Bác, giống nh sù tån t¹i vÜnh viÔn cña mÆt trêi tù nhiªn. + Ví Bác nh mặt trời: nói lên sự vĩ đại của Bác, ngời đã đem lại cuộc sống tự do cho dân tộc Việt Nam thoát khỏi đêm dài nô lệ. + Nhận thấy Bác là một mặt trời trong lăng rất đỏ - đây chính là biểu tợng sáng tạo riêng của Viễn Phơng, nó thể hiện đợc sự tôn kính của tác giả, của nhân dân đối với Bác. - ë hai c©u th¬ tiÕp theo: Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí KÕt trµng hoa d©ng b¶y m¬i chÝn mïa xu©n + Hình ảnh dòng ngời vào lăng viếng Bác đợc tác giả ví nh tràng hoa, dâng lên Bác. Cách so sánh này vừa thích hợp và mới lạ, diễn ra đợc sự thơng nhớ, tôn kính của nhân dân đối với Bác. + "Tràng hoa" là hình ảnh ẩn dụ những ngời con từ khắp miền đất nớc về đây viếng Bác giống nh những bông hoa trong vờn Bác đợc Bác ơm trồng, chăm sóc nay në ré ng¸t h¬ng vÒ ®©y tô héi kÝnh d©ng lªn B¸c. 3. Khæ th¬ thø 3 1) Tác giả đã diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của mình khi vào trong lăng - Khung c¶nh vµ kh«ng khÝ thanh tÜnh nh ngng kÕt c¶ thêi gian vµ kh«ng gian trong l¨ng: B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn + Cả cuộc đời Bác ăn không ngon, ngủ không yên khi đồng bào miền Nam còn đang bị quân thù giày xéo. Nay miền Nam đã đợc giải phóng, đất nớc thống nhất mà Bác đã đi xa. Nhà thơ muốn quên đi sự thực đau lòng đó và mong sao nó chØ lµ mét giÊc ngñ thËt b×nh yªn. hån d©n téc ViÖt Nam: gi¶n dÞ, thanh cao nhng bÊt khuÊt, kiªn cêng, vît qua.

(39) "bão táp ma sa" để "đứng thẳng hàng". + Th«ng qua h×nh ¶nh "Hµng tre xanh xanh" t¸c gi¶ nh muèn ca ngîi søc sèng bÊt diÖt cña d©n téc ViÖt Nam tríc nh÷ng thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn vµ lịch sử. Hàng tre bên lăng đã ru giấc ngủ ngàn thu của Bác, gắn bó với Ngời mãi m·i. 2. Nối tiếp với những cảm nhận lúc ban đầu, nhà thơ đã bộc lộ cảm xúc của mình về Bác qua hình ảnh ẩn dụ đặc sắc "Ngày ngày… rất đỏ". + Mặt trời của tự nhiên đem lại sức sống cho muôn loài. Mặt trời thật đỏ gợi lªn sù liªn tëng vµ so s¸nh. + Bác Hồ của chúng ta cũng là một mặt trời. Bác đã dẫn lối, soi đờng cho nhân dân ta đi lên từ trong đem tối nô lệ đến với cuộc đời tự do, độc lập, hạnh phóc nh b©y giê. Song sự ngỡng mộ và lòng thành kính đã đợc tác giả đa đến đỉnh cao hơn. Đó là sự hình dung về dòng ngời đang nối tiếp dài vô tạn hàng ngày đến viếng lăng Bác bằng tất cả tấm lòng thành kính và thơng nhớ, hình ảnh đó nh những tràng hoa kÕt l¹i d©ng ngêi "ngµy ngµy… mïa xu©n". Hai tõ ngµy ngµy ® îc lÆp l¹i trong c©u th¬ nh t¹o nªn mét c¶m xóc vÒ câi trêng sinh vÜnh cöu. 3. Tõ c¶m xóc thµnh kÝnh ngìng mé, ë khæ th¬ thø ba lµ nh÷ng c¶m xóc th¬ng xãt vµ íc nguyÖn cña nhµ th¬. H×nh ¶nh B¸c nh vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn trong giấc ngủ bình yên là một hình ảnh tợng trng cho vẻ đẹp thanh thản, phong thái ung dung và thanh cao của Bác. Ngời vẫn đang sống cùng với nhân dân đất nớc Việt Nam thanh bình tơi đẹp. Mạch cảm xúc của nhà thơ nh trầm lắng xuống để nhờng chç cho nçi xãt xa qua hai c©u th¬ "VÉn biÕt… ë trong tim"… + H×nh ¶nh "trêi xanh" lµ h×nh ¶nh Èn dô nãi lªn sù trêng tån bÊt tö cña B¸c. Trêi xanh th× cßn m·i m·i trªn ®Çu, còng gièng nh B¸c vÉn cßn sèng m·i m·i víi non sông đất nớc. Đó là một thực tế. + ThÕ nhng, nh×n di hµi cña B¸c trong l¨ng, c¶m thÊy B¸c ®ang trong giÊc ngñ ngon lành, bình yên mà vẫn thấy đau đớn xót xa "mà sao nghe nhói ở trong tim". Dù rằng Ngời đã hoá thân vào thiên nhiên, đất nớc, nhng sự ra đi của Bác vẫn không sao xoá đi đợc nỗi đau xót vô hạn của cả dân tộc, ý thơ này diễn tả rất điển hình cho tâm trạng và cảm xúc của bất kỳ ai đã từng đến viếng lăng Bác. 4. ë khæ th¬ cuèi Cảm xúc của nhà thơ khi trở lại miền Nam đối với Bác vô cùng chân thành và xúc động "Mai về miền Nam thơng trào nớc mắt". + C©u th¬ nh béc lé rÊt ch©n thµnh nçi xãt th¬ng v« h¹n bÞ k×m nÐn cho tíi phót chia tay vµ tu«n thµnh dßng lÖ. + Trong cảm xúc nghẹn ngào, tâm trạng lu luyến ấy, nhà thơ nh muốn đợc hoá thân để mãi mãi bên Ngời "Muốn làm… chốn này". Điệp ngữ muốn làm đợc nhắc tới ba lần cùng với các hình ảnh liên tiếp con chim, đoá hoa, cây tre nh để nói lên ớc nguyện tha thiết của nhà thơ muốn là Bác yên lòng, muốn đền đáp công ơn trời biển của Ngời. Nguyện ớc của nhà thơ vừa chân thành, sâu sắc đó cũng chính là những cảm xúc của hàng triệu con ngời miền Nam trớc khi dời lăng Bác sau những lần đến thăm ngời. KÕt bµi.

(40) - Với lời thơ cô đọng, giọng thơ trang nghiêm thành kính, tha thiết và rất giàu cảm xúc, bài thơ đã để lại ấn tợng rất sâu đậm trong lòng ngời đọc. Bởi lẽ, bài thơ không những chỉ bộc lộ tình cảm sâu sắc của tác giả đối với Bác Hồ mà còn nói lên tình cảm chân thành tha thiết của hàng triệu con ngời Việt Nam đối với vị lãnh tô kÝnh yªu cña d©n téc. - Em rất cảm động mỗi khi đọc bài thơ này và thầm cảm ơn nhà thơ Viễn Phơng đã đóng góp vào thơ ca viết về Bác những vần thơ xúc động mạnh mẽ. II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m §Ò 1. H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ). Bµi viÕt Bè mÑ t«i c«ng t¸c xa quª, c«ng viÖc khiÕn bè mÑ t«i ph¶i thêng xuyªn thay đổi chỗ ở. Vì thế, năm tôi lên ba tuổi, bố mẹ cho tôi về ở với bà nội. Năm đó, bà tôi đã gần bảy mơi tuổi. Bà tôi lng hơi còng, nên trong bà rất già. Tôi ở cùng với anh trai và bà nội. Buổi sáng, bà đa anh trai tôi đến trờng rồi lại đa tôi đến trờng Mẫu giáo. Buổi tra, bà đi đón cả hai anh em. Còn buổi chiều bà cho chúng tôi tha hồ chơi đùa với những đứa trẻ cùng xóm. Bµ t«i cã khu«n mÆt rÊt hiÒn tõ vµ mét cÆp m¾t rÊt nhanh nhÑn. Bµ thuéc nhiều ca dao, tục ngữ, câu đố, hò vè, nhất là tryện Nôm. Bà thuộc từ câu đầu đến câu cuối của cuốn Truyện Kiều. Bà đọc Kiều không sai một câu nào, tôi mợn đợc của cô giáo dạy Văn tôi hồi lớp 9 cuốn Truyện Kiều để xác minh điều này. Bà còn kÓ chuyÖn Hoµng Trõu, chuyÖn Ph¹m C«ng - Cóc Hoa, Ph¹m T¶i - Ngäc Hoa… Kho tàng truyện cổ tích của thì vô cùng phong phú. Đêm nào tôi cũng đợc nghe bà kể chuyện. Và mỗi đêm là một câu chuyện mói. Khi kể chuyện bà thờng hỏi ý kiÕn cña t«i vÒ c¸c nh©n vËt råi bµ gi¶ng gi¶i, theo c¸ch cña bµ, nhiÒu khi kh¸c víi sù gi¶ng gi¶i cña c« gi¸o, vÒ c¸c c©u chuyÖn. T«i rÊt thÝch thó phÇn b×nh luËn cña bà. Hằng đêm, một bàn tay bà phe phẩy chiếc quạt làm bằng lá cọ (bà không thích qu¹t ®iÖn v× nã lµm bµ thÊy mÖt), mét tay bµ lïa xuèng díi mí tãc ch¸y n¾ng cña t«i g·i nhÑ. §ã lµ c¶m gi¸c mµ t«i thÝch nhÊt. Giäng kÓ chuyÖn rñ rØ cña bµ bªn tai đa tôi vào những giấc ngủ êm đềm với bao nhiêu điều tốt đẹp. Bình thờng, bà tôi rất khoẻ mạnh, bà chăm sóc cả hai anh em tôi rất chu đáo, khiến chúng tôi luôn cảm thấy đầy đủ, không bị thiệt thòi khi bố mẹ vắng nhà thờng xuyên. Nhng những lúc trái nắng trở trời, bà rất hay bị đau lng. Bà thờng bảo tôi lấy rợu ngâm gừng rồi bóp cho bà. Những lúc đó tôi thấy thơng bà vô cùng. Bố t«i b¶o, bµ ®au lng v× lóc trÎ ph¶i g¸nh nhiÒu lóa vµ lµm nhiÒu viÖc nÆng. Bµ t«i còn biết cả chữ Hán, bố tôi bảo đó là do cụ tôi dạy bà học chữ. T«i rÊt yªu bµ vµ lu«n tù hµo vÒ bµ néi cña m×nh. Sèng bªn bµ t«i lu«n c¶m thấy rất bình yên. Bà đã cho tôi một tuổi thơ thật diệu kì. Tôi rất yêu môn Văn và thích học Văn. Bố tôi bảo, đó là vì tôi đợc hởng một chút ít dòng máu của cụ truyÒn l¹i cho bµ vµ bµ truyÒn l¹i cho t«i. hång mai. Đề 2. Nêu cảm nghĩ nổi bật nhất về một câu chuyện đã học mà anh (chị).

(41) kh«ng thÓ nµo quªn. Bµi viÕt Trong những tác phẩm văn học đã đợc học ở cấp hai, truyện ngắn "Bến quê" của nhà văn Nguyễn Minh Châu (chơng trình lớp 9) để lại trong tôi một ấn tợng rất mạnh mẽ. Tôi cha đến tuổi của anh Nhĩ để thấm thía đủ cái triết lí sâu sắc mà nhà văn gửi gắm ở niềm kao khát hớng ra bên quê phía bên kia sông, nhng tôi đã phần nào cảm nhận đợc nỗi niềm nuối tiếc của anh khi anh nằm trên giờng bệnh đếm những ngày còn lại của cuộc đời mình. Thói thờng ngời đời vẫn coi thờng hiện tại, mải mê đuổi theo những h danh phía trớc mà không nhận ra những giá trị đích thực của những gì mình đang có. Nhà văn Nguyễn Minh Châu qua Bến quê đã muốn nói với mọi ngời triết lí sâu xa Êy. Lµ nhµ v¨n lu«n cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ nh÷ng ®iÒu quen thuéc vµ gi¶n dị của cuộc sống, ông đã phát hiện ra những nỗi băn khoăn, day dứt, nuối tiếc của con ngời khi đứng trớc nhng gì đã qua. Anh Nhĩ đã từng đi rất nhiều nơi, cả cuộc đời anh chạy theo danh vọng mà anh quên mất cái bến quê trớc cửa nhà. Anh không có thời gian để ý đến nó. Khi nằm trên giờng bệnh, không còn khả năng đi l¹i, anh míi nhËn ra r»ng c¸i bÕn quª Êy hÊp dÉn biÕt bao nhiªu. Anh bõng ngé ra rằng anh đã chạy theo h danh mà bỏ qua mất một điều quan trọng và vô cùng quý giá với mình. Anh ân hận vì cả cuộc đời anh mới chỉ sang cái bến sông ấy có hai lÇn, vµ mét lÇn lµ ngµy cíi cña anh. Mỗi con ngời đều có một bến quê trong lòng mình, nhng không phải ai cũng nhận ra nó quý trọng và thiêng liêng để mà giữ gìn trân trọng khi còn đủ sức. Nhĩ nuối tiếc khi ânh nhận ra cái bến quê ấy hấp dẫn với anh biết nhờng nào và anh đã gửi gắm cả niềm khao khát ấy vào đứa con trai. Anh nhờ nó đi đò sang sông để mua cho anh bÊt cø thø g× phÝa bªn s«ng Êy. Nhng th»ng bÐ, còng nh anh khi cßn trẻ, không thể nhận ra những tâm sự của cha. Nó lại mải chơi nên bị lỡ chuyến đò ngang cuèi cïng trong ngµy. Th»ng bÐ kh«ng véi v· bëi nã cßn qu¸ nhiÒu thêi gian để sống, bởi với nó cái bến sông ấy cũng rất bình thờng. Thằng bé sẽ lại giống nh cha và nh tất cả mọi ngời, không thể nhận ra sự đáng quý và đáng trân träng cña nh÷ng g× ®ang trong tÇm tay. Mét ngêi bÖnh nÆng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i l¹i, ng¾m c¸i bÕn s«ng qua khung cửa sổ, khó khăn nhích từng tí một trên giờng để đợc ngắm cái bến sông. Và nuối tiếc vì mình đã vô tình với quê hơng, với những điều bình dị và vô cùng quý giá. Cốt truyện chỉ đơn giản vậy thôi nhng chứa đựng cả một vấn đề nhân sinh rất lớn. Điều nhà văn nói đến trong tác phẩm này cũng không phải là hoàn toàn mới: Phải biết trân trọng những gì mình đang có và đã có, không nên quá mải mê với những h danh mà quên mất gí trị của hiện tại. Văn học đã từng nói về điều này. Những Nguyễn Minh Châu đã có một cách thể hiện thật giản dị và sâu sắc. Bến quª lµ c©u chuyÖn vÒ sù bõng ngé cña mét con ngêi ë nh÷ng ngµy cuèi cïng cña cuộc đời. Vì thế sự bừng ngộ ấy òn có ý nghĩa nh một sự thức tỉnh đối với những ai đang sống, hăm hở để tiến đến tơng lai và còn tiếp tục bỏ lại phía sau những ®iÒu nuèi tiÕc. Cuộc sống không thể không có những tiếc nuối. Song nếu để mình phải nuối tiếc quá nhiều hoặc nuối tiếc những điều thiêng liêng nhất mà mình trót đánh mất nghĩa là đã bỏ phí một quãng đời quý giá. hång mai.

(42) §Ò 3. C¶m nghÜ vÒ mét nh©n vËt v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch. Bµi viÕt Thêi nay, mäi ngêi, nhÊt lµ thanh niªn häc sinh, thêng coi nhÑ lý tëng sèng, v× thÕ hä kh«ng cßn yªu thÝch nh÷ng nh©n vËt nh Paven Coocsaghin (nh©n vËt chÝnh trong tiểu thuyết "Thép đã tôi thế đấy" - một cuốn sách gối đầu giờng của thanh nhiên Việt Nam từ những năm 60 đến 80). Riêng tôi, tôi vẫn không thể không yêu thÝch vµ tr©n träng nh÷ng ngêi nh c¸c anh, nh÷ng ngêi lu«n s½n sµng hy sinh quyền lợi cá nhân để sống vì cộng đồng, xây dựng một cuộc sống chung ngày càng tốt đẹp hơn. Và tôi tin, trong thời buổi này vẫn còn rất nhiều bạn trẻ có niềm yªu thÝch gièng nh t«i. Nguyễn Thành Long là một nhà văn mà tên tuổi đã trở thành quen thuộc với bạn đọc yêu thích truyện ngắn Việt Nam hiện đại. Tôi yêu thích truyện ngắn của ông bắt đầu từ truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa". Truyện đã để lại cho tôi những ấn tợng sâu sắc và giúp tôi có những suy nghĩ chín chắn hơn trong cuộc sống. Nói đúng hơn, tôi yêu thích truyện ngắn này chính bởi tôi yêu thích nhân vật chính của truyÖn. Câu chuyện có một cái tên rất đỗi trữ tình, trữ tình nh chính mảnh đất Sa Pa lu«n Èn hiÖn trong m©y mê víi nh÷ng v¹t rõng tr¾ng muèt hoa mËn, hång t¬i hoa đào. Nhân vật chính của truỵen là anh thanh niên trông coi trạm khí tợng. Anh hai mơi bảy tuổi, nhận công tác đợc bốn năm, sống một mình giữa núi cao heo hút, nơi đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét. Tôi thán phục anh vô cùng. Tuy sèng trong ®iÒu kiÖn thiÕu thèn c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn nhng anh vÉn rÊt yªu đời, vẫn say mê làm việc với một tinh thần trách nhiệm cao. Biết làm chủ cuộc đời, biết lo toan sắp xếp cuộc sống riếng ngăn nắp, ổn định, anh nuôi gà, trồng hoa, đọc sách. Anh anh là ngời có nghị lực phi thờng, anh đã vợt qua đợc tất cả, vợt qua đợc nỗi buồn của sự nhàm chấn và sự cô đơn. ở nơi heo hút ấy. Điều đáng sợ nhất là nỗi cô đơn. Anh thèm ngời, thèm khát một điều đời thờng nhất, nhng cũng là quan trọng nhất đối với mỗi ngời. Vì thế, mỗi khi có khách, anh vô cùng vui sớng. Khi gÆp «ng b¸c sÜ giµ vµ c« kÜ s trÎ, niÒm vui cña anh khiÕn cho c« g¸i v« cïng xúc động. Tôi yêu mến ngời thanh niên ấy không chỉ bởi anh đáng yêu trong cách sống mà còn bởi anh cả sự đáng yêu trong những điều anh nghĩ. Anh cô đơn "thèm tiếng ngời" nên nghĩ ra cách lấy cây gỗ chặn đờng để đợc nói chuyện trong giây lát với những ngời đi đờng. Điều ấy chẳng có gì là xấu, không có nỗi nhớ ngời, nhí nhµ nh vËy th× anh kh«ng cßn gÇn gòi víi chóng ta n÷a. Công việc mà ngời thanh niên ấy cùng bao nhiêu đồng nghiệp của anh đang làm cao cả xiết bao. Họ đã hy sinh những khát vọng, những ham muốn cá nhân, chấp nhận mọi nỗi khổ cực, mà nỗi khổ cực khó vợt qua nhất là sự cô đơn, để mang đến những bản tin dự báo thời tiết. Sự hy sinh của các anh làm nên hạnh phúc và cuộc sống bình yên cho mọi ngời. Các anh đã đánh đổi hạnh phúc của cá nhân mình để làm giảm đi những bất trắc cho cuộc sống của tất cả chúng ta. Cao cả vậy nhng anh vẫn rất khiêm tốn. Khi ngời hoạ sĩ già muốn vẽ anh, anh đã ngợng ngùng và anh muốn giới thiệu với hoạ sĩ những ngời đáng đợc vẽ hơn anh. Bởi còn nhiều ngọn núi cao hơn và những ngời thanh niên có lí tởng sống cao đẹp nh anh..

(43) Anh thanh niên ấy đã để lại trong tôi một niềm cảm mến vô bờ. Tôi không thể không nghĩ về cuộc sống cô đơn mà các anh phải chịu đựng. Chính tình yêu con ngời, tình yêu cuộc sống đã khiến anh có đủ can đảm để bám lấy trạm khí tợng và thùc hiÖn nghiªm tóc nhiÖm vô cña m×nh víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ niÒm say mª công việc. Nhà văn đã xây dựng đợc một nhân vật vừa thật đời thờng, vừa thật cao đẹp. Nội dung câu chuỵên đơn giản, lại thể hiện một t tởng cũng không mấy hấp dẫn, song với những chi tiết nghệ thuật đặc sắc nhà văn dùng để xây dựng nhân vật ngời thanh niên, câu chuyện đã khiến ngời đọc thích thú và xúc động. Nh÷ng trang viÕt cña nhµ v¨n NguyÔn Thµnh Long vÒ mét trong nh÷ng ngêi làm nhiệm vụ trông coi trạm khí tợng trên núi cao đã để lại trong tôi nhng tình cảm tốt đẹp. Tôi đã nhận ra rằng: yêu thơng con ngời và sống thật tốt đẹp sẽ mang l¹i cho ta mét cuéc sèng vui vÎ vµ thËt sù cã ý nghÜa. hång mai. §Ò 4. H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ anh (chÞ) yªu thÝch. Bµi viÕt Gièng tÊt c¶ mäi ngêi d©n ViÖt Nam, t«i yªu tiÕng nãi cña d©n téc m×nh, thø tiÕng nãi lªn bæng xuèng trÇm ®Çy c¶m xóc. V× thÕ t«i yªu nh÷ng c©u lôc bÊt uyÓn chuyển và đằm thắm chứa chan tình cảm. Vì lẽ đó, cũng chẳng có gì là lạ, là đặc biÖt khi t«i yªu v¨n häc níc m×nh, vµ t«i say mª TruyÖn KiÒu cña NguyÔ Du. T«i say mª KiÒu bëi ë KiÒu t«i thÊy NguyÔn Du, mét NguyÔn Du cña tµi vµ t×nh, mét nguyÔn Du cã t×nh yªu tha thiÕt víi d©n téc vµ tÊm lßng nh©n hËu ®Çy c¶m th«ng đối với nhữung kiếp ngời bất hạnh. Mà bất hạnh nhất trong xã hội xa là ngời phụ n÷ - nh÷ng con ngêi hång nhan b¹c phËn. Tôi muốn nói về sự kính trọng của tôi đối với đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Cả dân tộc ta đã kính trọng ông nhng tôi vẫn muốn thể hiện những tình cảm của mình đối với ngời thi nhân đa tài mà đa đoan ấy. §iÒu ®Çu tiªn khiÕn t«i yªu quý vµ kÝnh träng NguyÔn Du chÝnh lµ t×nh c¶m cña «ng dµnh cho con ngêi. ¤ng lµ con ngêi cã tÊm lßng nh©n hËu. Cã lÏ, ®©y chính là yếu tố quan trong để ông có đợc những tác phẩm văn học chứa đựng những giá trị nhân đạo sâu sắc. Ngời thi nhân đa đoan, viên quan đại thần dòng dõi của triều Lê ấy không biết đã bao lần "Khéo d nớc mắt khóc ngời đời xa". Chính ông đã tự nhận ra rằng, ngời thi nhân bất hạnh bởi thi nhân luôn là ngời tự vËn nçi ®au, nçi bÊt h¹nh cña ngêi kh¸c vµo m×nh (Phong vËn k× oan ng· tù c). Lßng nh©n hËu khiÕn «ng lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nçi ®au khæ cña ngêi kh¸c, v× thÕ những thi phẩm của ông luôn đầm đìa nớc mắt: nớc mắt của nàng Kiều, nớc mắt của ngời ca nữ đất Long Thành và của nàng Tiểu Thanh. Họ đều là những con ngời tài hoa, tài sắc song toàn mà mệnh bạc. Nhà thơ đồng cảm và đau nỗi đau của những ngời ấy không đơn giản chỉ là sự cảm thông của con ngời đối với con ngời. Nçi ®au cña NguyÔn Du cßn lµ sù nuèi tiÕc, xãt xa tríc sù ra ®i cña nh÷ng tµi năng. "Cái tốt đẹp thì khó bền", "hoa thờng hay héo cỏ thờng tơi", đó là quy luật của cuộc đời. Sự vô tình của con ngời trớc nỗi đau, trớc giá trị của cái đẹp cũng là lÏ thêng. BiÕt vËy NguyÔn Du vÉn lu«n tr¨n trë day døt: BÊt tri tam b¸ch d niªn hËu.

(44) Thiªn h¹ hµ nh©n khÊp Tè Nh? "Tấm lòng thơ vẫn tình đời thiết tha" (Tố Hữu) chính là điều khiến ông luôn đợc ngời đời trân trọng. §iÒu thø hai khiÕn t«i say mª NguyÔn Du chÝnh lµ bëi tµi n¨ng. NguyÔn Du yêu Tiếng Việt nên ông đã sử dụng thành công và làm Tiếng Việt phong phú thêm bao nhiêu. Bao nhiêu năm nay chúng ta đọc và say mê Truyện Kiều một phần bởi cái giọng điệu lục bát dễ đọc, dễ thuộc, dễ nghe. Nguyễn Du đã gửi gắm ở Truyện Kiều một tình yêu lớn đối với tiếng nói và thể thơ dân tộc. Ông dùng những từ ngữ, những cách diễn đạt gần gũi với tiếng nói của nhân dân. Dân dã mà vẫn thật hay, vÉn uyªn b¸c vµ giµu chÊt nghÖ thuËt. VÝ nh nh÷ng bøc tranh bèn mïa cña «ng: Cá non xanh rîn ch©n trêi Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa Tiếng Việt đẹp hơn, giàu âm thanh, hình ảnh và sắc điệu hơn bởi khả năng sáng tạo của ông. Truyện Kiều đã đa thể hiện một cách phong phú nhất khả năng biÓu hiÖn cña TiÕng ViÖt vµ kh¶ n¨ng biÓu c¶m cña thÓ th¬ lôc b¸t. Có biết bao nhiêu lí do để ta trân trọng đại thi hào dân tộc Nguyễn Du, và lí do lớn nhất, chính đáng nhất chính là nhân cách cao đẹp của ông, kết quả của sự kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tµi vµ t×nh NguyÔn Du. hång mai. Đề 5. Từ một số bài ca dao than thân đã học hoặc đã đọc, hãy phát biểu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò. Bµi viÕt Ca dao là tiếng hát cất lên từ cõi lòng những ngời bình dân. Trong đó, có kh«ng Ýt nh÷ng c©u ca thÓ hiÖn nçi lßng cña nh÷ng ngêi phô n÷. Hä lµ nh÷ng ngêi bị coi thờng trong chế độ xã hội phụ quyền với t tởng"trọng nam khinh nữ". Qua nh÷ng bµi ca dao than th©n vÒ th©n phËn nh÷ng ngêi phô n÷ trong x· héi cò, phÇn nào tôi hiểu đợc nỗi đau khổ mà họ phải chịu đựng. Trong x· héi Êy, hä bÞ tíc ®i nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña con ngêi. Hä bÞ biÕn thµnh n« lÖ cho nh÷ng luËt lÖ, nh÷ng rµng buéc nghiªm kh¾c cña lÔ gi¸o phong kiến và những quan niệm cổ hủ lạc hậu. Họ không có quyền quyết định số phận mình mà hoàn toàn phụ thuộc vào ngời khác bởi quy định "tam tòng" quá nghiêm kh¾c cña Nho gi¸o "T¹i gia tßng phô, xuÊt gi¸ tßng phu, phu tö tßng tö" (ë nhµ theo bè mÑ, lÊy chång nghe lêi chång, chång chÕt phô thuéc con). §iÒu giµng buéc Êy dÉn theo bao nhiªu bÊt h¹nh cña ngêi phô n÷, v× thÕ hä cÊt lªn tiÕng h¸t thân thở về thân phận bị động của mình: Thân em nh tấm lụa đào PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai. Th©n em nh h¹t ma sa H¹t vµo giÕng ngäc, h¹t ra ruéng cµy.

(45) Thân em nh giếng giữa đàng Ngêi kh«ng röa mÆt, ngêi phµm röa ch©n Hä so s¸nh "Th©n em…" víi rÊt nhiÒu thø, thÓ hiÖn nhiÒu b×nh diÖn kh¸c nhau song vẫn có một điểm chung là: khẳng định giá trị của bản thân và than về số phận phụ thuộc của mình. Dù là "tấm lụa đào" quý giá hay"giếng giữa đàng" mát trong th× hä vÉn kh«ng biÕt t¬ng lai nh thÕ nµo. Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh Êy lµm nổi bật thân phận bơ vơ, bất trắc của họ. Họ không thể tự quyết định số phận của mình. May mắn thì đợc chỗ yên lành hạnh phúc, bất hạnh thì bị rơi vào chốn lao ®ao vµ dï trong hoµn c¶nh nµo hä còng ph¶i chÊp nhËn bëi th©n "c¸c chËu chim lång" : C¸ c¾n c©u biÕt ®©u mµ gì Chim vµo lång biÕt thña nµo ra V× phô thuéc nªn häc ph¶i lÊy chång khi cßn Ýt tuæi, ngêi phô n÷ lµ n¹n nh©n ®au khæ nhÊt cña n¹n t¶o h«n: Bớm vàng đậu đọt mù u LÊy chång cµng sím, lêi ru cµng buån Đọt mù u non nớt đã bị bớm vàng đến đậu và quấy phá. Cũng nh ngời phụ nữ, cµng lµm vî sím th× cµng khæ nhiÒu. Hä göi nçi buån vµo lêi ru bëi kh«ng thÓ tâm sự cùng ai. Những cô gái bị ép gả khi còn tuổi niên thiếu đã dẫn đến những bi kịch số phận, đã có những câu ca dao tự trào đầy cay đắng xót xa: LÊy chång tõ thña mêi ba Đến nay mời tám thiếp đà năm con hay: Ra đờng thiếp hãy còn son Về nhà thiếp đã năm con cùng chàng V× n¹n t¶o h«n, v× nh÷ng hñ tôc l¹c hËu Êy mµ ngêi con g¸i trong x· héi xu¨ không đợc hởng tuổi thanh xuân. Cha kịp lớn, cha kịp hiểu cuộc đời thì họ đã phải gắn cuộc đời mình với con thơ, phải chịu cảnh làm dâu trăm chiều cay đắng. Bao nhiêu gánh nặng cuộc đời đè nặng lên đôi vai gầy guộc của ngời phụ nữ. Quá nhiều bất trắc đón đợi ngời phụ nữ trên con đờng đời, vì thế họ luôn mang trong m×nh nh÷ng nçi lo ©u, kh¾c kho¶i. Sè phËn bÊp bªnh, h¹nh phóc mong manh quá đỗi. Có đợc ngời yêu thơng chân thành đã khó, giữ đợc ngời ấy và đợc sèng chung l¹i cµng khã h¬n bëi hä ®©u cã quyÒn tù lùa chän h¹nh phóc cho mình. Quan niệm "cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy" đã tớc đi của ngời con gái quyền đợc tự lựa chọn hạnh phúc cho mình. Bao nhiêu bất trắc, âu lo về số phận đợc gửi trong nh÷ng c©u ca dao ®Çy t©m sù: Hòn đá đóng rong vì hòn nớc chảy Hòn đá bạc đầu vì bởi sơng sa Em th¬ng anh kh«ng d¸m nãi ra Sợ mẹ bằng đất, sợ cha bằng trời Em với anh cũng muốn kết đôi Sî vÇng m©y b¹c trªn trêi mau tan.

(46) Bao nhiêu giàng buộc, bao nhiêu bất trắc trút lên vai cô gái để cô phải mang trong lßng m×nh nh÷ng nçi lo ©u. Th©n phËn yÕu ®uèi cña ngêi phô n÷ trong x· héi xa đã đợc thể hiện trong rất nhiều câu ca dao ca dao nh thế. Thân phận con cò, con vạc lầm lũi, gầy guộc, vất vả kiếm sống, số phận lênh đênh đã trở thành một biểu tợng quen thuộc trong dân ca ca dao để chỉ ngời phụ nữ. Điều đó cho ta thấy, trong xã hội cũ, khi con ngời cha có sự bình đẳng giới thì ngời phụ nữ phải chịu thiÖt thßi nh thÕ nµo. Ngày nay, xã hội đã tiến bộ, nam nữ đã bình quyền, ngời phụ nữ đã đợc sống hạnh phúc hơn. Mặc dù không thể có sự bình đẳng tuyệt đối, nhng ngời phụ nữ ngày nay đã đợc xã hội quan tâm đúng mực. Họ đã đợc phát huy hết khả năng của mình, đợc chủ động quyết định số phận của mình. Tuy đây đó còn nhiều bất công, ngời phụ nữ còn chịu thiệt thòi, song so với ngời phụ nữ thời xa thì xã hội đã tiến mét bíc rÊt dµi. Chóng ta sÏ lo¹i bá dÇn nh÷ng quan niÖm l¹c hËu, kh«ng phï hîp để ngời phụ nữ đợc quyền sống hạnh phúc, để những lời ca dao than thân đợc thay thÕ b»ng nh÷ng khóc ca vui. hång mai. §Ò 6. C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu thÝch. Bµi viÕt Mỗi chúng ta đều đợc lớn lên trong tiếng ru ngọt ngào của bà, của mẹ. Tuổi thơ của chúng ta luôn đợc đắm chìm trong tiếng sáo diều vi vút trong trẻo và những lời ru, những câu chuyện cổ tích chứa chan nghĩa tình. Và ở nơi đó chúng ta học đợc bao nhiêu điều hay, lẽ phải. Rất khéo léo và trữ tình, cha ông ta đã gửi gắm những lời giáo dục đạo đức trong những câu ca ngọt ngào. Em đã vô cùng xúc động và thấm thía khi nghe câu ca dao: C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con Đây là câu ca dao vô cùng quen thuộc đối với mỗi ngời. Câu ca đơn giản và vô cùng dễ hiểu nhng nội dung lại rất sâu sắc và thấm thía. Bài ca dao nói đến công ơn to lớn của cha mẹ và giáo dục đạo lí làm con. Nhân dân ta đã ví công lao của cha mẹ với những hình ảnh hùng vĩ, to lớn. Công cha sừng sững nh Thái Sơn ngọn núi lớn. Hình ảnh so sánh mạnh mẽ và hùng vĩ, vững chãi. Tục ngữ đã có c©u: "Con kh«ng cha nh nhµ kh«ng nãc". Ngêi cha lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho những đứa con. Hình ảnh so sánh mang đầy ý nghĩa. Ngọn núi Thái Sơn biểu tợng cho sù v÷ng ch·i cña ngêi cha. Vµ cµng thó vÞ h¬n khi t×m hiÓu ý nghÜa cña cÆp "C«ng cha - nghÜa mÑ". Cha cã c«ng nu«i dìng gi¸o dôc, mÑ lµ ngêi mang nÆng đẻ đau và sinh thành ra ta. Công cha lớn bao nhiêu thì nghĩa mẹ vô tận bấy nhiêu. Bªn c¹nh ngêi cha v÷ng ch·i nh Th¸i S¬n lµ mÑ hiÒn víi bao yªu th¬ng. "Níc trong nguån" võa trong lµnh, m¸t rîi võa kh«ng bao giê v¬i c¹n. Hai h×nh ¶nh t¹o nên những biểu tợng nghệ thuật đầy ý nghĩa. So sánh giản dị, đời thờng mà sao sâu sắc đến vậy. Hai hình ảnh so sánh vừa có ý nghĩa biểu tợng, vừa thể hiện đợc tính chÊt cña "c«ng cha - nghÜa mÑ". Cha lµ nói Th¸i S¬n bëi chja lµ ngêi che chë, lµ chỗ dựa và cũng là đỉnh cao để con hớng tới. Còn mẹ luôn dịu dàng, chăm sóc,.

(47) yªu th¬ng. T×nh th¬ng cña mÑ lµ dßng s÷a ngät lµnh nu«i ta lín lªn, lµ lêi ru ngät ngào đa ta vào những giấc ngủ êm đềm, là những bữa cơm ngon, làn gió mát. Tình thơng của cha mẹ dành cho con là vô bờ, chỉ có thể so sánh với những gì vĩ đại nhÊt cña thÕ giíi nµy. Cha nÑ cho ta cuéc sèng, d¹y ta c¸ch sèng vµ lµ chèn b×nh yên nhất để ta hớng đến mỗi khi nỗi nhọc nhằn của cuộc sống đè nặng lên vai. Mái nhà thân yêu, nơi có mẹ có cha ta chính là bến đỗ bình yên và an toàn trong cuộc đời mỗi con ngời. Nhà thơ Nga Êxênin đã từng viết về mẹ nh thế: ChØ mÑ lµ niÒm vui ¸nh s¸ng diÖu k× Chỉ mình mẹ giúp đời con vững bớc Vì thế mỗi chúng ta phải biết thơng yêu, quý trọng cha mẹ, dù còn nhỏ hay đã trởng thành đều phải biết nghe lời cha mẹ, phải sống cho trọn đạo hiếu. Cha ông đã từng nói: C¸ kh«ng ¨n muèi c¸ ¬n Con cỡng cha mẹ, trăm đờng con h Bài ca dao đã nhắc nhở bổn phận làm con của mỗi ngời. Mỗi chúng ta đều cảm nhận đợc tình yêu thơng mà cha mẹ đã dành cho mình, chúng ta tự biết mình phải sống, phải lao động và học tập nh thế nào để không phụ công nuôi dỡng, thơng yêu của mẹ cha. Làm một ngời tốt, đó là sự trả ơn, là đạo hiếu lớn nhất mà mỗi ngời con có thể đền đáp cho những nỗi nhọc nhằn của cha mẹ. hång mai. Đề 7. Cảm xúc của anh (chị ) khi đứng trớc cánh đồng lúa chín. Bµi viÕt Hè đã về, bố mẹ quyết định cho tôi về thăm quê ngoại. Quê ngoại tôi ở xa nên đây là lần đầu tiên tôi đợc về thăm. Từ trung du đợc về đồng bằng, tôi thấy rất nhiÒu ®iÒu míi l¹, nhng ®iÒu l¹ nhÊt vµ t«i thÝch thó nhÊt chÝnh lµ nh÷ng c¸nh đồng lúa trải rộng tít tắp tới tận chân trời. Nơi tôi đang sống không có những cánh đồng rộng nh thế. Vừa bớc xuống xe, tôi đã choáng ngợp trớc cánh đồng. Nơi tôi đứng nhìn thẳng ra cánh đồng lúa đang độ chín. Có lẽ đã bắt đầu vào mùa thu hoạch. Cánh đồng lúa trải một màu vàng óng, trông nh một tấm thảm khổng lồ. Xa xa có mấy bác nông dân đang hối hả gặt lúa, ngời bó, ngời gánh, ngời ôm. Có lẽ họ đều rất mệt nhng niềm vui vì có một vụ mùa thắng lợi đã biểu hiện rất rõ trên những g ơng mÆt h©n hoan. Cánh đồng lúa trải rộng trớc măt mang đến cho tôi bao nhiêu cảm xúc. Trong lúc chờ cậu tôi ra đón, tôi vào ngồi nghỉ ở một hàng nớc ven đờng, dới một gốc c©y sÜ giµ rÊt lín. T«i th¶ hån m×nh cïng nh÷ng lµn giã nhÑ ®a trªn tÊm th¶m vµng. Bông lúa trĩu nặng se sẽ rung rinh nô đùa cùng gió. Năm nay đợc mùa lớn. Nhìn nh÷ng h¹t lóa mÈy vµng t«i thÇm nghÜ: kh«ng biÕt cã bao nhiªu giät må héi r¬i xuống thớc đất kia, bao nhiêu trí tuệ của con ngời dồn vào để rồi đất mẹ rút ruột mình ra tạo nên những hạt thóc mẩy vàng. Tôi chợt nhớ đến câu ca dao: Cày đồng đang buổi ban tra Må h«i th¸nh thãt nh ma ruéng cµy.

(48) Ai ¬i bng b¸t c¬m ®Çy Rẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần Ngày nay, khoa học kĩ thuật phát triển, ngời nông dân phần nào đã đợc giải phóng sức lao động, nhng những giọt mồ hôi ấy vẫn rơi bởi thiếu bàn tay con ngời thì không thể có đợc bất cứ thứ gì trên trái đất này. Cánh đồng lúa chín ấy là sự trả công xứng đáng của thiên nhiên dành cho con ngời. Tôi vô cùng biết ơn và khâm phục nhng kĩ s nông nghiệp, những nhà bác học đã nghiên cứu ra những giống lúa phù hợp với đất đai và khí hậu quê hơng. Biết ơn những ngời nông dân một nắng hai sơng đã biến những công trình khoa học thành hiện thực, đã mang đến cho đất níc nh÷ng mïa vµng béi thu. Nắng tháng năm vẫn trải rộng trên cánh đồng gay gắt, gơng mặt của những cô th«n n÷ thªm öng hång khoÎ m¹nh. Nô cêi t¬i lµm g¬ng mÆt hä bõng s¸ng. Quª hơng đã thật sự vào mùa. Tôi thấy yêu quê ngoại vô cùng và tự hào về quê hơng đất nớc mình. Quê hơng mình đã thật sự đổi thay. Với những ngời biết yêu đồng ruộng nh cha ông chúng ta, quê hơng mình sẽ ngày càng giàu đẹp. hång mai. §Ò 8. Suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng tùa. Bµi viÕt Mỗi lần đi trên đờng phố, gặp những đứa trẻ lang thang bán báo, đánh giày, tôi lại chợt nhớ đến câu hát "Mồ côi tội lắm ai ơi, đói cơm khát nớc biết ngời nào lo, đói cơm khát nớc, biết ngời nào thơng". Câu hát ấy từng làm nức nở bao ngời. Thật tội nghiệp những đứa trẻ còn đang ở tuổi đến trờng lại phải nai lng ra kiếm sống. Các em đã phải hứng lấy tất cả những bụi bặm của cuộc đời. Hàng ngày phải đơng đầu với biết bao khó khăn của cuộc sống, phải đối diện với hầu hết những cặn bã của xã hội, làm thế nào để các em có thể giữ gìn đợc sự trong sáng cho tâm hån m×nh. Mỗi em đều có những hoàn cảnh sống riêng, có những con đờng riêng để rồi các em sớm gặp nhau trên đờng đời. Khi những bạn nhỏ nh các em đợc cha mẹ nâng niu, chăm bẵm, lo lắng cho từng bữa ăn giấc ngủ, đợc đến trờng với những bộ quần áo mới đắt tiền và đợc đa đón thơng yêu thì các em với đầu trần chấn bơn bải trên khắp các con đờng ngõ phố để kiếm sống. Để rồi khi thì bị hắt hủi, khi bị đáng đuổi và cả những khi nhịn đói chịu rét trên hè phố hay ghế đá công viên. Trớc khi đến với đám bạn nơi đờng phố, chắc rằng nhiều em cũng có gia đình. Nhng rồi hoàn cảnh xô đẩy đã cớp đi của các em cha mẹ và gia đình. Có em mất cha mất mÑ v× thiªn tai lò lôt, cã em th× bá quª ra ®i v× nghÌo qu¸. Nhng còng cã em th× bá nhà đi bụi, nhng số đáng trách này không nhiều. Thơng tâm nhất là những đứa trẻ v« thõa nhËn. MÑ c¸c em sinh ra c¸c em råi ®ang t©m vøt bá. C¸c em lín lªn trong những trại trẻ mồ côi rồi phải tự ra đờng kiếm sống. Những đứa trẻ ấy ngay từ nhỏ đã phải chịu bao nhiêu thiệt thòi, khổ cực. Các em không đợc vui chơi, không đợc đến trờng. Đã có lúc tôi vô tình đợc chứng kiến cảnh các em cùng nhau nô đùa trong công viên. Bên cạnh đó la liệt những nón áo, hòm đánh giày, báo, những túi đựng ni lông đồng nát. Các em vui đùa thật vô t. Nhng nÕu cã kh¸ch gäi lµ chóng l¹i lao ra tranh nhau kh¸ch. Nhòng nô cêi hån nhiên vô t lại đợc thay thế bằng vẻ mặt thật khắc nghiệt. Tôi thơng chúng vô cùng.

(49) nhng tôi chẳng có nhiều tiền để cho chúng. Mỗi ngời tự lo cho mình có cuộc sống yên ổn đã quá mệt nhọc rồi, liệu mấy ai còn đủ thời gian rảnh để suy nghĩ xem số phận những đứa trẻ ấy sẽ ra sao. Hay chúng lại trở thành những kẻ phạm tội, để rồi khi tạm biệt đờng phố chúng lại đến với song sắt nhà tù. Nhìn những đứa trẻ lang thang trên đờng phố với một tơng lai mờ mịt, trong lßng t«i dÊy lªn bao nhiªu c¶m xóc.Gi¸ nh, nh÷ng ngêi quyÒn cao chøc träng bít ăn chơi xa xỉ, những thanh niên con nhà giàu bớt những cuộc ăn chơi thâu đêm suốt sáng thì chắc rằng sẽ có rất nhiều em nhỏ đáng lang thang kia có đợc một chốn bình yên để đi về, có đợc một chỗ ấm áp để trú chân trong những mùa đông rÐt mít. Cuéc sèng cßn bén bÒ nh÷ng lo toan vµ cßn bao nhiªu bÊt tr¾c. SÏ vÉn cßn những đứa trẻ lang thang, không nhà không cửa, không ngời che chở yêu thơng. Chỉ mong rằng, những bậc cha mẹ biết nghĩ hơn, sinh ít con để đảm bảo cuộc sống cho chúng, những bà mẹ hãy có trách nhiệm hơn khi đã trót sinh ra một đứa trẻ. Đừng vì cuộc sống của riêng mình mà nỡ bỏ rơi đứa con do mình đứt ruột đẻ ra. Và cũng mong rằng chúng ta sẽ qun tâm giúp đỡ để hạn chế những thiệt hại do thiên tai bão lụt gây ra, để những đứa trẻ không phỉ rời bỏ gia đình, quê hơng bản quán mà đi tha phơng cầu thực… Còn biết bao cảnh ngộ đáng th ơng tâm, nếu mỗi chúng ta đều biết sống nhân hậu hơn thì xã hội sẽ tốt đẹp hơn, và chắc hẳn trên đờng phố sẽ bớt đi những mảnh đời côi cút, chắp vá. Nhân dân ta vốn có truyền thống "Lá lành đành lá rách", đã khuyên chúng ta: BÇu ¬i th¬ng lÊy bÝ cïng Tuy r»ng kh¸c gièng nhng chung mét giµn Lời dạy đầy tình nghĩa ấy chắc rằng sẽ lay động lơng tâm mỗi con ngời, để trái tim ta không bị chai sạn trớc những mảnh đời đáng thơng hơn mình. Khi trái tim con ngời còn biết rung động với niềm vui và nỗi buồn của đồng loại, khi ấy cuộc sống vẫn thật tuyệt vời. Những em nhỏ mồ côi kia rồi sẽ đợc cộng đồng yêu th¬ng, sÎ chia bÊt h¹nh vµ cuéc sèng cña c¸c em sÏ bít nhäc nh»n h¬n. hång mai. §Ò 9. C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o. Bµi viÕt Tỏ lòng là bài thơ nói về chí làm trai theo quan niệm Nho giáo xa. Bài thơ đã xây dựng nên một hình tợng đẹp về ngời anh hùng thời loạn: một tráng sĩ hiên ngang tay cắp ngang ngọn giáo, đánh đông dẹp bắc để lập công danh. Bài thơ khiến ta nhớ đến bài ca dao: Làm trai cho đáng nên trai Phú Xuân đã trải, Đồng Nai đã từng Đó là tiêu chuẩn lí tởng của ngời đàn ông trong bất cứ thời đại nào. Trong thời loạn, chí khí ấy lại càng cần thiết. Phạm Ngũ Lão đã hình tợng hoá quan niệm của Nho gia về đáng nam nhi. Đây là một quan niệm dúng đắn và cao đẹp. Là con ngời, dù là đàn ông hay đàn bà, dù là già hay trẻ đều phải có trách nhiệm với đất nớc, với quê hơng, với cộng đồng, huống chi là ngời tráng sĩ sinh ra trong thời loạn. Họ phải biết mang sức lực, tài trí của mình ra giúp dân, giúp nớc, bảo vệ sự ổn định.

(50) của xã hội. Với những bậc quân tử xa, đền nợ nớc, báo ơn vua là lí tởng và mục đích sống của họ. Nh Nguyễn Công Trứ từng nói: Đã sinh ra ở trong trời đất Ph¶i cã danh g× víi nói s«ng Nếu họ không thực hiện đợc con đờng công danh ấy, họ sẽ cảm thấy hổ thẹn với mọi ngời. Cả cuộc đời ngời quân tử chỉ có một lí tởng duy nhất để theo đuổi đó là lập công danh. Con đờng mà Nho giáo đã vạch sẵn cho tất cả các đấng nam nhi là "tề gia, trị quốc, bình thiên hạ". T tởng này đã trở thành một động lực thôi thúc c¸c nhµ Nho ph¸t huy tµi trÝ cña m×nh ra gióp níc. Nhµ Nho tiÕn bé cña thÕ kû XX - Phan Bội Châu- cũng đã từng thể hiện một cách hùng hồn và đầy nhiệt huyết cái chÝ khÝ Êy cña ngêi anh hïng thêi lo¹n: Làm trai phải lạ ở trên đời Há để càn khôn tự chuyển rời Trong kho¶ng tr¨m n¨m cÇn cã tí Sau nµy mu«n thña h¸ kh«ng ai? T tởng ấy đã làm nên một hình tợng đẹp thể hiện khát vọng cứu nớc trong văn häc ViÖt Nam: Muốn vợt biển đông theo cánh gió Mu«n trïng sãng b¹c tiÔn ra kh¬i Trong suốt mấy ngàn năm lịch sử, đất nớc ta đã phải trải qua nhiều cuộc chiến tranh vệ quốc. Một đất nớc nhỏ bé luôn đứng trớc nguy cơ bị xâm lợc nên ý thức giữ nớc đã trở thành ý thức có tính chất bản năng của mỗi ngời dân. Vì thế mà hình tợng đẹp nhất về ngời anh hùng bao giờ cũng là ngời anh hùng thời loạn. Trong đó hình tợng ngời tráng sĩ trong Tỏ lòng là một hình tợng có vẻ đẹp lí tởng, bởi thời kì lịch sử ấy, nhà Trần với ba lần chiến thắng quân Nguyên Mông đã viết lªn nh÷ng trang sö v« cïng chãi läi trong thiªn sö chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta.. Sau ngời tráng sĩ ấy còn biết bao hình tợng đẹp nữa, trong đó không thể không kể đến những anh bộ đội cụ Hồ, những anh vệ quốc quân trong kháng chiến chống Ph¸p, nh÷ng anh gi¶i phãng qu©n - chµng Th¹ch Sanh cña thÕ kØ XX - trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ… Ngời anh hùng với lí tởng cao đẹp đã từng đánh đông dẹp bắc, từng làm nên c¸i khÝ thÕ "nuèt sao Ngu" dòng m·nh Êy, khi nh×n l¹i sù nghiÖp cña m×nh vÉn mang nh÷ng niÒm tr¨n trë day døt: C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu Đây là cái thẹn của một nhân cách cao đẹp. Nh thế vẫn cha thoả mộng công danh, ngêi qu©n tö kh«ng cã ®iÓm dõng trong sù nghiÖp c«ng danh cña m×nh. Phạm Ngũ Lão với Tỏ lòng đã thể hiện một nhân cách cao đẹp của ngời tớng lĩnh, con ngời suốt cuộc đời khao khát lập công, khao khát mang sức lực và tài trí của mình ra giúp nớc. Bài thơ là niềm tự hào của mỗi chúng ta về truyền thống đạo đức, truyền thống yêu nớc của cha ông ta.. §Ò 10: H·y ghi l¹i c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ nh÷ng ngµy ®Çu.

(51) tiªn bíc vµo trêng Trung häc phæ th«ng. Bµi viÕt Thế là tôi đã vào học ở trờng Trung học phổ thông đợc ba tuần. Ba tuần thật đầy ấn tợng, bởi mỗi khi bớc chân đến lớp, tôi lại khám phá thêm đ ợc nhiÒu ®iÒu bÊt ngê, thó vÞ tõ b¹n bÌ, tõ ng«i trêng míi vµ tõ cuéc sèng häc sinh Trung häc phæ th«ng cßn ®Çy míi mÎ víi t«i. Đã chín lần tôi đợc dự lễ khai giảng năm học mới, vậy mà trớc lễ khai giảng n¨m nay - n¨m thø mêi, t«i vÉn kh«ng khái håi hép vµ lo l¾ng. Bè mÑ còng ph¶i ngạc nhiên về sự hồi hộp của tôi, về một đứa vốn nghịch ngợm và mạnh bạo nh tôi mà cũng bồn chồn nh thế. Không nôn nao sao đợc khi niềm mong ớc và mục tiêu phấn đấu của tôi đã trở thành hiện thực. Với tôi, ngôi trờng mới xa lạ đấy nhng còng quen thuéc nh mét cè nh©n. Suèt bèn n¨m häc Trung häc c¬ së, ngµy nµo ®i häc t«i còng ®i qua ng«i trêng ấy. Đã nhiều lần tôi dừng lại để nhìn vào, để mong ớc và để quyết tâm. Từ ngoài cổng, tôi nhận thấy sự đổi thay sắc lá của những hàng cây to thẳng tắp trong sân trờng. Ngôi trờng cũng duyên dáng hơn cùng với sự đổi thay của dòng sông Hng Long quen thuéc, n¬i mµ tÊt c¶ lò trÎ chóng t«i ch¼ng l¹ lÉm g×. §Æc biÖt truyÒn thống học tập của nhà trờng là điều cuốn hút đối với chúng tôi. Tôi mơ ớc, rồi kiêu hãnh, tự hào khi đợc trở thành một phần thân yêu của ngôi trờng ấy. Lßng t«i vÉn håi hép kh«ng yªn. Nh÷ng m«n häc sÏ khã h¬n, cã nhiÒu quy định mới của nhà trờng mà tôi sẽ phải nghiêm túc thực hiện. Các thầy cô thì có khi tôi đã quen gơng mặt nhng cha đợc trực tiếp học bao giờ, bởi thế mà chắc có nhiều ®iÒu l¹ l¾m! Vµ l¹i thªm b¹n bÌ n÷a chø. Cã mét sè b¹n häc cïng líp 9 víi t«i nhng cßn biÕt bao nhiªu lµ b¹n míi. Cã ch¬i vui nh líp cò cña m×nh kh«ng? Cã ®oµn kÕt vµ th©n thiÖn?... L¹i n÷a, ai còng b¶o häc Trung häc phæ th«ng lµ quan träng. Nó bớc đệm để bắt đầu định hớng cho tơng lai. Thế đấy, đầu óc tôi cứ hoa lên bao nhiªu ý nghÜ. Nh÷ng ý nghÜ lµm t«i phÊp pháng kh«ng yªn. T«i mang theo tÊt c¶ những cảm xúc tự hào, hãnh diện, hồi hộp, băn khoăn ấy đến trờng trong buổi lễ khai gi¶ng ®Çu tiªn. Buổi lễ hôm ấy ngắn ngọn mà sâu sắc. Tôi đặc biệt ấn tợng với bài diễn văn cña thÇy HiÖu trëng. T«i l¾ng nghe vµ ngÊm trän nh÷ng lêi cña thÇy vÒ tr¸ch nhiệm của mỗi học sinh khi đợc học tập ở một ngôi trờng giàu truyền thống. Tôi xúc động và bâng khuâng man mác khi nghe một học sinh lớp mới phát biểu nh÷ng c¶m xóc ®Çu tiªn. Buæi lÔ tan, chóng t«i häc ngay nh÷ng bµi häc míi. §óng nh chóng t«i c¶m nhËn, kiÕn thøc míi, l¹ vµ kh¸ khã. ThÕ nhng sù trÇm l¾ng chØ thÊy ë líp t«i trong buổi học đầu tiên. Những ngày sau đó, quen bạn, quen thầy, chúng tôi tự nhiên đã s«i næi h¼n lªn. Líp häc h¸o høc vµ th©n thuéc ch¼ng kh¸c g× khi ®ang häc trong líp chÝn. Cuối tuần, chúng tôi bắt đầu tham gia lao động. Phải góp một cái gì đó cho ngôi trờng mới, ta mới thêm quý thêm yêu. Ngày lao động tuần đầu tiên thật là thÝch thó. S©n trêng cã nhiÒu c©y to nªn cã bao nhiªu l¸ rông. H«m tríc trêi l¹i míi ma nªn l¸ rông cµng nhiÒu. L¸ ít lÑp chÑp. C¶ líp mang chæi ®i mµ kh«ng dùng đợc bèn cứ thế thi nhau nhặt lá bằng tay! Có cậu con trai hí hửng mang đến tặng cô bạn gái chiếc lá vàng thật đẹp, cô bạn xúc động cảm ơn, chẳng ngờ đằng sau mÆt l¸ cã chó s©u ®ang ngoan ngo·n Èn m×nh. §¸m con g¸i kªu rÐ lªn sî h·i,.

(52) còn bọn con trai ha hả cời đắc chí, rồi lại xin lỗi, lại bắt đền bằng những chiếc kẹo thủ sẵn từ ở nhà đi! Giờ lao động vì thế mà chẳng thấy mệt nhọc, chỉ thấy vui nhén, chØ nghe thÊy tiÕng cêi. §¸m con trai míi lín thÝch “lµm anh” thiªn h¹ nªn chØ cÇn mét giäng con g¸i thá thÎ “anh ¬i” lµ c¶ ThÕ Anh, TuÊn Anh, H¶i Anh, Ngọc Anh đều quay lại và xoắn xuýt. Tôi cũng hân hạnh đợc tặng một cái tên mới “DiÖp cßi”! Nh÷ng trËn cêi gißn gi· bËt ra. C¶ líp vui vµ th©n thiÖn, g¾n bã nh mét gia đình nhanh không kể nổi. Nh÷ng håi hép, lo l¾ng, b¨n kho¨n, l¹ lÉm nhanh chãng bÞ kho¶ lÊp ®i. Kh«ng khÝ häc tËp cña líp t«i ngµy cµng tèt. Mét c¸ch rÊt tù nhiªn vµ rÊt ©m thÇm, t«i vµ cËu b¹n “hµng xãm” ngåi bªn b¾t ®Çu “®ua søc” trong häc tËp. §øa nµo còng cè gắng tìm ra lời giải nhanh nhất, làm bài tập đầy đủ và chính xác nhất để đến lớp trao đổi cho nhau và lại học thêm ở bạn một điều mới lạ. Tuæi mêi s¸u chãng buån vµ còng nhanh vui. Míi häc cïng nhau t«i còng cha thËt hiÓu hÕt vÒ hoµn c¶nh vµ tÝnh c¸ch cña tõng ngêi trong líp. Nhng t«i tin, thêi gian sÏ gióp c¶ líp t«i ngµy mét g¾n bã h¬n vµ häc tËp cïng sÏ tiÕn bé h¬n. Nh÷ng ngµy ®Çu bì ngì bíc vµo Trêng trung häc phæ th«ng cña t«i lµ nh thÕ. §èi với tôi, nó sẽ là những ngày đáng nhớ, là những kỷ niệm ngọt ngào không thể nào quªn.. §Ò 11: H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ thiªn nhiªn và đời sống con ngời trong thời khắc chuyển mùa. Bµi viÕt Ngày bé, tôi luôn háo hức mỗi khi năm mới đến. Nhng bất chợt một hôm, tôi nhận ra mái tóc cha đã thoáng điểm một vài sợi trắng. Từ đó, tôi hiểu rằng bớc đi của thời gian không phải chỉ tính bằng năm. Tôi bắt đầu chú ý hơn đến tháng, đến mùa. Khoảnh khắc chuyển mùa bỗng trở thành một mốc thời gian lắng đọng trong tôi. Tôi yêu và thích những khi trời đất giao mùa, nhất là khi trời chuyển từ mùa hạ sang mïa thu m¸t mÎ. Những hạt ma xuân lất phất bay, những chồi biếc trên cành cây đã điểm hay những cơn ma ào ào, xối xả gọi mùa hè... tất cả những đổi thay nhiệm màu của trời đất ấy đều khiến lòng tôi xao động. Và hơn tất cả, thời khắc giao mùa giữa hạ và thu bao giờ cũng làm tôi phấp phỏng đến lạ lùng! Có lẽ bởi tôi yêu mùa thu nhất trong năm, tôi đợi thu về nh đợi một ngời bạn đi xa quay trở lại... Thu sang thật là dịu nhẹ khi bỗng một ngày ai đó nhận ra, bầu trời dờng nh trong hơn, cao và xanh hơn. Cái nắng rát bỏng, đổ lửa của mùa hè đã dịu đi nhiều lắm. Bên kia, vài đốm lửa thoắt ẩn hiện giữa nền lá xanh sẫm của những bác phợng già. Có phải phợng đã chắt chiu bao nhiêu gió, bao nhiêu nắng, bao nhiêu ma của hạ để chng lọc nên những bông phợng rực đỏ cuối mùa ấy mà tạm biệt hạ và để đón thu sang? Dọc theo hai dãy phố, sắc bằng lăng cũng đã nhạt màu. Nó không còn ngăn ngắt tím đến nao lòng nữa. Con sông trớc nhà không còn cuộn lên ngầu đỏ. Dòng sông trở nên dịu dàng, e ấp nh cô bé tuổi mời lăm. Tất cả giăng gi¨ng xung quanh ng«i nhµ quen thuéc mét kh«ng khÝ ªm ªm, dÞu m¸t, mÒm m¹i, khiến ta mỗi khi thức dậy đều mang một cảm giác bâng khuâng. Mới mấy hôm trớc đây thôi ai cũng ngại ra đờng vì nắng gắt, vì những cơn ma bÊt chît Ëp xuèng kh«ng b¸o tríc bao giê, v× sÊm chíp th×nh l×nh, nhng h«m nay.

(53) ta lại thèm đợc thong dong đạp xe dới những hàng cây tán rộng. Ta bắt gặp những cô bé, cậu bé ngồi sau lng mẹ xúng xính, hân hoan. Thì ra bé con đang đợc mẹ dẫn đi chuẩn bị đồ dùng cho năm học mới. Ôi! Cái ngày đầu tiên tôi đi học thoáng vậy mà đã đến cả chục năm. Thời gian trôi qua nhanh thật! Miên man trong dòng ký ức, tôi nghe trong hơi gió thoang thoảng hơng hoa sữa cha kịp nồng, mới chỉ đủ gîi ra nh÷ng v¬ng vÊn dÞu ªm. Thu đến, dờng nh ai cũng gợng nhẹ hơn. Nhịp sống chùng chình hơn, không cßn qu¸ ån µo, hèi h¶. Nh÷ng c«ng së, nh÷ng ng«i trêng sau lóc tan ca lÆng ng¾t, trầm t. Những bến đò, những bờ sông, buổi chiều cũng bắt đầu hoang vắng.Trời chiÒu h¬i se l¹nh. Ph¶i ch¨ng v× thÕ mµ mäi ngêi chØ mong sím qu©y quÇn Êm cóng bªn b÷a c¬m chiÒu. Mét tho¸ng b©ng khu©ng, t«i nhí tíi lêi cha: thêi gian chảy trôi, mọi sự cũng đổi thay, cuộc sống sẽ có thêm ngã rẽ, hãy tự tìm lấy hạnh phóc cho m×nh. T«i vÉn b¨n kho¨n “thÕ nµo lµ h¹nh phóc”. Chît t«i nh×n sang bªn kia con phè, mét cô bµ dõng ®Èy xe l¨n, lÊy ra chiÕc ghÕ con, ngåi xuèng ngay bªn c¹nh. ¤ng ®ang nghiªng ®Çu vÒ phÝa bµ. Bµ gië quyÓn s¸ch kh¸ dÇy, giÊy mµu nâu xỉn, chậm rãi đọc và ông lim dim mắt lắng nghe. Tôi bỗng hiểu thế nào là hạnh phúc. Hạnh phúc ấy là khi ta đợc mãi bình yên bên những ngời yêu quý. Hạnh phúc giản đơn và bình dị thế thôi. Trời đất chuyển mùa, lòng ta cũng nao nao bao nhiêu cảm xúc. Ta nhớ nhung, nuèi tiÕc, ta hÝ höng, vui t¬i... Ta thÊy m×nh mçi ngµy thªm mçi lín, thÊy m×nh ph¶i sèng sao cho cã ý nghÜ h¬n víi bíc ®i cña nhÞp thêi gian.. §Ò 12: C¶m nghÜ vÒ mét ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ). Bµi viÕt Mçi lÇn trêi trë rÐt lµ néi cña t«i l¹i ®au. Nh nh÷ng lÇn cßn ë díi quª, lÇn nµy còng thÕ, t«i ngåi c¹nh võa kÓ chuyÖn võa bãp ch©n cho néi. ThØnh tho¶ng, néi më m¾t nh×n t«i cêi rÊt hiÒn tõ. N¨m tuæi, tõ thµnh thÞ t«i vÒ quª sèng víi néi theo yªu cÇu cña bè. Bè t«i nãi, néi ë quª mét m×nh buån l¾m, kh«ng ai trß chuyÖn lóc r¶nh rçi, còng téi. ThÕ lµ t«i chuyÓn h¼n vÒ sèng ë quª. C¨n nhµ nhá tù dng cã hai bµ ch¸u. Nh÷ng lóc ®i chî xa, néi göi t«i sang bªn nhµ hµng xãm. Tuy lµ con g¸i nhng tÝnh t«i th× nghÞch hÖt con trai nªn mçi khi t«i tung t¨ng, ch¹y nh¶y cïng víi lò b¹n trong lµng vÒ lµ néi l¹i ph¶i l«i ngay t«i ®i t¾m. T«i ghÐt t¾m thÕ nªn mçi lÇn nh vËy ch¼ng kh¸c nµo t«i ®ang hµnh néi. Nh÷ng lóc r¶nh rang, néi l¹i kÓ cho t«i nghe nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch. ChuyÖn c« TÊm hiÒn lµnh, Th¹ch Sanh dòng c¶m, chuyÖn th»ng Lý Th«ng ë ¸c... Sau mçi lÇn nh thÕ, néi l¹i khuyªn t«i: sau nµy lín lªn ch¸u ph¶i chăm chỉ, hiền lành, tốt bụng. Có vậy, cháu mới đợc nhiều ngời yêu mến. Nh÷ng ngµy th¸ng ë quª, néi thêng nhê mét anh hµng xãm sang d¹y ch÷ cho t«i. Buæi tèi, t«i thêng l¶ng sî ma, chèn kh«ng häc bµi ®i ngñ sím. Néi kiªn nhÉn thắp đèn thức cùng tôi. Nội nói: rèn nét chữ cũng là rèn nết ngời cháu ạ! Thế là tôi l¹i cÆm côi ngåi tËp viÕt. Nhng chÝnh v× thÕ mµ giê ®©y t«i ph¶i c¶m ¬n bµ bëi nÕu kh«ng cã nh÷ng h«m nh vËy th× ch÷ t«i ch¾c b©y giê xÊu l¾m. Vµ quan träng h¬n lµ nh©n c¸ch t«i sÏ ra sao? N¨m Êy, mÑ t«i sinh thªm em bÐ. Khi em cøng c¸p, bè vÒ quª néi. Bè ë l¹i th¨m bµ mÊy b÷a, söa l¹i hµng rµo, lîp l¹i ngãi cho bµ. Tíi ngµy chuÈn bÞ lªn.

(54) thành phố, bố bảo tôi lên trên ấy mấy bữa để giúp mẹ tôi chăm sóc em khi bố đi c«ng t¸c. T«i kh«ng muèn rêi xa néi, nhng néi cø dç dµnh t«i lªn trªn Êy víi mÑ Ýt ngµy råi trë l¹i. ThÕ lµ t«i l¹i vÒ thµnh phè. Lóc bè ®i c«ng t¸c võa xong còng lµ lúc tôi đến tuổi phải bớc chân đến lớp. ở quê nội trờng học rất xa, nội lại già và yếu nên bố quyết định tôi không về quê nữa. Tôi sẽ ở lại và học ở đây. Tôi đành chÊp nhËn. T«i yªu néi l¾m, h×nh ¶nh néi lu«n hiÖn lªn trong t©m trÝ cña t«i - mét ngêi bµ hiÒn tõ, nh©n hËu. Suèt nh÷ng n¨m xa néi t«i lu«n tù hái: kh«ng biÕt néi có thay đổi nhiều không? Tôi muốn đặt cho nội hàng loạt câu hỏi để nói lên niềm khao khát đợc về thăm nội của tôi. Tôi học ở thành phố đến năm lớp bảy thì bố đón hẳn nội ra sống với nhà tôi. Ngày đón nội, tôi theo bố mãi ra ga. Tôi vui mừng lắm. Tôi cứ mơ màng hình dung về nội. Nhng khi nội bớc ra khỏi toa tàu, tôi không thể cầm đợc hai dòng nớc mắt. Nội đã già hơn rất nhiều so với sự tởng tợng của tôi. Lng nội đã còng rạp xuống, da mặt nhăn nheo, duy chỉ có ánh mắt và nụ cời của nội là không thay đổi. Nã vÉn gîi sù hiÒn tõ vµ nh©n hËu nh xa. Những ngày sau đó, tôi không giấu nổi sự vui mừng vì đợc sống trong vòng tay thơng yêu của nội. Nhng nội thì có vẻ khó khăn để làm quen với cuộc sống mà t«i biÕt lµ néi kh«ng hoµn toµn mong muèn. Bè còng nh t«i rÊt hiÓu ®iÒu nµy nªn thờng xuyên an ủi nội. Lâu dần, nội đã quen và sống vui hơn. Giê ®©y, t«i thùc sù v« cïng h¹nh phóc v× kh«ng ph¶i xa néi n÷a. Néi ¬i! Giê con đã lớn, con đã học Trung học phổ thông. Con đã dần hiểu đợc những lời dạy cña néi khi xa vÒ viÖc rÌn giòa nÕt ngêi. Con sÏ lµm cho néi vui trong suèt qu·ng đời từ đây của nội. Mong sao những việc làm của con sẽ làm vơi đi những nhọc nh»n cña néi khi xa.. Đề 13: Nêu cảm nghĩ nổi bật nhất về một câu chuyện đã học mà anh (chị) kh«ng thÓ nµo quªn. Bµi viÕt Chúng ta đã từng học qua những truyện ngắn nh Lão Hạc, Tắt đèn và chắc kh«ng mÊy ai trong sè chóng ta l¹i kh«ng trÇm trå th¸n phôc tµi n¨ng nghÖ thuËt của Nam Cao hay Ngô Tất Tố. Với riêng tôi, dù đã đọc đi đọc lại truyện ngắn Lão H¹c cña Nam Cao rÊt nhiÒu lÇn nhng dêng nh lÇn nµo t«i còng l¹i t×m thÊy thªm đợc một vài điều lý thú. Nó cuốn hút tôi, lay động tôi, khi thì gợi trong tôi sự căm thï, khi l¹i gäi vÒ chan chøa nh÷ng yªu th¬ng. Lão Hạc là sản phẩm của một tấm lòng nhân đạo cao cả. Nó là tình yêu thơng, là sự ngợi ca, trân trọng ngời lao động của Nam Cao. Giống nh Ngô Tất Tố cùng nhiều nhà văn thời đó, Nam Cao đã dựng lên hình ảnh ngời nông dân Việt Nam trớc Cách mạng với những phẩm chất đáng quý, đáng yêu: chăm chỉ, cần cù, giàu tình yêu thơng và giàu đức hy sinh. Tríc c¸ch m¹ng, Nam Cao say sa kh¸m ph¸ cuéc sèng vµ tÝnh c¸ch cña ngêi n«ng d©n. Trong c¸c t¸c phÈm cña «ng, m«i trêng vµ hoµn c¶nh sèng cña nh©n vËt chính thờng gắn liền với cái nghèo, cái đói, với miếng ăn và với các định kiến xã hội đã thấm sâu vào nếp cảm, nếp nghĩ vào cách nhìn của con ngời ở nông thôn. Lão Hạc cũng vậy, suốt đời sống trong cảnh nghèo và cái đói. Lão đã dành hầu nh cả đời mình để nuôi con mà cha bao giờ nghĩ đến mình. Lão thơng con vô.

(55) bờ bến: thơng khi con không lấy đợc vợ vì nhà ta nghèo quá, thơng con phải bỏ làng, bỏ xứ mà đi để ôm mộng làm giàu giữa chốn hang hùm miệng sói. Và đọc truyÖn ta cßn thÊy l·o ®au khæ biÕt nhêng nµo khi ph¶i b¸n ®i cËu Vµng, kû vËt duy nhất của đứa con trai. Không bán, lão biết lấy gì nuôi nó sống. Cuộc sống ngày thêm một khó khăn. Rồi cuối cùng, đến cái thân lão, lão cũng không giữ đợc. L·o ¨n cñ chuèi, ¨n sung luéc. Nhng l·o nghÜ, l·o “kh«ng nªn” sèng n÷a. Sèng thêm, nhất định lão sẽ tiêu hết số tiền dành dụm cho đứa con mình. Vậy là, thật đớn đau thay! Lão Hạc đã phải tự “sắp xếp” cái chết cho mình. Cuộc sống của nông dân ta trớc cách mạng ngột ngạt đến không thở đợc. Nhìn cái hiện thực ấy, ta đau đớn, xót xa. Ta cũng căm ghét vô cùng bọn địa chủ, bọn thực dân gian ác. Lão Hạc chết. Cái chết của lão Hạc là cái chết cùng đờng, tuy bi thơng nhng sáng bừng phẩm chất cao đẹp của ngời nông dân. Nó khiến ta vừa cảm thơng vừa nể phục một nhân cách giàu tự trọng. Lão chết nhng đã quyết giữ cho đợc mảnh vờn, chết mà không muốn làm luỵ phiền hàng xóm. §äc L·o H¹c ta thÊy ®©u ph¶i chØ m×nh l·o khæ. Nh÷ng h¹ng ngêi nh Binh T, mét kÎ do c¸i nghÌo mµ bÞ tha ho¸ thµnh mét tªn trém c¾p. §ã lµ «ng gi¸o, mét ngêi trÝ thøc ®Çy hiÓu biÕt nhng còng kh«ng tho¸t ra khái ¸p lùc cña c¶nh vî con rách áo, đói cơm. Cái nghèo khiến ông giáo đã phải rứt ruột bán đi từng cuốn sách vô giá của mình. Nhng cái thứ ấy bán đi thì đợc mấy bữa cơm? Vậy ra ở trong truyện tất cả đã đều là lão Hạc. Lão Hạc phải oằn mình mà chết trớc thử hỏi những ngời kia có thể cầm cự đợc bao lâu? Vấn đề nổi bật đợc thể hiện trong Lão Hạc là niềm tin và sự lạc quan của nhà văn vào bản chất tốt đẹp của con ngời. Thế nhng điều quan trọng hơn mà nhà văn muốn nhắn gửi đó là một lời tố cáo. Nó cất lên nh là một tiếng kêu để cứu lấy con ngêi. Tõ chiÒu s©u cña néi dung t tëng, t¸c phÈm nãi lªn tÝnh cÊp b¸ch vµ yªu cÇu khẩn thiết phải thay đổi toàn bộ môi trờng sống để cứu lấy những giá trị chân chính và tốt đẹp của con ngời. Lão Hạc cho ta một cái nhìn về quá khứ để mà trân trọng nhiều hơn cuộc sống hôm nay. Nó cũng dạy ta, cuộc sống là một cuộc đấu tranh không phải chỉ đơn giản là để sinh tồn mà còn là một cuộc đấu tranh để bảo toàn nhân cách.. §Ò 14: H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ anh chÞ yªu thÝch. Bµi viÕt Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i lµ mét bµi th¬ trong trÎo, thiÕt tha. Nã lµ phÇn tinh tuý nhÊt cña mét con ngêi lu«n kh¸t khao cèng hiÕn, kh¸t khao sèng cã ý nghÜa. Nã lµ tiÕng lßng cña nhµ th¬ vµ còng lµ cña tÊt c¶ nh÷ng ai ham mª c¸i cuộc sống trần gian rất đẹp đẽ này. Mùa xuân nho nhỏ ra đời khi nhà thơ đang nằm trên giờng bệnh. Chắc hẳn, vµo nh÷ng ngµy cuèi cïng Êy, sau nh÷ng chiªm nghiÖm vÒ cuéc sèng víi tÊt c¶ tình yêu, Thanh Hải muốn tiếp tục cất lên tiếng hót của “con chim chiền chiện” để góp nên một “mùa xuân nho nhỏ” cho cuộc đời, cho con ngời và cho đất nớc yêu th¬ng. Với thể thơ 5 chữ, với cách ngắt nhịp nhanh, gọn mà vẫn có độ d ba, bài thơ đã dâng lên trong lòng tôi cảm giác rộn ràng, náo nức. Những gam màu trong trẻo,.

(56) những hình ảnh đẹp, tơi sáng và đầy sức sống trong mỗi câu thơ cứ thấm dần vào tr¸i tim tuæi trÎ cña t«i. Mùa xuân của thiên nhiên, của đất nớc đợc nhà thơ cảm nhận trong sự căng ®Çy cña nhùa sèng, trong nhÞp sèng ®ang hèi h¶ vµ trong sù t¬i non m¬n mën cña nh÷ng hi väng vµo t¬ng lai. Gi÷a mµu xanh yªn b×nh cña dßng s«ng xu©n, s¾c tÝm biÕc cu¶ b«ng hoa kh«ng hÒ l¹c lâng, ch«ng chªnh. Nã b¸m ch¾c vµo lßng s«ng nh mét sîi d©y v« h×nh lµm nªn søc sèng. Trªn c¸i nÒn mµu dÞu ªm cña “s«ng xanh” vµ “hoa tÝm biÕc”, tiÕng hãt trong v¾t cña con chim chiÒn chiÖn vót cao, ngân vang đến bất tận đến trời xanh. Từng tiếng, từng tiếng chim trong veo hay tiếng nhịp thở của khí xuân hoà vào trời đất, vang vọng vào trong lòng ngời nh nh÷ng “giät t©m hån” s¸ng long lanh. TiÕng hãt Êy khiÕn ta kh«ng thÓ döng dng mµ khiÕn ta ph¶i thèt lªn tiÕng gäi rñ vÒ c¸i kh¸t khao muèn n¾m b¾t, muèn “®a tay høng”. Không tách mình khỏi khí xuân của thiên nhiên, đất nớc trong công cuộc chuyển mình đi lên cũng rộn ràng, hối hả. Sức sống của đất nớc không chung chung, trõu tîng mµ nã biÓu hiÖn ra ë “søc xu©n” cña mçi con ngêi. Mïa xu©n trªn lng lÝnh, léc xu©n trong tay ngêi n«ng d©n. Mçi bíc ®i cña ngêi gieo thªm một chồi biếc, một mầm non. Và cứ thế, sức xuân của đất nớc lại dâng lên nh nh÷ng líp sãng x«n xao. §Êt níc phÊn chÊn, høng khëi trong mét nhÞp thë míi, hối hả khẩn trơng. Niềm tin mới của dân tộc đợc chắp cánh từ truyền thống bốn ngh×n n¨m dùng níc. ThÕ nªn, dÉu biÕt cã nh÷ng vÊt v¶ vµ gian lao nhng c¶ níc “vÉn ®i lªn phÝa tríc” víi mét quyÕt t©m kh«ng mÖt mái. Nh÷ng c©u th¬ cña Thanh H¶i ®Çy ¾p h×nh ¶nh, mµu s¾c vµ ©m thanh. Nã t¹o nªn mét kh«ng khÝ s«i næi, h¸o høc, ph¬i phíi vui t¬i. Nã lµ mét bøc tranh t¬i s¸ng s¾c mµu, lµ mét b¶n nh¹c rén rµng tiÕt tÊu trong trÎo, ng©n nga vµ gîi c¶m. §iÒu đặc biệt là: bức tranh thiên nhiên, bức tranh đất nớc đầy sức sống ấy đã đợc nhà thơ cảm nhận khi ông đang ở vào cái giây khắc sắp lìa đời. Trên giờng bệnh, nhà thơ vẫn mở rộng hồn mình, lắng nghe và đón nhận tất cả những thanh âm xao động của cuộc sống ngoài kia. Ông vẫn lắng nghe từng bớc đi rất khẽ của đời. Bốn bức tờng của phòng bệnh không thể ngăn cách cuộc đời với nhà thơ, những cơn đau của bệnh tật không làm giảm ý chí, bầu nhiệt huyết và niềm tha thiết yêu đời trong trái tim của ngời nghệ sĩ. Cái nghị lực phi thờng ấy đáng để ta phải nâng niu vµ tr©n träng xiÕt bao. Bài thơ khép lại trọn vẹn trong tâm hồn và sự say sa của ngời đọc bằng một ớc nguyện thật chân thành và mãnh liệt biết bao. Nó thực là một khát khao đang bùng cháy: muốn đợc làm một nhành hoa nh bông hoa tím biếc kia, muốn làm con chim hãt vang trêi nh÷ng giät long lanh nh con chim chiÒn chiÖn. C¸i kh¸t khao kh«ng hÒ gîi mét chót g× vÒ h×nh ¶nh khæ ®au cña mét con ngêi ®ang chÕt. Nã gièng c¸i m·nh liÖt vµ r¹o rùc cña mét søc thanh xu©n ®ang trµn trÒ nhùa sèng vµ khát khao cống hiến cho đời. Nhiều ngời đã từng đồng ý với tôi rằng: những ngời trẻ tuổi đọc Mùa xuân nho nhỏ có thể tìm ra lý tởng sống cho mình, còn với những ngời đã dâng cả tuổi thanh xuân cho đất nớc thì vẫn thấy mình còn có thể làm đợc nhiều hơn. Mùa xuân nho nhỏ quả đã không chỉ là niềm say mê của riêng tôi. Nó xứng đáng là một bµi th¬ hay trong tñ s¸ch quý cña mu«n ngêi..

(57) §Ò 15: C¶m nghÜ vÒ mét nhµ th¬, mét bµi th¬ mµ anh (chÞ) yªu thÝch. Bµi viÕt Ch¼ng hiÓu sao, mçi lÇn nh¾c tíi NguyÔn §×nh ChiÓu, lµ mçi lÇn xuÊt hiÖn trong tôi những cảm xúc rất đặc biệt, phải chăng vì ông là một trong những nhà văn đặc biệt nhất trong lịch sử văn học Việt Nam? Đặc biệt từ cuộc đời riêng đến c¶ sù nghiÖp v¨n ch¬ng. T«i quý träng «ng kh«ng chØ bëi nh÷ng ¸ng v¨n hay, những vần thơ kiệt xuất, mà tôi quý ông trớc hết ở chính cuộc đời, chính con ngời «ng. XuÊt hiÖn vµo nöa cuèi thÕ kû XIX, nh mét "ng«i sao s¸ng trªn bÇu trêi v¨n học Việt Nam", Nguyễn Đình Chiểu đã để lại cho dân tộc một di sản văn hóa lớn lao và một tấm gơng cao khiết về nhân cách, đạo đức. Sống giữa thời kì can qua bấn loạn của đất nớc, cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu là cuộc đời thấm đầy bất h¹nh, khæ ®au. Nçi bÊt h¹nh c¸ nh©n: m¾t mï, quyÖn vµo nçi bÊt h¹nh chung: níc mất nhà tan, rên xiết trong tâm hồn nhân đạo của ngời. Song, cha một phút giây nµo bi lôy, khuÊt phôc, NguyÔn §×nh ChiÓu lµ tÊm g¬ng anh dòng, kiªn cêng trong cuộc đấu tranh bảo vệ đất nớc. Ngời bảo vệ đất nớc không phải bằng ngọn giáo, mũi tên, mà bằng thơ văn - nó chính là vũ khí sắc nhọn để Nguyễn Đình Chiểu trở thành một ngời chiến sĩ đứng bảo vệ cho văn hóa, cho độc lập muôn đời trên xứ sở. Trở lại dòng lịch sử hơn trăm năm qua, nhiều ngời không khỏi ngỡ ngàng đặt mét c©u hái lín: v× sao th¬ v¨n NguyÔn §×nh ChiÓu cã søc m¹nh, cã søc ¸m ¶nh cao đến vậy? Và từ bấy đến nay, mỗi lần ta thắc mắc, ta lại tìm đến cuộc đời ngời, cuộc đời ấy sẽ trả lời cho ta tất cả. Nguyễn Đình Chiểu đã sống với lòng yêu n ớc thơng dân đến tột cùng, nó thấm thía vào hồn ngời để rồi uất đọng, d ba, ngân vang mãi trong mỗi vần văn, câu thơ thuở ấy. Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu chính là một bài thơ đẹp của dân tộc nhiệm vụ, là một tấm gơng trong sạch, thanh khiết để bao thế hệ đời sau soi bóng. Ngời đã sống vậy, và đã sáng tác văn chơng. Văn chơng Đồ Chiểu là tâm hồn ngời, là chính cuộc đời ngời vậy. Khi đất nớc còn cha có bớc chân của ngoại xâm, Nguyễn Đình Chiểu - một nhà nho tài năng đã sớm phải chịu một số phận bất hạnh, nhiều đắng cay và cũng đầy ngang trái. Cha có dịp lục tìm tiểu sử của ngời, ta hãy đọc Lục Vân Tiên, chiêm ngỡng nhân vật Lục Vân Tiên để thấy ẩn khuất sau hình tợng ấy một Nguyễn Đình Chiểu. Ta thấy rõ đợc chính cảm xúc sâu xa, chính những suy nghĩ chân thực, những tình cảm nông cháy trớc cuộc đời của ngời là cảm hứng cho nhà th¬ viÕt Lôc V©n Tiªn. Con ngời cụ càng đáng kính trọng hơn trong buổi "tang thơng" của đất nớc, quª h¬ng. Giê ®©y trong con ngêi NguyÔn §×nh ChiÓu nçi ®au riªng ch×m xuèng đáy tâm t, để hiện lên tha thiết một nỗi đau dân tộc, một nỗi thơng ngời cháy bỏng không nguôi. Nguyễn Đình Chiểu đã sáng tác thật nhiều tác phẩm có giá trị. Không thể cầm gơm trực tiếp đánh giặc nh bao ngời có đôi mắt sáng thì ngời viết thơ để kêu gọi, để cuốn theo tiếng gọi giang sơn nồng cháy, thắp lên niềm tin, lòng yªu níc ë mçi con ngêi: Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm §©m mÊy th»ng gian bót ch¼ng tµ. Ngời đã sống một cuộc đời không mệt mỏi để đấu tranh cho chính nghĩa. Cuộc đời ngời là một bó hoa thơm ngọt ngào nhất dâng lên cho đất mẹ Việt Nam. Ngời đam nỗi đáu cho những đứa trẻ sống trong cảnh loạn li..

(58) Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y Mất ổ đàn chim dáo dác bay Phải là một ngời có trái tim lớn mới nghe, mới cảm nhận chính xác đợc hình tợng ấy. Ngời đã sống giữa lòng dân, gần gũi với nhân dân để hiểu đợc những gì thân quen. Để rồi từ đó ngời tỏ bày lòng căm phẫn với quân thù, ngời đã có thái độ bất hợp tác bởi "đất chung đã mất, đất riêng còn sá gì" khi bọn thực dân muốn mua chuéc cô. Tuy bÞ mï nhng víi cô: Thµ cho tríc m¾t nh mï Ch¼ng thµ ngåi ngã kÎ thï qu©n th©n Hay: Thà đui mà giữ đạo nhà Cßn h¬n cã m¾t «ng cha kh«ng thê. §äc nh÷ng c©u th¬ Êy, trong t«i chît hiÖn lªn mét c©u hái: r»ng nÕu kh«ng phải là cụ Đồ Chiểu thì một ngời gặp hoàn cảnh nh cụ thì có làm đợc nh thế hay không? Mù nhng ngời vẫn sống tốt, sống đẹp để góp phần chống lại ội ác tày trời mà thực dân Pháp đã giày xéo trên đất nớc ta. Và ngời đã sống cao hơn chúng ta, cụ Đồ Chiểu đã sống và sáng tạo vì nhân dân, đất nớc. Ngời là một nhà giáo, một thầy thuốc, một nghệ sĩ vĩ đại của chúng ta. Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu là một chân lí, một lẽ sống để hớng văn chơng tới giá trị chân - thiện - mĩ. Ngời đã viết đúng tâm hồn mình, cuộc đời mình để muôn đời sau, chúng ta thán phục và biết ơn. Và chắc hẳn lòng ta bỗng nh đẹp hơn khi đợc đọc những sáng tác của ngời - cái thế giới của cuộc đời tâm hồn cao khiÕt Êy. §Æng ThÞ Thu Trang. Đề 16: Nêu cảm nghĩ nổi bật nhất về câu chuyện đã học mà anh (chị) kh«ng thÓ nµo quªn. Bµi viÕt Trong cuéc sèng cã nhiÒu sù viÖc ®i qua mµ kh«ng bao giê trë l¹i. Tuy nhiªn chính bản thân sự việc đó lại để lại trong ta những kỉ niệm khó phai nhòa. Đọc một tác phẩm cũng vậy, có những câu chuyện ta chỉ đọc một lần nhng nó lại khắc sâu vào tâm trí mỗi chúng ta mãi mãi, riêng với bản thân tôi, truyện ngắn Chiếc lợc ngà của nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã để lại trong tôi những d ba, ấn tợng mà có thể nói, đến bây giờ tôi vẫn không bao giờ quên. Đặc biệt là qua đoạn trích cïng tªn, víi nh©n vËt bÐ Thu vµ «ng S¸u víi nh÷ng t×nh c¶m cha con ®Çy tha thiÕt và xúc động. Ông Sáu khi đi kháng chiến, có một đứa con gái đầu lòng cha đầy một tuổi. Trong những năm tháng kháng chiến vợ của ông cũng đến thăm ông vài lần và lần nào ông Sáu cũng bảo mang con đến. Tuy nhiên vì chiến trờng miền Đông đầy ác liệt nên vợ của ông không dám đa Thu - tên con gái họ đi. Và ông chỉ đợc nhìn con qua nh÷ng tÊm ¶nh nhá mµ th«i. Vµ giê ®©y, khi trë vÒ th× t×nh cha con Êy l¹i trçi dËy trong lßng «ng, «ng c¶m thÊy n«n nao. Ngay lËp tøc, khi xuèng thuyÒn,.

(59) ông thấy một đứa bé chừng bảy, tám tuổi, tóc ngang vai thì ông Sáu biết ngay đó là con mình rồi cha chờ xuồng cập bến, ông đã nhún chân nhảy thót lên bờ, vội vàng bớc những bớc dài rồi kêu: "Thu! con". Điều đó thể hiện một tình cảm của ngời cha một cách tự nhiên, quá xúc động. Chính điều này đã làm cho tôi cảm thấy dờng nh chính lúc này đây trái tim của ngời cha tội nghiệp reo lên đầy sung sớng khi sau tám năm trời mới đợc nhìn thấy mặt con và dờng nh ông cũng mong sự đáp lại tình cảm của con. Nhng con bé lại đầy ngơ ngác, lạ lùng, không biết đó là ai. Còn ông Sáu thì vẫn đầy xúc động miệng nói không thành lợi, giọng lặp bặp: "Ba đây con"! Lúc đó chính là lúc tình cảm của ngời cha trào lên đến đỉnh điểm và không thể toát ra bằng lời vì ông đã quá xúc động. Sau đó ngay lập tức Thu đã chạy vào nhà còn ông Sáu thì đứng sững lại đó có lẽ do quá bất ngờ trớc hành động của con. Tuy nhiên theo tôi thấy, thái độ, cách c xử của Thu là hoàn toàn hợp lý vì Thu là một đứa trẻ và Thu cũng cha bao giờ gặp ngời đó. Còn ông Sáu thì đầy thÊt väng, ngì ngµng tríc c¸ch c xö cña con. Sau đó, ông Sáu vẫn cố gắng để con nhận ra mình là cha. Cả ngày ông chẳng đi đâu xa, suốt ngày ở bên con, săn sóc, vỗ về con. Tuy nhiên càng gần gũi để kéo gÇn kho¶ng c¸ch cha con bao nhiªu th× con bÐ l¹i cµng ®Èy ra bÊy nhiªu. ¤ng chØ mong có một điều là đợc gọi mình một tiếng "ba". Chỉ một tiếng "ba" mà thôi! Đó lµ mét mong muèn mµ víi ngêi kh¸c cã thÓ lµ ®iÒu hoµn toµn b×nh thêng, nhng víi ông Sáu điều đó thật khó khăn. Những hành động của ông Sáu giúp đỡ con hay vỗ về nó đều bị con bé phản ứng lại. Nhng chính cái tình cha đó đã giúp ông kiên trì vît qua. §Õn mét b÷a c¬m, khi «ng g¾p trøng c¸ to, vµng bá vµo b¸t nã th× bÊt thần con bé hất ra, cơm văng tung toé và không kịp suy nghĩ gì ông đã đánh một cái vào mông nó. Chính điều này đã làm ông hối hận và theo tôi thì dờng nh lúc đó ông muốn lại nói với nó: "Ba xin lỗi con, thực tình ba không muốn đánh con". Còn Thu th× cã lÏ h¬i hèi hËn v× viÖc lµm cña m×nh. Trong ba ngày nghỉ ngắn ngủi, ông đã ở bên con nhng con không nhận. Giờ đây ngày chia tay bà con làng xóm ông định mang theo nỗi buồn đó. Nhng trong lúc không ai ngờ đến đó, một tiếng kêu đã xé lòng ông: "Ba... a...a... ba". Đó là tiếng "ba" đầy xót xa nghe sao mà xé lòng ta đến thế! Tiếng "Ba" đó là sự dồn nén trong Thu tám năm nay và bây giờ nó vỡ tung ra từ ngay trong sâu thẳm đáy lòng con bé. Tiếng "ba" với nó là điều khát khao hơn mọi đứa trẻ khác vì ngay từ nhỏ nó đã không có tình yêu thơng của cha. Giờ đây tiếng "ba" vang lên đầy tự nhiên, ngì ngµng trong gi©y phót cuèi cha con chia tay. Vµ b©y giê nã muèn cã ba, nã bËt khãc v× h¹nh phóc, nã h«n tãc, h«n cæ vµ h«n víi vÕt theo dµi trªn m¸ cña ba nó nữa. Thành ra lí do nó không nhận ba là do vết thẹo đó, nó thấy ra lí do nó không nhận ba là do vết thẹo đó, nó thấy trong ảnh ba nó khi đánh Tây thì nó mới hiÓu ra. Nhng võa nhËn ra th× còng lµ lóc ph¶i chia tay. Sung síng vµ cã lÉn sù xóc động ông ôm con và tạm biệt nhng con bé không muốn ba phải đi. Cho đến khi ông hứa mua cho nó một chiếc lợc thì nó mới để cho ba nó đi. ở chiến trờng tuy chiến tranh đầy ác liệt nhng anh vẫn cố công làm bằng đợc chiÕc lîc ngµ. Trong khi làm, anh cảm thấy vui vui nh đứa trẻ nhận đợc quà. Anh cố gắng làm tỉ mỉ, thận trọng cố công nh ngời thợ bạc. Khi chiếc lợc đợc làm xong anh cảm thấy sung sớng vì mình nh đã thực hiện đợc phần nào lời hứa. Sau đó anh lại khắc trên sống lng chiếc lợc "Yêu nhớ tặng Thu con của ba". Hàng đêm nhớ con anh lại đem lợc ra ngắm chải lên đầu cho lợc thêm bóng, mợt. Điều đó đã làm cho.

(60) tôi xúc động về tình cảm đầy thiêng liêng của ngời cha dành cho con. Rồi một chuyện không may xảy ra, đó là anh Sáu hi sinh. Trong giờ phút cuối cùng, tuy không đủ sức trăng trối, nhng phải chăng tình cha con vẫn sống và trỗi dậy trong con ngời anh. Anh đa chiếc lợc cho Ba - một ngời đồng đội thân thiết và nhìn Ba hồi lâu nh trăng trối rằng: "Hãy đa chiếc lợc này đến cho Thu". Cái nhìn đó có thể nói rằng đó là cái nhìn của sự nhờ cậy, tin cậy, gửi gắm cả tâm hồn anh qua đó. Đọc đến đây, tôi cảm thấy nh mình đang sống cùng nhân vật, trong cùng một hoàn cảnh và tôi cảm thấy có một cái gì đó bức bối, ngột ngạt trong tôi. Phải chăng tôi quá xúc động? Đó là sự xúc động trớc tình cha con đầy thiêng liêng, cao quý, nó có thể trỗi dậy ngay cả khi con ngời ta đang đối mặt giữa sự sống và cái chết. Khi nhân vật Ba nhận lời thì anh mới nhắm mắt tức ớc nguyện xem nh đợc chấp nhận. Sau này, bác Ba đã gặp Thu - giờ đây là cô gái giao liên đầy dũng cảm và bác đã trao lại kỉ vật đó cho Thu. Qua t¸c phÈm chóng ta cã thÓ thÊy v× h¹nh phóc cña con ngêi cha s½n sµng lµm tÊt c¶ vµ ngay khi chóng ta s¾p chÕt th× t×nh phô tö nã lu«n trçi dËy. Nã gióp cho tôi nhận thấy tình phụ tử là một tình cảm đầy thiêng liêng và đáng trân trọng. §ång thêi qua ®©y t«i còng muèn göi g¾m mét bøc th«ng ®iÖp: Chóng ta cÇn ph¶i giữ gìn và quý trọng tình phụ tử vì đó là tình cảm đầy thiêng liêng. TrÞnh ThÞ Thu Trang. III. Tham kh¶o KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu. trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña Tæ quèc ... Hôm nay chúng ta họp cuộc mít tinh trọng thể này để kỷ niệm lần thứ 85 ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại trong niềm vui chiến thắng của cả nớc. Hôm nay, với niềm xúc động vô hạn, mọi ngời chúng ta đều muốn báo cáo với B¸c vÒ ®iÒu mµ B¸c c¨n dÆn nhiÒu lÇn trong b¶n Di chóc. “Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cã thÓ cßn kÐo dµi. §ång bµo ta cã thÓ ph¶i hy sinh nhiÒu cña, nhiÒu ngời. Dù sao, chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn”. Tha Bác, điều căn dặn khẩn thiết đó, nhân dân Việt Nam ta đã hoàn thành một cách rất tốt đẹp, và hôm nay chúng tôi kính dâng lên Bác bông hoa của chiến thắng, bông hoa của những hạt giống mà Bác đã gieo, bông hoa tơi thắm của mùa xu©n ngh×n n¨m cã mét. Làm xong một việc lớn, giờ đây chúng tôi suy tính đến một việc lớn khác mà Bác đã căn dặn trong đoạn cuối cùng của bản Di chúc: “§iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ: Toµn §¶ng, toµn d©n ta ®oµn kÕt phÊn đấu, xây dựng một nớc Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”. Còng trong b¶n Di chóc, phÇn trªn cã hai vÇn th¬: Cßn non, cßn níc, cßn ngêi Th¾ng giÆc Mü, ta sÏ x©y dùng h¬n mêi ngµy nay Nh÷ng vÇn th¬ nÆng trÜu t×nh non níc vµ ph¶ng phÊt khÝ ph¸ch anh hïng cña những ngời phải chiến thắng, sẽ chiến thắng và hôm nay, tha Bác, đã chiến thắng!.

(61) Có bao giờ non sông đất nớc ta tơi đẹp và hùng vĩ nh hôm nay lúc khói lửa đã tan và đỉnh núi Trờng Sơn cùng dòng sông Cửu Long một màu xanh biếc dới bầu trêi trong s¸ng v« cïng! Con ngời Việt Nam ta, nhân dân Việt Nam ta, thì nh Bác đã biết, đó là những ngêi giµu nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng, giµu lßng dòng c¶m vµ trÝ th«ng minh, giµu søc lao động và tài năng sáng tạo, giàu lòng yêu nớc và tinh thần quốc tế vô sản. Và hôm nay sau chiến thắng, càng vơn lên phía trớc, đẩy mạnh cuộc đấu tranh cách mạng để giành thắng lợi to lớn hơn nữa. Nh vậy, tha Bác, việc lớn này nhân dân Việt Nam, dới sự lãnh đạo của Đảng, nhất định sẽ làm. Và trong tơng lai không xa, cũng trong một buổi họp thân tình nh h«m nay, chóng t«i sÏ b¸o c¸o tin mõng víi B¸c vµ sÏ kÝnh d©ng lªn B¸c b«ng hoa cña th¾ng lîi! KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña Tæ quèc mu«n vµn th©n yªu. Ph¹m V¨n §ång. (Lêi khai m¹c t¹i cuéc mÝt tinh kû niÖm lÇn thø 85 ngµy sinh cña Hå ChÝ Minh, ngµy 19 th¸ng 5 n¨m 1975).

(62) C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n thuyÕt minh I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh 1. Tìm hiểu đề - §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. §Ó t¹o lËp v¨n b¶n thuyÕt minh, cần sử dụng phơng thức biểu đạt nh thế nào? - Nội dung cần biểu đạt là gì? Trình bày, giới thiệu, giải thích,… nhằm làm rõ đặc điểm cơ bản của một đối tợng, cung cấp tri thức về các hiện tợng và sự vật trong tù nhiªn vµ x· héi. - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị những tri thức và kĩ năng gì? 2. LËp dµn ý a) Më bµi Nêu đối tợng cần thuyết minh. b) Th©n bµi Nêu cụ thể vấn đề, nội dung thuyết minh theo một trình tự nhất định. Ví dụ: thuyết minh về một đặc sản của quê hơng, cần nêu giới thiệu tỉ mỉ về đặc sản đó. (NÕu lµ mét s¶n phÈm, cÇn nªu c¸ch chÕ biÕn hoÆc c¸ch lµm). c) KÕt bµi Nêu vai trò, ý nghĩa, giá trị của vấn đề đợc thuyết minh. 3. Gîi ý thùc hµnh Đề 1: Vai trò của cây cối (hoặc của rừng, của các loài động vật hoang dã, cña nhiªn liÖu s¹ch,…) trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sèng. Gîi ý: - Cây cối, rừng, động vật hoang dã, nhiên liệu sạch,… có vai trò gì đối với cuéc sèng cña chóng ta? Nªu dÉn chøng? (VÝ dô: chøc n¨ng ®iÒu hoµ kh«ng khÝ, duy trì sự cân bằng sinh thái, ngăn chặn lũ lụt, lở đất, làm phì nhiêu cho đất, làm gi¶m sù « nhiÔm m«i trêng,…). - ThÕ nhng, hiÖn nay, ë nhiÒu n¬i, loµi ngêi chóng ta vÉn ®ang lµm nh÷ng viÖc có hại đối với môi trờng. Những việc đó là gì? (chặt phá rừng bừa bãi, săn bắt các loµi thó hoang d·, quý hiÕm v« téi v¹…). - Chúng ta phải làm gì để phát huy vai trò của rừng, của cây cối …trong việc b¶o vÖ m«i trêng sèng? (tuyªn truyÒn tÝch cùc vÒ vai trß quan träng cña rõng, cña cây xanh, xử lý nghiêm minh những ngời vi phạm luật bảo vệ rừng, đồng thời tích cực nghiên cứu để tìm ra những nguồn năng lợng mới, những nguồn nhiên liệu s¹ch). Chó ý: PhÇn quan träng nhÊt cÇn tËp trung lµm râ vÉn lµ vai trß cña c©y cèi, của rừng,…đối với môi trờng sống. Có thể thuyết minh bằng lý lẽ nhng cũng có thể đa vào bài viết những số liệu tin cậy mà em đọc đợc trên sách báo hoặc nghe trên đài, ti vi… Đề 2: Tác hại của ma tuý (hoặc của rợu, thuốc lá,…) đối với đời sống của con ngêi..

(63) Gîi ý: - Tác hại của ma tuý, rợu, thuốc lá…đối với cuộc sống của chúng ta nh thế nµo? + §èi víi mçi c¸ nh©n: Ma tuý, rîu, thuèc l¸… lµm tæn h¹i søc khoÎ, gi¶m sù minh mẫn và năng xuất trong lao động, giảm trí nhớ và tuổi thọ… + Đối với gia đình và xã hội: ngời nghiện trở thành gánh nặng cho gia đình về vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä cßn g©y nh÷ng ¶nh hëng xÊu tíi xung quanh: g©y ån µo; g©y mÊt trËn tù x· héi; lµm n¶y sinh c¸c tÖ n¹n kh¸c mét c¸ch nhanh chãng; lµm tổn hại sức khoẻ của những ngời cùng sống trong gia đình hay làm việc trong cùng cơ quan; về lâu dài, con cái của những ngời mắc nghiện nếu đợc sinh ra chắc chắn còng ë trong t×nh tr¹ng suy nhîc,… - NhËn thøc cña con ngêi vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt g©y nghiÖn nµy ra sao? (con ngêi biÕt kh¸ râ vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt nµy nhng v× mét sè kÎ tham lîi mµ nh÷ng chÊt g©y h¹i nªu trªn vÉn cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi). - T×nh tr¹ng nghiÖn ngËp trong giíi häc sinh, sinh viªn hiÖn nay ra sao? (kh¸ phổ biến, chủ yếu là đua đòi học theo ngời lớn). - Chúng ta phải làm gì để ngăn chặn những tệ nạn nêu trên? (tuyên truyền, động viên tích cực ngời thân, bạn bè để mọi ngời hiểu rõ tác hại của chúng và tìm cách lánh xa các chất gây hại đó. Thêm nữa, nhà nớc cần có biện pháp hạn chế kh©u s¶n xuÊt. Còng cÇn xö lý thËt nghiªm minh nh÷ng ngêi sö dông chÊt g©y nghiÖn tr¸i phÐp, hoÆc sö dông t¹i nh÷ng n¬i c«ng céng g©y ¶nh hëng lín tíi søc khoÎ cña nhiÒu ngêi…). §Ò 3: Mét kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lµm v¨n. Gîi ý: - Kinh nghiệm học văn hoặc làm văn đó là gì? (kinh nghiệm học thuộc thơ, kinh nghiÖm tãm t¾t truyÖn, kinh nghiÖm x©y dùng dµn ý, kinh nghiÖm më bµi, kÕt bµi, ®a dÉn chøng,…). - Mô tả lại quá trình trải nghiệm của bản thân để có đợc kinh nghiệm ấy? (Bạn học đợc điều đó ở đâu? từ sách vở, từ thày cô hay do bản thân tự nghĩ ra và đã thực hiện thành thục nhiều lần? Kinh nghiệm của bạn đã đợc kiểm chứng hay cha? Nó đạt hiệu quả thế nào? Thày cô và bạn bè đã đánh giá về điều đó ra sao? Bản thân bạn tự thấy kinh nghiệm đó nếu đợc phổ biến cho ngời khác thì có gặp khó khăn trong viÖc ¸p dông hay kh«ng? HiÖu qu¶ sÏ thÕ nµo?). - Phổ biến lại kinh nghiệm đó (trình bày rõ ràng, dễ hiểu, sử dụng các cụm từ nh: Tríc hÕt, bíc thø hai lµ, cuèi cïng,…) Lu ý: Bài viết trình bày kinh nghiệm trớc hết phải đúng, phải khoa học và ít nhiÒu ph¶i mang tÝnh kh¶ thi. Tuy nhiªn, lêi v¨n trong bµi kh«ng v× thÕ mµ thiÕu ®i cảm xúc. Một kinh nghiệm hay đợc truyền đạt lại bằng những câu văn truyền cảm, ch©n thùc vµ nhiÖt huyÕt th× cµng thu hót vµ thuyÕt phôc ngêi nghe.. II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh §Ò 1: ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ bé phËn v¨n häc d©n gian víi mét ®oµn häc sinh nớc ngoài đến thăm trờng..

(64) Bµi viÕt §Êt níc chóng t«i tuy v« cïng nhá bÐ song d©n téc chóng t«i rÊt tù hµo víi truyền thống văn hoá mà cha ông bao thế hệ đã tích tụ và truyền lại cho chúng tôi. Trong nền văn hoá dân gian đó có một bộ phận rất quan trọng đó là văn học dân gian. Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian Êy lµ n¬i "Cho t«i nhËn mÆt «ng cha cña mình". Do điều kiện lịch sử xã hội, do quan niệm thẩm mĩ và đặc điểm văn hoá riêng chúng tôi không có đợc những bộ sử thi đồ sộ nh Ramayana, Ôđixê… song chúng tôi cũng rất đỗi tự hào với kho báu văn học dân gian vô cùng đa dạng, phong phó vµ v« cïng quý gi¸ cña chóng t«i. V¨n häc d©n gian cho chóng t«i nh÷ng lêi ru ngät ngµo tõ thña cßn n»m n«i. §ã lµ ca dao, mét bé phËn quan träng lµm nªn nÒn v¨n häc vµ v¨n ho¸ d©n gian của dân tộc. Ca dao không chỉ là khúc hát du dơng đa em thơ và giấc ngủ mà đó còn là những câu nói hàm súc chứa đựng bao lời khuyên dạy về đạo lí làm ngời, nh÷ng bµi häc nh©n sinh. VÝ dô: C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra. Rất nhiều nét văn hoá của dân tộc có lúc có nơi bị ai đó coi là xa lạ, thì chúng t«i l¹i t×m thÊy trong truyÖn d©n gian ViÖt Nam. TruyÖn d©n gian lµ n¬i thÓ hiÖn vµ lu gi÷ nh÷ng t tëng nh©n sinh cao c¶ cña ngêi xa nh "ë hiÒn gÆp lµnh", "ngêi ngay thì đợc Phật Tiên độ trì", là nơi gửi gắm một niềm tin bất diệt "cái Thiện luôn chiÕn th¾ng c¸i ¸c". Tục ngữ lại là nơi chứa đựng những đúc kết kinh nghiệm sản xuất, những triết lí về cuộc sống, những thái độ ứng xử, quan niệm về cuộc sống… Mỗi thế hệ góp thêm một phần và cho đến nay, dân tộc tôi đã có một kho tàng tục ngữ rất đáng tự hµo. C¸c b¹n cã thÓ t×m thÊy rÊt nhiÒu ®iÒu hay trong nh÷ng c©u nãi rÊt ng¾n gän, méc m¹c, gÇn gôi mµ cã nh÷ng ý nghÜa rÊt s©u xa cña cha «ng chóng t«i. §ã lµ "Không Thầy đố mày làm nên", "Một giọt máu đào hơn ao nớc lã", "Thuận vợ thuận chồng tát bể đông cũng cạn"… Truyện cời dân gian sẽ mang đến cho các bạn những phút giây th giãn vô cùng bổ ích. Bằng những câu chuyện vui kể về những tình huống rất đời thờng, truyÖn cêi kh«ng chØ cã t¸c dông gi¶i trÝ mµ ý nghÜa s©u xa h¬n cßn lµ nh÷ng lêi khuyªn r¨n, nh÷ng bµi häc lµm ngêi, ch©m biÕm thãi h tËt xÊu trong x· héi, nh÷ng tính xấu của con ngời. Truyện cời phần lớn hớng đến mục đích phê phán và châm biÕm c¸i xÊu… C¸c d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói th× cã truyÖn th¬, ngêi T©y Nguyªn th× cã c¸c pho sö thi kÓ mét c¸ch ®Çy tù hµo vÒ c¸c anh hïng d©n téc vµ ca ngîi søc m¹nh cộng đồng… Chóng t«i rÊt tù hµo vÒ kho tµng v¨n häc ®©n gian cña d©n téc m×nh. Bëi v¨n häc d©n gian gióp cho chóng t«i hiÓu d©n téc m×nh h¬n vµ tù hµo víi nh÷ng g× cha ông đã để lại cho chúng tôi. Đề 2: Thuyết minh về một danh lam, thắng cảnh hoặc một di tích ở địa ph¬ng. Bµi viÕt Cã ý kiÕn cho r»ng: Trong nÒn v¨n hãa cæ níc ta cã rÊt nhiÒu viªn ngäc bÞ che.

(65) lÊp bëi líp bôi thêi gian mµ nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i t×m tßi, b¶o vÖ cho nã s¸ng m·i. Khu di tÝch lÞch sö v¨n hãa chïa D©u lµ mét viªn ngäc nh thÕ. X©y dùng từ những năm đầu Công nguyên, chùa Dâu lại mang một giá trị đặc biệt của trung tâm truyền giáo đạo Phật đầu tiên ở nớc ta. Chïa D©u nay thuéc x· Thanh Kh¬ng, huyÖn ThuËn Thµnh, tØnh B¾c Ninh xa thuéc Tèng Kh¬ng, huyÖn Luy L©u, quËn Giao ChØ. Tõ xa xa ngêi d©n n¬i ®©y thêng sèng b»ng nghÒ trång d©u nu«i t»m, d©n gian vÉn thêng gäi lµ vïng d©u hoÆc kÎ d©u. ChÊt méc m¹c th«n d· vµ gi¶n dÞ n¬i ®©y đã góp phần không nhỏ tạo lên nét đẹp dân gian tự nhiên của chùa. Khoảng đầu Công nguyên một số nhà s từ ấn Độ đi theo đờng biển vào Luy lâu để truyền đạo. Nhanh chóng chùa đã trở thành một trung tâm truyền giáo đạo Phật đầu tiên để từ đây lan rộng sang Lạc Dơng (Trung Quốc) và một số nơi khác. Bấy nhiêu thôi cũng đã đủ làm cho chúng ta tự hào và trân trọng bởi ý nghĩa của giá trị văn hóa nơi đây. Nhng không dừng lại ở đó, chùa còn đào tạo đợc 500 vị tăng ni, dịch đợc 15 bộ kinh, làm đợc hàng chục bảo tháp có các vị cao tăng nổi tiếng đã đến đây trụ trì nh Mâu Bát, Pháp Hiền, Chi Y Cơng Nơng, Khâu Đà La... Ban ®Çu chïa D©u chØ lµ mét c¸i am nhá, sau ph¸t triÓn lªn thµnh mét ng«i chïa víi tªn gäi ®Çu tiªn lµ Cæ Ch©u tù (nghÜa lµ mét viªn ngäc quý). §Õn thÕ kû thø II sau C«ng nguyªn (kho¶ng 187-226, thêi Sü NhiÕp) hÖ t ph¸p đợc ra đời chùa Dâu thời bà Pháp Vân nên gọi là Pháp Vân tự. Vào thế kỷ XIV (1313), có thể nói đây là đợt hng công lớn nhất. Dới đời vua Trần Nhân Tông, Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi đã cho xây lên chùa to lớn nh ngày nay: Chùa có hàng trăm gian, tháp chín tầng, cầu chín nhịp mà bao đời nay khách từ muôn phơng vẫn về đây chiêm ngỡng. Hành động ấy, việc làm ấy của ông cha ta thời xa đã thể hiện ý thức dân tộc, sự tôn trọng, đề cao văn hóa, bản sắc dân tộc. Chùa Dâu đợc coi là nơi rất thiêng liêng nên đã có lần chùa đợc gọi là Diên ứng tự (tức cầu gì đợc nấy). Điều đó đã đợc minh chứng qua các đời vua của triều đại xa xa cũng từng về chùa Dâu nh vua Lý Thánh Tông cầu tự (tức cầu con) và gặp đợc nguyên phi û Lan khi ®i thuyÒn trªn s«ng D©u. N¨m §inh TÞ 1737 cã rÊt nhiÒu vua chóa cung tần mĩ nữ qua lại lễ Phật cầu đảo thăm chùa, vãn cảnh,... Với diện tích khoảng 1730m2 trên khu đất rộng bằng phẳng nằm cạnh sông Dâu, chùa đợc xây dựng mang đậm phong cách nghệ thuật, kiến trúc của thời Lý, Trần do đợc tu sửa vào thời kỳ này. Quan trọng nhất là tháp Hòa Phong, tháp có chÝn tÇng song tr¶i qua thêi gian lÞch sö l©u dµi nay chØ cßn ba tÇng cã chiÒu cao kho¶ng 15m. Ch©n th¸p h×nh vu«ng, trong lßng th¸p cã bèn bÖ g¹ch bèn bªn, trªn mỗi bệ là một tợng hộ pháp bằng gỗ cao 1,6m. ở tầng hai của tháp có biển đá khắc chữ "Hòa Phong tháp". Đặc biệt hơn nữa tháp dùng để đặt các xá lị, bên trên là một chiếc khánh đồng và một chiếc chuông đồng lớn có niên đại từ 1893. Màu thời gian đã bao phủ lên tháp những lớp rong rêu xanh màu cổ kính. Song có thể nãi gi¸ trÞ cña th¸p Hßa Phong trong quÇn thÓ di tÝch chïa D©u lµ kh«ng nhá bëi đã gây sự chú ý đặc biệt của khách du lịch thăm quan từ bốn phơng về đây. Đến với chùa Dâu ngoài cảnh quan đồ sộ, chúng ta còn đợc chiêm ngỡng nh÷ng pho tîng quý gi¸ nh Ph¸p V©n, Kim §ång, Ngäc N÷, nh÷ng bøc phï ®iªu chạm khắc trên những bức trống, cốn, giá chiêng mà ngày nay ít khi có đợc. Tất cả đều đợc tạc và rèn đúc rất tinh xảo trong bàn tay các nghệ nhân đời xa. Tiêu biểu đó là tợng Pháp Vân cao 1m85cm tạo trong thế ngồi ở tòa sen toàn thân sơn màu.

(66) c¸nh d¸n. Víi ch©n dung tai to, l«ng mµy cong l¸ liÔu, cæ cao ba ngÊn tay ph¶i d¬ 5 ngãn lªn trêi, trong lßng bµn tay cã mét viªn ngäc s¸ng. NÐt thanh tho¸t, mÒm mại của bức tợng đã toát lên vẻ nhân từ, độ lợng của nhà Phật thiêng liêng, cao quý. Ta cßn nhËn thÊy r»ng tÝn ngìng phËt gi¸o Ên §é ®an xen trong tÝn ngìng d©n gian ë ViÖt Nam nh thê c¸c vÞ thÇn: Ph¸p V©n, Ph¸p Vò, Ph¸p L«i, Ph¸p §iÖn. Göi gắm vào đó là những mong ớc cho mùa màng bội thu, cơm no áo ấm cho mọi chúng sinh của nhân dân khi trời đất đợc ma thuận, gió hòa. Một điểm đáng nói nữa trong công trình kiến trúc của chùa Dâu là hình trạm trổ trên đá. Đó là phong cảnh thiên nhiên chim muông, hoa lá, đặc biệt là rồng. Theo một số nhà nghiên cứu thì một số hiện vật bằng đá, gạch đất nung trang trí có hình vẽ rồng phần lớn là kiến trúc nghệ thuật rồng có niên đại vào thời Lý Trần. Con rång kh«ng chØ lµ biÓu tîng v¨n hãa quý trong di s¶n v¨n hãa vËt thÓ mµ cßn hiện diện rất phong phú trong di sản văn hóa phi vật thể. Nó đi vào đời sống hôm nay nh mét nhu cÇu v¨n hãa kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c lÔ héi. Ngµy nay kiÕn tróc cña chïa D©u vÉn gi÷ nguyªn nh cò: Nhµ tiÒn thÊt, th¸p Hßa Phong, TiÒn §êng, tßa Tam B¶o, Thîng §iÖn, H¹ §iÖn, HËu §êng, hai d·y hành lang,... Tuy nhiên thì cầu chín nhịp và Điện Tam quan đã không còn. Hằng năm cứ vào ngày 8 tháng 4 âm lịch, không ai bảo ai ngời dân từ thập phơng đều kéo về nơi đây lễ Phật cầu may. Đó cũng là ngày hội chính của chùa Dâu, ngµy mµ bµ Man N¬ng sinh h¹. Héi D©u më trong 3 ngµy: mång 7, mång 8, mång 9 ©m lÞch víi mét quy chÕ rất chặt chẽ. 11 kiệu Phật đợc rớc ra ngoài trời, đi khắp 12 làng xã trong Tổng Khơng. Các kiệu Phật đợc phong áo rất lộng lẫy uy nghi. G¾n víi lÔ héi cßn cã c¸c trß ch¬i d©n gian nh thi cíp níc, móa trèng, móa gậy, múa s tử. Ban đêm có hát chầu văn, hát chèo, hát trống quân,... Đi theo các pho tợng rớc còn có các tán, long, tù và, trống chiêng... tất cả đã tạo nên cho ngày hội thêm đông vui, náo nhiệt. Về với chùa Dâu ta còn đợc nghe kể rất nhiều chuyện, truyền thuyết dân gian vÒ Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi, vÒ cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Trng, vÒ sù tÝch gi÷a «ng Kh©u §µ La vµ bµ Man N¬ng ®Çy ly kú, hÊp dÉn. Trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai chïa D©u m·i lµ mét n¬i mang ®Ëm mµu s¾c d©n téc ViÖt Nam, lµ mét n¬i mang nhiÒu ý nghÜa lÞch sö s©u s¾c. Không biết tự bao giờ, hội Dâu đã thành lịch trong dân gian với những câu ca quen thuéc: Mång b¶y héi Kh¸m Mång t¸m héi D©u Mång chÝn ®©u ®©u Còng vÒ héi Giãng. Đồng thời chùa Dâu - hội Dâu đã trở thành tiếng gọi tâm linh đối với tất cả mäi ngêi: Dï ai ®i ®©u, vÒ ®©u HÔ tr«ng thÊy th¸p chïa D©u th× vÒ.

(67) Dï ai bu«n b¸n tr¨m nghÒ Th¸ng t, ngµy t¸m, nhí vÒ héi D©u. Ngợc dòng lịch sử, bóc trần từng lớp bụi thời gian ta mới thấy hết đợc ý nghĩa và vẻ đẹp truyền thống của khu di tích văn hóa chùa Dâu. Tôi tin rằng cả ngày hôm nay và mai sau viên ngọc quý đó sẽ mãi đợc trờng tồn và bảo vệ bởi những lớp ngời tiến bộ của xã hội chủ nghĩa. Để chùa Dâu xứng đáng với tên gọi là một trung t©m phËt gi¸o ®Çu tiªn cña níc ta. NiÒm tù hµo Êy kh«ng chØ cña nh÷ng ngêi dân Kinh Bắc mà của cả dân tộc, của cả trang sử vẻ vang trong nét đậm đà bản sắc quª h¬ng. V¬ng ThÞ Nhung. §Ò 3: Giíi thiÖu mét di tÝch, th¾ng c¶nh cña quª h¬ng. Bµi viÕt Ai đã từng đến Thuận Thành - miền quê bên kia sông Đuống - một vùng đất vốn có lịch sử lâu đời và hội đủ những truyền thống, bản sắc văn hóa của nền văn hiến Kinh Bắc. Đến Thuận Thành du khách sẽ đợc thởng thức những làn điệu quan họ mợt mà, đằm thắm, những điệu chèo êm ả trên sông, đắm say cùng với nghệ thuËt móa rèi níc ë §ång Ng. Dßng tranh d©n gian §«ng Hå næi tiÕng cßn m·i víi thời gian... Trong muôn vàn di tích lịch sử chúng ta không thể nhắc đến một nghệ thuật kiến trúc đồ sộ, có giá trị tinh thần về đời sống tâm linh của con ngời. Chùa Bút Tháp là một đại diện tiêu biểu cho ý nghĩa ấy. Cách Hà Nội khoảng 30km chúng ta đang đi trên lộ trình đến xã Đình Tổ. Kìa ngã t Dâu kia rồi, phía trớc là chùa Dâu, nhng theo ý kiến đông của du khách chúng ta sẽ đi thăm chùa Bút Tháp trớc. Xe đã đỗ trớc cổng chùa, xin mời tất cả du khách xuống xe rồi chúng ta cùng vào vãn cảnh. ồ, một cổng chùa đợc trổ khắc rÊt tinh x¶o hiÖn ra tríc m¾t du kh¸ch vµ t«i - mét híng dÉn viªn du lÞch. Víi nhiệm vụ của mình, tôi tự hào giới thiệu cho du khách biết: "Chúng ta đang đứng t¹i lµng Bót Th¸p, x· §×nh Tæ, huyÖn ThuËn Thµnh vµ tríc mÆt quý kh¸ch ®©y chÝnh lµ ng«i chïa cã tªn trïng víi tªn lµng tøc "Chïa Bót Th¸p". Nã cßn cã tªn chữ Hán là "Ninh Phúc tự" đợc khắc trên cổng chùa". Vào sâu trong khuôn viên chùa du khách ai nấy đều nhạc nhiên bởi cảnh sắc đẹp lạ thờng nh chốn "bồng lai tiên cảnh". Phía trớc tiền đờng là một ao sen tỏa hơng thơm, dịu mát, thanh thoát cña nhµ PhËt. C©y cèi xung quanh chïa uy nghiªm l¹ thêng. "Chïa Bót Th¸p lµ một ngôi chùa cổ nằm ven bờ nam sông Đuống, tơng truyền, chùa đợc khởi dựng vào đời Trần Nhân Tông (1258 - 1278). Lúc đầu, chỉ là một ngôi chùa nhỏ, đến thế kỷ XVII chùa đã trở nên nổi tiếng do nhà sự Hòa thợng Chuyết Chuyết trụ trì". Nh quý khách đã biết tôi vừa giới thiệu về nguồn gốc của chùa. "Tại sao Hòa th ợng Chuyết Chuyết trụ trì mà chùa lại trở nên nổi tiếng; cô có thể giải thích cho tôi đợc không?". Đó là câu hỏi của một vị khách nớc ngoài nói tiếng Việt vẫn còn sõi. "Tha «ng, c©u hái cña «ng thËt lµ thó vÞ, cã thÓ mäi ngêi ë ®©y còng cha biÕt hÕt, tôi xin nói để mọi ngời cùng nghe: Trớc đây, đời sống nhân dân rất khổ cực, cơm ăn không no, áo mặc không đủ, chính Hòa thợng Chuyết Chuyết đã thấu hiểu nỗi khổ của nhân dân, ông đã quyên góp, giúp đỡ những ngời dân nghèo. Vì vậy đức hạnh của Hòa thợng đã đợc nhiều ngời biết đến. Và tất cả nhân dân đều rất kính trọng Hòa thợng. Bởi vậy năm 1644, Hòa thợng mất đi - đó là một sự mất mát lớn đối với nhân dân, tuy nhiên ông là ngời có đức hạnh cao nên đợc vua Lê phong là:.

(68) "Minh Việt Phổ Giác Quảng Tế Đại Đức Thiền S". Tiếp đấy ngời trụ trì chùa này lµ thiÒn s Minh H¹nh, mét häc trß xuÊt s¾c cña Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt". Mêi quý kh¸ch vµo tiÕp trong nµy chóng ta cïng th¨m quan. "N¨m 1646, Hoµng th¸i hậu Diệu Viên (Trịnh Thị Ngọc Chúc) đã rời bỏ cung thất về đây tu hành. Thấy chïa bÞ h n¸t nhiÒu bµ cïng con g¸i lµ c«ng chóa Lª ThÞ Ngäc Duyªn xin phÐp chúa Trịnh Tráng, rồi bỏ tiền của, ruộng lộc ra công đức, cùng với nhà s trụ trì là Minh Hạnh trùng tu lại. Đến năm 1647 chùa mới đợc trùng tu xong với quy mô to lớn nh ngày nay". Bớc vào gian chính, tất cả quý khách ai nấy đều ngạc nhiên bởi kiến trúc chạm khắc tinh xảo từ những cái nhỏ nhất đến những bức tợng Phật to lớn. "Chùa Bút Tháp đợc kiến trúc theo kiểu nội công ngoại quốc, bao gồm 10 ng«i nhµ víi 162 gian, n»m trªn mét trôc dµi h¬n 100 mÐt. Côm kiÕn tróc chÝnh lÇn lît tõ phÝa ngoµi vµo lµ c¸c c«ng tr×nh: Tam Quan G¸c Chu«ng, nhµ TiÒn §êng, Thiªn H¬ng, Thîng §iÖn, CÇu §¸, TÝch ThiÖn Am (tßa cöu phÈm Liªn Hoa), Nhµ Trung, Phủ Thờ và Hậu Dờng. Nơi chúng ta đang đứng đây là nhà Tiền Đờng phía tríc - n¬i du kh¸ch võa ®i qua lµ Tam Quan vµ G¸c Chu«ng. Ngoµi ra cßn cã hai d·y hµnh lang, mçi d·y 26 gian ch¹y däc tõ håi nhµ TiÒn §êng ra phÝa sau nh «m gọn lấy cụm kiến trúc trên. Bên phải chùa, phía sau là nhà Tổ có ngọn tháp đã nổi tiÕng. §ã lµ Th¸p B¸o Nghiªm, cao trªn 13m h×nh c©y bót (Th¸p Bót). §»ng sau chùa (phía Bắc) là ngọn tháp đá Tôn Đức cao trên 10 mét. Cạnh chùa phía Đông, trớc nhà Tổ là giếng Tiên, miệng giếng bằng đá chạm hình các cánh hoa sen. Dừng l¹i bªn c¹nh giÕng Tiªn, nh×n xuèng giÕng ai còng thÊy râ khu«n mÆt m×nh ph¶n lại. Tôi không giải thích gì mà hình nh mọi ngời cũng hiểu đợc ý nghĩa của tên gọi giÕng nµy nªn kh«ng ai móc níc giÕng c¶. PhÝa bªn kia du kh¸ch chôp ¶nh kû niÖm, quay l¹i toµn bé c¶nh m×nh võa ®i qua... ThÊy mäi ngêi bít mÖt, chóng t«i l¹i tiÕp tôc ®i. Ra khái TiÒn §êng, ®i däc d·y hµnh lang, du kh¸ch cã thÓ nh×n bao qu¸t c¶nh chïa. "Chïa Bót Th¸p lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ cßn kh¸ hoµn chỉnh, ngôi chùa là cả một công trình điêu khắc đồ sộ trên hai chất liệu đá và gỗ". Quý khách hãy để ý mà xem đa số những pho tợng ở đây đều là những bức chạm gỗ tinh xảo, đặc biệt là trớc cửa Tam Bảo và tòa Đại Hùng Bảo Điện ở ngay trớc m¾t quý kh¸ch. C¸c kh¶m thê ë nhµ Thiªn H¬ng, Thîng §iÖn, nh÷ng bøc ch¹m khắc đá trên các cây tháp đá, cầu đá và lan can đá chạy xung quanh nhà Thợng Điện... Tất cả những công trình đó đều phản ánh thế giới tự nhiên nh chim muông, hoa lá rất độc đáo và sinh động, là những tác phẩm tiêu biểu của nghệ thuật điêu kh¾c ViÖt Nam thÕ kû XVII. §Æc biÖt h¬n, chïa Bót Th¸p cµng næi tiÕng gÇn xa bëi hÖ thèng c¸c t¸c phÈm ®iªu kh¾c tîng phËt cæ tiªu biÓu nh tîng ThuyÕt S¬n, hai tßa Tam Thanh - Tam ThÕ, tîng V¨n Thï vµ Phæ HiÒn bå t¸t... C¸c vÞ thÊy thÕ nµo? Qu¶ lµ nh÷ng kiÖt tác đúng không? Tuyệt vời - một du khách nói. Cô có thể dẫn chúng tôi đi xem nốt pho tợng nổi tiếng nhất ở chùa đợc không?". Xin quý khách đừng vội, chỉ lát nữa th«i chóng ta sÏ tr«ng thÊy. Nhng tríc hÕt mêi quý kh¸ch h·y chiªm ngìng thªm vẻ đẹp của các pho tợng chân dung về những ngời có công xây dựng chùa Bút Tháp đợc đẹp nh ngày nay, bao gồm tợng Tổ chùa và tợng hậu Phật nh tợng: Công chúa Lê Thị Ngọc Duyên, Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Cơ, tợng Minh Hạnh thiền s... cũng là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc nhất của loại hình tợng hậu Phật ở thÕ kû XVII. Mêi quý kh¸ch sang bªn nµy, ®©y chÝnh lµ pho tîng mµ c¸c vÞ muèn xem. Nã cã tªn lµ PhËt Bµ Quan ¢m ngh×n m¾t ngh×n tay hay tªn ch÷ H¸n lµ "Thiªn thñ thiên nhỡn". Pho tợng chính là hiện thân của thế giới nhà Phật, đồng thời thể hiện.

(69) thÕ giíi t©m linh cña con ngêi chóng ta thêi xa còng nh ngµy nay ph¶i kh«ng c¸c b¹n? "VËy, c« ¬i cho t«i hái pho tîng nµy do ai kh¾c mµ khÐo lÐo tµi t×nh thÕ, tríc đây tôi đã từng đợc xem rất nhiều pho tợng nhng cha cái nào độc đáo giống cái này". "Quý khách thật có con mắt thẩm mĩ biết nhìn nhận nghệ thuật đấy. Pho tợng này do nghệ nhân Trơng Tiên Sinh Phụng - một ngời có tay nghề cao trong lµng nghÒ tr¹m kh¾c thêi bÊy giê tøc n¨m BÝnh Th©n (1656), lµ mét kiÖt t¸c vµo loại độc nhất vô nhị trong các di sản văn hóa điêu khắc cổ xa ở đất nớc Việt Nam chóng t«i. Tôi cũng giới thiệu thêm để quý khách cùng biết về đời sống tâm linh của ngời dân đất nớc tôi thời ấy: Nhân dân Việt Nam rất coi trọng đôi bàn tay và đôi con mắt và có quan niệm rằng: "Giàu hai con mắt, quý hai bàn tay". Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn, là cánh cửa quan trọng nhất để đón nhận tri thức, còn đôi bàn tay là công cụ lao động giúp con ngời sống tốt hơn. Vì vậy nghệ nhân Trơng Tiên Sinh đã rất khéo léo và sáng tạo khi khắc pho tợng này. Chỗ độc đáo, sáng tạo ở đây chính là nghìn mắt kết hợp với nghìn tay. "Xin hỏi có quý khách nào ở đây biết nghìn mắt ở đâu không ạ?". "Tôi mạn phép xin nói Một bà nớc ngoài trông có vẻ rất quý phái - Tôi đã từng đợc nhìn thấy pho tợng nµy trªn tivi, nÕu t«i nhí kh«ng nhÇm th× trªn mçi ®Çu ngãn tay lµ mét con m¾t có phải không cô?". Xin cảm ơn bà, rất chính xác đấy ạ! Các vị hãy để ý mà xem, võa nãi t«i võa chØ vµo ®Çu ngãn tay cña pho tîng. "§©y chÝnh lµ con m¾t, v× nã rÊt nhá nªn quý kh¸ch kh«ng nh×n thÊy, vµ tÊt c¶ c¸c ngãn tay cña PhËt đều có một con mắt". Theo quan niệm của nhà Phật trí tuệ và công cụ kết hợp với nhau sẽ làm nên tất cả. Điều đó là một triết lý đúng đắn và xác thực của nhµ PhËt vÒ cuéc sèng thêi bÊy giê. Ngoài ra, trong chùa còn nhiều đồ thờ tự khác đợc chạm khắc trang trí hoa văn sơn son, thếp vàng lộng lẫy đã thể hiện t tởng tình cảm và óc thẩm mĩ, bàn tay tµi khÐo s¸ng t¹o cña nh÷ng ngêi thî nghÖ sÜ d©n gian xa. Trải qua nhiều thế kỷ, ngôi chùa đã đợc trùng tu, tôn tạo nhiều lần, lần gần đây nhất vào năm 1993 với sự giúp đỡ tài trợ của Nhà nớc Cộng hòa Liên bang Đức, toàn bộ chùa Bút Tháp đã đợc trùng tu đẹp đẽ và hoàn thành vào năm 1995. Di tích chùa Bút Tháp đợc Nhà nớc công nhận và xếp hạng di tích lịch sử văn hóa vµ kiÕn tróc nghÖ thuËt n¨m 1962. Nh vËy, t«i võa giíi thiÖu vµ cïng du kh¸ch th¨m quan v·n c¶nh chïa Bót Th¸p, b©y giê xin mäi ngêi cho biÕt c¶m xóc cña m×nh vÒ c¶nh chïa Bót Th¸p. Xin mời bà: "Tôi rất thích phong cảnh ở chùa Bút Tháp, nó rất đẹp và làm cho tôi c¶m thÊy tho¶i m¸i h¬n". RÊt c¸m ¬n bµ, thÕ cßn «ng th× sao, ngµi Jack: "å v©ng, t«i còng rÊt thÝch phong c¶nh ë ®©y, t«i rÊt Ên tîng vÒ nghÖ t¹c tîng, ®iªu kh¾c ë đây, đặc biệt là pho tợng "Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay". Tôi nghĩ sau chuyÕn ®i nµy t«i sÏ ë l¹i ViÖt Nam mét thêi gian dµi"... C¸m ¬n tÊt c¶ mäi ngêi, còn đối với tôi - một ngời con của đất Thuận Thành, tôi rất tự hào về quê hơng nơi mình sinh ra và lớn lên có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh đẹp, có truyÒn thèng, tinh thÇn ham häc s¶n sinh ra bao vÞ tr¹ng nguyªn, tiÕn sÜ. ChÝnh v× vậy, chùa Bút Tháp đã làm tăng thêm vẻ đẹp của quê hơng, đời sống tinh thần của ngời dân, đồng thời nhắc nhở con cháu chúng tôi đời sau phải biết tự hào truyền thống quý báu của cha ông mình, về sự sáng tạo nghệ thuật độc đáo, tạc tợng, đúc chuông, trạm khắc... tất cả đều bắt nguồn từ đời sống của nhân dân. Héi chïa Bót Th¸p më hµng n¨m vµo ngµy 24 th¸ng 3 ©m lÞch, thu hót hµng.

(70) tr¨m phËt tö, kh¸ch thËp ph¬ng gÇn xa vÒ trÈy héi tham quan du lÞch. Víi nh÷ng giá trị đặc sắc và nổi bật của mình, chùa Bút Tháp không những là một di tích Phật giáo độc đáo nhất của vùng đồng bằng Bắc bộ, mà còn xứng đáng là một điểm du lịch văn hóa đầy hấp dẫn bổ ích, một địa chỉ hành hơng của đồng bào cả nớc và du kh¸ch níc ngoµi. NguyÔn ThÞ Ph¬ng. §Ò 4: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc. Bµi viÕt NguyÔn Tu©n (1910-1987) lµ nhµ v¨n l·ng m¹n xuÊt s¾c nhÊt cña v¨n häc ViÖt Nam, mét c©y bót tiªn phong cña nÒn v¨n häc míi. Con ngêi vµ sù nghiÖp văn học Nguyễn Tuân với những nét phong cách nổi bật tài hoa, uyên bác đã để lại ấn tợng sâu đậm trong lòng độc giả. NguyÔn Tu©n quª ë Nh©n Môc, th«n Thîng §×nh, nay lµ phêng Nh©n ChÝnh, quận Thanh Xuân - Hà Nội. Ông sinh ra trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn. Thân sinh của Nguyễn Tuân là cụ Nguyễn An Lan, tú tài khoa thi Hán học cuối cùng. Một nhà nho tài hoa bất đắc chí có ảnh hởng rất lớn đến t tởng và phong c¸ch NguyÔn Tu©n. Ông học đến cuối bậc thành chung thì bị đuổi vì tham gia cuộc bãi khoá phản đối mấy giáo viên ngời Pháp nói xấu ngời Việt Nam. Năm 1930, do "xê dịch" kh«ng cã giÊy phÐp qua Lµo sang Th¸i Lan, «ng bÞ tï. Ra tï, «ng b¾t ®Çu nghiÖp cÇm bót b»ng viÖc viÕt b¸o, viÕt v¨n. Nhng «ng chØ thùc sù næi tiÕng tõ n¨m 1938 víi c¸c t¸c phÈm Mét chuyÕn ®i, Vang bãng mét thêi... N¨m 1941, «ng l¹i bÞ b¾t giam vì giao du với những ngời hoạt động chính trị. Sau Cách mạng tháng Tám, NguyÔn Tu©n trë thµnh mét c©y bót tiªu biÓu hÕt lßng phôc vô nh©n d©n, phôc vô kh¸ng chiÕn, gi÷ chøc Tæng th kÝ Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam tõ 1948-1958. ¤ng mÊt ngày 28/7/1987 tại Hà Nội. Với những đóng góp to lớn và có giá trị cho nền văn học nớc nhà, năm 1996, ông đợc Nhà nớc phong tặng giải thởng Hồ Chí Minh về v¨n häc, nghÖ thuËt. Con ngêi NguyÔn Tu©n lµ mét trÝ thøc giµu lßng yªu níc vµ tinh thÇn d©n téc. Ông yêu tiếng mẹ đẻ, trân trọng những giá trị văn hóa cổ truyền của dân tộc, những kiệt tác văn chơng trung đại, những lời ca tiếng hát của mỗi miền quê, các mãn ¨n truyÒn thèng, d©n d·... ë NguyÔn Tu©n, ý thøc c¸ nh©n ph¸t triÓn rÊt cao. Với ông, viết văn là để thể hiện cái tôi một cách kì cùng. Con ngời ông rất mực tài hoa, uyªn b¸c, th«ng hiÓu s©u s¾c nhiÒu ngµnh khoa häc vµ nghÖ thuËt. ¤ng còng lµ mét nhµ v¨n biÕt quý träng thËt sù nghÒ nghiÖp cña m×nh, coi nghÖ thuËt lµ mét hình thái lao động cực kì nghiêm túc, thậm chí nghệ thuật là một sự khổ hạnh (những đứa con hoang). Những đặc điểm ấy về con ngời Nguyễn Tuân có ảnh hởng lớn đến phong cách nghệ thuật của ông. NguyÔn Tu©n thö bót ë nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n hiÖn thùc trµo phóng, th¬, nhng mãi đến đầu năm 1938 mới nhận ra sở trờng của mình và thành công với: Một chuyến đi (1938); Thiếu quê hơng (1940), Chiếc l đồng mắt cua (1941). Sự nghiÖp cña «ng cã thÓ chia lµm hai chÆng kh¸ râ rÖt tríc vµ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m tõ mét nhµ v¨n l·ng m¹n chuyÓn thµnh nhµ v¨n c¸ch m¹ng. Trớc Cách mạng, Nguyễn Tuân sáng tác xung quanh ba đề tài chính..

(71) "Chñ nghÜa xª dÞch" thÓ hiÖn c¸i t«i l·ng tö cña nhµ v¨n theo bíc ch©n qua những miền quê để đi tìm cảm giác mới lạ, "thay thực đơn cho các giác quan". Tuy Nguyễn Tuân tìm đến với chủ nghĩa xê dịch "nh một phản ứng bất lực trớc thời cuộc nhng với đề tài này, ông đã thể hiện đợc những cảnh sắc và phong vị quê hơng đất nớc bằng một ngòi bút đầy trìu mến và tài hoa, qua đó nhà văn bày tỏ đợc tÊm lßng yªu níc thiÕt tha trong t¸c phÈm cña m×nh: Mét chuyÕn ®i, "ThiÕu quª h¬ng...". ở đề tài "vang bóng một thời", nhà văn đi tìm và làm sống lại vẻ đẹp riêng của mét thêi xa cò víi nh÷ng phong tôc v¨n hãa, nh÷ng thó tiªu dao lµnh m¹nh, tao nhã, gắn với những con ngời thuộc lớp nhà nho tài hoa bất đắc chí. Những sáng tác này thể hiện một cách kín đáo và ý nhị tấm lòng yêu mến, trân trọng những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Tác phẩm chính là tập truyện ngắn Vang bãng mét thêi. Đề tài đời sống tâm trạng bi quan của một cái tôi hoang mang, bế tắc, tìm cách thoát li trong đàn hát, trong rợu và thuốc phiện, qua đó ta thấy đợc tâm trạng khủng hoảng của lớp thanh niên đơng thời. Nhng đôi khi ở đó vẫn vút lên "niềm khao khát một thế giới tinh khiết, thanh cao, đợc nâng đỡ trên đôi cánh của nghệ thuật". Tác phẩm chính là Chiếc l đồng mắt cua, Tàn đèn dầu lạc... Sau Cách mạng, lòng yêu nớc và sự bất mãn với chế độ thực dân đã đa Nguyễn Tuân đến với Cách mạng và kháng chiến. Sáng tác của ông trong thời kỳ nµy tËp trung ph¶n ¸nh hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ, ca ngîi quê hơng đất nớc, ca ngợi nhân dân anh hùng, tài hoa trong chiến đấu và sản xuất. Tác phẩm Đờng vui (1949), Tình chiến dịch (1950), Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi (1972), S«ng §µ (1960). Dù ở giai đoạn nào, Nguyễn Tuân cũng có một phong cách nghệ thuật độc đáo mà biểu hiện chính là sự tài hoa, uyên bác. Trớc Cách mạng, Nguyễn Tuân đợc biết đến nh là một nhà văn duy mĩ. Ông trân trọng và đề cao cái đẹp. Với ông, cái đẹp chỉ tồn tại trong một thời xa cũ, do vậy, ông đi tìm và làm sống dậy cái đẹp của thời xa và phê phán, chối bỏ xã hội trên phơng diện văn hóa. Nguyễn Tuân quan niệm xã hội đơng thời là "xã hội cơ khí giết chết cái đẹp". Ông cũng nhìn con ngời ở phơng diện tài hoa, nghệ sĩ, tập trung miêu tả những nhà nho tài hoa bất đắc chí, đứng cao hơn hoàn cảnh. Nhân vật của ông trong giai đoạn này mang dáng dấp của những con ngời "đặc tuyển". NguyÔn Tu©n ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹, "c¸i nguån sèng bång bét t¾c lèi tho¸t (Tãc chÞ Hoµi) trong "xª dÞch" vµ trôy l¹c. Ông có một lối viết tự do, phóng túng, vừa đĩnh đạc, cổ kính lại vừa trẻ trung, hiện đại không chỉ dùng vốn ngôn ngữ văn học phong phú, ông còn sử dụng hiểu biÕt vÒ nhiÒu ngµnh nghÖ thuËt, khoa häc kh¸c nh héi häa, ®iÖn ¶nh, ©m nh¹c, quân sự, võ thuật... để gợi dựng hình tợng, đem đến ngời đọc nhiều liên tởng thú vÞ. Sau Cách mạng ông vẫn tiếp tục khẳng định nét tài hoa, uyên bác những cũng có những thay đổi rõ rệt. Cũng nhìn con ngời trên phơng diện văn hóa nhng Nguyễn Tuân không còn đối lập xa và nay mà tìm đợc sự ấm áp của cuộc đời. Cái đẹp không chỉ có trong thời xa cũ mà còn có trong thiên nhiên, đời sống lao động sản xuất và chiến đấu. Chất tài hoa nghệ sĩ không chỉ có ở những con ngời đặc tuyển mà còn có ở đại chúng nhân dân, ngay trong nghề nghiệp của họ nh anh bộ.

(72) đội, chị dân quân, ngời lái đò sông Đà. Ông cũng không còn đối lập cái phi thờng víi c¸i b×nh thêng. NÐt tµi hoa hßa lÉn víi nh÷ng t©m t rÊt b×nh dÞ, rÊt ngêi. Giäng văn không còn khinh bạc, mà có thì chỉ để ném vào mặt kẻ thù cớp nớc, bán nớc vµ c¸c mÆt tiªu cùc cña x· héi. Với những nét độc đáo và riêng biệt nói trên, Nguyễn Tuân tìm đến với thể loại tuỳ bút nh một tất yếu và có công nâng tuỳ bút lên đỉnh cao. Do đó, ông đợc mệnh danh là "ông hoàng" của thể loại tuỳ bút. Tuỳ bút Nguyễn Tuân cũng đã thể hiÖn râ phong c¸ch phãng tóng cña «ng. C¸c s¸ng t¸c nµy giµu cã th«ng tin vµ tÝnh thời sự cao, có nhiều yếu tố truyện. Nhà văn đã xây dựng đợc một lõi sự việc, các nhân vật đợc miêu tả một cách kĩ lỡng, có tính cách riêng, đi sâu vào tâm lí. Lời văn kết hợp triết luận, trữ tình bàn bạc một cách thoải mái. Qua đó ta thấy đợc tâm hån phãng tóng, søc liªn tëng tëng tîng bÊt ngê, t¸o b¹o cña nhµ v¨n, kh«ng tån t¹i ë thÓ tÜnh t¹i mµ nh×n trong chiÒu s©u thêi gian vµ chiÒu réng kh«ng gian. Ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña NguyÔn Tu©n giµu cã, ®a d¹ng, mét mÆt thÓ hiÖn c¶m xóc tr÷ tình của một cái tôi uyên bác mà trẻ trung, hiện đại; mặt khác thể hiện sự tinh tế, giµu c¶m xóc thÈm mÜ, ®Çy chÊt th¬ vµ kh¶ n¨ng t¹o h×nh. C©u v¨n co duçi nhÞp nhµng. Nguyễn Tuân là nhà văn suốt đời tìm kiếm và khẳng định cái đẹp, một định nghĩa về ngời nghệ sĩ. Ông có đóng góp to lớn cho quá trình hiện đại hóa văn xuôi tiếng Việt, đặc biệt là thể loại tuỳ bút. Ông xứng đáng là một nghệ sĩ lớn một nhà v¨n hãa lín cña d©n téc. NguyÔn ThÞ H¶i. §Ò 5: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc. Bµi viÕt Ngày 6-6-1799 đã trở thành ngày đáng nhớ không chỉ của những ngời trong dßng hä Puskin mµ cßn lµ cña níc Nga vµ cña c¶ nh©n lo¹i – Ngµy thiªn tµi th¬ Alêchxan Xecghêêvits Puskin ra đời. Ngời đã dùng “phép nhiệm màu thi ca” mang lại niềm vinh quang kiêu hãnh cho nớc Nga và tạo ra những biến đổi to lớn trong thế giới văn hoá tinh thần trong đất nớc. Xuất thân từ dòng họ quý tộc lâu đời và quyền quý vào loại bậc nhất nớc Nga thời bấy giờ, Puskin đợc dạy dỗ một cách chu đáo. Mặc dù đến đời ông Xecgây Livôvits – cha của Puskin, kinh tế gia đình có phần sa sút song Xécgây Livôvits rÊt coi träng viÖc d¹y dç häc hµnh cho con c¸i, duy tr× nÕp sèng v¨n ho¸ trong gia đình bởi thế ông đã mời rất nhiều gia s giỏi về nhà dạy học. Puskin yêu thích thơ văn một phần do thiên tính, một phần thừa hởng từ một số ngời trong gia đình, đặc biệt là ông chú – nhà thơ Vaxili Livôvits. Từ những buổi bình thơ đọc văn diễn kịch tại nhà do chú tổ chức, hồn thơ Puskin đợc nuôi dỡng từ đó. Ngoài những yếu tố ấy, Puskin còn đợc tiếp xúc cảm nhận vốn thơ ca dân gian từ bà ngoại, lão bộc Nikita Côdơlôp, và nhũ mẫu Aria Rôđiônnôpna. Họ đã gieo vµo t©m hån cña cËu bÐ Puskin nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn quý b¸u cña con ngêi Nga, đất nớc Nga. Bà ngoại thờng dạy cháu tiếng Nga, bởi mặc dù bà rất tự hào vì cậu ch¸u yªu quý th«ng minh häc giái, nãi tiÕng Ph¸p nh ngêi Ph¸p nhng bµ còng kh«ng hÒ muèn ch¸u bµ, mét ngêi Nga mµ l¹i nãi tiÕng Nga nh mét ngêi níc ngoµi. Cßn l·o béc Nikita qu¶ lµ mét kho truyÒn thuyÕt can trêng hµo hiÖp, th¬ng.

(73) ngời sẵn sàng ra tay giúp kẻ yếu. Nhng Puskin thích nhất vẫn là đợc nghe nhũ mẫu Aria h¸t nh÷ng ca khóc d©n gian Nga vµ nghe bµ kÓ chuyÖn cæ tÝch, mÆc dï bµ kh«ng biÕt ch÷ nhng l¹i cã mét trÝ nhí tuyÖt vêi. Nh÷ng bµi h¸t, nh÷ng c©u chuyÖn có một sức hút kỳ diệu trong tâm hồn ông và trở nên thật gần gũi, tất cả đã in vào tâm trí ông suốt cuộc đời. Cho đến mãi sau này hình ảnh nhũ mẫu vẫn thờng xuất hiện trong thơ Puskin với những tình cảm đằm thắm: B¹n th©n thiÕt trong nh÷ng ngµy c¬ cùc Nguồn mến thơng nâng bớc cuộc đời con. Sau này, quãng thời gian học tập ở trờng Lixê đã để lại nhiều kỉ niệm đẹp trong lòng Puskin. Trong kỳ thi thơ 1815 do trờng tổ chức, ông đã viết bài Những kØ niÖm hoµng th«n ghi nhí l¹i thêi kú cuéc chiÕn tranh vÖ quèc n¨m 1912 cña nhân dân Nga đánh lại đội quân xâm lợc của Napôlêông. Bài thơ đợc đón nhận nhiÖt liÖt vµ nhµ th¬ Giuc«pxki kh«ng ngÇn ng¹i tiªn ®o¸n vÒ Puskin lµ Ngêi khổng lồ tơng lai. Cùng quãng thời gian sáu năm học tập ở trờng, Puskin đã cho ra đời những bài thơ hay trẻ trung trong sáng… Sau khi tốt nghiệp trờng Lixê, Puskin đứng giữa hai sự lựa chọn. Nhận sự bổ nhiÖm lµm th ký bé ngo¹i giao ë PªtÐcbua hay tiÕp tôc niÒm ®am mª v¨n ch¬ng, dâng hiến đời mình cho những lý tớng cao cả. Có sự lựa chọn ấy là bởi đời sống chÝnh trÞ ë níc Nga ®ang trë nªn gay g¾t, chÝnh phñ Nga Hoµng ngµy cµng ph¶n động. Trớc tình hình đó, nhiều trí thức tiến bộ đã tập hợp nhau lại lập ra những tổ chøc bÝ mËt chèng Nga Hoµng. Puskin còng hoµ m×nh vµo kh«ng khÝ c¸ch m¹ng đó. Và những bài thơ có nội dung chóng Nga Hoàng một cách gay gắt ra đời: Tự do (1817), Nh÷ng c©u chuyÖn thÇn tho¹i N«en (1818), Göi Sa®aep (1818)… TÊt nhiên những vần thơ đó không đợc in nhng lại đợc rât nhiều ngời chép tay và thuộc lòng. Điều đó đã khiến Nga Hoàng Alêchxan I nổi giận và lo sợ trớc những vần thơ “ gây náo loạn” và đòi “phải tống cổ Puskin đi Xibia”- cũng có nghĩa là bị tèng vµo câi chÕt. Nhng đợc sự giúp đỡ của bạn bè, Puskin chỉ bị đày đi phơng Nam bốn năm (1820-1824) sau đó bị quản thúc tại trại ấp quê nhà Mikhailôp xcôie hai năm (1824-1826). ở đó ông tiếp xúc với những ngời chiến sĩ tháng chạp và càng ý thức một cách sâu sắc về giá trị, bản chất đích thực của tự do. Bởi thế cảm giác về tự do thờng trực trong con ngời nhà thơ, chỉ cần có một cớ nhng cũng đủ bật lên câu chữ. Puskin đã viết hàng loạt bài thơ ca ngợi tự do: ánh mặt trời của ban ngày đã tắt (1820), Ngời tù (1822), Con chim nhỏ (1823), Ngời gieo giống tự do trên đồng v¾ng (1823)… Ngoµi ra nhµ th¬ cßn muèn thö th¸ch m×nh ë mét thÓ lo¹i lín h¬n: Trêng ca, và ở một phơng pháp mới: lãng mạn. Ông đã thành công với bản trờng ca Rutxlan và Lutmila (1820) – tác phẩm đã đa ông lên ngang hàng với nhiều nhà thơ Nga nổi tiếng đơng thời. Đặc biệt nhà thơ Giucôpxki, ngời từng mệnh danh là “đã phát hiện ra chủ nghĩa lãng mạn cho văn học Nga” đã tặng Puskin một bức chân dung của chính ông với lời đề tặng: "Thầy chiến bại tặng học trò chiến thắng". Đối với nhµ th¬ trÎ tuæi, ®©y qu¶ lµ mét phÇn thëng to lín quý gi¸. B¶n trêng ca kh«ng hÒ bắt chớc mô phỏng những tác phẩm văn học dân gian mà nó đợc hoàn thiện nh một tác phẩm độc lập, in đậm dấu ấn cá tính sáng tạo, tự do nồng nhiệt của tác giả. Không dừng lại ở đó, Puskin đã sáng tạo thêm hàng loạt những bản trờng ca xuất s¾c kh¸c nh: Ngêi tï Kapka (1820-1821), Anh em kÎ cíp (1821-1822), §oµn ngêi.

(74) Sgan (1824) phản ánh sự bất mãn không thoả hiệp của thanh niên tiến bộ đơng thời với trật tự xã hội hiện hành. Với những tác phẩm này, Puskin đợc coi là nhà th¬ hµng ®Çu cña khuynh híng l·ng m¹n tÝch cùc trong v¨n häc Nga ®Çu thÕ kû XIX. Bị đày sang phơng Bắc, tự lòng Mikhailốpxcôie Puskin tiếp tục sáng tác vở bi kÞch lÞch sö B«rit G«®un«p vµ viÕt tiÕp tiÓu thuyÕt th¬ Epghªnhi ¤nªghin cßn dang dë, thÓ hiÖn nh÷ng tr¨n trë vÒ lÏ sèng vµ h¹nh phóc c¸ nh©n cña tÇng líp thanh niªn quý téc. Trở về Pêtécbua sau 6 năm lu đày, Puskin tiếp tục làm thơ, viết kịch bằng thơ, viết truyện ngắn, viết báo. Đặc biệt ông cới Natalia Gônsarôva – cô gái xinh đẹp nhÊt Matxc¬va n¨m 1831. Trong kho¶ng thêi gian nµy tuy h¹nh phóc trong cuéc sống gia đình nhng Puskin luôn cảm thấy ngột ngạt nặng nề bởi mối bất hoà của nhµ th¬ víi Nga hoµng. Nhng cµng buån ®au, «ng vÉn t×m thÊy niÒm vui trong thi ca. Trong hoàn cảnh xót xa tột độ ấy, Puskin cho ra đời những tác phẩm bất hủ. Tiểu thuyết thơ Epghêni Ônêghin đợc hoàn thành trong thời điểm đó và đợc xem là cuốn “Bách khoa toàn th của đời sống Nga”, trở thành kiệt tác của văn học thế giíi. TiÕp theo lµ chïm truyÖn ng¾n næi tiÕng: Ngêi trëng tr¹m, Ph¸t sóng, B·o tuyết, Cô tiểu th nông dân, Con đầm pic, Con gái viên đại uý… với những t tởng míi mÎ, víi nh÷ng bµi häc cã gi¸ trÞ víi con ngêi.. Hơn hết, nhà thơ vẫn giữ đợc hồn thơ trong trẻo đằm thắm thiết tha mặc dù đang sống trong những ngày buồn đau ảm đạm giữa một triều đình đầy nhỏ nhen xấu xa. Bởi vậy một chút rung động nhỏ nhoi cũng gợi nên những vàn thơ “xao xuyÕn t©m hån” nh “b«ng hoa nhá”, “ngo¹i vµ anh”, “ c« vµ em”… Sau khi viết bài Đài kỷ niệm, Puskin linh cảm thấy một tai hoạ nào đó đang đến gần. Và quả nh vậy, tên Pháp lu vong Đăngtex đã quấy rối hạnh phúc gia đình, bôi nhọ thanh danh Puskin. Để giữ gìn danh dự, Puskin buộc phải quyết đấu. Ông bÞ §¨ngtex s¸t h¹i vµo th¸ng 1 n¨m 1837. Lo sî b¹o lo¹n tríc c¸i chÕt cña Puskin, chÝnh quyÒn Nga Hoµng cè ý tæ chøc mai táng Puskin một cách lặng lẽ. Một tờ báo địa phơng chỉ kịp đa tin: "Mặt trời của thi ca Nga lặn mất rồi. Puskin đã tạ thế, tạ thế giữa độ tuổi tràn trề sung sức bỏ dỡ sự nghiệp lớn lao! Chúng tôi không đủ sức nói nhiều về ông và cũng chẳng cần thiết. Bất kì một trái tim Nga nào cũng đều biết cái giá của sự tổn thất không thể bù đắp đợc này. Và bất cứ trái tim Nga nào cũng sẽ quặn đau". Vâng! Chính cái tin đó đã khẳng định vị trí to lớn của nhà thơ lỗi lạc trong trái tim con ngời nớc Nga. Không chỉ đóng góp vào kho tàng văn học Nga những tác phẩm có giá trị mà Puskin còn đóng góp vào phong cách nghệ thuật thêm phong phú. Do ảnh hởng từ gia đình mà tác phẩm của ông đậm đà tính dân tộc, phong vị Nga, sử dụng thi liệu h×nh ¶nh tõ v¨n häc d©n gian Nga. Ngoµi ra, Puskin cßn cã c«ng lín trong viÖc ®a trêng ca, kÞch cã gi¸ trÞ trong nÒn v¨n häc Nga. §ång thêi gãp phÇn n©ng ng«n ngữ đời sống trở thành ngôn ngữ văn học giàu giá trị. Nh vậy, tên tuổi Puskin đã trë thµnh biÓu tîng cña v¨n häc Nga, th¬ «ng gÇn gòi mäi t©m hån Nga. Gorki coi Puskin lµ "khëi ®Çu cña mäi khëi ®Çu". Tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp văn học và phong cách nghệ thuật của Puskin ta càng khẳng định vai trò to lớn của nhà thơ trong nền văn học Nga và của cả thế giới. Những sáng tác của Puskin đã bồi đắp cho văn học Nga qua hai thế kỉ và cho tới bây giờ chúng ta cũng có thể khẳng định nh thế..

(75) NguyÔn ThÞ Hång Th¾m. §Ò 6: ThuyÕt minh vÒ t¸c gia v¨n häc Xu©n DiÖu. Bµi viÕt Xu©n DiÖu lµ mét t¸c gia lín cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam, mét nhµ th¬ xuÊt s¾c có đóng góp lớn vào quá trình hiện đại hóa thơ ca Việt Nam. Ông là con ngời toàn t©m, toµn trÝ, toµn hån, nhiÖt thµnh cèng hiÕn sù sèng cho th¬ ca, ch¹y ®ua víi thêi gian để giành giật lấy từng phút giây của cuộc đời. Nói đến Xuân Diệu (1916-1985), trớc hết phải nói đến cuộc đời của nhà thơ. Xu©n DiÖu lµ bót danh, tªn thËt lµ Ng« Xu©n DiÖu. Cha «ng lµ Ng« Xu©n Thä, vèn quê ở xã Trảo Nha, nay là thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, đỗ tú tài kÐp H¸n häc, vµo B×nh §Þnh d¹y häc, lÊy vî lµ NguyÔn ThÞ HiÖp, sinh ra Xu©n DiÖu t¹i Gß Båi, huyÖn Tuy Phíc, tØnh B×nh §Þnh. Xu©n DiÖu thuë nhá sèng ë quª mẹ, đến năm mời tuổi sống với cha. Xuân Diệu trải qua quá trình đào tạo quy củ. Thuở nhỏ học chữ Nho và chữ Quốc ngữ với cha, sau đó học ở trờng Bởi (Hà Nội) và trờng Khải Định (Huế). Năm 1940, Xuân Diệu đỗ tham tá nha Thơng chính vào làm ở ti Thơng chính Mü Tho (nay thuéc tØnh TiÒn Giang). Sau 4 n¨m lµm c«ng chøc, «ng th«i viÖc, ra Hµ Néi sèng b»ng nghÒ viÕt v¨n. Xu©n DiÖu lµ ngêi thø hai sau T¶n §µ, mét con ngêi dám sống hết mình với nghiệp văn chơng cao đẹp. Ngµy 19 th¸ng 8 n¨m 1945, C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, Xu©n DiÖu hăng hái hoạt động văn nghệ phục vụ hai cuộc kháng chiến. Năm 1948, Xuân Diệu đợc bầu làm ủy viên Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Việt Nam. Sau đó, ông là ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam c¸c khãa 1, 2, 3 (1957-1985). ¤ng đợc Viện Hàn lâm nghệ thuật nớc Cộng hòa dân chủ Đức bầu làm Viện sĩ thông tÊn (1983). Xuân Diệu đã đợc Nhà nớc tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (đợt I - năm 1996). Sự thành công của Xuân Diệu đợc quyết định bởi nhiều yếu tố nhng không thể không kể đến ảnh hởng to lớn của con ngời nhà thơ đối với sự nghiệp văn học của «ng. Xuân Diệu là một con ngời có tinh thần lao động nghệ thuật đầy đam mê và bền bỉ ngay từ thuở nhỏ "cha đàng ngoài, mẹ ở đàng trong - Ông đồ Nghệ đeo khăn gói đỏ". Xuân Diệu trớc hết học đợc ở cha - ông đồ Nghệ đức tính cần cù, kiên nhẫn trong học tập, rèn luyện tài năng và lao động nghệ thuật. ở Xuân Diệu, học tập, rèn luyện và lao động sáng tạo vừa là một quyết tâm khắc khổ, vừa là một lÏ sèng, mét niÒm say mª lín. Thế Lữ đã từng nhận xét về Xuân Diệu: "Một tâm hồn đằm thắm và rất dễ c¶m xóc". Sinh ra vµ lín lªn ë quª mÑ, sèng gi÷a thiªn nhiªn phãng kho¸ng víi những ngọn gió nồm và những con sóng biển đã tác động đến hồn thơ nồng nàn, s«i næi cña «ng. Ph¶i sèng trong hoµn c¶nh Ðo le, «ng lµ con vî lÏ, ph¶i xa mÑ tõ nhá vµ thêng bÞ h¾t hñi. V× thÕ, th¬ «ng lu«n thÓ hiÖn t©m hån khao kh¸t tri ©m, khao khát giao cảm với đời một cách mãnh liệt và da diết. Đúng nh ý kiến của một nhà phê bình đã đánh giá: "Xuân Diệu là nhà thơ của niềm khát khao giao cảm với.

(76) đời". Về quá trình đào tạo: Một mặt, ông tiếp thu, học hỏi văn hóa ph ơng Đông tõ ngêi cha lµ mét nhµ nho, t×m vÒ vèn tri thøc cæ, v¨n hãa truyÒn thèng mét cách tích cực. Mặt khác, Xuân Diệu là một trí thức Tây học, đã hấp thụ ảnh h ởng của văn hóa phơng Tây, đặc biệt là Pháp và các nhà văn thuộc trờng phái tợng trng một cách có hệ thống. Vì thế có thể tìm thấy ở nhà thơ sự kết hợp hai yếu tố cổ điển và hiện đại, Đông và Tây trong t tởng và tình cảm thẩm mỹ. Trong đó yếu tố Tây học, hiện tại ảnh hởng sâu đậm hơn. Xu©n DiÖu lµ mét tµi n¨ng nhiÒu mÆt: lµm th¬, viÕt v¨n, nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc, dÞch thuËt. §Æc biÖt, «ng næi tiÕng lµ mét nhµ th¬ xuÊt s¾c víi mêi l¨m tập thơ. Đối với Xuân Diệu, làm thơ, văn không chỉ để khẳng định tài năng mà còn là một cách giao cảm với đời, khẳng định sự hiện hữu của mình trong cuộc đời. Lao động nghệ thuật suốt hơn một nửa thế kỷ, Xuân Diệu đã để lại cho đời mét sù nghiÖp v¨n häc xuÊt s¾c. Lµ mét con ngêi tµi n¨ng nhiÒu mÆt, ë lÜnh vùc nào Xuân Diệu cũng có những đóng góp lớn nhng nói đến Xuân Diệu trớc hết phải nói đến một nhà thơ, một cây đại thụ của thơ ca hiện đại Việt Nam. Sự nghiệp s¸ng t¸c th¬ cña Xu©n DiÖu cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n: Tríc vµ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Trớc Cách mạng tháng Tám 1945, Xuân Diệu đợc xem là nhà thơ lãng mạn tiªu biÓu cña phong trµo. Th¬ míi víi hai tËp th¬ xuÊt s¾c Th¬ th¬ (1938) vµ Göi hơng cho gió (1945). Xuân Diệu đã đem đến Thơ mới nguồn cảm hứng mới lạ của một hồn thơ sôi nổi, thiết tha yêu đời, thể hiện niềm khát khao giao cảm tận độ với cuộc đời bằng một cái tôi cá thể ý thức thật rõ giá trị của bản thân trớc thế giới. Nhà thơ bộc lộ niềm khát khao giao cảm nồng cháy, cuồng say trớc cuộc đời, b¾t nguån tõ quan niÖm sèng tÝch cùc cña c¸i t«i c¸ nh©n c¸ thÓ ý thøc sù hiÖn h÷u của bản thân trong cuộc đời và khát khao sống cháy sáng. Xuân Diệu không muốn hòa lẫn cái tôi của mình vào biển đời mờ mờ nhân ảnh mà khẳng định mình là đỉnh Hi Mã Lạp sơn, "là một, là riêng, là thứ nhất": Thµ mét phót huy hoµng råi chît t¾t Cßn h¬n buån le lãi suèt tr¨m n¨m Trong khi các nhà thơ mới khác đối lập cái tôi của mình với cuộc đời nh tìm đến chốn bồng lai tiên cảnh nh Thế Lữ, tìm về chốn quê nh Đoàn Văn Cừ thì Xuân Diệu hòa lẫn cái tôi của mình vào cuộc đời trần thế, yêu đời tận tởng đắm say cuộc đời. Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña mïa xu©n, t×nh yªu vµ tuæi trÎ. Th¬ Xu©n DiÖu lu«n thể hiện lòng yêu đời, ham sống đến cuồng nhiệt, niềm khát khao chiếm lĩnh và hởng thụ những giá trị tơi đẹp của cuộc sống. Cái tôi Xuân Diệu đợc giải phóng khỏi ớc lệ phi ngã cổ điển, nhìn đời bằng cái nhìn xanh non, biếc trời, đầy trẻ trung. Thiên nhiên và con ngời mang sức trẻ tình tứ sâu sắc, một thế giới xuân đời ngån ngét h¬ng s¾c, tinh vi huyÒn diÖu: Cña ong bím nµy ®©y tuÇn th¸ng mËt Này đây hoa của đồng nội xanh rì Nµy ®©y l¸ cña cµnh t¬ ph¬ phÊt Cña yÕn anh nµy ®©y khóc t×nh si..

(77) (Véi vµng) Thơ ca trung đại, tình gắn với nghĩa. Một số nhà thơ nh Nguyễn Du, Hồ Xuân Hơng nói đợc tình yêu cả về tinh thần và thể xác nhng chỉ đến Xuân Diệu, khát vọng về tình yêu mới đợc thể hiện thành thục và mãnh liệt nhất, đem đến đơng thêi nh÷ng ý tëng míi mÎ vµ t¸o b¹o. Trong thơ Xuân Diệu, cảm thức thời gian đợc bắt nguồn từ quan điểm nhân sinh mới mẻ. Xuân Diệu với tâm hồn nhạy bén ý thức đợc sự chảy trôi của thời gian mét ®i kh«ng trë l¹i nªn lu«n mang trong m×nh nçi ¸m ¶nh, lo sî. Nhµ th¬ muốn chạy đua với thời gian để giành giật sự sống, tận hởng từng phút giây của cuộc đời, thể hiện niềm ham sống lành mạnh. Bên cạnh niềm yêu say cuộc đời, thơ Xuân Diệu cũng thể hiện nỗi buồn chán, hoài nghi, cô đơn. Do Xuân Diệu là một nhà thơ, một nghệ sĩ theo khuynh hớng lãng mạn, đòi hỏi cái hoàn mĩ, tự nuôi mình bằng những ảo mộng cuộc đời, luôn thèm muốn giao cảm vô biên tuyệt đỉnh với cuộc đời, nên khi gặp phải hoàn cảnh xã hội tầm thờng giả dối, sống trong đất nớc mất chủ quyÒn, b¶n th©n lµ ngêi d©n mÊt níc, chÞu vßng n« lÖ khao kh¸t d©ng hiÕn nhng gặp phải xã hội kim tiền, Xuân Diệu rơi vào chán nản, hoài nghi, cô đơn, "buồn tÞch mÞch ngay trong c¶ nh÷ng ®iÒu Êm nãng t¬i vui": Tôi là con nai bị chiều đánh lới Kh«ng biÕt ®i ®©u gi÷a sÇu bãng tèi. Yêu đời, thiết tha với cuộc sống nhng mang trong mình nỗi chán nản, hoài nghi, cô đơn. Hai trạng thái cảm xúc này tởng nh đối lập nhng lại rất thống nhất của một hồn thơ khát khao giao cảm mãnh liệt với cuộc đời, của một cái tôi có thể ý thức đầy đủ về sự hiện hữu và giá trị của bản thân trớc thế giới. Th¬ Xu©n DiÖu tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 còng thÓ hiÖn sù c¸ch t©n vÒ nghệ thuật đầy mới mẻ và táo bạo Xuân Diệu đem đến nguồn thi tứ mới mẻ: Thơ xa khi viết về nỗi cô đơn thờng tạo ra không gian trống trải, thiếu vắng con ngời, còn đối với Xuân Diệu, ngay cả khi con ngời và cảnh vật ở bên mình, nhà thơ vẫn cảm thấy cô đơn: Dù tin tởng chung một đời một một Em lµ em, anh vÉn cø lµ anh (Xa c¸ch) T×nh yªu trong th¬ Xu©n DiÖu kh«ng diÔn t¶ bãng giã, íc lÖ nh th¬ xa mµ hiện lên với ý nghĩa đầy đủ nhất, trọn vẹn nhất, là sự hòa hợp về linh hồn và thể x¸c. H×nh ¶nh th¬ míi mÎ, t¸o b¹o, mang ®Ëm c¶m gi¸c phån thùc: Trăng ác mộng đã muôn đời thi sĩ Gi¬ hai tay m¬n trín vÎ trµn ®Çy. Thơ Xuân Diệu với những hình ảnh đầy rẫy tính cảm giác, đợc cảm nhận bằng tÊt c¶ c¸c gi¸c quan: Con giã xinh th× thµo trong l¸ biÕc hay: H¬ng hiu hiu, nªn giã còng ngät ngµo.

(78) Tõ ng÷ sö dông míi l¹, t¸o b¹o, rÊt T©y: Hơn một loài hoa đã rụng cành hay: Lòng anh thôi đã cới lòng em C¸ch ng¾t nhÞp míi, l¹ (4 / 2 / 1): §µn ghª nh níc l¹nh trêi ¬i Câu thơ của Xuân Diệu mang đậm yếu tố khẩu ngữ, có tính chất đối thoại, mang mµu s¾c lu©n lÝ: Yªu lµ chÕt ë trong lßng mét Ýt Vì mấy khi yêu mà chắc đợc yêu. Có nhiều khó từ, câu hỏi, cảm thán. Giọng điệu sôi nổi, cuồng nhiệt, đắm say. Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, Xu©n DiÖu trë thµnh nhµ th¬ c¸ch m¹ng, hßa m×nh vµo cuéc sèng míi, nhiÖt thµnh phôc vô c¸ch m¹ng. Th¬ në ré víi nhiÒu tËp th¬ lín: Riªng chung (1960), Mòi Cµ Mau - CÇm tay (1962), Mét khèi hång (1964), Tôi giàu đôi mắt (1970), Thanh ca (1982). Nếu trớc đây, Xuân Diệu mang trong mình nỗi cô đơn hoài nghi trớc cuộc đời thì sau cách mạng, nhà thơ đã nhanh chóng hòa nhập, tìm đợc sự tri âm. Cảm hứng th¬ v× thÕ t¬i vui vµ Êm ¸p. Trớc lệ sa ta oán hận đất trời Nay lệ hòa ta lại thấy đời vui T×nh yªu cã sù chung thñy, sum vÇy, yªu th¬ng, Êm ¸p. Đề tài phong phú hơn, mở rộng hơn. Ngòi bút hớng đến Đảng, nhân dân, cuộc sống lao động mới. Cảm hứng mới, đề tài mới, nội dung mới đòi hỏi cách thể hiện mới. Ngòi bút của Xuân Diệu không thể đi theo lối cũ đờng quen. Xuân Diệu học tập lời ăn tiếng nói của nhân dân, ngôn ngữ giản dị, gần với đời sống, tuy có lúc còn vụng về, dễ d·i. Anh kh«ng xøng lµ biÓn xanh Nhng anh muèn em lµ bê c¸t tr¾ng. Giọng điệu thơ phong phú, không chỉ đơn thuần là giọng trữ tình mà còn mang giäng trÇm hïng cæ kÝnh cña sö ca nh trong trãng ca Ngän quèc kú hay mang h¬i thë triÕt lý nh trong LÖ: M¸u cña linh hån lµ níc m¾t Còn rơi biết đến thuở nào thôi Giọng đối đáp giao duyên nh trong bài Hỏi: Ai làm cách trở đôi ta V× anh vông ngîng hay lµ v× em? Trăng còn đợi gió cha lên Hay là trăng đã tròn trên mái rồi? Ta cßn gÆp ë th¬ Xu©n DiÖu sau C¸ch m¹ng giäng th¬ chÝnh luËn, tù sù tr÷.

(79) tình, trào phúng đả kích. Bªn c¹nh s¸ng t¸c th¬, Xu©n DiÖu cßn viÕt v¨n xu«i, nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc vµ dÞch thuËt. PhÊn th«ng vµng (1939) vµ Trêng ca (1945) lµ hai tËp văn xuôi đặc sắc của ông. Xuân Diệu còn để lại những tập tiểu luận, phê bình cã gi¸ trÞ: TiÕng th¬, Phª b×nh giíi thiÖu th¬, Dao cã mµi míi s¾c... Xuân Diệu là nhà thơ lớn trong văn học hiện đại, nhà thơ lớn của dân tộc. Bài học Xuân Diệu để lại cho đời là tinh thần lao động nghệ thuật cần cù, là niềm tin yêu tha thiết đối với con ngời, là ý thức chân thành đối với văn chơng. Dù đã qua h¬n nöa thÕ kû nhng th¬ Xu©n DiÖu vÉn ®Çy søc hÊp dÉn vµ l«i cuèn c¸c thÕ hÖ độc giả. Ng« Thïy Dung. III. Tham kh¶o Nhµ v¨n Ng« Ngäc Béi vµ thÓ kÝ Cã thÓ nãi: Ng« Ngäc Béi lµ nhµ v¨n cã së trêng viÕt vÒ n«ng th«n. NÕu chØ nhìn vào những ấn phẩm của ông, trừ những bài kí viết về đề tài chiến đấu thời chống Mĩ, còn lại tất thảy - kể cả truyện ngắn, tiểu thuyết đề viết về nông thôn (hay nói rộng ra là đè tài nông nghiệp) vẫn cha đủ căn cứ. Có không ít nhà văn sinh ra ở nông thôn, sống ở nông thôn nhiều năm mà viết về nông thôn không đợc, hoÆc chËt vËt l¾m mµ thµnh c«ng kh«ng nhiÒu. Tuy cã th©m niªn c«ng t¸c ë Hµ Néi, nhng nh÷ng trang viÕt vÒ n«ng th«n cña Ng« Ngäc Béi vÉn lu«n t¬i míi, hÊp dẫn, có nhiều trang đặc sắc. Ông từng quan niệm: trong các thể loại văn chơng, thể kí là một thứ đoản đao. Nó có khả năng đáp ứng tức thời, tả xung hữu đột, sắc nhän, quyÕt liÖt, còng ch¼ng kÐm phÇn v¨n ch¬ng. KÝ võa cã kh¶ n¨ng th«ng tin tin tøc võa giµu tÝnh mÜ c¶m. Từ những bài kí đầu tay in trên báo Văn học, Ngô Ngọc Bội đã sớm bộc lộ một cách viết khá riêng. Bản tính năng động, chân tình, cởi mở và nhạy cảm đã tạo ra lợi thể về phơng pháp tiếp cận và thể hiện vấn đề trên trang kí. Chỉ nhìn đầu đề những bài kí của ông, cũng đủ hiểu những miền đất ông qua, những con ngời ông gặp và thêi sù cuéc sèng mµ kÝ cña «ng chuyÓn t¶i mÊy chôc n¨m rßng. ¤ng cã mÆt ë hÇu khắp những điểm nóng, những phong trào, khi thì vận động khai hoang, lúc đắp đê chèng lôt, khi ë mÆt trËn, lóc ë c«ng trêng... vµ ngßi bót võa x«ng x¸o, tr÷ t×nh võa suy t, dí dỏm tạo nên trang viết vừa đáp ứng đợc nhu cầu chiến lợc vừa văn chơng. Ngay trong nh÷ng bµi kÝ mang tÝnh chÊt “phong trµo”, Ng« Ngäc Béi còng thiªn vÒ c¶m høng tr÷ t×nh, vµ dêng nh «ng sö dông tr÷ t×nh thµnh mét thñ ph¸p nghÖ thuËt đặc dụng trong kí. ở đó tác giả vừa có điều kiện bộc lộ hết mình, vừa có điều kiện làm cho đối tợng sống động trên trang viết. Ng« Ngäc Béi kh«ng lÖ thuéc vµo nh÷ng sè liÖu - c¸i mµ nhiÒu ngêi thêng cho cho lµ linh hån cña bµi kÝ. ¤ng dïng sè liÖu nh mét thø yÕu, cïng l¾m míi ph¶i cho vào bài viết với điều kiện số liệu đó phải có sức gợi. Cái quan trọng trong bài kí ngoài tính thời sự nóng bỏng còn ở phẩm chất văn chơng, ở hình tợng đời sống. Th«ng thêng, muèn viÕt kÝ ngêi ta ph¶i th©m nhËp thùc tÕ. Ng« Ngäc Béi còng vËy, nhng ông không lấy các báo cáo của cơ sở làm “bà đỡ” cho những trang kí của m×nh, mµ ph¶i nghe, ph¶i thÊy vµ ph¶i nghÜ. ¤ng kh«ng a c¸ch nh×n mét chiÒu, kÓ c¶ n¬i cã thµnh tÝch mµ c¶m høng chung lµ ca ngîi. Ngay tõ phãng sù §ång Lùc,.

(80) một điển hình tiên tiến của Vĩnh Phú những năm 1960, mặc dù đã dự Đại hội chiến sÜ thi ®ua, nghe b¸o c¸o vµ nghe mäi ngêi t¸n d¬ng, Ng« Ngäc Béi vÉn ph¶i t×m vÒ tận cơ sở để tìm hiểu ngọn ngành rồi sau đó mới lên bài kí. ViÖc tiÕp xóc víi sè liÖu, sù kiÖn míi chØ lµ bíc mét cña bµi kÝ. Ng« Ngäc Béi thêng t©m sù: “Khèn khæ cho t«i, khi cha cã c¶m xóc th× viÕt mét dßng, thËm chÝ mét ch÷ còng kh«ng viÕt næi”. C¶m xóc thêng xuÊt hiÖn tríc t×nh huèng, vËy viÕt nh thế nào để có tình huống - đó là vấn đề mấu chốt để nảy sinh cảm xúc. Ngô Ngäc Béi khi viÕt thêng ph¶i b¸m lÊy thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i b¸m s¸t thùc tÕ. §Õn cơ sở, khi đã tìm đợc vấn đề, ông thờng bắt đầu làm việc kịch liệt “sáng, tra, chiều, tối, tứ chi và năm giác quan phải căng ra mà lăn lộn, thăm thú, tìm tòi, giả định, giả thuyết, lật ngợc lật xuôi” chứ không chỉ ghi chép một cách thụ động. ông hay tìm vµo nh÷ng t×nh tiÕt, chi tiÕt cã søc næ, søc ch¸y - nhÊt lµ t©m lÝ t×nh c¶m con ng êi. Những “hạt nhân” đó đa đợc vào đúng chỗ, nó chói ngời làm thành ấn tợng cho ngời nghe, ngời đọc. Câu chuyện con cá mè chết mà đem bán bỏ quỹ (Đồng Lực), chuyÖn híng dÉn bµ con n«ng d©n cÇm cµy (Trë l¹i mét vïng sau lò lôt), chuyÖn con gµ mÑ bÞ rò con ë l¹i ®em b¸n (Nçi riªng khÐp më) hay c¶nh tîng tËp tÝnh cña c¸c loµi sinh vËt trªn b·i biÓn, ph¶n øng cña loµi chim trong rõng só (Rõng cña biển)... ai đã nghe, đã đọc một lần thì có thể nhớ mãi đợc. Khi viết kí, Ngô Ngọc Bội thờng tham gia trong cuộc với đối tợng. ông hoà vào nhịp sống của đối tợng mà chiêm nghiệm, mà nghĩ suy. Th viết từ quán Hàu kể chuyện bộ đội trong tuyến lửa Quảng Bình. Đêm Trờng Sơn, Hòn Cóc cụ kể về đời sống bộ đội Trờng Sơn hay kể chuyện Rừng của biển... luôn có sự tham gia của tác gi¶. «ng l¨n lén cïng vui buån, gian khæ cña thùc tÕ mµ viÕt. Trong bót kÝ Trë l¹i một vùng sau lũ lụt có đoạn: “Chúng tôi quý mến nhau từ những buổi “đào sông kê ruộng”, những tối sinh hoạt đội, những buổi gặt lúa thi. Và cả lúc các cô dạy tôi xén lóa. T«i lu«n uèn n¾n cho c¸c c« c¸ch cÇm cµy: “Ai l¹i cÇm cµy nh cÇm chµy gi· cua thế, trông thô lắm. Chỉ cần ba đầu ngón tay cầm trên đốc cày thôi. Cầm cày cũng nhẹ nhàng nh ngời cầm bút". Tình đời, tình ngời làm cho những trang kí của Ngô Ngọc Bội sinh động, tơi tắn là vì vậy. Ngòi bút viết kí của ông thật đa dạng: khi hån nhiªn µo ¹t, lóc trÇm tÜnh l¾ng s©u, lóc l¹i khoan thai tØ mØ... nhng xuyªn suèt lµ cái nhìn ấm áp, nhân hậu từ bản chất của vấn đề. Tuy ở những trang kí đó không nhiều những xung đột gay gắt nh trong tiểu thuyết hay truyện ngắn của ông, nhng thủ pháp “tia lade” của ông lại tỏ ra đắc dụng trong những đoạn, những pha ông chủ định chĩa thẳng, xoáy sâu vào vấn đề, làm cho chúng bùng cháy lên khiến ngời đọc bÞ l«i cuèn, say mª. Ng« Ngäc Béi kh¸ linh ho¹t trong viÖc ®iÒu khiÓn “Tia lade” trong bµi kÝ - khi th× luËn gi¶i khóc chiÕt, khi liÖt kª næi bËt, lóc tr÷ t×nh gîi c¶m... và gây đợc bất ngờ thú vị. Chẳng hạn, khi viết về cây cối ông kết thúc thế này: “Tôi chợt cao hứng ngâm một câu ca dao nói về chiếu "Chẳng ham bông cúc bông hồng Ham cô bán chiếu qua sông nặng đò". Chị Khải cũng là cô hàng chiếu đấy nhỉ? Chị Kh¶i nh×n t«i mñm mØm cêi, råi hái mét c©u thËt hãm: “ThÕ håi anh cíi chÞ Êy «ng chñ h«n cã tr¶i cho anh mét cÆp chiÕu lång hay kh«ng? - Cã chø (Ng« Ngäc Béi tr¶ lời - N.T.H). Ngày ấy mẹ tôi mua cho tôi một đôi chiếu mới tinh màu trắng nh ngà. Đêm hôm ấy tôi còn nhớ nguyên cái mùi cói phơi đợc nắng đợm cả hơng vị mặn cña vïng biÓn, vÞ nång cña må h«i ngêi dÖt chiÕu vµ mïi bå kÕt. Ch¼ng biÕt nh÷ng c¸i buång t©n h«n ë bªn ch©u ¢u hä cã trang trÝ nh÷ng th¶m cãi bµ con ta dÖt kh«ng nhØ, chÞ Kh¶i thu mua cã thÊy c¸i mïi th¬m cña cãi hay kh«ng?” (Mïi th¬m cña c©y cãi). ChÊt tr÷ t×nh, dÝ dám quÊn quyÖn Êy kh«ng ph¶i lµ gia vÞ, dÊm ít trong b÷a ¨n mµ cã t¸c dông n©ng gi¸ trÞ bµi kÝ lªn râ rÖt. Trang kÝ cña «ng cã lÏ v× thÕ mµ sèng.

(81) động, có khi đọc lên, ngời ta giật mình nhận ra cái đẹp, cái giàu hoặc vấn đề mà m×nh tõng b¨n kho¨n, tr¨n trë. Trong Mïa ng« ë Nµ S¶n «ng viÕt: “N¨m giê chiÒu h«m sau chuyÕn xe ngîc T©y B¾c. Qua ngµy thø hai xe vît khái dèc ChiÒng §«ng. Rồi ngã ba Cò Nòi hiện ra, “Không khí ngô” bắt đầu: Ngô vơn qua đồi thấp, ngô len lỏi vào các thung lũng. Ngô chạy sang đờng số 6, từ cây số 257 đến cây số 283. Ngô quặt sang đờng 17 về phía Tây Nam, ngô thấp thoáng sau những rặng cây hoa ban. Màu ngô chín vàng nhạt, làm biến đổi cái màu xanh bao la của rừng”... Bức tranh cuộc sống đẹp đợc tái hiện bằng đoạn văn vừa gợi hình, gợi cảm vừa giàu tính hội hoạ và điện ảnh. Tốc độ miêu tả nhanh, mạnh, tạo cảm giác choáng ngợp, lôi cuốn. Có khi, nhà văn dừng lại đặc tả bức tranh hiện thực một cách trực diện và vừa tả, vừa bình: “Loại tám cẳng hai càng đẹp nhất, rực rỡ nhất và cũng dị dạng nhất, là con cßng kª. Khi tÊt c¶ c¸c con cßng kª bß lªn mÆt bïn díi ¸nh n¾ng ban mai, nã gièng nh ai võa míi bng ræ ít phËt thñ chÝn mäng tung ra ph¬i, hay lµ mét vïng trång l¹c, khi mầm lạc đội đất giơng hai cái tai mầm còn vớng màu cùi hạt đỏ au lên nhìn bầu trời. Con còng kê đực to nhất cũng chỉ bằng ngón tay, nhng cái càng phía trái cũng to bằng cái thân của nó, lại dài gấp đôi thân. Càng chả tơng xứng với thân tí nào mà lại rất hài hoà, ngộ nghĩnh. Giống nh những tác phẩm của nhà đại danh hoạ cách điệu lên vậy. Càng và chân còng kê đỏ rực rỡ. Mai màu rêu xanh bóng lọng, có hoa văn nh hoa đá. Càng to hình nh là một thứ vũ khí tự vệ, vì khi có động thấy nó giơ lên che chở cho toàn thân, kềnh càng, dữ tợn và nhạy bén. Nó đánh bật cả bộ lỡi câu chùm khi có ngời định buông câu ra ngoặc nó vào giỏ, và chạy thoát. Trái lại, chiếc cµng bªn ph¶i l¹i chØ nhá xÝu, b»ng nöa c¸i ch©n thêng, c¸i cµng nµy còng rÊt linh ho¹t liªn l¸u, gièng nh c¸i th×a con xóc thøc ¨n vµo miÖng. §«i m¾t con cßng kª míi thËt lµ k× l¹. Cäc m¾t cao tíi mét ph©n rìi, dµi h¬n c¶ chiÒu ngang cña th©n nã; khi giơng mắt lên nó nghênh ngang nh cái cọc đèn biển tự hành dơng dơng tự đắc, chậm chạp quay đảo tứ phía, giống nh cái vỉ sắt của trạm rađa. Đôi mắt nghiêng ngó một phót, chõng mái, chóng l¹i tù h¹ hai cäc m¾t xuèng hè m¾t, n»m dÑp xuèng hai bªn mÐp mai. LËp tøc tõ díi miÖng bËt ra hai c¸i thanh vÉn gÊp s½n thµnh ba gÊp, dÊu kín miệng vơn dài lên vuốt mắt. Tuồng nh nó dấp nớc cho mắt khỏi bị khô, để luôn luôn tỉnh táo. Thiên nhiên thật kì lạ! Trong khi đó con còng cái lại không có càng to, chØ cã hai cµng rÊt nhá duyªn d¸ng, lon ton vun vÐn lu«n tay... (Rõng cña biÓn). §äc đoạn văn lên vừa có khoái cảm đợc chiêm ngỡng một cảnh tợng bãi biển kì thú, vừa đợc bồi dỡng những tri thức đời sống bổ ích. Trang kí của Ngô Ngọc Bội có không ít những đoạn văn nh thế. Một đồi chè, một đồng cói, đồng muối, đồi sơn... đợc miêu tả trong trạng thái hoạt động bao giờ cũng lấp lánh đâu đó ánh mắt say mê và nhịp ®Ëp tinh tÕ nh¹y c¶m cña tr¸i tim ngêi viÕt. Cã lÏ c¸i t©m khi trë thµnh linh hån cho các con số, sự kiện, chi tiết, thì con số, sự kiện... mới dồi dào sức sống và lay động. Với kí, Ngô Ngọc Bội không câu nệ đề tài. ông đến với biển, với rừng, với đồi, với đồng ruộng, với Trờng Sơn, nhiều khi viết đi viết lại mà lần nào cũng háo hức, mới lạ. Tình cát sỏi là bài kí vừa sinh động, hấp dẫn, vừa ấm áp tình ngời, tình đời, đã đợc trao giải A cuộc thi viết kí của Đài tiếng nói Việt Nam tổ chức năm 19821984. ở bài kí này, công việc “bòn tro đãi sạn” - đề tài xa nay rất ít ngời viết quan tâm, ngòi bút của Ngô Ngọc Bội bộc lộ rõ khả năng quan sát nhạy cảm đặc biệt kết hợp với sở trờng phân tích tâm lí, do đó những gian khổ, vui buồn âm thầm trên sông nớc của những ngời khai thác cát đợc phản ánh nổi bật cùng với những suy nghÜ, trë tr¨n cña hä. Có một vấn đề Ngô Ngọc Bội đặt ra nh một nguyên tắc khắt khe cho mình, đó lµ: nÕu c¶m xóc cha chÝn, nÕu viÕt ng¾c ngø th× coi nh vøt bá, gièng nh b«ng hoa.

(82) đã thụ phấn nhng không đậu quả. Chính vì thế, kí của ông tuy không khỏi có đoạn thô tháp, dàn trải nhng đó không phải là những đoạn “chín ép”. Bút pháp trữ tình lµ chÊt men lµm cho kÝ lÊp l¸nh ©m vang xa réng nªn cã ®o¹n «ng kh«ng dõng l¹i đợc. NguyÔn Träng Hoµn. Cã mét Hoµng CÇm v¨n xu«i Vậy là bài thơ Bên kia Sông Đuống đã qua tuổi năm mơi, và tác giả của nó nhà thơ Hoàng Cầm cũng đã vợt xa ngỡng cửa "xa nay hiếm". Tất nhiên, Hoàng CÇm kh«ng chØ cã Bªn kia S«ng §uèng, cã Héi yÕm bay hay Cá Bång thi, Chïa H¬ng, Ma ThuËn Thµnh... (th¬) mµ Hoµng CÇm cßn cã KiÒu Loan, HËn Nam Quan, Lên đờng (kịch). Và, nếu thơ của Hoàng Cầm đã từng làm rung động hàng ngh×n, hµng v¹n con tim suèt h¬n nöa thÕ kØ qua; nÕu kÞch cña «ng tõng "lµm nªn b·o t¸p trªn sµn diÔn vµ trong lßng kh¸n gi¶" mét thêi... th× v¨n xu«i cña «ng (tËp V¨n xu«i Hoµng CÇm, do NXB V¨n häc vµ Trung t©m V¨n ho¸ Ng«n ng÷ §«ng Tây ấn hành cuối năm 1999) dờng nh còn có sức hấp dẫn "cộng hởng" từ đời sống t©m lÝ s¸ng t¹o cña mét ngêi lµm th¬ vµ viÕt kÞch. Cuèn s¸ch dµy 320 trang, tËp hîp 25 bµi viÕt cña t¸c gi¶ trong kho¶ng tõ 1973 đến 1997. Có thể tạm chia "Văn xuôi Hoàng Cầm" bao gồm các tiểu thể loại: truyện, tự truyện, hồi ức, phê bình, ghi chép, th từ. Điều đáng nói là: ở từng tiểu thể loại ấy, Hoàng Cầm đều thể hiện đợc ấn tợng khá rõ nét về những phơng diện ®a d¹ng cña mét bót lùc tµi hoa. Men đá vàng là một truyện (nếu có thể đợc gọi nh vậy) khá lạ - nhất là vào thời điểm ra đời của nó (1973). Câu chuyện đợc viết theo một "kết cấu lỏng", kể về hµnh tr×nh cña mét ngêi trai trÎ kh¸m ph¸ nghÖ thuËt gèm B¸t Trµng; kh«ng ph¶i lµ những phân tích đặc tính lí hoá vật liệu mà qua thủ pháp hiện thực - huyền ảo, tác giả lôi cuốn ngời đọc vào thời gian mờ nhoè "không năm tháng" với hành tung của mét sè phËn vµ t×nh ngêi - c« Phong KiÒu ®i t×m chång lµ Phï Du. Sù biÕn ¶o mang tÝnh huyÒn tho¹i cña c©u chuyÖn ngÇm chøa trong c¸i lâi cña nã lµ ca ngîi khæ c«ng lùa chän vµ chÕ t¸c, còng nh nghÖ thuËt tinh diÖu cña ngêi d©n xø gèm næi tiếng dân gian. Hơi văn Hoàng Cầm đậm đặc chất thơ, men đá vàng của gốm lấp lánh trong men đá vàng của văn; và dờng nh năng lợng thẩm mĩ cùng yếu tố tâm linh đã tạo nên "dòng chảy cảm xúc" thực sự quấn quyện và tơi xanh ở "Mở lối xa về Kinh Bắc", khi ông đặt bút khơi nguồn vào mạch văn hoá Luy Lâu, với những chấm phá đặc sắc về huyền thoại tiếng hát Trơng Chi, Từ Thức gặp Tiên, sức quyến rũ mê hồn của lời ca quan họ hay những điệu lý huê tình... thì năng lợng đó nh bỗng trào lên ngọn bút, không cỡng đợc: "Ơi những con sông những triền núi, những gò cao, đồi thấp những bến những thuyền, những chùa chiền miếu mạo, đền đài, lăng tạ của đất Kinh Bắc cổ kính và thanh tao, một dáng mây về sớm, một con chim lẻ bạn sang chiều, đến cả một sợi cỏ may, một búp măng tre đều còn ứ đọng tinh hoa của nền văn hoá văn minh đồng bằng Bắc bộ" (tr. 33). Có lẽ Hoàng Cầm đã làm thơ và cũng viết văn xuôi bằng cảm hứng chủ đạo ấy xuyên suốt những "Sông Đuống bắt nguồn từ đâu", "Tám nhịp tuần du", "Nhớ lan man về cái đình". Một đêm, giữa toà soạn báo Quân Việt Bắc (do Nguyên Hồng chủ biên), bất thần đợc nghe tin quê mình "nơi nào dân bị tàn sát nhiều ít, ngôi chùa nào bị đại bác phá sập, ngôi đình nào chúng lập sở chỉ huy, làng nào đã lập tề, trờng học nào bị đốt trụi" -.

(83) nhất là cảnh tợng làng Hồ (Lạc Thổ) của ông trong những ngày chiến đấu ác liệt... thì Hoàng Cầm không ngủ đợc, "lòng ngổn ngang nh bãi cỏ rối lút ngời... các âm thanh chÌn lÊn rèi bèn bÒ, vµ trªn bøc v¸ch, c¸c h×nh thï ng¶ nghiªng theo ¸nh đèn sở lắt lay. Một lúc lâu thì những hình ảnh rõ nét nhất hiện lên bức vách, cứ nh quay vßng nhêng chç lÉn cho nhau. Quanh khu«n mÆt dÇu d·i cña mÑ t«i, cã c¸c bộ mặt khác nh đậu chênh vênh vào đấy: vợ tôi, các con tôi... rồi thời gian nh đẩy lïi c¸c h×nh ¶nh ©m thanh vÒ mét qu¸ khø xa... rÊt xa, cã lÏ vÒ thêi Luy L©u, vÒ thời Lý, Trần" (tr. 169-170). Đấy là khởi nguồn từ ý thức đến vô thức của lí do ra đời "Bên kia sông Đuống" hồi tháng 4/1948, mà kết quả của nó là một thi phẩm đợc lu truyền qua nhiều thế hệ. Cũng dờng nh luôn ám ảnh và đợc tiếp sức bởi mạch nguồn truyền thống, khi viết những bài thơ (đợc tập hợp trong Về Kinh Bắc), ông đã: "chìm về một quê hơng xa, có thực mà nh ảo ảnh, là ảo ảnh mà tởng nh gần gòi ®©u ®©y, cø chËp chên n¨m th¸ng vµ b¶ng l¶ng trêi m©y, xanh m¬ mong manh mµu kØ niÖm..." (tr. 189). NÕu nh trong S«ng §uèng b¾t ®Çu tõ ®©u, v« thøc chØ lµ yÕu tè ban ®Çu gîi ra nh÷ng c©u th¬ (giäng nh h¸t, nh than thë, nh ru em) trong trẻo vang vọng trong đêm: "Em ¬i! Buån lµm chi Anh ®a em vÒ s«ng §uèng Ngµy xa... c¸t tr¾ng ph¼ng l×" hoÆc dÉn d¾t toµn bé cuéc tri ngé ©m d¬ng b»ng lêi v¨ng v¼ng nh tõ thêi nµo xa xa mà tác giả ghi lia lịa trong bóng tối mờ ở Tám nhịp tuần du: "Váy đình Bảng buông chùng cửa võng..."; thì trong Nhớ lan man về cái đình, ý thức và vô thức ấy lại hoà nhuyễn thành phơng tiện đặc thù nhằm tái hiện một kí ức phong tục và sinh hoạt văn hoá đồng bằng sông Hồng xa. Cã c¶m gi¸c Hoµng CÇm kh«ng ph¶i viÕt v¨n mµ ®iÒu khiÓn dßng t©m thøc cña m×nh ch¶y xo¾n xuýt trªn nh÷ng trang ch÷ nghÜa. ¤ng håi øc nhiÒu sù kiÖn quan trọng của đời sống văn nghệ Việt Nam những năm trớc cách mạng tháng Tám 1945, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ thêi k× míi hoµ b×nh trªn miÒn B¾c. "Sau giê viÔn khách đi" là những nét phác hoạ khá ấn tợng của tác giả về đời sống "một thập kỉ khói lửa, máu và nớc mắt", "trong ánh sáng mờ tỏ của sân khấu" có nỗi niềm đau đáu của nhiều kịch tác gia muốn nói lên những tâm t nguyện vọng của mình với đất nớc, với d©n téc, nhng "chØ cÇn ph× phµo mét h¬i thë yªu níc, hoÆc loÐ lªn mét ý chÝ ph¶n kh¸ng b»ng mòi kim th«i lµ bÞ c¾t xÐn, thËm chÝ bÞ xo¸ s¹ch" (nh c¸c vë: "KiÒu Loan", "Hận Nam Quan", "Lên đờng" của Hoàng Cầm), vì thế họ đành phải mợn những đề tài lịch sử, dã sử, "có khi tận đẩu tận đâu ấy" rồi sáng tác và cho ra mắt nh»m göi g¾m chót Ýt tÊm lßng mét ngêi d©n níc ViÖt (vë "C« Son" cña NguyÔn BÝnh, "Bãng giai nh©n" cña YÕn Lan, "D¬ng Quý Phi" cña ThÕ L÷...). Còng lµ håi øc, "ThÐp gang hoà quyện tình ca" và "Ngày trở về Hà Nội" là hai bài viết xúc động. Trong "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca", t¸c gi¶ kÓ l¹i chuyÖn §¹i tíng NguyÔn ChÝ Thanh víi màn quan họ trong đêm mừng công chiến thắng Điện Biên Phủ (tháng 5-1954) với nhiều chi tiết cảm động, cung cấp cho ngời đọc những t liệu quí hiếm và bổ ích không chỉ về kiến thức dân ca quan họ mà còn thể hiện vẻ đẹp giản dị và bản lĩnh anh hùng của một vị tớng trong đời thờng, cùng với cách nhìn nhận, định hớng cho một nền nghÖ thuËt c¸ch m¹ng. Cïng víi "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca", "Ngµy trë vÒ Hµ Néi" ghi l¹i kh«ng khÝ lÞch sö n¸o nøc cña qu©n vµ d©n ta trong nh÷ng ngµy hoµ b×nh đầu tiên và cuộc diễu hành hoành tráng tiếp quản Thủ đô..

(84) Bªn c¹nh nh÷ng trang håi øc lÊp l¸nh vÒ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o mét sè t¸c phÈm cña m×nh, Hoµng CÇm cßn viÕt Móa s¹p thÊu lßng Tö Ph¸c, C¸i g× thóc ®Èy th¬, TrÇm t trớc linh cữu Trần Dần - đó là những bài viết về chân dung văn nghệ sĩ bằng hữu với lßng tr©n träng vµ c¶ sù tri ©m s©u s¾c. §Æc biÖt, khi giíi thiÖu t¸c phÈm cña c¸c nhµ th¬ kh¸c, Hoµng CÇm viÕt cÈn thËn vµ kÜ lìng, dêng nh bao giê «ng còng chØ ®a ra nhận định sau khi đã đọc và lí giải, cắt nghĩa một cách khách quan. Chẳng hạn, trong bµi NghÜ t¶n m¹n trong Bãng ch÷ Lª §¹t, tríc hÕt «ng tù nhËn: "T«i chØ cã chót Ýt kinh nghiệm, và không có khả năng phê bình, phân tích thật rạch ròi" và sau đó ông chia bµi viÕt cña m×nh thµnh c¸c phÇn: "Kho¸i c¶m", "Ph©n v©n" vµ "Thö ®i s©u vµo mét bµi th¬ xuÊt s¾c nhÊt trong Bãng ch÷" råi míi kÕt luËn: "TËp th¬ Bãng ch÷ lµ mét cột mốc, có thể nói là mới, một dấu son trên đờng thơ đầy khó khăn, gian khổ của Lê Đạt và có lẽ cũng là con đờng gian truân của một số thi sĩ". Hoặc trong bài Núi xanh biển vắng (nhân đọc bài thơ Biển vắng của Trịnh Thanh Sơn), sau khi tâm đắc từng c©u mét víi t¸c gi¶ bµi th¬, «ng viÕt: "§äc kÜ bµi th¬, riªng t«i l¹i thÊy cßn nhiÒu ch÷ thõa". ¤ng chØ ra tõng ch÷, råi ë c©u cuèi bµi th¬ «ng gi÷ nguyªn vµ b×nh: "Anh / ngåi / rót / biển / vào / chai. Rót thế thì rót đến bao giờ mới hết hỡi thi nhân mắc nợ? Một nhịp suy t sâu lắng bằng sáu từ, sáu âm đều đều mà bất tận. Câu kết thúc bất ngờ, sắc nh nớc, nặng nh từng khối đá rơi, cả một trời biển cô đơn rót vào một chai lồng lộng cã thÓ chØ b»ng c¸i chai rîu Lóa Míi lµ cïng nhng thùc sù lµ c¸i chai cao réng chøa cả một thế giới nhớ nhung, quạnh quẽ của anh, lúc chiều đã tắt, tắt luôn cả hi vọng và íc m¬" (tr. 216). Dông c«ng, träng thÞ vµ träng sù tr×nh bµy ý kiÕn mét c¸ch thÊu t×nh đạt lí, khen hay chê đều rõ ràng, cộng với sự nhạy cảm và rung động tinh tế, những bài phê bình (về tác giả và tác phẩm) của Hoàng Cầm vì thế đạt tới một chất lợng cao. Cïng víi th¬, v¨n xu«i cña Hoµng CÇm còng hµm chøa tiÒm n¨ng nghÖ thuËt. Sinh động và riêng giọng điệu, khi đọc xong tập sách - xin phép dùng lại chữ của nhà thơ - đúng là thấy thực sự đợc "khoái cảm"! Và còn một "khoái cảm" nữa, ấy là khi đọc đến "Ba lá th gầy" và "Th cuối năm gửi con gái ở Mỹ" - Hoàng Cầm viết với thái độ thiết tha "phản tỉnh", thể hiện những tâm trạng giằng co day dứt, lựa chọn lối sống để khẳng định nhân cách của một nghệ sĩ đa tài đa đoan - đó cũng là những "bảo hiểm" đáng kính trọng cho những trang viết của ông. nguyÔn träng hoµn.

(85) PhÇn hai rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn.

(86)

(87) I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn 1. Tìm hiểu đề Lµm bµi v¨n nghÞ luËn cÇn lu ý: - Xác định rõ đối tợng hay vấn đề đa ra để nghị luận. - Chän ph¬ng thøc thÓ hiÖn phï hîp: b×nh luËn, gi¶i thÝch hay chøng minh? - Bµi viÕt cÇn dïng lËp luËn diÔn gi¶i hay qui n¹p? - Xác định luận điểm, nêu luận cứ và luận chứng. 2. LËp dµn ý a) Më bµi - Nêu vấn đề cần nghị luận. b) Th©n bµi Triển khai vấn đề nghị luận: - LuËn ®iÓm - LuËn cø - LuËn chøng c) KÕt bµi Nêu ý nghĩa hoặc tầm quan trọng của vấn đề nghị luận. 3. Gîi ý thùc hµnh Đề 1. Vai trò của sách đối với đời sống nhân loại. Gợi ý: Cần sử dụng các thao tác giải thích, phân tích, bình luận để triển khai c¸c ý c¬ b¶n sau: - Sách là gì? Ngời ta dùng sách để làm gì? - Kh«ng cã s¸ch, cuéc sèng con ngêi sÏ thÕ nµo? - Sách có vai trò nh thế nào đối với đời sống xã hội? - CÇn lµm g× tríc t×nh tr¹ng xem nhÑ vai trß cña s¸ch trong x· héi c«ng nghiÖp hiện đại, khi công nghệ thông tin, nghe nhìn phát triển ồ ạt? Để có t liệu cho việc tạo lập các ý theo định hớng trên, hãy đọc lại bài Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm trong Ngữ văn 9, tập hai. §Ò 2. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m. Gợi ý: Vận dụng các thao tác giải thích, bình luận, chứng minh để thể hiện những suy nghĩ riêng của mình về lòng dũng cảm. Cần huy động những hiểu biết về lịch sử, văn học hoặc những chuyện có thật trong cuộc sống mà em đã đợc nghe, đợc chứng kiến làm dẫn chứng cho những bàn luận của mình. - Ngêi nh thÕ nµo lµ ngêi dòng c¶m? - Lßng dòng c¶m cã nh÷ng biÓu hiÖn nµo? - Lßng dòng c¶m cã ý nghÜa quan träng nh thÕ nµo trong cuéc sèng cña mçi ngời và của cộng đồng? §Ò 3. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay. Gợi ý: Cần vận dụng các thao tác bình luận, phân tích, chứng minh để thể hiện suy nghĩ của mình về tiêu chuẩn để đánh giá một bài thơ hay. Cần kết hợp giữa việc trình bày lí thuyết với việc liên hệ, phân tích, nêu cảm nghĩ của mình đối với những ví dụ cụ thể, nhất là các bài thơ đã đợc đọc – hiểu trong chơng trình Trung häc c¬ së hoÆc Trung häc phæ th«ng. - Th¬ hay th× néi dung ph¶i nh thÕ nµo? (C¶m xóc ch©n thùc; Néi dung cã sù thèng nhÊt cao gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, gi÷a c¶m xóc cña mét ngêi víi c¶m.

(88) xóc cña nhiÒu ngêi,…) - Thơ hay thì hình thức biểu đạt phải nh thế nào? (kết cấu, nhạc tính, từ ngữ, h×nh ¶nh, c¸c biÖn ph¸p tu tõ,…) - Néi dung vµ h×nh thøc cña mét bµi th¬ hay ph¶i kÕt hîp víi nhau ra sao? §Ò 4. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n học trung đại đã học: Đọc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu). Gợi ý: Đề bài đa ra ba tác phẩm và một vấn đề có tính khái quát. Cần vận dông thao t¸c ph©n tÝch, b×nh luËn song còng ph¶i cã kÜ n¨ng tæng hîp khi thùc hiện yêu cầu của đề này. Nội dung phản ánh và hình tợng trung tâm của ba tác phẩm là những luận cứ mà ngời viết cần phân tích để làm nổi rõ luận điểm về bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ c¸ch triÓn khai ý díi ®©y: - Ba t¸c phÈm (§äc “TiÓu Thanh kÝ” cña NguyÔn Du, Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm vµ Cung o¸n ng©m cña NguyÔn Gia ThiÒu) cã ®iÓm g× chung? (§Òu ph¶n ¸nh bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò) - Th©n phËn, t×nh c¶nh, nçi bÊt h¹nh cña ba ngêi phô n÷ trong ba t¸c phÈm cã g× kh¸c nhau? (nµng TiÓu Thanh, ngêi chinh phô, ngêi cung n÷) - Mçi nh©n vËt mang mét nçi khæ riªng, song nh÷ng nçi niÒm riªng Êy cho ta thÊy tÊn bi kÞch chung cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò nh thÕ nµo? - Cã thÓ liªn hÖ so s¸nh nh thÕ nµo víi ngêi phô n÷ hiÖn nay? - Em có suy nghĩ gì về giá trị nhân đạo của các tác phẩm thể hiện bi kịch của ngêi phô n÷? §Ò 5. Bµi häc vÒ nh©n c¸ch mµ anh (chÞ) rót ra tõ c¸c c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é. Gîi ý: §Ò bµi yªu cÇu tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ c¸c nh©n vËt lÞch sö ngêi viÕt tù nêu lên những suy nghĩ về bài học nhân cách. Để thực hiện tốt yêu cầu của đề bài nµy, cÇn tËp trung vËn dông thao t¸c b×nh luËn, gi¶i thÝch. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ c¸ch triÓn khai ý díi ®©y: - Thái phó Tô Hiến Thành và Thái s Trần Thủ Độ đợc khắc họa nổi bật ở điểm nµo trong c¸c c©u chuyÖn lÞch sö? T¹i sao cã thÓ coi hai «ng lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ đức độ, nhân cách? - Em rót ra bµi häc g× vÒ nh©n c¸ch tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ hai nh©n vËt lÞch sử? ý nghĩa của bài học ấy là gì? (Bài học về đức tính chính trực, thẳng thắn, chí c«ng v« t, lßng qu¶ c¶m, trung thùc, tinh thÇn yªu níc,…) - Có thể liên hệ đợc không giữa những gì diễn ra trong câu chuyện lịch sử ngợi ca nhân cách của Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ với đời sống xã hội hiện nay? - Em cã thÓ ¸p dông bµi häc Êy vµo cuéc sèng, c«ng viÖc häc tËp, … cña m×nh nh thÕ nµo? Đề 6. Ngạn ngữ Hi Lạp có câu: "Học vấn có chùm rễ đắng ngắt nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo". Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn? Dµn ý: I- Më bµi - Nêu tầm quan trọng của học vấn đối với con ngời (lấy một số tấm gơng học tập, rèn luyện của các nhà khoa học, nhà văn hoá, nhà văn nổi tiếng để làm lời vào bài cho sinh động) - Nªu c©u ng¹n ng÷. II. Th©n bµi.

(89) 1. Gi¶i thÝch ng¾n gän ý nghÜa c©u ng¹n ng÷. Từ "chùm rễ đắng ngắt" đến "hoa quả ngọt ngào" là con đờng gian nan. Học vấn có vai trò hết sức quan trọng đối với mỗi con ngời và xã hội. 2. Đánh giá vấn đề: - Con đờng học vấn rất khó khăn, nhiều chông gai, là "chùm rễ đắng ngắt". Bëi: + Tri thøc nh©n lo¹i th× réng v« cïng, kh¶ n¨ng cña con ngêi th× cã h¹n, liÖu con ngời có đủ kiên nhẫn để chiếm lĩnh nó? + Trên con đờng học vấn có nhiều thử thách, con ngời có vợt qua trở ngại và vît qua chÝnh m×nh? - Muèn cã häc vÊn, con ngêi kh«ng chØ vît qua khã kh¨n cßn ph¶i: + CÇn cï, nhÉn n¹i, + BiÕt c¸ch tÝch luü kiÕn thøc. + Có thể phải học cả đời. - Cã häc vÊn – cã c¸i gèc – tøc lµ cã thµnh qu¶ - 'hoa qu¶ ngät ngµo" + Kiến thức ta thu đợc sau bao năm học tập, dù chỉ là hạt cát trong sa mạc, giọt nớc giữa đại dơng nhng giúp ta đảm bảo cuộc sống của mình và góp phần xây dùng x· héi. + V× thÕ con ngêi ph¶i ra søc häc tËp, tôc ng÷ ViÖt Nam cã c©u: "Kh«ng thÇy đố mày làm nên". 3. Mở rộng vấn đề: - Hiểu sâu sắc vị đắng của "chùm rễ đắng ngắt" ấy để mỗi ngời cố gắng hơn vµ tù hµo vÒ häc vÊn cña m×nh. - Những nhà bác học lỗi lạc, những danh nhân nổi tiếng đều là những ngời giàu nghị lực vợt qua bao khó khăn, thiếu thốn để học tập và gặt hái vinh quang. - Trong cuộc sống hiện đại, quan niệm về học vấn đợc mở rộng. Mỗi ngời phải luôn luôn tự học để làm giàu vốn hiểu biết của mình. III. KÕt bµi Khẳng định ý nghĩa vấn đề, rút ra bài học đối với bản thân: - Xác định quan niệm học tập đúng đắn; - Không ngừng bồi dỡng nghị lực và rèn luyện quyết tâm đi tiếp con đờng học vÊn.. II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn §Ò 1: T¸c h¹i cña thuèc l¸. Bµi viÕt DÞch h¹ch, thæ t¶, hµng v¹n hµng triÖu ngêi chÕt, nhê tiÕn bé y häc, loµi ngêi hầu nh đã diệt trừ đợc. Cả thế giới đang lo âu về nạn AIDS, cha tìm ra giải pháp thì lại xuất hiện nạn thuốc lá. Có thể nó rằng bên cạnh các tệ nạn khác, thuốc lá đã gây ra tác hại rất lớn đối với đời sống con ngời..

(90) Hút thuốc lá ảnh hởng rất lớn đến sức khỏe con ngời. Hút thuốc lá có thể gây ra bệnh về phổi, gan, tim, khoa học và thực tế đã chứng minh rằng nếu một ngời hót thuèc l¸ thêng xuyªn trong vßng nhiÒu n¨m th× tuæi thä sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi nh÷ng ngêi kh«ng hót thuèc l¸. V× sao vËy. Trong thuèc l¸ cã c«cain dÔ g©y nghiÖn, khu hót cã thÓ nã kÝch thÝch sù hng phÊn cho ngêi hót nhng nã l¹i g©y ra t¸c h¹i rÊt lín. Nã lµm thµnh mµng ®en bao lÊy phæi, hót cµng nhiÒu th× diÖn tÝch mµng ®en cµng lín g©y bÖnh cho ngêi hót. Kh«ng chØ c¸ nh©n ngêi hót mµ hót thuốc thì ngời gần anh cũng hít phải khói độc. Vợ con, những ngời xung quanh... cũng bị nhiễm độc, cũng đau tim mạch, viêm phế quản, ung th... đặc biệt ngời hít ph¶i khãi thuèc cßn cã kh¶ n¨ng bÞ bÖnh cao gÊp mêi lÇn ngêi hót thuèc. Hót thuốc cạnh một ngời đàn bà có thai quả là một tội ác. Nạn hút thuốc ảnh hởng không nhỏ đến kinh tế mỗi ngời và nền kinh tế xã héi. Mét ngêi míi b¾t ®Çu lµm quen víi thuèc l¸ cã thÓ hót rÊt Ýt kh«ng tèn lµ bao nhng thuèc l¸ rÊt dÔ g©y nghiÖn nªn sè lîng vµ sè lÇn hót sÏ t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chóng. Vì vậy, số tiền đáng lẽ một ngời chồng cha mẫu mực phải lo cho gia đình, một cậu thanh niên dành quyên góp đồng bào lũ lụt... thì lại nớng vào hút thuèc l¸. ThËt tai h¹i! §Æc biÖt trªn phong b× ngoµi bao thuèc nµo còng cã ghi "hót thuốc lá có hại cho sức khoẻ" nên việc nhập khẩu thuốc lá với thuế quan rất đắt ảnh hởng đến nền kinh tế cả nớc. Do vậy có thể nói thuốc lá làm nền kinh tế cá nh©n, c¶ níc vµ c¶ thÕ giíi thiÖt h¹i. Nhiều thanh niên (trong đó có cả nữ) ngày nay muốn tỏ vẻ ta đây là ngời lớn, lên mặt đàn anh đàn chị bèn tìm đến thuốc lá. Họ coi lúc nào cũng phì phèo điếu thuèc l¸ trªn tay míi lµ d©n sµnh ®iÖu. Suy nghÜ vËy thùc lµ nguy hiÓm! Qu¶ thuèc lá đã ảnh hởng không nhỏ đến nhân cách con ngời. Bố và anh hút, chú bác hút... không những đầu độc con em mà còn nêu gơng xấu. Một điều đáng chê trách của nÒn ®iÖn ¶nh ViÖt Nam vµ c¶ thÕ giíi lµ nh÷ng chiÕn sÜ c¶nh s¸t mÉu mùc nhÊt, những cán bộ đợc yêu kính nhất... trớc một vấn đề đau đầu cần suy nghĩ để tìm hớng giải quyết thì lại trầm ngâm cùng điếu thuốc. Điều đó càng khuyến khích việc hót thuèc l¸. TÖ n¹n thuèc l¸ kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi cña nã. Tõ ®iÒu thuốc đến cốc bia, đến ma tuý thực là khoảng cách không xa mấy. Mọi tệ nạn dờng nh đều có thể mở đầu bằng điếu thuốc. Thuốc lá - Môi trờng ngỡ không liên quan đến nhau nhng thực ra có liên quan mật thiết đến nhau. Hút thuốc lá, khói thuốc lá làm ô nhiễm môi trờng. Bên cạnh khói nhà máy, khói xe cộ... khói thuốc lá hủy hoại môi trờng sống, ảnh hởng đến søc khoÎ con ngêi. Vì những tác hại ảnh hởng đến sức khoẻ kinh tế, nhân cách, đời sống con ngời nh vậy nên mỗi cá nhân cộng đồng, toàn thế giới cần phải tích cực chống việc hút thuèc l¸. Kh«ng chØ lµ lêi nãi, khÈu hiÖu su«ng mµ ai còng ph¶i tù ý thøc thùc hiÖn bằng hành động. Ngời ngời nhắc nhở nhau, nhà nhà nhắc nhở nhau... nếu tất cả cùng đồng tâm hiệp lực không hút - không mua - không bán thuốc lá thì tốt biết mÊy. ở nớc ta thật đáng quý thay có một quán cà phê sinh viên nghiêm cấm hút thuèc. NÕu ai còng cã ý thøc nh vËy th× tÖ n¹n thuèc l¸ sÏ kh«ng cßn c¬ héi hoµnh hµnh n÷a. Bµi viÕt vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ nµy cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, t«i sÏ tiÕp tôc hoµn thiÖn nã trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu t¸c h¹i cña thuèc l¸ còng nh viÖc nªu ra c¸c biÖn.

(91) ph¸p phßng chèng h÷u hiÖu. Lª ThÞ Hoµi Th¬ng. Đề 2: Vai trò của cây cối (hoặc của rừng, của các loài động vật) hoang dã, nguyªn liÖu s¹ch... trong m«i trêng sèng Bµi viÕt Con ngêi sèng, tån t¹i, lµm viÖc, gi¶i trÝ hµng ngµy trong mét m«i trêng sèng trong sạch. Một trong những yếu tố tạo nên sự trong sạch đó chính là "rừng". Không phải dĩ nhiên mà trái đất đợc gọi là hành tinh xanh. Với diện tích lớn là biển, rừng và tầng ôzôn bao quanh, trái đất với điều kiện lý tởng ấy là nơi bắt nguån cho sù sèng - mét ®iÒu mµ cha hµnh tinh nµo cã. §Æc biÖt lµ rõng - mét yÕu tố quan trọng ảnh hởng trực tiếp đến đời sống con ngời. Rừng là gì? Đó là một quần lạc sinh địa, trong đó sinh vật rừng, đất và khí hậu tạo thành một thể thống nhất, có quan hệ tơng hỗ chặt chẽ với nhau. Nó đợc tạo nªn bëi nhiÒu thµnh phÇn mµ c©y lµ thµnh phÇn chÝnh. VËy th× t¹i sao rõng l¹i cã một ảnh hởng lớn nh vậy đến cuộc sống con ngời? Nh chúng ta đã biết, thành phần chính của rừng là cây xanh. Mà cây xanh lại có tác dụng rất lớn đối với môi trờng sống. Không đơn thuần là tạo bóng mát, làm đẹp phố phờng mà hơn hết cây xanh điều hòa khí hậu giúp cho không khí trong lành, làm sạch bầu khí quyển. Hãy thử tởng tợng xem nếu nh trái đất này không có c©y xanh th× ch¾c ch¾n xung quanh ta sÏ chØ lµ mét bÇu kh«ng khÝ bôi bÆm, « nhiÔm n¾ng, nãng hoÆc ma l¹nh gi¸, h¹n h¸n ngËp lôt sÏ giµy xÐo lªn cuéc sèng cña ngêi d©n. Nãi c¸ch kh¸c kh«ng cã c©y xanh sù sèng cña con ngêi sÏ chÊm døt. Cuộc sống con ngời không chỉ đợc quyết định ở yếu tố vật chất mà nó còn bị ảnh hởng bởi điều kiện tự nhiên khách quan. Trong đó xói mòn đất là một hiện tợng tự nhiên thờng xảy ra nơi những vùng dồi dào, đất trọc ít cây bao phủ. Xói mòn làm cho lớp đất mặt bị rửa trôi, tạo thành khe rãnh gây lũ lụt, đất trôi lở... ảnh hởng nghiêm trọng tới sản xuất và đời sống con ngời. Rồi hiện tợng gió, gió mạnh ảnh hởng lớn đến cây rừng làm giảm 30 - 90% sự đồng hóa thực vật, gió nóng làm giảm khả năng thụ phấn của cây, dèm cát vùi lấp đồng ruộng, nhà cửa... Tất cả những thiên tai khủng khiếp đó đều có thể đợc ngăn chặn hoặc giảm bớt bằng cách trồng cây xanh. Rừng điều hòa khí hậu, điều tiết dòng chảy trên mặt đất, bảo vệ, cải tạo làm tơi xốp đất, giữ nớc cho sản xuất, hạn chế sức phá hoại của gió ngăn sự di chuyển của cát vào sâu đất liền, ngăn chặn gió, bão, mùa màng, làng xóm. Kh«ng chØ thÕ rõng cßn lµ nguån cung cÊp cho con ngêi gç, cñi, hoa qu¶ vµ lµm phân xanh. Có thể nói rừng đóng một vai trò rất quan trọng trong đời sống của mỗi con ngêi. Kh«ng chØ lµ yÕu tè, thµnh phÇn chÝnh trong hoµn c¶nh sèng cña con ngêi mµ rừng còn là môi trờng sống của rất nhiều động vật quý hiếm. Rừng có các loại cây tõ thÊp lªn cao. ë mçi tÇng lµ mét m«i trêng hoµn c¶nh thÝch nghi riªng biÖt víi từng loài vật. Nào thỏ, hơu, nai, hổ đến khỉ, vợn, sóc, chim... đó là những loài động vật rất quý hiếm mà môi trờng sống duy nhất của chúng chính là rừng - thiên nhiªn hoang d·. Trong rõng cã rÊt nhiÒu loµi gç quý hiÕm nh ®inh, lim, sÕn, t¸u,... råi c¸c lo¹i thuốc quý. Có những khu rừng đợc con ngời trồng lên để phục vụ cho chế biến.

(92) c«ng nghiÖp nh rõng cao su, rõng tre, nøa, keo tai tîng,.... Bên cạnh đó rừng còn là môi trờng sinh thái trong lành - một địa điểm du lịch lý thó, mét danh lam th¾ng c¶nh tuyÖt vêi ®Çy bÝ Èn, hoang d· vµ trµn ®Çy hÊp dÉn, l«i cuèn. ảnh hởng lớn và có tính chất quyết định đến sự sống con ngời rừng còn rất có Ých víi c¸c lÜnh vùc kh¸c nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du lÞch, dÞch vô... hiÓu râ đợc những lợi ích và ảnh hởng của rừng ta mới thấy rõ vị trí và tầm quan trọng của nã nh thÕ nµo? Đất nớc ta với ba phần t diện tích là rừng, đồi núi - một điều kiện thiên nhiên tuyệt vời. Vậy mà giờ đây diện tích rừng đó còn lại bao nhiêu? Không hiểu rõ tầm quan trọng của rừng rất nhiều ngời đã chặt phá cây bừa bãi nhất là những ngời dân thiếu hiểu biết "đốt nơng làm rẫy" khai phá rừng một cách vô ý thức. Nhng cũng có những ngời biết đợc lợi ích của rừng hiểu đợc sự sai trái trong hành động của mình nhng vẫn chặt trộm, khai khác rừng trái phép để kiệm lợi về mình. Hậu quả của những việc chặt phá, khai thác thiếu quy củ, đốt rừng, phá rừng ấy thật không thể tởng tợng đợc. Từng tự hào với cánh rừng U Minh rộng lớn, phong phú thì nhng chỉ vì thiếu ý thức, công tác quản lý kém mà hàng trăm, hàng nghìn hecta rừng bị phá hủy, thiêu rụi trong ngọn lửa làm ảnh hởng nghiêm trọng đến môi trờng ngời dân và thiệt hại hàng trăm tỷ đồng của nhà nớc. Những vùng đồi xanh đẹp đẽ xa kia những cánh rừng nguyên sinh xa kia giờ đây chỉ còn là những quả đồi trọc, những khu rừng thứ sinh. Tiếp theo đó là những thảm họa thiên nhiên liên tục xảy ra nào hạn hán, nào lũ lụt, nào sụt lở đất... làm thiệt hại bao tiền của và đau đớn hơn là tính mạng của những ngời dân vô tội. Không có rừng thì lấy cái gì để ngăn chặn lũ lụt, điều hòa không khí, để chống xói mòn, để bảo vệ làng mạc. Những tai hại to lớn và khủng khiếp ấy đều chỉ vì một sự vô ý thức, sự thiếu hiểu biết và hám lîi cña mét sè c¸ nh©n g©y ra. Mất rừng đồng nghĩa với việc môi trờng sống của con ngời đang dần dần bị tàn phá, hủy hoại. Những loại động vật hoang dã cũng mất đi môi trờng sống của mình. Đã bao loài động vật bị tuyệt chủng, bị đem vào danh sách đỏ. Nguy cơ tuyÖt chñng tÊt c¶ còng v× chÆt ph¸ rõng. HiÓu râ tÇm quan träng, thÊy râ nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc tµn ph¸ rõng, chóng ta thªm phÇn yªu quý vµ biÕt b¶o vÖ rõng h¬n. Hiện nay Đảng và chính quyền nhà nớc ta đã có những biện pháp thích hợp và qu¶n lý chÆt chÏ trong viÖc khai th¸c rõng. B»ng c¸ch khai th¸c hîp lý kÕt hîp víi việc tái tạo rừng, nhiều khu rừng đã đợc phục hồi "phủ xanh đồi trọc". Tác động của con ngời tới tái sinh tự nhiên là rất lớn bởi trong tái sinh tự nhiên thờng gặp hoàn cảnh bất lợi, ảnh hởng đến sự nảy mầm của hạt, sự sinh trởng của cây con. Để khắc phục ngời sản xuất phải chủ động tạo hoàn cảnh sống thích hợp bằng cách chặt phá những cây, cành mọc quá rậm, phát bớt bụi để hạt tiếp xúc nảy mầm dễ và xới đất tơi xung quanh gốc. Là học sinh, sinh viên chúng ta cã thÓ gãp søc nhá cña m×nh trong c«ng cuéc c¶i t¹o rõng b»ng c¸ch tuyªn truyÒn tÇm quan träng cña rõng, hËu qu¶ cña viÖc khai th¸c tr¸i phÐp vµ cã thÓ trồng cây quanh nhà để góp phần làm trong sạch không khí, môi trờng sống trong xãm lµng. Hãy yêu quý và bảo vệ rừng để trái đất của chúng ta mãi là "hành tinh xanh" "Tổ quốc Việt Nam yêu dấu, có sạch đẹp mãi đợc không. Điều đó tuỳ thuộc hành.

(93) động của bạn, chỉ thuộc vào bạn mà thôi". Th¸i ThÞ V©n Anh. §Ò 3: Ng¹n ng÷ Hi L¹p cã c©u: "Häc vÊn cã chïm rÔ ®¨ng ng¾t nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo". Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn. Bµi viÕt H¬n mét ngµn n¨m tríc, ë níc Trung Quèc xuÊt hiÖn T«n Ngé Kh«ng - con khỉ đá ngổ nghịch nhng dám quì suốt ba mùa đông trong ma tuyết để "tầm s học đạo". Là Tôn Hành Giả hay chính con ngời ngộ ra sự cần thiết của học vấn với bản th©n m×nh? Víi T«n Ngé Kh«ng ba n¨m quú trong ma tuyÕt vµ mÊy chôc n¨m häc tËp, vÊt v¶ kia lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù bÊt tö cña "TÒ Thiªn §¹i Th¸nh". Cßn ë n íc Anh xa x«i cã anh chµng R«binx¬n Crux« nhê cã tri thøc vÒ c¸c m«n khoa häc, về trồng trọt, chăn nuôi đã sống đợc trên đảo hoang suốt hai mơi tám năm trời để råi trë vÒ trong sù ng¹c nhiªn, kh©m phôc cña mäi ngêi... Dï häc vÊn ë d¹ng nµo thì Tôn Ngộ Không hay Rôbinsơn đều nhờ có học vấn mà sống sót đợc. ở Hi Lạp, xứ sở của những vị thần thông minh, nhân bản đã đúc kết một câu nói rất đơn giản nhng chính xác chứa đầy một sự thực về học vấn: "Học vấn có chùm rễ đắng ngắt nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo". Từ "đắng ngắt" cho đến "ngọt ngào" là cả một quá trình vất vả. "Chùm rễ" kia là cái gốc, là bớc khởi đầu cho cả một con đờng gian nan vất vả đi tìm học vấn, đi tìm tri thức nhân loại. "Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học", trên trái đất này mấy nghìn năm qua, từ nền văn minh cổ đại cho đến nay, không một vĩ nhân nào thành danh mà lại không có học vấn cả. Một nhà bác học đợc ngời ta kính phục vì đầu óc anh ta chứa đựng nhiều kiến thức hơn ngời bình thờng, cái đầu của anh ta có khả năng cải tạo thế giới, cải tạo và làm biến đổi xã hội. Chính học vấn và tri thức đã giúp con ngời tiến xa hơn trong nấc thang tiến hóa tránh xa hơn với lối sống động vật, cuộc sống của con ngời ngày một đợc cải thiện hơn. Nh vậy có thể nói học vấn có vai trò hết sức quan trọng đối với con ngời, một xã hội văn minh và hiện đại. Nhng học tập là một con đờng rất khó khăn đó là "tẩu lộ nan" mà kẻ nào không có đủ ý chí và nghị lực để vợt qua sẽ ngã quị và bị tụt lại phía sau mãi mãi. Bëi tri thøc th× v« cïng mµ søc lùc vµ trÝ tuÖ cña con ngêi th× cã h¹n. Tríc mét vÊn đề khó khăn nan giải liệu anh có đủ kiên nhẫn để giải tỏa vớng mắc hay không? Mà trên con đờng học vấn sẽ xuất hiện không ít những hòn đá to, những vực sâu mà chỉ có những kiến thức anh mới vợt qua đợc nhng biết đâu anh sẽ nản lßng? Thu nhËn kiÕn thøc lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ vÊt v¶. Víi häc vÊn sù quyÕt tâm và chiến thắng những ham muốn cá nhân của mình là rất quan trọng. Điều đó thật khó bởi những con số tính toán những con chữ chắc gì có đủ sức giữ đợc chân ta, t©m trÝ ta tríc nh÷ng trß vui, nh÷ng tiÕng cßi ®ang hÊp dÉn, gäi mêi? ChØ cÇn bu«ng th¶ m×nh mét chót, anh sÏ bÞ bá xa biÕt bao nhiªu vµ anh sÏ trë thµnh mét kÎ b¹i trËn tríc häc vÊn. BÓ häc v« cïng, ta kh«ng thÓ mét sím, mét chiÒu mµ cã thÓ thu nhËn tÊt c¶, häc vÊn còng nh gãp nhÆt, tÝch tr÷ cÇn ph¶i cÇn mÉn thu nhÆt tõng tÝ mét lµm ®Çy thêm kiến thức của mình. Nếu bắt anh đếm chính xác hàng trăm con cá đang bơi qua lại trong cái bể kia anh không thể chỉ đứng nhìn và đếm mà phải nhẫn nại,.

(94) phải vớt từng con một sang bể khác nh vậy mới đếm đúng đợc. Học vấn cũng nh vËy, mçi ngµy häc mét Ýt dÇn dÇn tÝch luü l¹i cø thÕ mµ häc vÊn sÏ cao lªn. Häc không phải chỉ mấy ngày, mấy năm mà có thể sẽ phải học cả đời. Quả thật học vấn là một "chùm rễ đắng ngắt" mà chúng ta phải nếm trải dù nhọc nhằn, ta có quyền phñ nhËn, cã quyÒn tõ chèi kh«ng tiÕp nhËn häc thøc nhng råi ta sÏ lµ kÎ v« häc, kẻ lạc hậu và vô dụng mà thôi. Cho nên dù đắng ngắt tới đâu nhng nếu muốn có hoa qu¶ ngät ngµo ta ph¶i nÕm tr¶i c¸i chïm rÔ Êy, nã lµ c¸i gèc, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiên để ta có thể thành công và vững bớc trên đờng đời. Cuối cùng, sau bao nhiêu năm học tập miệt mài vất vả những kiến thức mà ta thu nhận đợc dù chỉ nh một hạt cát trong sa mạc, một giọt nớc trong đại dơng học thức, nhng điều quan trọng là với vốn kiến thức ấy, chúng ta có khả năng đảm bảo cho cuộc sống của chính mình, có khả năng xây dựng hay tái tạo xã hội... và đặc biệt có quyền tự hào mình là ngời có học, là kẻ hiểu biết. Tục ngữ Việt Nam có câu "không thầy đố mày làm nªn", v©ng, mét ngêi dï cã tµi n¨ng thiªn bÈm nhng nÕu kh«ng cã ngêi thÇy d¹y dỗ cung cấp cho những hiểu biết cơ bản thì anh ta cũng không thể thành công đợc. Xã hội đang phát triển từng ngày, con ngời hiện đại càng phải luôn luôn có ý thức nâng cao học vấn để theo kịp tốc độ phát triển của thế giới. Học tập vì tơng lai của mình và vì công cuộc xây dựng đất nớc không chỉ là một khẩu hiệu. Đã hơn 10 năm em ngồi trên ghế nhà trờng, trải qua thực tế, em cũng đã thấu hiểu phần nào vị đắng của chùm rễ ấy, nhng không chỉ em mà hàng triệu học sinh khác cố gắng và luôn tự hào vì chùm rễ ấy bởi chỉ có học vấn mới đảm bảo t ơng lai cña c¸c em. Ngày nay chất rađium và tia X có nhiều ứng dụng quan trọng trong đời sống và khoa học kỹ thuật, chính những phát minh đó đã đa Marie Curie trở thành nhà nữ bác học đạt giải Nobel đầu tiên thế giới. Để đạt đợc thành tựu ấy, ngời phụ nữ Balan này đã phải vợt qua bao sóng gió tới Vơng quốc Anh xa xôi để có thêm điều kiện nghiên cứu và tự học. Bà đã hi sinh cả tuổi thanh xuân của mình vì khoa học. Đó là Marie Curie ngời đạt giải Nôbel hóa học. Còn ở đất nớc Việt Nam chúng ta, h¼n kh«ng ai quªn "b«ng sen trong giÕng ngäc" M¹c §Ünh Chi - chó bÐ nghÌo b¾t đom đóm làm đèn học sinh, vợt qua bao nỗi mặc cảm miệt mài học tập kinh sử để có ngày đỗ bảng vàng vinh quy bái tổ, để có ngày trở thành "Lợng quốc trạng nguyên"... và nơi nơi trên đất nớc Việt Nam ta, trên thế giới này có biết bao nhiêu tấm gơng nghèo hiếu học và cuối cùng họ đặt chân đợc vào đỉnh vinh quang của thµnh c«ng. Thế giới hiện đại, quan niệm học vấn đợc mở rộng ra, học vấn không phải chỉ là văn thơ, là kinh sử, là tri thức khoa học mà học vấn bao gồm nhiều vấn đề văn hóa, xã hội... học vấn là vô cùng nhng để đạt thành công trong một lĩnh vực nào đó, ta nên am hiểu kiến thức về lĩnh vực ấy. Một diễn viên muốn nổi tiếng ngoài tµi n¨ng vèn cã th× buéc anh ta ph¶i cã nhiÒu kiÕn thøc vÒ kÜ n¨ng, kØ x¶o diÔn xuất, một họa sĩ cần thành thục về kỹ thuật phối màu và pha màu hay sắp đặt... mà điều ấy hầu nh chỉ học tập mới đạt đợc. "Trên bớc đờng thành công không có dấu chân của kẻ lời biếng", nhờ có học vấn mà một kẻ vô danh sẽ trở thành một vĩ nhân, chỉ có chùm rễ đắng ấy mới giúp ta có đợc những hoa trái ngọt ngào. Câu nói trên đã đúc kết nên một quan niệm thật đúng đắn về học tập nó giúp em có thêm nghị lực, quyết tâm để đi tiếp con đờng học vấn đầy vất vả chông gai, đầy đắng chát để rồi trong cuộc đời các mà em nhận đợc là những hoa trái ngọt ngào của chiến thắng và thành công..

(95) L¬ng ThÞ HuyÒn Trang. §Ò 4: Ma tuý - chñ nh©n cña nh÷ng con rèi. Bµi viÕt Ma tuý là một chất gây nghiện và gây kích thích mạnh đối với hệ thần kinh. Khi sử dụng ma tuý, con ngời sẽ cảm thấy hng phấn, rơi vào trạng thái đê mê thậm chí là ảo giác, và nguy hiểm hơn là sẽ bị nghiện, để rồi sau đó gắn chặt lấy nó và phôc tïng nã nh nh÷ng con rèi. Tác hại về mặt sinh học của ma tuý là ở chỗ đó nhng tác hại về mặt đời sống, x· héi cña ma tuý th× cã lÏ cßn khñng khiÕp h¬n nhiÒu. Nã nh mét «ng chñ toµn năng đối với những con rối của mình, những kẻ dính vào ma tuý. Và những con rối ấy sẽ là những hiểm họa đối với một xã hội tiến bộ. 1. Con rèi thø nhÊt: Con nghiÖn HiÖn nay sè ngêi nghiÖm ma tuý lµ kh«ng thÓ kÓ hÕt, vµ ë mäi tÇng líp. Nhng điều đáng lo nhất, phần lớn những con nghiện ở độ tuổi thanh niên. Họ là những chủ nhân tơng lai của xã hội, sẽ tiếp bớc những ngời đi trớc để xây dựng đất nớc ngày một giàu mạnh. Thế nhng một bộ phận không ít trong số họ, đã không đủ bản lĩnh để vợt qua sự cám dỗ của nàng tiên nâu, đã rơi vào con đờng nghiện ngập cùng một cuộc sống vô nghĩa lí. Tác hại của ma tuý đối với những con nghiện gần nh là toàn diện, cả về đời sống vật chất lẫn tinh thần. a. §êi sèng vËt chÊt Ma tuý là kẻ phá hoại kinh tế gia đình con nghiện một cách nhanh chóng nhÊt. §Ó tho¶ m·n c¬n nghiÖn, con nghiÖn s½n sµng lÊy trém tiÒn trong nhµ, hay thậm chí là đi trộm cắp, gây tội lỗi. Hiện nay, ma tuý đã len lỏi vào cả chốn học đ ờng, nơi đào tạo những chủ nhân tơng lai cho xã hội, để phá hoại những gì tốt đẹp nhất của ngời học sinh, lôi kéo họ vào con đờng tăm tối của khói thuốc phiện. Và nhất là những ngời có điều kiện kinh tế gia đình thuận lợi, thì ma tuý luôn là nỗi ®e däa thêng trùc, bëi v× nh÷ng kÎ bu«n ma tuý lu«n chó ý tíi ®iÒu nµy. V× vËy khi u mê chạy theo ma tuý, đời sống vật chất của con nghiện sẽ ngày càng cạn kiệt, thËm chÝ lµ tr¾ng tay nÕu kh«ng kÞp thêi ng¨n chÆn. Con nghiÖn v× vËy sÏ lµ nh÷ng con rèi trong tay ma tuý, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý, lµm theo mäi ®iÒu kiÖn cña chúng để thỏa mãn cơn nghiện. b. §êi sèng tinh thÇn T¸c h¹i cña ma tuý vÒ mÆt nµy l¹i cµng nguy hiÓm. Ma tuý sẽ khiến con nghiện trở nên ngày càng tha hóa về đạo đức, làm băng hoại giá trị tinh thần tốt đẹp. Rơi vào bàn tay của thuốc phiện, cần sa, con nghiện sẽ bị lạc vào một thế giới của ảo giác, sau đó là những cơn vật vã đau đớn về thể x¸c, sù mÖt mái cña trÝ lùc, tinh thÇn, dÇn dµ sÏ cµng trë nªn chai s¹n t©m hån, vµ thậm chí sẽ trở nên xấu xa, độc ác, chỉ để thỏa mãn cơn nghiện. Nếu là một con ngời lành mạnh, chúng ta biết phụng sự những giá trị đạo đức, lí tởng tốt đẹp. Nhng nếu là một con nghiện, thì sẽ chỉ biết tuân theo một ông chủ duy nhÊt: ma tuý, vµ lµ mét chñ nh©n quû d÷, ma tuý sÏ gieo r¾c vµo t©m hån con nghiÖn nh÷ng mÇm mèng cña téi ¸c. §ã chÝnh lµ mÇm mèng, cña tÖ n¹n x· héi nh trém c¾p, ®©m thuª chÐm mín... g©y ra sù rèi lo¹n cña x· héi..

(96) Và nếu rơi vào bàn tay của ma tuý, tức là đã trở nên một kẻ có cuộc sống vô lý tëng, v« nghÜa, nãi c¸ch kh¸c lµ mét kÎ thõa, hay thËm chÝ, lµ cÆn b· cña x· héi. §ã lµ t¸c h¹i vÒ mÆt tinh thÇn cña ma tuý. Cha hết, có những vận động viên thể thao sử dụng ma tuý trong khi thi đấu, ph¸ ho¹i tÝnh nghiªm tóc vµ c«ng b»ng cña thÓ thao ch©n chÝnh. Tóm lại, tác hại về tinh thần của ma tuý đối với con ngời là đáng sợ nhất. Mầm móng của tệ nạn xã hội phần lớn do đó mà ra. Nhng một vấn đề nhức nhối đặt ra là, tại sao ngày nay nhiều ngời dù biết rõ về tác hại của ma tuý vẫn lao vào con đờng nghiện ngập? Thứ nhất, là do lối sống thiếu bản lĩnh. Nhiều ngời chỉ một thoáng bốc đồng mà hại cả đời mình, nghe theo lời bạn bè rủ rê thử cho biết "mùi đời", rằng "nếu không thử thì không đáng mặt đàn ông" và nhiều lí do khác, mà do thiếu bản lĩnh nhiều ngời đã rơi vào sự cám dỗ của cần sa, thuốc phiện. Thø hai, lµ do lèi sèng v« lÝ tëng, do qu¸ ch¸n chêng tríc mét thÊt b¹i lín, hoặc do cuộc sống vật chất quá đầy đủ, thừa thãi mà lao vào cuộc sống ăn chơi trác táng, và từ đó dẫn đến ma tuý không phải là khó hiểu. Họ đến những chốn qu¸n bar, vò trêng... n¬i tiªu thô c¸c lo¹i ma tuý tæng hîp nh: Hoµng hËu, hång phiến, bạch phiến... khiến họ chìm đắm vào cuộc sống của sự cuồng loạn, ảo giác, v« nghÜa lÝ, lµm h h¹i c¶ mét thÕ hÖ cña x· héi vµ cßn rÊt nhiÒu lÝ do kh¸c n÷a. Nguy hiểm hơn, tiêm chích ma tuý là một trong những con đờng ngắn nhất dẫn đến HIV, AIDS, đại dịch thế kỉ, gieo rắc cái chết, nỗi kinh hoàng cho xã hội, nạn nhân chính là con nghiện và từ đó có thể lây bệnh cho rất nhiều ngời khác. 2. Con rèi thø hai: Nh÷ng kÎ bu«n ma tuý Những kẻ theo tiếng lóng gọi là mafia đây là một con rối tay sai tích cực để ma tuý v¬n bµn tay x¬ng xÈu gím ghiÕc cña m×nh len lái vµo mäi hang cïng ngâ hÎm. Vì sao ma tuý lại có một kẻ tay sai đắc lực nh vậy? Chính là vì ma tuý đem lại cho chúng cái ma lực lớn nhất: đồng tiền. Ma tuý là cái cần câu cơm, là cái máy in tiền cho chúng, và đổi lại chúng sẵn sàng làm bất cứ điều gì để lấy đợc cái ma lực ấy của ma tuý. Bây giờ trong giới xã hội đen, ma tuý là món có ăn nhất. Do đặc điểm về mặt sinh häc lµ g©y nghiÖn cña m×nh, thÞ trêng tiªu thô ma tuý rÊt lín. Mµ bän chóng kÎ nµo ch¼ng h¸m tiÒn? ch¹y theo ma tuý lµ ch¹y theo tiÒn. Chóng phôc tïng ma tuý, chủ nhân đầy quyền lực của mình, để ma tuý có cơ hội vơn những xúc tu ra dµi h¬n, ngµy cµng quÊn lÊy nhiÒu con måi, ©m thÇm tiªu diÖt nh÷ng hi väng t¬ng lai cña x· héi. Từ đó chúng ngày càng trở nên mờ mắt vì đồng tiền, tâm hồn chai sạn đi, trở nªn nh÷ng kÎ m¸u l¹nh, nh÷ng tªn téi ph¹m nguy hiÓm, trùc tiÕp gieo r¾c "c¸i chÕt tr¾ng" cho mäi ngêi. Loại con rối thứ hai này là những tên đồ tể đắc lực trong cái mạch sống của ma tuý. Ma tuý sẽ không thể gây đợc tác hại cho đời sống con ngời nếu khôngcó nh÷ng con rèi nµy. V× vËy chóng lu«n lµ môc tiªu cÇn lo¹i trõ cña x· héi, cña luËt ph¸p. Mét trong nh÷ng téi ¸c lín nhÊt lµ tµng tr÷, vËn chuyÓn vµ bu«n b¸n tr¸i phÐp chÊt ma tuý..

(97) Thế nhng trong thời buổi kinh tế thị trờng đồng tiền có sức mạnh vạn năng, thì những thế lực tạo ra đồng tiền, dù là phi pháp, thì vẫn có rất nhiều kẻ sẵn sàng bán rẻ lơng tâm để chạy theo mà trong những thế lực ấy, lớn nhất vẫn là ma tuý. Vì vậy ma tuý thùc sù lµ chñ nh©n cña nh÷ng con rèi, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý. §Ó diÖt ® îc hoàn toàn chủ nhân quỷ dữ ấy, có lẽ chúng ta phải chờ đến một sự thay đổi về căn b¶n cña x· héi, cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi vµ mét nÒn kinh tÕ míi cã thÓ thay thế đợc nền kinh tế thị trờng (nền kinh tế mới ấy, tất nhiên phải tiên tiến hơn kinh tÕ thÞ trêng mµ cô thÓ lµ kinh tÕ cña x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa). HiÖn nay chúng ta chỉ có thể hạn chế đợc phần nào tác hại của ma tuý chứ cha thể tiêu diÖt hoµn toµn. V× vËy thóc ®Èy tiÕn bé x· héi còng lµ mét bíc kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lo¹i bá hoµn toµn t¸c h¹i cña ma tuý. 3. Con rối thứ ba: Những kẻ bao che, dung túng cho hành động buôn bán trái phÐp chÊt ma tuý. Trong sè nh÷ng kÎ Êy cã c¶ nh÷ng ngêi cÇm c©n n¶y mùc trong ph¸p luËt. Những kẻ ấy chịu ảnh hởng gián tiếp của ma tuý, đồng tiền thông qua tác nhân trùc tiÕp lµ con rèi thø hai: nh÷ng kÎ bu«n ma tuý. Lo¹i rèi thø ba nµy nguy hiÓm cho bé m¸y cÇm quyÒn cña nhµ níc, cña x· hội, là nguồn gốc cho tệ tham nhũng, quan liêu... và dung túng để ma tuý dễ dàng h¬n trong viÖc x©m nhËp ngµy mét s©u h¬n vµo x· héi. T«i kh«ng muèn nãi nhiÒu vÒ lo¹i rèi thø ba nµy, v× cha cã nhiÒu hiÓu biÕt. Vµ tôi mong các nhà lãnh đạo ngày càng để tâm hơn đến những kẻ ấy, để làm cho bộ máy, tổ chức Đảng đợc trong sạch vững mạnh, trớc mắt để hạn chế tác hại của ma tuý víi con ngêi vµ x· héi vµ vÒ mÆt l©u dµi tõng bíc ®a x· héi ph¸t triÓn ®i lªn, dẫn đến loại bỏ hoàn toàn tác hại của ma tuý. Ma tuý nh mét c¸i kh¸ch s¹n thu hót con ngêi bëi c¸i vÎ ngoµi hµo nho¸ng đầy ma lực của nó. Ta bớc vào vì ngỡ đó là chốn thiên đờng. Nhng bớc vào ta mới biết đó là địa ngục, là một nhà thơng điên đợc ngụy trang. Nó thu hút, mời gọi ta bëi nh÷ng tiÕp viªn niÒm në, nhng vµo trong lµ nh÷ng sù vÊt v¶, d÷ déi, khñng khiếp. Và nguy hiểm hơn, ta có thể bớc vào đó, nhng cũng có thì không bao giờ bớc ra đợc nữa. Phan Lª Hoµng Linh. Đề 5: Có ý kiến cho rằng: "Những thói xấu ban đầu là ngời khách qua đờng, sau trở nên bạn thân ở chung nhà, và kết thúc là ông chủ khó tính". Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn? Bµi viÕt Giữa dòng chảy của cuộc đời, xã hội, có rất nhiều điều tiêu cực mà con ngời khó tránh khỏi. Nói về sự lây lan và ảnh hởng nhanh chóng của thói xấu đến con ngêi, cã ý kiÕn cho r»ng: "Những thói xấu ban đầu là ngời khách lạ qua đờng, sau đó là ngời bạn thân ở chung nhµ vµ kÕt côc trë thµnh «ng chñ khã tÝnh"..

(98) Quả thật trong bất cứ chế độ nào, bất kì thời kì nào đều tồn tại những điều xấu. Đó là những lề thói, những đức tính không tốt, có hại cho bản thân, cho mọi ngời xung quanh và cao hơn nữa là cho cả cộng đồng. Nếu những điều xấu ấy đợc tồn tại, phát triển lâu dần sẽ thành thói xấu, khó mà thay đổi đợc. "Những thói xấu ban đầu là ngời khách lạ qua đờng". Con ngời ta sinh ra vốn trong sáng, thánh thiện, không mắc phải tội tình gì cả. Những tiêu cực ấy đến với ta mét c¸ch v« t×nh vµ bÊt ngê, kh«ng g× b¸o hiÖu sù xuÊt hiÖn cña kÎ xa l¹ Êy. Cũng không ai nghi ngờ về nó. Một học trò ngoan ngoãn, lễ phép đợc sống trong môi trờng gia đình lành mạnh, hạnh phúc sẽ thấy lạ lẫm với những thói xấu của xã hội, học đờng: ma tuý, trộm cắp, nghiện ngập. Ban đầu đó chỉ là sự tiếp xúc cho biết, sau đó ngày càng lún sâu, ảnh hởng. Đúng là nếu nh một con ngời bản chất nhân hậu, lơng thiện khó mà nghĩ đợc những chuyện đó và càng không nghĩ tới biện pháp đề phòng, loại bỏ "ngời khách lạ" nguy hiểm đó. Dù thế điều tất yếu sẽ đến: "Sau trở thành ngời bạn thân ở chung nhà". Từ ngời khách bâng quơ, không quen biết nó đã trở thành "ngời bạn thân". Nghĩa là từng giờ, từng phút, từng khoảnh khắc con ngời sẽ chịu sự tác động lớn của thói xấu. Nó đánh vào điểm yếu của ngời đó, hiểu thấu và len lỏi vào trong suy nghĩ, hành động của họ. Nó trở thành kẻ song hành đáng ghét mà chủ nhân không nhận ra. Bạn thân là một phần con ngêi ta, chia sÎ, thÊu hiÓu m×nh. Ngîc l¹i, b¶n ta m×nh còng yªu mÕn, s½n sµng hi sinh v× b¹n. Còng vËy, mét khi thãi xÊu lµ b¹n th©n th× ta sÏ lµm nhiÒu viÖc để thỏa mãn thói xấu đó. Dần dần con ngời sẽ bị tha hóa, xấu xa. Nhng đó cha phải là điều nguy hiểm nhất. Từ lúc cái xấu bắt rễ đến lúc nó ngự trong t©m hån ta lµ mét qu¸ tr×nh dÔ dµng, nhanh chãng. Qua nh÷ng bíc ban ®Çu, nã trë thµnh kÎ chi phèi hoµn toµn, t¸c ai t¸c qu¸i ghª gím. Lóc Êy con ngêi chØ nh một kẻ nô lệ, phụ thuộc chuyên hành động những việc bị xã hội và mọi ngời lªn ¸n. Con ngêi ta sÏ chØ lµ kÎ phôc tïng, kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng cù hoÆc chống lại rất yếu ớt vì nó đã "kết cục là thành ông chủ khó tính". Ngời khách qua đờng, tới ngời bạn thân và cuối cùng là ông chủ khó tính. Đó lµ qu¸ tr×nh bao chiÕm vµ x©m nhËp cña c¸i xÊu. Tëng kh«ng thÓ mµ cã thÓ, tëng khó mà dễ. Một khi con ngời không giữ đợc thiên lơng, nhân phẩm trớc sự cám dỗ cña vËt chÊt, hëng thô... th× rÊt dÔ mÊt ®i nh©n phÈm. Thãi xÊu nh kÎ x¶o quyÖt, ranh ma đội lốt ngời khách để thực hiện ý đồ của mình. Đó là sứ giả của ác quỉ, cña bãng tèi, cña nh÷ng tiªu cùc ®i ngîc l¹i víi con ngêi, x· héi. Trong cuéc sèng có rất nhiều trờng hợp nh vậy. Một sinh viên đại học có tơng lai sáng sủa, có tất cả các điều kiện để trở thành công dân tốt. Nhng vì bị cám dỗ, mê hoặc mà dính vào ma tuý, nghiÖn ngËp. Ban ®Çu thÊy xa l¹, b×nh thêng nhng cµng ngµy cµng g¾n bã, th©n thiÕt víi nã. BÞ chi phèi, trë thµnh kÎ trém c¾p, lu«n cã suy nghÜ xÊu trong đầu. Tồn tại song hành với con ngời đó là những mu toan, tâm tính để thỏa mãn nhu cÇu cña m×nh. Cuèi cïng, ngêi Êy trë nªn lµ kÎ nhÉn t©m, mang t©m tÝnh cña kÎ thó tÝnh. Êy lµ khi thãi xÊu trë thµnh "«ng chñ khã tÝnh" - kÎ sai khiÕn tµn nhÉn. Trong kho tµng tôc ng÷ ViÖt Nam còng tõng cã nh÷ng c©u thÓ hiÖn sù t¸c động của hoàn cảnh tới nhân phẩm: "Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng" hay "ở bÇu th× trßn ë èng th× dµi". Và thêm một lần câu nói trên khẳng định đúng đắn về sức mạnh ghê gớm của cái ác, cái đê tiện, một thứ virut có sức lây lan khủng khiếp. Nhng qua đó, tác giả cũng mang đến cho ta những bài học phải có sự lựa chọn, lập trờng chín chắn trớc hoàn cảnh. Không ai trong đời là không gặp cái xấu, vấn đề là bản thân con ngời.

(99) phải tìm cho mình một con đờng sống, đề phòng và loại bỏ suy nghĩ xấu. Làm đợc vËy con ngêi sÏ thÊy thanh th¶n. Tuy nhiªn, nãi thÕ kh«ng cã nghÜa lµ bÊt cø ai còng bÞ t¸c oai, t¸c qu¸i bëi c¸i xÊu. ¤ng cha ta tõng nãi: "GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn". Gi÷a nh÷ng bØ ổi, đê tiện của quân địch, những chiến sĩ của ta vẫn kiên trung sống trong lòng địch và khẳng định sáng ngời phẩm chất trung thành, tốt đẹp, hớng đến nhân dân, Tæ quèc. Tè H÷u tõng ngîi ca nh÷ng chiÕn sÜ gi¶i phãng s¸ng ngêi t©m hån: Chóng muèn ta hãa thµnh tro bôi Ta hãa vµng nh©n phÈm l¬ng t©m Mét con ngêi biÕt chiÕn th¾ng hoµn c¶nh lµ con ngêi cã lËp trêng. Con ngêi đó sẽ không để thói xấu thành ngời bạn thân và ông chủ nhà. NguyÔn ThÞ Hång Nhung. Đề 6. Dân tộc ta có truyền thống "tôn s trọng đạo". Theo anh (chị), truyền thống ấy còn đáng tiếp nối hay không trong thực tế cuộc sống xã hội ta hiÖn nay? Bµi viÕt "Tôn s trọng đạo" không chỉ còn là vấn đề đạo đức mà còn là một ttuyền thống văn hoá vô cùng tốt đẹp của nhân dân ta. Khi nào cuộc sống còn cần kiến thức, con ngời còn văn minh thì ngời thầy còn đợc tôn trọng. Mà chắc chắn rằng, con ngời không thể quay trở về với điểm xuất phát với cảnh sống ăn lông ở lỗ đợc. Vì thế, dù thời kì lịch sử nào, dù xã hội nào "Tôn s trọng đạo" vẫn là truyền thống vô cùng tốt đẹp, và vô cùng cần thiết, cần đợc tiếp tục phát huy và gìn giữ. Đó là yếu tố quan trọng làm nên nền tảng đạo đức của xã hội văn minh. Nhân dân ta từng có những câu nói vô cùng giản dị mà chứa đựng những ý nghĩa rất sâu sắc về vấn đề Đạo và Thầy. Những câu nói ấy vừa tôn vinh ngời Thầy, vừa nhắc nhở con ngời phải biết sống cho phải đạo làm ngời. Thầy là ngời vạch đờng chỉ lối cho mối ngời "Không thầy đố mày làm nên". Vì thế vị trí của ngời thầy đợc đặt ngang hàng với vị trí của cha mẹ, "Công cha, nghĩa mẹ, ơn thÇy". Chóng ta vÉn lu«n tù nh¾c m×nh: Muèn sang th× b¾c cÇu KiÒu Muèn con hay ch÷ th× yªu lÊy thÇy Ngời làm thầy trong bất cứ xã hội nào luôn đợc xã họi tôn trọng "nhất tự vi s, bán tự vi s". Bởi vậy, "tôn s trọng đạo" không còn là một vấn đề quan niệm sống hay quan niệm về cách c xử mà đã trở thành một phạm trù đạo đức. Thời xa Platôn, Aritxtôt, Khổng Tử… từ ngời thầy đã trở thành những bậc thánh trong lòng học trò. Ngày nay, ngời thầy tuy không có vị trí tuyệt đối nh thế song thầy vẫn là ngời đợc xã hội tôn trọng và "nghề dạy học là nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý". Dù ở phơng Đông hay phơng Tây, dù mối quan hệ thầy trò có bình đẳng đến đâu, gần gũi đến đâu thì danh giới thầy trò, vị trí đáng kính của ngời thầy vẫn kh«ng hÒ bÞ mai mét. Trên thực tế, vấn đề "tôn s trọng đạo" ngày nay đã có nhiều điều đáng phải bàn. Các thầy cô giáo dù phải đứng trớc bao nhiêu khó khăn của cuộc sống vẫn.

(100) đang ngày đêm lo lắng, nghiền ngẫm để truyền thụ cho học sinh những tri thức quý gi¸ nhÊt. Cßn häc sinh, bªn c¹nh nh÷ng häc sinh ch¨m chØ ngoan ngo·n, thùc hiện đúng đạo làm trò, kính yêu và tôn trọng thầy cô giáo, đã có không ít bạn chót quên đi đạo nghĩa thầy trò. Những học sinh ấy đã vô tình hoặc cố ý vi phạm đạo lµm trß, lµm ®au lßng c¸c thÇy c« gi¸o. §· cã nh÷ng c©u chuyÖn ®au lßng mµ chúng ta không muốn nhắc đến nh hiện tợng học trò xúc phạm thầy cô giáo, vô lễ với những ngời đang ngày đêm dạy bảo mình những điều hay lẽ phải, truyền đạt cho mình những tinh hoa tri thức nhân loại. Xã hội đã, đang và sẽ tiếp tục lên án những học sinh đó. "Tôn s trọng đạo" là một truyền thống văn hoá vô cùng tốt đẹp của loài ngời. NÕu trÎ em lµ tê giÊy tr¾ng th× ngêi cÇm c©y bót viÕt lªn nh÷ng tê giÊy tr¾ng Êy nh÷ng tr¸ng th¼ng hµng, râ nÐt, râ ch÷ nhÊt chÝnh lµ thÇy c« gi¸o. T«n träng nh÷ng ngời giữ vai trò truyền đạt tri thức nhân loại cho thế hệ sau là biểu hiện của tình yªu tri thøc, cña lßng ham häc hái, cña ý chÝ vµ kh¸t väng v¬n lªn cuéc sèng tèt đẹp hơn. Vì thế "tôn s" không chỉ là vấn đề tôn trọng, kính yêu ngời làm nghề dạy häc mµ cßn lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu tri thøc, biÓu hiÖn cña v¨n minh, tiÕn bé. "Đạo" cũng không chỉ dừng lại ở đạo làm trò, ở những hình thức, thái độ ứng xử với ngời thầy mà còn là cả vấn đề đạo đức xã hội. Đó là đạo làm ngời, là đạo học ở đời. Trọng đạo là coi trọng sự hiểu biết, coi trọng tinh thần ham học hỏi, đề cao truyÒn thèng ham häc. Để xã hội ngày càng văn minh con ngời ngày càng phải chú ý đến chuyện học hành, tiếp thu tri thức. Vì thế, vai trò của ngời thầy trong xã hội hiện đại đã thay đổi, từ ngời truyền đạt tri thức đã chuyển thành ngời dẫn dắt học sinh tìm ra con đờng đến với tri thức. Vai trò của ngời thầy ít nhiều thay đổi nhng vị trí của ngời thÇy th× kh«ng hÒ suy gi¶m. ThÇy vÉn lµ thÇy vµ ngµy cµng quan träng h¬n. V× vậy, dù xã hội có đi đến đâu, xã hội ấy vẫn có những ngời muốn học và vẫn có nh÷ng ngêi thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y b¶o ngêi ®i sau. Trong cuéc sèng ngµy nay, khi mà vấn đề học hành ngày càng phức tạp và sự xuống cấp về đạo đức xã hội đang khiến nhiều ngời có lơng tâm trách nhiệm phải quan tâm suy nghĩa thì vấn đề "tôn s trọng đạo" càng phải tiếp tục đợc kế thừa và phát huy hơn nữa. Tôn s trọng đạo là một truyền thống đạo đức vô cùng tốt đẹp của dân tộc ta. Đứng trớc những hiện tợng đáng suy nghĩ hiện nay về vấn đề đạo đức học đờng, chúng ta cần phải có những hoạt động cần thiết để nhắc nhở mỗi ngời nhìn lại thái độ và cách ứng xử của mình đối với những ngời làm thầy trong xã hội này. Tôn s trọng đạo cần phải đợc quan tâm hơn nữa. hång mai. Đề 7. Có ý kiến cho rằng: "Những thói xấu ban đầu là ngời khách qua đờng, sau trở nên ngời bạn thân ở chung nhà và kết cục biến thành ông chủ nhµ khã tÝnh". Anh (chÞ) thÊy ý kiÕn nµy nh thÕ nµo? Bµi viÕt Nhà Phật lời răn dạy con ngời rằng "Kẻ thù lớn nhất đời ngời là chính mình". Đúng vậy, trong cuộc sống con ngời phải đấu tranh với rất nhiều thứ để có thể là một con ngời theo đúng nghĩa. Trong đó, đấu tranh với chính bản thân mình là.

(101) cuộc đấu tranh cam go và quyết liệt nhất. Đó là cuộc đấu tranh không bao giờ ngừng nghỉ. Điều nguy hiểm nhất của con ngời là có thể chiến đấu một mất một còn với ngời khác song lại dễ dàng thoả hiệp với chính mình. Mà suốt cả cuộc đời, mỗi ngời đều luôn phải không ngừng đối diện với cuộc đấu tranh giữa khát vọng vµ kh¶ n¨ng, íc m¬ vµ hiÖn thùc. Kh¸t väng, ham muèn cña con ngêi kh«ng bao giờ có điểm dừng mà khả năng lại có hạn. Cuộc đấu tranh trong mỗi ngời đã dẫn đến những con đờng khác nhau của mỗi ngời. Ngời chiến thắng đợc những ham muốn cá nhân, biết dừng lại đúng lúc, ngời lại dễ dàng đầu hàng, buông thả mình theo nh÷ng ham muèn c¸ nh©n. Vµ kÕt qu¶ lµ con ngêi cã nh÷ng tÝnh tèt vµ tÝnh xÊu. Danh giới giữa đức tính tốt và thói xấu không phải lúc nào cũng rõ ràng. Biểu hiện của tính tốt và thói xấu đợc thể hiện trong mối quan hệ của mỗi ngời đối với nh÷ng ngêi xung quanh. TÝnh tèt lµ kÕt qu¶ sù ®iÒu hoµ hîp lÝ gi÷a quyÒn lîi c¸ nhân và quyền lợi cộng đồng. Nó trở thành thói xấu khi quyền lợi của cá nhân làm ảnh hởng đến quyền lợi cộng đồng. Chẳng hạn nh thói ích kỉ, sự tham lam, lời biÕng, trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm, ham ch¬i, tù tho¶ m·n… Tríc khi g©y nªn nh÷ng hậu quả không tốt đối với cộng đồng, thói xấu ấy đã gây ra những điều tai hại cho chÝnh ngêi "së h÷u" nã. V× thÕ míi cã c©u "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua đờng, sau trở nên ngời bạn thân ở chung nhà và kết cục biến thành ông chủ nhµ khã tÝnh". Đây là một câu nói rất đúng, đã hình tợng hoá ảnh hởng của những thói xấu đối với bản thân mỗi con ngời. Ngêi xa nãi "Nh©n chi s¬ tÝnh b¶n thiÖn", (b¶n tÝnh con ngêi vèn thiÖn), do ®iÒu kiÖn sèng, v× nhu cÇu sinh tån, v× nh÷ng mèi quan hÖ phøc t¹p vµ sù kh¾c nghiÖt cña cuéc sèng mµ con ngêi dÇn dÇn cã nh÷ng thãi xÊu. Kh«ng ph¶i ngay tõ khi sinh ra con ngời đã mang sẵn những thói xấu. Thói xấu dần dần hình thành và ngự trị trong mỗi ngời. Ngời nào có bản lĩnh cứng cỏi, chiến thắng đợc chính m×nh th× nh÷ng thãi xÊu Êy Ýt cã c¬ héi béc lé. Ban đầu, vì những lí do khách quan nào đó, vì cuốc sống của bản thân mình, con ngêi muèn dµnh lÊy cho m×nh c¸i lîi. §ã lµ nguyªn nh©n cña sù Ých kØ. LÇn ®Çu, sù Ých kØ, lßng ham muèn dµnh lÊy c¸i lîi cho m×nh Êy cã thÓ chØ lµ b¶n n¨ng, chỉ thoáng qua nh ngời khách qua đờng. Ngời có bản lĩnh, biết dừng lại đúng lúc, sím thøc tØnh th× thãi xÊu sÏ bÞ h¹n chÕ. Cô thÓ h¬n, lµ hiÖn tîng nghiÖn hót trong xã hội ngày nay chẳng hạn. Lúc đầu chỉ là do tò mò hoặc bị rủ rê. Lúc đó, ma tuý mới chỉ là ngời khách qua đờng. Ngơi có bản lĩnh sớm từ chối nó thì sẽ không bị nã ®iÒu khiÓn. Khi thãi xÊu míi sinh ra, chóng ta rÊt dÔ tiªu diÖt nã. Song nÕu không nhận thức đợc đó là thói xấu, tiếp tục "sở hữu", tiếp tục ham hố cái lợi của riêng mình, quên đi lợi ích cộng đồng, thì thói xấu ngày càng ăn sâu vào ý thức. Còng nh ngêi nghiÖn hót, nÕu kh«ng sím gi· tõ ma tuý, hót nhiÒu sÏ dÇn dÇn quen với nó, rồi thèm nó và cũng sẽ đến lúc không xa đợc nó. Không xa đợc sẽ dẫn đến phụ thuộc, phụ thuộc rồi sẽ bị điều khiển. Lúc đầu nó phục vụ ta, rồi đến lúc ta sẽ trở thành nô lệ của nó. Lúc ấy, địa vị chủ khách sẽ bị đảo ngợc, ngời khách qua đờng sẽ trở thành chủ nhà và chủ nhà sẽ trở thành kẻ bị sai khiến. Mỗi ngời nếu không tự nhận thức và phân biệt đợc đâu là tính tốt và đâu là thói xấu thì sẽ rất dễ đánh mất mình, dễ biến mình thành nô lệ của những thói xấu. Lúc đầu những hành động không tốt có thể chỉ bắt nguồn từ sự vô tình giống nh ngời qua đờng ta vô tình gặp. Nhng nếu lặp lại lần thứ hai, sẽ rất dễ có lần thứ ba.

(102) và những lần khác nữa (ngời bạn thân chung nhà). Và khi đã trở thành hệ thống, thµnh mét thãi quen, lÆp l¹i nhiÒu lÇn nã sÏ ®iÒu khiÓn ta (ngêi chñ nhµ khã tÝnh). Mét häc sinh, lÇn kiÓm tra ®Çu tiªn kh«ng thuéc bµi, hÐ vë nh×n mét vµi lÇn. NÕu không tự đấu tranh với mình, lặp lại lần hai rồi lần ba và dần trở thành thói quen. Thói quen ấy sẽ khiến bạn trở nên lời học. Và nh vậy bạn đã để thói xấu điều khiÓn m×nh. Thãi xÊu sÏ lµm cho con ngêi trë nªn nhá nhen, Ých kû, lµm cho ta lu«n ph¶i tranh giµnh, ganh ®ua, tÝnh to¸n. Cuéc sèng cña chÝnh chóng ta sÏ mÊt ®i sù thanh thản. Thói xấu sẽ là nguyên nhân để những ngời xung quanh có những hành động đối xử không mấy dễ dãi vô t và độ lợng với ta. Và nh thế, vì thói xấu, ta trở nên cô độc, ta sẽ luôn luôn bị dằn vặt bởi những ham muốn cá nhân. Và cuộc đấu tranh để giành giật, để thoả mãn những thói xấu sẽ biến cuộc sống của chúng ta thành địa ngục. Thói xấu là con dao phản chủ, nó làm đau bất cứ ai có ý định sử dông nã thêng xuyªn. Thãi xÊu lµm mÊt sù trong s¹ch vµ thanh th¶n cña l¬ng t©m, nã khiÕn cho con ngêi lu«n c¶m thÊy bÊt æn. V× thÕ thãi xÊu kh«ng chØ t¹o nªn những tác động xấu đối với những ngời xung quanh mà thói xấu còn khiến cho chÝnh ngêi së h÷u nã nh÷ng t¹i ho¹. "L¬ng t©m trong s¹ch g×n gi÷ sù thanh th¶n trong tâm hồn. Hơn thế nữa, nó còn là đối trọng với mọi tai hoạ và khổ đau". hång mai. Đề 8. Hởng ứng đợt thi đua xây dựng môi trờng xanh, sạch, đẹp do Đoàn thanh niên cộng sản Hổ Chí Minh phát động, chi đoàn lớp 10A tổ chức hội thảo với chủ đề: "Vì một mái trờng xanh, sạch, đẹp". Hãy viết bài tham gia hội thảo đó. Bµi viÕt Môi trờng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự sống của loài ngời. Mỗi chóng ta cÇn ph¶i cã ý thøc tr¸ch nhiÖm, cïng nhau x©y dùng mét m«i trêng sèng ngµy cµng trong s¹ch h¬n. M«i trêng mµ hµng ngµy chóng ta ®ang sèng chÝnh lµ ng«i nhµ, lµng quª vµ mái trờng. Trong đó mái trờng là nơi chúng ta cùng nhau học tập, vui chơi. Để việc học tập đạt kết quả cao, chúng ta phải xây dựng một môi trờng học tập trong lành, để mái trờng của chúng ta đúng là ngôi nhà thứ hai, ngôi nhà chung của tất cả chóng ta. Vậy chúng ta cần phải làm những gì để có đợc một mái trờng xanh, sạch, đẹp. Mái trờng của chúng mình đã đẹp, đã sạch rồi, chúng ta cần phải gìn giữ để ngày càng đẹp hơn, sách hơn. Trớc hết, để giữ đợc màu xanh cho ngôi trờng, chúng ta phải cùng nhau trồng và chăm sóc cây xanh trong trờng. Hàng năm, chúng ta phải tham gia đầy đủ các đợt trồng cây của Đoàn trờng. Chúng ta sẽ cùng chăm sóc và bảo vệ những hàng cây nơi sân trờng. Cây xanh phải đợc bảo vệ và chăm sóc, không nên hái hoa, bẻ cµnh. NhÊt lµ c¸c b¹n nam, kh«ng nªn trÌo lªn c©y cèi trong trêng. C¸c b¹n còng kh«ng nªn trÌo lªn bÎ hoa trªn c©y phîng, c©y b»ng l¨ng… M¸i trêng th©n yªu của chúng ta sẽ ngày càng xanh hơn nếu tât cả chúng ta đều có ý thức chăm sóc và bảo vệ cây xanh. Lớp mình sẽ phải có những buổi lao động trồng cây và chăm sóc c©y xanh trong vên trêng, s©n trêng..

(103) Môi trờng xanh cha đủ, để có bầu không khí thật sự trong lành, chúng ta cần ph¶i gi÷ g×n cho s©n trêng, líp häc, khu«n viªn nhµ trêng lu«n s¹ch sÏ gän gµng. Ông cha ta đã dạy "nhà sạch thì mát, bát sạch ngon cơm". Để sân trờng sạch sẽ, mỗi chúng ta đều phải có ý thúc giữ gìn vệ sinh chung nh không vứt rác bừa bãi, vÖ sinh s¹ch sÏ líp häc, gi÷ g×n vÖ sinh c¸ nh©n. Hµng tuÇn chóng ta ph¶i tham gia nghiêm túc, đầy đủ các buổi vệ sinh chung. Sân trờng, lớp học không có rác, không có bụi bẩn là chúng ta đã có một môi trờng trong lành. Xanh, sạch cha đủ, ngôi trờng của chúng ta còn phải đẹp. Bởi đây là nơi chúng ta đợc học cái hay, cái đẹp, đợc học những điều tốt, lẽ phải. Để trờng đẹp, trớc hết mỗi chúng ta cũng phải đẹp. Đẹp quần, đẹp áo, đẹp ngời đều cần thiết song cha đủ. Chúng ta cần phải đẹp trong từng hành động, cử chỉ, lời ăn tiếng nói. Hãy làm sao để mái trờng thân yêu của chúng ta không có những lời nói thô tục, những hành động vô lễ, mất lịch sự với bạn bè, thầy cô. Đẹp cho mỗi ngời rồi đến làm đẹp cho cả ngôi trờng. Chúng ta phải biết sắp xếp mội thứ cho gọn gàng, trang trí lớp sáng sủa đầy đủ... Chúng ta hãy chăm sóc vờn hoa của lóp mình để hoa lu«n khoe s¾c tríc s©n trêng. Để mái trờng của chúng ta đợc gọi là ngôi trờng xanh, sạch, đẹp không phải là chuyện đơn giản. Chúng ta phải luôn cố gắng hết sức và không ngừng vơn lên, phải luôn có tinh thần trách nhiệm với cộng đồng thì mới có thể xây dựng đợc ngôi trờng xanh, sạch, đẹp. Nhng chúng ta cũng không nên chỉ chú ý làm đẹp trờng, đẹp lớp mà quên rằng để trờng đẹp thì con đờng đến trờng, ngôi nhà chúng ta đang sống cũng phải xanh - sạch - đẹp. Chúng ta hãy cùng nhau, chăm sóc, bảo vệ cây xanh, cùng có ý thức để tạo nên một môi trờng sống ngày càng trong sạch và tốt đẹp hơn. hång mai. §Ò 9. Häc bµi th¬ "ThuËt hoµi" cña Ph¹m Ngò L·o, cã b¹n cho r»ng: Sù hổ thẹn của tác giả là quá đáng, kiêu kì. Ngợc lại, có bạn ngợi ca và cho rằng đó là biểu hiện một hoài bão lớn lao của ngời thanh niên yêu nớc. Hãy cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ). Bµi viÕt Nhà Trần đã ghi vào cuốn Việt sử những trang sử vô cùng chói lọi vói ba lần chiến thắng quân Nguyên Mông và một sự phát triển thịnh vợng của đất nớc. Nền văn minh của dân tộc Việt đã có một bớc tiến dài dới các triều đại nhà Trần. Những trang sử hào hùng đó của nhà Trần có đợc là nhờ tinh thần vua tôi một lòng v× d©n v× níc. V× nhµ TrÇn cã nh÷ng tíng lÜnh tµi n¨ng nh TrÇn Thñ §é, TrÇn Quèc Tuấn, Trần Quang Khải, Phạm Ngũ Lão… Những tớng lĩnh tài ba ấy đã góp phần lµm nªn c¸i "hµo khÝ §«ng A" trong v¨n häc thêi TrÇn. Sau những tháng năm chinh chiến và đã có đợc rất nhiều công ao đối với cuốc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn M«ng, Ph¹m Ngò L·o - mét tíng lÜnh tµi ba cña Trần Hng Đạo - đã tổng kết lại cuộc đời chinh chiến của mình: Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy th©u Ba qu©n hïng khÝ ¸t sao Ngu C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî.

(104) Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu. Trên thực tế, những gì nhà Trần đã làm đợc cho lịch sử dân tộc Việt Nam là một điều rất đáng tự hào, không chỉ của riêng những tớng lĩnh nhà Trần mà còn là cña c¶ d©n téc. Theo quan niÖm c«ng danh cña Nho gi¸o th× viÖc "Móa gi¸o non sông trải mây thâu" ấy cũng đã là một sự nghiệp công danh đáng tự hào, ngời quân tử đã thực hiện đủ nghĩa vụ "tề gia trị quốc bình thiên hạ". Thế nhng, ngời tớng lÜnh trongh bµi th¬ nµy l¹i cã t©m sù "Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu". C«ng lao của Vũ Hầu (Gia Cát Lợng) đối với nhà Thục là điều không thể tranh cãi. Sự nghiệp của Gia Cát Lợng đã trở thành lý tởng sống của các bậc chính nhân quân tử theo t tởng Nho gia. Việc thua kém Vũ Hầu về công lao binh nghiệp là lẽ đơng nhiên, không có gì đáng hổ thẹn. Trong bài thơ này, tác giả cũng không có ý so sánh sự nghiệp của mình với Gia Cát Lợng. "Chuyện Vũ Hầu" đợc nhắc đến không phải để so sánh mà nó có ý nghĩa tợng trng cho lí tởng về trách nhiệm của đấng nam nhi đối với xã hội. Vì thế sự hổ thẹn của tác giả trong bài thơ này không phải "là quá đáng, kiêu kì". Đó là sự băn khoăn, trăn trở day dứt của một con ngời về trách nhiệm của mình đối với cộng đồng. Đó chính là biểu hiện sâu sắc nhất của tình yêu quê hơng đất nớc. Hớng đến sự nghiệp của Vũ Hầu là hớng đến một lí tởng sống cao đẹp, "đó là biểu hiện một hoài bão lớn lao của ngời thanh niªn yªu níc". Sống ở trên đời này, không phải ai cũng biết thẹn, thẹn với bản thân mình và thÑn víi tÊt c¶ mäi ngêi. BiÕt thÑn nghÜa lµ cßn biÕt sèng, cßn biÕt thÕ nµo lµ ph¶i tr¸i, tèt xÊu. Nçi "then" cña Ph¹m Ngò L·o lµ nçi thÑn cña mét con ngêi cã nh©n c¸ch cao c¶. §©y kh«ng ph¶i lµ sù xÊu hæ cña mét ngêi trãt lµm ®iÒu xÊu, còng không phải sự tự ti của một ngời vô tích sự, vô nghĩa trớc cuộc đời. Ngời tớng lĩnh ấy đã "Múa giáo non sông trải mấy thâu" và đã góp nhiều công lớn, đã góp phần làm nên cái "hùng khí nuốt sao Ngu", điều đó đã đủ làm nên sự vẻ vang cho một cuộc đời. hång mai. Đề 10. Vai trò của sách đối với cuộc sống nhân loại. Bµi viÕt M. Gorki tõng nãi “Mçi cuèn s¸ch lµ mét bËc thang nhá mµ khi bíc lªn, t«i tách khỏi con thú để đi tới gần con ngời”. Nhận xét này đã khái quát một cách chính xác vai trò của sách đối với cuộc sống nhân loại. Mỗi cuốn sách mở ra trớc m¾t con ngêi nh÷ng ch©n trêi míi. Sách là sản phẩm của xã hội văn minh, sự ra đời của sách chứng tỏ một bớc tiến quan trọng của xã hội loại ngời. Trớc đây khi chữ viết, giấy viết cha ra đời, con ngời chỉ có thể giao tiếp với nhau bằng lời nói, cử chỉ và hành động. Hình thức giao tiÕp Êy chØ cã thÓ dÔn ra trong ph¹m vi hÑp, kho¶ng c¸ch ng¾n, hÑp vÒ thêi gian và không gian. Khi chữ viết, giấy viết và nhất là kỹ thuật in ra đời, xã hội loài ngời đã đợc tận hởng một thành tựu vô cùng quý giá của khoa học kĩ thuật. Chúng ta có thể ghi lại những điều chúng ta nghĩ và có thể truyền nó đến cho rất nhiều ngời thuộc nhiều thế hệ khác nhau. Sách ra đời nh vây và đã mang đến nhiều lợi Ých cho con ngêi. Thö tëng tîng thÕ giíi chóng ta ®ang sèng kh«ng cã mét cuèn s¸ch nµo. Chóng ta sÏ t×m hiÓu vµ lu gi÷ vèn kiÕn thøc khæng lå cña loµi ngêi ë ®©u? Cã lÏ x· héi loµi ngêi sÏ l¹i ch×m trong m«ng muéi vµ u tèi..

(105) Tất nhiên, sách không phải là phơng tiện duy nhất để ghi lại và truyền đạt th«ng tin tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c, tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Ngµy xa, cha ông ta đã dùng hình thức truyền miệng. Tuy "Trăm năm bia đá thì mòn, Ngàn năm bia miÖng vÉn cßn tr¬ tr¬" nhng h×mh thøc truyÒn miÖng bao giê còng cã dÞ b¶n theo quy luật "tam sao thất bản". Có thể đối với văn học dân gian, với những sáng t¸c cña tËp thÓ nh©n d©n th× kh«ng sao song víi nh÷ng tri thøc khoa häc, x· héi, t tởng... dị bản gây ra những tác động tiêu cực. Vì thế, các tri thức về lịch sử, thiên văn, khoa học tự nhiên và xã hội đều xảy ra sự mất mát, sai hụt, thiếu chính xác. Khi những tri thức ấy đợc ghi lại bằng văn bản và đợc gìn giữ một cách có ý thức thì ngời đời sau sẽ nhận đợc nhhững tri thức chính xác do thế hệ trớc truyền lại. Ngày nay, chúng ta có truyền thanh, truyền hình và các phơng tiện thông tin đại chúng khác, song tất cả đều không thể thay thế đợc sách. Mỗi phơng tiện truyền th«ng tin cã nh÷ng u, nhîc ®iÓm riªng vµ chóng kh«ng thÓ thay thÕ nhau. Cïng một nội dung cốt truyện nhng xem phim và đọc tiểu thuyết lại mang lại hai kết quả cảm nhận khác nhau. Đối diện với trang sách, ngời đọc đợc hoàn toàn độc lập vµ tù do ph¸t huy tëng tîng vµ suy luËn cña m×nh. S¸ch gióp con ngêi ph¸t triÓn trÝ tởng tởng, t duy sáng tạo và độc lập suy nghĩ. Mỗi trang sách sẽ mang đến cho ngời đọc những tri thức thú vị. Ngồi trớc trang sách là ngời đọc đang thực hiện cuộc đối thoại với tác giả. Với hình thức ngôn ngữ chữ viết - phơng tiện giao tiếp quan trọng nhất - sách giúp ngời đọc có điều kiện nghiền ngẫm, suy nghĩ và tiếp nhận chính xác, đầy đủ nội dung thông tin. Hơn thế nữa, sách là phơng tiện có khả năng truyền đạt thông tin rộng rãi và tiện lợi nhất bởi hình thức tiếp nhận thông tin đơn giản là đọc. Dù xã hội có phát triển đến đâu, có thêm nhiều hơn nữa các phơng tiện truyền đạt thông tin hiện đại, nhng sách vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với cuộc sống. Đọc sách là một hoạt động có tính chất văn hoá của ngời đọc. Đọc sách gì và đọc nh thế nào cũmg là một phơng diện của văn hoá mà chúng ta vẫn gọi là văn hoá đọc. Ngày nay, vì có quá nhiều và quá sẵn những hình thức tiếp nhận thông tin tiện lợi và hiện đại dẫn đến việc nhiều ngời coi thờng vai trò của sách. Đó là một thực tế đáng buồn. Thờ ơ với sách sẽ dẫn đến những lối sống thụ hởng, buông thả, nh÷ng t©m hån nghÌo nµn vµ c»n cçi. L¹m dông c¸c ph¬ng tiÖn tiÕp nhËn th«ng tin qu¸ tiÖn dông nh b¨ng h×nh, phim ¶nh.. . con ngêi dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng tiÕp nhËn thông tin thụ động. Ai còng cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy vai trß v« cïng quan träng vµ kh«ng thÓ thay thế của sách đối với đời sống hiện đại. Vì vậy, mỗi chúng ta cần phải biết quý trọng những trang sách, bởi đó là nơi kết tụ tâm hồn, trí tuệ và tâm huyết của bao ngời thuộc bao thế hệ. Khi viết lên mỗi trang sách, ngời viết đã gửi gắm vào đó tất c¶ t×nh c¶m vµ trÝ tuÖ cña m×nh. H·y tr©n träng nh÷ng trang s¸ch "mªnh m«ng trÝ tuệ" của nhân loại, sách sẽ mang đến cho các bạn những món quà vô giá. hång mai. §Ò 11. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m. Bµi viÕt Lòng dũng cảm là một trong những đức tính vô cùng cần thiết và đáng quý trọng ở mỗi con ngời. Dù ở nơi đâu, khi làm bất cứ một việc gì, con ngời đều cần.

(106) lòng dũng cảm. Trong những cuộc chiến tranh vệ quốc của dân tộc chúng ta đã có rất nhiều những tấm gơng dũng cảm, vì nớc quên thân, luôn sẵn sàng đối mặt với kÎ thï, víi khã kh¨n gian khæ, thËm chÝ c¶ hy sinh mÊt m¸t. Nh÷ng anh vÖ quèc quân, giải phóng quân đã trở thành những biểu tợng đẹp về lòng dũng cảm. Lßng dòng c¶m lµ mét trong nh÷ng phÈm chÊt v« cïng quan träng cña con ngời. Bởi trong cuộc đời mình, chúng ta luôn phải đối diện với khó khăn, thử thách. Lòng dũng cảm là nghị lực, là sức mạnh, là ý chí kiên cờng để con ngời có thể vợt lên mọi gian nan thử thách, để có đợc sức mạnh chế ngự thiên nhiên, chiến thắng kẻ thù … và nhiều khi là để chiến thắng chính bản thân mình. Ng ời chiến sĩ ung dung, bình thản, không hề run sợ trớc mũi súng quân thù, đó là dũng cảm. Chú bé thoăn thoát bớc đi dới làn đạn quân thù để đa cho đợc bức th đề "thợng khẩn". Chị Trần thị Lí không hề run sợ và không chịu khuất phục trớc những đòn tra tÊn d· man cña giÆc. Tríc nh÷ng khã kh¨n, hiÓm nguy, con ngêi vÉn quyÕt t©m làm việc, hoàn thành nhiệm vụ, đó là dũng cảm. Dũng cảm là sẵn sàng đối diện với gian khó để thực hiện cho đợc mục đích đề ra. Trong cuéc sèng hoµ b×nh, chóng ta vÉn hµng ngµy hµng giê chøng kiÕn những hành động dũng cảm. Dũng cảm vạch trần những việc làm sai trái của ngời khác dù đó là những kẻ có chức có quyền, những chiến sĩ công an dũng cảm bắt tội phạm để giữ cho nhân dân có cuộc sống thanh bình, một bạn học sinh sẵn sàng lao xuống dòng nớc chảy xiết đề cứu bạn... Những con ngời dũng cảm ấy đã góp phần làm cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Chiến thắng đợc ngời khác đã rất khó khăn, nhng chiến thắng đợc chính bản thân mình còn khó khăn hơn nhiều. Dũng cảm để nhìn ra và công nhận những sai lầm khuyết điểm của mình. Dũng cảm để chiến thắng những ham muốn cá nhân, những tham vọng và những nhu cầu vô tận của mình. Không đủ nghị lực để vợt qua khó khăn đã bao ngời rơi vào cạm bẫy của những cám dỗ, để rồi trở nên nghiện ngập, trộm cắp… Không đủ dũng cảm để nhìn thẳng vào sự thật, để sửa chữa sai lầm mà bao ngời ngày càng dấn sâu vào con đờng tội lội để rồi khi có đủ dũng khí nhìn lại thì đã quá muộn. Chúng ta đã nghe nói rất nhiều đến lòng dũng cảm. Đó là một phẩm chất của những ngời anh hùng, làm nên những tấm gơng anh dũng, song đó cũng là phẩm chất không thể thiếu trong mỗi con ngời. Cuộc sống ngày càng khó khăn, để tồn tại con ngời phải đối diện với bao nhiêu thử thách, gian nan. Nếu không có đủ nghị lực và nếu không có lòng dũng cảm, chúng ta sẽ rất khó có đợc sự thành công trong cuéc sèng. Dòng c¶m lµ mét phÈm chÊt mµ chóng ta cã thÓ båi dìng th«ng qua rèn luyện. Cùng với lòng trung thực, dũng cảm sẽ là tố chất để mỗi ngời có thể lµ mét ngêi tèt. hång mai. §Ò 12. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay. Bµi viÕt Thơ là một khái niệm vô cùng quen thuộc đối với tất cả mọi ngời. Nếu yêu cầu đọc một bài thơ yêu thích chắc chắn ai cũng có thể đọc đợc ít nhất một bài. Song nếu phải giải thích thế nào là thơ thì lại là chuyện không đơn giản. Còn thế nµo lµ th¬ hay l¹i cµng khã..

(107) Th¬ lµ kÕt qu¶ cña sù th¨ng hoa c¶m xóc, lµ s¶n phÈm tinh thÇn cña nhµ th¬. Mỗi bài thơ là sự kết tinh vốn văn hoá, thể hiện cái nhìn về cuộc đời và biểu hiện nh÷ng tr¹ng th¸i xóc c¶m cña ngêi s¸ng t¸c. S¸ng t¹o b»ng c¶m xóc nªn thëng thøc còng ph¶i b»ng c¶m xóc. V× thÕ ngêi ta míi nãi "Th¬ lµ tiÕng nãi tõ tr¸i tim ®Ëp vµo tr¸i tim". Trớc hết, thơ hay phải là những vần thơ đợc sản sinh ra từ cuộc sống. Thơ phải lµ nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh vÒ cuéc sèng. Bµi th¬ lµ kÕt qu¶ sù céng hëng nhÞp đập trái tim nhà thơ với những "tiếng đời lăn náo nức". Những vần thơ của Nguyễn Du, Nguyễn Trãi trở thành những kiệt tác bất hủ bởi đó là nỗi lòng trăn trở của nhà thơ trớc cuộc đời lắm nỗi dâu bể. Xuất phát từ cuộc đời, vì con ngời thì thơ mới có thể sống cùng cuộc đời. Sức sống của những thi phẩm nh Độc Tiểu Thanh kí (NguyÔn Du), Cung o¸n ng©m khóc (NguyÔn Gia ThiÒu), th¬ Hå Xu©n H¬ng, Xu©n DiÖu, th¬ LÝ B¹ch, §ç Phñ sèng m·i víi thêi gian còng chÝnh nhê c¸i "t×nh đời tha thiết" luôn phập phồng sự sống trong mỗi dòng thơ. Tình đời là những giọt hång c©u nu«i sèng th¬, nh nhµ th¬ Tè H÷u tõng nãi vÒ th¬ NguyÔn Du: Tr¶i bao giã dËp sãng dåi Tấm lòng thơ vẫn tình đời thiết tha. Thơ hay phải đợc nhiều ngời đọc yêu thích, có đợc sự đồng điệu tâm hồn của nhiều ngời đọc, nói đến niềm vui nỗi buồn của nhiều ngời. Bởi "Thơ là những điệu hồn đi tìm những tâm hồn đồng điệu" (Tố Hữu). Mặc dù bài thơ xuất phát từ một trạng thái cảm xúc cá nhân của tác giả song đó phải là những cảm xúc chân thực, nh÷ng c¶m xóc trong s¸ng. T«i yªu em (Puskin), Bµi th¬ sè 28 - Ngêi lµm vên (R. Ta - go) Tù h¸t (Xu©n Quúnh)… lµ kh¸t väng t×nh yªu cña triÖu triÖu tr¸i tim nhân loại. Nhà thơ với khả năng trực giác đặc biệt nhạy cảm và vốn ngôn ngữ tinh tế của mình đã nói hộ chúng ta những khao khát, những đam mê, những rung động ch©n thµnh tríc cuéc sèng.… Véi vµng (Xu©n DiÖu) §©y th«n VÜ D¹ (Hµn MÆc Tử) là tình yêu tha thiết cuộc đời và khát vọng sống cháy bỏng của tấ cả chúng ta. Ngời đọc đến với thơ không phải đơn giản là đến với nguồn thông tin mà là đi tìm những tâm sự, những nỗi niềm trắc ẩn của chính trái tim mình. Với tất cả mọi ngời, bài thơ hay trớc hết phải là bài thơ có chứa đựng nỗi niềm suy t của chính họ. Thơ hay phải thể hiện những tình cảm tinh tế, phải làm cho tâm hồn ngời đọc phong phó h¬n. Nhµ th¬ lµ ngêi cã kh¶ n¨ng c¶m nhËn nh÷ng biÕn th¸i tinh tÕ cña cuéc sèng mµ kh«ng ph¶i ngêi b×nh thêng nµo còng cã kh¶ n¨ng kh¸m ph¸. V× thế, thơ sẽ là nơi để ngời đọc thông qua nhà thơ, hiểu thêm về cuộc sống xung quanh. Mùa thu với những bớc đi nhẹ nhàng của nó chỉ có thể đợc cảm nhận và diÔn t¶ mét c¸ch chÝnh x¸c vµ tinh tÕ víi kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña thi nh÷ng thi nh©n nh Xu©n DiÖu, Lu Träng L… Hơn một loài hoa đã rụng cành Trong vờn sắc đỏ rủa màu xanh Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸ §«i nh¸nh kh« gÇy x¬ng máng manh. (§©y mïa thu tíi) Thơ là nghệ thuật ngôn từ nên bài thơ hay ngôn từ phải đẹp, phong phú, mới mẻ, vừa thể hiện đợc vẻ đẹp của ngôn ngữ dân tộc, vừa làm giàu có ngôn ngữ dân tộc. Những thi nhân nh Hồ Xuân Hơng, Nguyễn Du là những ngời đã có công lớn.

(108) trong viÖc lµm nªn sù phong phó cña ng«n ng÷ d©n gian ViÖt Nam. Thơ phải hàm súc, phải gợi mở cho ngời đọc những ngẫm nghĩ, suy t, làm giàu có đời sống nội tâm của con ngời, kích thích con ngời suy nghĩ về cuộc sống để con ngời sống có tâm hồn hơn. Hoàng hạc lâu khiến ngời đọc nghĩ đến những vấn đề về giá trị của cuộc sống, Tôi yêu em khiến ngời đọc nghĩ đến tình yêu đích thực, Thơ mới thổi vào không khí ảm đạm, bế tắc của xã hội cú một khát khao sèng, kh¸t khao t×m lÝ tëng…. Mét bµi th¬ hay ph¶i lµ bµi th¬ cã sù kÕt hîp hµi hoµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè tõ cÊu tứ, thi tứ đến ngôn ngữ, cảm xúc, nh nhà thơ Xuân Diệu từng nói "Thơ hay nh con gµ ngon, ngon tõ phao c©u, ®Çu c¸nh, l¾t lÎo khóc x¬ng". Bài thơ hay là bài thơ có khả năng mang đến cho ngời đọc những rung động tinh tế và chân thành. Khi đọc bài thơ hay, ngời đọc có thể tìm thấy ở đó những c¶m xóc, suy t, tr¨n trë cña chÝnh m×nh. Th¬ kh«ng chØ lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt giải trí, đọc để vui, để th giãn, thơ phải là tấm gơng để con ngời nhìn thấy tâm hồn mình, đến với bài thơ hay nghĩa là tìm đến nơi ta có thể lắng nghe trái tim mình nói. Dù thế nào thơ hay vẫn phải là bài thơ chứa đựng những giá trị nhân văn cao c¶. hång mai. §Ò 13. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n học trung đại đã học: Đọc Tiểu Thanh ký (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu). Bµi viÕt Khi nãi vÒ sè phËn nµng KiÒu, NguyÔn Du ®au xãt viÕt r»ng: Đau đớn thay phận đàn bà Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung T tởng có vẻ thật bi quan, nhng thực tế là nh vậy. Dới chế độ phong kiến, ngời phô n÷ ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi, hä lµ n¹n nh©n cña mét sè t tëng phong kiÕn. T tởng “trọng nam khinh nữ” là nguyên nhân sâu xa dẫn đến những bi kịch số phận của phụ nữ. Ngời phụ nữ không đợc quyền quyết định số phận mình, không đợc học hành, họ phải chấp nhận sống phụ thuộc. Cảm thông và thấu hiểu nỗi đau đớn của thân phận đàn bà trong xã hội cũ, các thi nhân xa đã ghi lại những bi kịch ấy qua sè phËn cña mét sè ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn xa. Mçi con ngêi mét nçi ®au riªng nhng nçi ®au chung nhÊt vÉn lµ nh÷ng bÊt h¹nh trong cuéc sèng t×nh duyªn. Phụ nữ vốn là những ngời nhạy cảm. Chỉ riêng điều ấy thôi cũng đủ để họ phải chịu nhiều bất hạnh hơn đàn ông. Mềm yếu, đa sầu, đa cảm và cả đa đoan đã khiÕn ngêi phô n÷ lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng bÊt h¹nh cña m×nh dï hä sèng trong xã hội nào. Trong xã hội cũ, khi ngời đàn ông có quyền đợc lấy “năm thê b¶y thiÕp”, th× nh÷ng bÊt h¹nh mµ ngêi phô n÷ ph¶i gh¸nh chÞu l¹i cµng lín h¬n. Ngêi phô n÷ ph¶i sèng trong c¶nh “Chång chung ®©u dÔ ai nhêng cho ai”, hä ph¶i chịu những nỗi niềm cay đắng xót xa. Những khao khát hạnh phúc lứa đôi trọn vẹn luôn day dứt họ. Nữ sĩ Hồ Xuân Hơng - ngời phụ nữ đầy bản lĩnh - đã phải thèt lªn ®Çy uÊt øc khi ph¶i sèng trong nçi tñi hên Êy:.

(109) “Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng ChÐm cho c¸i kiÕp lÊy chång chung” Cũng cảnh lấy chồng chung, cơn ghen tuông quý tộc của Hoạn Th đã đẩy Thuý KiÒu – Thóc Sinh vµo c¶nh ngé Ðo le: Cùng trong một tiếng tơ đồng Ngêi ngoµi cêi nô, ngêi trong khãc thÇm Nµng TiÓu Thanh trong §éc TiÓu thanh kÝ cña NguyÔn Du vµ ngêi cung n÷ trong Cung o¸n ng©m còng chÞu chung nçi ®au nh thÕ. Nhng tÊm bi kÞch cña hä xãt xa h¬n nhiÒu. Nµng TiÓu Thanh tµi s¾c vÑn toµn l¹i ®a sÇu ®a c¶m ph¶i lÊy lÏ ngời đàn ông họ Phùng, nàng bị ngời vợ cả của chồng hành hạ đến phải chết trong cảnh cô đơn. Còn những ngời cung nữ vốn là những trang quốc sắc thiên hơng thì phải sống mỏi mòn trong cảnh cô đơn buồn tủi vì bị vua chúa bỏ quên giữa chốn thâm cung. Họ đều là nạn nhân của chế độ đa thê. May mắn hơn nàng Tiểu Thanh và ngời cung nữ, ngời chinh phụ đợc sống những năm tháng hạnh phúc lứa đôi mặn nồng. Nhng bi kịch của nàng lại bắt đầu từ chiến tranh. Nàng tiễn chồng ra đi với mong muốn chồng lập công để lấy ấn phong hầu. Ngời chinh phụ phải chờ chồng trong cảnh cô đơn. Phong hầu đâu cha thấy, nàng phải chờ đợi mỏi mòn trong cô độc, lặng lẽ nhìn tuổi xuân của mình trôi đi trong vô vọng. Niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi và sự cô đơn đã khiến ngời chinh phụ nhân ra rằng ấn phong hầu, công danh là phù phiếm và vô nghĩa. Trong cảnh cô đơn, ngời chinh phụ trong Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn còng cã t©m tr¹ng gièng nh ngêi chinh phô trong Khuª o¸n cña ]V¬ng X¬ng Linh: “Hèt kiÕn m¹ch ®Çu d¬ng liÔu s¾c Hèi giao phu tÕ mÞch phong hÇu” (Chợt thấy màu dơng liễu đầu đờng Hối hận đã để chồng đi tòng quân để tìm kiếm ấn phong hầu) TÊn bi kÞch chung nhÊt cña nµng TiÓu Thanh, ngêi cung n÷ vµ ngêi chinh phô còng chÝnh lµ bi kÞch cña ®a sè phô n÷ trong x· héi cò. §ã lµ tÊn bi kÞch h¹nh phúc lứa đôi không trọn vẹn. Khi ngời phụ nữ khônh đợc quyền quyết định hạnh phúc của mình thì họ không thể có đợc hạnh phúc, nếu có thì cũng rất mong manh. H¹nh phóc cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò phô thuéc vµo sù may m¾n mµ th«i: Th©n em nh h¹t ma sa Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày Bi kịch của nàng Tiểu Thanh là tấn bi kịch của phận lẽ mọn. Trong chế độ đa thª, ngêi vî c¶ cã quyÒn hµnh h¬n c¶, nÕu ngêi chång nhu nhîc, th× quyÒn sinh quyền sát sẽ thuộc về bà cả hoặc một ngời đàn bà ghê gớm nhất trong số các bà vợ. Và những ngời vợ khác chỉ còn biết sống trong đắn cay tủi hờn. Nàng Tiểu Thanh tài sắc nh thế nhng đã chết yểu bởi sự hành hạ trong ghen tuông của ngời vợ cả. Bi kịch thảm thơng của nàng đã khiến bao ngời phải rơi nớc mắt cùng Tố Nh: Chi phÊn h÷u thÇn liªn tö hËu.

(110) V¨n ch¬ng v« mÖnh luþ phÇn d Những ngời phụ nữ nh Tiểu Thanh thờng nhạy cảm, đa sầu. Chồng chung đã khổ lại còn bị hành hạ thì còn có bi kịch nào đau đớn hơn. Và kể cả khi đã chết đi, những tâm sự tủi hờn gửi gắm trong những trang thơ văn cũng bị hành hạ, bị đốt bá. Bi kÞch cña TiÓu Thanh lµ tÊn bi kÞch chung cña nhiÒu ngêi phô n÷ trong x· hội cũ. Họ không đợc hởng trọn hạnh phúc lứa đôi mà còn phải sống trong cô đơn ª chÒ nhôc nh·. Bi kÞch cña ngêi cung n÷ chèn th©m cung còng vËy. Ph¶i cã tuæi trÎ, cã nhan sắc họ mới đợc tuyển vào cung để hầu hạ nhà vua. Vào chốn thâm cung, hàng ngàn cung tần mỹ nữ chỉ có duy nhất một ngời để ngóng trông, đó là nhà vua. Họ phải sống trong hi vọng, trong mỏi mòn chờ đợi. Nhng tất cả đều rất mong manh. Có những ngời cung nữ cả đời bị chôn vùi trong chốn thâm cung, cả cuộc đời không một lần đợc nhìn thấy mặt vua. Khi tóc đã ngả màu hoặc khi đợc về quê họ vẫn là một cô gái. Có ngời may mắn đợc một đôi lần nhà vua ngó ngàng tới thì cũng chẳng hơn gì. Sau đó lại là chuỗi ngày sống trong đau khổ, trong mỏi mòn chờ đợi, để rồi bị những nỗi khao khát hạnh phúc vò xé cõi lòng. Sống cuộc đời cung nữ, không chỉ cô đơn, tủi hờn mà họ còn phải tranh giành nhau bằng tiền, bằng thế lực và bằng thủ đoạn để có thể đợc gần vua. Khi bị thất sủng, trong chốn thâm cung, họ chỉ còn biết sống trong vô vọng, sống trong cô độc, buồn tủi. Thật chua xót khi ngời con gái trẻ tuổi tràn đầy sức sống và khát vọng ngày nào nay đã trở thành ngời phụ nữ cô độc, để rồi họ phải cất lên lời than đầy uất ức: §ªm n¨m canh lÇn n¬ng v¸ch quÕ Cái buồn này ai để giết nhau GiÕt nhau ch¼ng c¸i lu cÇu Giết nhau bằng cái u sầu độc cha” Bi kịch của ngời cung nữ đã chứng tỏ rằng chế độ cung tần là nơi thể hiện rõ nhất bản chất vô nhân đạo của chế độ phong kiến. Chế độ ấy đã cớp đi của ngời phụ nữ quyền đợc sống, đợc hởng hạnh phúc của một con ngời bình thờng. Chốn thâm cung là nấm mồ chôn sống bao ngời con gái tài sắc. Đó cũng là bãi chiến địa của những ngời đàn bà. Họ tranh giành, ghanh đua để có đợc một chút hạnh phúc, mét chót quan t©m cña ngêi chång chung quyÒn quý. Ngời cung nữ mỏi mòn trong cô độc vì phận cung nữ chốn thâm cung còn ngời chinh phụ lại mỏi mòn trông đợi ngời chồng đi chiến trận. Mong chồng mang ấn phong hầu trở về để rạng danh dòng họ nhng sự trông đợi của họ là vô vọng. Ngời chinh phụ cô độc trong sự mỏi mòn. Niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi đã giày vò nàng. Bi kịch của nàg chính là nỗi cô đơn. Ngời chinh phu ra đi không hẹn ngày trở lại. Những cuộc chiến tranh phong kiến đã cớp đi của nàng hạnh phóc vµ tuæi trÎ. Mỗi ngời phụ nữ một số phận khác nhau những họ đều rơi vào bi kịch. Bi kịch chung nhất của họ là hạnh phúc lứa đôi bị dang dở. Nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự dang dở ấy chính là tính chất phi nhân đạo của chế độ phong kiến. Đó là chế độ n¨m thª b¶y thiÕp, lµ chiÕn tranh phi nghÜa, lµ méng c«ng hÇu. C¸c thi nh©n xa víi niềm cảm thông sâu sắc của mình đã cất lên tiếng nói đòi quyền sống, quyền đợc hạnh phúc cho những ngời phụ nữ. Niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi là niềm khát khao chính đáng của ngời phụ nữ nói riêng và của con ngời nói chung..

(111) hång mai. §Ò 14. Bµi häc vÒ nh©n c¸ch vµ lèi sèng mµ anh chÞ rót ra tõ c¸c c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é. Bµi viÕt Thái phó Tô Hiến Thành và Thái s Trần Thủ Độ là hai danh nhân văn hoá đất Việt, hai ngời có công rất lớn đối với sự thịnh vợng của hai triều đại phong kiến ViÖt Nam. Hä lµ nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng vÒ lèi sèng vµ nh©n c¸ch. Qua c©u chuyÖn về Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ, nguời viết sử hớng đến mục đích đề cao lòng trung thùc, ca ngîi tÊm lßng lu«n v× d©n v× níc cña hä. C¶ hai vÞ tíng ®Çu triÒu này đều luôn đặt quyền lợi của dân tộc, đất nớc lên trên quyền lợi gia đình và cộng đồng. Câu chuyện về hai vị tớng này mang đến cho chúng ta những bài học nhân sinh v« cïng quý gi¸. Trung thực là phẩm chất vô cùng đáng quý ở mỗi ngời. Trung thực với mọi ngêi xung quanh, trung thùc víi chÝnh m×nh chóng ta sÏ kh«ng lµm ®iÒu g× khuÊt tất. Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ đều là những con ngời rất trung thực và thẳng thắn. Là những ngời đứng đầu triều, mỗi lời nói, mỗi cách ứng xử đều ảnh hởng đến vơng pháp, vì thế họ luôn trung thực và công bằng khi giải quyết công việc. Thế nhng điều đáng trân trọng và đáng để chúng ta học tập ở hai con ngời ấy chÝnh lµ tÊm lßng m×nh v× mäi ngêi. §iÓm chung gi÷a T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ Độ chính là tấm lòng luôn vì nớc vì dân, biết đặt quyền lợi của tập thể lên trên quyền lợi cá nhân. Đó là biểu hiện của tinh thần trách nhiệm đối với dân tộc, đối với cộng đồng. Trần Thủ Độ ban thởng cho ngời lính canh vì anh ta đã giữ nghiêm phép nớc, mặc dù anh ta làm trái ý của Linh Từ quốc mẫu. Ông ban thởng cho ngời dám nói thẳng nói thật với đức vua dù ngời đó nói không tốt về mình. Dù việc nhỏ hay việc lớn, Trần Thủ Độ đều vì mục đích giữ nghiêm phép nớc. Một chức câu đơng nhỏ dành cho ngời họ hàng của Linh Từ quốc mẫu – vợ ông – là việc kh«ng khã. Nhng «ng kh«ng lµm theo ý cña vî. Bëi v×, «ng kh«ng muèn mét chót lîi léc nhá cña ngêi th©n lµm phÐp níc kh«ng nghiªm, sö viÖc kh«ng c«ng b»ng. Vì trách nhiệm nặng nề mà triều đình đã đặt lên vai, thái s Trần Thủ Độ đã sẵn sàng hy sinh những quyền lợi riêng t để giữ nguyên phép nớc. Th¸i phã T« HiÕn Thµnh còng kh«ng v× miÕng måi danh väng, tiÒn b¹c mµ làm trái đạo trời. Ông cũng không sợ cả những lời doạ nạt. Ông đã dũng cảm bảo vệ di chúc của nhà vua. Vì quyền lợi của dân tộc, ông đã tiến cử ngời thực sự có tài chứ không tiến cử ngời ngày đêm hầu hạ mình. Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta vẫn phải thờng xuyên đối phó với những mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng. Nhiều khi một chút lợi của riªng m×nh l¹i g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho tËp thÓ, cho mäi ngêi xung quanh. Nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng vÒ nh©n c¸ch vµ lèi sèng cña ngêi xa nh¾c nhë chóng ta phải sống sao cho phải đạo, phải biết điều hoà mối quan hệ giữa quyền lợi của bản th©n vµ lîi Ých cña tËp thÓ, cña nh÷ng ngêi xung quanh, kh«ng nªn chØ lo cho b¶n thân mình. Có nhiều ngời, vì cái lợi trớc mắt của bản thân đã sẵn sàng gây nên tai ho¹ hoÆc nh÷ng mÇm ho¹ cho c¶ x· héi. Khi lµm viÖc g× chóng ta còng ph¶i c©n nh¾c c¸i lîi vµ c¸i h¹i nã g©y nªn cho x· héi. §Ó trë thµnh nh÷ng con ngêi cã Ých cho x· héi, chóng ta cßn ph¶i biÕt nh×n xa.

(112) trông rộng, phải biết sống đúng đạo làm ngời. Xã hội sẽ tốt đẹp hơn nếu mỗi ngời đều có trách nhiệm, đều có ý thức xây dựng tập thể. Sự ích kỷ, chỉ bo bo quyền lợi cña riªng m×nh sÏ khiÕn cho con ngêi sèng nhá nhen vµ tÝnh to¸n. Mµ nh÷ng tÝnh to¸n nhá nhen bao giê còng g©y nªn nh÷ng ®iÒu kh«ng tèt cho ngêi kh¸c vµ cho c¶ b¶n th©n ngêi Ých kû. Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é lµ nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng ngêi vÒ nh©n c¸ch. Hä mang nh÷ng tr¸ch nhiÖm v« cïng nÆng nÒ đối với triều đình, cách ứng xử của họ liên quan đến lợi ích, sự sống còn của cả một triều đình nên họ phải cân nhắc, phải thận trọng. Chúng ta chỉ là những con ngời bình thờng song cũng vẫn là một cá nhân của xã hội. Hành động của chúng ta cũng liên quan đến những ngời xung quanh nên chúng ta cũng phải biết xử xự sao cho đúng, cho hợp lẽ phải, lẽ đời. Biết sống vì mọi ngời, sẵn sàng hy sinh lợi ích của bản thân để củng cố lợi ích của dân tộc là truyền thống, lối sống vô cùng tốt đẹp của nhân dân ta. Và những anh hïng d©n téc, danh nh©n v¨n ho¸ lµ nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng ngêi, lµ biÓu tîng đẹp đẽ cho tinh thần ấy. Lòng trung thực, tinh thần tập thể và trách nhiệm đối với nhân dân, với đất nớc là những điểm sáng trong nhân cách và lối sống của những ngời nh Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ, là những tấm gơng để chúng ta soi mình và sửa mình sao cho hợp lẽ đời. hång mai. III. Tham kh¶o Trong thÕ giíi AIDS, im lÆng lµ chÕt Lêi c¶nh b¸o trªn cña Tæng th ký LHQ Ko-phi An-nan mang nhiÒu th«ng ®iÖp đáng quan tâm. Sự phân biệt đối xử, kỳ thị và thái độ thờ ơ của cộng đồng lẫn chính phủ các quốc gia đang mang lại nhiều cái chết thơng tâm không đáng có vì c¨n bÖnh nµy. Nhắn nhủ với báo giới bên lề Hội nghị Quốc tế AIDS lần thứ 15 đợc tổ chức tại B¨ng-cèc, Th¸i Lan, Tæng th ký Liªn hîp quèc Ko-phi An-nan nãi: "NÕu cã ®iÒu chúng tôi đã học đợc qua hai thập kỷ AIDS hoành hành, thì đó là trong thế giới của AIDS, im lÆng lµ chÕt... Lµ nh÷ng ngêi thuéc giíi truyÒn th«ng, c¸c b¹n h·y ®em căn bệnh này ra khỏi bóng tối và hãy để mọi ngời nói về nó một cách cởi mở và có hiÓu biÕt". Đối với giới lãnh đạo các nớc, Tổng th ký Liên hợp quốc Ko-phi An-nan nhấn mạnh: cần nói về AIDS với quan điểm tự hào, không phải là điều đáng xấu hổ. Các níc nghÌo cÇn nhËn thøc râ th¶m ho¹ AIDS vµ c«ng khai th«ng b¸o thùc tr¹ng l©y nhiễm HIV/AIDS ở nớc mình, từ đó có đợc sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế. Thực chất, đối với các nớc nghèo, vấn đề lớn cha hẳn là thiếu nguồn tài chính quốc tế hỗ trợ cho chơng trình phòng chống AIDS mà là thiếu các điều kiện cơ sở hạ tầng để thùc hiÖn tèt c¸c ch¬ng tr×nh ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh. Cßn ë c¸c níc giµu, ®iÒu kiÖn cơ sở vật chất đầy đủ cũng cha đảm bảo thành công trong cuộc đấu tranh với AIDS, mà chính là cần sự quan tâm không phân biệt đối xử với mọi tầng lớp, thµnh phÇn nhiÔm bÖnh. §¬n cö ngay t¹i níc Mü, x· héi vÉn tù hµo vÒ nh÷ng gi¸ trị nhân quyền và văn minh, tình trạng phân biệt chủng tộc và thái độ thờ ơ của giới lãnh đạo cũng gây ảnh hởng đến cuộc chiến chống AIDS. Vấn đề ngời Mỹ gèc Phi nhiÔm HIV t¹i níc nµy ®ang ngµy cµng gia t¨ng khi cã h¬n 50% sè ngêi nhiÔm HIV ë Mü lµ ngêi da mµu. Nhng trong 5323 ¸p phÝch tuyªn truyÒn vµ 445.

(113) bài phát biểu tại Hội nghị Quốc tế lần thứ 15 về AIDS, trong đó có nhiều bài phát biểu của Mỹ, không có một dòng nào nhắc đến tình trạng lây nhiễm HIV/AIDS cña ngêi Mü gèc Phi. Đối với cộng đồng xã hội, để tạo đợc bầu không khí cởi mở cho những bệnh nhân AIDS tự tâm sự và trao đổi, cũng nh để mọi ngời dân có kiến thức hòng chống lây nhiễm, cần xoá bỏ những t tởng kỳ thị và phân biệt. Tổ chức lao động quốc tế mới đây kêu gọi mọi ngời lao động nên tự nguyện thử HIV, xem đây là hoạt động thờng kỳ. Một quan chức hoạt động trong lĩnh vực phòng chống AIDS cấp độ toàn cầu từng nhận định, nếu 90% số ngời nhiễm HIV không biết mình nhiễm bệnh, coi nh sự nghiệp phòng chống HIV/AIDS đã thất bại, một hiện trạng ®ang x¶y ra ngay t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Héi nghÞ vÒ AIDS t¹i Th¸i Lan còng đề cập đến vấn đề này và khuyến khích thử nghiệm HIV thờng kỳ, áp dụng đối với các bệnh nhân đến khám chữa bệnh tại các bệnh viện, trung tâm y tế. Những ngời này nếu đợc yêu cầu thử luôn cả virus HIV nhng họ có thể từ chối nếu không muèn. Theo đánh giá của Tổng th ký Liên hợp quốc Kô-phi An-nan, thảm hoạ AIDS không chỉ là vấn đề sức khoẻ mà còn đe doạ trực tiếp đến tiến trình phát triển của nhân loại. Nhng kể từ hội nghị quốc tế cuối cùng về AIDS đợc tổ chức năm 2002 đến nay, tốc độ hoành hành của dịch bệnh đã gia tăng chóng mặt khi có đến 6 triệu ngời thiệt mạng so với tổng số 20 triệu bệnh nhân đã chết vì AIDS kể từ khi phát hiÖn ca ®Çu tiªn vµo n¨m 1981. Trªn thÕ giíi hiÖn cã 38 triÖu ngêi nhiÔm AIDS, riêng trong năm 2003 có đến 4,8 triệu ca nhiễm mới. Căn bệnh cũng đang đe doạ ngày càng lớn đến phụ nữ và trẻ em khi có đến hơn nửa số ngời nhiễm bệnh ở độ tuæi trëng thµnh lµ phô n÷, cßn sè trÎ em bÞ må c«i v× mÊt cha, mÑ do AIDS ®ang ngày càng tăng. Trẻ em cũng khó có cơ hội đợc chữa trị AIDS do thiếu thuốc riêng thÝch hîp. (Theo Tạp chí Những vấn đề chính trị - xã hội, sè 8/2004, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh). Suy nghÜ vÒ mÑ 1. Mẹ tôi ngời mẹ Việt Nam. Hy sinh chịu đựng muôn vàn khó khăn. Mẹ tôi là ngời mẹ đáng kính trọng nhất. Đừng có ai tranh cãi với tôi về điều đó. Bởi mẹ là ngời tôi yêu nhất trên đời. 2. Cha mẹ sinh thành ra tôi nhng xác thân tôi đợc trích ra từ một phần của mẹ. M¸u thÞt t«i lµ mét phÇn m¸u thÞt c¬ thÓ mÑ. MÑ nu«i nÊng t«i tõ trong bông mÑ, rồi từ nguồn sữa mẹ. Trong bài học từ ngữ Hán Việt của ngời xa gửi gắm, tôi đọc và hiểu đợc rằng tử số là số con, mẫu số là số mẹ. Trong phân số cuộc đời ta luôn lµ mét phÇn cña mÑ. MÉu lµ tiÒn vèn. Tö lµ tiÒn l·i. DÉu mai nµy t«i søc dµi vai réng. DÉu mai nµy t«i lµ tØ phó, t«i vÉn nhí r»ng t«i ®i ra tõ mÑ, t«i còng chØ lµ phÇn l·i tõ mÑ mµ th«i. Và tôi hiểu nh thế nào là "Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con". 3. Trong Kinh B¸o ©n LÔ Vu Lan r»m th¸ng b¶y cã c©u: "Chç ít mÑ n»m chç ráo con lăn". Ngày còn nhỏ tôi hiểu đó là tình mẫu tử của ngời mẹ nghèo trong ngôi nhà mái dột mẹ nhờng cho con chỗ khô. Sau này tôi hiểu đó là tình mẫu tử của tất cả mọi ngời mẹ nuôi con. Khi con còn đỏ hỏn, mỗi đêm ngày con tè dầm.

(114) hµng mÊy chôc lÇn. Ngµy xa kh«ng tiÖn nghi nh b©y giê, nh÷ng manh chiÕu kh«ng kịp khô mà luôn tím bầm nớc giải. Mẹ phải nằm lên đó cho chóng ráo để lợt khác chuyển chỗ con nằm. Một tình mẹ mộc mạc đơn sơ mà sao đi hết nửa đời ngời câu v¨n kia t«i míi hiÓu. 4. Êy thÕ mµ, nÕu ph¶i n»m trong sè nh÷ng ngêi nghÌo th× ngêi mÑ lµ ngêi nghÌo nhÊt v× ngoµi b¶n th©n m×nh ra, mÑ cßn mang g¸nh nÆng chi tiªu chî bóa cho cả gia đình. 5. Khi ta yÕu ®uèi trong th©n x¸c bÐ báng hay khi ta trong phót søc tµn lùc kiệt, nếu nh chỉ một từ cuối cùng ta còn có thể gọi đợc thì đó phải là từ Mẹ. Bởi MÑ lµ tõ cã cÊu ©m dÔ ph¸t ©m nhÊt vµ Ýt tèn søc nhÊt. §ã lµ phô ©m m«i - m«i cộng với một nguyên âm đơn, khép. Chỉ cần bạn mấp máy môi là có ngay mẹ. 6. Than ôi, không hiểu sao trên đời này vẫn còn những ngời con bất hiếu. Những đứa con làm mẹ đau. Tôi cũng đã có lần làm mẹ đau. Tôi đã đạp vào bụng mẹ từ bên trong. Cũng chỉ vì ngày đó tôi mới là phôi, là thai, tôi đâu đợc là Ngời. Ngày ấy tôi còn nằm trong bụng mẹ. Và tôi biết, và hỡi những ngời con đều nên biết, đó là lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng ta đáng đợc tha thứ khi làm cho mÑ ta ®au. §oµn C«ng Lª Huy. Suy nghÜ vÒ viÖc häc nh©n mïa tùu trêng Đã lại thêm một mùa tựu trờng, mùa của những đám mây bàng bạc trôi trên không và lá ngoài đờng rụng nhiều. Lòng ta lại nh chú bé ngày đầu đi học trong v¨n cña Thanh TÞnh. Cã bao giê ta tù hái v× sao ®o¹n v¨n T«i ®i häc l¹i sèng l©u nh vËy trong ký øc của ai đã từng là học trò? Có phải vì nó đã đợc in vào sách tập đọc cấp một? Có phải vì mùa đến trờng lặp lại hàng năm nên dễ nhớ? Hay vì đó là tâm trạng quá ®iÓn h×nh cña mét chó bÐ ngµy ®Çu lµm "sinh viªn" líp 1? Sớm mai hôm ấy, sớm mai đầy sơng thu và giá lạnh, chú bé đợc mẹ âu yếm dắt tay đi trên con đờng làng dài và hẹp. Con đờng này chú đã quen đi lại lắm lần nhng lần này bỗng lạ. Cảnh vật chung quanh nh có nhiều thay đổi lớn. Tất cả thực ra chØ v× h«m nay "t«i ®i häc". ý nghÜa s©u s¾c lµm nªn sù ®iÓn h×nh bÊt hñ cña mét t©m tr¹ng n»m trong ba ch÷ T«i ®i häc. Sù häc lµ chiÕc b¶n lÒ më ra phÝa s¸ng, khÐp l¹i gi÷a bãng tèi. Sù häc lµ nhÞp cÇu b¾c bªn nµy bê m«ng muéi sang bªn bê ch©n lý. Học cho nên ngời, học để không chỉ sống phần "con". Học để biết chung sống cùng nhau trong cộng đồng, trong một thế giới ngày càng chật hẹp khi mà ranh giới của địa hạt thông tin ngày càng nhoà đi. Học để biết uống nớc đun sôi để nguội. Học để biết không ai có thể suy nghĩ hộ và quyết định cho hiểu biết của chính ta. Học để biết ơn Đác-uyn, Men-đen, những Niu-tơn, Anh-xtanh,... Biết ơn nh÷ng nhµ b¸c häc d¸m cÊy lªn c¬ thÓ cña chÝnh m×nh nh÷ng vi trïng thÝ nghiệm... Và vô cùng nhiều những ngọn đuốc khác đã dẫn đờng cho tơng lai nhân lo¹i..

(115) Học để biết ơn con ngời có 200 ngàn năm câm lặng trớc 300 ngàn năm biết nói. Học để biết một Cổ đại loé sáng, một Đêm trờng Trung cổ tối tăm, một Phục hng xanh l¹i mµu nh©n b¶n, mét Cæ ®iÓn mùc thíc, mét ¸nh s¸ng bõng lªn lý trÝ và một Hiện đại đầy quyến rũ mà còn đó bao ngổn ngang gò đống... Để biết chớp mắt là một chiều dài thời gian niên đại. Học để thấy trong một giọt nớc có phân tử, có nguyên tử, có 1H 2O. Học để biết giọt nớc ở Việt Nam cũng giống nh giọt nớc ở bên kia bờ đại dơng, ở Nga, ở §øc. Giät níc cã thÓ soi bãng mäi g¬ng mÆt ngêi. Vµ nh vËy còng chØ cã häc míi gióp em lµm mét - con - ngêi mang tÇm vãc nh©n lo¹i. Chính ý nghĩa lớn lao của sự học đã khiến chú bé mơ hồ dự cảm về những đổi thay kỳ diệu kể từ khi con ngời bớc chân đến lớp. Có thể nói mọi con đờng đi lên của nhân loại đều bắt đầu từ nhà trờng. Chó bÐ cña Thanh TÞnh n¸o nøc mµ còng "hoang mang", lµ bëi chó ®ang g¸nh trách nhiệm quá lớn lao đợc làm ngời tiếp nhận và kế thừa cả kho trí thức vĩ đại cña nh©n lo¹i. Sø m¹ng cña kÎ sÜ lµ vËy. DÉu cßn nhiÒu tr¨n trë, dÉu cßn nhiÒu thiÖt thßi, dÉu cßn khã kh¨n, dÉu "hoang mang" thì cũng xin hãy "náo nức" mà nói rằng xin cảm ơn đời đợc còn làm một bông hoa phợng trong sân trờng và hạnh phúc thay nếu đợc viết 3 chữ Tôi đi häc m·i m·i ë th× hiÖn t¹i. §oµn C«ng Lª Huy. Sù dòng c¶m cña kh¸t väng Khi nhµ th¬ Lu Quang Vò viÕt c©u th¬ "T«i ch¸n c¶ b¹n bÌ t«i, mÊy n¨m råi họ chẳng nói đợc câu gì mới" thì hẳn là Vũ buồn. Nhng nỗi buồn đó chắc chắn sẽ là lớn hơn rất nhiều nếu không xảy ra với thi ca mà xảy ra với kiến thức đời sống, với khoa học kỹ thuật và công nghệ, bởi ở đó ngời ta luôn chờ đợi những tiến bộ tÝnh theo tõng phót tõng giê. Thơ đời sau có thể không bằng đợc thơ Đờng, thơ Tống. Một nhà văn hôm nay cã thÓ nãi kh«ng "vËt" næi mét nhµ v¨n thêi Cæ ®iÓn hay Phôc hng. Còng nh một Nguyễn Du của Trung đại bóng rợp trùm lên cả đơng đại là chuyện dễ chấp nhận. Nhng thật bất hạnh nếu chiếc máy hơi nớc của thế kỷ XV đến hôm nay vẫn tiếp tục bò lê bò càng trên phố xá đông đúc. Thật bất hạnh nếu vi trùng lao cho đến hôm nay vẫn cha có tên gọi là vi trùng Cốc. Thật bất hạnh nếu trong vốn từ vựng của loài ngời hôm nay cha biết đến từ vắc-xin và thật bất hạnh khi con quỷ ®Ëu mïa vÉn tiÕp tôc thß bµn tay gím ghiÕc lªn nh÷ng g¬ng mÆt thiªn thÇn cña các em bé ngày nay. Muốn có đợc sự tiến bộ để vợt lên, để cho hôm nay khác hôm qua nh vËy ph¶i b¾t ®Çu tõ kh¸t väng. Trớc hết là khát vọng của con ngời vợt qua tăm tối của nhận thức để tìm đến sù thËt - sù thËt cña kiÕn thøc, cña ch©n lý khoa häc. §ã còng lµ kh¸t väng tù do cña con ngêi, bëi ngêi ta chØ thùc sù tù do khi cã đủ hiểu biết. "Tự do là tất yếu đợc nhận thức" (Các Mác). Đó còn là khát vọng của lòng yêu nớc, yêu thơng con ngời, muốn thay đổi c¸ch nghÜ c¸ch lµm, sao cho x· héi tèt h¬n, ®a cuéc sèng con ngêi tiÕn lªn mét b-.

(116) ớc phát triển mới. Ông Nguyễn Trờng Tộ thuở còn bé thơ đã bỏ thời gian đi dọc con đê sông Hồng suốt hai ba ngày, để quan sát, để ớc lợng những đống cát trong lòng sông cao hơn mặt ruộng bên ngoài đê đến một hai trợng thì hẳn là không phải vì để vui chơi mà vì ông thơng ngời dân châu thổ sông Hồng thờng xuyên trong cảnh lụt lội. Đê Văn Giang ở Hng Yên hồi đó vỡ 18 năm liền. Để rồi lớn lên, bằng những nghiên cứu thực nghiệm, ông đề xuất giải pháp trị thuỷ sông Hồng bằng ý kiến trái ngợc và mới lạ, không phải đắp đê mà là đào kênh giảm lu lợng để vừa tránh hoạ vỡ đê lại tận dụng đợc phù sa cho cả một vùng đất châu thổ của ông cha để lại. Đây chỉ là một ý kiến nhỏ trong vô số những luận điểm đề xuất để canh tân đất nớc của ông Nguyễn Trờng Tộ. Nhng t¹i sao kh¸t väng l¹i cÇn cã lßng dòng c¶m? Bởi con ngời không dám phủ định những tri thức của chính mình. Nghiệp chớng này ngời ta gọi là sở tri chớng. Trong lịch sử dằng dặc gần 20 thế kỷ, chỉ vì ngời ta lỡ tin theo A-ri-xtốt rằng vật nặng rơi nhanh hơn vật nhẹ mà đến cuối thế kỷ 16, khi Ga-li-lê trèo lên đỉnh tháp nghiêng Pi-sa để thả hai viên bi nặng nhẹ khác nhau rơi xuống đất để làm thực nghiệm cho mọi ngời thấy tận mắt rằng vận tốc hai viên bi đó giống nhau thì lập tức ông đã bị cho thôi việc và khởi đầu của bao nỗi đoạ đầy danh dự, kéo dài cho đến tận cuối thế kỷ XX. Cuộc đời của Nguyễn Trờng Tộ phần nào đó, cũng nh vậy. Em muèn tËp sèng tù lËp, cÇn lßng dòng c¶m... Suy cho cïng, chÝnh nhê ngîc gió mà những cánh diều đã bay lên. §oµn C«ng Lª Huy. Suy nghĩ về tình yêu đất nớc Truyện Cậu bé đánh trống ngời Xác-đê-nha đã làm cho con cảm động sâu sắc, thế thì sáng hôm nay chắc là con phải làm dễ dàng bài văn đầu đề: Tại sao cậu yêu đất nớc của cậu? "Tại sao tôi yêu đất nớc của tôi?". Câu hỏi ấy chẳng đã gợi lên ngay trong ý nghĩ của con vô số câu trả lời hay sao? Tôi yêu đất nớc của tôi là vì mẹ tôi sinh ra ở đó; vì dòng máu chảy trong huyết quản của tôi là hoàn toàn thuộc về đất nớc tôi, vì dới mảnh đất thiêng liêng ấy đã chôn những ngời mà mẹ tôi thơng xót và cha tôi tôn kính; vì thành phố mà tôi đã sinh ra, cái tiếng mà tôi nói, những quyển sách dạy tôi học, vì em trai tôi, em gái tôi, bạn bè tôi và cả dân tộc vĩ đại mà tôi đang sống trong đó, thiên nhiên tơi đẹp bao quanh tôi; tóm lại, tất cả những gì tôi thấy, tất cả những gì tôi yêu mến, tôi kính phục, tất cả đều là những bộ phận hợp thành đất nớc tôi. Ôi! Giờ thì con cha thể hiểu hết tình yêu nớc ấy đợc. Sau này, khi khôn lín, con sÏ c¶m thÊy râ h¬n; sau mét cuéc ®i xa trë vÒ, mét buæi s¸ng nä, tùa vµo bao lơn của con tàu, con trông thấy ở chân trời những dãy núi xanh biếc của đất nớc con; bấy giờ con sẽ không tài nào cầm nổi những giọt lệ cảm kích và một tiếng kªu vui mõng. Con sẽ cảm thấy tình yêu nớc, khi ở nơi xa lạ, giữa đám đông ngời dửng dng víi con, con chît nghe t©m hån con ®Èy con l¹i phÝa mét ngêi c«ng nh©n kh«ng quen biết, khi đi qua đã nói một vài tiếng bằng ngôn ngữ của con. Con sẽ cảm thấy qua cơn phẫn nộ đau đớn làm con đỏ mặt tía tai, khi con nghe một ngời nớc ngoài thoá mạ đất nớc của con. Con sẽ cảm thấy lòng yêu nớc mãnh liệt hơn, và tự hào.

(117) hơn, khi sự đe doạ của một nớc thù địch làm nổi lên một cơn bão lửa trên Tổ quốc, vµ con thÊy kh¾p n¬i nh÷ng thanh niªn gi¬ng cao vò khÝ, nh÷ng ngêi cha «m h«n con và nói: "Dũng cảm lên", và những bà mẹ vui vẻ tiễn đa quân đội lên đờng với lêi chóc: "H·y chiÕn th¾ng!". Con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc nh mét niÒm vui thiêng liêng nếu con đợc hạnh phúc trông thấy những trung đoàn trở về thành phố, qu©n sè tiªu hao, qu©n sÜ kiÖt lùc, nhng khoÐ m¾t chãi läi vÎ rùc rì cña chiÕn thắng, con sẽ cảm thấy lòng yêu nớc khi trông thấy lá cờ ba màu lỗ chỗ vết đạn; theo sau lµ mét ®oµn dµi nh÷ng chiÕn sÜ ngÈng cao ®Çu quÊn b¨ng c¸nh tay buéc chÐo v× th¬ng tËt; hä ®i gi÷a mét rõng ngêi nhiÖt liÖt tung hoa nh ma vµo hä, göi đến họ nào lời cầu chúc, nào những cái hôn. En-ri-cô ạ, lúc đó con sẽ hiểu thế nào là tình yêu đất nớc. Đó là một tình cảm vĩ đại và thiêng liêng đến mức nh thế này, con ạ. Giá một ngày nào đó bố thấy con từ một trận chiến đấu vì Tổ quốc mà trở về, bình yên vô sự, nhng lại biết rằng con, dòng máu và là đứa con thân yêu của bố, để bảo toàn tính mạng đã trốn tránh nguy hiểm... thì bố của con ngày nay mỗi lần con đi học về bố đón con với một tiếng reo vui, lúc ấy bố sẽ đón con với một tiếng nấc đau đớn; bố sẽ không còn có thể yêu con đợc nữa, và bố sẽ chết với nh¸t dao g¨m Êy ®©m vµo tim. Bè cña con. ét-môn-đô đơ A-mi-xi. LuËn vÒ nguyªn lý v¨n ch¬ng Phµm viÖc g× còng cã nguyªn lý. Nguyªn lý tøc lµ c¸i lÏ c¨n nguyªn cña viÖc Êy. V¨n ch¬ng còng vËy. §Æt nªn c©u th¬ c©u h¸t, viÕt ra bµi luËn, bµi v¨n, th× gäi lµ v¨n ch¬ng. Song thö xem c¨n nguyªn cña v¨n ch¬ng Êy, bëi lÏ g× mµ cã, v× ë ®©u mµ sinh ra th× gäi lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng. Cha mÑ d¹y con, gi¶ng gi¶i ®iÒu h¬n lÏ thiÖt, r¹ch rßi kÏ tãc ch©n t¬. Hai ngêi tù t×nh biÖt ly víi nhau, Êm l¹nh ngät bïi, kÓ hÕt nçi nµy kÓ sang nçi kh¸c. Ngêi đàn bà lỡ bớc, thở dài than vắn, phàn nàn những số phận hẩm hiu. Đứa mục đồng đi chăn trâu, nhân khi thích chí nghêu ngao vài tiếng giữa đồng, đó toàn là cái mầm của văn chơng cả. Nói cho cùng thì một tiếng cời một tiếng khóc của đứa trẻ th¬, còng lµ c¸i gèc v¨n ch¬ng. Ngêi ta cã tÝnh t×nh, cã t tëng, cã ng«n ng÷ v¨n tù, th× tù nhiªn ph¶i cã v¨n ch¬ng. TÝnh t×nh ngêi ta c¶m xóc víi ngo¹i vËt, sinh ra khi mõng, khi giËn, khi vui, khi buån, khi xãt xa, khi ham muèn. C¸c mèi t×nh Êy chøa ë trong bông, tÊt ph¶i phát tiết ra nhời nói: đó tức là nguyên lý văn chơng. T tëng c¸i suy nghÜ tù trong ãc biÕt ph©n biÖt lÏ ph¶i lÏ tr¸i, biÕt ph¸n ®o¸n điều dở điều hay, biết suy xét đến những lý cao xa, mắt không trông thấy tai không nghe tiếng. Những điều nghĩ ra đợc lại muốn tỏ cho ngời khác biết, đó cũng là nguyªn lý v¨n ch¬ng. Cã tÝnh t×nh, cã t tëng, mµ nÕu kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù th× còng kh«ng thành văn chơng đợc. Xem nh giống súc vật có cảm giác, có tri thức, mà không có v¨n ch¬ng lµ bëi v× kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù. VËy ta ph¶i nhê cã ng«n ng÷ v¨n tù mới đạt đợc tính tình t tởng của ta, thì ngôn ngữ văn tự cũng là cái nguyên lý của v¨n ch¬ng. Nãi rót l¹i th× së dÜ cã v¨n ch¬ng, mét lµ bëi ë tÝnh t×nh, hai lµ bëi ë t tëng, ba.

(118) là bởi ở ngôn ngữ văn tự, đó là ba cái căn nguyên trớc nhất. Có ba cái căn nguyên ấy, rồi những sự quan cảm ở bề ngoài đa đến mới thành ra văn chơng vậy. Quan c¶m bÒ ngoµi, th× l¹i do ë c¶nh tîng cña t¹o ho¸, do ë c«ng viÖc cña cuộc đời và ở cảnh ngộ của một mình. C¶nh tîng cña t¹o ho¸ hiÓn hiÖn ra tríc m¾t ta, ngh×n h×nh mu«n tr¹ng, lµm cho ta ph¶i nh×n ph¶i ng¾m, ph¶i nghÜ ngîi ngÈn ng¬. Ta cø theo c¸i c¶nh tîng Êy mµ t¶ ra th× gäi lµ v¨n ch¬ng t¶ c¶nh. Công việc của cuộc đời, xảy qua đến mắt ta, chạm đến tai ta, việc gần việc xa, viÖc nhín viÖc nhá, cã viÖc ta ghÐt, cã viÖc ta a, lµm cho ta ph¶i khen ph¶i chª, phải cời phải khóc. Ta cứ theo công việc đó mà ghi chép lại thì gọi là văn chơng tự sù hay lµ nghÞ luËn. Cảnh ngộ của một mình, khi gặp đợc cảnh sung sớng, khi gặp phải cảnh chua cay. Ta nhân cái cảnh ngộ đó, ta muốn giãi tỏ cái tình của ta thì gọi văn ch ơng tự t×nh hay lµ thuËt hoµi. Văn chơng tuy nhiều, nhng đại ý thì bất ngoại ba điều ấy. Cø nh vËy th× v¨n ch¬ng còng lµ mét c¸i lÏ tù nhiªn, ph¶i cã cña trêi phó bÈm cho ngêi ta. Song ngêi ta tuy cã s½n c¸i phó bÈm Êy, nhng phi cã tµi còng kh«ng t¶ đợc, mà có tài phi có học thì văn chơng cũng không sao hay đợc. Văn chơng khác nhau với nhời nói thờng. Nhời nói thờng thì gặp đâu nói đấy, miễn là nói cho xuôi nhời, cho ngời ta hiểu đợc ý mình thôi. Chớ văn chơng thì phải nói cho có ý nhị, có văn hoa, phải xếp đặt cho ra nhời óng chuốt, ý tứ đầu đuôi phải quán xuyến với nhau, mới thành đợc văn chơng. Ngêi lµm v¨n ch¬ng, còng nh mét tay ho¹ c«ng. Ho¹ c«ng cã khÐo tay th× míi vẽ đúng đợc hình tợng, văn chơng có tài tình mới tả đúng đợc tinh thần. Ngời có văn chơng, lại nh cây có hoa. Cây có bồi dỡng đợc nhiều khí lực thì nở ra hoa mới đợc phổng pháp. Ngời có hàm súc đợc nhiều kiến thức t tởng thì tả ra văn mới đợc dồi dào. Bëi c¸c lÏ Êy mµ tµi v¨n ch¬ng lµ tµi hiÕm cã, mµ khoa v¨n ch¬ng lµ khoa tèi cao vËy. Phan KÕ BÝnh. Suy nghÜ vÒ viÖc häc Học để làm gì? Câu hỏi ấy nghe ra thật là tầm thờng cũ rích, tởng nh không ai để ý đến; nhng cứ nh những câu trả lời của các nhà học giả xa nay thì có một câu vắn tắt mà có thể bao quát đợc toàn thể và công dụng sự học là: Học để làm ngời Theo câu nói ấy, có kẻ lại cãi rằng: Vậy thì không học không làm ngời đợc sao? K×a nh «ng H¸n Cao Tæ kh«ng häc mµ lµm mét «ng vua anh hïng; «ng Ho¾c Quang không học mà làm đợc công nghiệp lớn. Bên Âu Tây, nhiều nhà đại chính trị đại sáng tạo, hoặc trọn đời ở trong các mỏ, các công xởng mà làm đợc công việc to đó thì sao? Còn ở trên đời biết bao nhiêu ngời vào trờng nọ, đậu bằng kia, đào mãi trong trăm ngàn bộ sách, miệng nói ra rành là chuyện văn hào đông tây, mà xét đến phẩm cách tính chất, có điều mất cả t cách làm ngời nữa. Thế thì câu.

(119) nói "học để làm ngời" không phải là không đúng sao? Ph¶i, chØ nãi trèng kh«ng lµ "häc", th× cã h¬i kh«ng râ rµng mµ lÉn lén nh trªn, nªn tríc ph¶i hiÓu c¸i "häc lµm ngêi" nµy kh«ng ph¶i nh ngêi m×nh thêng gäi lµ "®i häc". Theo lèi th«ng thêng ngêi m×nh th× cã «m s¸ch tíi trêng, cã thÇy d¹y, cã thi có đỗ, mới gọi là học. Nhng cái học làm ngời này thì khác hẳn thế. Sao vậy? Cái học lµm ngêi nµy, nãi vÒ häc kho¸ cÇn thiÕt th× ngêi th«ng thêng ai còng cã thÓ theo søc lực cùng bản năng của mình mà làm hết phận sự; mà nói đến chỗ cao diệu thì dầu thánh hiền hào kiệt cũng không ai dám tự phụ, rằng đã làm đợc hoàn toàn cực điểm. Bởi vì, đã là "ngời" thì ai cũng là ngời, mà nói đến sự làm ngời thì rất là mênh mông mµ kh«ng cã h¹n lîng. Tr¨m n¨m ng¾n ngñi, trÎ, lín, giµ, chÕt kh«ng c¸i g× míi l¹. Song kÎ th× th¸nh hiÒn hµo kiÖt, kÎ th× ngu tiÖn dung phµm; ngêi th× cã c«ng víi nhân loại, muôn đời ai cũng hinh hơng, ngời lại hại giống hại nòi, trăm miệng cũng đều thoá mạ. Không những thế mà thôi, làm một ngời về thời đại cổ, và làm một ngời ở thời đại nay khác nhau; làm ngời ở nớc giàu mạnh với làm ngời ở nớc hèn yếu khác nhau, suy ra đối với nớc nhà mình và đối với thế giới nhân loại chung, nên làm ngời thế nào. Cảnh địa của ngời trăm chiều không đồng nhau thì cái cách làm ngời cho xứng đáng thích hợp cũng không phải cùng một cách. Những chuyện mấy bậc vĩ nhân đông tây xa nay, biết bao nhiêu điều đủ làm gơng cho ngời sau học theo mà ngời nào có chân tớng ngời nấy, mỗi ngời dạy cho ngời sau một việc; bắt chớc đợc một việc thì dầu ai đọc thuộc trăm nghìn quyển sách cũng chẳng hơn chi. Cái trờng học để "làm ngời" đó tức là cái cõi đời ta ở vậy. Bao nhiêu sự khốn khó ở đời, bao nhiêu sự kinh nghiệm ngời trớc để lại đều là những bài dạy cho ta. "Làm ngời" ở đời đã khó nh trên đã nói thì "học làm ngời" chắc không phải chuyÖn dÔ. Trong c¸i trêng häc m«ng mªnh kia, tr¾ng vµng chen lén, sù lµnh sù ¸c, ®iÒu dở điều hay không thiếu thứ gì; nên ai đã đem thân tòng học ở cái trờng ấy thì cần phải có cặp mắt biết quan sát và cái não biết phán đoán để lựa những chuyện đáng làm theo, cùng những chuyện đáng chữa cãi. Cái mục đích chân chính của sự học là thế đó. Học nh thế mới mong bổ ích cho đời, làm đợc một phần việc trong xã hội. Trái lại, nếu mới cặp sách đến trờng mà trong não đã mơ tởng đến chức kia hàm nọ, thấy ngời ta xuống ngựa lên xe, mà cũng ao ớc cho đợc cửa cao nhà rộng, thì cái bả h vinh, cái mồi phú quý ấy chắc không sao nhắc ta lên cái địa vị làm một ngời chân chính ở đời đợc. Vậy ai muốn khỏi cái tiếng h sinh thì cần phải "học để làm ngời"; mà học để làm ngời không phải nhất định có cắp sách đến trờng và thi đỗ bằng này bằng nọ, nhng chính là noi gơng kim cổ mà học theo, làm cho hết nghĩa vụ một ngời đối với nhân quÇn x· héi vËy. phan kÕ bÝnh. Hån ch÷ Y Ph¬ng Nhµ th¬ Y Ph¬ng (tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc). Anh tù giíi thiÖu vÒ quª m×nh: Bớc đá Bíc m©y Bớc mùa đông.

(120) Bíc mïa hÌ Cây đàn tính dây trong dây đục... Hoa cháy đỏ miền rừng Phja bjooc Dßng Khuæi Slao con g¸i t¾m cïng tr¨ng Miền quê ấy trong thơ anh thật đẹp, thật hiếu khách, thật phóng túng kiểu vïng cao: Lên Cao Bằng xin đừng làm lạ Mêi rîu c¶ chum mêi qu¶ c¶ c©y... Đi qua bản không vào nhà là ngời già trách đấy TÕt th¸ng giªng hÑn tõ th¸ng b¶y Tin nhau kh«ng nãi nhiÒu lêi (Lªn Cao B»ng) Y Phơng từng nhận giải A cuộc thi thơ tạp chí Văn nghệ quân đội, hai lần gi¶i thëng v¨n häc (lo¹i A) cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Anh tù giíi thiÖu vÒ m×nh trong trêng ca ChÝn th¸ng: T«i Tr¸n d« Mòi th« M«i dµy Ch©n ®i dÐp bèn hai vÉn thõa n¨m ngãn... Ai đó viết thế thì dễ đợc coi là cờng điệu, nhng với Y Phơng, dẫu biết anh đã nói quá lên, ngời đọc vẫn nhận thấy trong đó một chất giọng chân thành! Sở dĩ nói vậy bởi trong thơ, anh đã không ít lần găm vào trí nhớ ngời đọc những "tiền giả định" đáng tin cậy làm "khế ớc" cho điều đó. Nhiều ngời thích những câu thơ này cña anh: Nhà em tận miền đông Nhµ anh m·i miÒn t©y Tõ anh sang em Đi hỏng đôi giày (§i t×m) Chẳng mấy ai để ý đấy là giày cỏ, giày vải hay giày da, nhng lại rất ấn tợng về cái khoảng cách Từ anh sang em không thể đếm bằng bao quả núi, không thể đếm qua mấy con khe, không thể tính theo khoảng cách đờng chim bay hay số ngày cuốc bộ ấy. "Đơn vị tính" Đi hỏng đôi giày có lẽ ngành khoa học đo lờng cha từng công nhận, nên cũng có thể tạm gọi đây là hệ đo (hoặc cách tính) kiểu Y Phơng. Cố nhiên, đấy là cách tính của thơ, cũng nh định nghĩa "Mùa hoa", anh viết: Mïa hoa Ngời đàn bà Mặt đỏ phừng §ñ søc v¸c «ng chång.

(121) Ch¹y ph¨m ph¨m Lªn nói. Mïa hoa Ngời đàn ông MÖt nh chiÕc ¸o rò Võa vÞn rµo ®i võa ng¸i ngñ Viết về mùa hoa mà đâu thấy bóng dáng một loài hoa, đến một bông hoa còng kh«ng cã nèt. Mïa hoa, mïa xu©n, tuæi xu©n hay søc xu©n? RÊt nhiÒu tng bừng tiềm tàng sau lời kể xen trong lời tả làm cho bài thơ có vẻ đẹp ý nhị và sâu sắc bởi cái tứ đợc xác lập kín đáo trên cơ sở chuyển nghĩa giữa tiêu đề và sự phát triÓn mét tuyÕn song hµnh nh÷ng yÕu tè ph©n ly cña biÓu tîng. Y Phơng triệt để khai thác những khả năng tạo nghĩa của cấu trúc ngôn từ, miễn sao lời ăn tiếng nói đời thờng trở nên hồn vía. Chẳng hạn: về hành tung của s«ng Hång, anh c¶m nhËn b»ng phÐp nh©n ho¸ rÊt tù nhiªn: Em vỗ đến chân trời xa tắp Em vừa đi vừa sinh ra đất Diễn tả hiện tợng sông Hồng bồi đắp phù sa nh thế vừa thật vừa gợi đến bất ngê. Víi mét ngêi b¹n Tuæi ba m¬i vÉn g¸i - Mét m×nh, anh mua nãn lµm quµ mµ khi trao tÆng bçng lÆng ngêi suy ngÉm: Cha cã quai Biết đội Hay cÇm (Nãn mïa thu) D©n gian nãi: "Chßng chµnh nh nãn kh«ng quai - Nh thuyÒn kh«ng l¸i nh ai không chồng". Cứ ngỡ vui vì tặng đợc bạn một món quà nhỏ, mà tặng xong lại thấy áy náy thế nào! Một chiếc nón nặng trĩu tâm tình của cả ngời tặng và ngời đợc tặng, một chiếc nón "nỗi niềm", "thân phận". Hoặc một trờng hợp khác, anh viÕt vÒ t©m tr¹ng cña ngêi con trai khi yªu: Vàng bạc với đá quí Anh cÊt vµo trong r¬ng hßm kho¸ kÜ Nhng em, anh biÕt cÊt giÊu vµo ®©u Thôi đành - Nuốt em vào trong bụng (CÊt giÊu) Lêi th¬ cã vÎ khÈu khÝ chÊt chøa mét t×nh c¶m m·nh liÖt, vµ c¸ch cÊt giÊu ngêi yªu, cÊt giÊu t×nh yªu... vµo trong bông nµy thuéc diÖn "cã mét kh«ng hai". Cã khi anh viÕt nhÑ nh kh«ng, ch¼ng thÊy dÊu vÕt lao t©m khæ tø g× mµ giµu tÝnh biểu cảm. Thơ sau một lần đợc về thăm con chốc lát: Thức dậy đi nào hòn đất thó Con hãy đái cho cha một bãi thật to.

(122) §Ó cha b«i lem lªn hµng r©u rËm Kh«ng cÇu k× mµ Ên tîng, mong íc còng nh t×nh c¶m cña ngêi cha gi¶n dÞ mà cảm động, thấm đẫm nhân văn. Đã có không ít câu thơ hay về đất nớc, nhng khi nghe Y Phơng cắt nghĩa: m ¢ Êm mét bªn vó ph× nhiªu - §Êt, Nong nãng mét bªn vó mäng c¨ng - Níc, Đất Nớc sinh ra từ ngực ngời đàn bà (ChÝn th¸ng) vẫn thấy anh góp đợc cho thi ca một tiếng nói riêng: cội nguồn đất nớc gắn liền với sự hoá thân vĩ đại và thiêng liêng của tợng hình ngời mẹ. Trờng hợp khác, sau kì nghỉ tết, các con lần lợt đi trả phép, anh viết về sự trống trải, vắng lặng đến tê t¸i: Giã, löa, than, n¾ng Thi nhau rÐt (V¾ng con) Đến cả những thứ dờng nh sinh ra đã mang thuộc tính nóng cũng thi nhau rét, hỏi còn có gì lạnh hơn? Còn đây là vẻ đẹp mát dịu, mịn màng, tinh khiết của lµn da mét c« g¸i: Khi mÆt tr¨ng lÆn Nã tho¸t vµo da thÞt em (Da thÞt em)... Nh×n chung, th¬ Y Ph¬ng kiÖm lêi mµ hµm sóc: Anh ®i kh«ng vung tay Cëi ¸o v¾t vai Ph¨m ph¨m bíc (§i t×m) LÏ thêng, ®i kh«ng vung tay ph¶i ®i chËm, ®©y l¹i ph¨m ph¨m bíc, thËt kh«ng dÔ h×nh dung. Th¬ Y Ph¬ng cã khi thÓ hiÖn søc nÐn c¨ng cña ch÷ nghÜa: Có ngời đàn bà bị phụ tình Kh«ng kÓ ai biÕt C¶ chÝnh m×nh Ngời bị phụ tình thờng khó giấu, giấu ngời khác đã khó, giấu chính mình cßn khã gÊp nhiÒu lÇn. BiÕt bao gi«ng b·o trong nh÷ng con ch÷ cã bÒ ngoµi b×nh lÆng. Kh«ng chØ ý t¹i ng«n ngo¹i, anh cßn s¸ng t¹o ra nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh so s¸nh Èn dô. §ã lµ h×nh ¶nh mét em bÐ: ngÊu nghiÕn ¨n - nõng nùc nuèt (nõng nùc chứ không phải ừng ực; nừng nực cũng là nội động từ, nhng miêu tả động thái nuốt nguån s÷a liªn tôc khi em bÐ bó mÑ). §ã lµ h×nh ¶nh c¸c «ng bµ giµ miÒn nói: ph× phµ cêi nh löa (ph× phµ chø kh«ng ph¶i h× hµ, ph× phµ thÓ hiÖn ©m vùc tiÕng cêi cña ngêi cã tuæi, còng cã nÐt nghÜa tiÕng cêi lÉn tiÕng löa reo). §ã lµ h×nh ¶nh:.

(123) Chî Lång Tæng ngời đông ngêi nhiÒu ngêi dµi (ngêi dµi: nghÜa trong c©u chØ ®oµn ngêi nèi nhau ®i chî). §ã lµ h×nh ¶nh: ch¸u bÐ võa ®Çy th¸ng - non nán nh vµnh tr¨ng... Cã thÓ nãi: c¸c ch÷ nõng nùc, ph× phµ, ngêi dµi, non nán trong c¸c c©u th¬ trªn; hoÆc ch÷ khe khÏ rÊt tinh tÕ trong c©u th¬ Cá lÊp l¸nh - Khe khÏ ít, sù hîp nghÜa tµi t×nh gi÷a c¸c ch÷ long lanh hoi hoi trong câu thơ Tiếng trẻ trâu long lanh hoi hoi nh đồng cỏ là những gợi ý thú vị đối với các nhà nghiên cứu từ vựng, phong cách, ngôn ngữ học. Y Ph¬ng kh«ng thiªn vÒ th¬ lôc b¸t. TuyÓn th¬ Y Ph¬ng (NXB Héi Nhµ v¨n, 2002) gồm một trờng ca và 113 bài thơ chỉ có vài bài lục bát (mà tất cả đều là "lục b¸t biÕn thÓ"). Bµi Tªn em lµ s«ng anh viÕt trong ngµy thi vµo trêng viÕt v¨n NguyÔn Du (1982). Ngêi ta ®i thi thêng håi hép, lo l¾ng chuyÖn bµi vë, nhng chµng trai trong bµi th¬ l¹i håi hép v× mét... c¸i tªn b¹n g¸i! Kh«ng biÕt cã ph¶i v× võa gÆp, vµ còng chØ lµ nh÷ng d¹t dµo chén rén "®Çu mµy cuèi m¾t" cha ®©u vµo đâu mà anh mới để bài thơ "biến thể" và ngắt dòng theo đồ hình tự do: Tªn em lµ s«ng Dòng sông nhỏ chảy quanh đồng của anh Dßng s«ng võa tr¾ng võa xanh Tªn em lµ bÕn Cho anh đợi đò? "Tªn em lµ s«ng" - c©u th¬ ng¾n gän, bÊt chÊp sù thiÕu hôt khu«n ©m (lôc) để xác định "đối tợng" của mình. Bài Lời ru (1986) anh kể lại những hoài niệm đau đáu về ngời bà. Nh những tiếng nấc ngắt quãng, tâm trạng ăn năn của ngời cháu đã tạo nên hiệu quả biểu niệm của câu lục bát biến thể: Bµ ru T«i kh«ng ngñ N»m nghe TiÕng ru hãm hÐm LËp loÌ Bµ tr«ng Ba ch÷ "T«i kh«ng ngñ" nh thÓ tråi ra trong khu«n ©m lôc b¸t, cã t¸c dông nhÊn m¹nh, cuèn hót sù chó ý vÒ phÝa chñ thÓ (trong khi m¹ch chÝnh cña bµi th¬ lµ hớng về đối tợng: ngời bà). Một kỉ niệm ấu thơ, bà ru tra không chịu ngủ (hay không ngủ đợc vì mải ngẫm nghĩ về bà) mà tập trung để ý vào sắc thái tiếng ru và hình dung sự quan sát của bà. Mạch thơ của Y Phơng thờng đợc cắt ra nh thế, chỉ một hoặc vài chữ một dòng, dài ngắn trải ra không đều (đọc tuyển thơ kể trên, chỉ thấy đúng một lần anh viết dòng thơ 12 chữ, trong khi đó có rất nhiều dòng một chữ). Nhìn khối chữ nhấp nhô, trồi thụt dễ liên tởng đến mấy câu trong bài thơ Thắng cố và thổ cẩm với đề từ E Sun gửi Y Phơng của nhà thơ Lò Ngân Sủn: Cã ngêi b¶o.

(124) Th¬ mµy Nh thæ cÈm Lîn mu«n s¾c hoa v¨n Ph¨m ph¨m §Ìo dèc Điều đó đối với Y Phơng đúng cả ở nghĩa đen và nghĩa bóng. Thơ Y Phơng đậm đà hơng sắc vùng cao, ý thơ khoáng đạt và biến hoá bất ngờ. Anh sở trờng diễn đạt những dòng thơ ngắn, thậm chí có những bài rất ngắn. Các bài Con hổ, Con ngời, Ngời đàn bà,... gồm có ba dòng; cá biệt bài Chén nớc gồm mời chữ, duỗi hết cỡ cũng chỉ đúng hai dòng: Anh biÕt m×nh nh chÐn níc Chí rãt ®Çy Bài thơ cô đúc nh một triết lí. Triết lí tởng chừng giản đơn thế nhng thấp thoáng phía sau của hai dòng chữ ấy là ngổn ngang nỗi đời từng trải. Y Phơng đã thổi vào thơ một điệu hồn tha thiết sơng núi hơng rừng; một điệu hồn quấn quyện tình quả, tình cây, tình hoa, tình đá; một điệu hồn nghiêng ngả câu hát Hà Lều, đẫm men đàn tính, đàn then... nguyÔn träng hoµn. Nhµ th¬ §Þnh H¶i Nói tới Định Hải, dờng nh ai cũng nghĩ ngay đến một nhà thơ chuyên viết cho lứa tuổi thiếu nhi. Điều đó đúng - bởi Định Hải đã dành phần quỹ thời gian và niềm quan tâm lớn nhất của đời mình để sáng tác văn học cho đối tợng bạn đọc nhỏ tuổi, nhng nếu chỉ có thế hẳn cha đầy đủ. Sinh ngày 6-6-1937 tại làng Sét, xã Định Hải, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa - đợc thừa hởng tủ sách quý nh một di huấn tinh thần do ngời cha để lại sau khi "nhà thơ tơng lai" chào đời đợc 7 ngày; đợc tiếp xúc với bầu "khí quyển" văn chơng từ nhỏ vì làng Sét khi đó là nơi tụ hội cña nhiÒu nhµ th¬ viÕt trong kh¸ng chiÕn nh Vò Cao, Vò Tó Nam, Vò Ngäc B×nh, Quang Dòng, Minh HuÖ... Thªm n÷a, sù khÝch lÖ bëi nh÷ng ngêi b¹n th©n cña anh ruột nh Hà Minh Đức, Mai Cát, Hồ Quang Bình... đã lôi cuốn ông vào sự đam mê "b¾t chíc" c«ng viÖc cña anh (sau nµy lµ nhµ th¬ NguyÔn Bao). ¤ng b¾t ®Çu s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m ®ang cßn häc cÊp hai trêng Lam S¬n (Thanh Hóa) và đợc đăng thơ trên báo từ năm 1954 với bút danh Nguyễn Biểu. Với bút danh này, Nguyễn Biểu đã đợc nhiều ngời biết đến - đúng hơn có thể xem nh đã "thành danh" với những bài thơ: Quê ta một dải Bắc - Nam (giải khuyến khÝch b¸o TiÒn Phong 1955), Trång c©y xanh (gi¶i nh× - kh«ng cã gi¶i nhÊt - b¸o Ngời giáo viên nhân dân 1960), Cây sáo trúc (giải B - Bộ Lao động Thơng binh xã hội 1962), Ngày xuân đi đón ngời yêu và Giữa mùa lúa chín (in trong tập Thơ tình yªu - NXB Thanh niªn 1959)... Cø ngì thÕ lµ NguyÔn BiÓu b»ng lßng hoÆc Ýt ra cũng thuận đà tung hoành ngang dọc trong cõi thơ tình mà không ai dám chắc rồi sẽ đến đâu. Một bạn đọc của ông đã: "gặp Định Hải trong văn học đầu tiên với thơ tình. Những bài thơ Ngày xuân đi đón ngời yêu, Giữa mùa lúa chín... từng làm xôn xao trái tim bao bạn trẻ. Chính chúng tôi, những thanh niên nông thôn, đến bây giờ vẫn còn thuộc lòng những vần thơ của ông viết cách đây đã gần bốn thập kỉ...".

(125) - thậm chí, cũng bạn đọc này cao hứng - đã ngỡ ông "sẽ là một Xuân Diệu mới hay mét £-xª-nhin cña ViÖt Nam"(*). Nhng không giống với dự đoán (hoặc ít ra cũng là sự mong muốn) của bạn đọc nói trên, bởi từ năm 1960, Nguyễn Biểu thơ tình tự chuyển hớng thành Định Hải nhà thơ chuyên viết cho thiếu nhi. Và từ đấy, liên tiếp các tác phẩm viết cho các thế hệ tuổi thơ lần lợt chào đời. Từ Chồng nụ chồng hoa đến Hơu cao cổ, từ én hát - đu quay đến Những câu tục ngữ gặp nhau, từ Bao nhiêu điều lạ đến Bài ca trái đất, từ Nhành hoa trong vờn sớm đến Nắng xuân trên rẻo cao... Từ phong cách trữ tình da diết trong những bài thơ viết cho đối tợng lớn tuổi đợc nhiều ngời một thời mến mộ, §Þnh H¶i "vµo cuéc" thËt ngo¹n môc vµ dÎo dai trong nh÷ng s¸ng t¸c viÕt cho c¸c em. NÕu tÝnh tõ chïm th¬ in trong tËp ®Çu tay cã tªn §Ìn kÐo qu©n (cïng víi Nguyễn Bao, Ngô Quân Miện, Lữ Huy Nguyên, Thanh Hào) đến nay, Định Hải đã ®i gÇn nöa thÕ kØ cïng hµnh trang t©m hån cña hµng chôc thÕ hÖ thiÕu nhi. Hµng v¹n ngời đọc thơ ông đã trở thành những bậc phụ huynh của tuổi học trò, khi lựa sách cho con ch¸u m×nh b¾t gÆp nh÷ng bµi th¬ cña §Þnh H¶i tõng cã mÆt trong tËp th¬ Chồng nụ chồng hoa (Nhà xuất bản Kim Đồng, 1970) đã bất ngờ xúc động ngỡ nh đợc sống lại kí ức tuổi hoa niên... Theo thời gian, bạn đọc thì lớn lên, có ai nghĩ tác gi¶ cña nh÷ng vÇn th¬ Êy vÉn nguyªn vÑn thuû chung víi "nghiÖp dÜ" v¨n ch¬ng vµ mặc dầu đã trải qua nhiều công việc, từ dạy học đến biên tập sách, viết báo, làm báo; đã cho in trên 40 đầu sách gồm văn, thơ, truyện thơ, hoạt cảnh thơ, biên soạn, dịch thuật, tuyển chọn; đã cho đăng hàng trăm bài tiểu luận văn học... nhng khát väng híng tíi tuæi th¬ vÉn trong trÎo nång nµn tõ "c¸i thuë ban ®Çu lu luyÕn Êy". Sách của ông có cuốn đợc in đi in lại nhiều lần, có cuốn đợc nhiều nhà xuất bản cïng in... tÝnh ra tÊt c¶ còng tíi hµng tr¨m ngµn b¶n, nhng viÕt cho thiÕu nhi lu«n luôn là nỗi đam mê thôi thúc, nói đúng hơn là đối tợng này luôn luôn đem đến cho ông mạch nguồn dạt dào cảm xúc. Ông tâm sự trong lần tập thơ Bài ca trái đất (giải thởng Hội Nhà văn Việt Nam, 1984) đợc in với số lợng lớn trong Tủ sách vàng của Nhà xuất bản Kim Đồng (1997): "Đợc suốt đời làm thơ cho các em - đó là niềm hạnh phúc to lớn nhất mà tôi ao ớc". Nghĩ đợc điều đó, và nhất là điều đó đã đợc kiÓm nghiÖm qua thùc tÕ thËt kh«ng dÔ dµng. Ph¶i ch¨ng yÕu tè chi phèi vµ quyÕt định đối với sáng tác của Định Hải là do ông chọn đợc cho mình một lẽ sống phù hợp. Gặp ông, ít ai nghĩ đó là một ngời đã từng là đại biểu dự thính Đại hội thành lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1957), tham dù Héi nghÞ viÕt v¨n trÎ lÇn thø nhÊt (1959), tham gia nhiều khóa bồi dỡng các cây bút trẻ trong các trại sáng tác, bồi dỡng các mầm non văn học ở Hà Nội, Hà Tây và nhiều địa phơng, từng nhận hàng chôc gi¶i thëng v¨n häc cña c¸c c¬ quan: Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, Trung ¬ng §oµn, Héi V¨n nghÖ Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång, B¸o ThiÕu niªn tiÒn phong; tõng nhiều lần tham gia các Hội đồng giám khảo các cuộc thi sáng tác văn học, có tới 10 bài thơ đợc tuyển chọn vào sách giáo khoa và hơn 20 bài thơ đợc phổ nhạc... Không ít ngời có một chút danh rồi sinh ra khệnh khạng, hoặc làm ra vẻ ngạo đời. Định Hải kh«ng thÕ, cø nh×n nh÷ng lóc c¸i d¸ng kÒnh cµng téi nghiÖp cña «ng lät thám gi÷a khung c¶nh khãi thuèc mÞt mï vµ sõng sõng bia rîu th× biÕt. Chøng kiÕn nh÷ng c¶nh tîng Êy, kh«ng hiÓu sao, t«i hay chît nhí tíi c©u th¬ cña «ng: "Khãi h×nh nÊm là tai hoạ đấy. Bom H, bom A không phải là bạn ta"! Gặp Định Hải, hình nh ai có ý muèn nãi to còng ng¹i - Êy lµ bëi tÝnh «ng a nhá nhÑ, khiªm nhêng. ¤ng vån v·, cëi mở, chu đáo và cẩn trọng - nhất là với lớp trẻ. Tiếp xúc hoặc làm việc với ông, nhiều bạn trẻ thấy tự tin hơn khi đợc ông quan tâm nh một ngời anh, ngời bạn gần gũi. ( *). Nhiều tác giả: Cây đèn thần. NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh, 1999..

(126) Phải đó chính là "khế ớc" cho những trang viết của ông cứ tơi rói trẻ trung và thiết tha nh©n hËu! Cùng với một số tên tuổi trứ danh khác, Định Hải không chỉ đợc các bạn đọc nhỏ tuổi yêu mến - thậm chí có bạn đọc lớn tuổi còn cao hứng tôn ông là một trong nh÷ng "l·nh tô" th¬ cho thiÕu nhi cña ViÖt Nam. §îc suy t«n, nhng «ng vÉn lu«n lu«n lµ mét ngêi cÇn mÉn häc hái vµ chÞu khã l¾ng nghe. N¨m 1978, dù tr¹i hÌ thiÕu nhi quèc tÕ ë Céng hoµ d©n chñ §øc, thÊy thiÕu nhi c¸c níc n¾m tay nhau nh¶y móa thËt tù nhiªn vµ th©n mËt, cßn c¸c em thiÕu nhi ViÖt Nam th× xem chõng e dÌ ngÇn ng¹i... ¤ng day døt, ®em chuyÖn nµy t©m sù víi nhµ th¬ Xu©n DiÖu vµ đợc nhà thơ Xuân Diệu trả lời: với thiếu nhi, cần phải hớng dẫn các em lối sống văn hóa, kể cả việc phải biết cầm đũa nh thế nào! Đó cũng là lí do Định Hải nung nấu suốt bốn năm, mạnh dạn vợt qua định kiến, cho ra mắt hai tập thơ có tên là Nụ h«n häc trß mµ mét sè ngêi lín th× xÐt nÐt cÇm chõng, cßn c¸c em l¹i thÝch thó đón nhận - nhất là những câu: - Ra đờng con có nhìn ai Mµ sao con cø vÊp hoµi mÑ ¬i! - Gèi mÒm cho giÊc ngñ say Nh÷ng lêi dÞu ngät dÔ lay lßng ngêi. - Bỗng dng trời đổ cơn ma Để cho hai đứa mình thừa cái ô... C¶m høng trïm lîp lªn néi dung c¸c t¸c phÈm viÕt cho thiÕu nhi cña nhµ th¬ §Þnh H¶i lµ t×nh yªu th¬ng con ngêi, t×nh yªu thiªn nhiªn vµ t×nh yªu loµi vËt. Trong th¬ «ng, kh¸t väng lín nhÊt cña tuæi th¬ lµ kh¸t väng hßa b×nh, lµ t×nh h÷u nghÞ: NÕu chóng m×nh cã phÐp l¹ Ho¸ tr¸i bom thµnh tr¸i ngon Trong ruét kh«ng cßn thuèc næ ChØ toµn kÑo víi bi trßn... ChÝnh c¶m høng trïm lîp Êy gióp §Þnh H¶i cã mét bót ph¸p linh ho¹t, tinh tÕ, thÝch øng víi nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc viÕt cho thiÕu nhi. Riªng vÒ th¬, «ng cã nh÷ng bài để đời, nhng nếu chọn ba bài xuất sắc nhất của Định Hải thì nhiều ngời đề cử: Đánh trận giả, Tiếng chim buổi sáng và Bài ca về trái đất. Quả thật đấy là ba bài tiªu biÓu cho ba ph¬ng diÖn phong c¸ch th¬ viÕt cho thiÕu nhi cña «ng. §äc §¸nh trËn gi¶, gÆp mét §Þnh H¶i thËt hån nhiªn, ngé nghÜnh: Trận đánh đã bắt đầu Qu©n ta µo lªn tríc Mét tªn giÆc ng· nhµo "Chết" rồi không dậy đợc! "ChÕt" lµ kh«ng nhóc nhÝch Sao nã cø låm cåm? TÝnh ¨n gian, ch¼ng thÝch Ch¬i thËt thµ vui h¬n.

(127) Th»ng giÆc cuèng c¶ ch©n Nh¨n nhã kªu rèi rÝt: - §ång ý lµ tao "chÕt" Nhng ®©y... æ kiÕn vµng! Bµi th¬ nãi chuyÖn cña trÎ em, bao hµm c¶ kh«ng khÝ hµo hïng cña d©n téc nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn, cuéc kh¸ng chiÕn trong ¸nh m¾t trÎ th¬ dÉu mang s¾c thái của "cờ lau tập trận" vẫn đòi hỏi "chơi thật thà vui hơn". Đặc biệt, cái kết thúc hóm hỉnh bất ngờ có lẽ đã đa bài thơ vợt qua sự thử thách của thời gian, giúp cho bài thơ đứng ra khỏi hàng ngũ những tác phẩm "viết về các em" mà cứ ngì "viÕt cho c¸c em". §äc TiÕng chim buæi s¸ng, gÆp mét §Þnh H¶i t©m hån nh¹y c¶m, s¸ng t¹o hãa th©n trong mét häa sÜ, mét nh¹c trëng vµ mét dµn nh¹c tµi hoa: Sáng ra trời rộng đến đâu Trêi xanh nh míi lÇn ®Çu biÕt xanh Tiếng chim lay động lá cành Tiếng chim đánh thức chồi xanh dậy cùng TiÕng chim vÉy c¸nh bÇy ong Tiếng chim tha nắng rải đồng vàng thơm... Còn đọc Bài ca về trái đất, lại gặp một Định Hải thật hồn hậu, trong sáng, nh©n v¨n: Trái đất này là của chúng mình Qu¶ bãng xanh bay gi÷a trêi xanh Bå c©u ¬i, tiÕng chim gï th¬ng mÕn H¶i ©u ¬i, c¸nh chim vên sãng biÓn Cùng bay nào, cho trái đất quay... Cùng với Biết bao điều lạ và một số bài thơ khác, Bài ca về trái đất đợc phổ nhạc, và hầu nh ngày nào, không ở nơi này thì nơi khác trên mọi miền đất nớc, các em thiếu nhi vẫn hát lên khát vọng: Trái đất này là của chúng mình... Chắc chắn, kh¸t väng Êy kh«ng riªng chØ cña c¸c em thiÕu nhi ViÖt Nam. Thiết nghĩ, đối với ngời viết, để tạo dựng đợc một cái tên trong bạn đọc là một vấn đề không đơn giản, và có lẽ không phải ai cũng làm đợc. Bởi thế, có ngời cả đời chỉ làm đợc một việc duy nhất là đuổi theo một cái bóng. Nếu nhìn lại gần nửa thế kỉ miệt mài trên hành trình sáng tác, có thể thấy Định Hải đạt đợc ba điều quan träng: mét lµ, «ng tõng lµm nªn mét NguyÔn BiÓu th¬ t×nh; hai lµ, «ng thuéc trong sè nh÷ng ngêi næi tiÕng nhÊt vÒ th¬ viÕt cho thiÕu nhi; vµ ba lµ, th¬ «ng cã nh÷ng bài đã và đang đợc âm nhạc chắp cánh thành tiếng hát yêu thơng kết nối tình ngời... nguyÔn träng hoµn. Lời giới thiệu "Tuyên ngôn độc lập nớc Việt Nam dân chủ cộng hòa".

(128) cña Hå ChÝ Minh1 Ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1945, t¹i Qu¶ng trêng Ba §×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập long trọng tuyên bố sự thành lập nớc Việt Nam dân chủ cộng hòa cùng đồng bào cả nớc và nhân dân thế giới. Bản Tuyên ngôn độc lập bắt đầu bằng lời khẳng định một nguyên lý cơ bản: "Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sèng, quyÒn sung síng vµ quyÒn tù do". Tiếp theo đó, bản Tuyên ngôn điểm lại quá trình đấu tranh cách mạng của nhân dân ta cho đến cuộc Cách mạng tháng Tám vĩ đại và kết luận: "Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần một trăm năm nay để gây dựng nên nớc Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mơi thế kỷ mà lập nên chế độ dân chủ cộng hòa". Và cuối cùng, bản Tuyên ngôn kết thúc bằng lời khẳng định vô cùng sâu sắc và mạnh mẽ: "Nớc Việt Nam có quyền hởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nớc tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lợng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy". N¨m nay, 1975, 30 n¨m sau kÓ tõ ngµy thµnh lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hòa, cũng là năm kỷ niệm lần thứ 30 bản Tuyên ngôn độc lập, nhân dân Việt Nam ta võa lµm nªn mét sù tÝch tuyÖt vêi, mét chiÕn th¾ng huy hoµng bËc nhÊt trong lịch sử nớc ta: chúng ta đã giành thắng lợi vĩ đại trong cuộc cống Mỹ, cứu nớc và đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh đập tan một triệu quân địch trong 55 ngày, hoµn toµn gi¶i phãng miÒn Nam cña Tæ quèc th©n yªu, kh«i phôc hoµn toµn nÒn độc lập của nớc nhà, tiến lên xây dựng một nớc Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, góp phần xứng đáng của mình vào sự nghiệp cách m¹ng thÕ giíi. Ôn lại những chặng đờng oanh liệt và vẻ vang của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh cách mạng dới sự lãnh đạo của Đảng nhằm giữ nớc và dựng nớc, chóng ta cµng thÊy râ mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña nh©n d©n ta víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi trong suèt thêi gian lÞch sö từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến nay, chúng ta càng thấy nổi bật những dòng chữ bất diệt, những t tởng lớn của bản Tuyên ngôn độc lập, những t tởng lớn của dân tộc Việt Nam ta, những t tởng lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại: Không có gì quý hơn độc lập, tự do. Đó cũng là những t tởng lớn của cuộc đấu tranh cách m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi. Là ngời hiểu sâu sắc cái giá phải trả trong cuộc đấu tranh giành độc lập và tự do cho Tổ quốc, nhân dân Việt Nam càng quyết tâm ra sức giữ vững nền độc lập và tự do của Tổ quốc, đồng thời tích cực góp phần xứng đáng của mình vào cuộc đấu tranh của nhân dân thế giới chống chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân cũ và mới, vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Đó cũng là mục tiêu cao cả của bản Tuyên ngôn độc lập. Cuộc đấu tranh đó còn rất gian khổ và phức tạp, nhng thắng lợi của nó là tất yếu bởi vì đó là quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö, lµ nguyÖn väng vµ ý chÝ cña nh©n d©n thÕ giíi. Ph¹m V¨n §ång. (Dµn bµi tËp lµm v¨n 12, Nxb Gi¸o dôc, 1999) 1. Nxb Sù thËt, 1975..

(129) Lêi nãi ®Çu tuyÓn tËp "T×nh b¹n, t×nh yªu – Th¬"(1) Trong tình cảm riêng t của mỗi một con ngời, còn có gì đẹp hơn tình bạn, tình yªu? Đó là thứ tình cảm da diết, gắn bó hai tâm hồn với nhau, để lại dấu ấn trong suốt cuộc đời, có khi quyết định cả số phận. ở một độ tuổi nào đó và trong những tình huống nhất định, tình bạn trở nên thiêng liêng và sâu sắc đến mức lấn át mọi thứ tình cảm khác. Không phải chỉ có tình bạn vững bền ở lứa tuổi cắp sách đến trờng, của thời thiếu niên và thanh niên, mà nhiều tình bạn lớn đã nảy sinh trong quá trình trởng thành của con ngời: trong công tác, trong hoạt động cách mạng, trong chiến đấu. Đó là tình đồng chí, tình đồng đội. Cũng có cả những mối tình bạn già rất thiết tha, đầy xúc động. Tập thơ này quan niệm tình bạn rộng rãi nh thế, nh nó vốn tồn tại ở trong đời. Còn tình yêu? Khó mà nói quá đi về chiều sâu và sức mạnh của nó đối với tâm hồn con ngời. Có thể tìm thấy trong tập này mọi sắc độ của tình cảm, mọi tr¹ng th¸i t©m hån n¶y sinh tõ mäi t×nh huèng cã thÓ x¶y ra gi÷a hai ngêi yªu nhau: t×nh yªu trai g¸i vµ t×nh yªu vî chång, t×nh yªu khi võa chím në vµ t×nh yªu giữa độ tròn hạnh phúc, tình yêu khi gần gũi và tình yêu lúc chia xa, tình yêu thành đôi lứa và tình yêu bất hạnh lỡ làng, tình yêu thoáng qua và tình yêu số phËn, t×nh yªu thêi trÎ vµ t×nh yªu muén mµng, t×nh yªu mÆn nång tõ hai phÝa vµ t×nh yªu khi ngêi yªu kh«ng yªu, t×nh yªu trong c¶nh thanh b×nh vµ t×nh yªu gi÷a khói lửa chiến tranh, tình yêu của ngời đang còn đối với ngời đã khuất... Và tất cả, tất cả những rung động của tình bạn và tình yêu đó, trong tập này, đều trải qua sự sàng lọc của những tâm hồn nghệ sĩ, của những ngòi bút tinh tế và tµi hoa. Còng nh trong bÊt cø sù c¶m thô nghÖ thuËt nµo, dÇu cho b¶n th©n chóng ta cã hay kh«ng tr¶i qua nh÷ng t×nh huèng t¬ng tù th× sù tiÕp xóc víi nh÷ng vÇn th¬ nµy, víi nh÷ng biÓu hiÖn t×nh c¶m hÕt søc tinh vi vµ m·nh liÖt, còng më réng và nâng cao tâm hồn chúng ta, làm cho nó giàu có hơn lên, cao đẹp hơn lên. Chúng ta sống gấp bội, nhân lên nhiều lần cuộc đời của mỗi một chúng ta. Qua sự thanh läc cña nghÖ thuËt, chóng ta trë nªn ngêi h¬n, t¨ng thªm phÈm chÊt ngêi trong mỗi một chúng ta. "Không có gì thuộc về con ngời lại xa lạ đối với tôi", ngời sáng lập ra chủ nghĩa Mác-Lênin đã nhiều lần nhắc lại câu nói đó. Cuốn sách này là một thử nghiệm, một cố gắng nhằm vào cái mục đích cuối cùng mang tính nhân v¨n Êy. * ** Hớng theo ý tởng trên, chúng tôi đã tuyển chọn thơ về tình bạn, tình yêu từ ba nguån: 1. Th¬ ca d©n gian 2. Th¬ cæ ®iÓn 3. Thơ hiện đại Khỏi phải nhắc lại ở đây về tính trữ tình hết sức đậm đà, sâu sắc của ca dao, dân ca Việt Nam. Trong kho tàng văn chơng truyền miệng, tự ngàn xa để (1). NXB Gi¸o dôc, 1987..

(130) l¹i, t×nh yªu nam n÷, t×nh yªu vî chång t¹o ra mét m¶ng lín, s¸ng ngêi, ®Çy sức lay động cho mãi đến bây giờ. Ngời đọc hôm nay vẫn có thể sững sờ trớc vẻ đẹp của mảng thơ này, nh trở về nguồn mà tìm lại đợc chính mình. Hồn nhiªn mµ d÷ déi, trong s¸ng mµ quyÕt liÖt, lµnh m¹nh mµ ®Çy søc bïng næ, sè phận càng éo le, ớc mơ càng táo bạo, cuộc đấu tranh để tự giải phóng mình của ngời dân lao động ngày xa, hình nh, đã bắt đầu từ đó, trong lĩnh vực tình cảm tù nhiªn nhÊt cña con ngêi, khi mµ, gi÷a nh÷ng rµng buéc khe kh¾t cña x· héi cũ, con ngời muốn đợc sống nh những con ngời... T×nh b¹n vµ t×nh yªu trong th¬ cæ ®iÓn l¹i hiÖn ra díi nh÷ng d¹ng vÎ kh¸c. Quy phạm trong cuộc đời và quy tắc trong nghệ thuật - hãy hiểu là nghệ thuật phong kiến kéo dài hàng chục thế kỷ trong lịch sử Việt Nam - đã gò bó cách diễn đạt nguyên khôi, tơi mát, chân thực của tình cảm con ngời. Tính ớc lệ của nghệ thuật (tình huống không từ cuộc sống thực, tình cảm phải tuân theo đạo đức, thể loại cứng nhắc với những niêm luật phức tạp, điển cố văn học và ngôn tõ vay mîn...) khiÕn cho m¶ng th¬ nµy kh«ng dÔ dµng ®i vµo thÕ giíi tinh thÇn của con ngời hiện đại. Đối với bạn trẻ ngày nay, để thởng thức văn thơ cổ điển, cần có một sự dẫn dắt đặc biệt, một sự giải mã thích hợp. Thế nhng, trong bất cứ thời đại nào, đã là nghệ sĩ chân chính thì, cuối cùng, m×nh vÉn cø ph¶i lµ m×nh, kh«ng thÓ lµ ai kh¸c, kh«ng thÓ lµ mét t tëng hay mét ý niệm. Thành ra đằng sau vô vàn những ớc lệ sáo mòn, những công thức xa cũ, trong văn chơng cổ điển Việt Nam vẫn hiện ra những nhân cách độc đáo, những cá tÝnh s¸ng t¹o: NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå Xu©n H¬ng, §oµn ThÞ §iÓm, NguyÔn Gia ThiÒu, NguyÔn C«ng Trø, Cao B¸ Qu¸t, Tó X¬ng, NguyÔn KhuyÕn, T¶n §µ... Tình yêu, thứ cấm kị trong đạo đức phong kiến, vẫn lộ ra trong thơ của họ thờng là kín đáo tinh vi, nhng cũng có khi bừng bừng mãnh liệt. Không ai chối cãi rằng đỉnh cao của thơ ca cổ điển Việt Nam là Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc và Truyện Kiều. Nhng đó là những tác phẩm nh thế nào? Sẽ là một sai lầm đáng tiếc trong tiếp nhận nghệ thuật nếu hiểu rằng hai t¸c phÈm ®Çu chØ lµ lêi than khãc cña mét ngêi chinh phô xa chång vµ lêi o¸n tr¸ch cña mét ngêi cung n÷ bÞ nhµ vua ruång bá, nghÜa lµ nh÷ng thø t×nh c¶m nặng màu sắc phong kiến hoặc nhi nữ thờng tình đáng phê phán. Không có những rung động thực do tình yêu đem lại - một tình yêu đằm thắm khát khao hạnh phúc -, không thể viết những vần thơ lay động nh thế. Còn Truyện Kiều cña NguyÔn Du, nh chóng ta biÕt, tríc hÕt lµ mét b¶n t×nh ca lín mµ vÒ nghÖ thuËt sau nµy kh«ng cã ai vît næi. §èi víi c¸c khóc ng©m vµ truyÖn th¬, dÜ nhiªn, chóng t«i ph¶i dïng biÖn ph¸p trích tuyển. Chúng tôi cố chọn những đoạn hay nhất mà ngời đọc ngày nay có thể thëng thøc dÔ dµng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi nh÷ng t×nh huèng cô thÓ trong c©u chuyÖn vµ kh«ng cÇn kÌm theo nh÷ng chó thÝch rêm rµ. Trong giai ®o¹n nµy cßn cã kh¸ nhiÒu truyÖn th¬ kh¸c vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu, nhng chuyện hay mà thơ không hay, thành ra chúng tôi cũng đành phải để lại. * *. *. Phần lớn nhất trong cuốn sách này dành cho đề tài tình bạn và tình yêu trong thơ hiện đại. Điều này dễ hiểu về mặt lịch sử và về mặt nghệ thuật. Từ sau 1930, văn chơng Việt Nam trải qua một thời đại "Phục hng" thực sự, theo kiểu riêng của.

(131) m×nh. Gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp vµ gi¶i phãng c¸ nh©n lµ nh÷ng dßng th¸c kh¸c nhau, nhng µo ¹t ch¶y vÒ mét phÝa, chôm l¹i thµnh søc m¹nh, lËt nhào chế độ cũ và đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa của xã hội Việt Nam. Trải qua mấy chục năm chiến đấu ngoan cờng, chúng ta đi vào thế giới ngày nay: thời đại của độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Cùng nhịp bớc theo lịch sử, thơ Việt Nam nở rộ. Trong vờn thơ rực rỡ đó, những bài thơ về tình bạn, tình yêu là những đóa hoa đậm sắc, bền hơng, không thể bỏ qua. Vì đây chính là thời đại mà chúng ta đang sống nên xin miễn cho chúng tôi những lời bình không cần thiết. Xin hãy tự mình đọc lấy phần hiện đại trong tËp th¬ nµy. ThËt phong phó vµ ®a d¹ng. ThËt da diÕt vµ kháe m¹nh. ThËt s«i næi vµ l¾ng s©u. * *. *. VÒ cÊu tróc, s¸ch nµy chia ra lµm ba phÇn, theo ba nguån tuyÓn chän nh trªn kia đã trình bày. Trong phÇn Th¬ cæ ®iÓn, sau c¸c bµi th¬ riªng lÎ lµ c¸c ®o¹n trÝch tõ c¸c khóc ng©m vµ truyÖn th¬. C¸ch s¾p xÕp ë ®©y tu©n theo tr×nh tù thêi gian. Các tác giả trong phần Thơ hiện đại đợc sắp xếp theo thứ tự vần chữ cái tiếng ViÖt c¨n cø vµo tªn ngêi hoÆc bót danh quen thuéc. ë ®©y cã sù ph©n chia ra hai thời kỳ (1930-1945 và 1945-1985), vì tuy cùng viết về một đề tài, nhng hơi thơ lại kh¸c, nªn kh«ng thÓ nµo xÕp chen nhau. Trong quá trình làm sách, nhận lời của Nhà xuất bản Giáo dục, nhiều nhà thơ đã gửi bài cho nhóm biên soạn. Sự hởng ứng nhiệt tình này đã đóng góp vào thành công cña tËp th¬. Nh©n ®©y chóng t«i xin göi tíi c¸c b¹n lêi c¶m ¬n ch©n thµnh. Chúng tôi thực sự bối rối khi phải chọn bài để đa vào tuyển tập. Rất tiếc là vì khu«n khæ cña s¸ch, chóng t«i kh«ng thÓ qu¸ tham lam. NhiÒu bµi th¬ hay vµ nhiều tác giả khác phải tạm gác lại. Chúng tôi rất mong đợc các nhà thơ lợng thứ và bạn đọc thông cảm. * *. *. Sau mét thêi gian Êp ñ, tËp T×nh b¹n, t×nh yªu - Th¬ cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dục đã ra đời và đang nằm trong tay bạn. Nó dành riêng cho lứa tuổi thanh niên ®ang häc ë c¸c trêng kh¸c nhau, khi mµ t×nh b¹n vµ t×nh yªu ®ang cã thÓ lµ t©m t sôi động của từng ngời. Nó cũng có thể gây hứng thú cho bạn đọc rộng rãi, thuộc c¸c løa tuæi kh¸c nhau. Mong r»ng nã sÏ ®em l¹i cho b¹n mét niÒm vui. Lín hay nhá, tïy ngêi. Nhng ch¾c ch¾n ph¶i lµ niÒm vui vµ søc m¹nh. H·y tù nghiÖm ra điều đó khi đọc cuốn sách này. Và xin chúc bạn thành công trên con đờng đi đến víi T×nh b¹n vµ T×nh yªu... NguyÔn §øc Nam. Từ cô Kiều đời thờng trong nguyên tác đến nàng Kiều khuê các của Nguyễn Du Ai còng biÕt c« KiÒu tõ Kim V©n KiÒu truyÖn b»ng v¨n xu«i cña Thanh T©m.

(132) Tµi Nh©n t¸i sinh thµnh nµng KiÒu trong TruyÖn KiÒu b»ng th¬ cña NguyÔn Du, nhng ít ai để ý đến tính cách khác nhau giữa hai nhân vật ấy - có thể gọi nh thế qua sù gia c«ng biÕn c¶i cña thi hµo NguyÔn Du, ngêi tiÕp thu vµ chuyÓn thÓ. ở Kim Vân Kiều truyện, cô Kiều tuy là con gái một viên ngoại nơi đế đô Bắc Kinh, "th«ng thi th, thÝch ©m nh¹c, nghiÖn hå cÇm" nhng gia c¶nh kh«ng d dËt, càng không phải một tiểu th khuê các. Cô là con gái đầu lòng với đầy đủ những nết đảm đang, tháo vát, quán xuyến mọi việc nhà thay cha mẹ. Gặp cơn gia biến, chính cô nhanh chóng quyết định bán mình chuộc cha. Cô là ngời chủ chốt lo đối phã víi bän c«ng sai, biÕt nhê ngêi lo liÖu giÊy tê chu toµn, æn tháa cho cha vµ em trai thoát khỏi gông cùm tù ngục. Cô biết thu xếp việc nhà là việc riêng đạt tình, thấu lý: trong lúc gia đình khốn đốn, cô còn đủ tỉnh táo, khôn ngoan, sành sỏi, nhờ viªn l¹i giµ hä Chung mîn c©n vÒ c©n l¹i sè b¹c mua ngêi cña M· Gi¸m Sinh: "Ngêi kh¸ch hä M· xem xong (GiÊy tê t×nh nguyÖn b¸n KiÒu cña V¬ng «ng V¬ng bµ, V¬ng Quan), liÒn gäi ngêi hÇu lÊy b¹c ra tr¶ 450 l¹ng. Thóy KiÒu nhê c«ng sai họ Chung đến tiệm bán tơ lựa mợn một cái cân, cân từng gói một, thấy thiếu mất n¨m l¹ng, Thóy KiÒu nãi: "- Mấy lạng này lẽ ra tôi không nên đòi thêm cho đủ, nhng tôi bán mình vì cha, không thể không rõ ràng minh bạch nh vậy đợc. Ngời họ Mã phải bù thêm cho đủ số" (Kim Vân Kiều truyện, hồi 5, Nxb Văn nghÖ giã xu©n, Liªu Ninh, 1986). Còng ë Kim V©n KiÒu truyÖn, giê tuÊt ngµy hai mơi mốt, khi để cho Sở Khanh bắc thang trèo qua cửa sổ vào phòng, Kiểu đã bị h¾n vßi vÜnh tríc khi ®a c« "®i trèn"... Chẳng chỉ riêng Thúy Kiều mà Kim Trọng cũng là một chàng trai "đời thờng" víi t©m lÝ mu«n thuë "hoa th¬m h¸i c¶ côm". Ngay lÇn ®Çu gÆp hai nµng, chµng mất hồn vì nhan sắc của cả hai đến nỗi thầm thề rằng: "Ta mà không lấy đợc cả hai nàng làm vợ thì suốt đời chẳng lấy ai nữa". Những tình huống, sự việc, tâm trạng diễn biến phù hợp với lôgic đời thờng, cña nh÷ng con ngêi b»ng da b»ng thÞt trong x· héi nh mét vµi trÝch ®o¹n trªn ®©y, Nguyễn Du đều lợc bỏ khi chuyển thể, nhất là nhân vật chính, khi bớc vào trang thơ ông họ đều trở thành khuê các, hòa hoa phong nhã. Cảnh, vật, nhất là ngôn ngữ thuật truyện cũng đợc tác giả bỏ nhiều công sức trau truốt để tôn thêm vẻ đẹp cho nh©n vËt. Trong v¨n xu«i, Kim Träng lµ "mét th sinh kh¨n bay ¸o mÇu cìi ngựa xa xa tiến lại. Vơng Quan nhận ra là bạn đồng môn Kim Trọng nhng không biết bạn cố ý theo tìm đến đây. Sợ hai bên chạm mặt, Vơng Quan vội bảo: - Anh Kim đến kìa, mau lánh đi! Thóy KiÒu nghe nãi ngíc m¾t nh×n lªn,m thÊy Kim Träng phong lu phãng kho¸ng, nho nh·, linh lîi, cìi ngùa tíi tríc mé bÌn cïng Thóy V©n l¶ng ra sau mé" (håi 1). Tới Nguyễn Du, cũng cảnh cũng ngời ấy nhng đợc thêm thắt để trở thành c¶nh th¬ méng biÕt bao! ... Nhạc vàng đâu đã tiếng nghe gần gần Tr«ng chõng thÊy mét v¨n nh©n, Láng bu«ng tay khÊu bíc lµn dÆm b¨ng, §Ò huÒ lng tói giã tr¨ng,.

(133) Sau ch©n theo mét vµi th»ng con con, TuyÕt in s¾c ngùa c©u dßn, Cá pha mµu ¸o nhuém non da trêi. NÎo xa míi tá mÆt ngêi, Khách đà xuống ngựa tới nơi tự tình. Hµi v¨n lÇn bíc dÆm xanh, Mét vïng nh thÓ c©y quúnh cµnh dao, Chµng V¬ng quen mÆt ra chµo, Hai KiÒu e lÖ nÐp vµo díi hoa. Sù biÕn c¶i, lùa chän, s¸ng t¹o nªn trªn ®©y tÊt nhiªn do quan ®iÓm nghÖ thuËt thẩm mĩ của Nguyễn Du, của thời đại Nguyễn Du. Nhà thơ cũng nh nhiều tác giả chuyÓn thÓ tiÓu thuyÕt Trung Quèc kh¸c, tõ NguyÔn H÷u H¶o (? - 1713) víi Song Tinh BÊt D¹, NguyÔn Huy Tù (1743 - 1790) víi TruyÖn Hoa tiªn, tíi Lý V¨n Phøc (1785 - 1849) với Ngọc Kiều Lê, Truyện Tây Sơng v.v... đều có chung mạch cảm hứng về loại đề tài thờng gọi là "tài tử giai nhân", cốt truyện chủ yếu là tình yêu ®Çy tr¾c trë cña nh÷ng trai tµi g¸i s¾c "tríng rñ mµn che, hµo hoa phong nh·", song cuối cùng trúc mai vẫn sum họp trong đạo lý hiếu trung trọn vẹn. Sự biến cải và lựa chọn đó còn do đặc điểm thể loại quyết định. Thơ dù là tự sự, phản ánh cuộc đời song không cần và không bao giờ miêu tả trần trụi, đầy đủ, chi tiết... nh v¨n xu«i. Con tim nhức nhối của Nguyễn Du cũng đã thổ lộ tinh cảm nồng nàn với nàng KiÒu cña «ng. Ng«n ng÷ th¬ vµ nh÷ng biÕn c¶i ®Çy s¸ng t¹o cña «ng khiÕn cho nàng Kiều khuê các khờ dại, cả tin giành đợc mối đồng cảm sâu sắc nơi bạn đọc h¬n mét c« KiÒu s¾c s¶o, kh«n ngoan trong nguyªn t¸c v¨n xu«i rÊt nhiÒu. §ã chính là thành công lớn của Nguyễn Du, là nguyên nhân cắt nghĩa tại sao bạn đọc Việt Nam khi đã đọc Truyện Kiều rồi thì không muốn đợc Kim Vân Kiều truyện n÷a, trõ phi lµ ngêi nghiªn cøu. Ph¹m Tó Ch©u. §äc v¨n ch¬ng Đọc văn chơng là một vấn đề đang đợc đặt ra và thảo luận sôi nổi trong giới phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc trªn thÕ giíi. Lóc nµy, trªn Tr¸i §Êt, còng cã hµng triệu ngời đọc văn chơng, đọc ở nhà trờng, trong nhà, ngoài đờng, trong th viện, trên xe hoa, mêtơrô… Từ xa, ngời ta đã đọc; đặc biệt từ giữa thế kỷ XV, với việc phát minh máy in của Gutenberg, số ngời đọc văn chơng tăng gấp bội; và đến thế kû XX, nhÊt lµ tõ sau §¹i chiÕn II, trªn hµnh tinh chóng ta, ë c¸c níc tiÒn tiÕn, hÇu nh ai cũng đọc văn chơng. Thế nhng, chỉ cách đây vài chục năm, đọc văn chơng mới trở thành một khoa học đợc bàn luật triệt để. Vào những năm 70 và 80 của thế kỷ này, các nhà nghiên cứu tổ chức nhiều hội nghị quốc tế về vấn đề này (ở Pháp, đáng chú ý, là Hội nghị Ceresy - la Salle và hội nghị Reims). Các vấn đề lớn đợc thảo luận, nhiều khi gay gắt: Đọc văn chơng là gì? Ai đọc? Đọc gì? Đọc thế nµo? Tõ nh÷ng n¨m 60 võa qua, phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc ë Ph¸p (vµ ë ph¬ng Tây nói chung) trải qua nhiều biến động và những biến đổi lớn. Ba mơi năm đã.

(134) qua, kÓ tõ ngµy khëi ®Çu cuéc "tranh c·i" v¨n ch¬ng lín nhÊt thÕ kû, gi÷a Roland Barthes và Raymond Picard; ngày nay, có thể khẳng định Phê bình Mới là một trong nh÷ng thµnh tùu v¨n häc lín nhÊt cña thÕ kû XX ë thÕ giíi ph¬ng T©y. Phª bình, nghiên cứu trở thành một bộ môn khoa học tự chủ, độc lập (độc lập với triết học, mỹ học, xã hội học, đạo đức học, ngôn ngữ học…), với một kho từ ngữ riêng biệt với những sáng tạo phong phú, thuyết phục, những "siêu văn bản" có giá trị đã ra đời. Văn bản (hay tác phẩm đợc nghiên cứu dới dạng cấu trúc), là một đối tợng nghiên cứu chủ yếu của Phê bình Mới. Cái trục Tác giả - Tác phẩm - Ngời đọc đợc soi rọi dới nhiều góc độ. Sau khi tranh luận về tác giả (tiểu sử, con ngời xã hội vµ con ngêi bªn trong c¶m høng; t¸c gi¶ vµ ngêi kÓ chuyÖn v.v…), vµ t¸c phÈm (v¨n b¶n, lo¹i thÓ, phong c¸ch, liªn v¨n b¶n, tÝnh ®a ©m, ý nghÜa ch×m v.v…), mèi quan hệ đích thực giữa tác giả và tác phẩm khâu ngời đọc đặt ra và bàn cãi sôi nổi. Đến nay, nói chung Phê bình Mới đã đợc công chúng, các trờng Đại học, các trung t©m, c¸c trêng Trung häc chÊp nhËn, mét c¸ch hîp lý (g¹t bá, qua tranh luËn, qua thời gian mấy chục năm mọi ý kiến cực đoan, nh phủ nhận tuyệt đối nghiên cứu, phª b×nh "truyÒn thèng", nh øng dông nhiÒu c«ng thøc to¸n häc cao cÊp vµo kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc…). Nãi §äc v¨n ch¬ng (hoÆc §äc t¸c phÈm v¨n ch¬ng) lµ nãi mèi quan hÖ v¨n bản/ngời đọc. Có thể nói nhà văn bao giờ cũng muốn gửi sáng tác của mình đến ngời đọc (tác giả hớng tới ngời đọc), ngời đọc cụ thể, đồng thời, hoặc ngời đọc trừu tợng, ngời đọc "có thể", ngời đọc tơng lai: Nguyễn Du nghĩ đến ngời đọc ba trăm năm sau; Stendhal chờ ngời đọc của mình nửa thế kỷ sau; một nhà văn Việt Nam muốn "gửi thông điệp" (nghệ thuật) của mình, tức tiểu thuyết, đến ngời đọc. §äc lµ mét kh©u cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt, hoÆc, nh mét sè ngêi nã, cña "s¶n xuÊt" nghệ thuật. Tác phẩm văn chơng gắn bó chặt chẽ với đọc văn chơng (Đến nay, nhiều sách Lịch sử văn học bỏ qua khâu "Ngời đọc", là một thiếu sót). Từ đó mối quan hệ Tác phẩm/ngời đọc sẽ là Văn bản - Đọc siêu văn bản. Có những mối quan hệ chặt chẽ giữa Viết và Đọc, những quan hệ triết học, mỹ học, đạo đức học, xã hội học, tâm lý học v.v... Có thể có sự hài hòa hoặc sự xộc xệch giữa văn bản và ngời đọc, giữa ngời gửi thông báo và ngời tiếp nhận. §äc v¨n ch¬ng cã nghÜa lµ th¸o gì m· cña c¸c ký hiÖu v¨n ch¬ng trong v¨n b¶n, lµ t×m hiÓu ý nghÜa cña t¸c phÈm th«ng qua c¸c cÊu tróc cña v¨n b¶n (cèt truyện, kết cấu, nhân vật, đối thoại, không gian, thời gian v.v). Đọc là mã hóa cách đọc, là tổng hợp các khâu của việc đọc, - cảm tởng, phân tích, đối chiếu, tổng hợp, đánh giá v.v. là phát hiện và sáng tạo. Đọc, trớc hết, là phát hiện, trong văn bản và từ văn bản, một thế giới khác, những con ngời khác. Ngời đọc sống trong thế giới tëng tîng cña m×nh, x©y dùng cho m×nh, th«ng qua t¸c phÈm, mét xø së riªng. Đọc là một hoạt động tích cực; ngời đọc "nhập cuộc", "hóa thân", với những cảm xóc riªng cña m×nh, nh÷ng kû niÖm, ký øc, kh¸t väng riªng. §äc cã nghÜa lµ chuyển đổi tác phẩm nghệ thuật thành một vũ trụ tình cảm, cảm xúc, t duy, hình tợng riêng của ngời đọc. Đọc văn chơng là một khoa học mà đối tợng là ngời đọc, ngêi tiÕp nhËn v¨n b¶n. Ngêi phª b×nh x©y dùng, tõ thÕ giíi nµy, mét b¶n v¨n thø hai, mét b¶n viÕt thø hai. Ngêi phª b×nh lµ ngêi s¸ng t¹o. Ngời phê bình là một loại ngời đọc đặc biệt, có trách nhiệm trớc xã hội; ngời phª b×nh cÇn cã c¶m xóc nhanh nhËy vµ cã n¨ng lùc hiÓu biÕt con ngêi, x· héi, cã kiến thức về nhiều ngành khoa học, nhất là khoa học nhân văn, và đặc biệt là triết học. Không phải ai cũng đọc nh ngời phê bình, nghiên cứu. Loại hình học ngời.

(135) đọc văn chơng thờng phân ngời đọc thành các lớp sau đây: thứ nhất "ngời đọc tiêu thô", thêng "ngÊu nghiÕn" cèt truyÖn, ham thÝch truyÖn Ðo le, nhiÒu khóc m¾c, nhiều cạm bẫy. Những ngời đọc này đọc lớt nhanh, vào những giờ rảnh rỗi, tìm thú giải trí dễ dãi với những cuộc phiêu lu đến xứ sở xa lạ, hoặc những tình cảm rắc rối, và có đánh giá thô thiển ("Chán phè", hoặc "Tuyệt, tuyệt", "Tiên s thằng Tào Th¸o" - Nam Cao). Thø hai, nh÷ng ngêi t×m ë v¨n ch¬ng nh÷ng th«ng tin míi vÒ cuộc sống, suy nghĩ đôi chút về thế sự, đạo đức, từ tác phẩm văn chơng. Có thể xếp vào loại ngời đọc này, nhà báo có trách nhiệm "điểm sách" hàng tuần, hoặc hàng tháng, với ít lời giới thiệu sơ sài, đơn giản, thờng vô thởng vô phạt, nhằm mục đích thông báo để độc giả của báo tìm đọc tác phẩm, nếu a thích. Thứ ba, những ngời đọc chuyên nghiệp, ngời giảng dạy văn học, ngời phê bình nghiên cứu ở các Viện, các Trung tâm nghiên cứu văn học, gọi là "siêu độc giả". Nếu loại ngời đọc thứ nhất đọc nhanh, đọc lớt, thì loại ngời đọc chuyên nghiệp đọc chậm, đọc nhiều lần, có những thao tác nghề nghiệp riêng, nh ghi chép, thống kê, đối chiếu, suy nghĩ về cái biểu đạt (ngữ nghĩa, ngữ âm, ngữ pháp, các mối liên kết …), cái đ ợc biểu đạt (ý nghĩa triết học, xã hội học, đạo đức học…) (Có thể có loại ng ời đọc thø t, nh÷ng nghÖ sÜ s¸ng t¹o (nhµ v¨n, nhµ th¬), khi bÊt chît, nh©n mét c¶m høng nào đó, viết những dòng hoặc những trang phê bình đặc sắc, bằng trực giác, tài n¨ng vµ dù c¶m cña m×nh; cã thÓ kÓ Baudelaire, VelÐry, Proust, NguyÔn Tu©n, Xu©n DiÖu, NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi…). Đọc văn chơng là một bộ phận của xã hội học văn chơng. Ngày nay, đã hình thành cách đọc mang nhiều hiệu quả nhất; đọc thầm và đọc một mình, ở nơi yên tĩnh. Đọc có lịch sử của nó. Trớc đây nhiều thế kỷ, khi dân chúng không biết đọc, biết viết, một ngời có học vấn đọc một truyện viết, mọi ngời xúm quanh nghe, vừa nghe vừa bình luận. Hình thức đọc tập thể này còn di tích ở việc giảng Kinh ở nhà thờ, ở nhà chùa và ở những nớc lạc hậu, còn tồn tại hình thức đọc cổ lỗ này (không kể Radio "Kể truyện đêm khuya"). Đọc cá nhân, bằng mắt và thầm lặng gây cho ngời đọc những hứng thú nhiều dạng; ngời đọc cảm thụ sâu những cái hay, cái đẹp, suy t và phán đoán. Sự hình thành phơng pháp đọc văn chơng đợc một số nhà lý luận tổng hợp thành "Tu từ học đọc văn chơng". Kinh nghiệm những tri thức loài ngời cho biết cần đào tạo ngời đọc - phơng pháp đọc, thói quen đọc, dẫn đến "cái biết đọc" (savoir - lire). Có thể thấy bốn bớc sau đây: 1) Trớc hết lựa chọn sách đọc, - những sách cổ điển hay hiện đại phù hợp với khát vọng của con ngời; hòa bình, tự do, chống bạo lực, độc tài. 2) §Þnh híng: T×m thó phiªu lu, c¶m tëng l¹ lïng, hoÆc t×m hiÓu con ngêi, "mét Èn sè", vµ x· héi, t×m tßi nh÷ng tµi n¨ng míi, nh÷ng s¸ng t¹o míi. Kh©u "định hớng" có tầm quan trọng của nó: Đọc để làm gì? Nó liên quan chặt chẽ với câu hỏi mà loài ngời đã đặt ra từ nhiều thế kỷ: Viết để làm gì? Chức năng chủ yếu của văn học là làm đẹp trái tim, tâm hồn con ngời, là mở rộng mãi mãi tình cảm phong phú của con ngời, cởi mở hay tiềm ẩn, là nâng cao đến vô cùng tận những xóc c¶m tÕ nhÞ hay m·nh liÖt cña con ngêi, v¬n tíi tù do, d©n chñ, t×nh th¬ng yªu, tức là khát vọng ngàn đời của nhân loại. Nh vậy, thông qua ngôn từ văn chơng, ngôn từ sống động, sinh sôi nảy nở, ngôn từ chứa đựng ký ức, gợi mở tơng lai, ng«n tõ v¹n n¨ng, bao gåm kh¶ n¨ng nhËn thøc, gi¸o dôc, gi¶i trÝ vµ nhiÒu kh¶ năng khác, song bao giờ cũng phải thông qua cái đẹp của tình cảm chứa đựng trong ng«n tõ v¨n ch¬ng hµm chøa nhiÒu ý nghÜa. 3) Đi tìm các mã của văn bản, giải các mã đó, các mã đặc trng của phong cách.

(136) mỗi nhà văn. Các thao tác phân tích, thống kê, đối chiếu liên văn bản, tra cứu tiểu sử, lịch sử v.v… là cần thiết, song không đủ. Ngời phê bình phải có sức mạnh cảm thụ của trực giác và tâm linh. Ngời đọc càng có kiến thức rộng và mở, sức cảm thụ càng nhậy bén, thì việc đọc càng có hiệu quả. 4) Cuối cùng, đọc văn chơng là một hoạt động sáng tạo ngời đọc đánh giá tác phẩm theo định hớng của mình. Vì vậy, đào tạo phơng pháp, rèn luyện thói quen đọc văn chơng là một vấn đề đợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Một câu hỏi đợc nhiều hội nghị quốc tế về Đọc văn chơng đặt ra là: Trách nhiệm đào tạo ngời đọc thuộc về ai? Tôi nghĩ trớc hết, đó là trách nhiệm của nhà trờng; tiếp sau thời gian đào tạo ở trờng (hoặc song song với thời gian này) là trách nhiÖm cña b¸o chÝ v¨n häc, cña c¸c nhµ phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc, nh÷ng ngêi viÕt s¸ch lý luËn, phª b×nh, ch©n dung lÞch sö v¨n häc. V¨n häc, nghÖ thuËt lµ nh÷ng nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña bÊt cø ai, gäi lµ con ngời. Yêu văn chơng là một bản chất của ngời. Từ thuở ấu thơ, con ngời đã say mê truyện, thơ. Với truyền thuyết Nghìn lẻ một đêm loài ngời từ xa không ngớt kể truyện, dừng kể là chết! Nhà trờng có trách nhiệm đào tạo ngời đọc văn chơng. Ai đọc? Từ trờng mẫu giáo đến trờng đại học, ngời đọc là các cô bé, các chó bÐ, c¸c thiÕu niªn, thanh niªn. §äc g×? §ã lµ ch¬ng tr×nh bé m«n V¨n nhµ trêng. §äc thÕ nµo? §ã lµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, ph¬ng ph¸p tiÕp cËn v¨n ch¬ng. Đồng thời, ngời đọc đợc rèn luyện qua báo chí và sách văn học. Đánh giá việc đào tạo ngời đọc hiện nay ở nớc ta, là một vấn đề "khổng lồ"; cã thÓ dù ®o¸n cã bao nhiªu ngêi bµn luËn lµ cã bÊy nhiªu ý kiÕn kh¸c nhau, cã thể mâu thuẫn nhau, xung đột nhau. Riêng tôi, tôi thoáng nghĩ một cách khái quát và sơ bộ: Việc đào tạo ngời đọc ở nhà trờng của báo và sách văn học đã đạt những thµnh tùu to lín (xem nh÷ng bé s¸ch gi¸o khoa v¨n häc, nh÷ng s¸ch b¸o v¨n häc đồ sộ trong các th viện lớn thì rõ). Song, nhìn chung, hình nh những tiếng nói ấy đơn điệu, không phong phú nhiều giọng. Không nhiều phong cách. Cho nên việc đào tạo nghèo nàn, có thể bị đe dọa trở thành xơ cứng, máy móc. Việc cần làm hiện nay là sử dụng nhiều phong cách tiếp cận văn chơng để giảng bài và viết báo, viÕt s¸ch. Cã nh vËy, gi¶ng v¨n, s¸ch b¸o míi ®a d¹ng, nhiÒu søc sèng, míi cã kh¶ năng phát huy tinh thần dân chủ, óc sáng tạo của ngời đọc. Đọc văn chơng là một khoa học xứng đáng đợc các thầy giáo, cô giáo quan t©m, c¸c nhµ phª b×nh, nghiªn cøu héi th¶o. §ç §øc HiÓu. (Thi pháp hiện đại – NXB Hội Nhà văn, 2000). NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc, v¨n vâ song toµn; v¨n lµ chÝnh trÞ; chÝnh trÞ cøu níc, cøu d©n, néi trÞ, ngo¹i giao, "më nÒn th¸i b×nh mu«n thuë, röa nỗi thẹn nghìn thu" (Bình Ngô đại cáo); võ là quân sự: chiến lợc và chiến thuật, "yếu đánh mạnh, ít địch nhiều,... thắng hung tàn bằng đại nghĩa" (Bình Ngô đại cáo), văn và võ đều là võ khí, mạnh nh vũ bão, sắc nh gơm dao: "viết th thảo hịch tµi giái h¬n hÕt mäi thêi" (Lª Quý §«n), "v¨n ch¬ng mu lîc g¾n liÒn víi sù nghiÖp kinh bang tế thế" (Phan Huy Chú). Thật là một con ngời vĩ đại về nhiều mặt trong.

(137) lÞch sö níc ta! Chóng ta thêng nãi: «n cò biÕt míi. Ph¶i nãi thªm: tõ míi hiÓu cò. ChØ cã chúng ta, những ngời đã đạp đổ chế độ cũ và dựng lên chế độ mới, chế độ ngời d©n lµm chñ, chØ cã chóng ta, nh÷ng ngêi vò trang b»ng quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, mới nhìn thấy một cách đúng đắn những sự kiện của lịch sử và đánh giá một cách c«ng minh ngêi vµ viÖc. Díi con m¾t s¸ng suèt ®Çy nhiÖt t×nh cña chóng ta, Nguyễn Trãi, đời sống và hoạt động, tâm t và chí hớng, thơ và văn, tóm lại toàn bộ sù nghiÖp vµ con ngêi cña NguyÔn Tr·i sèng dËy, lín lªn, vµ híng tíi chóng ta. §èi víi ngêi vµ viÖc cña lÞch sö, thêi gian tr«i qua dÇn dÇn lµm lu mê c¸i g× cßn đục, cha thật trong, ngợc lại, làm thêm sáng tỏ những giá trị chân chính, những cống hiến thật quý cho thời đại và con ngời. Nguyễn Trãi không sợ thời gian. NguyÔn Tr·i sÏ sèng m·i m·i trong trÝ nhí vµ t×nh c¶m cña ngêi ViÖt Nam ta. Vµ chóng ta cßn ph¶i lµm cho tªn tuæi vµ sù nghiÖp cña NguyÔn Tr·i r¹ng rì ra ngoµi bê câi níc ta. Nhí NguyÔn Tr·i, chóng ta nhí ngêi anh hïng cøu níc, ngêi cïng Lª Lîi lµm nên sự nghiệp "Bình Ngô" ngời thảo Bình Ngô đại cáo. Nguyễn Trãi là một ngời yªu níc, yªu níc s©u s¾c, m¹nh mÏ, thiÕt tha, víi t©m hån vµ khÝ ph¸ch cña ngêi anh hùng. Đối với Nguyễn Trãi, yêu nớc là thơng dân, để cứu nớc phải dựa vào d©n, ®em l¹i th¸i b×nh cho d©n, cho mäi ngêi. TriÕt lý nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i, cuèi cïng ch¼ng qua lµ lßng yªu níc th¬ng d©n: c¸i nh©n, c¸i nghÜa lín nhÊt lµ phấn đấu đến cùng chống ngoại xâm, diệt tàn bạo, vì độc lập của nớc, hạnh phúc cña d©n. Nguyễn Trãi suốt đời mang một hoài bão lớn: làm gì cho dân, ngời dân lầm than cực khổ. Bắt đầu Bình Ngô đại cáo có câu: "Việc nhân nghĩa cốt ở an dân", ch÷ "an" ë ®©y cã nghÜa an c l¹c nghiÖp, cïng mét ý víi c©u cuèi cña B×nh Ng« đại cáo: "nền thái bình muôn thuở". Nguyễn Trãi là tác giả của D địa chí, một cuốn sách có giá trị về địa lý, lịch sử, kinh tế, chính trị của nớc ta thời bấy giờ. Đáng tiếc Nguyễn Trãi không có đủ cơ hội đem tất cả chí hớng và tài năng của mình cống hiến cho nớc, cho dân, cho ngời đời. Nhng nghĩ cho cùng, không thể khác đợc. Đối với triều đình nhà Lê lúc bấy giờ, sau khi "bốn biển đã yên lặng", NguyÔn Tr·i nh©n nghÜa qu¸, trung thùc qu¸, thanh liªm qu¸. Nguån gèc s©u xa của thảm án vô cùng đau thơng của Nguyễn Trãi bị "tru di" ba họ là ở đó. Chóng ta h·y ngÉm nghÜ hai c©u th¬ (ch÷ H¸n) díi ®©y cña NguyÔn Tr·i: Häa phóc h÷u m«i phi nhÊt nhËt, Anh hïng di hËn kû thiªn niªn. t¹m dÞch tiÕng ViÖt: Häa phóc cã nguån, ph¶i ®©u mét buæi, Anh hùng để hận hàng mấy nghìn năm. Hình nh Nguyễn Trãi muốn trối mối hận của mình cho đời sau! Nhớ Nguyễn Trãi là nhớ ngời anh hùng cứu nớc, đồng thời là nhớ nhà văn lớn, nhµ th¬ lín cña níc ta. Ph¹m V¨n §ång. (TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc, 1996).

(138) Hå Chñ tÞch, h×nh ¶nh cña d©n téc B×nh sinh Hå Chñ tÞch lµ ngêi rÊt gi¶n dÞ, l·o thùc. VÜ nh©n, thËt vÜ nh©n bao giờ cũng giản dị, lão thực. Đã cầu kỳ là thiếu bản lĩnh, cố làm trò để đánh lõa thiªn h¹ vµ hËu thÕ. Vua Nghiªu, vua ThuÊn, chóa Giªdu lµ nh÷ng ng êi gi¶n dÞ, l·o thùc. ¤ng Lªnin, «ng T«n V¨n, th¸nh G¨ng®i còng lµ nh÷ng ng êi gi¶n dị, lão thực. Bậc đại khoa học, đại văn hào cũng vậy. Trái lại Hítle là một kẻ gian hïng. Cßn bªn c¹nh HÝtle, Mótx«lini chØ lµ mét th»ng hÒ. Xem một đôi bức ảnh Hồ Chủ tịch, có ngời nói mắt Ngời có hai con ngơi, và tin rằng vì chỗ đó, Ngời là một ông thánh. Làm gì có chuyện hoang đờng nh thế! Mắt Hồ Chủ tịch cũng nh mắt mọi ngời, sáng hơn mắt mọi ngời nhiều lắm đã đành, nhng sáng hơn vì Ngời biết nhìn, nên nhìn thấy những cái mọi ngời không nh×n thÊy: hiÖn t¹i, t¬ng lai, c¸i nhá, c¸i to. Hå Chñ tÞch lµ ngêi ViÖt Nam. ViÖt Nam h¬n ngêi ViÖt Nam nµo hÕt. Ngãt ba mơi năm bôn tẩu bốn phơng trời, Ngời vẫn giữ thuần túy phong độ, ngôn ngữ, tính t×nh cña mét ngêi ViÖt Nam. Ng«n ng÷ cña Ngêi phong phó, ý vÞ nh ng«n ng÷ ngêi d©n quª ViÖt Nam; Ngêi khÐo dïng tôc ng÷, hay nãi vÝ, thêng cã lèi ch©m biÕm kín đáo và thú vị. Làm thơ, Ngời thích lối ca dao vì ca dao là Việt Nam cũng nh nói Trêng S¬n, hå Hoµn KiÕm hay §ång Th¸p Mêi vËy. MÊy m¬i n¨m xa c¸ch quª hơng, Ngời không quên mùi vị những thức ăn đặc biệt Việt Nam nh cà muối, da chua, t¬ng ít, vµ ngµy thêng b©y giê, Ngêi vÉn a thÝch nh÷ng thø Êy. Ngay sau khi về nớc, gặp Tết, Ngời không quên mừng tuổi đồng bào hàng xóm và quà bánh cho trẻ em, tuy chỉ có mấy đồng xu, nhng cũng bọc giấy hồng đơn cẩn thận, tiêm tất. Bình sinh nh thế, đứng địa vị Chủ tịch Chính phủ kháng chiến kêu gọi quốc dân, Ngêi dïng nh÷ng lêi nãi thèng thiÕt ®i s©u vµo t©m hån ViÖt Nam: "NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng, ngêi trong mét níc th× th¬ng nhau cïng". Lối ăn ở của Hồ Chủ tịch giản dị nh thế nào, chúng ta đã từng biết. Lúc ở chiÕn khu, Ngêi sèng chung víi anh em trong mét c¬ quan, lµm viÖc, häc tËp, ¨n ë, sinh ho¹t nhÊt nhÊt nh anh em. Cã nh÷ng lóc v× g¹o thiÕu hay khÝ hËu nÆng, cÇn ăn ít một chút, Ngời cũng vui vẻ chịu đựng cùng anh em. Kể ra, Ngời có chỗ đợc biệt đãi: đó là bát nớc cơm mà anh Lộc, đồng chí cấp dỡng lành nghề và thân mến của chúng tôi lúc ấy, bao giờ cũng để dành riêng cho Ngời, từ biên giới Cao Bằng cho đến Tân Trào, trớc khi về Hà Nội. ở Hà Nội, Chủ tịch Chính phủ có phòng lµm viÖc, phßng tiÕp kh¸ch, nhiÒu khi chñ täa nh÷ng b÷a tiÖc long träng, nhng bình thờng ngày hai bữa, Chủ tịch Chính phủ cùng nhân viên đều ăn chung. Ngêi vÉn thÝch ®i bé, t¾m s«ng, hót thuèc l¸ vµ thØnh tho¶ng uèng mét ly rîu thuèc trong b÷a c¬m. Tríc ®©y, Ngêi ®i mét ngµy 50 c©y sè lµ thêng vµ cã thÓ ®i nh thÕ ngµy nä qua ngµy kia. Lóc ë C«n Minh, s¸ng nµo Ngêi còng ®i bé mét vòng quanh thành phố. ở Liễu Châu, mùa đông, một hôm tớng Trơng Phát Khuê đi ngựa dạo buổi sớm gặp Ngời tắm trên sông, Trơng tớng quân lấy làm lạ một ngời ở phơng Nam châu á chịu rét giỏi đến thế. ở Cao Bằng, có lúc cơ quan đóng tại một cái suối lớn vừa ở trong hang đá chảy ra, nớc trong xanh biếc dới bóng mát của rừng cây; Hồ Chủ tịch suốt ngày làm việc ở đó với cái máy chữ "Hétmét" luôn luôn đi theo Ngời từ năm 1938 đến khi về Hà Nội. ở rừng, Hồ Chủ tịch chủ trơng tránh ăn no, không ngủ tra; hoạt động thân thể, buổi sáng thể dục, buổi chiều làm vờn, lúc cần đi vác củi cho đồng bào. Suốt trong thêi gian ë thîng du B¾c Bé, tríc cuéc khëi nghÜa, nhiÒu ngµy Ngêi lu«n tay n¾m.

(139) một hòn đá tròn bầu dục, cốt để luyện gân tay và hoạt động cơ thể. Ngời ít a dùng thuèc, chØ lóc nµo søc c¬ thÓ kh«ng chèng næi bÖnh th× míi dïng. ë Hµ Néi, b¸c sÜ Tïng, b¸c sÜ CÈn chuyªn lo søc kháe cña Ngêi, nhng kh«ng mÊy khi Ngêi phiÒn đến. ở Pháp, anh em buộc bác sĩ Cu ở bên cạnh Ngời, nhng rồi bác sĩ làm việc văn phßng nhiÒu h¬n viÖc thÇy thuèc. Sinh ho¹t chiÕn khu thêng cùc l¾m. Cã lÇn suèt mấy tháng mùa ma, Hồ Chủ tịch ở trong một cái hang chật hẹp, ẩm thấp, ban đêm s©u bä ë ngoµi trµn vµo. Lóc Êy v× c¬ së quÇn chóng kÐm, nªn ph¶i Èn nÊp trong hang cïng, vµ còng v× c¬ së quÇn chóng kÐm, nªn dÉu Èn nÊp trong hang cïng, mµ còng kh«ng yªn, thêng vÉn ph¶i ch¹y "c¶nh b¸o". HÔ cã "c¶nh b¸o" lµ ph¶i mang hết đồ đạc chạy lánh đến một chỗ an toàn hơn. Lúc ấy Hồ Chủ tịch yếu, nhng bất kỳ đêm ngày, hễ có tin địch là mấy phút sau Ngời đã sẵn sàng trớc anh em, tay x¸ch m¸y ch÷. Lúc đến Pháp, ngay hôm gặp đầu tiên, lối ăn ở giản dị của Hồ Chủ tịch làm cho kiều bào rất cảm động. Hôm ấy, tại Biarít, đại biểu kiều bào đến thăm Ngời, hồi hộp và sung sớng. Khách đông, phòng khách không đủ ghế ngồi; giản dị, Hồ Chñ tÞch ngåi xuèng sµn vµ mêi mäi ngêi ngåi thÕ nãi chuyÖn. §©y kh«ng ph¶i vÞ Chủ tịch Chính phủ, đây là ngời cha già ân cần và thân mật hỏi thăm đàn con bao n¨m lu l¹c ë quª ngêi. Hå Chñ tÞch, ngêi gi¶n dÞ Êy, còng lµ ngêi lÞch sö mét c¸ch thanh tao cao quý và mọi ngời ngoại quốc có dịp tiếp chuyện Ngời đều ca ngợi cái phong độ thanh tao cao quý mà họ cho là đặc sắc của ngời phơng Đông. ở chiến khu, trong cơ quan, Hồ Chủ tịch thờng mặc bộ đồ xanh, chân đi đất; về Hà Nội, ngời mặc bộ đồ ka-ki, chân đi giày vải. Nhng sang Pháp thì Ngời mang giày da và mặc một bộ đồ nỉ, cổ đứng. ở Pari, có ngày Hồ Chủ tịch tiếp luôn ba bữa cơm khách, bữa sáng với bạn thân, bữa tra với khách thờng, bữa tối với khách đặc biệt, mỗi bữa có khi kéo dài ba tiếng đồng hồ, nhng Hồ Chủ tịch thủy chung vẫn ân cần niềm nở. Hå Chñ tÞch rÊt vui tÝnh, v× vèn cã c¸i tÝnh l¹c quan cña nh÷ng ngêi quyÕt chiến quyết thắng ngày nay và quyết xây đắp đời sống tốt đẹp cho dân tộc ngày mai. Trong nh÷ng b÷a c¬m, tiÖc trµ th©n mËt gi÷a nh©n viªn cao cÊp ChÝnh phñ, Hồ Chủ tịch vui thú, nói chuyện, làm thơ, khôi hài. Một đôi khi Ngời thoạt đến nh÷ng buæi d¹ héi tng bõng ë nhµ h¸t lín Hµ Néi, c¸c ch¸u thiÕu nhi qu©y quÇn l¹i, nhng mét l¸t sau, Ngêi nhÑ bíc biÕn ®i ®©u mÊt. Ngêi thÝch hoa vµ cã kÓ c©u chuyÖn ë Nga còng nh ë c¸c níc ¢u, Mü, ngêi ta dïng m¸y bay chë c¸c thø hoa ë xa về để trang điểm đời sống hàng ngày ở các đô thị lớn. Nhng trong vờn hoa Chủ tÞch phñ, hoa ngµy cµng nhêng chç cho khoai, b¾p. GÇn C«n Minh cã nói T©y S¬n, mét th¾ng c¶nh cã tiÕng; mét h«m anh em muèn ®i xem, Hå Chñ tÞch b¶o: "NÕu tiÖn l¾m sÏ hay; chóng ta lµ ngêi c¸ch m¹ng chø kh«ng ph¶i kÎ du lÞch". Đời sống của Hồ Chủ tịch là một đời sống khắc khổ, cần lao và tranh đấu. Ngời lãnh tụ của một dân tộc mất nớc không thể có một đời sống khác. Phải khắc khổ, cần lao và tranh đấu để mu cầu hạnh phúc ngày mai. Có ngời em đời sống nghiªm kh¾c Êy kh«ng cßn chç cho t×nh c¶m. Nhng chÝnh Hå Chñ tÞch thêng nãi: ngêi c¸ch m¹ng lµ ngêi rÊt giµu t×nh c¶m, vµ v× giµu t×nh c¶m nªn lµm c¸ch m¹ng. Ngêi mµ c¶ d©n téc t«n lµm vÞ cha giµ cña m×nh ph¶i cã lßng th¬ng mªnh m«ng xúc động đến tâm can của mọi ngời. Trong thời kỳ bí mật, phút mặc niệm chiến sĩ c¸ch m¹ng lµ lóc Hå Chñ tÞch r¬i níc m¾t. T¹i Quèc héi, Hå Chñ tÞch võa khãc vừa ôm hôn anh Nguyễn Văn Tạo sau khi anh đọc một bài diễn văn thống thiết về Nam Bé..

(140) Ngời xa nói: Có việc phải lo, lo trớc thiên hạ, có việc đáng vui, vui sau thiên hạ. Hồ Chủ tịch nói một cách giản dị và thống thiết hơn: "Một ngày đồng bào còn chÞu khæ lµ mét ngµy t«i ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn". Câu nói đó đã bộc lộ tâm trạng Ngời, mối tình cảm ruột thịt bao bọc trăm họ của đại gia đình Việt Nam. §èi víi ngêi gi¶n dÞ vµ l·o thùc Êy, mét c©u nãi lµ mét viÖc lµm vµ cã lµm th× míi nãi. Gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong sù ¨n ë, tÝnh t×nh, trong lêi nãi, viÕt, Ngêi còng gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong chñ tr¬ng chÝnh trÞ n÷a. D©n téc ViÖt Nam b©y giê muèn gì? Muốn thống nhất, độc lập, muốn ấm no, muốn biết chữ, muốn đời sống bớt tối t¨m. Cho nªn Hå Chñ tÞch chñ tr¬ng: ®oµn kÕt kh¸ng chiÕn, t¨ng gia s¶n xuÊt, b×nh dân học vụ, đời sống mới. Dân tộc Việt Nam quyết tâm và mỗi ngày tiến mạnh trên con đờng sống còn sau lng Hồ Chủ tịch. Hồ Chủ tịch thật là hiện thân của dân tộc Việt Nam và mọi ngời Việt Nam đều thÊy m×nh trong Hå Chñ tÞch. Søc m¹nh cña Hå Chñ tÞch vµ søc m¹nh cña d©n téc ViÖt Nam lµ ë chç ®oµn kÕt thèng nhÊt Êy. Ph¹m V¨n §ång. (TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc, 1996). Lµm cho tiÕng nãi trong s¸ng, giµu vµ ph¸t triÓn Ta đặt vấn đề này trong lúc nào đây? Trong tình trạng văn học, ngôn ngữ đang tiÕn lªn, chø kh«ng ph¶i ®ang lïi l¹i. So víi xa, chóng ta rÊt biÕt ¬n cha «ng, nhng thế hệ, thời đại chúng ta có những công trình không hổ thẹn với quá khứ. Cha ông không đợc trông thấy một nền văn xuôi phong phú nh ngày nay. Về thơ chẳng hạn, còn lâu ta mới có đợc một viên ngọc trọn vẹn nh Truyện Kiều, nhng phải đâu thời đại chúng ta từng lúc, từng mảng đã không đạt đợc những cái đẹp mới mà Nguyễn Du không thể đạt đợc. Nhìn nh vậy để chúng ta đặt vấn đề một cách bình tĩnh hơn, thoải mái hơn: Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. V©ng, gi÷ g×n sù trong s¸ng vµ ph¸t triÓn cña nó. Nhng vấn đề hiện nay là ở chỗ nào? ở chỗ trong sáng? Không trong sáng? Hay ë nh÷ng chç kh¸c? Thùc vËy, c¸i nguy b©y giê kh«ng ph¶i chØ ë chç ta vay mîn qu¸ nhiÒu nªn lµm cho tiÕng ViÖt kÐm trong s¸ng. C¸i nguy lµ ë chç ta võa kh«ng trong s¸ng, l¹i vừa nghèo đi, vì bỏ mất, đánh rơi nhiều tiếng nói, cách nói phong phú của dân tộc. ChØ mét truyÖn c©y lóa th«i, mµ biÕt bao s¸ng t¹o vÒ ng«n ng÷ trong d©n gian: - Gió đông là chồng lúa chiêm Giã bÊc lµ duyªn lóa mïa. - §îc mïa lóa, óa mïa cau §îc mïa cau, ®au mïa lóa. Bởi thế, tôi muốn đồng thời với việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, phải gi÷ g×n sù giµu cã, mu«n vµn giµu cã cña nã. Chóng ta vèn cã thãi quen tù ti, khẳng định lại một lần nữa sự giàu có của tiếng nói dân tộc, cũng là một điều quan träng chø sao..

(141) Bây giờ tôi sẽ nói qua vấn đề trong sáng. Quan niệm về sự trong sáng cũng nh quan niệm về dân tộc, không phải là một cái gì tuyệt đối cố định. Có sự trong sáng quay lại sau, lấy cha ông làm mẫu mực tuyệt đối, nhng có sự trong sáng nhìn ra trớc, mở đờng đi cho con cháu mai sau. Có sự trong sáng dân tộc hẹp hòi, chỉ biết say mê ngắm nhìn dân tộc mình, nhng có sự trong sáng đặt dân tộc mình là một bộ phận của nhân loại. Có trong sáng động và trong sáng tĩnh, trong sáng giàu vµ trong s¸ng nghÌo. So với lời văn cộc lốc của Nguyễn Công Hoan, xô bồ hỗn độn của Nguyên Hồng, phức tạp đến rối rắm của Nguyễn Tuân thời trớc Cách mạng thì văn nhà Tự lực có vẻ trong sáng đấy. Nhng mà sao trong sáng một cách nhẵn nhụi, bảnh bao, diªm dóa, tr¬n tru lµm vËy. §Êy lµ hoa ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång cña mét khu vên nhµn nh· h¬n lµ c¸i um tïm sÇm uÊt cña mét khu rõng! T«i kh«ng bªnh vực cho ai lấy cớ mình là "rừng" để mà viết ẩu! Nhng vấn đề tôi muốn đặt ra là ta sÏ b¶o vÖ mét sù trong s¸ng nµo vËy? Ngµy nay, trong v¨n häc ta, bªn c¹nh c¸i hiÖn tîng lµm xÊu tiÕng ViÖt v¨n häc ®i, kh«ng ph¶i kh«ng cã c¸i khuynh híng làm đẹp, làm đèm đẹp nó một cách đáng sợ. Một bên lấy cớ là để cho thực, cho có tính thời đại, họ đã dung tục hóa thơ ca, làm cho bài thơ không khác lời nói thờng, kh«ng kh¸c mét b¶n b¸o c¸o lµ mÊy chót. Hä s½n sµng viÕt: Lóa träng ®iÓm nµy lµ tèt nhÊt Bởi ta đã thảo luận ba lần thâm canh tăng năng suất. Một bên khác thì lại lấy cớ để cho đẹp, cho dân tộc, nên họ đã thi vị hóa thi ca, làm những bài thơ "nên thơ", xa rời ngôn ngữ của đời. Trong thơ các bạn này, hoa mận, hoa đào, hoa ban nở dễ hơn hoa dong riềng hay hoa râm bụt. Họ thích con h¶i ©u, con Ðn, vµ kh«ng d¸m viÕt con cãc hay con Ônh ¬ng. Bëi thÕ chóng ta cần định rõ quan điểm trong sáng của chúng ta cho thật chính xác thì mới kết đoàn đợc mọi ngời và mở rộng lối đi. Chúng ta đang ở trong một thời đại mà từ vựng ta, thậm chí cả ngữ pháp ta, chịu nhiều biến động. Một mặt chúng ta giữ gìn sự trong sáng của từ vựng, của ng÷ ph¸p d©n téc, nhng mét mÆt chóng ta ph¶i lµm giµu thªm cho ta nhiÒu tõ vùng mới, nhiều quy luật mới về ngữ pháp mà thời đại đem đến cho ta. Không lý gì Nguyễn Du cách đây hơn trăm năm đã có những cách nói: §o¹n trêng sæ rót tªn ra §o¹n trêng th¬, ph¶i ®a mµ tr¶ nhau mµ b©y giê ta cßn nÖ cæ h¬n c¶ NguyÔn Du. Kh«ng cã lý g× c¸c d©n téc anh em ë T©y Nguyªn viÕt: M¸i nhµ dµi b»ng tiÕng ng©n cña mét c¸i chiªng, hiªn tríc dµi nh h¬i thë cña con ngùa,... thÕ mµ ta vÉn b¶o thñ, thñ cùu trong c¸ch nãi cña m×nh. Cã nh÷ng c¸ch cµy bõa t¨ng n¨ng suÊt cho c©y trång. Cã nh÷ng c¸ch dïng ch÷, viÕt v¨n t¨ng n¨ng suÊt cho ý. Ta ph¶i dïng c¸c c¸ch Êy. Ngời Việt Nam dù ở thời đại nào cũng phải nói tiếng Việt Nam theo ngữ pháp ViÖt Nam. Nhng ngêi ViÖt Nam ë thÕ kû xÐt xö kh«ng viÕt vµ nãi gièng hÖt nh thÕ kû XVIII, XIX n÷a. Ph¶i b¶o vÖ sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Nhng ë ®©y lµ ta b¶o vÖ mét c¸i g× đang sinh sôi, nảy nở, chứ không bảo vệ cái đã phát triển hết sức và nay đã ổn định.

(142) råi. T«i cã lÊy vÝ dô vÒ mét dßng s«ng. Dßng s«ng võa tr«i ch¶y, võa ph¶i tiÕp nhận dọc đờng đi của mình những dòng nớc khác. Dòng ngôn ngữ cũng vậy, một mặt nó phải giữ gìn bản sắc cố hữu của dân tộc, nhng nó không đợc phép gạt bỏ, từ chối những gì mà thời đại mang lại, và các dân tộc khác đem lại. ChÕ Lan Viªn. (Suy nghÜ vµ b×nh luËn, NXB V¨n häc, 1997). Thái độ của ngời yêu nớc Việt Nam trớc cái chết Mỗi ai nghiên cứu chủ nghĩa anh hùng Việt Nam đều tỏ lòng khâm phục đặc biệt đối với thái độ của ngời Việt Nam yêu nớc trớc cái chết vì nớc; Hai Bà Trng nhờ dòng sông Hát mà về với Lạc Long Quân, không chịu để Mã Viện bắt. Trần Bình Trọng "thà làm quỷ nớc Nam, không làm vơng đất Bắc". Sa cơ, vua tôi nhà Hậu Trần (Quý Khoáng, Đặng Dung, Nguyễn Súy) đều tự tìm cái chết ở dọc đờng, không chịu làm hàng thần lơ láo ở kinh đô nhà Minh. Trong lịch sử Việt Nam, loại gơng ấy đã nhiều lại rất sáng. Thời chiến, vấn đề sống chết đợc tiếp tục bàn nh một nguồn cảm hứng của thi văn. Biết bao thế hệ Việt Nam đã bớc qua cái chết để tìm đờng sống? Lời nói: "Thà chết trong miệng sµi lang cßn h¬n sèng trong tay qu©n x©m lîc", "ChÕt vinh cßn h¬n sèng nhôc", những châm ngôn đó là cho tất cả những chân thành yêu nớc bất kỳ xứ nào, nhng ở Việt Nam, ngời yêu nớc thấm nhuần cả một triết lý đặc sắc về sống chết và đã biÓu hiÖn ra b»ng nh÷ng s¸ng v¨n bÊt hñ, nh÷ng cö chØ ®Çy khÝ ph¸ch bi hïng, cã tác dụng giáo dục t tởng cho ngời đơng thời và cho các thế hệ sau. S¾p bÞ ®em ra chÐm mµ Hå Hu©n NghiÖp, ngêi Gia §Þnh thõa b×nh tÜnh, röa mÆt, söa s¸o, kh¨n, ung dung ng©m bèn c©u th¬, míi nghe th× tëng nh NghiÖp s¾p ®i vµo vÊn an mÑ giµ buæi s¸ng hay vµo líp gi¶ng bµi cho häc trß: ThÊy nghÜa lßng ®©u d¸m h÷ng hê Lµm trai ngay th¶o quyÕt t«n thê Th©n nµy sèng chÕt kh«ng mµng nh¾c Th¬ng bÊy mÑ giµ tãc b¹c ph¬. Tríc khi bÞ hµnh h×nh, NguyÔn Duy Cung, ngêi Qu¶ng Ng·i, c¾n ngãn tay lÊy máu viết cả một bài hịch dài, tự xác định: ... Thµ lµm ma cã hån trung vÝa nghÜa Kh«ng lµm ngêi ®eo mÆt ngùa ®Çu tr©u ChÝn phÇn chÕt thµ quyÕt ch¼ng tõ Sèng dÉu nÊu v¹c xanh kh«ng n¶n chÝ. Và kêu gọi đồng bào: "Xin trong tay sắp sẵn qua mâu, lòng địch khái hay còn cha mÊt. H·y cïng nhau gän gµng gi¸p trô, chÝ cÇn v¬ng cßn m¹nh cha quªn". Khí phách y nh ngời chuẩn bị một trận đánh. Bài hịch của Nguyễn Duy Cung quả là một trận đánh, trận cuối cùng, trong đó ngời viết hịch chỉ có thể thắng. BiÕt bao nhiªu ngêi kh¸c còng vËy: b×nh tÜnh tríc c¸i chÕt. ChÕt mµ cßn nghÜ.

(143) đến chiến đấu và chiến thắng sau này. Nguyễn Cao, ngời Bắc Ninh: Nµo g¬m sãc, nµo th¬ trªn trêi, nµo cäc B¹ch §»ng KhÝ thiªng lªn xuèng chÝn tÇng m©y H·y hãa thµnh ma, sÊm, sÐt, Röa tanh h«i cho dßng níc tr«i ®i. Hoàng Trọng Mậu, ngời Nghệ An, làm câu đối tuyệt mệnh, đặt hy vọng vào đàn em: Yªu níc téi g×, chØ cã tinh thÇn lµ kh«ng chÕt, Ra quân cha đợc, nguyện đem tâm sự gởi về sau. BÞ giam ë nhµ lao Thõa Thiªn, bµ Êu TriÖu c¾n tay lÊy m¸u lµm th¬ tríc khi tù vÉn: Suèi vµng g¹t lÖ gÆp Bµ Trng M¸u th¾m hån quyªn khãc th¶m th¬ng L¹y PhËt, th©n nµy cßn hãa kiÕp, Tay xin ngh×n c¸nh, c¸nh ngh×n th¬ng. B×nh luËn sÏ lµm gi¶m tø th¬. Chñ nghÜa anh hïng ViÖt Nam thËt lµ tuyÖt diÖu ngay c¶ ë lóc ngêi anh hïng s¾p bÞ hµnh h×nh. Tinh thÇn ngêi chÕt tiÕp søc cho ngêi sèng nèi chÝ m×nh. Trong ý nghĩa đó, cái chết anh hùng là bất tử. TrÇn V¨n Giµu. (TriÕt häc vµ t tëng, NXB TP. Hå ChÝ Minh, 1988). Khan hiÕm níc ngät Nhìn vào bản đồ thế giới, đâu đâu ta cũng thấy mênh mông là nớc. Đại dơng bao quanh lục địa. Rồi mạng lới sông ngòi chằng chịt. Lại có những hồ lớn nằm sâu trong đất liền lớn chẳng kém gì biển cả. Cảm giác đó khiến nhiều ngời trong chúng ta tin rằng thiếu gì thì thiếu chứ con ngời và muôn loại trên quả đất không bao giờ thiếu nớc. Xin đợc nói ngay rằng nghĩ nh vậy là nhầm to. Đúng là bề mặt quả đất mênh mông là nớc, nhng đó là nớc mặn chứ đâu phải là nớc ngọt, lại càng không phải là nớc sạch mà con ngời và động vật, thực vật quanh ta có thể dùng đợc. Hai phần ba nớc trên hành tinh mà chúng ta đang sống là nớc mặn. Trong số nớc ngọt còn lại thì hầu hết bị đóng băng ở Bắc Cực, Nam Cực và trên dãy núi Hima-lay-a. Vậy thì con ngời chỉ có thể khai thác nớc ngọt ở sông, suối, đầm, ao, hồ vµ nguån níc ngÇm. Sè níc ngät nh vËy kh«ng ph¶i lµ v« tËn, cø dïng hÕt l¹i cã mµ ®ang ngµy cµng bÞ nhiÔm bÈn bëi chÝnh con ngêi. §ñ thø r¸c th¶i, tõ r¸c th¶i vô cơ, hữu cơ, những thứ rác có thể tiêu hủy đợc tới cả những thứ hàng chục năm sau cha chắc đã phân hủy, cả những chất độc hại đợc vô t ngấm xuống đất, thải ra s«ng suèi. Nh vËy lµ nguån níc s¹ch l¹i cµng khan hiÕm h¬n n÷a. Theo tæ chøc Y tÕ thÕ giíi, trªn hµnh tinh cã kho¶ng hai tØ ngêi ®ang sèng trong cảnh thiếu nớc ngọt để dùng trong sinh hoạt hằng ngày. Dự báo tới năm 2015 một nửa dân số trên hành tinh sẽ rơi vào hoàn cảnh không đủ nớc để dùng..

(144) Cuéc sèng ngµy cµng v¨n minh, tiÕn bé, con ngêi ngµy cµng sö dông níc nhiÒu hơn cho mọi nhu cầu của mình, trong khi dân số thì ngày mỗi tăng lên. Ngời ta đã tính đợc những phép tính đơn giản rằng để có một tấn ngũ cốc cần phải sử dụng 1.000 tấn nớc, một tấn khoai tây cần từ 500 đến 1.500 tấn nớc. Để có một tấn thịt gà ít nhất cũng phải dùng tới 3.500 tấn nớc, còn để có một tấn thịt bò thì số nớc cần sử dụng còn ghê gớm hơn: từ 15.000 đến 70.000 tấn. Rồi còn bao thứ con vật nuôi, cây trồng khác để phục vụ nhu cầu của con ngời, mà chả có thứ gì mà lại không cần có nớc. Thiếu nớc, đất đai sẽ khô cằn, cây cối, muôn vật không sống næi. Mà nguồn nớc ngọt lại phân bố rất không đều, nơi lúc nào cũng ngập nớc, nơi lại rất khan hiếm. ở nhiều nơi, chẳng hạn vùng núi đá Đồng Văn, Hà Giang, để có chút nớc ngọt, bà con phải đi xa vài cây số để lấy nớc. Các nhà khoa học mới phát hiện ra rằng ở vùng núi đá này đang có nguồn nớc ngầm chảy sâu dới lòng đất. Để có thể khai thác đợc nguồn nớc này sẽ vô cùng gian khổ và tốn kém vì khắp mọi nơi đều trập trùng núi đá. Chí nghÜ r»ng n¬i nµo kh«ng cã s«ng suèi ch¶y qua th× cø khoan s©u, khoan thật sâu xuống lòng đất là có thể lấy đợc nớc. Do việc sử dụng bất hợp lý và rất l·ng phÝ, c¸c nguån níc ngÇm còng ®ang c¹n kiÖt dÇn. Th× ë khu vùc T©y Nguyªn, mÊy n¨m nay, vµo mïa kh«, bµ con ta ph¶i khoan thªm rÊt nhiÒu giÕng míi cã thÓ có nớc để dùng hằng ngày đấy thôi. Vùng Ca-ta-lô-nhi-a của Tây Ban Nha bao đời nay, mÊy triÖu ngêi d©n ë ®©y vÉn sèng nhê vµo níc ngÇm. Nay nguån níc nµy đang cạn kiệt tới mức Nhà nớc phải đàm phán với Pháp để dẫn nớc ngọt từ sông Rôn sang nớc mình. Nói nh vậy để thấy mục tiêu mà nhà nớc ta đề ra trong chiến lợc quốc gia về cấp nớc và vệ sinh nông thôn là phấn đấu để đến năm 2010 sẽ có 85% dân c sống ở nông thôn đợc sử dụng nớc hợp vệ sinh (60 lít/ngời mỗi ngày), và tới năm 2020 thì tất cả ngời dân sống ở nông thôn đều đợc sử dụng nớc sạch đạt tiêu chuẩn chất lợng quốc gia. Để đạt đợc mục tiêu này cần một cuộc phấn đấu gian khổ, để có nớc ngọt để dùng ở các vùng rộng lớn nh vùng cao, vùng sâu, vùng xa - nơi địa hình phức tạp, mức sống của ngời dân còn rất thấp, đã rất khó huống chi ph¶i cã níc s¹ch, hîp vÖ sinh cho sinh ho¹t h»ng ngµy cña ngêi d©n. Nớc ngọt đang ngày càng khan hiếm và để có nớc sạch, hợp vệ sinh để dùng rất tốn kém. Vì vậy, cùng với việc khai thác các nguồn nớc ngọt để dùng, con ngời ngµy cµng ph¶i sö dông mét c¸ch hîp lÝ, tiÕt kiÖm tµi nguyªn níc. TrÞnh V¨n. (B¸o Nh©n d©n, sè ra ngµy 15-6-2003). Đạo đức cách mạng Quyết tâm giúp đỡ loài ngời ngày càng tiến bộ và thoát khỏi ách áp bức, bóc lột, luôn luôn giữ vững tinh thần chí công vô t - đó là đạo đức cách mạng. Tuy n¨ng lùc vµ c«ng viÖc cña mçi ngêi kh¸c nhau, ngêi lµm viÖc to, ngêi lµm việc nhỏ; nhng ai giữ đợc đạo đức đều là ngời cao thợng. Đại đa số chiến sĩ cách mạng đều là ngời có đạo đức: Cả đời hết lòng phục vụ nh©n d©n, sinh ho¹t ngµy thêng th× lµm g¬ng mÉu: gian khæ, chÊt ph¸c, kÝnh träng của công,... Đạo đức ấy có ảnh hởng lớn đến sự nghiệp đổi xã hội cũ thành xã hội míi, vµ x©y dùng mü tôc thuÇn phong..

(145) Kh«ng ph¶i chóng ta ham chuéng khæ h¹nh vµ bÇn cïng. Tr¸i l¹i, chóng ta phấn đấu hi sinh, vì chúng ta muốn xây dựng một xã hội ai cũng ấm no, sung sớng. Nhng chúng ta biết rằng: Muốn cải thiện đời sống, thì trớc phải ra sức thi đua ph¸t triÓn s¶n xuÊt; vµ tríc ph¶i n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n, råi míi n©ng cao møc sèng cña c¸ nh©n m×nh. Tøc lµ: "Lo, th× tríc thiªn h¹; hëng, th× sau thiªn h¹". Nhng chóng ta còng ph¶i nhËn r»ng: ¶nh hëng xÊu cña x· héi cò lµm cho mét số đảng viên và cán bộ (trong Đảng và ngoài Đảng) hủ hóa. Họ tởng rằng cách mạng là nòng cốt để làm cho họ có địa vị, đợc hởng thụ. Do đó mà họ mắc những sai lÇm: kiªu ng¹o, chng diÖn, hëng l¹c, l·ng phÝ cña c«ng, tù t tù lîi, kh«ng tiÕt kiệm đồng tiền bát gạo là mồ hôi nớc mắt của nhân dân. Họ quên mất tác phong gian khổ phấn đấu, lạt lẽo với công việc cách mạng, xa rời Đảng, xa rời quần chúng. Dần dần họ mất cả t cách và đạo đức ngời cách mạng, sa vào tham ô, hủ b¹i vµ biÕn thµnh ngêi cã téi víi §¶ng, víi ChÝnh phñ, víi nh©n d©n. Để ngăn ngừa cái xấu ấy, Đảng ta từ trên đến dới phải chú trọng việc giáo dục đạo đức cách mạng, tăng cờng tinh thần cảnh giác, mở rộng phê bình và tự phê b×nh. Hå ChÝ Minh. (TuyÓn tËp v¨n chÝnh luËn, NXB Gi¸o dôc, 1997). ThiÕu søc tëng tîng, tri thøc kh«ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn D©n ta th«ng minh, hiÕu häc, chuéng tri thøc, nhng cßn nghÌo trÝ tëng tîng. H·y b×nh tÜnh nh×n qua c¸c kiÓu nhµ biÖt thù míi mäc ë thµnh phè thêi më cöa vµ dạo qua các cửa hiệu, các chợ đầy ắp hàng nớc ngoài. Từ quần áo đến đồ chơi trẻ em, từ đồ dùng văn phòng cho đến xe đạp, quạt máy. Nhiều hàng nội của ta không cạnh tranh đợc vì thua kém cả phẩm chất, hình dáng lẫn mẫu mã. Thật ra đã từ lâu chóng ta quen sao chÐp, Ýt chÞu khã nghÜ ra ý tëng míi. Nh×n l¹i c¸i giêng, c¸i bµn cho đến cây bút, cái cặp... có thể nói 50 năm không hề thay đổi! Có lẽ do truyền thèng häc tËp tõ ch¬ng, khoa cö, «ng bµ ta bÞ gß bã qu¸ nhiÒu, cho nªn ta Ýt cã những nhà t tởng lớn, ít có những công trình đồ sộ với sức tởng tợng phóng kho¸ng, diÖu kú. Ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hay nhÊt còng chñ yÕu lµm ta say đắm bởi văn chơng mợt mà, gợi những tình cảm sâu sắc tha thiết, nhng ít có hoÆc kh«ng cã nh÷ng pho truyÖn lín víi t×nh tiÕt phøc t¹p, ý tëng kú l¹ tÇm cì nh Tam quèc, Thñy Hö, Hång l©u méng hay tiÓu thuyÕt cña V.Huy-g«, L. T«n-xt«i, Ph. §èt-xt«i-Ðp-xki. Hơn bất cứ lúc nào, câu nói của Anh-xtanh cần đợc khẳng định: "Tri thức mà thiÕu søc tëng tîng dÔ biÕn thµnh tri thøc chÕt, tri thøc kh«ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triển". Biết và hiểu là cần để làm theo, đi theo, chứ hoàn toàn cha đủ để sáng tạo, kh¸m ph¸. Ph¶i cã trÝ tëng tîng míi ch¾p c¸nh cho tri thøc lµm ra c¸i míi, míi t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh. Ước mong một ngày trí tuệ Việt Nam chứng tỏ cho thế giới thấy sức tởng tợng sáng tạo của mình trong xây dựng cũng không kém gì trong chiến đấu. Hoµng Tôy.

(146) §am mª Mçi ngêi tríc sau ph¶i ríc mét ®am mª. Đam mê phát nguyên từ bản chất con ngời vốn chất chứa nửa lý nửa tình, thờng khởi đầu bằng lý và đợc nuôi dỡng bằng tình. Thờng là nh vậy, vì lý trí vợt lên đầu để cân nhắc, chọn lựa. Trờng hợp ngợc lại, nếu đam mê đợc chọn trớc tiên b»ng t×nh, ®am mª Êy cã nguy c¬ sa lÇy. Ngêi kh«ng ham thÝch mét c¸i g× c¶ lµ mét ngêi bÖnh, mét ngêi kh«ng b×nh thờng, hay là một ngời chuẩn bị đi tu, vì đã diệt dục. Nhng ai dám bảo ngời tu hµnh lµ ngêi kh«ng ®am mª? VÉn lµ mét ngêi sèng xuÊt thÇn trong mét c¶nh giíi kh¸c víi v¹n vËt kh«ng cßn nguyªn h×nh tíng. Vµ ®am mª mét ý niÖm thêng m·nh liÖt h¬n ®am mª mét c¸i g× cô thÓ. Trong tình yêu, con ngời thờng đòi hỏi hình ảnh bằng chứng và giá trị cụ thể, nhng chÝnh nh÷ng c¸i cô thÓ nµy, suy cho cïng, lµm suy gi¶m t×nh yªu. T×nh yªu lý tởng vẫn là tình yêu suốt đời vơn tới và suốt đời không đạt. Các bậc cha mẹ thờng hay đón đờng đam mê của con cái bằng cách mớm cho chúng nó một đam mê đầu đời: tập cho con thích vẽ, thích đàn và nhất là thích đọc. Đam mê học hỏi là đam mê không bao giờ phản bội con ngời. Ngày nay, bởi có lắm cám dỗ chầu chực ngay ngỡng cửa gia đình và trờng häc, muèn cho con m×nh khái r¬i vµo mét ®am muéi tèi ®en, cha mÑ nµo còng dèc søc lµm lông kiÕm tiÒn cho con c¸i ®Çu t vµo mét cuéc ch¬i cã Ých (ch¬i tem...) hay mét m«n thÓ dôc thÓ thao (vâ thuËt...), mong sao cét buéc sinh lùc vµ n¨ng khiếu vào cỗ xe đam mê cho đứa trẻ trên con đờng đời. Đó cũng là đầu t vào một đam mê để tránh rơi vào những đam mê khác. Bản thân tôi đến nay hãy còn vào ra lớp học với một nỗi cần cù say mê trẻ m·i, ngay c¶ trong nh÷ng giê giÊc kh«ng thuËn lîi hay nh÷ng ngµy ma dÇm, n¾ng rát. Ngồi nhẩm lại, tôi làm công việc nh thế này đã trên bốn mơi năm. Làm sao vÉn cÇn cï, lµm sao vÉn say mª? T«i xuÊt thÇn tù hái: C¸i t«i n¨m xa vµ c¸i t«i n¨m nay vÉn lµ mét ch¨ng? Hãa ra bé m¸y ngêi còng bÒn nh (hoÆc h¬n) mét c¸i m¸y c¬ khÝ. DÇu mì thêng xuyªn nhá vµo chiÕc m¸y ngêi lµ mét niÒm khao kh¸t biÕt thªm, biÕt h¬n hoµn toµn phi vËt chÊt vµ nh÷ng tÕ bµo n·o bé s½n lßng bæ sung cho nhau trong mét trêng lu©n vò thêng xu©n. Giả nh, do một trớ trêunào đó của hoàn cảnh, tôi đam mê cờ bạc bốn mơi năm th× giê ®©y t«i ra sao? RÊt cã thÓ t«i ®ang mÆc mét chiÕc ¸o ren vµng rua b¹c vµ rñng rÎng d©y kim khÝ vµ b©y giê t«i ®ang co ro v× giã lïa qua lç r¸ch. May quá, tôi chỉ đam mê với nghề dạy học. Tài sản mà tôi để lại gồm toàn giÊy tr¾ng mùc ®en vµ x¸c ch÷. §am mª lµ mét ngän löa mµ c¸c thÕ hÖ nèi tiÕp truyÒn trao cho nhau. Khæ nçi, phÇn phËt bèc cao cïng mét lóc lµ ngän löa sinh tån vµ ngän löa hñy diÖt, c¶ hai quấn quýt nhau bao nhiêu là để sớm loại trừ nhau bấy nhiêu. Sống chết đều bằng một ngọn lửa do ta tự đốt lên thôi. Böu ý. (T¹p chÝ Tia s¸ng, 9-1999).

(147) môc lôc TT. Trang Lêi nãi ®Çu PhÇn mét «n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n tù sù I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n tù sù III. Tham kh¶o B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n biÓu c¶m I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m III. Tham kh¶o C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n thuyÕt minh I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh III. Tham kh¶o PhÇn hai rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn III. Tham kh¶o.

(148) nh÷ng bµi v¨n mÉu dµnh cho häc sinh líp 10 NguyÔn Ph¬ng An - Ng« TrÝ S¬n (Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu) _____________________. Nhà xuất bản đại học quốc gia tp. hồ chí minh 03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 – TP. Hå ChÝ Minh §T: 8239 170 – 8239 171; Fax: 8239 172 Email: *****. ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn. Biªn tËp néi dung. Tr×nh bµy b×a. Söa b¶n in. _________________________________________ In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in.... GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy....... th¸ng...... n¨m 2006 In xong vµ nép lu chiÓu quý III n¨m 2006..

(149)

Sach NHUNG BAI VAN MAU LOP 10

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về