sangkien kinh nghiam van dat gai 2 cap tp hanoi

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (321.65 KB, 36 trang )

(1)A. Đặt vấn đề I. Lý do chọn đề tài. 1. Lý do mang tính thời sự của đề tài. Lµ mét nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc, hay mét ngêi trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô của giáo dục và đào tạo (GD & ĐT), ai cũng phải chú trọng đến vấn đề nâng cao chất lợng dạy học. Việc nâng cao chất lợng trọng dạy học chỉ có thể là con đờng truyền đạt kiến thức bằng phơng pháp dạy học cụ thể. Do vậy, vấn đề nâng cao chất lợng dạy học thông qua phơng pháp dạy học luôn luôn là vấn đề thách đố đối với nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c GD & §T. Xã hội tơng lai, trong từng bớc tiến, động lực thúc đẩy quan trọng đợc nói đến phải là cuộc cách mạng khoa học - công nghệ song song với cuộc cách mạng về phơng pháp. Một xu thế mang tính toàn cần đó là việc thay đổi một cách sâu sắc, triệt để cuộc cách mạng khoa học - công nghệ kết hợp với việc thay đổi và sử dụng nh÷ng ph¬ng ph¸p míi. Bớc vào thế kỷ XXI, các nhà nghiên cứu giáo dục đòi hỏi mục tiêu hàng đầu vµ c¬ b¶n cña viÖc n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph¶i lµ n©ng cao tiÒm n¨ng trÝ tuÖ của con ngời. Chỉ bằng phơng pháp dạy học tiến bộ đợc rút ra trong cuộc cách m¹ng vÒ GD theo chiÕn lîc kiÕn thøc vµ ph¬ng ph¸p cña c¸c nhµ gi¸o dôc th× míi từng bớc thực hiện thành công mục tiêu giáo dục đã đề ra. Hiện nay trong ngành GD Việt Nam còn tồn đọng những hạn chế cần đợc kh¾c phôc. §ã lµ t×nh tr¹ng xuèng cÊp cña hÖ thèng GD ViÖt Nam, sù tôt hËu vÒ trình độ văn hoá so với sự nghiệp công nghiệp hoá và khả năng còn thấp kém khi cập nhật với tri thức hiện đại của thế giới do quy mô của giáo dục Việt Nam cha đáp ứng nổi những yêu cầu đó. Do vậy việc đổi mới phơng pháp dạy học nhằm nâng cao chất lợng giáo dục, đào tạo khả năng cho học sinh - mầm non của đất nớc - có kiến thức để tiếp thu đợc công nghệ khoa học hiện đại của thế giới là cần phải thực hiÖn nhanh chãng vµ cÊp b¸ch. Ngày nay các nhà nghiên cứu GD, giáo viên các cấp đều chú trọng đến việc tìm hiểu phơng pháp dạy học, đặc biệt là phơng pháp dạy học tích cực. Do thời gian có hạn, tôi chỉ xin đợc lựa chon để tìm hiểu một trong các phơng pháp dạy học môn tiÕng ViÖt nh»m n©ng cao chÊt lîng giê d¹y. §ã lµ T×m hiÓu c¸ch t¹o t×nh huèng cã. vấn đề trong một vài giờ dạy tiếng Việt ở lớp 7 trờng trung học sơ sở. 2. Lý do chñ quan:. Bất kỳ một đề tài giáo dục nào đợc lựa chọn nghiên cứu nó cũng mang tính chất quan yếu, nóng bỏng và cần thiết, có ý nghĩa dọn đờng, tạo lối cho mọi ngời v÷ng bíc ®i vµo thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc thùc tiÔn gi¸o dôc vµ xÐt vÒ b¶n th©n, t«i thÊy ®©y lµ c«ng viÖc ®Çy bæ Ých vµ thiÕt thùc. Lµ mét gi¸o viªn phæ th«ng víi nhiÖm vô truyÒn thô kiÕn thøc cho häc sinh, tõ l©u trong t«i lu«n cã mét b¨n kho¨n.

(2) rằng khi minh đã lĩnh hội đợc vốn kiến thức cần thiết rồi, làm thế nào để truyền đạt cho học sinh những kiến thức đó là một cách có hiệu quả và nhanh nhất. Hiện nay tôi có điều kiện để đi sâu nghiên cứu về đề tài khoa học GD này và tôi tin đó sẽ là một lời giải cần thiết cho một bài toán đã đợc đề ra từ lâu của tôi. Với những lý do chủ quan và khách quan trên, tôi sẽ cố gắng hết sức mình để thực hiện đầy đủ và thành công đề tài nghiên cứu trên. II. Mục đích, yêu cầu và nhiệm vụ của đề tài: 1. Mục đích: Mục đích của tôi khi nghiên cứu đề tài này là hiểu biết đợc cách tạo tình huống có vấn đề trong dạy học, đặc biệt là trong dạy học tiếng Việt ở lớp 7 trờng trung học cơ sở nhằm nâng cao chất lợng dạy học phân môn tiếng Việt. Từ đó mà ngời giáo viên biết cách vận dụng cách tạo tình huống có vấn đề vào cho phù hợp vµo viÖc d¹y c¸c m«n khoa häc nãi chung, còng nh ph©n m«n tiÕng ViÖt nãi riªng với mục đích là đạt đợc hiệu quả giáo dục hay ít nhất là để rút ra kết quả nghiên cứu gi¸o dôc. 2. Yªu cÇu Trên cơ sở vốn kiến thức và trình độ chuyên môn nghiệp vụ của mình cùng với việc tìm tòi, nghiên cứu qua các sách - báo nghiên cứu giáo dục để phát hiện ra các cách tạo tình huống có vấn đề trong dạy học, từ đó biết cách định hớng cho việc lựa chọn hay kết hợp linh hoạt, sinh động các cách tạo tình huống có vấn đề vµo tõng bµi tiÕng ViÖt cô thÓ. - Nghiên cứu tìm hiểu đề tài này phải nhằm đem lại cho mình vốn kiến thức về kỹ năng một cách thông thạo và ổn định để khi áp dụng vào công việc giảng dạy ta đã có sẵn trong tay một bài học kinh nghiệm thực tế quý giá. Hoặc ít nhiều kết quả nghiên cứu trong khoa học giáo dục của mình cũng sẽ là một trong những đóng góp thiết thực vào một đề tài mang tính thời sự. 3. NhiÖm vô: Từ những mục đích và yêu cầu của đề tài mà khi nghiên cứu thực hiện đề tài ta phải đảm bảo những nhiệm vụ cụ thể sau: - Tìm hiểu cách tạo tình huống có vấn đề - ở phơng diện lý luận - trong vài giê d¹y tiÕng ViÖt ë líp 7 trêng trung häc c¬ së. - Trên cơ sở lý thuyết đã nghiên cứu và tìm hiểu, tiến hành thao tác thực tế ở phæ th«ng nh: Kh¶o s¸t - kh¶o s¸t thùc tr¹ng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt ë phæ th«ng, viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo mét gi¸o ¸n ë mức độ nào; cao hơn là dự giờ để so sánh, nhận xét những gì đã khảo sát đợc và thùc tÕ gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn bËc phæ th«ng..

(3) - Dạy thực nghiệm để kiểm chứng về những vấn đề mà mình đã nghiên cứu từ đề tài. - HÖ thèng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña bµi d¹y cña b¶n th©n, qua phiÕu ®iÒu tra. - Kết luận chung cho toàn đề tài. III. Phạm vi giới hạn và giả thiết khoa học của đề tài. 1. Phạm vi giới hạn của đề tài. Để đảm bảo cho việc nghiên cứu đợc sâu sắc, kỹ lỡng và đạt kết quả cao đối với một đề tài, tôi không nghiên cứu toàn bộ các phơng pháp dạy học tích cực mà chỉ nghiên cứu các cách tạo tình huống có vấn đề trong việc dạy phân môn tiếng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së. T«i chän nghiªn cøu ë cÊp trung häc c¬ së, mµ trùc tiÕp ë trêng trung häc c¬ së Trung Hng (S¬n T©y) víi ph©n m«n tiÕng ViÖt trong mét vµi giê d¹y ë líp 7, bëi lẽ nghiên cứu đề tài này tôi mong sao sau này kết quả của nó sẽ là vốn kiến thức thiÕt thùc vµ h÷u Ých cho chÝnh b¶n th©n m×nh - mét gi¸o viªn d¹y m«n V¨n - TiÕng ViÖt. 2. Gi¶ thiÕt khoa häc: - Nếu đề tài nghiên cứu thành công, nó sẽ đem lại hiệu quả tích cực, cần thiết cho gi¸o viªn ë trêng trung häc c¬ së. - Qua kết quả của nội dung nghiên cứu, ngời giáo viên đã có đợc một phơng pháp tích cực tối u trong hệ thống các phơng pháp dạy học, phơng pháp đó đợc đúc kết từ một đề tài nghiên cứu khoa học giáo dục hiện tại đợc nhiều ngời quan tâm đó là phơng pháp dạy học tích cực với cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ d¹y tiÕng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së, thËm chÝ c¶ nh÷ng m«n häc kh¸c. - §©y lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc rÊt tiÕn bé vµ cã hiÖu qu¶ h¬n so víi hÖ thèng các phơng pháp truyền thống, nó nhằm nâng cao trình độ của ngời giáo viên thông qua viÖc thùc hiÖn mét quy tr×nh s ph¹m; kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn ë häc sinh tiÒm năng trí tuệ đã có của chúng. Cách tạo tình huống có vấn đề trong phơng pháp dạy học tích cực đối với häc sinh trung häc c¬ së lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng lµm phong phó thªm số vốn về phơng pháp dạy học và đồng thời thể hiện nét đổi mới, tiến bộ không ngừng của cuộc cách mạng về phơng pháp dạy học, đảm bảo cung cấp kịp thời và đầy đủ về nghiên cứu, vật liệu, là trí tuệ và chất xám cho nhân loại để xây dựng ngµy cµng tèt h¬n x· héi loµi ngêi. IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Khi thực hiện đề tài này, tôi sẽ tiến hành sử dụng các phơng pháp nghiên cứu sau ®©y:.

(4) - Ph¬ng ph¸p t×m hiÓu, nghiªn cøu lý luËn: Nghiên cứu lý luận về vấn đề dạy học tích cực mà cụ thể là cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt ở trờng trung học cơ sở hiện nay. - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn: + Tìm hiểu thực tế của vấn đề này trong giờ dạy tiếng Việt ở trờng trung học c¬ së hiÖn nay, th¨m dß ý kiÕn gi¸o viªn, häc sinh. + Tổ chức một số buổi ngoại khóa để thảo luận với giáo viên bộ môn về đề tài mình đang nghiên cứu, từ đó lấy ý kiến của giáo viên rồi rút ra nhận xét, kết luận, dự định trớc khi mình bắt tay vào thực hành. + Dự giờ, xây dựng phơng án riêng, soạn giáo án và dạy thực nghiệm để kiểm chøng. (Cßn gäi lµ ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®iÒu tra) - Phơng pháp so sánh, đối chiếu: So sánh, đối chiếu kết quả bài dạy của giáo viªn phæ th«ng theo gi¸o ¸n cò vµ kÕt qu¶ bµy d¹y theo gi¸o ¸n míi cã vËn dông thực tế đề tài khoa học để từ đó rút ra kết luận chung cho đề tài sau khi dạy kiểm nghiÖm thùc tÕ. - Ngoµi ra, chóng t«i cã sö dông thªm mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c. V. Thêi gian thùc hiÖn: Thời gian mà tôi dự định nghiên cứu bắt đầu từ tháng 01 năm 2010 và kết thóc vµo cuèi th¸ng 4 n¨m 2011..

(5) B - Néi dung nghiªn cøu Ch¬ng I: C¬ së lý luËn I. Lý luËn chung vÒ viÖc d¹y ng÷ ph¸p: 1. Vai trß m«n tiÕng ViÖt ë trêng phæ th«ng. Tiếng việt hiện nay đang thực hiện và đảm đơng nhiều chức năng của một ng«n ng÷ quèc gia. Nã lµ tiÕng nãi phæ th«ng cña 59 d©n téc anh em ViÖt Nam, vÒ giá trị biểu đạt nó hoàn toàn bình đẳng trong hoạt động giao tiếp quốc tế. TiÕng ViÖt lµm c«ng cô th«ng tin khoa häc. Cã giái tiÕng ViÖt mãi cã ®iÒu kiện tốt để lĩnh hội văn hoá khoa học. TiÕng ViÖt lµm ph¬ng tiÖn gi¸o dôc b¶n s¾c d©n téc. Nã g¾n bã víi t©m hån ViÖt, t duy ViÖt. Qua trờng phổ thông, học sinh sẽ đợc học những nét đẹp của tiếng Việt. Qua tiếng Việt, chúng ta sẽ kế thừa đợc bản sắc của ngời Việt, tiếp tục phát huy tính trong sáng giàu đẹp của tâm hồn Việt Nam để dân tộc ngày càng tốt đẹp và văn minh h¬n. Trong các môn học ở trờng phổ thông, môn tiếng Việt đợc coi là môn bắt buộc, đợc xếp đầu bảng trong các môn học văn hoá. 2. Môc tiªu, nhiÖm vô cña m«n tiÕng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së: a/ TiÕng ViÖt lµ mét m«n häc, c«ng cô rÊt quan träng ë trêng trung häc c¬ së nªn cã nhiÖm vô: - Th«ng qua chøc n¨ng chñ yÕu cña ng«n ng÷ (giao tiÕp, c«ng cô, t duy, thÈm mỹ) tiếp tục rèn luyện cho các em kỹ năng nghe - đọc - nói - viết tiếng Việt văn ho¸, ph¬ng ph¸p t duy, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em ph¸t triÓn vµ n©ng cao dÇn n¨ng lực và trí tuệ, tinh thần độc lập suy nghĩ. + Kh¬i dËy, ph¸t triÓn cñng cè kh¶ n¨ng t duy, ãc s¸ng t¹o cho häc sinh. + Båi dìng cho häc sinh n¨ng khiÕu thÈm mü, lßng tù hµo, yªu quý, t«n träng tiếng mẹ đẻ. b/ Môc tiªu yªu cÇu. Trên cơ sở nhiệm vụ đã đặt ra, việc giảng dạy tiếng Việt ở trờng trung học cơ së cÇn ph¶i thùc hiÖn tèt c¸c yªu cÇu sau:.

(6) + D¹y tiÕng ViÖt ë bËc trung häc c¬ së ph¶i lµm cho häc sinh n¾m v÷ng b¶n chÊt cña tiÕng ViÖt. + D¹y tiÕng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së cÇn ph¶i coi träng viÖc thùc hµnh, luyÖn tËp, bëi lÏ tiÕng ViÖt lµ mét m«n häc c«ng cô. Thùc hµnh tiÕng ViÖt cã sù kh¸c biÖt vÒ chÊt so víi thùc hµnh cña c¸c m«n khoa häc kh¸c nh: Lý, to¸n, ho¸, sinh, sử, địa... (đó là thực hành chủ yếu nhằm củng cố tri thức khoa học phổ thông đã dạy). + Dạy tiếng Việt ở trờng trung học cơ sở phải chú ý đến việc giáo dục t tởng, tình cảm cho học sinh. Và yêu cầu này cần phải đợc chú ý một cách thích đáng bởi lÏ gi¸o dôc g× cho häc sinh vµ gi¸o dôc b»ng c¸ch nµo khi d¹y tiÕng ViÖt lµ c©u hái kh«ng dÔ tr¶ lêi. + D¹y tiÕng ViÖt cÇn lµm s¸ng tá t¸c dông cña chøc n¨ng thÈm mü cña tiÕng nói dân tộc đối với học sinh. Cần chú ý đến rèn luyện t duy cho học sinh. II. D¹y tiÕng ViÖt cho häc sinh líp 7 trêng trung häc c¬ së. 1. §èi tîng häc sinh. - ở lứa tuổi này, nguyện vọng của học sinh là có đợc vị trí mới trong quan hệ đối với ngời lớn, có tính tự lập cao và có sự tự do trong hành động. Do đó nhiệm vụ cña ngêi lín nãi chung, cña c¸c gi¸o viªn nãi riªng lµ ph¶i võa giíi h¹n c¸c ý muèn tù lËp, võa ph¶i thêng xuyªn ph¸t hiÖn ë c¸c em nhu cÇu vÒ tÝnh ngêi lín, thu hót các em vào các hoạt động phức tạp. - Ưu tiên lớn của lứa tuổi này là sự sẵn sàng của nó đối với mọi hoạt động häc tËp lµm cho nã trë thµnh ngêi lín trong con m¾t cña m×nh. Häc sinh trêng trung häc c¬ së bÞ cuèn hót vµo c¸c h×nh thøc häc tËp tù lËp trªn líp, vµo tµi liÖu häc tËp phức tạp, vào khả năng tự xây dựng hoạt động nhận thức của mình trong những giới h¹n cña trêng. Nhng sù nghÌo nµn cña løa tuæi nµy l¹i lµ ë chç: c¸c em cha biÕt cách thực hiện sự sẵn sàng đó, các em cha nắm đợc các phơng thức thực hiện các hình thức học tập mới. Dậy các phơng thức đó mà không làm giảm sút hứng thú của c¸c em lµ nhiÖm vô quan träng vµ khã kh¨n cña gi¸o viªn. - ë løa tuæi nµy c¸c em kh«ng thÝch ngåi nghe nh÷ng lêi gi¶i thÝch tØ mØ cña giáo viên nh ở tiểu học, mà các em chờ đợi những hình thức tìm hiểu mới đối với bài học mới, ở đó tính tích cực, tính hành động của t duy và tính tự lập của chúng đợc thể hiện các khả năng trí tuệ đợc khêu gợi, yêu cầu tự suy ngẫm và tự khái quát hoá thì tài liệu đợc đề cao. Thái độ tự nghiên cứu đã trở thành một đặc trng cho học sinh trêng trung häc c¬ së. Nh vậy ở lứa tuổi lớp 7 (trờng trung học cơ sở) ở học sinh đã có nhiều điều kiện thuận lợi cho sự hình thành khả năng tự điều chỉnh trong hoạt động học tập, tính tích cực chung của trẻ, sự sẵn sàng tham gia vào các hoạt động khác nh nguyện väng muèn cã c¸c h×nh thøc häc tËp mang tÝnh chÊt (ngêi lín)..

(7) 2. PhÇn bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt líp 7 : a/ PhÇn tiÕng ViÖt trong s¸ch gi¸o khoa (SGK) líp 7 cã 2 kiÓu bµi c¬ b¶n: Bµi Lý thuyết tiếng Việt và bài ôn tập. Mỗi kiểu bài có một mục đích riêng. b/ Từ đặc điểm của hai kiểu bài đó mà ngời ta đã đề ra quy trình dạy cho từng kiÓu bµi cô thÓ. * Quy tr×nh d¹y cho kiÓu bµi Lý thuyÕt tiÕng ViÖt : §îc thùc hiÖn theo c¸c c«ng ®o¹n sau: - C«ng ®o¹n I: Cho häc sinh tiÕp xóc víi thùc tÕ ng«n ng÷. - Công đoạn II: Đặc học sinh vào tình huống có vấn đề và xác định nhiệm vụ nhËn thøc. - Công đoạn III: Điều khiển cho học sinh tìm hiểu thực tế ngôn ngữ để rút ra khái niệm tiếng Việt. Thầy điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh khiến học sinh thảo mãn nhu cầu nhận thức đã đặt ra ở công đoạn II. Học sinh tích cực quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp thực tế ngôn ngữ dới sự điều khiển của thầy để tìm ra nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt, muèn biÕt. §iÒu khiÓn b»ng c¸ch sö dông hÖ thèng c©u hái. * Quy tr×nh d¹y kiÓu bµi «n tËp. §îc thùc hiÖn theo 3 bíc : LuyÖn - «n - luyÖn. - Bíc I (luyÖn): tæ chøc nh c¸ch tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp khi d¹y bµi Lý thuyÕt tiÕng ViÖt gióp häc sinh nhí l¹i tri thøc lý thuyÕt cò. - Bớc II (ôn): Sử dụng câu hỏi tổng hợp, tổng quát để củng cố, hệ thống hoá, n©ng cao tri thøc lý thuyÕt cò. - Bớc III (luyện): Nhằm củng cố, khắc sâu, nâng cao những kiến thức đã học. Chñ yÕu sö dông bµi tËp s¸ng t¹o, bµi tËp khã vµ toµn diÖn h¬n. III. Hớng dạy học hiện nay là đổi mới phơng pháp dạy học. 1. Ph¬ng ph¸p d¹y häc. - Phơng pháp dạy học là một khoa học nhng đồng thời cũng là một nghệ thuật. Ngời giáo viên từ lý thuyết đã tiếp thu đợc đến thực hiện một giờ trên lớp khoảng cách thờng là khá xa. Cho nên đành cho giáo viên một khoảng rộng để họ ph¸t huy tinh thÇn s¸ng t¹o trong viÖc chän c¸ch d¹y tèi u cho phï hîp víi tõng líp d¹y cô thÓ. - Phơng pháp dạy học là một hệ thống tác động liên tục của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh để học sinh lĩnh hội vững chắc các thành phần của nội dung giáo dục nhằm đạt đợc mục tiêu đã định..

(8) 2. Ph¬ng ph¸p d¹y tiÕng ViÖt. - Phơng pháp dạy học tiếng Việt ở trờng trung học cơ sở là dạy tiếng mẹ đẻ cho häc sinh b¶n ng÷. + Đặc điểm bản chất con ngời là có khả năng suy ngĩ và nhu cầu trao đổi t tởng, tình cảm, tâm t, nguyện vọng và nhu cầu nghe hiểu t tởng, tình cảm, ớc mơ của ngời khác để có phản ứng cần thiết. Căn cứ vào đó, phơng pháp dạy tiếng Việt cần t¹o ra t×nh huèng, m«i trêng thuËn lîi cho c¸c em cÇn ph¶i nãi, ph¶i viÕt vµ cã thÓ nói viết một điều gì đó. + Nhấn mạnh việc phát huy vai trò chủ động của ngời học (học sinh) để tôn träng nh©n c¸ch cña häc sinh, lµm cho c¸c em cã ý thøc vÒ nh©n c¸ch cña m×nh. Nh vậy ngời giáo viên phải giữ vai trò tổ chức, chỉ đạo, hớng dẫn, giúp đỡ các em trong mét quy tr×nh s ph¹m mang tÝnh chÊt hai mÆt: ThÇy gi¸o d¹y, häc sinh häc. Cụ thể: về việc dạy phần tìm hiểu bài có thể sử dụng phơng pháp nêu vấn đề kết hợp với một số phơng pháp và thủ pháp khác để phát huy vai trò chủ động ở các em ; gợi ý, hớng dẫn các em quan sát, phân tích, tổng hợp, khái quát, trên cơ sở đó giúp các em nhận thức đợc khái niệm, quy tắc ngữ pháp một cách dễ dàng, có hứng thú, độ ứng dụng chúng một cách linh hoạt, uyển chuyển, phục vụ thực sự cho mục đích giao tiếp. 3. Phơng pháp dạy học hiện nay theo hớng đổi mới: - Cách dạy học giải quyết nêu vấn đề. - C¸ch d¹y häc theo c¸c t tëng cña lý thuyÕt kiÕn t¹o. Trong đó đặc trng cơ bản của cách dạy học giải quyết nêu vấn đề là tình huống có vấn đề, ở đâu có vấn đề thì ở đó có t duy. Tình huống có vấn đề chứa đựng một nội dung cấn xác định, một nhiệm vụ cần giải quyết, một vớng mắc cần tháo gỡ... do vậy kết quả của việc nghiên cứu và giải quyết tình huống có vấn đề sẽ là những tri thức mới nhận thức hay phơng thức hành động mới đối với chủ thể. Tình huống có vấn đề đợc chia làm 3 thành phần: + Nghiên cứu nhận thức hoặc hành động của ngời học. + Sự tìm kiếm những tri thức và phơng thức hành động cha biết. + Kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cña chñ thÓ thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc. IV. Cách dạy học “giải quyết nêu vấn đề” mà đặc trng cơ bản là “tình huống có vấn đề” 1. Giải quyết nêu vấn đề mà đặc trng cơ bản của cách dạy là tình huống có vấn đề - đó là một vấn đề không chỉ thuộc phạm trù phơng pháp mà trở thành một mục đích của dạy học, đợc cụ thể hoá thành một thành tố của mục tiêu là năng lực.

(9) giải quyết vấn đề - năng lực có vị trí hàng đầu quan trọng để con ngời thích ứng đợc víi sù ph¸t triÓn cña x· héi t¬ng lai. C¸c quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y tiÕng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së cho ta thấy một điều nổi bật, đáng chú ý là: Các nhà giáo dục và nghiên cứu giáo dục ai cũng ít nhiều đề cập đến các phơng pháp dạy học tích cực, tiến bộ, các phơng pháp dạy học đó không thực sự là mới mẻ, mà tất cả đã đều đợc đề cập từ rất lâu (nh phơng pháp: phát huy vai trò chủ động của học sinh bằng cách thầy giáo nêu vấn đề để hớng dẫn, gợi ý các em quan sát, nhận thức khái niệm, quy tắc ngữ pháp sao cho chúng thấy hứng thú và hấp dẫn...; phơng pháp giải quyết vấn đề; phơng pháp điều khiÓn häc sinh häc tËp, lÜnh héi kiÕn thøc b»ng mét hÖ thèng c©u hái; ph¬ng ph¸p quy nạp kết hợp hệ thống câu hỏi quy nạp...). Tuy vậy, lại đợc thể hiện một cách cụ thể và gần gũi hơn đối với nhu cầu của học trò và thầy giáo giảng dạy. Đó là các phơng pháp dạy học tích cực phát huy vai trò chủ động sáng tạo của học sinh. Vµ nh×n vµo hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong tËp hîp c¸c quan niệm về dạy phân môn tiếng Việt thì dạy học giải quyết vấn đề mà đặc trng cơ bản là việc tình huống có vấn đề là phơng pháp đợc đề cập một cách đầy đủ nhất vµ cã ý nghÜa gi¸o häc ph¸p h¬n c¶. Thực tế ngày nay khi đánh giá về năng lực s phạm của ngời giáo viên thì trình độ vận dụng phơng pháp vào dạy học cùng với nội dung bài học đợc truyền đạt là hai khía cạnh rất quan trọng. Trong đó việc đánh giá nội dung là không khó mà chủ yếu cái khó xác định là đánh giá về phơng pháp. Vì vậy, ngời ta đã đề ra một số hớng đổi mới về phơng pháp, trong đó hớng quan trọng hàng đầu cho rằng quá trình nhận thức chỉ có thể tốt khi ngời học có sự chủ động: Học sinh phải tự tìm tòi kiến thức, giống nh công việc nghiên cứu khoa học, chỉ có điều là phạm vi đề tài hẹp hơn, có sự hớng dẫn của giáo viên. Do vậy từ chỗ đóng vai trò thống soái trong lớp, nay giáo viên chỉ đạo việc học tập của học sinh. Giáo viên là ngời trung gian gi÷a häc sinh vµ c¸c nguån th«ng tin kh¸c. Tãm l¹i lµ c¶ hai phÝa: gi¸o viªn vµ häc sinh đều phải chủ động, trong đó giáo viên đóng vai trò chỉ đạo. Một bớc trung gian để dẫn đến phơng pháp này là phơng pháp nêu vấn đề, tạo ra các mâu thuẫn để kích thÝch häc sinh suy nghÜ. Nh vậy, dạy học nêu vấn đề hay phơng pháp dạy học giải quyết vấn đề với công việc tạo tình huống có vấn đề là phơng pháp cốt yếu trong hệ thống phơng pháp dạy học tích cực, là điều kiện quan trọng để đánh giá năng lực s phạm cảu ngời giáo viên. Nhng làm thế nào để tạo tình huống có vấn đề và các cách để tạo tình huống có vấn đề trong dạy học tiếng Việt ở trờng trung học cơ sở là gì? a/ Tríc hÕt ta ph¶i hiÓu kh¸i niÖm:.

(10) Vấn đề là một câu hỏi nảy ra hay đợc đặt ra cho chủ thể mà chủ thể cha biết lời giải từ trớc và phải tìm tòi sáng tạo ra lời giải, nhng chủ thể đã có sẵn một phơng tiện ban đầu để sử dụng thích hợp vào việc tìm tòi đó. (1.1a. lencc - Dạy học nêu vấn đề”. NXB.GD.T27) Tình huống có vấn đề đó là tình huống gây ra cho học sinh một sự khó khăn tự giác cần tìm ra con đờng vợt qua nó. (§anilèp. MN. xcatkin - Lý luËn d¹y häc trong trêng phæ th«ng. NXB.GD.1980) b/ Những cơ sở để tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt: Muốn có tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt, giáo viên cần làm xuất hiện những mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái cha biết trong t duy của học sinh về những hiện tợng, khái niệm, quy tắc ngữ pháp... để tạo thành động lực thúc đẩy quá trình khi học sinh ý thức đợc mâu thuẫn và coi đó nh một vấn đề. c/ Đặc trng cơ bản của tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt: Đó là những lúng túng về lý thuyết và thực hành để giải quyết vấn đề, tức là vào thời điểm đó, tình huống đó thì những kiến thức và kỹ năng vốn có cha đủ để tìm ra ngay lời giải. Tất nhiên việc giải quyết vấn đề không đòi hỏi quá cao đối với trình độ hiện có của học sinh, nó xuất hiện nhờ tính tích cực nghiên cứu của ngời häc. d/ Dấu hiệu bản chất của tình huống vấn đề: - Chñ thÓ cã mét m©u thuÉn gay g¾t bªn trong gi÷a c¸i biÕt vµ c¸i cha biÕt. - Chủ thể có điều kiện để giải quyết mâu thuẫn. Tức là những hiểu biết cũ của chủ thể cho phép chủ thể có thể dựa vào đó để tìm tòi ra lời giải. - Chñ thÓ bÞ hÊp dÉn bëi c¸i míi l¹ vµ tÝnh râ rµng cña c¸c sù kiÖn, bëi tÝnh kh«ng b×nh thêng cña bµi tËp. 2. Cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ tiếng Việt: Muốn đa tình huống có vấn đề vào nhận thức của học sinh, giáo viên thờng ph¶i tiÕn hµnh hai bíc: Bớc 1: Sử dụng ngữ liệu mẫu để giúp học sinh tri giác tài liệu học tập và tái hiện tri thức cũ. Đây là bớc khởi động rất cần thiết cho việc nêu tình huống có vấn đề. Bớc 2: Nêu tình huống có vấn đề đã đợc cụ thể hoá bằng câu hỏi nêu vấn đề hoÆc mét bµi tËp tiÕng ViÖt mang nhiÖm vô nhËn thøc. Dới đây là một số tình huống có vấn đề đợc tạo ra từ những tiết học cụ thể: a/ T×nh huèng lùa chän:.

(11) - Là tình huống đặc trng cho những mâu thuẫn giữa kiến thức mới và kiến thøc cò, gi÷a b¶n n¨ng ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ ý thøc cña häc sinh. - Để xử lý tình huống có vấn đề theo kiểu lựa chọn, học sinh phải thực hiện các thao tác: so sánh, phân tích, tổng hợp, phải huy động vốn kiến thức ngữ pháp có sẵn của mình để thực hiện những yêu cầu và bài toán giáo viên đặt ra trên những ngữ liệu cụ thể, từ đó chọn đợc giải pháp đúng đắn nhất. - Ví dụ: Tạo tình huống có vấn đề ở bài Câu đặc biệt SGK - lớp 7 : Nªu ra mét thùc tÕ ng«n ng÷ vµ nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau vÒ thùc tÕ ng«n ng÷ đó và yêu cầu học sinh bày tỏ thái độ về từng ý kiến đó. Với bài Câu đặc biệt, sau khi cho học sinh tiếp xúc với đoạn văn có chứa các câu đặc biệt (những câu đặc biệt đợc thầy giáo gạch chân), thầy ra cho học sinh bài toán sau: Trong 2 đoạn văn trên có một số câu không bình thờng (những câu đợc gạch chân), sau khi đọc 2 đoạn v¨n trªn, Nam vµ Minh tranh luËn gay g¾t víi nhau vÒ nh÷ng c©u kh«ng b×nh thêng đó. Nam nói: “đó là những câu sai ngữ pháp”. Minh nói: “đó là những câu không sai”. Em đứng ở phía bạn nào? vì sao? Bài toán đặt học sinh vào tình huống buộc phải lựa chọn một trong hai ý kiến đó và đồng thời phải lý giải đợc tại sao lại lựa chọn nh vậy. Khó khăn mà học sinh sẽ gặp phải trong tình huống có vấn đề này là: Trớc đây các em chỉ quen với các dạng câu bình thờng, không đợc tiếp súc với dạng câu đặc biệt bao giờ nên trên cơ sở t duy theo quy tắc phân tích kết cấu c©u b×nh thêng, häc sinh sÏ dÔ bÞ lóng tóng. Do vËy mµ c¸c em sÏ sö dông thao t¸c ph©n tÝch, so s¸nh, lý gi¶i sù lùa chän c©u tr¶ lêi cña m×nh. Khã kh¨n tiÕp theo mµ c¸c em dÔ gÆp ph¶i lµ c¸c em rÊt cã thÓ sÏ bÞ nhiÔu tõ nh÷ng ý kiÕn mµ giáo viên đã trích ra, những ý kiến đó có tính chất gợi nhng thực ra là lừa học sinh. Do đó học sinh chọn đợc giải pháp đúng cho mình sẽ không khỏi không băn khoăn khi ý kiÕn cña m×nh kh«ng gièng ý kiÕn cña ngêi kh¸c. Càng băn khoăn, học sinh càng tìm cách khắc phục đến cùng. Nh vậy, những khó khăn mà tình huống có vấn đề đặt ra đã kích thích trí tuệ học sinh, đó chính là động lực thúc đẩy học sinh tìm hiểu vấn đề và giải quyết vấn đề. Khi vấn đề đợc xem xét kỹ lỡng, học sinh đã tìm đợc lời giải cho những băn khoăn, mắc mớ của mình chính là nhiệm vụ nhận thức đợc thực hiện, khi ấy học sinh đã nắm đợc bản chất của vấn đề. Tính huống có vấn đề này thực hiện nhiệm vụ giới thiệu bài mới và dẫn dặt học sinh tìm hiểu bản chất của câu đặc biệt một cách gián tiếp. Sau khi học sinh đã nắm đợc khái niệm, giáo viên sẽ giúp các em hoàn chỉnh khái niệm bằng một định nghÜa cô thÓ..

(12) Nh vậy, tình huống có vấn đề nêu ở trên là tình huống giáo viên đa ra để học sinh tù gi¶i quyÕt mét phÇn, phÇn cßn l¹i gi¸o viªn kÕt hîp híng dÉn häc sinh gi¶i quyÕt. b/ T×nh huèng ph¶n b¸c: - Là tình huống có vấn đề đợc tạo ra cho học sinh có cơ hội tranh luận, bàn bạc, phê phán, bác bỏ một hiện tợng ngữ pháp nào đó không phù hợp với yêu cầu đặt ra của bài học, qua đó học sinh bày tỏ quan điểm của mình. Đối với những tình huống có vấn đề kiểu này học sinh phải huy động vốn kiến thức tổng hợp của nhiều m«n, nhiÒu bµi, ph¶i cã b¶n lÜnh v÷ng vµng vµ thãi quen chÝn ch¾n. Khi t¹o ra t×nh huống có vấn đề kiểu này giáo viên thờng sử dụng các dữ liệu có chứa những dấu hiệu làm xuất hiện một vài mâu thuẫn đối lập với những tri thức ngữ pháp mà học sinh đã tích luỹ đợc. - Ví dụ: Tạo tình huống có vấn đề ở bài: Luyện tập làm văn bản đề nghị và báo cáo (lớp 7). Mục đích của bài rèn luyện kỹ năng nhận biết văn bản hành chính cho học sinh đồng thời tập cho học sinh biết cách tạo lập văn bản hành chính (đoạn văn ngắn). Việc đa tình huống có vấn đề vào phần bài luyện tập sẽ làm thay đổi căn bản cách dậy thông thờng, thực sự đa học sinh vào hoạt động học. Bớc 1: Giáo viên đa một câu hỏi ngắn để học sinh tái hiện những tri thức về văn bản đề nghị và báo cáo ; hớng dẫn học sinh quan sát ngữ liệu sau : Céng hoµ x· Héi chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc TP. Hå ChÝ Minh, ngµy 3 th¸ng 11 n¨m 2003 Giấy đề Nghị KÝnh göi: C« gi¸o chñ nhiÖm líp 7C v« cïng kÝnh mÕn cña chóng em! Chúng em là học sinh lớp 7C- một tập thể luôn đoàn kết và đã giành nhiều thµnh tÝch trong häc tËp - xin tr×nh bµy víi c« gi¸o mét viÖc nh sau: TÊm b¼ng ®en của lớp em do sử dụng đã lâu, nay bị mờ, các bạn ngội cuối lớp rất khó theo dõi nội dung bài giảng của các thầy cô giáo ghi trên bảng. Chúng em kính đề nghị cô giáo cho sơn lại bảng kịp thời để việc học tập trên lớp đợc tốt hơn. Thay mÆt líp 7C Líp trëng (Ký vµ ghi râ hä tªn).

(13) + Bớc 2: Nêu tình huống có vấn đề bằng câu hỏi sau: Trong một lần viết giấy đề nghị gửi cô giáo chủ nhiệm, bạn học sinh đã viết văn bản trên. Văn bản này cha thuộc tiêu chuẩn của loại văn bản hành chính - văn bản đề nghị. Em hãy chỉ giúp bạn những lỗi đó và hãy viết lại văn bẳn trên theo loại văn bản hành chính văn bản đề nghị. Nhiệm vụ đặt ra cho học sinh gặp phải ở đây là: Học sinh thờng quen với những liên hệ thuận (tìm những đặc điểm của văn bản hành chính từ những đoạn văn đủ tiêu chuẩn) mà liên hệ thuận thờng dễ. Do đó, khi gặp những liên hệ ngợc nh phần ngữ liệu trên là rất khó (cha biết văn bản đã thuộc loại nào vì cha đợc học nhng lại phải đối chiếu với nó một tiêu chuẩn cố định của văn bản hành chính đã đợc định hình trong óc, để thực hiện các thao tác loại trừ theo mối quan hệ logic là: nếu A không đúng với mẫu tức là A sai). Để thực hiện đợc việc so sánh theo những liên hệ ngợc, học sinh luôn phải định hình đợc mẫu đúng. Từ cái sai để tìm ra cái đúng phải tìm lí lẽ để phản bác, bảo vệ cho quan điểm của mình. Khó khăn nữa là phải viết đợc văn bản mới trên cơ sở văn bản cũ sao cho văn bản mới đủ những tiêu chuÈn cña v¨n b¶n hµnh chÝnh. §©y lµ kh©u vËn dông lý thuyÕt vµo thùc hµnh. Muèn vËy häc sinh ph¶i hµnh động cụ thể, khâu này chính là khâu rèn luyện kỹ năng tạo lập văn bản hành chính. Sau khi học sinh giải quyết đợc hai khó khăn trên, nhiệm vụ cơ bản của bài học đã đợc giải quyết. c/ T×nh huèng kh«ng phï hîp. - Là tình huống có vấn đề thờng xuất hiện khi có mâu thuẫn giữa kiến thức tiếng Việt học sinh đã học hoặc đã tích uỹ đợc với những kiến thức tiếng Việt đã học ở bài mới. Tình huống có vấn đề kiểu này đợc tạo ra bằng cách giới thiệu nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng hiÖn tîng ng÷ ph¸p nghÞch lý- tr¸i víi quan niÖm th«ng thêng và kinh nghiệm của cá nhân học sinh. Tình huống có vấn đề này sẽ giúp cho học sinh nhận ra chỗ khiếm khuyết trong cách hiểu thông thờng của mình về các hiện tợng tiếng Việt, từ đó biết thêm cách hiểu mới phù hợp với khoa học và quy luật hoạt động của ngôn ngữ trong hệ thống và trong giao tiếp. - Ví dụ: Khi dạy bài Lựa chọn trật tự từ trong câu (lớp 8) - trong đó việc đảo vị trí các thành phần chủ ngữ và vị ngữ, sau khi cho học sinh tiếp xúc với một loạt câu đảo vị ngữ (cả đúng và cả sai), tạo tình huống có vấn đề bằng bài toán: Trong tiếng Việt, vị trí của chủ ngữ và vị trí trong câu thờng là: chủ ngữ đứng trớc, vị ngữ đứng sau. Trật tự các thành phần chính trong các câu trên có gì đặc biệt? Có chấp nhập đợc sự khác biệt đó không? vì sao? d/ Tình huống giả định. - Là tình huống đặt học sinh trớc những giả thuyết, những phán đoán, những suy lý về một phơng thức mới để kiểm tra trình độ của học sinh về một tri thức.

(14) tiÕng ViÖt cô thÓ. T¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh sö dông n¨ng lùc t duy vµ kh¶ n¨ng ngôn ngữ của mình để suy xét, phán đoán bác bỏ tình huống giả định, khẳng định sự tồn tại của phơng thức cũ. Từ đó hiểu sâu giá trị của phơng thức cũ. Tóm lại, nh đã trình bày và mô tả ở trên, tình huống có vấn đề có thể tạo dựng ở tất cả các loại bài tiếng Việt, từ bài lý thuyết đến bài luyện tập. Sử dụng tình huống có vấn đề trong giờ dậy tiếng Việt có thể làm thay đổi căn bản quy trình của giờ dạy, thay đổi phơng thức học tập và hoạt động của học sinh. Đa tình huống có vấn đề vào giờ dạy tiếng Việt là một biện pháp tốt để học sinh đợc thực hành giao tiếp (tranh luận, phản bác, chứng minh để bảo vệ quan niệm của mình). Nh vậy, sử dụng tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt, giáo viên đã đảm bảo nguyên t¾c cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt lµ: võa híng häc sinh vµo giao tiÕp võa chó ý phát triển t duy căn cứ vào trình độ học sinh. Việc kết hợp sử dụng các cách tạo tình huống có vấn đề với các phơng pháp dạy học truyền thống nh quy nạp, thuyết trình, đàm thoại... sẽ đem lại thành công cho giê d¹y tiÕng ViÖt.. Ch¬ng II: T×m hiÓu thùc tÕ gi¶ng d¹y ë trêng trung häc c¬ së. I. Kh¶o s¸t 1. §Þa bµn kh¶o s¸t. - Trêng trung häc c¬ së Trung Hng (S¬n T©y) - N¬i t«i c«ng t¸c lµ mét trêng m¹nh: m¹nh vÒ phong trµo häc tËp còng nh c¸c phong trµo thi ®ua kh¸c. Trêng cã khèi lîng häc sinh trung b×nh (396 em/ 12 líp, mçi khèi gåm 3 lớp). Học sinh trong trờng không thuần tuý chỉ là học sinh thuộc địa bàn mà còn có học sinh xã/ phờng khác đến học.. Học sinh nhìn chung là có ý thức và nền nếp học tËp nhng do sù ph¸t triÓn cña ch¬ng tr×nh phæ cËp nªn vÉn cßn nhiÒu häc sinh häc yÕu. Đội ngũ giáo viên của trờng gồm 30 ngời, trình độ s phạm rất đồng đều, trình độ đạt chuẩn là 100% ( trong đó trên chuẩn là 75%), có nhiều giáo viên rất vững về chuyên môn, có 2 giáo viên có trình độ trung cấp lí luận chính trị, 10 giáo viên có chøng chØ tin häc. Nhµ trêng cã 2 tæ chuyªn m«n: tæ khoa häc tù nhiªn vµ tæ khoa học xã hội. Cơ sở vật chất đầy đủ, thuận lợi cho học sinh học tập. Chất lợng giảng dạy hàng năm của trờng đều vợt chỉ tiêu kế hoạch, nhiều năm học liền đợc công nhËn lµ nhµ trêng tiªn tiÕn. - Điều đáng lu ý là tổ khoa học xã hội lại là một tổ mạnh của trờng. Cùng với tổ tự nhiên, tổ xã hội liên tục đạt danh hiệu là tổ xã hội chủ nghĩa. Việc sinh hoạt chuyên môn nói chung diễn ra đều đặn và hăng say vào hàng tuần - cụ thể là 2 buæi / 1 tuÇn..

(15) Có thể nói đây là một địa bàn khá thuận lợi cho tôi tìm tiểu thực tế và thực nghiệm cho việc nghiên cứu đề tài này. 2. C¸c h×nh thøc kh¶o s¸t. a/ PhiÕu th¨m dß: - H×nh thøc: Kh¶o s¸t ®Çu tiªn mµ t«i thùc hiÖn lµ tiÕn hµnh ®iÒu tra trong c©u ý kiÕn cña gi¸o viªn tæ x· héi ë trêng b»ng phiÕu th¨m dß víi ba c©u hái. + Câu hỏi 1: Thăm dò việc sử dụng những phơng pháp nào để dạy học phân m«n tiÕng ViÖt trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p mµ t«i ®a ra. + Câu hỏi 2: Khảo sát quan niệm về việc đổi mới phơng pháp dạy học (tôi đa ra hai ý kiến về quan niệm đổi mới phơng pháp dạy học để giáo viên đánh dấu theo sù nhËn biÕt cña m×nh). + C©u hái 3: Th¨m dß ý kiÕn cña gi¸o viªn vÒ viÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y học theo định hớng phơng pháp dạy học ở cấp II - Trung học cơ sở mã hoá “Nghiên cứu giáo dục” mà Bộ giáo dục đã phát động. §ång thêi ®iÒu tra viÖc thùc hiÖn giê d¹y theo híng d¹y míi cña gi¸o viªn tiÕng ViÖt ë trêng. - Tôi thực hiện thăm dò đợc 10 phiếu/ 10 giáo viên trong tổ xã hội của trờng. * KÕt qu¶ th¨m dß. - Víi c©u hái 1: C¸c ph¬ng ph¸p mµ t«i nªu ra lµ: Ph¬ng ph¸p nªu mét hÖ thèng c©u hái. Ph¬ng ph¸p quy n¹p thùc hµnh. Ph¬ng ph¸p diÔn dÞch. Ph¬ng ph¸p dïng bµi tËp. Ph¬ng ph¸p quan s¸t ng«n ng÷ - ph©n tÝch ng÷ ph¸p. Ph¬ng ph¸p dïng tµi liÖu trùc quan. Tæ hîp c¸c ph¬ng ph¸p Êy. Có tới 70% các ý kiến cho rằng họ sử dụng tổ hợp các phơng pháp trên để d¹y häc ph©n m«n tiÕng ViÖt. Và 20% ý kiến cho rằng họ đã dùng các phơng pháp nh : nêu một số hệ thống câu hỏi, quy nạp thực hành, dùng bài tập quan sát ngôn ngữ, phân tích ngữ pháp để d¹y. Duy nhất một ý kiến còn lại nói rằng họ đã sử dụng các phơng pháp nêu một hệ thống câu hỏi quy nạp thực hành diễn dịch để dạy phân môn tiếng Việt..

(16) - Với câu hỏi 2: 100% ý kiến đồng ý với quan niệm Đổi mới phơng pháp trªn c¬ së kÕ thõa c¸c ph¬ng ph¸p gäi lµ “truyÒn thèng” kÕt hîp víi c«ng nghÖ dạy học hiện đại. - Víi c©u 3: + 100% giáo viên đồng ý với việc cải tạo phơng pháp dạy học theo các định hớng về phơng pháp dạy học ở cấp II trờng Trung học cơ sở đợc đăng ở báo Nghiên cøu gi¸o dôc. + 70% ý kiÕn cho r»ng: gi¸o viªn d¹y ph©n m«n tiÕng ViÖt ë trêng hiÖn nay vận dụng tìm hiểu nghiên cứu, hoàn thiện các phơng pháp dạy học để có kết quả theo định hớng đề ra. + Số còn lại họ khẳng định rằng giờ đây phân môn tiếng Việt ở trờng hiện nay đã thực hiện nh các định hớng ấy. Tôi còn tiến hành thực hiện việc thăm dò ý kiến đối với một giáo viên dạy phân môn tiếng Việt lớp 7 là cô giáo Nguyễn Thị Dinh. Nội dung và mục đích mà tôi muốn thăm dò là tìm hiểu ý kiến của giáo viên đối với các quan niệm về hệ thống câu hỏi có vấn đề - câu hỏi 1. Câu hỏi 2 tôi trng cầu ý kiến của giáo viên quan niệm về cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt lớp 7 - trờng trung häc c¬ së - Kết quả thu đợc qua phiếu trng cầu này là: + Giáo viên đánh dấu đồng ý với ý kiến quan niệm: hệ thống câu hỏi có vấn đề phải là câu hỏi mà học sinh cha biết câu trả lời và có phơng tiện để tìm tòi câu trả lời mới nh: câu hỏi định hớng, câu hỏi nhận diện miêu tả, câu hỏi đối chiÕu so s¸nh, c©u hái tæng hîp, kh¸i qu¸t... + Giáo viên không khẳng định cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt ở lớp 7 trung học cơ sở là phải nh thế nào đó mà gần nh chỉ khẳng định vai trò cần thiết của việc tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt ở lớp 7 - trung học cơ sở: Trong giờ dạy tiếng Việt nên đặt ra những câu hỏi tạo tình huống có vấn đề để học sinh khá giỏi phát triển t duy, tổng hợp kiến thức. Học sinh lý giải đợc câu hỏi tình huống sẽ giúp cho việc hiểu bài, nằm chắc bài. b/ Dù giê: - Do thêi gian rÊt h¹n chÕ cho viÖc kh¶o s¸t ph©n m«n tiÕng ViÖt nªn trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu võa qua t«i chØ cã ®iÒu kiÖn dù hai tiÕt tiÕng ViÖt, trong đó có bài dạy về Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động của cô giáo NguyÔn ThÞ Dinh, t¹i líp 7C. Sau ®©y t«i cã mét vµi nhËn xÐt vÒ bµi gi¶ng nµy: * ¦u ®iÓm: + Đây là bài giảng tiếng Việt trong một tiết, giáo viên đã sắp xếp và bố trí trình bày một cách hợp lý, đầy đủ nội dung kiến thức cơ bản của bài trong 45 phút..

(17) + Đảm bảo đúng nguyên tắc của bài dậy phân môn tiếng Việt thực hành: 30 phót ®Çu dËy lý thuyÕt, 15 phót cuèi híng dÉn häc sinh thùc hµnh. + Trình bày bảng rất khoa học, vận dụng triệt để ví dụ ở phàn tìm hiểu bài cho phÇn bµi häc. + Lời giảng rõ ràng, mạch lạc. Phong thái đĩnh đạc. Có sức thu hút học sinh häc tËp s«i næi. * Nhîc ®iÓm: + Thiếu sót lớn nhất mà giáo viên phạm phải đó là trong tiết học giáo viên cha thể hiện một cách sâu sắc vai trò chủ đạo của ngời hớng dẫn, không giảng giải một cách triệt để rắc rối về kiến thức bài học cho học sinh. Vì vậy, lẽ ra trong giờ học đó giáo viên đã có một điều kiện rất tốt để tạo tình huống có vấn đề nhng giáo viên đã không để ý mà bỏ qua làm cho học sinh nắm cha chắc về phần kiến thức nµy. Cô thÓ lµ: Sau khi cho học sinh nêu lại khái niệm về câu chủ động và câu bị động ở phần bài học, giáo viên yêu cầu học sinh lấy ví dụ về câu chủ động và câu bị động. Trong sè vÝ dô mµ häc sinh ®a ra cã mét c©u: V× kh«ng häc kü bµi nªn em bÞ ®iÓm kÐm. Ví dụ đó làm cho một học sinh dới lớp thắc mắc rằng đây có phải là câu bị động không hay là câu chủ động vì trong câu có từ bị... Trớc tình huống đó giáo viên chỉ khẳng định cho học sinh đó không phải là câu câu bị động rồi giảng tiếp bài mới. Nh vậy giáo viên cha giải quyết một cách triệt để mâu thuẫn kiến thức của học sinh. Tuy rằng đó chỉ là một khoảng nhỏ kiến thức bài học nhng rất có ý nghĩa đối với việc học sinh hiểu thấu đáo bản chất về loại câu chủ động và câu bị động. + H¹n chÕ sau nµy khi thùc hiÖn c«ng viÖc ®iÒu tra kÕt qu¶ cña häc sinh t«i míi ph¸t hiÖn ra lµ: do c¸c em häc sinh chØ cã s½n trong t duy cña m×nh kh¸i niÖm về động từ một cách chung chung cho nên nhiều học sinh còn ngu ngơ khi phân biệt động từ ngoại động và động từ nội động (mà câu bị động chỉ có thể có khi trong câu có sử dụng động từ ngoại động). Vậy giáo viên cần phải cho các em phân biệt đợc khái niệm đó để các em có thể nhận diện và tạo lập câu đợc chính xác và dễ dàng. c/ §iÒu tra kÕt qu¶ häc sinh: Sau khi dù giê, t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra kÕt qu¶ cña häc sinh b»ng mét bµi kiÓm tra 15 phút tại lớp giáo viên vừa dậy bài Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động. Câu hỏi: Xác định và nêu ý nghĩa của thành phần chủ ngữ trong mỗi câu sau. Từ đó hãy phân loại câu bị động cà câu chủ động? (1) Nhµ vua truyÒn ng«i cho cËu bÐ. (2) MÑ tÆng Lan chiÕc cÆp míi nnh©n dÞp khai trêng..

(18) (3) ThuyÒn bÞ giã lµm lËt. (4) Hä ®ang ph¸ ng«i nhµ. (5) Cơm đang đợc nấu. (6) ThÇy gi¸o khen H»ng. (7) Cảnh sát đã bắt giam tên cớp biển. (8) Khu vên bÞ c¬n b·o lµm cho tan hoang. (9) ¤ng t«i x©y ng«i nhµ nµy tõ 30 n¨m tríc ®©y. (10) Kh¸ch hµng rÊt a chuéng mÆt hµng nµy. * Yªu cÇu bµi lµm cña häc sinh: + Học sinh phải chỉ ra đợc thành phần chủ ngữ của từng câu, nêu đợc ý nghĩa của chủ ngữ trong từng câu để thấy rõ: Chủ ngữ của câu chủ động: chỉ ngời, vật thực hiện một hoạt động hớng vào ngời, vật khác (chỉ chủ thể của hành động). Chủ ngữ của câu bị động: chỉ ngời, vật đợc hoạt động ngời, vật khác hớng vào (chỉ đối tợng của hành động). + Từ đó phân loại câu chủ động, câu bị động. Sử dụng từ ngữ diễn đạt phải thất chính xác, đủ ý, thể hiện việc hiểu kỹ và n¾m ch¾c néi dung bµi häc. * Thang ®iÓm: Lo¹i giái: 9 - 10 Lo¹i kh¸: 7 - 8 Lo¹i trung b×nh: 5 - 6 Lo¹i yÕu: 3 - 4 Lo¹i kÐm: 0 - 1 - 2 * Kết quả thu đợc cụ thể:. Lo¹i giái Tæng. Lo¹i kh¸. Lo¹i TB. Lo¹i yÕu. Lo¹i kÐm. sè bµi. Sè bµi. Tû lÖ %. Sè bµi. Tû lÖ %. Sè bµi. Tû lÖ %. Sè bµi. Tû lÖ %. Sè bµi. Tû lÖ %. 30. 10. 33,3%. 15. 50 %. 4. 13,3%. 1. 0,3%. 0. 0.

(19) * Mét sè nhËn xÐt cña t«i sau khi chÊm bµi cña c¸c em: - §a sè c¸c em nhËn diÖn vµ ph©n biÖt kh¸ thµnh th¹o vµ chÝnh x¸c c©u chñ động và câu bị động. - Riêng về phần xác định nguyên nhân phân biệt và mục đích chuyển đổi 2 kiểu câu đó thì bài làm của học sinh có một số điểm đáng lu ý là: + Các em còn nhầm lẫn khái niệm chủ thể hành động và đối tợng hành độngđây là 2/ 3 yếu tố quan trong để xác định và chuyển đổi 2 kiểu câu này. + Còn có một số học sinh cứ thấy câu có từ bị, đợc là nhận diện đó là câu bị động. d/ Nh÷ng bµi häc rót ra tõ thùc tÕ: Là một giáo viên dạy môn Văn, những vấn đề mà tôi thu đợc dới các hình thức khảo sát đã đa ra sẽ là những điều cần thiết làm bài học kinh nghiệm cho bản thân, cũng nh cho các đồng nghiệp của mình trong tổ khoa xã hội khi dạy phân môn tiÕng ViÖt ë trung häc c¬ së. Cô thÓ: + Đọc sách giáo khoa để xác định lợng kiến thức cần truyền tải cho bài học, đồng thời xác định đợc nội dung cơ bản trọng tâm. + Hiểu biết cũng nh sử dụng thuần thục các phơng pháp dạy học đặc thù của phân môn tiếng Việt, lựa chọn phơng pháp phù hợp và đạt đợc hiệu quả cao nhất đối víi tõng phÇn kiÕn thøc cña bµi d¹y. + Cần phải đúc rút đợc bài học kinh nghiệm hữu ích sau khi dạy học. + Qu¸ tr×nh häc tËp, båi dìng chuyªn m«n nghiÖp vô, ngoµi kiÕn thøc lÜnh hội, trau dồi đợc, ngời giáo viên còn cần tích luỹ cho bản thân một cách đầy đủ, v÷ng ch¾c vèn kiÕn thøc chuyªn m«n cÇn thiÕt. + Nắm chắc phơng pháp đặc thù của việc dậy phân môn tiếng Việt, đồng thời cÇn t×m hiÓu, nghiªn cøu thªm c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc nhÊt, míi nhÊt vµ đạt hiệu quả nhất. + §ång thêi ph¶i thêng xuyªn tham kh¶o, trau dåi vµ häc hái nh÷ng ®iÒu bæ Ých thiÕt thùc trong thùc tÕ gi¶ng d¹y tiÕng ViÖt. II. Một số ý kiến đề xuất sau khi nghiên cứu thực tế. Sau khi nghiªn cøu thùc tÕ gi¶ng d¹y ph©n m«n tiÕng ViÖt, cô thÓ h¬n lµ bµi Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động, cùng với việc rút ra kết quả học tập.

(20) của học sinh, tôi muốn đa ra một số ý kiến đề xuất đối với việc dạy kiểu bài tiếng Việt nói chung, dạy bài Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động nói riêng nh sau: 1. Khi dạy phân môn tiếng Việt trớc hết cần phải xác định đó là kiểu bài nào, từ đó sẽ đa ra phơng pháp dạy học phù hợp. Bài Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động thuộc kiểu loại bài lý thuyết ngữ pháp vì vậy cần biết đợc quy trình dậy kiểu bài lý thuyết ngữ pháp nhằm đạt đợc mục đích dạy học tối u nhất. 2. Ngời giáo viên phải xác định đợc kiến thức trọng tâm của bài để đầu t thời gian, lựa chọn phơng pháp dạy, để ra các hớng tới mục tiêu cần đạt. 3. Lo¹i bµi ng÷ ph¸p lý thuyÕt ng÷ ph¸p, s¸ch gi¸o khoa tr×nh bµy rÊt ng¾n gọn, cô đúc. Do đó khi cho học sinh tiếp tục với thực tế ngôn ngữ xong ngời giáo viên phải biết đặt học sinh vào tình huống có vấn đề để học sinh xác định nhiệm vụ cần nhận thức của mình. Muốn vậy nhiệm vụ của ngời giáo viên đặt ra phải là điều khiển học sinh tìm hiểu thực tế ngôn ngữ để rút ra khái niệm ngữ pháp (- điều khiển b»ng c¸ch sö dông hÖ thèng c©u hái). C«ng viÖc cña häc sinh lóc nµy lµ ph¶i tÝch cùc quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp thùc tÕ ng«n ng÷ díi sù ®iÒu khiÓn cña thầy để tìm ra những tri thức cần biết, muốn biết. 4. Phải đảm bảo nguyên tắc dạy bài tiếng Việt là dạy bài thực hành – Dạy lý thuyết phải đi đôi với việc thực hành, vận dụng. Có nh vậy học sinh mới hiểu sâu, n¾m ch¾c kiÕn thøc cña bµi häc.. III. D¹y thùc nghiÖm: 1- Mục đích: Nghiªn cøu thùc tÕ gi¶ng d¹y ë Trung häc c¬ së, song song víi c«ng viÖc kh¶o s¸t lµ d¹y thùc nghiÖm. D¹y thùc nghiÖm b»ng mét m« h×nh bµi d¹y cô thÓ nhằm kiểm chứng vấn đề cũng nh nhằm cụ thể hoá những lý luận đã nêu trong đề tµi khoa häc nµy. 2- Gi¸o ¸n d¹y thùc nghiÖm:.

(21) Cïng víi kh¶ n¨ng lµ sù häc hái, tiÕp thu c¸c ý kiÕn cña gi¸o viªn trong tæ x· hội của trờng trung học cơ sở Trung Hng, tôi đã soạn một giáo án chi tiết và tiến hành dạy thực nghiệm ở lớp 7A - trờng trung học cơ sở Trung Hng. Tôi xin đợc nêu l¹i gi¸o ¸n bµi so¹n:. Ngày soạn: Ngày dạy:. Tiết 94 - Bài 23: CHUYỂN ĐỔI CÂU CHỦ ĐỘNG THÀNH CÂU BỊ ĐỘNG (TiÕt 1). I. Mục tiêu: Tổ chức hướng dẫn học sinh: 1. Kiến thức: - Nắm được khái niệm câu chủ động, câu bị động. - Nắm được mục đích của việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động. 2. Kĩ năng: Sử dụng câu chủ động và câu bị động linh hoạt trong khi nói và viết. II. Chuẩn bị - Giáo viên: nghiên cứu soạn giảng, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài. ChuÈn bÞ b¶ng phô, b¶ng nhãm. - Học sinh: chuẩn bị bài theo sự hướng dẫn của giáo viên. III. Tiến trình lên lớp A. Ổn định lớp: (1’) B. Bài mới: (39’) Hoạt động của thầy và trò. Nội dung I. Câu chủ động và câu bị - GV treo b¶ng phô (BP) có ghi 4 vÝ dô (VD) sau động: (15’) 1. Ví dụ rồi yêu cầu häc sinh (HS) phân tích 4 VD đó ( Sau khi phân tích có sơ đồ sau ở BP): ? Em hãy xác định chủ ngữ (CN) của mỗi câu trên? a) Mọi người yêu mến em. CN (chủ thể hoạt động) b) Con chó cắn con mèo. CN (chủ thể hoạt động) --> Câu chủ động. c) Em được mọi người yêu mến. CN (đối tượng hoạt động).

(22) d) Con mèo bị con chó cắn. CN (đối tượng hoạt động) --> Câu bị động. GV: Xét 2 VD a, b: ? Trong câu a, b, CN thực hiện hoạt động gì, hướng vào ai, hướng vào con vật nào? + Câu a: CN Mọi người thực hiện hoạt động yêu mến, hướng vào em. + Câu b: CN Con chó thực hiện hoạt động “cắn”, hướng vào con mèo. -> GV: Các CN : Mọi người, Con chó thực hiện hoạt động yêu mến, cắn hướng vào em ; con mèo được gọi là chủ thể của hoạt động yêu mến và cắn. Tất cả những câu như câu a, b có CN chỉ người, vật thực hiện một hoạt động hướng vào người, vật khác hay câu có CN chỉ chủ thể của hoạt động được gọi là câu chủ động. ? Vậy em hiểu thế nào là câu chủ động? + HS tr¶ lêi, Gi¸o viªn nhËn xÐt, bæ sung, chốt theo ghi nhớ ý 1 Sgk / 57. GV: Xét 2 VD c, d: ? Trong câu c,d, CN được hoạt động gì, của ai, của con gì hướng vào? + Trong câu c: CN Em được hoạt động yêu mến, của mọi người hướng vào. + Trong câu d: CN Con mèo bị hoạt động cắn, của con chó hướng vào được gọi là đối tượng của hoạt động. -> GV: Các CN Em, Con mèo được hoạt động của mọi người, con chó hướng vào được gọi là đối tượng của hoạt động. Những câu như câu c, d có CN chỉ người, vật được hoạt động của người, vật khác hướng vào hay những câu có CN chỉ đối tượng của hoạt động được gọi là câu bị động. ? Vậy em hiểu thế nào là câu bị động? + HS tr¶ lêi, Gi¸o viªn nhËn xÐt, bæ sung, chốt 2. Kết luận: Ghi nhớ Sgk/57 theo ghi nhớ Sgk / 57. * Bài tập: ? Quan sát lại 4 VD trên và so sánh các cặp câu a.

(23) và c; b và d về nội dung và hình thức? + Nội dung miêu tả giống nhau. + Hình thức khác nhau. ? Em hãy nêu rõ sự giống nhau về nội dung của cặp câu a và c? + Cả 2 câu đều nói về việc yêu mến, cùng có chủ thể của hoạt động yêu mến là mọi người và cùng có kẻ chịu t¸c động của hoạt động yêu mến là em. - GV: Cặp câu b và d cũng tương tự như thế. ? Các cặp câu đó có hình thức khác nhau ntn? + Hình thức: Câu a,b có CN là chủ thể của hoạt động. Câu c,d có CN là đối tượng của hoạt động, có từ được, bị. - GV: Các cặp câu chủ động - bị động có cùng nội dung miêu tả được gọi là câu chủ động - bị động tương ứng hay câu a và c; b và d chính là những cặp câu chủ động - bị động tương ứng của nhau. Còn sự khác nhau về hình thức giữa câu chủ động - bị động chính là dấu hiệu để nhận biết chúng. ? Theo em, tại sao trong câu c dùng từ được mà trong câu d lại dùng từ bị? Gợi ý: Hãy chú ý tới các hoạt động xem đối tượng được nói tới trong câu có mong muốn hay không? + Khi là hoạt động mà đối tượng mong muốn thì dùng từ được. + Khi là hoạt động mà đối tượng không mong muốn thì dùng từ bị. ? Qua đây ta cần chú ý điều gì khi đặt câu bị động? + Dùng từ được, bị sao cho hợp lí. * GV đưa tình huống đặt câu: ? Em làm được 1 việc tốt, thầy giáo rất hài lòng. Thầy nói điều đó với em. Em hãy dùng câu chủ động - bị động để nói về cùng một sự việc đó? Gợi ý: Khi hài lòng về việc gì đó thì người ta khen hay chê? + HS tr¶ lêi, Gi¸o viªn nhËn xÐt, bæ sung..

(24) . Câu chủ động: Thầy giáo khen em. -> có CN là chủ thể của hoạt động. . Câu bị động: Em được thầy giáo khen. -> có CN là đối tượng của hoạt động. ? Tại sao trong câu bị động em lại dùng từ được? + Vì khen là hoạt động mà đối tượng mong muốn. - GV chuyển: Không phải lúc nào người ta cũng chỉ dùng câu chủ động hoặc câu bị động mà người ta dùng linh hoạt trong khi nói và viết. Vậy mục đích chuyển đổi từ câu chủ động thành câu bị động ntn? - GV cho h/s tìm hiểu đoạn văn II Sgk/57, gọi h/s đọc, chú ý yêu cầu, x¸c định câu chủ động, câu bị động. + Câu a: câu chủ động. + Câu b: câu bị động. ? Em sẽ chọn câu a hay câu b để điền vào chỗ có dấu (…) trong đoạn trích đã cho? Giải thích vì sao em chọn cách viết đó? + Chọn câu b - câu bị động vì nó tạo được sự liên kết với câu trước (cùng nói về đối tượng là em tôi). Điều đó thể hiện sự thống nhất trong cách diễn đạt. - GV: Như vậy: trong trường hợp này chúng ta dùng câu b (câu bị động tương ứng với câu a để điền vào chỗ trống) trong đoạn văn để tạo sự liên kết với các câu trong đoạn và tạo sự thống nhất trong cách diễn đạt hay nói cách khác; việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động và ngược lại nhằm mục đích liên kết các câu trong đoạn thành 1 mạch văn thống nhất. ? Qua việc tìm hiểu trên, việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động (và ngược lại: chuyển đổi câu bị động thành câu chủ động) ở mỗi đoạn văn nhằm mục đích gì? + L.kết các câu trong đoạn thành 1 mạch văn thống nhất. -> GV nhận xét, chốt theo ghi nhớ Sgk/58. * Bài tập: a) Ngài xơi xong bát yến. b) Bát yến được ngài xơi xong.. II. Mục đích của việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động: (5’) 1. Ví dụ. 2. Kết luận: Ghi nhớ Sgk/58.

(25) ? Em có nhận xét gì về mèi quan hÖ giữa 2 câu trên? + Là 2 câu chủ động - bị động tương ứng có nội dung miêu tả giống nhau. Câu a là câu chủ động (CN là chủ thể của hoạt động). Câu b là câu bị động (CN là đ.tượng của hoạt động). ? Trong 2 câu chủ động - bị động đó, từ ngài và từ bát yến ở câu nào được nhấn mạnh hơn? + Câu a: từ ngài được nhấn mạnh. Câu b: từ bát yến được nhấn mạnh. ? Từ ngài, bát yến đó có điểm gì giống nhau? + Đều là CN, là đối tưọng được nói tới trong câu. - GV: Và khi cần nhấn mạnh đối tượng nào thì người ta sử dụng câu chủ động - bị động sao cho phù hợp. ? Qua đây em thấy: việc chuyển đổi câu còn nhằm mục đích gì? + Chú ý: Việc chuyển đổi câu còn có tác dụng nhấn mạnh đối tượng được nói tới trong câu. * Gv cho hs hệ thống hoá kiến thức (2’) III. Luyện tập:(16’) GV chốt lại. 1. Bài tập t×nh huèng: - GV tạo tình huống có vấn đề: ? Có ý kiến cho rằng câu nào có từ bị/ đợc cũng đều là câu bị động, ý kiến của em thế nào? Lấy ví dô minh häa cho ý kiÕn cña em? - H/s tr¶ lêi: A. Ông tôi bị đau chân. B. Tên cướp đã bị cảnh sát bắt giam. C. Khu vườn bị cơn bão làm cho tan hoang. D. Môi trường đang ngày càng bị con người làm cho ô nhiễm hơn. + Câu A vì CN không phải là đèi tượng của hoạt động nên không phải là câu bị động, mặc dù có từ bÞ. Vậy không phải câu nào có từ bị, được cũng là câu bị động. -> GV: Ở đây tuy có từ bị nhưng CN không chịu tác động của hoạt động bên ngoài (hay đây không phải là động từ ngoại động) nên không phải là câu bị động mà nó được gọi là câu bình thường. Như vậy: không phải câu nào có từ bị, được.

(26) cũng là câu bị động. Và có những câu bị động lại khụng cú cỏc từ bị, được nhng vẫn là câu bị động. Về các kiểu câu bị động chúng ta sẽ tìm hiểu ở tiết sau. ? Đọc BT và nêu yêu cầu? - GV yêu cầu HS làm ®o¹n v¨n a. - GV hướng dẫn: . Khôi phục lại câu rút gọn. . Sau đó tìm câu bị động và giải thích vì sao tác giả lại chọn cách viết như vậy? * Đoạn 1: Các câu bị động là: 1. Có khi được trưng bày … dễ thấy. 2. Nhưng cũng có khi … trong hòm. Vì CN ( Tinh thần yêu nước) cũng là đối tượng của hoạt động cất giấu, trưng bày. -> Tác giả chọn cách viết như vậy để tránh lặp từ ngữ, để thể hiện sự thống nhất trong cách diễn đạt, liên kết các câu văn với cùng chủ đề: tình yêu nước. ? Quan sát lại 2 câu bị động trên, em nhận xét gì về chủ thể của 2 câu này? + 2 câu bị động này vắng chủ thể. -> GV: Các em lưu ý: có trường hợp câu bị động vắng chủ thể. ? Hãy đặt 1 câu chủ động và 1 câu bị động? Giải thích vì sao đó là câu chủ động, câu bị động? + HS đặt câu và giải thích. -> GV nhận xét, bổ sung.. 2. Bài tập Sgk/58 - Tìm câu bị động - Giải thích vì sao tác giả chọn cách viết như vậy.. 3. Bài bổ trợ: Đặt câu. D. Đánh giá: (3’) Tạo tình huống có vấn đề dới hình thức bài tập trắc nghiệm. Chọn đáp án bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu dòng với câu trả lời đúng. nhÊt. 1.Câu nào là câu chủ động? A. Mười ba người thiệt mạng trong vụ thảm sát ở chợ An-ka-zi. B. Giôn đã bị buộc phải thôi việc. C. Lam đã giải được một bài toán khó. D.Ba nghi phạm đã bị cảnh sát bắt giữ. 2. Câu nào là câu bị động? A. Tôi muốn gặp Lan. B. Tôi đã tránh nhưng không được và đành phải gặp Lan. C. Tôi và Lan sẽ gặp nhau..

(27) D. Tôi và Lan đã gặp nhau. * Đáp án: 1C; 2B. E. Hướng dẫn, dặn dò (2’) 1. Học thuộc 2 ghi nhớ Sgk/57 + 58. 2. Làm lại 3 BT vừa làm tại lớp và các BT trong SBT. 3. Nghiên cứu bài Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động (tiếp theo). Chú ý: đọc và tìm hiểu các VD Sgk/64 để nắm sơ lược bài.. 3- KÕt qu¶ d¹y thùc nghiÖm: Giáo án mà tôi chuẩn bị đã đợc dạy thực nghiệm tại lớp 7A - Trờng trung học c¬ së Trung Hng - ThÞ x· S¬n T©y. Sau khi d¹y, t«i còng tiÕn hµnh thùc hiÖn ®iÒu tra kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh b»ng h×nh thøc kiÓm tra giÊy trong thêi gian 15 phót. §Ò kiÓm tra, yªu cÇu vµ thang ®iÓm cña bµi kiÓm tra ë líp 7A vµ líp 7C lµ gièng nhau..

(28) Dới đây là kết quả thu đợc: Tæng sè Bµi. 30. Lo¹i giái. Lo¹i Kh¸ Lo¹i TB. Lo¹i yÕu. Lo¹i kÐm. Sè. TØ lÖ Sè. TØ lÖ Sè. TØ lÖ Sè. TØ lÖ Sè. TØ lÖ. bµi. %. %. %. %. %. 17. 56,6 10. bµi. bµi. 33,4 2. bµi. 0,67 1. bµi. 0,33 0. 0,00. IV. Một số nhận xét và đánh giá kết quả thực nghiệm : - Bằng phơng pháp nghiên cứu tìm tòi và phát hiện, tôi đã thực hiện trong bài soạn của mình hai tình huống có vấn đề : một tình huống ở phần lý thuyết và một tình huống ở phần bài tập. Nh vậy trong giáo án dạy thực nghiệm, tôi đã áp dụng và thực hành phần lý luận của đề tài nghiên cứu khoa học vào bài soạn. Kết quả thực nghiệm bớc đầu đã đem lại cho tôi thành công cơ bản ở một vài mặt. Cô thÓ lµ : + §èi chiÕu kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh ë hai líp 7A vµ 7C qua cïng mét bµi kiÓm tra, cïng mét yªu cÇu vµ thang ®iÓm bµi lµm th× mét thùc tÕ hiÓn nhiªn cho thấy : kết quả dạy theo giáo án thực nghiệm đã thành công và đạt kết quả cao h¬n so víi kÕt qu¶ cña bµi so¹n cò, tû lÖ % cña lo¹i giái t¨ng, lo¹i TB vµ lo¹i yÕu gi¶m so víi gi¸o ¸n tríc ®©y. Tû lÖ % cña lo¹i kh¸ ë bµi so¹n cò chiÕm sè lîng lín và cao hơn giáo án dạy thực nghiệm là 12%, điếu đó chứng tỏ học sinh cũng đã nắm đợc bài nhng cha sâu sắc và kỹ lỡng nh giáo án soạn kiểu mới. + Qua bµi gi¶ng cña giê thùc nghiÖm, chóng t«i cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt sau: Về nội dung kiến thức : Đầy đủ, chính xác, đi đúng trọng tâm kiến thức của bài, phù hợp với đối tợng của học sinh..

(29) Về phơng pháp : thực hiện đúng quy tắc phơng pháp dạy học môn tiếng Việt, ngoµi ra cßn thùc hiÖn mét sè ph¬ng ph¸p míi mÎ, hÊp dÉn lµ t¹o mét vµi t×nh huống có vấn đề trong bài dạy và đem lại một số kết quả bớc đầu đầy khích lệ- đó là việc khắc sâu, hiểu kỹ và thấu đáo nội dung kiến thức của bài học, đồng thời củng cố lại kiến thức, trên cơ sở đó mà so sánh, khái quát đi đến một sự nhận biết chắc chắn của học sinh (nh việc tạo tình huống có vấn đề ở bài soạn trong phần bài häc- sau khi cho häc sinh lÊy vÝ dô cho kh¸i niÖm vÒ c©u....) Bµi d¹y cßn thÓ hiÖn nÐt tÝch cùc ë viÖc ph¸t huy u ®iÓm trong bµi so¹n cña giáo viên phổ thông, khắc phục những hạn chế cần sửa đổi. Do vậy đây cũng là một yếu tố đêm lại thành công trong bài dạy của tôi. Tuy nhiªn, bµi d¹y cña t«i còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ cÇn kh¾c phục sửa đổi. Qua kết quả thành công bớc đầu đã đạt đợc của bài dạy thực nghiệm, tôi thấy công việc nghiên cứu cũng nh thực nghiệm của mình phần nào đã ổn định và có chiều hớng thuận lợi, tốt đẹp. Thời gian còn lại sẽ giúp tôi hoàn thiện công trình nghiên cứu khoa học này. Và thực tế tôi tự rút ra rằng đến đây tôi mới chỉ thực nghiệm đợc bớc đầu cơ bản của đề tài trong lĩnh vực thử nghiệm, hy vọng tôi và các đồng nghiệp trong tổ khoa học xã hội của nhà trờng sẽ nâng cao hơn nữa thành công của đề tài và điều đó sẽ gắp phần vào mục tiêu dạy học phân môn Ngữ văn nói chung, phần tiếng Việt trong chơng trình phổ thông nói riêng; đồng thời góp phần nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và hoàn thiện hơn yêu cầu cần có của một gi¸o viªn. C- KÕt luËn chung. I. Với khoảng thời gian hạn hẹp, số tài liệu ít ỏi khi làm đề tài, cho đến nay tôi đã cơ bản thực hiện thnàh công yêu cầu, nhiệm vụ cân thiết mà đề tài khoa học đã đề ra:.

(30) 1. Đề tài đã nêu đợc hớng dạy học hiện nay là đổi mới phơng pháp dạy học đối với từng phần bài học cụ thể (đó là bài dạy lý thuyết và bài dạy ôn tập tiếng ViÖt). 2. Đề tài nêu ra cách dạy học giải quyết vấn đề mà đặc trng cơ bản là tình huống có vấn đề để từ đó nhấn mạnh, khẳng định vai trò của việc tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy học, đặc biệt là giờ dạy ngữ pháp tiếng Việt lớp 7 ở trung học cơ sở. Nêu ra các cách tạo tình huống có vấn đề, đồng thời đa ra các ví dụ vận dụng minh hoạ đối với một số bài ngữ pháp tiếng Việt ở chơng trình trung học cơ së. 3. TiÕn hµnh kh¶o s¸t ë trêng víi c¸c h×nh thøc kh¶o s¸t phong phó vµ cã gi¸ trị thiết thực cho việc nghiêm cứu đề tài (nh phiếu thăm dò, dự giờ, dạy thực nghiệm,...), xứ lý các số liệu để đối chứng kết quả học tập của học sinh qua hai bài giáo án cũ và mới- giáo án thực nghiệm của đề tài. 4. Kết quả, mục tiêu, yêu cầu của đề tài với việc tiến hành thực nghiệm, từ đó tôi rút ra những bài học cho bản thân hoặc đa ra những kiến nghị đề xuất cầngiải quyÕt sau khi nghiªn cøu thùc tÕ. 5. Ngoài ra sau khi tiến hành thực tế tôi còn thấy rằng đề tài nghiên cứu này ngoài những tích cực đạt đợc từ kết quả học tập của học sinh còn có vài nét đáng chú ý là: phơng pháp dạy học tạo tình huống có vấn đề ở giờ ngữ pháp tiếng Việt chỉ nên vân dụng đối với lớp có đối tợng học sinh khá, giỏi, lớp mũi nhọn; còn đối víi häc sinh trung b×nh - yÕu - kÐm th× kh¶ n¨ng t duy cña c¸c em cßn thÊp nªn c¸c em vẫn còn lúng túng trớc những tình huống, những bài toán có vấn đề mà giáo viên đa ra. Điều đó thể hiện rõ ở việc điều tra kết quả học tập của các em sau khi dạy giáo án soạn theo đề tài nghiên cứu- kết quả loại giỏi tăng lên khá cao nhng loại yếu vẫn còn chứ không hết đợc. II. Công việc mà tôi thực hiện nghiên cứu đến nay đã hoàn thành trong sự nỗ lùc vµ cè g¾ng cña b¶n th©n. Nhng s¶n phÈm bíc ®Çu nµy cña t«i sÏ kh«ng tr¸nh khỏi những sai sót. Rất mong đợc sự góp ý sửa đổi và bổ sung của các đồng chí, đồng nghiệp để đề tài đợc hoàn thiện hơn..

(31) Phô lôc: 1. Mẫu phiếu điều tra đối với giáo viên dạy tiếng Việt. PhiÕu trng cÇu ý kiÕn Hä tªn Trêng:. Tuæi nghÒ:.

(32) 1. Các đồng chí đã sử dụng những phơng pháp nào để dạy môn tiếng Việt? Nêu một hệ thống câu hỏi (phơng pháp vấn đáp) Ph¬ng ph¸p quy n¹p thùc hµnh. Ph¬ng ph¸p diÔn dÞch. Ph¬ng ph¸p dïng bµi tËp. Ph¬ng ph¸p quan s¸t ng«n ng÷ - ph©n tÝch ng÷ ph¸p. Ph¬ng ph¸p dïng tµi liÖu trùc quan. Tæ hîp c¸c ph¬ng ph¸p Êy. (Đánh dấu X vào ô trống đối với phơng pháp mà mình đã sử dụng) 2. Với phong trào đổi mới phơng pháp dạy học đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay, næi lªn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau: §æi míi ph¬ng ph¸p lµ xo¸ bá c¸i cò - ph¬ng ph¸p cò. §æi míi ph¬ng ph¸p trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng ph¬ng ph¸p gäi lµ truyÒn thống kết hợp với công nghệ dạy học hiện đại. ( Đồng chí nhất trí với ý kiến nào thì đánh dấu X vào ô trống) 3. Với mục địch, nội dung và điều kiện dạy học hiện nay đòi hỏi ngời giáo viªn cÇn ph¶i s¸ng t¹o cho m×nh mét hÖ ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc thÝch hîp theo các định hớng sau: - ChuyÓn tõ häc sinh ghi nhí m¸y mãc sang viÖc häc sinh lÜnh héi cã suy nghÜ, lÜnh héi mét c¸ch th«ng minh, cã phª ph¸n c¸c th«ng tin häc tËp. - ChuyÓn tõ viÖc x©y dùng c¸c giê häc theo khu«n mÉu cò sang nh÷ng giê học sáng tạo, sinh động, tăng cờng hoạt động nhận thức tích cực của học sinh. - Chuyển từ hỏi đáp đơn điệu sang đàm thoại nêu vấn đề, sang tìm hiểu phát hiện ý kiến riêng của học sinh, động viên học sinh đề ra câu hỏi. - Chuyển từ việc thụ động làm theo những hớng dẫn cứng nhắc sang việc lựa chọn có ý thức những đáp án thích hợp nhất tuỳ theo điều kiện cụ thể..

(33) - Chuyển từ kiểu quan hệ bề trên đối với học sinh và không khí tẻ nhạt trong giê häc sang quan hÖ hîp t¸c víi häc sinh, tËn dông nh÷ng tiÒm n¨ng g©y høng thó häc tËp. a) Đông chí có đồng ý với việc cải tiến phơng pháp dạy học theo cách định hớng trên không? - Tr¶ lêi:....................................................................................................................... b) Theo đồng chí, giáo viên dạy bộ môn tiếng Việt ở trờng ta hiện nay đã cải tiến đợc giờ dạy (theo định hớng) đạt ở mức độ nào? Giờ dạy đã thực hiện nh các định hớng ấy. Giờ dậy cha thực hiện đợc nh định hớng, cơ bản vẫn theo khuôn mẫu cũ. Vẫn đang tìm hiểu nghiên cứu hoàn thiện các phơng pháp dạy để có kết quả theo định hớng đề ra. ( Thực hiện ở mức độ nào thì đánh dấu X vào ô trống). Ngµy......th¸ng.......n¨m 2011 (Ký vµ nªu râ hä tªn). II. Mẫu phiếu điều tra đối với giáo viên dạy phân môn tiếng Việt lớp 7 - trờng trung häc c¬ së Trung Hng - ThÞ x· S¬n T©y. Hä tªn: Trêng:.

(34) Tuổi đời: Tuæi nghÒ: 1. Hiện nay ngời ta nêu lên nhiều cách dạy học cần đợc vận dụng vào hoạt động của việc đổi mới phơng pháp dạy học bậc trung học cơ sở ở nớc ta trong đó có đề cập nhiều đến cách dạy học giải quyết nêu vấn đề mà đặc trng cơ bản là tình huống có vấn đề. Có quan niệm cho rằng: Cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt là tạo ra một hệ thống câu hỏi có vấn đề. Hệ thống câu hỏi có vấn đề là: Cứ đặt ra câu hỏi là có vấn đề. C©u hái ë s¸ch gi¸o khoa. Phải là câu hỏi mà học sinh cha biết câu trả lời và có phơng tiện để tìm tòi câu trả lời mới, nh: câu hỏi định hớng, câu hỏi nhận diện miêu tả, câu hỏi đối chiếu so s¸nh, c©u hái tæng hîp kh¸i qu¸t,... (Đống chí đồng ý với ý kiến nào nói trên thì đánh dấu X vào ô trống). 2. Quan niệm của đồng chí về cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy ng÷ ph¸p ë líp 7 trung häc c¬ së? Tr¶ lêi .......................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Ngµy......th¸ng.......n¨m 2011 (Ký vµ nªu râ hä tªn). Lêi c¶m ¬n Sau một thời gian nghiên cứu và thực hiện đề tài khoa học giáo dục: Tìm hiểu cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ dạy tiếng Việt lớp 7 - trung học cơ sở đến nay tôi đã hoàn thành và chính thức ra mắt bạn đọc. Nhân dịp này, tôi xin.

(35) chân thành cảm ơn các đồng chí giáo viên trong tổ khoa học xã hội, cảm ơn cô giáo NguyÔn ThÞ Dinh vµ c¸c em häc sinh líp 7A - Trêng trung häc c¬ së Trung Hng, Thị xã Sơn Tây, ... đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt đề tµi nµy. S¬n T©y, ngµy 10 th¸ng 5 n¨m 2012 Ngời thực hiện đề tài. Hoµng ThÞ YÕn. Phô lôc Trang A. Đặt vấn đề. I. Lý do chọn đề tài....................................................................................................1 II. Mục đích, yếu cầu, nhiệm vụ của đề tài................................................................2.

(36) III. Phạm vi giới hạn và giả thiết khoa học của đề tài ...............................................3 IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .....................................................................................4 V. Dù kiÕn thêi gian ..................................................................................................5 B. Néi dung nghiªn cøu Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn I. C¬ së lý luËn chung: 1. Vai trß cña m«n tiÕng ViÖt ë nhµ trêng phæ th«ng ...................................... 6 2. Môc tiªu, nhiÖm vô cña m«n tiÕng ViÖt ë trêng trung häc c¬ së ................ 6 II. D¹y tiÕng ViÖt cho häc sinh líp 7 trêng trung häc c¬ së. 1. §èi tîng häc sinh ..........................................................................................8 2. PhÇn bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt líp 7 ...........................................9 III. Hớng dạy học hiện nay là đổi mới phơng pháp dạy ........................... 9 IV. Cách dạy học giải quyết nêu vấn đề mà đặc trng cơ bản là tình huống có vấn đề .................................................................................................................10 Cách tạo tình huống có vấn đề trong giờ tiếng Việt ................................... 12 Ch¬ng II. Thùc tÕ gi¶ng d¹y ë trêng trung häc c¬ së. I. Kh¶o s¸t ................................................................................................... 17 II. Một số ý kiến đề xuất sau khi nghiên cứu thực tế ................................... 29 III. D¹y thùc nghiÖm .....................................................................................30 IV. Một số nhận xét và đánh giá kết quả thực nghiệm ................................. 38 C. KÕt luËn chung ................................................................. 40.

(37)

sangkien kinh nghiam van dat gai 2 cap tp hanoi

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về