Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
----------------

NGUYỄN THỊ NGA

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƢ DUY PHẢN BIỆN
CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: TRIẾT HỌC
MÃ SỐ:

9.22.90.01

Hà Nội, 2021


CƠNG TRÌNH ĐƢỢC HỒN THÀNH TẠI:
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

Người hướng dẫn khoa học:

Phản biện 1:

PGS.TS. LÊ VĂN ĐỐN

PGS.TS. Nguyễn Tài Đơng
Viện Triết học

Phản biện 2:

PGS.TS. Lê Cơng Sự
Trường Đại học Hà Nội

Phản biện 3:

PGS.TS. Nguyễn Minh Hoàn
Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Luận án đƣợc bảo vệ trƣớc hội đồng chấm luận án cấp Trƣờng
Họp tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
Vào ... giờ ..., ngày ..., tháng ..., năm 2020

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia;
- Trung tâm thông tin Thư viện Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội.


DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC
GIẢ ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1.

Nguyễn Thị Nga (2018),“Phát triển tư duy phản biện cho học sinh
trong mơ hình trường học thông minh”, Kỷ yếu hội thảo quốc tế
“Giáo dục cho mọi người”, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.

2.

Nguyễn Thị Nga (đồng tác gải) (2020), “ Raising the
consciousness of training thinking feedback for pedagogical
student”, Tạp chí khoa học trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
Educational Sciences, Volume 65, Issue 4B..

3.

Nguyễn Thị Nga (2020), the role of critical thinking in fostering
professional capacity for pedagogical students in Vietnam
nowadays, Journal of Research on Humanities and Social
Sciences, Vol 10, No18

4.

Nguyễn Thị Nga (2020), Some measures to train critical
thinking capacity for pedagogical students in Vietnam
nowadays, Journal of Research on Humanities and Social
Sciences, Vol 10, No18



MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tư duy phản biện là một năng lực tư duy cần thiết và có ý
nghĩa to lớn đối với cuộc sống của mỗi người. Nó thể hiện sức
mạnh trí tuệ của con người, là công cụ sắc bén để nhận thức và cải
tạo thế giới. Người có năng lực tư duy phản biện biết chắt lọc
thông tin, khắc phục lối nhận thức thụ động, xuôi chèo, chủ động
tiếp cận và làm chủ tri thức. Đồng thời, tư duy phản biện cũng
thúc đẩy con người tìm kiếm những vấn đề mới, những phát hiện

mới, kích thích khả năng sáng tạo. Con người sẽ có cái nhìn tồn
diện, khách quan, xem xét lại vấn đề ở nhiều khía cạnh, từ đó có
các cơ sở lập luận chính xác để lựa chọn cách giải quyết vấn đề.
Khơng chỉ đóng vai trị quan trọng trong nhận thức khoa học, tư
duy phản biện còn trở thành một động lực phát triển xã hội và có ý
nghĩa to lớn đối với sự tiến bộ của nhân loại.
Trong lĩnh vực giáo dục – đào tạo, tư duy phản biện là một kỹ
năng cần thiết và đóng vai trị quan trọng. Đào tạo những con người
phát triển tồn diện, có năng lực tư duy phản biện, có khả năng đáp
ứng những đòi hỏi ngày càng cao của xã hội hướng đến hình thành
người cơng dân tồn cầu là u cầu cấp bách của ngành giáo dục
nước ta. Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện cơng cuộc đổi mới, cải
cách tồn diện nền giáo dục làm động lực tạo ra những biến đổi căn
bản, sâu sắc trên tất cả các mặt của đời sống xã hội, trong đó có việc
dân chủ hóa và thực hành dân chủ tạo điều kiện bình đẳng cho mọi
người dân tham gia phản biện các chính sách quan trọng nhất của đất
nước từ khâu soạn thảo, ra quyết định cho đến thực thi. Để hoàn
thành trách nhiệm và thực hiện được quyền phản biện đó, địi hỏi mỗi


người phải có hiểu biết nhất định về tình hình xã hội, đất nước và thế
giới, phải có văn hóa tranh luận, biết lắng nghe và đóng góp những ý
kiến xác đáng, có căn cứ khoa học. Điều này càng quan trọng và cần
thiết hơn với những người sẽ trở thành thầy, cô giáo trong tương lai
không xa – lực lượng chủ công trong giáo dục, truyền thụ tri thức và
văn hóa, trong đó có văn hóa tư duy và văn hóa phản biện cho lớp lớp
chủ nhân mai sau của đất nước. Để có những con người giàu văn hóa
như vậy thì khâu đào tạo, giáo dục những người trẻ tuổi, mà phần
đáng kể là những sinh viên, nhất là sinh viên các trường đại học sư
phạm là việc làm không thể xem nhẹ để chuẩn bị cho đất nước những

công dân tương lai đủ tự tin tham gia vào đời sống chính trị - xã hội.
Các trường đại học và các khoa chuyên về đào tạo sư phạm cần phải
là những đơn vị không chỉ cung cấp tri thức tồn diện và chun sâu
cho sinh viên mà cịn phải chú trọng trang bị cho họ phương thức tư
duy biện chứng, với các cách tiếp cận đa chiều về một vấn đề, biết
đặt những câu hỏi lật đi lật lại vấn đề để tìm ra những góc khuất và
cách giải quyết mới sáng tạo hơn, hay nói cách khác là phải biết tư
duy phản biện. Chúng ta cũng phải chuẩn bị những con người đáp
ứng tốt các yêu cầu của cuộc sống và sự phát triển xã hội hiện đại,
tích cực đào luyện ra những nhân cách tồn diện đó. Nhưng đây thực
sự cũng là một thách thức to lớn đối với giáo dục – đào tạo ở các
trường, khoa sư phạm nước nhà.
Mặc dù công tác giáo dục đào tạo ở các trường đại học sư
phạm đã có nhiều đổi mới, đặc biệt về phương pháp giảng dạy của
giảng viên và phương pháp học tập của sinh viên nhưng rất nhiều
sinh viên ngành sư phạm hiện nay vẫn cịn những hạn chế về tư duy
nói chung và về năng lực tư duy phản biện nói riêng. Nhất là các
năng lực cần thiết và ảnh hưởng lớn đến công việc của sinh viên


ngành sư phạm trong tương lai như: tiếp nhận, chọn lọc thơng tin;
đánh giá và xử lý các tình huống sư phạm có vấn đề; năng lực hùng
biện và phản bác v.v..
Từ thực tiễn giáo dục ở các trường đại học sư phạm cả nước cũng
như triết lý giáo dục, xu hướng giáo dục tương lai, nghiên cứu sinh nhận
thấy việc “Phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay” là rất cần thiết và lựa
chọn vấn đề này làm đề tài luận án Tiến sĩ Triết học của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực trạng của

việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường
đại học sư phạm, luận án đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát
triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên ngành sư phạm ở Việt
Nam hiện nay.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Một là, tổng quan những cơng trình nghiên cứu trong và ngồi
nước có liên quan đến đề tài luận án.
Hai là, phân tích làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chung về
tư duy phản biện, phát triển năng lực tư duy phản biện, tầm quan
trọng, nội dung và các nhân tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng
lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở
Việt Nam hiện nay.
Ba là, đánh giá thực trạng phát triển năng lực tư duy phản biện
cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay và
những vấn đề đặt ra cần phải giải quyết.


Bốn là, đề xuất các giải pháp nhằm phát triển năng lực tư
duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt
Nam hiện nay.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Vấn đề phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên
các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: tiến hành nghiên cứu và khảo sát thực trạng phát
triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên ở 5 trường: Đại học Sư
phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Đại học Sư phạm – Đại học
Huế, Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, Đại học Sư phạm thành phố
Hồ Chí Minh.

Về thời gian: khảo sát chủ yếu từ năm 2011 đến nay (tính từ
khi thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng khóa XI, XII).
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử: thống nhất lịch sử với logic, đi từ trừu
tượng đến cụ thể,v.v.. Ngồi ra, luận án cịn sử dụng các phương pháp
cụ thể như: so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê, điều tra xã hội học.
6. Đóng góp mới của luận án
Luận án đã khái quát và làm rõ đặc điểm năng lực tư duy phản
biện của sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay.
Trên cơ sở thực trạng, luận án phân tích và chỉ ra những mâu
thuẫn nổi cộm, từ đó đề xuất được một số giải pháp nhằm phát triển
năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm
ở Việt Nam hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án


7.1. Ý nghĩa lý luận: Luận án góp phần làm sáng tỏ một số vấn
đề lý luận liên quan đến năng lực tư duy phản biện và phát triển năng
lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt
Nam hiện nay
7.2. Ý nghĩa thực tiễn: Luận án phân tích được thực trạng, chỉ
ra được nguyên nhân của thực trạng và những vấn đề đặt ra trong
việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường
đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay. Luận án cũng đề xuất được
một số giải pháp cơ bản nhằm phát triển năng lực tư duy phản biện
cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Danh mục tài liệu tham khảo, luận án
được kết cấu thành 4 chương, 14 tiết.

CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Nhóm cơng trình nghiên cứu lý luận chung về tƣ duy
và tƣ duy phản biện
Ở nước ngoài, các cơng trình có ý nghĩa tạo nền tảng cho
nghiên cứu về tư duy, tư duy phản biện có thể kể đến như: cuốn
“Cách ta nghĩ” của J. Dewey, “Những vấn đề về phép biện chứng
trong bộ Tư bản của Mác” và “Nguyên lý lôgic biện chứng” của
Rodental (1961), A.P. Sepstulin (1977) với cuốn “Phương pháp nhận
thức biện chứng”; E.V. Ilencốp (1984) với cuốn “Lôgic học biện
chứng”, “Sáu chiếc mũ tư duy” của Edward de Bono (1985); Cuốn
“Tư duy đột phá” của S.Hibino, G.Nadler (1994); Cuốn “Cẩm nang
tư duy phản biện, Khái niệm và công cụ” của R.Paul và L.Elder
(2005); v.v...
Ở Việt Nam, nghiên cứu về tư duy, tư duy phản biện cũng
nhận được sự quan tâm của các nhà khoa học như: bài “Vấn đề phê
phán, khắc phục sai lầm lôgic trong tư duy” của Tô Duy Hợp (1989);
Nguyễn Trọng Chuẩn, Đỗ Minh Hợp (1999) với cuốn “Vấn đề tư duy
trong triết học Hêghen”; bài: “Tư duy lơgíc bộ phận hợp thành của
tư duy khoa học” của Vũ Văn Viên; “Lôgic học biện chứng và sự
phát triển của khoa học” của Lê Văn Đoán; Lê Hữu Nghĩa, Phạm
Duy Hải (1998) trong cuốn “Tư duy khoa học trong giai đoạn cách
mạng khoa học – công nghệ”; Lê Tấn Huỳnh Cẩm Giang (2011) với
bài “Tư duy phản biện – Critical Thinking”; v.v..
1.2. Nhóm cơng trình nghiên cứu lý luận chung về năng lực
tƣ duy và năng lực tƣ duy phản biện
Các cơng trình chủ yếu tập trung bàn luận về các vấn đề như:

khái niệm, đặc điểm, các yếu tố cấu thành năng lực tư duy, năng lực


tư duy phản biện. Một số cơng trình đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm
năng lực tư duy, năng lực tư duy phản biện của các đối tượng đặc thù
như: học sinh, sinh viên, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý như: Cuốn
“Khơi dậy tiềm năng sáng tạo” của Nguyễn Cảnh Toàn (2004); bài
“Vấn đề rèn luyện và năng cao năng lực tư duy cho cán bộ trong điều
kiện hiện nay” của Nguyễn Trọng Chuẩn (2006); Lê Thị Thanh Hà
(2017) với bài “Nâng cao năng lực tư duy phản biện cho cán bộ quản
lý ở nước ta”; v.v..
1.3. Nhóm cơng trình nghiên cứu có liên quan đến phát
triển năng lực tƣ duy, năng lực tƣ duy phản biện cho sinh viên
nói chung và cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm nói riêng
Vấn đề phát triển năng lực tư duy, năng lực tư duy phản biện
cho sinh viên nói chung và cho sinh viên các trường đại học sư phạm
nói riêng ở Việt Nam đã được đề cập đến trong một số cơng trình tuy
nhiên cịn rất ít về số lượng như: bài “Tư duy phản biện trong học tập
đại học” của Huỳnh Hữu Tuệ; bài “Bồi dưỡng, phát triển năng lực tư
duy phản biện cho học sinh trong quá trình dạy học” của Nguyễn
Gia Cầu (2013); Bùi Ngọc Quân (2016) với bài “Tư duy phản biện –
nền tảng phát triển tư duy sáng tạo của sinh viên các trường đại học,
cao đẳng hiện nay”; Nguyễn Thị Tuyết Mai (2018) với luận án “Phát
triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên ngành Luật ở Việt Nam
hiện nay”; v.v..
1.4. Đánh giá các cơng trình liên quan đến luận án và
những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết
1.4.1. Đánh giá các cơng trình liên quan đến luận án
Một là, vấn đề về phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh
viên, đặc biệt là cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt

Nam hiện nay cũng đã được quan tâm nghiên cứu tuy nhiên số lượng
các cơng trình cịn rất khiêm tốn, nội dung còn chưa sâu. Hai là, các


cơng trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng phát triển năng lực tư
duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam
đã công bố trên các sách, báo, tạp chí cịn ít về số lượng, mang tính
định tính nhiều. Ba là, các cơng trình nghiên cứu đã công bố liên
quan đến đề tài luận án có giá trị cả về mặt lý luận và thực tiễn.
1.4.2. Những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết
Một là, luận giải sâu sắc, sáng rõ cơ sở lý luận chung về phát
triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư
phạm ở Việt Nam hiện nay. Hai là, đánh giá được thực trạng và chỉ ra
những mâu thuẫn nổi cộm trong việc phát triển năng lực tư duy phản
biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay.
Ba là, đề xuất các giải pháp nhằm phát triển năng lực tư duy phản biện
cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay
Kết luận Chƣơng 1
Các cơng trình nghiên cứu nói trên đã khai thác, tiếp cận ở
nhiều góc độ khác nhau nhưng cũng đã thống nhất ở nhiều vấn đề lý
luận về: nguồn gốc, bản chất của tư duy, khái niệm, một số đặc điểm
cũng như yêu cầu của tư duy phản biện, chỉ ra một số rào cản đối với
tư duy phản biện. Các nhà nghiên cứu cũng thống nhất ở những yếu
tố cấu thành năng lực tư duy phản biện như: năng lực tiếp nhận thông
tin, năng lực xử lý thông tin, năng lực phát hiện vấn đề mới và đưa ra
quyết định đúng đắn. Các cơng trình nghiên cứu cũng khẳng định rõ
vai trò của tư duy phản biện trong cuộc sống của mỗi người nói
chung, trong giai đoạn học tập và rèn luyện của sinh viên đại học nói
riêng. Một số cơng trình đã đi sâu phân tích ý nghĩa và vai trị của tư
duy phản biện trong một lĩnh vực, ngành nghề cụ thể góp phần tạo ra

những giá trị về mặt lý luận và thực tiễn cao, đồng thời cũng gợi mở,
đặt ra những vấn đề đòi hỏi được tiếp tục nghiên cứu sâu thêm.


CHƢƠNG 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
TƢ DUY PHẢN BIỆN CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG
ĐẠI HỌC SƢ PHẠM Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Tƣ duy phản biện và năng lực tƣ duy phản biện
2.1.1. Tư duy, tư duy phản biện
Tư duy là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao - bộ não
người và được hình thành trong quá trình hoạt động thực tiễn; là một quá
trình phán ánh gián tiếp, trừu tượng, khái quát, tích cực, sáng tạo hiện
thực khách quan dưới dạng các khái niệm, phán đoán và suy lý.
Tư duy phản biện là một loại hình tư duy phân tích, xem xét lại
những thông tin về một vấn đề nào đó theo quan điểm, chính kiến của
chủ thể nhằm đánh giá một kết quả nhận thức.
2.1.2. Năng lực tư duy phản biện
Năng lực tư duy phản biện là năng lực vận dụng một cách chủ
động, sáng tạo những tri thức, kinh nghiệm của chủ thể trong tiếp
nhận và xử lý thông tin; phát hiện, xem xét lại và đánh giá tình huống
có vấn đề; đặt ra hoặc định hướng vấn đề mới để từ đó lựa chọn
phương án hoặc có những nhận định đúng đắn cho hành động.
Năng lực tư duy phản biện được cấu thành bởi các yếu tố sau:
Một là, năng lực tiếp nhận thông tin trong tư duy có căn cứ, lý lẽ. Hai
là, năng lực xử lý thơng tin có căn cứ. Ba là, năng lực đánh giá cũng
như phản bác lại kết quả của quá trình tư duy khác. Bốn là, năng lực
phát hiện vấn đề mới trong thông tin.
2.2. Năng lực tƣ duy phản biện của sinh viên các trƣờng
đại học sƣ phạm và tầm quan trọng của việc phát triển năng lực

tƣ duy phản biện cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm
2.2.1. Đặc điểm sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt
Nam hiện nay
Đặc điểm của sinh viên các trường đại học sư phạm được
hình thành trên cơ sở tính đặc thù của lao động sư phạm. Tính


đặc thù của sinh viên các trường đại học sư phạm được thể hiện
cụ thể: Thứ nhất, sinh viên ngành sư phạm phải tích cực học tập,
bồi dưỡng, trau dồi tri thức và tầm hiểu biết của bản thân. Thứ
hai, sinh viên cần phải rèn luyện, trau dồi phương pháp dạy học
mềm dẻo, linh hoạt, phù hợp với từng đối tượng học sinh. Thứ
ba, sinh viên phải rèn luyện các năng lực sư phạm khác. Thứ tư,
nhân tố quan trọng để giáo dục học sinh chính là nhân cách của
người thầy. Thứ năm, đặc thù nghề giáo viên không chỉ nắm bắt
và truyền thụ tri thức cho người học mà còn phải định hướng
cách suy nghĩ, phương pháp tư duy.
2.2.2. Năng lực tư duy phản biện của sinh viên các trường
đại học sư phạm
Năng lực tư duy phản biện của sinh viên các trường đại học sư
phạm chính là năng lực tiếp cận, nhận diện, tìm kiếm dữ liệu, so
sánh, phân tích thơng tin để nắm vững những kiến thức chun mơn;
phát hiện, xử lý nhanh nhạy những tình huống có vấn đề phát sinh
trong q trình học tập và nghiên cứu; năng lực phê phán, tự phê
phán, tự điều chỉnh, dự báo, định hướng học tập và nghiên cứu khoa
học nhằm đạt kết quả cao.
Cơ sở hình thành và phát triển năng lực tư duy phản biện của
sinh viên các trường đại học sư phạm gồm: tri thức khoa học; niềm
tin khoa học, ý chí, bản lĩnh; phương pháp tư duy khoa học và các
yếu tố về tư chất cá nhân.

Năng lực tư duy phản biện của sinh viên các trường đại học sư
phạm thể hiện ở những điểm sau: Một là, năng lực tiếp nhận nhanh,
chính xác các thơng tin. Hai là, năng lực phân tích, xử lý chính xác
các thơng tin. Ba là, năng lực phát hiện, tìm kiếm vấn đề mới. Bốn là,
năng lực đánh giá, phản bác và ra quyết định.


2.2.3. Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy
phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam
hiện nay
Một là, phát triển năng lực tư duy phản biện giúp sinh viên
có khả năng xử lý tồn bộ kiến thức đã tích lũy và biết vận dụng
những tri thức ấy vào giải quyết những vấn đề của thực tiễn. Hai
là, phát triển năng lực tư duy phản biện giúp sinh viên vượt qua
lối tư duy dập khn máy móc, hình thành, rèn luyện tư duy theo
hướng mở. Ba là, phát triển năng lực tư duy phản biện giúp sinh
viên rèn luyện khả năng phát hiện, phân tích và giải quyết những
tình huống sư phạm, những mâu thuẫn nảy sinh. Bốn là, phát
triển năng lực tư duy phản biện giúp sinh viên có suy nghĩ tích
cực, có cái nhìn đa chiều, biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của
người khác. Năm là, phát triển năng lực tư duy phản biện giúp
sinh viên biết lựa chọn những thơng tin cần thiết, đáng tin cậy,
có giá trị làm nền tảng cho nghề nghiệp tương lai. Sáu là, phát
triển năng lực tư duy phản biện giúp sinh viên sẵn sàng đón nhận
cái mới, cái tiến bộ.
2.3. Thực chất của phát triển năng lực tƣ duy phản biện
cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm ở Việt Nam hiện nay
2.3.1. Phát triển năng lực tư duy phản biện
Phát triển năng lực tư duy phản biện là quá trình chủ động,
tích cực, sáng tạo của chủ thể nhằm tạo ra sự chuyển hóa về chất

các năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin; phát hiện, xem xét lại
và đánh giá tình huống có vấn đề, đặt ra hoặc định hướng vấn đề
mới để từ đó lựa chọn phương án hoặc có những nhận định đúng
đắn cho hành động.
Phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm chính là q trình chủ động, tự giác,


sáng tạo làm chuyển hóa về chất việc nhận diện, phát hiện vấn
đề, phân tích, đánh giá, nâng cao các yếu tố cấu thành năng lực
tư duy phản biện; phê phán, tự phê phán, tự điều chỉnh, định
hướng, tạo động lực thúc đẩy sinh viên ngành sư phạm thực hiện
yêu cầu, nhiệm vụ học tập và nghiên cứu khoa học, góp phần
nâng cao chất lượng đào tạo.
2.3.2. Chủ thể, nội dung, hình thức, phương pháp và tiêu chí
đánh giá việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên
các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay
Chủ thể phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay như: đội ngũ giảng
viên, ban giám hiệu, các tổ chức, đoàn thể và bản thân sinh viên.
Nội dung phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên
các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay. Thứ nhất, phát
triển năng lực tiếp nhận thông tin. Thứ hai, phát triển năng lực xử lí
thơng tin. Thứ ba, phát triển năng lực phát hiện vấn đề mới. Thứ tư,
phát triển năng lực đánh giá, phản bác và ra quyết định.
Hình thức và phương pháp phát triển năng lực tư duy phản
biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay
rất đa dạng như: học trên lớp, học ngồi giờ, học thơng qua các hoạt
động ngoại khóa, thực hành, thực tế, thực tập, học thơng qua các hoạt
động xã hội, v.v..

Tiêu chí đánh giá sự phát triển năng lực tư duy phản biện
cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay:
Một là, nhận diện nhanh, chính xác cao các thơng tin được tiếp
nhận. Hai là, phân tích, xem xét các ý kiến, thơng tin ở nhiều
khía cạnh. Ba là, nhận định và đánh giá các ý kiến, thông tin,
đưa ra dự báo, định hướng, phát hiện và phản bác những thông
tin bảo thủ, lạc hậu.


2.4. Các nhân tố tác động đến sự phát triển năng lực tƣ duy
phản biện cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm ở Việt Nam
hiện nay
Phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường
đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay chịu ảnh hưởng, tác động của
rất nhiều yếu tố khác nhau như: điều kiện kinh tế, xã hội, chính trị;
mơi trường giáo dục, phương pháp giảng dạy của giảng viên, các
nhân tố chủ quan thuộc về sinh viên, v.v...
Kết luận Chƣơng 2
Tư duy phản biện đã có lịch sử hình thành hàng nghìn năm với
những tư tưởng sơ khai cho đến khi định hình với tư cách là một
phong cách tư duy với hàng trăm nhà tư tưởng khác nhau. Về thực
chất, tư duy phản biện là quá trình đánh giá, phân tích, lập luận và
giải quyết các vấn đề trên cơ sở thu thập và đánh giá những thông tin
nhằm đưa ra cách giải quyết tốt nhất. Chính vì vậy, tư duy phản biện
có vai trị vơ cùng lớn trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn của con người. Đặc biệt trong điều kiện thực hiện dân chủ xã hội
hiện nay, phát triển năng lực tư duy phản biện còn trở thành động lực
của sự phát triển xã hội.
Sinh viên chính là chủ nhân tương lai của đất nước, là những
người sẽ đóng vai trị quan trọng trong việc thực hiện và hiện thực hóa

nền dân chủ xã hội. Đặc biệt, đối với sinh viên ngành sư phạm – những
người mang trọng trách to lớn trong tương lai, thực hiện sứ mệnh “trồng
người” cao cả thì việc phát triển năng lực tư duy phản biện lại mang ý
nghĩa to lớn hơn bao giờ hết. Phát triển năng lực tư duy phản biện cho
sinh viên ngành sư phạm là một việc khó và đang đặt ra rất nhiều vấn đề
cần giải quyết triệt để về các khía cạnh như: xác định nội dung, chủ thể,
phương pháp phát triển cho phù hợp với tính đặc thù của nghề sư phạm
và đặc điểm riêng của sinh viên ngành sư phạm.


CHƢƠNG 3
THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG VIỆC
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƢ DUY PHẢN BIỆN CHO
SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1. Thực trạng phát triển năng lực tƣ duy phản biện cho
sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm ở Việt Nam hiện nay
3.1.1. Những thành tựu về phát triển năng lực tư duy phản
biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện
nay và nguyên nhân
Việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm đã đạt được những thành tựu đáng kể. Thứ
nhất, về năng lực nhận thức: Đa số sinh viên đã hiểu được các khái
niệm cơ bản như: phản biện, năng lực tư duy phản biện. Thứ hai, sinh
viên các trường đại học sư phạm đã có nhiều tiến bộ về năng lực
thực hành. Việc nhận diện nhanh, chính xác các ý kiến, thơng tin của
sinh viên đã có sự thay đổi đáng kể. Khả năng xử lý thơng tin có liên
quan đến ngành giáo dục cũng như nghề giáo viên của sinh viên
ngành sư phạm cũng được nâng cao. Trong các cuộc phỏng vấn sâu
cho thấy, năng lực đánh giá tính chính xác của thơng tin của sinh viên

ngành sư phạm có nhiều điểm tích cực.
Nguyên nhân của thành tựu trên là kết quả sự tác động của nhiều
nhân tố như: môi trường xã hội phát triển, thực hiện dân chủ rộng rãi; xu
thế giáo dục tư duy phản biện trên thế giới và Việt Nam; trình độ và chất
lượng đội ngũ giảng viên ngày càng được nâng cao; v.v..
3.1.2. Những hạn chế trong việc phát triển năng lực tư duy
phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam
hiện nay và nguyên nhân
Thứ nhất, sinh viên còn hạn chế trong nhận thức về bản chất
của tư duy phản biện, chưa phân biệt được năng lực tư duy phản biện


và năng lực tư duy phản biện của sinh viên ngành sư phạm. Thứ hai,
sinh viên các trường đại học sư phạm còn thiếu và yếu về năng lực
thực hành. Sinh viên cịn gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong việc
tiếp nhận và xử lý thông tin. Năng lực phản bác, kĩ năng hùng biện
của sinh viên ngành sư phạm còn nhiều hạn chế.
Nguyên nhân của hạn chế trên là do: ảnh hưởng từ đời sống
kinh tế, văn hóa, xã hội, mơi trường giáo dục; nội dung chương trình,
đào tạo chưa phù hợp; phương pháp giảng dạy của giảng viên còn
nhiều bất cập; nhận thức và năng lực tư duy phản biện của sinh viên
cịn hạn chế, khơng đồng đều.
3.2. Những vấn đề đặt ra đối với việc phát triển năng lực tƣ
duy phản biện cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm ở Việt
Nam hiện nay
3.2.1. Một là, mâu thuẫn giữa yêu cầu về đổi mới tư duy, đổi
mới toàn diện nền giáo dục của Đảng với nhận thức chưa đầy đủ,
sâu sắc về sự cần thiết phát triển năng lực tư duy phản biện cho
sinh viên các trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay
Mâu thuẫn này chỉ ra rằng, để việc phát triển năng lực tư duy

phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm đạt hiệu quả cần
nhận thức đầy đủ, sâu sắc giá trị, ý nghĩa và tầm quan trọng của tư
duy khoa học trong sự nghiệp đổi mới toàn diện nền giáo dục cũng
như đổi mới đất nước.
3.2.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu đổi mới chương trình, nội
dung, hình thức, phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực
tư duy phản biện cho sinh viên với những hạn chế, bất cập trong
việc nâng cao chất lượng đào tạo
Mâu thuẫn này thể hiện sự quá tải của chương trình, nội dung,
hình thức, phương pháp dạy học với quỹ thời gian có hạn; chương
trình, nội dung nặng về lý thuyết, ít gắn với thực tiễn; việc cập nhật,


tiếp cận với những hình thức và phương pháp dạy học hiện đại, tiên
tiến còn hạn chế.
3.2.3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu xây dựng môi trường dân chủ
trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học với những rào cản đối với
phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại
học sư phạm
Việc tạo môi trường dân chủ, lành mạnh trong dạy học và
nghiên cứu khoa học sẽ là động lực kích thích, thúc đẩy sinh viên các
trường đại học sư phạm tự tin thể hiện quan điểm, lập trường, chính
kiến; biết dũng cảm bảo vệ cái đúng, bác bỏ cái sai, cái lạc hậu, v.v..
từ đó nâng cao năng lực tư duy phản biện.
3.2.4. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao tính tích cực, tự
giác của sinh viên các trường đại học sư phạm với những hạn chế,
bất cập trong tự học, tự phát triển năng lực tư duy phản biện
Mâu thuẫn này cho thấy, để phát triển năng lực tư duy phản
biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm có hiệu quả thì phải
đặt họ vào những tình huống có vấn đề, buộc họ phải chủ động, tự

giác và tích cực trong tự học, tự phát triển năng lực tư duy phản biện.
Tiểu kết Chƣơng 3
Trong những năm gần đây, được sự quan tâm chỉ đạo của Đảng
và Nhà nước, các trường đại học sư phạm ở Việt Nam đã có những thay
đổi và phát triển cả về số lượng và chất lượng, góp phần đào tạo những
người giáo viên đủ phẩm chất và trình độ chun mơn giỏi phục vụ cho
sự nghiệp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.
Những thành tựu đó góp phần to lớn trong việc thực hiện mục tiêu đổi
mới giáo dục toàn diện ở Việt Nam hiện nay.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng bởi lối tư duy Á Đông cũng như
truyền thống giáo dục lâu đời của Việt Nam, việc phát triển năng lực


tư duy phản biện cho sinh viên ngành sư phạm hiện nay còn những
hạn chế nhất định như: vấn đề nhận thức cũng như năng lực tư duy
phản biện của sinh viên, của đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý
còn nhiều bất cập; nội dung, phương pháp dạy học cịn nặng về kiến
thức, mang tính áp đặt, một chiều, không phát huy được tiềm năng,
sự phản hồi hay năng lực sáng tạo của sinh viên,... Những hạn chế đó
đặt ra những vấn đề cần phải giải quyết triệt để nhằm nâng cao hiệu
quả của việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay.


CHƢƠNG 4
GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA VIỆC
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƢ DUY PHẢN BIỆN CHO
SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. Nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của các chủ

thể tham gia phát triển năng lực tƣ duy phản biện cho sinh viên
các trƣờng đại học sƣ phạm
4.1.1. Tiếp tục quán triệt và thực hiện có hiệu quả đường lối
của Đảng và Nhà nước về đổi mới và phát triển giáo dục đại học,
trong đó chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất của sinh viên
Bộ Giáo dục và đào tạo cũng như các cán bộ quản lý giáo
dục, ban giám hiệu các trường đại học sư phạm phải nâng cao nhận
thức về “giáo dục phản biện” và xem đó là một trong những nhân tố
cốt lõi làm nên chất lượng đào tạo của các trường đại học.
4.1.2. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng và đào tạo lại
nhằm nâng cao nhận thức, trình độ, kĩ năng tư duy phản biện cho
đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục
Các trường đại học sư phạm phải xây dựng kế hoạch tuyển
dụng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, có chính sách hỗ trợ
và thu hút nhân tài vào ngành giáo dục.
4.1.3. Đẩy mạnh nghiên cứu, tiếp thu và kế thừa có chọn lọc
những kinh nghiệm thực tiễn trong việc phát triển năng lực tư duy
phản biện cho sinh viên từ nền giáo dục phát triển của các nước
trên thế giới
Việc học hỏi tiếp thu, kế thừa những thành tựu cũng như rút ra
những bài học kinh nghiệm từ thất bại trong thực tiễn phát triển năng lực
tư duy phản biện cho sinh viên ở các nước có nền giáo dục phát triển


trên thế giới sẽ giúp Việt Nam rút ngắn thời gian, chuẩn bị những điều
kiện, phương thức cho phù hợp với thực tế nền giáo dục nước nhà.
4.1.4. Đổi mới mơ hình đào tạo, xây dựng khung chuẩn đầu
ra về phẩm chất và năng lực cho sinh viên sư phạm, trong đó đặc
biệt chú ý phát triển năng lực tư duy phản biện.
Đối với sinh viên ngành sư phạm, sau khi tốt nghiệp cần hình

thành những phẩm chất cơ bản của người công dân và những phẩm
chất của nghề nghiệp đồng thời họ cũng phải có những năng lực
chung, năng lực sư phạm và năng lực ngành nhất định để có thể tham
gia hoạt động nghề nghiệp của mình.
4.1.5. Chủ động xây dựng kế hoạch tuyển sinh, đào tạo gắn
liền với nhu cầu của thực tiễn, gắn liền lý thuyết với thực hành.
Công tác tuyển sinh của các trường đại học sư phạm phải được
thông báo công khai đến tất cả các đối tượng người học. Các trường
đại học sư phạm cũng nên cung cấp các dịch vụ tư vấn về kế hoạch
học tập, lựa chọn học phần, hướng nghiệp, khởi nghiệp và hỗ trợ sinh
viên sau khi tốt nghiệp.
4.2. Đổi mới chƣơng trình, nội dung, hình thức, phƣơng
pháp dạy học phù hợp với phát triển năng lực tƣ duy phản biện
cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm
4.2.1. Đổi mới nội dung, chương trình đào tạo chú trọng
phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại
học sư phạm
Bộ giáo dục và đào tạo, các cơ quan quản lý giáo dục cũng như
các trường đại học sư phạm cần xem xét, đánh giá và xây dựng kế
hoạch để đưa tư duy phản biện vào thành một mơn học độc lập trong
chương trình giáo dục phổ thông các cấp và đại học.


4.2.2. Đổi mới hình thức, phương pháp dạy học chú trọng
phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại
học sư phạm
Một là, giảng viên phải phân loại, đánh giá được mức độ nhận
thức của sinh viên để lựa chọn các phương pháp dạy học phù hợp.
Hai là, vận dụng linh hoạt và sáng tạo các phương pháp sư phạm
phản biện. Ba là, phối kết hợp một cách linh hoạt, mềm dẻo, sáng tạo

giữa các phương pháp dạy học tích cực. Bốn là, đổi mới và đa dạng
hóa các hình thức tổ chức dạy học. Năm là, đổi mới về hình thức
kiểm tra đánh giá.
4.3. Xây dựng môi trƣờng dân chủ trong học tập, nghiên
cứu khoa học, tạo động lực phát triển năng lực tƣ duy phản biện
cho sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm
4.3.1. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, tạo điều kiện
phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại
học sư phạm
Lãnh đạo các trường đại học sư phạm, khoa, giảng viên từng
bước xây dựng môi trường phản biện khoa học, ở đó sinh viên được
tranh luận, thảo luận, thể hiện chính kiến, dám phê phán và bác bỏ
những cái sai, cái lạc hậu.
4.3.2. Đổi mới, bổ sung, hồn thiện cơ chế, chính sách tạo
điều kiện để giảng viên và sinh viên gắn bó, tâm huyết với nghề,
phát triển năng lực tư duy phản biện
Việc đổi mới, bổ sung, hồn thiện cơ chế, chính sách, điều kiện
vật chất và tinh thần cho giảng viên và sinh viên các trường đại học
sư phạm là biện pháp hữu hiệu để họ độc lập, sáng tạo trong nghiên
cứu khoa học, mạnh dạn phản biện, đóng góp ý kiến xây dựng nhà
trường mẫu mực.


4.4. Nâng cao ý thức tự học, tự rèn luyện nhằm phát triển năng
lực tƣ duy phản biện của sinh viên các trƣờng đại học sƣ phạm
4.4.1. Tự rèn luyện và bồi dưỡng tri thức, thường xuyên trau
dồi và cập nhật những tri thức mới
Một là, trau dồi và rèn luyện, cập nhật tri thức bằng cách hình
thành thói quen đọc sách. Hai là, trau dồi tri thức bằng cách thường
xuyên cập nhật thông tin. Ba là, trau dồi tri thức trong các buổi thảo

luận trên lớp, tham gia các hoạt động xã hội, tích cực nghiên cứu
khoa học.
4.4.2. Nâng cao hiệu quả việc tự phát triển năng lực tư duy
phản biện của sinh viên các trường đại học sư phạm
Một là, thực hành tính nhạy bén và linh hoạt trong phát hiện và
xử lý vấn đề bằng phương pháp sáu chiếc mũ tư duy. Hai là, sử dụng
bản đồ tư duy và kiểu câu hỏi 5W 1H, SWOT. Ba là, rèn luyện, thực
hành tư duy độc lập và nâng cao bản lĩnh trong học tập, nghiên cứu
khoa học và thực tiễn cuộc sống theo hướng phát triển năng lực tư
duy phản biện.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 4
Việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho sinh viên các
trường đại học sư phạm ở Việt Nam hiện nay đang đứng trước nhiều
khó khăn, thử thách. Những khó khăn đó xuất phát từ cả những yếu
tố khách quan và yếu tố chủ quan. Để nâng cao việc phát triển năng
lực tư duy phản biện cho sinh viên các trường đại học sư phạm đòi
hỏi phải giải quyết triệt để các vấn đề như: nâng cao nhận thức và
phát huy vai trò của các chủ thể giáo dục; đổi mới về nội dung,
chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy cũng như phát huy
tính tích cực, chủ động của sinh viên. Trong đó, việc phát huy tính