Tiet kiem tgian va khac nho TP van xuoi

<span class='text_page_counter'>(1)</span>A/ Đặt vấn đề : 1/ Lý do chọn đề tài : Ngêi thÇy d¹y V¨n bao giê còng cã mét kh¸t khao rÊt thËt : Làm sao truyền đạt cho học trò thật no đầy về thế giới của cái đẹp ẩn tµng trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng. §iÒu nµy khã v« cïng. Ng«n ng÷ v¨n ch¬ng lu«n gîi ra “Mét tËp hîp kh«ng sao kÓ xiÕt…” (ch÷ dïng cña Lep-t«n-xt«i) nh÷ng ý tëng, nh÷ng t×nh c¶m, nh÷ng sù gi¶i thÝch. Trong khi đó, thời lợng dành cho bài dạy của thầy nhiều khi rất eo hÑp. Cßn n÷a, häc trß nhiÒu khi rÊt lóng tóng khi n¾m b¾t t¸c phÈm v× thiÕu kinh nghiÖm tiÕp cËn. §øng tríc thùc tÕ nµy, t«i xin ®a ra mét kinh nghiệm nhỏ mà bản thân đã “ thử nghiệm ” trong những năm qua và đã nhận thấy rất có hiệu quả. Đó là : Tóm tắt cốt truyện, xâu chuỗi thế giới nghệ thuật của tác phẩm bằng sơ đồ trực quan. 2/ ý nghĩa thực tế của đề tài : Ph¬ng thøc cµng ®em l¹i hai ®iÒu cã lîi cho thÇy vµ trß. - Nắm bắt đợc cốt truyện, nhận diện đợc thế giới nghệ thuật cña t¸c phÈm. - Tiết kiệm đợc thời gian, dễ ghi nhớ, tái hiện đợc kiến thức. B/ Giải quyết vấn đề : * C¸ch thøc tiÕn hµnh : a) Sơ đồ hóa tác phẩm bằng hình vẽ : Có hình vẽ đính kèm, giáo viªn treo lªn b¶ng ®en vµ minh häa b»ng diÔn gi¶ng, ph¸t vÊn. b) Minh họa sơ đồ :  Hình vẽ I : Thế giới nghệ thuật của “ Hai đứa trẻ ” của Thạch Lam: - Ta nhËn ra dÔ dµng qua h×nh vÏ : Kh«ng gian tõ “ chiÒu” vào “đêm” và dần đến “ khuya” từ rộng rãi đến nhỏ dần, nhỏ dần và tù đọng ngột ngạt quanh “ ngọn đèn con ” của chị Tý. - Những “ mảng không gian ” kia bị chia cắt bởi xung đột giữa ¸nh s¸ng vµ bãng tèi. Bãng tèi trë thµnh “ nh©n vËt ” tung hoµnh, luồn lách, bủa vây, dồn ép ánh sáng đến kiệt cùng. ánh sáng bị dồn lại thành “ khe sáng ” , “ quầng sáng ” . ánh áng bị cô đặc lại thành tõng “hét s¸ng”. - Tån t¹i trong “ kh«ng gian bãng tèi ” lµ nh÷ng kiÕp ngêi sèng thoi thãp, cÇm chõng, r· rêi vµ mÖt mái : + Những đứa trẻ con nhà nghèo lợm lặt những thứ mà ngời ta vứt đi để tồn tại mong manh trong thơng cảm của ngời đọc. + MÑ con chÞ Tý víi “ ®iÖp khóc sèng ” cò mÒm vµ rêi r· : “ èi chao! sím víi muén mµ cã ¨n thua g×”. Tån t¹i rñi may nhê kh¸ch v·ng lai khi cã khi kh«ng. + Vî chång b¸c XÈm víi nh÷ng sè phËn “ khoanh m×nh trªn manh chiếu rách”. Tồn tại nhờ lòng hảo tâm của ngời đời qua mấy tiếng đàn bầu não nuột vừa buông ra đã bị bóng đêm nuốt chửng. + Bà cụ Thi “ hơi điên ” chính là hệ quả tất yếu của một đời sống tù đọng, bế tắc nơi phố huyện điêu tàn. Cụ là “ hình ảnh nhãn tiÒn” vµ còng lµ “ h×nh mÉu trong t¬ng lai gÇn” cho mäi sè phËn.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> sống trong không gian ấy nếu không phá vỡ đợc sự bế tắc quẩn quanh. - Nhỏ nhoi, leo lét trong thế giới tối đen là “ ngọn đèn con ” của chị Tý. Dấu hiệu của sự sống đơng còn nhng yếu ớt mong manh. Dấu hiệu để ngời đọc thẩm thấu những xao động trong tâm hồn Liên : một quầng sáng trong đêm đen hay cũng là một “ đốm lửa ” trong tâm hồn đứa trẻ : Niềm mong ớc đổi đời và nỗi chờ mong - V¾t ngang kh«ng gian bãng ®en lµ “ lèi vÒ ” cña “ con tµu ¸nh s¸ng” : + Chë vÒ cho An - Liªn thÕ giíi tuæi th¬ g¾n liÒn víi kh«ng gian Hµ Néi – kh«ng gian ¸nh s¸ng “ rùc rì vµ huyªn n¸o ” . + ¸nh s¸ng huy hoµng do ®oµn tµu mang l¹i xua tan ®i bãng đêm hãi hùng của sự lịm chết. + Âm thanh cuối cùng của đêm do đoàn tàu mang lại phá vỡ đi sù im lÆng hè th¼m (dï chØ trong chèc l¹i). + “ Con tàu ánh sáng ” mang ớc mơ của hai đứa trẻ đi xa….

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Kh«ng gian nghÖ thuËt: Kh«ng gian ChiÒu. “Mét buæi chiÒu ªm ¶ nh ru” T©m tr¹ng nh©nvËt: “C¸i buån cña buæi chiÒu quª thÊm thÝa vµo t©m hån ng©y th¬ cña hai đứa trẻ.Liên thấy lòng buồn man mác tríc giê phót ngµy tµn”.. Kh«ng gian nghÖ thuËt Kh«ng gian §ªm Bãng tèi ¸nh s¸ng. Kh«ng gian nghÖ thuËt. Kh«ng -Tối hết cả con đờng - Khe ¸nh s¸ng gian Khuya th¨m th¼m, con s«ng… - C¸c ngâ vµo lµng sÇu - QuÇng s¸ng ®en h¬n n÷a. - Bãng tèi ngËp trµn - Hét s¸ng … trong đôi mắt Liên. T©m tr¹ng nh©n vËt “Vò trô th¨m th¼m bao la … ®Çy xa l¹ vµ bÝ mËt lµm mái trÝ nghÜ …”. “Thu nhá l¹i n¬i hµng níc cña chÞ Tý”.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Nh vËy, th«ng qua h×nh vÏ, gi¸o viªn võa kh¾c nhí cho häc sinh bằng trực quan lại vừa ghi nhớ cho học sinh bằng con đờng thính giác khi diễn giảng minh họa. Truyện “ Hai đứa trẻ ” tuy “ không có chuyÖn” nhng gîi ra rÊt nhiÒu nghÜ ngîi… c¸i c¶m xóc “ mªnh mang buån” nh tiÕng s¸o xa vêi tho¶ng bay lªn tõ mét bµi th¬ b»ng v¨n xu«i. Vµ cuèi cïng, ngêi ta nhËn ra tÊm lßng yªu th¬ng con ngêi của Thạch Lam gởi trong “ Hai đứa trẻ ” giữa “ một vũ trụ già ” .  Minh häa h×nh vÏ II : Nhìn vào sơ đồ, giáo viên chỉ cho học sinh “ nhận diện ” bốn mảng của cuộc đời Chí Phèo, hợp thành “ chân dung định mệnh ” cña mét sè phËn khæ ®au : - Quảng đời 1 : §ã lµ nçi ¸m ¶nh kinh khñng vÒ sè phËn mét con ngêi : Hài nhi Chí Phèo không phải là “ đấng đỏ hỏn ” đợc mẹ sinh thành và vũ trụ chào đón bằng tấm thảm lá thu vàng rực và tiếng sóng biển rì rào nh trong “ một con ngời ra đời” của Macxin-Gorky, mà là một đứa con bị từ chối. Trần truồng và xám ngắt trong chiếc váy đụp, vứt ở cái lò gạch cũ. Đây là nỗi trờng hận âm ỉ trong Chí Phèo để rồi sau này bật ra tiếng chửi xót đau : “ Hắn chửi đứa chết mẹ nào đã sinh ra h¾n”. ChÝ PhÌo hµi nhi l¹i tr¶i qua mét tuæi th¬ ®Çy “ xª dÞch ” : anh thả ống lơn nhặt đợc, chuyển tay qua bác phó cối rồi bà góa mù… Mét trÎ th¬ kh«ng cha kh«ng mÑ, kh«ng gèc g¸c quª h¬ng… LÇn l÷a lín lªn trong lµng Vò §¹i, tuy th©n thÓ lµnh lÆn nhng t©m hån ©m Ø mét nçi ®au. - Quảng đời 2 : Đội trời đạp đất rồi Chí Phèo cũng lớn lên. một anh canh điền khỏe mạnh và lơng thiện. Tâm hồn thuần hậu nguyên thủy nh đất quê h¬ng. Nhng råi bµ Ba kªu vµo… ChÝ thÊy nhôc chø kh«ng m¶y may nhục cảm (ngờ đâu hành vi đú đỡn của mụ đàn bà này mang họa đến cho anh). Chí cũng từng xây đắp một ớc mơ bình dị nh bao ngời bình thờng khác sống sau lũy tre xanh : có một mảnh đất làm nhà, chồng cuèc mín cµy thuª, vî dÖt v¶i, kh¸ gi¶ h¬n th× mua con lîn nu«i lµm vèn liÕng… Một quảng đời lơng thiện. Một khát khao bình dị đời thờng mà ta gÆp rÊt nhiÒu trong kh«ng gian sau lòy tre..

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Sơ đồ II : Chí Phèo với những mảng của một “Chân dung định mệnh”. Chí Phèo - đứa con Chí Phèo với quảng đời lơng ChÝ PhÌo - “con quû d÷” bÞ tõ chèi. thiÖn. cña lµng Vò §¹i.  Nçi ¸m ¶nh kinh  Anh canh ®iÒn hiÒn lµnh  Nh©n vËt bÞ hñy ho¹i : “C¸i khñng vÒ th©n phËn con ch¨m chØ. ®Çu th× träc lèc, c¸i r¨ng c¹o ngêi :  Mét chµng trai cã l¬ng tri, tr¾ng hín , c¸i mÆt th× ®en vµ - Vøt ë lß g¹ch cò. rÊt c¬ng c¬ng. Hai con m¾t ggiµu lßng tù träng : + TrÇn truång. - “Hai m¬i tuæi, ngêi ta êm gêm tr«ng gím chÕt”. + X¸m ng¾t. không là gỗ đá…”  Nh©n tÝnh bÞ hñy diÖt : - “Xª dÞch” cña mét tuæi - C¶m thÊy “nhôc” khi bµ Ba - “Ph¸ tan bao nhiªu c¬ th¬ d÷ déi : kªu vµo… nghiÖp”. Anh th¶ èng l¬n. - “Đạp đỗ hạnh phúc bao  Mét con ngêi víi íc m¬  nhiêu gia đình”. bình dị, đời thờng : B¸c phã cèi. + Có một mảnh đất cắm dùi. - “Làm chảy máu và nớc mắt  + Chång cuèc mín cµy thuª, bao nhiªu c¶nh yªn vui”. Bµ gãa mï. - Say khít, say v« tËn… vî dÖt v¶i… “con quû d÷” cña lµng Vò §¹i.. ChÝ PhÌo víi kh¸t väng hoµn l¬ng hµnh tr×nh “léi ngîc dßng…”  Lần đầu tiên trong đời hắn tỉnh ngộ và cũng là lần đầu tiên nhận diện đợc chính m×nh : + Đón nhận đợc những âm thanh của đời : TiÕng chim hãt - tiÕng gâ m¸i chÌo - tiÕng của những ngời đàn bà đi chợ về… B©ng khu©ng buån. M¬ hå buån. Cô độc.  Mèi t×nh ChÝ PhÌo - ThÞ Në : - Khóc vì cảm động… - 5 ngày hạnh phúc cháy đỏ khát vọng hoµn l¬ng. - Khãc v× uÊt hËn : Ngay c¶ thÞ Në, ngêi đàn bà duy nhất xem hắn là ngời lại cũng cù tuyÖt víi h¾n. - Đi đòi lơng thiện : Giết chết kẻ thù và tự giết mình để đợc thừa nhận là ngời.  Ng· xuèng ngay ngìng cña sù l¬ng thiÖn.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> - Quảng đời 3 : H¾n lï lï trë vÒ sau b¶y t¸m n¨m ®i tï biÖt tÝch. Nh©n d¹ng gớm ghiếc dự báo cho cái tâm tính hiền lơng xa không còn. Hắn đã bị Bá Kiến, kẻ “ khôn sóc đời ” cài bẫy và hiển nhiên trở thành tay chân đắc lực cho mình. Chí đã bán linh hồn cho quỷ. Đạp đổ - phá tan - lµm ch¶y m¸u vµ níc m¾t biÕt bao nhiªu c¶nh an vui. H¾n nh một “ con vật lạ ” bị ngời đời ghê tởm. Hắn thuộc dãy đồng đẳng với chó, bởi đáp lại lời hắn chửi chỉ là tiếng chó sủa (?!). Hắn lại bị cự tuyệt lần nữa : lần thứ nhất “ đứa chết mẹ nào sinh ra hắn ” đã từ chối quyền làm con của hắn. Còn lần thứ hai, ngời đời từ chối quyền lµm ngêi cña h¾n. H¾n ®ang trît s©u v« “ thÕ giíi cña quû d÷ ” , cña bÊt l¬ng. - Quảng đời 4 : Sau “ đêm trăng ở vờn chuối” với hành vi theo tiếng gọi của b¶n n¨ng sinh vËt, lÇn ®Çu tiªn h¾n tØnh sau mét c¬n say dµi v« tËn. Hắn chợt “ ngộ ” đợc mình khi quanh căn lều của hắn cuộc sống đang hiển nhiên tiếp diễn : Vũ trụ đẹp vô cùng với nắng ngoài kia rực rì vµ tiÕng chim hãt trong b×nh minh lªn. TiÕng gâ m¸i chÌo ®uæi c¸ trên sông nớc và tiếng những ngời đàn bà đi chợ về xôn xao trên đờng… Hắn thấy lòng “ bâng khuâng buồn ” , “ mơ hồ buồn ” và giằng xé và đau đớn nhất là nỗi cô độc. “ Hắn ở nửa cái dốc bên kia của đời”. Sự cô độc còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau. Cũng may Thị Nở vào… Hắn đã khóc tr ớc một tấm lòng của ngời đàn bà “ dở hơi ” . Chỉ có Thị xem hắn là ngời. “ H ơng vị cháo hành” hay chính là hơng vị tình yêu. Hắn mang ơn Thị… đùa giỡn với Thị nh đùa với mẹ. Hắn thấy lòng thành trẻ con vì hạnh phúc. Hắn lòng dặn lòng phải uống rợu in ít để “ tỉnh táo mà yêu nhau ” . Thị Nở đã “ mở đờng” cho “ hành trình lội ngợc dòng của Chí PhÌo tõ thÕ giíi quû d÷ vÒ l¹i thÕ giíi l¬ng thiÖn”. Nhng chÝnh ThÞ Në l¹i cù tuyÖt h¾n. Ba lÇn bÞ cù tuyÖt lµm h¾n uÊt hËn tËn cïng. H¾n l¹i khãc vµ “ quÇng s¸ng bèc lªn ” trong ®Çu hắn. Hắn đi đòi lơng thiện. Hắn giết chết kẻ thù, hắn không phải là AQ ngu muéi n÷a mµ lµ ngêi s¸ng suèt nhÊt lµng Vò §¹i. H¾n tù kÕt liễu đời mình để đợc thừa nhận là ngời. Hắn ngã xuống ngay ngỡng cöa cña sù l¬ng thiÖn. Tiếng chửi – tiếng kêu vang đòi lơng thiện và một thi thể giữa vũng máu tơi cứ trở đi trở lại trong độc giả. ám ảnh khôn nguôi..

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Sơ đồ III: Vẻ đẹp nhân vật Nguyệt đợc “phát hiện ” từ đôi mắt Lãm tơng quan với cờng độ ánh sáng - ánh trăng Thêng trùc trong t©m trÝ L·m lµ ngêi con g¸i “mÆc ¸o xanh…víi chiÕc lµn vµ chiÕc nãn trắng mới …khuôn mặt đẹp lộng lẫy đầy ¸nh tr¨ng.”. Dới làn bom đạn của kẻ thù : Lãm nhận ra “PhÈm chÊt anh hïng cña ngêi con g¸i tªn Tr¨ng” “ DËy lªn mét t×nh yªu NguyÖt gÇy nh mª muéi lÉn c¶m phôc”. L · m. Díi ¸nh tr¨ng trong nh b¹c: “ §«i m¾t t«i cho¸ng ngîp nh võa tr«ng vµo ¶o ¶nh. Tr¨ng s¸ng soi th¼ng vµo khu«n mÆt NguyÖt lµm cho khu«n mÆt t¬i m¸t ngêi lªn đẹp lạ thờng !”. Qua làn ánh đèn tù mù của đoàn xe xích: kịp nhận thấy “Một vẻ đẹp giản dị và m¸t mÎ nh n¬ng nói táa ra tõ nÐt mÆt, lêi nãi vµ tÊm th©n m¶nh dÎ …”. Qua ánh đèn gầm : “Một đôi gót chân hồng hồng, sạch sẽ, đôi dép cao su còng s¹ch sÏ …”. T×nh huèng truyÖn :. Yªu mµ cha gÆp gÆp mµ kh«ng hay Tìm mà chẳng thấy gần đấy mà xa vời nh “m¶nh tr¨ng cuèi rõng”..  Minh häa h×nh vÏ 3 : - T×nh huèng truyÖn : §©y lµ t×nh huèng hiÕm cã, bÊt ngê vµ rất đẹp. Cô gái trẻ trung nh trăng non đầu tháng ôm giữ trong lòng h×nh bãng mét ngêi con trai mµ m×nh cha tõng gÆp mÆt. Mét t×nh yªu ãng ¸nh nh sîi chØ xanh máng nh tr¨ng non nhng s¸ng trong v« cùng. Họ đã ngồi bên nhau trong một không gian rất ấm (cabin) mà vÉn kh«ng hay. §Ó råi håi hép t×m nhau th× kh«ng gÆp. Mét t×nh yªu lung linh, gần đấy mà xa vời nh mảnh trăng cuối rừng. Một cuộc kiÕm t×m trong kh«ng gian d¸t vµng ¸nh tr¨ng. - Vẻ đẹp nhân vật Nguyệt đợc “phát hiện” từ đôi mắt Lãm tơng quan với cờng độ ánh sáng - ánh trăng :.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Rõ ràng ánh trăng tăng dần lên trong truyện. Nguyệt cũng đẹp dần lên trong con mắt ngắm nhìn của Lãm : một vẻ đẹp tinh khiết, gi¶n dÞ, nÒn n· “m¸t mÎ nh s¬ng nói”. To¶ ra tõ nÐt mÆt, lêi nãi vµ tÊm th©n m¶nh dÎ. §Ñp trinh nguyªn thanh tho¸t kh«ng gîi ra mét ý niệm nhục cảm nào. Đợi đến lúc anh lái xe không còn nhầm trăng là pháo sáng nữa, thì cũng là lúc cô gái tên trăng đẹp đến tởng nh không cã thËt trong con m¾t cña anh : “§«i m¾t t«i cho¸ng ngîp nh võa trông vào ảo ảnh…”. Nhng phải chờ đợi đến tình huống đặc biệt này : Dới làn bom đạn của kẻ thù, mảnh trăng non của ngầm đá xanh mới chói ngời vẻ đẹp của phẩm chất anh hùng. Trong lòng Lãm “DËy lªn mét t×nh yªu NguyÖt gÇn nh mª muéi lÉn c¶m phôc”. Tõ đó, mảnh trăng non của trời đã quyện vào mảnh trăng non của đời anh. Thờng trực trong tâm trí anh là ngời con gái “mặc áo xanh… víi chiÕc lµn vµ chiÕc nãn tr¾ng míi… khu«n mÆt léng lÉy ®Çy ¸nh tr¨ng”. Nh vậy, nhờ sơ đồ này đợc vẽ to treo lên bảng nh đồ dùng dạy häc, gi¸o viªn cã thÓ diÔn gi¶ng mét c¸ch cã hÖ thèng, dÔ ghi nhí cho học trò. Từ sơ đồ này có thể làm hiển lộ “vẻ đẹp trữ tình – lãng m¹n” cña truyÖn, cã thÓ chøng minh thiÕu ®i ¸nh tr¨ng th× truyÖn mÊt ®i bÇu kh«ng khÝ th¬ méng vµ sù lung linh cña mét t×nh yªu. C/ Kinh nghiÖm rót ra tõ ph¬ng ph¸p : a) PhÐp so s¸nh víi c¸ch d¹y truyÒn thèng : Phơng pháp dạy theo “sơ đồ hóa” này rất phù hợp với phơng pháp dạy hiện đại : + Phát huy đợc tính chủ động của học sinh. + Häc sinh gi÷ vai trß chñ thÓ trong giê häc khi thÇy gi¸o gîi mở thông qua “sơ đồ”. + Học sinh nắm đợc cốt truyện, khắc nhớ sâu những “điểm s¸ng”, “®iÓm l¹” cña t¸c phÈm. b)Nh÷ng u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy : - Thầy giáo tiết kiệm đợc thời gian để diễn giảng, minh họa và t¹o t×nh huèng cho häc trß th©m nhËp s©u t¸c phÈm. - T¹o høng thó cho häc trß, chøng minh cho c¸c em thÊy r»ng : đó là “Toán học trong thi ca”, là “Thi trung hữu họa”, là “lĩnh vực của cái độc đáo”. D/ KÕt luËn : C¸ch lµm nµy cã thÓ ¸p dông cho c¸c t¸c phÈm v¨n xu«i kh¸c trong ch¬ng tr×nh phæ th«ng nh : Vî chång A Phñ, Mïa L¹c, §êi Thừa, Ngời lái đò sông Đà. ở đây, tôi chỉ xin bày tỏ với đồng nghiệp ngỏ hầu đợc đóng góp ý kiến xây dựng. Bản thân tôi tự thấy có hiệu quả khi giảng dạy nên chân thành bày tỏ cùng đồng nghiệp. Ngêi viÕt. NguyÔn H÷u Hng.

<span class='text_page_counter'>(9)</span>

<span class='text_page_counter'>(10)</span>