văn học cổ: Thi ca cổ

1

THI CA CƯÍ

Mc lc
Chiïëu dúâi àư............................................................................................... 2
Nam Qëc sún hâ...................................................................................... 5
(L Thûúâng Kiïåt).......................................................................................5
Hõch tûúáng sơ .............................................................................................7
Bịnh Ngư Àẩi cấo .................................................................................... 13
(Nguỵn Trậi).......................................................................................... 14
Vùn tïë nghơa sơ Cêìn Giåc ..................................................................... 20
(Nguỵn Àịnh Chiïíu 1822-1888) .......................................................... 20
Chinh ph ngêm..................................................................................... 23
Chinh ph ngêm..................................................................................... 31
Chinh phuå ngêm..................................................................................... 44




2

THI CA CƯÍ

Chiïëu dúâi àư
(L Cưng ín)
Xûa nhâ Thûúng àïën vua Bân Canh nùm lêìn àúâi àư; nhâ Chu
àïën vua Thânh Vûúng cng ba lêìn dúâi àư. Phẫi àêu cấc vua thúâi Tam
Àẩi theo riïng mịnh mâ tûå tiïån chuín dúâi ?
Chó vị mën àống àư úã núi trung têm, mûu toan nghiïåp lúán,
tđnh kïë mn àúâi cho con chaáu; trïn vêng mïånh trúâi, dûúái theo yá dên,

nïëu thêëy thån tiïån thị thay àưíi. Cho nïn vêån nûúác lêu dâi, phong
tc phưìn thõnh.
Thïë mâ hai nhâ Àinh, Lï lẩi theo riïng mịnh, khinh thûúâng
mïånh trúâi, khưng noi theo dêëu c ca Thûúng, Chu, cûá àống n àư
thânh úã núi àêy, khiïën cho triïìu àẩi khưng àûúåc lêu bïìn, sưë vêån ngùỉn
ngi, trùm hổ phẫi hao tưín, mn vêåt khưng àûúåc thđch nghi. Trêỵm
rêët àau xốt vïì viïåc àố, khưng thïí khưng àưíi dúâi.
Hëng gị thânh Àẩi La, kinh àư c ca Cao Vûúng: úã vâo núi
trung têm trúâi àêët; àûúåc thïë rưìng cån hưí ngưìi. Àậ àng ngưi Nam
Bùỉc Àưng Têy; lẩi tiïån hûúáng nhịn sưng dûåa ni.
Àõa thùở rửồng maõ bựỗng; ờởt ai cao maõ thoaỏng. Dờn cû khỗi chõu
cẫnh khưën khưí ngêåp lt; mn vêåt cng rêët mûåc phong ph tưët tûúi.
Xem khùỉp nûúác Viïåt ta, chó núi nây lâ thùỉng àõa. Thêåt lâ chưën
t hưåi trổng ëu ca bưën phûúng àêët nûúác; cng lâ núi kinh àö bêåc
nhêët cuãa àïë vûúng muön àúâi.



THI CA CƯÍ

3

Trêỵm mën dûåa vâo sûå thån lúåi ca àêët êëy àïí àõnh chưí úã. Cấc
khanh nghơ thïë nâo?
(Theo Nguỵn Àûác Vên)

Ch thđch:
L Cưng ín viïët bâi chiïëu nây àïí tỗ àõnh dúâi àư tûâ Hoa Lû
(lâ núi êím thêëp, chêåt hểp) ra thânh Àẩi La. Tûúng truìn khi
thuìn vua àïën dûúái thânh thị cố àiïìm tưët: con rưìng vâng bay lïn,

vua nhên àố àưíi tïn thânh ra Thùng Long.
Bân Canh: vua thûá mûúâi bẫy ca nhâ Thûúng, mưåt triïìu àẩi
rêët xûa trong lõch sûã Trung Qëc; nùm lêìn dúâi àư nối viïåc cấc vua
nhâ Thûúng dúâi àư tûâ àêët Bùåc (Thûúng Khêu, Haâ Nam) sang àêët
Hiïu (Huyânh Trẩch, Hâ Nam), àêët Tûúng (An Dûúng, Hâ Nam), àêët
Cẫnh (Hâ Tên, Sún Têy), àêët Hịnh (Hịnh Àâi, Hâ Bùỉc), rưìi àêët Ên
(ín Sû, Hâ Nam).
Thânh Vûúng: vua thûá ba nhâ Chu, triïìu àẩi cưí tiïëp nưëi nhâ
Thûúng; ba lêìn dúâi àư nhùỉc àïën viïåc Chu Vùn Vûúng dûång nghiïåp úã
àêët K (Thiïím Têy), Chu V Vûúng dúâi àư àïën Trûúâng n (cng
Thiïím Têy), vâ Chu Thânh Vûúng lẩi dúâi àư sang Lẩc „p (Hâ Nam).
Thêåt ra, phẫi nối hai lêìn dúâi àư múái àng !
Tam Àẩi: tïn chung chó ba triïìu àẩi cưí úã Trung Qëc -- nhâ
Hẩ do V sấng lêåp, nhâ Thûúng do Thânh Thang dûång lïn, vaâ nhaâ
Chu do Chu Vùn Vûúng khúãi thuãy.
núi àêy: yá c hó Hoa Lû, kinh àư ca nhâ Àinh do Àinh Bưå Lơnh
sấng lêåp vâ nhâ Tiïìn Lï do Lï Hoân sấng lêåp. Lc L Cưng ín
múái lïn ngưi, kinh àư ca nhâ L vêỵn côn úã àố.
Cao Vûúng: tûác viïn quan cai trõ nhâ Àûúâng Cao Biïìn, tïn tûå
Thiïn L, lâm àư hưå sûá chêu Giao tûâ 864 àïën 875. Cao Biïìn xêy
thânh Àẩi La thåc vng àêët Hâ Nưåi khoẫng nùm 866. Tûúng
truìn Cao Biïìn giỗi àõa l, tûúáng sưë, ba phếp, cố tâi vêỵy àêåu
thânh binh vâ biïët trêën ím cấc núi cố long khđ.



4

THI CA CƯÍ

Dõch tûâ:
Thiïn Àư Chiïëu
Tđch Thûúng gia chđ Bân Canh ng thiïn, Chu thêët àậi Thânh
Vûúng tam tó. Khúãi Tam Àẩi chi sưí qn tỵn vu k tû, vổng tûå
thiïn tó. Dơ k àưì àẩi trẩch trung, vi ûác vẩn thïë tûã tưn chi kïë;
thûúång cêín thiïn mïånh, hẩ nhên dên chđ, cêíu hûäu tiïån triïëp cẫi. Cưë
qëc tưå diïn trûúâng, phong tuåc phuá phu. Nhi Àinh Lï nhõ gia, nậi
tỵn k tû, hưët thiïn mïånh, vộng àẩo Thûúng Chu chi tñch, thûúâng
an quyïët êëp vu tû, trñ thïë àẩi phêët trûúâng, toấn sưë àoẫn xc, bấch
tđn hao tưín, vẩn vêåt thêët nghi. Trêỵm thêåm thưëng chi, bêët àùỉc bêët tó.
Hëng Cao Vûúng cưë àư Àẩi La thânh, trẩch thiïn àõa khu vûåc
chi trung; àùỉc long bân hưí cûá chi thïë. Chđnh Nam Bùỉc Àưng Têy chi
võ; tiïån giang sún hûúáng bưåi chi nghi. K àõa quẫng nhi thẫn bịnh,
quët thưí cao nhi sẫng khẫi. Dên cû miïåt hưn àiïëm chi khưën; vẩn
vêåt cûåc phưìn ph chi phong. Biïën lậm Viïåt bang, tû vi thùỉng àõa.
Thânh tûá phûúng bûác thêëu chi ëu hưåi; vi vẩn thïë àïë vûúng chi
thûúång àư.
Trêỵm dc nhên thûã àõa lúåi dơ àõnh quët cû, khanh àùèng nhû
haâ ?




5

THI CA CƯÍ

Nam Qëc sún hâ
(L Thûúâng Kiïåt)
Nam Qëc sún hâ Nam Àïë cû

Tiïåt nhiïn àõnh phêån tẩi thiïn thû
Nhû hâ nghõch lưỵ lai xêm phẩm ?
Nhûä àùèng hânh khan th bẩi hû !
Dõch thú:
Sưng ni nûúác Nam
Sưng ni nûúác Nam vua Nam úã
Rânh rânh àõnh phêån tẩi sấch trúâi
Cúá sao l giùåc sang xêm phẩm ?
Chng bay sệ bõ àấnh túi búâi !
Ch thđch:
Àêy lâ bẫn tun ngưn àưåc lêåp àêìu tiïn trong lõch sûã dên tưåc.
Bâi thú xët hiïån nùm 1077 giûäa cuöåc chiïën àêëu oanh liïåt trïn phông
tuën sưng Nhû Nguåt (khc sưng Cêìu thåc huån n Phong,



THI CA CƯÍ

6

tónh Hâ Bùỉc ngây nay) giûäa qn dên Àẩi Viïåt vâ mêëy chc vẩn qn
Tưëng do Quấch Qu chó huy. Tûúng truìn giûäa lc khố khùn, qn
sơ hai bïn mưåt àïm bưỵng nghe tiïëng ngêm vang vổng ca bâi thú trïn
tûâ àïìn thúâ Trûúng Hưëng Trûúng Hất (hai tûúáng tâi ca Viïåt Vûúng
Triïåu Quang Phc). Bâi thú gốp phêìn khđch lïå tinh thêìn chiïën àêëu
ca qn ta vâ khiïën qn Tưëng hoang mang, rng àưång, dêỵn àïën
thêët bẩi thẫm hẩi ca chng chùèng bêëy lêu sau àố.
Lơnh Nam Chđch Quấi cố chếp mưåt dõ bẫn:
Nam Qëc sún hâ Nam Àïë cû
Hoâng thiïn dơ àõnh tẩi thiïn thû

Nhû hâ Bùỉc lưỵ lai xêm lûúåc ?
Bẩch nhêån phiïn thânh phấ truác dû !




7

THI CA CƯÍ

Hõch tûúáng sơ
(Trêìn Hûng Àẩo)
Ta thûúâng nghe: K Tđn àem mịnh chïët thay, cûáu thoất cho Cao
Àïë; Do Vu chịa lûng chõu giấo, c he chúã cho Chiïu Vûúng; Dûå Nhûúång
nët than, bấo th cho ch; Thên Khoấi chùåt tay àïí cûáu nẩn cho
nûúác. Kđnh Àûác mưåt châng tíi trễ, thên phô Thấi Tưng thoất khỗi
vông vêy Thấi Sung; Cẫo Khanh mưåt bêìy tưi xa, miïång mùỉng Lưåc
Sún, khưng theo mûu kïë nghõch tùåc. Tûâ xûa cấc bêåc trung thêìn nghơa
sơ, bỗ mịnh vị nûúác, àúâi nâo chùèng cố ? Vđ thûã mêëy ngûúâi àố cûá khû
khû theo thối nhi nûä thûúâng tịnh thị cng àïën chïët hoâi úã xố cûãa, sao
cố thïí lûu danh sûã sấch cng trúâi àêët mn àúâi bêët h àûúåc?
Cấc ngûúi vưën dông vộ tûúáng, khưng hiïíu vùn nghơa, nghe
nhûäng chuån êëy nûãa tin nûãa ngúâ. Thưi viïåc àúâi trûúác hùéng tẩm
khưng bân. Nay ta lêëy chuån Tưëng, Ngun mâ nối: Vûúng Cưng
Kiïn lâ ngûúâi thïë nâo ? Nguỵn Vùn Lêåp, t tûúáng ca ưng lẩi lâ
ngûúâi thïë nâo ? Vêåy mâ àem thânh Àiïëu Ngû nhỗ tây cấi àêëu àûúng
àêìu vúái qn Mưng Kha àûúâng àûúâng trùm vẩn, khiïën cho sinh linh
nhâ Tưëng àïën nay côn àưåi ún sêu ! Cưët Àậi Ngưåt Lang lâ ngûúâi thïë
nâo ? Xđch Tu Tû t tûúáng ca ưng lẩi lâ ngûúâi thïë nâo ? Vêåy mâ xưng
vâo chưën lam chûúáng xa xưi mn dùåm àấnh qu qn Nam Chiïëu

trong khoẫng vâi tìn, khiïën cho qn trûúãng ngûúâi Thất àïën nay
côn lûu tiïëng tưët ! Hëng chi, ta cng cấc ngûúi sinh ra phẫi thúâi loẩn
lẩc, lúán lïn gùåp bíi gian nan. Lến nhịn sûá ngy ài laåi nghïnh ngang



THI CA CƯÍ

8

ngoâi àûúâng, ën têëc lûúäi c diïìu mâ lùng nhc triïìu àịnh; àem têëm
thên dï chố mâ khinh rễ tưí ph. Mïånh Hưët Têët Liïåt mâ àôi ngổc la
àïí phng sûå lông tham khưn cng; khoấc hiïåu Vên Nam Vûúng mâ
hẩch bẩc vâng, àïí vết kiïåt ca kho cố hẩn. Thêåt khấc nâo àem thõt
nếm cho hưí àối, trấnh sao khỗi tai hổa vïì sau. Ta thûúâng túái bûäa
qụn ùn, nûãa àïm vưỵ gưëi, råt àau nhû cùỉt, nûúác mùỉt àêìm àịa; chó
giêån chûa thïí xẫ thõt, lưåt da, ùn gan, ëng mấu qn th; dêỵu cho
trùm thên ta phúi ngoâi nưåi cỗ, nghịn thêy ta bổc trong da ngûåa, cng
nguån xin lâm.
Cấc ngûúi úã lêu dûúái trûúáng, nùỉm giûä binh quìn, khưng cố mùåc
thị ta cho ấo; khưng cố ùn thị ta cho cúm. Quan thêëp thị ta thùng
tûúác; lưåc đt thị ta cêëp lûúng. Ài thy thị ta cho thuìn; ài bưå thị ta cho
ngûåa. Lêm trêån mẩc thị cng nhau sưëng chïët; àûúåc nhân hẩ thị cng
nhau vui cûúâi. So vúái Cưng Kiïn àậi kễ t tûúáng, Ngưåt Lang àậi ngûúâi
ph tấ, nâo cố kếm gị?
Nay cấc ngûúi ngưìi nhịn ch nhc mâ khưng biïët lo; thên chõu
qëc só mâ khưng biïët thển. Lâm tûúáng triïìu àịnh àûáng hêìu qn
man mâ khưng biïët tûác; nghe nhẩc thấi thûúâng àậi ën sûá ngy mâ
khưng biïët cùm. Cố kễ lêëy viïåc chổi gâ lâm vui; cố kễ lêëy viïåc cúâ bẩc
lâm thđch. Cố kễ chùm lo vûúân rång àïí cung phng gia àịnh; cố kễ

quën luën vúå con àïí thỗa lông võ k.
Cố kễ tđnh àûúâng sẫn nghiïåp mâ qụn viïåc nûúác; cố kễ ham trô
sùn bùỉn mâ trïỵ viïåc qn. Cố kễ thđch rûúåu ngon; cố kễ mï giổng
nhẫm. Nïëu bêët chúåt cố giùåc Mưng Thất trân sang thị cûåa gâ trưëng
khưng à àêm thng ấo giấp ca giùåc; mểo cúâ bẩc khưng à thi hânh
mûu lûúåc nhâ binh. Vûúân rång nhiïìu khưng chåc nưíi têëm thên
ngân vâng; vúå con bêån khưng đch gị cho viïåc qn qëc. Tiïìn ca dêỵu
lùỉm khưng mua àûúåc àêìu giùåc; chố sùn tuy hay khưng àíi àûúåc qn
th.
Chến rûúåu ngổt ngon khưng lâm giùåc say chïët; giổng hất rếo rùỉt
khưng lâm giùåc àiïëc tai. Lc bêëy giúâ cha tưi nhâ ta àïìu bõ bùỉt, àau
xốt biïët chûâng nâo ! Chùèng nhûäng thấi êëp ca ta khưng côn mâ bưíng
lưåc cấc ngûúi cng thåc vïì tay kễ khấc; chùèng nhûäng gia quën ca
ta bõ àíi mâ vúå con cấc ngûúi cng bõ kễ khấc bùỉt ài; chùèng nhûäng
xậ tùỉc tưí tưng ta bõ kễ khấc giây xếo mâ phêìn mưå cha öng caác ngûúi



THI CA CƯÍ

9

cng bõ kễ khấc búái àâo; chùèng nhûäng thên ta kiïëp naây chõu nhuåc àïën
trùm nùm sau tiïëng nhú khưn rûãa, tïn xêëu côn lûu, mâ gia thanh cấc
ngûúi cng khưng khỗi mang danh lâ tûúáng bẩi trêån. Lc bêëy giúâ,
dêỵu cấc n gûúi mën vui chúi thỗa thđch, phỗng cố àûúåc chùng?
Nay ta bẫo thêåt cấc ngûúi: nïn lêëy viïåc "àùåt mưìi lûãa dûúái àưëng
ci nỗ" lâm nguy; nïn lêëy àiïìu "kiïìng canh nống mâ thưíi rau ngåi"
lâm súå. Phẫi hën luån qn sơ, têåp dûúåt cung tïn, khiïën cho ai nêëy
àïìu giỗi nhû Bâng Mưng, mổi ngûúâi àïìu tâi nhû Hêåu Nghïå, cố thïí

bïu àêìu Hưët Têët Liïåt dûúái cûãa khuyïët, laâm rûäa thõt Vên Nam Vûúng
úã Cẫo Nhai.
Nhû thïë chùèng nhûäng thấi êëp ca ta mậi mậi vûäng bïìn mâ
bưíng lưåc cấc ngûúi cng sët àúâi têån hûúãng; chùèng nhûäng gia thuöåc ta
àûúåc êëm ïm giûúâng nïåm, mâ vúå con cấc ngûúi cng trùm tíi sum
vêìy; chùèng nhûäng tưng miïëu ta àûúåc hûúng khối nghịn thu mâ tưí tiïn
cấc ngûúi cng àûúåc bưën ma thúâ cng; chùèng nhûäng thên ta kiïëp
nây thỗa chđ, mâ àïën cấc ngûúi, trùm àúâi sau côn àïí tiïëng thúm;
chùèng nhûäng thy hiïåu ta khưng hïì mai mưåt, mâ tïn hổ cấc ngûúi
cng sûã sấch lûu truìn. Lc bêëy giúâ, dêỵu cấc ngûúi khưng mën vui
chúi, phỗng cố àûúåc khưng?
Nay ta chổn lổc binh phấp cấc nhâ húåp thânh mưåt tuín, gổi lâ
Binh Thû ëu Lûúåc. Nïëu cấc ngûúi biïët chun têåp sấch nây, theo lúâi
ta dẩy bẫo, thị trổn àúâi laõ thờỡn tỷó; nhỷỳồc bựỗng khinh boó saỏch naõy,
traỏi lỳõi ta dẩy bẫo thị trổn àúâi lâ nghõch th.
Vị sao vêåy? Giùåc Mưng Thất vúái ta lâ kễ th khưng àưåi trúâi
chung, mâ cấc ngûúi cûá àiïìm nhiïn khưng mën rûãa nhc, khưng lo
trûâ hung, lẩi khưng dẩy qn sơ, chùèng khấc nâo quay mi giấo mâ
xin àêìu hâng, giú tay khưng mâ chõu thua giùåc.
Nïëu vêåy, rưìi àêy, sau khi dểp n nghõch tùåc, àïí thển mn àúâi,
hấ côn mùåt mi nâo àûáng trong cội trúâi che àêët chúã nây nûäa? Cho nïn
ta viïët bâi hõch nây àïí cấc ngûúi hiïíu rộ bng ta.

Ch thđch




THI CA CƯÍ

10

K Tđn: tûúáng ca Hấn Cao Tưí Lûu Bang. Khi Lûu Bang bõ
Haång Vuä vêy úã Huyânh Dûúng, K Tđn giẫ lâm Hấn Cao Tưí ra hâng,
bõ Hẩng V thiïu chïët. Hấn Cao Tưí nhúâ thïë múái thoất àûúåc.
Do Vu: tûúáng cuãa Súã Chiïu Vûúng thúâi Xuên Thu. Theo Tẫ
Truån, Súã Chiïu Vûúng bõ nûúác Ngư àấnh phẫi lấnh sang phûúng
Àưng, mưåt àïm bõ cûúáp vêy àấnh. Do Vu àậ chịa lûng ra àúä giấo cho
vua mịnh.
Dûå Nhûúång: gia thêìn ca Trđ Bấ thúâi Chiïën Qëc. Trđ Bấ bõ
Triïåu Tûúng Tûã giïët, Dûå Nhûúång bên nët than cho khấc giổng ài,
giẫ lâm hânh khêët, mûu giïët Tûúng Tûã àïí bấo th cho ch.
Thên Khoấi: quan giûä ao cấ ca Tïì Trang Cưng thúâi Xn
Thu. Trang Cưng bõ Thưi Trûä giïët, Thên Khoấi bên chïët theo ch.
Kđnh Àûác: tûác ët Trị Cung àúâi Àûúâng. Khi Àûúâng Thấi Tưng
(bêëy giúâ côn lâ Têìn Vûúng L Thïë Dên) bõ Vûúng Thïë Sung vêy, ưng
àậ lêëy mịnh che chúã, hưå vïå cho Thấi Tưng chẩy thoất.
Cẫo Khanh: hổ Nhan, mưåt bïì tưi trung ca nhâ Àûúâng. Khi An
Lưåc Sún nưíi loẩn, àấnh àíi Àûúâng Huìn Tưng vâ Dûúng Qu Phi,
ưng àậ cẫ gan chûúãi mùỉng An Lưåc Sún vâ bõ cùỉt lûúäi.
Vûúng Cưng Kiïn: tûúáng tâi nhâ Tưëng, giûä Húåp Chêu, lậnh
àẩo qn dên Tưëng cêìm cûå vúái qn Mưng Cưí do Mưng Kha chó huy
úã ni Àiïëu Ngû sët bưën thấng trúâi. Mưng Kha cëi cng bõ loẩn tïn
chïët, qn Mưng Cưí àânh phẫi rt lui.
Àiïëu Ngû: tïn ngổn ni hiïím trúã úã Tûá Xun, ba mùåt nhịn
xëng sưng. Àúâi Tưëng, Dû Giúái àùỉp thânh úã àố.
Mưng Kha: tûác Mongka, anh ca Ngun Thïë Tưí Hưët Têët Liïåt,
lâm Àẩi Hận Mưng Cưí tûâ nùm 1251. Mưng Kha trûåc tiïëp chó huy
cåc viïỵn chinh sang Trung Qëc vâ cấc nûúác phđa Àưng. Öng bõ tûã
trêån nùm 1259 dûúái chên thaânh Àiïëu Ngû trong cåc vêy hậm àưåi

qn Tưëng do Vûúng Cưng Kiïn chó huy.
Cưët Àậi Ngưåt Lang: tûác Uriyangqadai, tûúáng giỗi ca Mưng
Cưí, con ca viïn tûúáng nưíi tiïëng Subutai. Cưët Àậi Ngöåt Lang nhêån
lïånh cuãa Möng Kha, cuâng Höët Têët Liïåt àaánh chiïëm nûúác Nam



THI CA CƯÍ

11

Chiïëu. Cưët Àậi Ngưåt Lang cng lâ viïn tûúáng chó huy àẩo qn
Mưng Cưí xêm lûúåc Àẩi Viïåt lêìn thûá nhêët (1258).
Xđch Tu Tû: chếp Xđch theo Hoâng Viïåt Vùn Tuín. Àẩi Viïåt
Sûã K Toân Thû chếp Cên. Hai chûä gêìn giưëng nhau, khưng biïët
quín nâo chếp nhêìm. Hiïån nay, chûa cố tâi liïåu nâo nối gị vïì viïn
tûúáng nây, vâ viïåc khưi phc lẩi tïn Mưng Cưí tûâ Hấn tûå cng khưng
phẫi lâ chuån àún giẫn.
Nam Chiïëu: nỷỳỏc nhoó nựỗm ỳó khoaóng giỷọa túnh Tỷỏ Xuyùn vaõ
Vờn Nam ngây nay; th àư lâ Àẩi L, thåc Vên Nam.
Hưët Têët Liïåt: tûác Qubilai, em råt vâ lâ tûúáng cuãa Möng Kha.
Sau khi Möng Kha tûã trêån úã Àiïëu Ngû, Hưët Têët Liïåt tûå xûng lâm
Àẩi Hận úã Khai Bịnh, khiïën xẫy ra cåc nưåi chiïën tranh giânh ngưi
bấu vúái em råt lâ Ariq-Buka. Nùm 1264, Ariq-Buka àêìu hâng, Hưët
Têët Liïåt bên dúâi àư vïì n Kinh (tûác Bùỉc Kinh ngây nay), xûng
Ngun Thïë Tưí, lêåp nïn nhâ Ngun.
Vên Nam Vûúng: tûác Hugaci hay Thoất Hoan, con råt Hưët
Têët Liïåt, àûúåc phong laâm Vên Nam Vûúng nùm 1267 vúái nhiïåm v
khưëng chïë cấc dên tưåc thiïíu sưë vng nây cng nhû múã rưång biïn
cûúng nhâ Ngun vïì phđa Nam. Thoất Hoan lâ ngûúâi chó huy qn

Ngun xêm lûúåc Àẩi Viï åt lêìn thûá hai nùm 1285 vâ lêìn thûá ba nùm
1287-1288.
nghịn thêy ta bổc trong da ngûåa: àiïín tđch lêëy tûâ cêu nối ca
viïn tûúáng khết tiïëng Mậ Viïån àúâi Hấn chếp trong Hêåu Hấn Thû -Àẩi trûúång phu dûúng tûã û cûúng trûúâng, dơ mậ cấch khỗa thi nhơ.
Bêåc àẩi trûúång phu nïn chïët úã giûäa chiïën trûúâng, lêëy da ngûåa mâ
bổc thêy.
thấi thûúâng: tïn loẩi nhẩc triïìu àịnh dng trong nhûäng bíi tïë
lïỵ quan trổng úã tưng miïëu. Bêëy giúâ lâ thúâi k ngoẩi giao cùng thùèng
giûäa ta vâ qn Ngun, trong nhûäng bíi ën tiïåc tiïëp sûá Ngun,
triïìu àịnh nhâ Trêìn nhiïìu khi phẫi båc dng àïën nhẩc thấi thûúâng
àïí mua vui cho sûá giẫ. Trêìn Qëc Tën xem àố lâ mưåt àiïìu nhc
nhậ.




THI CA CƯÍ

12

thấi êëp: phêìn àêët vua Trêìn phong cho cấc vûúng hêìu àùåt mưìi
lûãa dûúái àưëng ci nỗ: tûâ cêu vùn trong Hấn Thû -- ph bậo hỗa, thưë
chi tđch tên chi hẩ nhi têím k thûúång, hỗa võ cêåp nhiïn nhên võ chi
an. Ưm mưìi lûãa, àùåt dûúái ửởng cuói rửỡi nựỗm lùn trùn, lỷóa chỷa kừp
chaỏy vờợn cho lâ n.
kiïìng canh nống mâ thưíi rau ngåi: xët xûá tûâ möåt cêu vùn
trong Súã Tûâ -- trûâng û canh nhi xuy tï hïì. Ngûúâi bõ bỗng vị canh
nống, trong lông àậ e súå sùén, d gùåp rau ngåi ài nûäa, cng vêỵn thưíi
nhû thûúâng.
Bâng Mưng: danh tûúáng àúâi nhâ Hẩ, cố tâi bùỉn cung trùm

phất trùm trng
Hêåu Nghïå: mưåt nhên vêåt bùỉn cung giỗi nûäa trong thêìn thoẩi
Trung Qëc.
Cẫo Nhai: núi tr ng ca cấc vua chû hêìu khi vâo chêìu vua
Hấn úã Trûúâng An.
mậi mậi vûäng bïìn: ngun vùn chûä Hấn lâ vơnh vi thanh
chiïn. Sấch Thïë Thuyùởt cheỏp chuyùồn Vỷỳng Tỷó Kủnh ùm nựỗm nguó
thờởy boồn trưåm vâo nhâ "sẩch sânh sanh" vết mổi vêåt. Ưng tỷõ tửởn
baóo chuỏng rựỗng: caỏi nùồm xanh (thanh chiùn) naõy lâ àưì c ca nhâ
ta, cấc ngûúi lâm ún àïí lẩi. Tấc giẫ dng àiïín tđch nây àïí chó nhûäng
ca cẫi àûúåc lûu truìn tûâ àúâi nây sang àúâi khấc.
Binh Thû Yïëu Lûúåc: tûác Binh Gia Diïåu Lyá Yïëu Lûúåc, nay àậ
thêët truìn. Tấc phêím vúái àêìu àïì tûúng tûå àûúåc lûu truìn hiïån nay
khưng phẫi lâ vùn bẫn thûåc th, trong àố cố cấc àoẩn chếp vâi trêån
àấnh thúâi Lï Nguỵn sau nây.
dểp n nghõch tùåc: ngun vùn chûä Hấn lâ bịnh lưỵ chi hêåu. Cố
dõch giẫ àoấn Bịnh Lưỵ lâ tïn àêët úã àêu àố vng Ph Lưỵ thåc tónh
Vơnh Ph ngây nay. àêy, chng tưi theo Ngư Têët Tưë vâ Phan Kïë
Bđnh dõch thoất lâ bịnh àõnh nghõch tùåc nối chung,
Tâi liïåu tham khẫo
1. Thú Vùn L Trêìn, têåp I, NXB Khoa Hổc Xậ Hưåi, 1977.



THI CA CƯÍ

13

2. Àẩi Viïåt Sûã K Toân Thû, NXB Khoa Hổc Xậ Hưåi, 1993,
theo mưåc bẫn khùỉc nùm Chđnh Hôa thûá 18 (1697).

3. Viïåt Nam Vùn Hổc Sûã ëu, Dûúng Quẫng Hâm.
4. Viïåt Nam Sûã Lûúåc, Trêìn Trổng Kim.




14

THI CA CƯÍ

Bịnh Ngư Àẩi cấo
(Nguỵn Trậi)
Tûâng nghe:
Viïåc nhên nghơa cưët úã n dên,
Qn àiïëu phẩt trûúác lo trûâ bẩo;
Nhû nûúác àẩi Viïåt ta tûâ trûúác,
Vưën xûng nïìn vùn hiïën àậ lêu,
Nûúác non búâ cỗi àậ chia,
Phong tc Bùỉc Nam cng khấc;
Tûâ Triïåu, Àinh, L, Trêìn bao àúâi xêy nïìn àưåc lêåp
Cng Hấn, Àûúâng, Tưëng, Ngun mưỵi bïn hng cûá mưåt
phûúng;
Tuy mẩnh ëu cố lc khấc nhau,
Song hâo kiïåt thúâi nâo cng cố.
Cho nïn:
Lûu Cung tham cưng nïn thêët bẩi;
Triïåu Tiïët chđ lúán phẫi vong thên;
Cûãa Hâm tûã bùỉt sưëng Toa ử
Sửng Baồch ựỗng giùởt tỷỳi ệ Maọ
Viùồc xỷa xem xết. Chûáng cûá côn ghi.

THI CA CƯÍ

15

Vûâa rưìi:
Nhên hổ Hưì chđnh sûå phiïìn hâ
Àïí trong nûúác lông dên oấn hêån
Qn cìng Minh thûâ cú gêy loẩn
Bổn gian tâ côn bấn nûúác cêìu vinh
Vi con àỗ xëng dûúái hêìm tai vẩ
Dưëi trúâi lûâa dên à mn ngân kïë
Gêy th kïët oấn trẫi mêëy mûúi nùm
Bẩi nhên nghơa nất cẫ àêët trúâi.
Nùång thụë khốa sẩch khưng àêìm ni.
Ngûúâi bõ ếp xëng biïín dông lûng mô ngổc, ngấn thay cấ
mêåp thìng lìng.
Kễ bõ àem vâo ni àậi cất tịm vâng, khưën nưỵi rûâng sêu nûúác
àưåc.
Vết sẫn vêåt, bùỉt dô chim sẫ, chưën chưën lûúái chùng.
Nhiïỵu nhên dên, bùỉt bêỵy hûúu àen, núi núi cẩm àùåt.
Tân hẩi cẫ giưëng cưn trng cêy cỗ,
Nheo nhốc thay kễ gốa ba khửởn cuõng.
Thựỗng haỏ miùồng, ỷỏa nhe rựng, maỏu mỳọ bờởy no nï chûa
chấn,
Nay xêy nhâ, mai àùỉp àêët, chên tay nâo phc dõch cho vûâa?
Nùång nïì nhûäng nưíi phu phen
Tan tấc cẫ nghïì canh cûãi.

Àưåc ấc thay, trc Nam Sún khưng ghi hïët tưåi,
Dú bêín thay, nûúác Àưng Hẫi khưng rûãa sẩch mi !
Lông ngûúâi àïìu cùm giêån, Trúâi àêët chùèng dung tha;
Ta àêy:
Ni Lam sún dêëy nghơa
Chưën hoang dậ nỷỳng mũnh
Ngờợm thuõ lỳỏn haỏ ửồi trỳõi chung
Cẻ m giựồc nûúác thïì khưng cng sưëng
Àau lông nhûác ốc, chưëc àâ mûúâi mêëy nùm trúâi



THI CA Cệ

16

Nùởm mờồt nựỗm gai, haỏ phaói mửồt hai súám tưëi.
Qụn ùn vị giêån, sấch lûúåc thao suy xết àậ tinh,
Ngêỵm trûúác àïën nay, lệ hûng p hïë àùỉn o caõng kyọ.
Nhỷọng trựỗn troồc trong cỳn mửồng mừ,
Chú bựn khón mưåt nưỵi àưì hưìi
Vûâa khi cúâ nghơa dêëy lïn,
Chđnh lc qn th àang mẩnh.
Lẩi ngùåt vị:
Tën kiïåt nhû sao bíi súám,
Nhên tâi nhû lấ ma thu,
Viïåc bưn têíu th iïëu kễ àúã àêìn,
Núi duy ấc hiïëm ngûúâi bân bẩc,
Têëm lông cûáu nûúác, vêỵn àùm àùm mën tiïën vïì Àưng,
Cưỵ xe cêìu hiïìn, thûúâng chùm chùỉm côn dânh phđa tẫ.

Thïë mâ:
Trưng ngûúâi, ngûúâi câng vùỉng bống, mõt m nhû nhịn chưën
bïí khúi.
Tûå ta, ta phẫi dưëc lông, vưåi vậ hún cûáu ngûúâi chïët àối.
Phêìn vị giêån qn th ngang dổc,
Phêìn vị lo vêån nûúác khố khùn,
Khi Linh Sún lûúng hïët mêëy tìn,
Lc Khưi Huån qn khưng mưåt àưåi.
Trúâi thûã lông trao cho mïånh lúán
Ta gùỉng trđ khùỉc phc gian nan.
Nhên dên bưën cỗi mưåt nhâ, dûång cêìn trc ngổn cúâ phêëp
phúái
Tûúáng sơ mưåt lông ph tûã, hôa nûúác sưng chến rûúåu ngổt
ngâo.
Thïë trêån xët k, lêëy ëu chưëng mẩnh,
Dng qn mai phc, lêëy đt àõch nhiïìu.
Trổn hay:



THI CA CƯÍ

17

Àem àẩi nghơa àïí thùỉng hung tân,
Lêëy chđ nhờn ùớ thay cỷỳõng baồo.
Trờồn Bửỡ ựỗng sờởm vang chỳỏp giêåt,
Miïìn Trâ Lên trc chễ tro bay.
Sơ khđ àậ hùng
Qn thanh câng mẩnh.

Trêìn Trđ, Sún Thổ nghe húi mâ mêët vđa,
L An, Phûúng Chđnh, nđn thúã cêìu thoất thên.
Thûâa thùỉng àíi dâi,
Têy Kinh qn ta chiïëm lẩi,
Tuín binh tiïën àấnh, Àưng Àư àêët c thu vïì.
Ninh Kiïìu mấu chẫy thânh sưng, tanh hưi vẩn dùåm
Ty Àưång thêy chêët àêìy nưåi, nhú àïí ngân nùm.
Phc têm qn giùåc: Trêìn Hiïåp àậ phẫi bïu àêìu
Mổt gian kễ th: L Lûúång cng àânh bỗ mẩng.
Vûúng Thưng gúä thïë nguy, mâ àấm lûãa chấy lẩi câng chấy
Mậ Anh cûáu trêån àấnh mâ qn ta hùng lẩi câng hùng.
Bố tay àïí àúåi bẩi vong, giùåc àậ trđ cng lûåc kiïåt,
Chùèng àấnh mâ ngûúâi chõu khët, ta àêy mûu phẩt têm
cưng.
Ngúâ àêu vêỵn àûúng mûu tđnh lẩi côn chëc tưåi gêy oan.
Giûä kiïën mưåt ngûúâi, gieo vẩ cho bao nhiïu kễ khấc,
Tham cưng danh mưåt luỏc, ùớ cỷỳõi cho tờởt caó thùở gian.
Bỳói thùở:
Thựỗng nhaọi con Tun àûác àưång binh khưng ngûâng
Àưì nht nhất Thẩnh, Thùng àem dêìu chûäa chấy
Àinh mi thấng chđn, Liïỵu Thùng àem binh tûâ Khêu Ưn kếo
lẩi
Nùm êëy thấng mûúâi, Mưåc Thẩnh chia àûúâng tûâ Vên Nam
tiïën sang.
Ta trûúác àậ àiïìu binh th hiïím, chùåt mi tiïn phong
Sau lẩi sai tûúáng chển àûúâng tuåt ngìn lûúng thûåc
Ngây mûúâi thấng tấm, trêån Chi Lùng Liïỵu Thùng thêët thïë

THI CA CƯÍ

18

Ngây hai mûúi, trêån Mậ n Liïỵu Thùng ct àêìu
Ngây hùm lùm, bấ tûúác Lûúng Minh àẩi bẩi tûã vong
Ngây hùm tấm, thûúång thû L Khấnh cng kïë tûå vêỵn.
Thån àâ ta àûa lûúäi dao tung phấ
Bđ nûúác giùåc quay mi giấo àấnh nhau
Lẩi thïm qn bưën mùåt vêy thânh
Hển àïën giûäa thấng mûúâi diïåt giùåc
Sơ tưët kến ngûúâi hng hưí
Bïì tưi chổn kễ vët nanh
Gûúm mâi àấ, àấ ni cng môn
Voi ëng nûúác, nûúác sưng phẫi cẩn.
Àấnh mưåt trêån, sẩch khưng kịnh ngẩc
Àấnh hai trêån tan tấc chim mng.
Cún giố to trt sẩch lấ khư,
Tưí kiïën hưíng suåt toang àï vúä.
Àö àöëc Thöi Tuå lï göëi dêng túâ tẩ tưåi,
Thûúång thû Hoâng Phc trối tay àïí tûå xin hâng.
Lẩng Giang, Lẩng Sún, thêy chêët àêìy àûúâng
Xûúng Giang, Bịnh Than, mấu trưi àỗ nûúác
Ghï gúám thay! Sùỉc phong vên phẫi àưíi,
ẫm àẩm thay ! ấnh nhêåt nguåt phẫi múâ
Bõ ta chùån úã Lï Hoa, quên Vên Nam nghi ngúâ khiïëp vđa mâ
vúä mêåt!
Nghe Thùng thua úã Cêìn Trẩm, qn Mưåc Thẩnh xếo lïn
nhau chẩy àïí thoất thên.
Sëi Lậnh Cêu, mấu chẫy thânh sưng, nûúác sưng nghển

ngâo tiïëng khốc
Thânh àan Xấ, thêy chêët thânh ni, cỗ nưåi àêìm àịa mấu
àen.
Cûáu binh hai àẩo tan tânh, quay gốt chùèng kõp,
Qn giùåc cấc thânh khưën àưën, cúãi giấp ra hâng
Tûúáng giùåc bõ cêìm t, nhû hưí àối vêỵy ài xin cûáu mẩng
Thêìn V chùèng giïët hẩi, thïí lông trúâi ta múã àûúâng hiïëu sinh
Mậ K, Phûúng Chđnh, cêëp cho nùm trùm chiïëc thuìn, ra
àïën biïín mâ vêỵn hưìn bay phấch lẩc,



THI CA CƯÍ

19

Vûúng Thưng, Mậ Anh, phất cho vâi nghịn cưỵ ngûåa, vïì àïën
nûúác mâ vêỵn tim àêåp chên run.
Hổ àậ tham sưëng súå chïët mâ hôa hiïëu thûåc lông
Ta lêëy toân qn lâ hún, àïí nhên dên nghó sûác.
Chùèng nhûäng mûu kïë kị diïåu
Cng lâ chûa thêëy xûa nay
Xậ tùỉc tûâ àêy vûäng bïìn
Giang sún tûâ àêy àưíi múái
Cân khưn bơ rưìi lẩi thấi
Nhêåt nguåt hưëi rưìi lẩi minh
Ngân nùm vïët nhc nhậ sẩch lâu
Mn thã nïìn thấi bịnh vûäng chùỉc
Êu cng nhúâ trúâi àêët tưí tưng linh thiïng àậ lùång thêìm ph
trúå;

Than ưi !
Mưåt cưỵ nhung y chiïën thùỉng,
nïn cưng oanh liïåt ngân nùm
Bưën phûúng biïín cẫ thanh bịnh,
ban chiïëu duy tên khùỉp chưën.
Xa gêìn bấ cấo,
Ai nêëy àïìu hay.




20

THI CA CƯÍ

Vùn tïë nghơa sơ Cêìn Giåc
(Nguỵn Àịnh Chiïíu 1822-1888)
Húäi úi !
Sng giùåc àêët rïìn,
Lông dên trúâi tỗ.
Mûúâi nùm cưng vúä rång,
xûa ùỉt côn danh nưíi nhû phao,
Mưåt trêån nghơa àấnh Têy,
thên tuy mêët tiïëng vang nhû mộ.
Nhûng nghơ rựỗng
Tờởc ờởc ngoồn rau ỳn chuỏa,
taõi bửỡi cho nỷỳỏc nhaõ ta
Bất cúm manh ấo úã àúâi,
mùỉc múá chi ưng cha noỏ ?
Vũ ai khiùởn quan quờn khoỏ nhoồc,

ựn tuyùởt nựỗm sûúng ?
Vị ai xui hâo ly tan hoang,
xiïu mûa ngâ giố ?
Sưëng lâm chi theo qn tẫ àẩo,
qúèng va hûúng, xư bân àưåc
nghơ lẩi thïm bìn;



21

THI CA CƯÍ

Sưëng lâm chi úã lđnh mẫ tâ,
chia rûúåu ngổt, gùåm bấnh mị,
nghe câng thïm hưí.
Thâ thấc mâ àùång cêu dõch khấi,
vïì sau tưí ph cng vinh,
Hún côn mâ chõu chûä àêìu Têy,
úã vúái man di rêët khưí.
Ưi thưi thưi
Cha Lậo Ngưå nùm canh ûng àống lẩnh,
têëm lông son gỷói laồi boỏng trựng rựỗm;
ửỡn Tờy Dỷỳng mửồt khựổc ựồng rûãa húân,
ti phêån bẩc trưi theo dông nûúác àưí.
Àau àúán mêëy, mể giâ ngưìi khốc trễ,
ngổn àên khuya leo lết trong lïìu,
Nậo nng thay, vúå ëu chẩy tịm chưìng,
con bống xïë vêåt vúâ trûúác ngộ.
Ưi !

Mưåt trêån khối tan,
Nghịn nùm tiïët rúä.
Binh tûúáng nố hây àống sưng Bïën Nghế,
côn lâm cho bưën phđa mêy àen.
Ưng cha ta côn úã àêët Àưìng Nai,
ai cûáu àùång mưåt phûúâng con àỗ.
Thấc mâ trẫ nûúác non rưìi núå,
danh thúm àưìn sấu tónh cng àïìu khen;
Thấc mâ ûng àïìn miïëu àïí thúâ,
tiïëng hay trẫi mn àúâi ai cng mưå
Sưëng àấnh giùåc, thấc cng àấnh giùåc,
linh hưìn theo gip cú binh
mn kiïëp nguån àûúåc trẫ th kia
Sưëng thúâ vua, thấc cng thúâ vua,
lúâi d dẩy àậ rânh rânh
mưåt chûä êëm à àïìn cưng àố.
Nûúác mùỉt anh hng lau chùèng rấo,
thûúng vị hai chûä thiïn dên.



22

THI CA CƯÍ

Cêy nhang nghơa khđ thùỉp nïn thúm,
cấm búãi mưåt cêu vûúng thưí.
Húäi úi !
Cố linh xin hûúãng.
Tâi liïåu tham khẫo:

1. Thi vùn Qëc cêëm thúâi thåc Phấp, Thấi Bẩch
2. Vùn hổc Viïåt Nam nûãa cëi thïë k XIX, Nguỵn Lưåc
3. Viïåt Nam vùn hổc sûã ëu, Dûúng Quẫng Haâm.




23

THI CA CƯÍ

Chinh ph ngêm
(Àùång Trêìn Cưn - Àoân Thõ Àiïím)
Ra àúâi vâo nûãa àêìu thïë kó XVIII vúái ngun taỏc bựỗng Haỏn vựn
cuóa ựồng Trờỡn Cửn, liùỡn sau oỏ àûúåc Hưìng Hâ nûä sơ Àoân Thõ Àiïím
diïỵn nưm (dõch thânh qëc ngûä)(1) Chinh Ph Ngêm àậ mau
chống ài vâo lông mổi têìng lúáp qìn chng.
Trẫi qua hún hai thïë kó rûúäi cho àïën nay, Chinh Ph Ngêm
ln giûä ngun giấ trõ ca mưåt viïn ngổc vùn chûúng sấng ngúâi, mưåt
sẫn phêím àấng tûå hâo ca xûá súã vưën "nưíi tiùởng thi thỷ"(2)
Nguyùn taỏc Chinh Phuồ Ngờm bựỗng Haỏn vựn ca Àùång Trêìn
Cưn lâ mưåt tấc phêím vùn chûúng àùåc sùỉc. Khưng nhûäng giúái nho sơ
Viïåt Nam mâ cẫ cấc bêåc vùn nhên Trung Hoa, àïìu u thđch vâ khêm
phc taỏc phờớm naõy. Bựỗng vựn taõi xuờởt sựổc, ựồng Trờỡn Cưn sûã dng
thïí thú tûå do nhû "cưí phong" trong "Nhẩc ph" hóåc thïí"tûâ" mâ
Khët Ngun vâ Lđ Bẩch tûâng sûã dng, àïí viïët nïn mưåt tấc phêím
trûä tịnh hiïëm cố, mư tẫ têm sûå sêu xa ca mưåt thiïëu ph vùỉng chưìng.
Vùn chûúng trong Chinh Ph Ngêm vư cng diïỵm lïå, chûáa chan
tịnh cẫm, uín chuín vâ àêìy nhẩc àiïåu. Trong sưë thi phêím Hấn vùn
ca nïìn vùn hổc nûúác ta, hiïëm cố tấc phêím sấnh ngang àûúåc vúái

Chinh Phuồ Ngờm .
Vỳỏi Chinh Phuồ Ngờm bựỗng quửởc ngỷọ, xỷa nay nhiïìu bêåc thûác
giẫ un bấc àậ phên tđch vâ àấnh giấ vïì nhiïìu phûúng diïån. Vêåy mâ



THI CA CƯÍ

24

ngây nay nhûäng khấm phấ múái mễ vâ sêu sùỉc hún vêỵn tiïëp tc ra àúâi.
Àiïìu àố chûáng tỗ Chinh Ph Ngêm sc tđch biïët chûâng nâo vïì giấ trõ
nưåi dung lêỵn giấ trõ nghïå thåt.
Thúâi Lï mẩt (Cẫnh Hûng) - Cha Trõnh (Trõnh Giang, Trõnh
Doanh) lâ mưåt thúâi kị nhiïỵu nhûúng vâ thưëi nất. Bổn vua cha hoang
dêm, đch kó vâ tân bẩo àậ àêíy dên chng vâo cẫnh lêìm than, àiïu
àûáng. "Thûúång bêët chđnh hẩ tùỉc loẩn". Àêët nûúác chịm àùỉm triïìn miïn
trong cẫnh loẩn lẩc, mấu lûãa vâ binh àao. Hâng ngân vẩn gia àịnh
phẫi rúi vâo tịnh cẫnh chia li tan tấc, tẩo nïn sưë phêån bi thẫm ca
nhûäng chinh phu vâ chinh ph. Nưỵi àau thûúng tûúãng chûâng thêëu túái
têån trúâi xanh. Chinh Phuå Ngêm ra àúâi nhû tiïëng than van thöëng
thiïët cuãa con ngûúâi, ca tịnh u àưi lûáa, ca gia àịnh trong caỏi thỳõi
aồi en tửởi ờởy.
Trỷỳỏc hùởt, bựỗng sỷồ boỏc trêìn thûåc trẩng àúâi sưëng - nhêët lâ àúâi
sưëng nưåi têm trân ngêåp sêìu àau - ca ngûúâi chinh ph, tấc phêím nïu
lïn mưåt lån àïì hïët sûác quan trổng ca xậ hưåi: Chiïën tranh vâ Hoâ
Bịnh.
Thã trúâi àêët nưíi cún giố bi
Khấch mấ hưìng nhiïìu nưỵi trn chun.
Chó hai cêu thú àuã cho ta thêëy: Möåt khi chiïën tranh xẫy ra thị

con ngûúâi nối chung, vâ àùåc biïåt lâ ngûúâi ph nûä, lêåp tûác bõ àêíy vâo
nghõch cẫnh, vâo nưỵi khưí àau vư têån.
Chiïën tranh mâ Chinh Ph Ngêm àïì cêåp chó lâ chiïën tranh
mûu bấ àưì vûúng, bẫo vïå ngai vâng ca bổn vua cha phong kiïën.
Cấch nhịn chiïën tranh nhû vêåy chûáng tỗ tấc giẫ Chinh Ph
Ngêm àậ àûáng vûäng nhû bân thẩch trïn mưåt lêåp trûúâng duy nhờởt:
Lờồp trỷỳõng cuóa chuó nghụa nhờn baón.
Bựỗng lờồp trỷỳõng tiïën bưå àố, tấc giẫ vẩch trêìn mêu thỵn giûäa
quìn lúåi ca qìn chng nhên dên vúái quìn lúåi đch kó ca bổn vua
cha. Khi ngûúâi chinh ph vùỉng chưìng phaói sửởng nhỷọng thaỏng nẻ m
ựỗng ựộng trong au khửớ, côn ngûúâi chinh phu ngoâi chiïën àõa bõ àêíy
vâo cẫnh chïët chốc:
Non kị quẩnh quệ trùng treo
Bïën Phị giố thưíi àịu hiu mêëy gô



THI CA CƯÍ

25

Hưìn tûã sơ giố thưíi
Mùåt chinh phu trùng dội dội soi
thị úã chưën triïìu àịnh bổn vua chuáa chùèng biïët àêëy laâ àêu:
Trïn trûúáng gêëm thêëu hay chùng nheä?
Cêu thú "Mùåt chinh phu ai veä cho nïn" àậ tưë cấo thùèng thûâng
kễ th phẩm tẩo ra têën bi kõch ca chinh phu vâ chinh ph: Àố chđnh
lâ bổn vua cha.
Vẩch trêìn bưå mùåt hùỉc ấm ca chiïën tranh, Chinh Ph Ngêm
àưìng thúâi diïỵn tẫ giêëc mưång àï mï ca chinh ph: Giêëc mưång àoân

viïn.
Liïn ngêm àưëi êím àôi phen
Cng châng lẩi kïët mưëi dun àïën giâ
Cho bộ lc sêìu xa cấch nhúá
Giûä gịn nhau vui thã thanh bịnh
Giêëc mưång àoân viïn ca chinh ph phẫn ấnh khất vổng hoâ
bịnh ca nhên dên ta trong thïë kó XVIII loẩn lẩc vâ tang tốc.
Rộ râng Chinh Ph Ngêm mën khùèng àõnh chên lđ: Hoâ bịnh
lâ àiïìu kiïån tiïn quët ca hẩnh phc con ngûúâi vâ hẩnh phc lûáa
àưi.
Vúái lêåp trûúâng nhên àẩo sêu sùỉc triïåt àïí, Chinh Ph Ngêm ài
vâo chiïìu sêu thùm thùèm ca têm hưìn mưåt ph nûä phûúng Àưng vâ
khùỉc hoẩ nïn mưåt bûác tranh vïì thïë giúái têm hưìn kị diïåu êëy. Khưng
mưåt ai khưng cẫm thấn trûúác vễ àểp vư ngêìn vïì tịnh cẫm, sûå thìn
khiïët vâ cao q vïì àûác hẩnh, sûå mêỵn tụå vâ sûå khẫ ấi ca nâng. Vễ
àểp tuåt vúâi ca têm hưìn ngûúâi con gấi Viïåt Nam chng ta àậ gùåp
trong ca dao, dên ca, truån nưm khuët danh. úã Chinh Ph Ngêm,
chng ta gùåp lẩi vễ àểp êëy nhûng àậ àûúåc nêng cao hún mưåt bêåc
àấng kïí nhúâ sûå gia cưng ca vùn chûúng bấc hổc.
Chinh ph tuy khưng tấch rúâi hùèn cåc sưëng ca ngûúâi bịnh
dên:
Con thú mùng sûäa vẫ àûúng ph trị.
Lông lậo thên bìn khi tûåa cûãa
Miïång haâi nhi chúâ bûäa múám cúm...
nhûng naâng cố phong cấch q phấi ca giúái thûúång lûu;