(Luận văn thạc sĩ) bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận hồng bàng, thành phố hải phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NỘI VỤ

…………/…………

……/……

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

NGUYỄN BÌNH ĐỊNH

BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ
TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC
TIỄN QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

HÀ NỘI - NĂM 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NỘI VỤ

…………/…………

……/……

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

NGUYỄN BÌNH ĐỊNH

BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ
TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC
TIỄN QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH

Chun ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 8 38 01 02

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TSKH. ĐÀO TRÍ ÚC

HÀ NỘI - NĂM 2019


LỜI CAM ĐOAN
Đây là cơng trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các thông tin, số
liệu và kết quả trong đề tài này hoàn toàn trung thực, nguồn gốc rõ ràng và
xuất phát từ thực tế nghiên cứu. Tên luận văn khơng trùng lặp với bất cứ cơng
trình nghiên cứu nào đã được công bố.
Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2019
Học viên

Nguyễn Bình Định


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi
đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy, cơ giáo, đồng nghiệp, bạn

bè, gia đình và người thân.
Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành
chính Quốc gia, các thầy, cơ giáo đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi về mọi
mặt trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành nhất đến
GS.TSKH. Đào Trí Úc đã dành nhiều thời gian, cơng sức và sự tâm huyết hướng
dẫn và giúp đỡ tơi hồn thành luận văn này.
Và cuối cùng, tơi cảm ơn gia đình, bạn bè những người đã luôn bên
cạnh, tạo mọi điều kiện tốt nhất về tinh thần, vật chất, thời gian để tơi hồn
thành khóa học này.
Trân trọng cảm ơn!
Học viên

Nguyễn Bình Định


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
- NNPQ

: Nhà nước pháp quyền

- ĐTVAHS

: Điều tra vụ án hình sự

- TTHS

: Tố tụng hình sự

- CQĐT

: Cơ quan điều tra

- CAND

: Cơng an nhân dân

- BLTTHS

: Bộ luật tố tụng hình sự

- XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

- QCN

: Quyền con người


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT
KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ
ÁN HÌNH SỰ .................................................................................................... 7
1.1. Quan niệm về quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra
vụ án hình sự ..................................................................................................... 7
1.1.1. Khái niệm giai đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................ 7
1.1.2. Khái niệm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ
án hình sự ........................................................................................................ 10

1.1.3. Đặc điểm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ
án hình sự ........................................................................................................ 11
1.2. Quan niệm về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................................................. 13
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về
thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................... 13
1.2.2. Vai trò của bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................................................. 17
1.2.3. Nội dung bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự ...................................................................................... 20
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện bảo đảm quyền bất khả xâm phạm
về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự .......................................... 25
1.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân
thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự ....................................................... 25
1.3.2. Các điều kiện bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................................................. 28
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 34


Chương 2. ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ
XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN
HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI QUẬN HỒNG BÀNG,
THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ........................................................................... 35
2.1. Điều chỉnh pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự ............................................................. 35
2.1.1. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự trước
khi ban hành Hiến pháp năm 2013.................................................................. 35
2.1.2. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự theo
Hiến pháp năm 2013 và các văn bản pháp luật hiện hành .............................. 38
2.2. Thực trạng bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn

điều tra vụ án hình sự tại quận hồng bàng, thành phố hải phòng ................... 46
2.2.1. Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể đối với người bị bắt, tạm
giữ tại quận Hồng Bàng .................................................................................. 46
2.2.2. Bảo đảm quyền không bị tra tấn, đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô
nhân đạo hoặc hạ nhục trong giai đoạn điều tra.............................................. 49
2.3. Đánh giá thực trạng bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại quận hồng bàng ...................................... 52
2.3.1. Ưu điểm ................................................................................................. 52
2.3.2. Hạn chế.................................................................................................. 53
2.2.3. Nguyên nhân của ưu điểm và hạn chế .................................................. 54
Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................... 59
Chương 3. TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM
THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC
TIỄN QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ............................ 60
3.1. Quan điểm tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự ...................................................................... 60


3.1.1. Tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều
tra vụ án hình sự phải gắn với việc thực hiện mục tiêu xây dựng và hoàn thiện
nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân
dân ................................................................................................................... 60
3.1.2. Tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều
tra vụ án hình sự phải gắn với cơng tác đấu tranh phịng, chống tội phạm và
cải cách tư pháp ............................................................................................... 61
3.1.3. Tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều
tra vụ án hình sự phải phù hợp với yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế .. 62
3.2. Giải pháp tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự ...................................................................... 64
3.2.1. Nhóm giải pháp chung .......................................................................... 64

3.2.4. Bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của công dân trong trong điều tra vụ
án hình sự ........................................................................................................ 72
3.2.5. Xử lý đối với hành vi vi phạm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong điều tra vụ án hình sự............................................................................. 73
3.2.6. Bảo đảm các điều kiện vật chất, phương tiện cho các cơ quan tiến hành
điều tra vụ án hình sự ...................................................................................... 76
Tiểu kết Chương 3 ........................................................................................... 77
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 78
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 79


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người là những giá trị cao quý, kết tinh từ nền văn hóa của
tất cả các dân tộc trên thế giới, là tiếng nói chung của tồn nhân loại với mục
đích bảo vệ nhân phẩm và hạnh phúc của con người. Quyền con người mang
tính phổ quát, thuộc về bản chất, gắn liền với các hoạt động xã hội, các mối
quan hệ xã hội và các phương thức sống của cá nhân. Quyền con người là
biểu hiện của các tiêu chí tác động qua lại, củng cố các mối liên hệ, phối hợp
hành động và hoạt động giữa con người và con người, ngăn ngừa các mâu
thuẫn đối đầu và xung đột giữa họ trên cơ sở kết hợp tự do cá nhân với tự do
của những người khác, với hoạt động bình thường của nhà nước và xã hội.
Những quyền như quyền được sống, quyền được tôn trọng danh dự, nhân
phẩm, được bất khả xâm phạm về thân thể, được tự do ngơn luận, tự do chính
kiến, tự do tín ngưỡng, được tham gia vào các q trình chính trị là những
điều kiện cần thiết để con người tổ chức đời sống trong xã hội văn minh và
cần phải được Nhà nước thừa nhận và bảo vệ một cách vô điều kiện.
Quyền bất khả xâm phạm về thân thể là một trong các quyền cơ bản
của con người, được ghi nhận tại Tuyên ngôn nhân quyền của Liên Hợp Quốc
năm 1948 (Universal Declaration of Human Rights - UDHR), Công ước quốc

tế về các quyền dân sự và chính trị 1966 (International Covenant on Civil and
Political Rights - ICCPR) và được Việt Nam cam kết thực hiện thông qua sự
kiện gia nhập Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ngày
24/9/1982. Hiến pháp năm 2013 đã quy định theo hướng: Quyền bất khả xâm
phạm về thân thể là quyền tự nhiên, quyền bẩm sinh của con người; đồng thời
quy định rõ nội hàm và các yêu cầu của quyền này. Việc Hiến định rõ ràng,
cụ thể nguyên tắc này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhằm ngăn chặn mọi

1


hành vi tùy tiện xâm phạm về thân thể, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con
người, có cơ chế để bảo vệ tốt hơn quyền con người nhất là trong hoạt động
điều tra các vụ án hình sự.
Hoạt động điều tra là quá trình tố tụng hình sự nhằm xác định sự thật
của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ. Hoạt động điều tra các
vụ án hình sự giúp tăng cường pháp chế, bảo vệ các quyền và tự do của công
dân, cùng với các hoạt động tố tụng hình sự khác góp phần có hiệu quả vào
cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm trong tồn xã hội.
Bảo vệ quyền con người nói chung và quyền bất khả xâm phạm về thân
thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự là một bộ phận của bảo đảm
quyền con người nói chung được ghi nhận trong các đạo luật của hệ thống
pháp luật Việt Nam. Bảo vệ quyền con người là Nhà nước bằng sức mạnh và
ý chí của mình để các quyền con người không bị xâm phạm và được thực thi
trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế - xã hội.
Để bảo đảm bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các
vụ án hình sự đã đặt ra nhiều vấn đề lý luận, pháp lý cần phải được giải đáp
thấu đáo, có căn cứ khoa học và thực tiễn. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài
“Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra vụ
án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng” là yêu cầu

khách quan và tất yếu, cấp thiết cả về lý luận, pháp lý và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn
Trong khoa học pháp lý nước ta, vấn đề bảo đảm quyền con người nói
chung, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự nói
riêng được nhiều tác giả nghiên cứu trong các cơng trình với các góc độ khác
nhau, chẳng hạn:
Từ góc độ nghiên cứu về bảo đảm quyền con người nói chung trong
NNPQ có các cơng trình của các tác giả sau: Tường Duy Kiên "Nhà nước

2


pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với việc bảo đảm quyền con người",
Nhà xuất bản Tư pháp năm [18]; GS.TS. Trần Ngọc Đường với "Quyền con
người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam", Nhà xuất bản Chính trị quốc gia [13]… Các cơng trình này đã phân
tích u cầu của nhà nước pháp quyền trong bảo đảm quyền con người, đánh
giá thực trạng và chỉ ra những ưu điểm cũng như hạn chế cần khắc phục.
Từ góc độ khoa học luật chuyên ngành, cũng đã có nhiều cơng trình về
bảo vệ quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hoặc tư pháp hình sự được
cơng bố như: Sách chun khảo “Quyền con người” [39]và “Cơ chế bảo đảm
và bảo vệ quyền con người” [38] do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, NXB
khoa học xã hội; "Luật tố tụng hình sự Việt Nam với việc bảo vệ quyền con
người" đề tài nghiên cứu khoa học của Nguyễn Ngọc Chí - Khoa Luật, Đại
học Quốc gia Hà Nội [6]; "Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự Việt
Nam" của Nguyễn Quang Hiền, Luận án tiến sĩ Luật học [15]; "Những vấn đề
lý luận về bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố
tụng hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam" do Lê
Cảm, Nguyễn Ngọc Chí, Trịnh Quốc Toản đồng chủ biên, Đề tài khoa học
cấp Đại học Quốc gia Hà Nội [5]; "Bảo đảm quyền con người trong hoạt

động tư pháp ở Việt Nam hiện nay", của Nguyễn Huy Hoàng, Luận án tiến sĩ
Luật học [16]; “Bảo đảm quyền con người trong hoạt động xét xử vụ án hình
sự” của Ngơ Thị Thanh, Luận văn thạc sĩ Luật học Khoa Luật - Đại học quốc
gia Hà Nội [33]; “Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam”, Luận án Tiến sĩ Luật học của Lại Văn
Trình, Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh [35]... Trong các cơng trình này, các
tác giả nghiên cứu việc bảo vệ quyền con người trong hoạt động tư pháp nói
chung, kể cả hình sự, tố tụng hình sự và dân sự. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu
xuất phát từ phân tích quyền và nghĩa vụ tố tụng của người tham gia tố tụng

3


mà chưa đi sâu nghiên cứu các chế định liên quan khác nhau như các nguyên
tắc tố tụng hình sự, các thủ tục tố tụng hình sự, các biện pháp cưỡng chế tố
tụng liên quan đến quyền con người của người bị tạm giữ, tạm giam.
Qua khảo cứu các công trình trên đây cho thấy, các cơng trình khoa học,
các bài báo, luận văn, luận án, sách chuyên khảo trong chừng mực nhất định
đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng về bảo
đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Tuy vậy, cho đến nay chưa có
cơng trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên biệt về bảo đảm quyền
bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự dưới góc độ Luật
Hiến pháp và Luật Hành chính.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích tổng quát của luận văn là xây dựng luận cứ khoa học cho các
giải pháp tang cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải
Phòng trong thời gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ
nghiên cứu sau:
- Làm rõ cơ sở lý luận về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự thơng qua việc nêu và phân tích
khái niệm, nội dung, các yếu tố ảnh hưởng cũng như điều kiện bảo đảm thực
hiện.
- Phân tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật về bảo đảm quyền
bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự theo
quy định hiện hành và thực tiễn thực hiện tại quận Hồng Bàng, thành phố Hải
Phòng.

4


- Đề xuất các giải pháp nhằm tang cường bảo đảm quyền bất khả xâm
phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự trong thời gian tới.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Những vấn đề lý luận và pháp lý liên quan đến bảo đảm quyền bất khả
xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Các quy định về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về
thân thể theo Hiến pháp năm 2013 và các văn bản pháp luật liên quan trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
- Về không gian: Các số liệu minh chứng liên quan đến đề tài được tập
hợp theo báo cáo của Công an quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng.
- Về thời gian: Từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2019.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn
Lấy lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng
như quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước Việt Nam về bảo đảm

quyền con người nói chung và bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nói riêng.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng là phân tích, tổng
hợp, lịch sử, so sánh, thống kê...
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Kết quả nghiên cứu đề tài có những đóng góp về mặt lý luận và thực
tiễn sau:
Về lý luận, những kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là những bổ sung
quan trọng cho khoa học Luật Hiến pháp và Luật Hành chính; góp phần hồn
thiện hệ thống lý luận về quyền con người và bảo đảm quyền bảo đảm quyền
bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.

5


Về thực tiễn, những kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn có thể giúp
các nhà quản lý trong tham mưu, đề xuất hồn thiện chính sách, pháp luật về
bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3
chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm
thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự.
Chương 2: Điều chỉnh pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm
thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và thực trạng thực hiện tại quận
Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng.
Chương 3: Quan điểm và giải pháp tăng cường bảo đảm quyền bất khả
xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tại
quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng.

.

6


Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ
XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA
VỤ ÁN HÌNH SỰ

1.1. Quan niệm về quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự
1.1.1. Khái niệm giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Điều tra là hoạt động có mục đích khám phá sự thật khách quan phục vụ
nhu cầu của con người. Trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm, điều tra là
hoạt động khám phá, phát hiện tội phạm. Hoạt động điều tra được nhìn nhận
và quy định khác nhau ở các quốc gia phụ thuộc vào quan điểm chính trị,
chính sách hình sự, trình độ và cách thức tổ chức bộ máy phòng, chống tội
phạm ở từng nước.
Trong khoa học pháp lý Việt Nam tồn tại các quan điểm khác nhau về
hoạt động điều tra: Từ điển Luật học giải thích: “Điều tra là cơng tác trong tố
tụng hình sự được tiến hành nhằm xác định sự thật của vụ án một cách khách
quan, toàn diện và đầy đủ” [36]. Theo Từ điển Bách khoa CAND Việt Nam
(2005) thì “ĐTVAHS là hoạt động điều tra theo pháp luật TTHS của CQĐT
và các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra,
nhằm xác định sự thật của vụ án, lập hồ sơ đề nghị xử lý, tìm ra nguyên nhân
và điều kiện phạm tội, yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện
pháp khắc phục và ngăn ngừa” [37].
Trong cuốn Tìm hiểu Luật Tố tụng hình sự, một nhóm tác giả cùng
thống nhất giải thích: “Điều tra là một giai đoạn của q trình tố tụng hình

sự, trong đó cơ quan điều tra áp dụng các biện pháp do Luật tố tụng hình sự

7


quy định để xác định tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội, Viện kiểm
sát kiểm sát hoạt động điều tra, quyết định truy tố bị can làm cơ sở cho việc
xét xử của Tòa án” [10] hoặc “Điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn tố
tụng hình sự, trong giai đoạn này cơ quan điều tra áp dụng mọi biện pháp do
Bộ luật tố tụng hình sự quy định để xác định tội phạm và người phạm tội”
[12] hoặc “Điều tra tội phạm là giai đoạn đầu, giữ vai trò rất quan trọng
trong tố tụng hình sự (TTHS). Giai đoạn này kéo dài, rất phức tạp và có ý
nghĩa chi phối cả tiến trình tố tụng” [21].
Từ những phân tích trên đây có thể hiểu: Điều tra vụ án hình sự là giai
đoạn TTHS thứ hai, trong đó cơ quan Điều tra căn cứ vào các quy định của
pháp luật TTHS và dưới sự kiểm sát của Viện kiểm sát tiến hành các biện
pháp cần thiết nhằm thu thập và củng cố các chứng cứ, nghiên cứu các tình
tiết của vụ án hình sự, phát hiện nhanh chóng và đầy đủ tội phạm, cũng như
người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm tội để truy cứu trách nhiệm hình
sự, đồng thời bảo đảm cho việc bồi thường thiệt hại về vật chất do tội phạm
gây nên và trên cơ sở đó quyết định: Đình chỉ điều tra vụ án hình sự hoặc
chuyển tồn bộ các tài liệu của vụ án đó cho Viện kiểm sát kèm theo kết luận
điều tra và đề nghị truy tố bị can.
Điều tra vụ án hình sự là một quá trình áp dụng pháp luật rất phức tạp,
được tiến hành với mục đích làm rõ sự thật khách quan tồn diện về vụ án
hình sự. Trong giai đoạn điều tra, CQĐT được tiến hành các hoạt động điều
tra theo qui định của Bộ luật TTHS để thu thập chứng cứ, bao gồm chứng cứ
xác định có tội, chứng cứ xác định vơ tội, chứng cứ xác định tình tiết tăng
nặng và chứng cứ xác định tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can
cũng như những chứng cứ xác định các tình tiết khác của vụ án.

Trong q trình điều tra, CQĐT có quyền sử dụng những biện pháp được
quy định trong BLTTHS: tiếp nhận và xử lý tố giác, tin báo về tội phạm và

8


kiến nghị khởi tố; áp dụng những biện pháp ngăn chặn; tiến hành các biện
pháp điều tra cụ thể; yêu cầu các cơ quan, tổ chức và cá nhân cung cấp tài liệu
và trình bày những tình tiết làm sáng tỏ vụ án; có thể sử dụng các phương tiện
kỹ thuật để phát hiện, ghi nhận, mô tả, thu lượm, bảo quản dấu vết, tài liệu;
phương tiện giao thông, thông tin liên lạc, các loại vũ khí… Đồng thời được
phép huy động các lực lượng (các cơ quan, tổ chức, đồn thể quần chúng,
cơng dân) tham gia vào hoạt động điều tra, giúp CQĐT giải quyết các yêu cầu
cụ thể trong điều tra vụ án, như: truy bắt thủ phạm theo dấu vết nóng; bảo vệ
hiện trường, cấp cứu người bị nạn, bảo vệ tài sản, hạn chế tới mức thấp nhất
thiệt hại do tội phạm gây ra; truy tìm những người làm chứng, người bị hại,
vật chứng của vụ án; phát hiện thu thập những tài liệu, chứng cứ của vụ án;
giúp đỡ Cơ quan điều tra về địa điểm, phương tiện vật chất tạo điều kiện cho
quá trình tổ chức và tiến hành các hoạt động điều tra…
Với tính chất là một giai đoạn độc lập của tố tụng hình sự, giai đoạn điều
tra vụ án hình sự có chức năng thực hiện các nhiệm vụ cụ thể nhằm áp dụng
các biện pháp cần thiết do luật định để chứng minh việc thực hiện tội phạm và
người phạm tội, xác định rõ những nguyên nhân và điều kiện phạm tội, đồng
thời kiến nghị các cơ quan và tổ chức hữu quan áp dụng đầy đủ các biện pháp
khắc phục và phòng ngừa tội phạm; Thời điểm của giai đoạn này được bắt
đầu từ khi cơ quan (người) tiến hành tố tụng hình sự có thẩm quyền ra quyết
định khởi tố vụ án hình sự và kết thúc bằng bản kết luận điều tra và quyết
định của Cơ quan Điều tra về việc đề nghị Viện kiểm sát truy tố bị can trước
Tịa án hoặc đình chỉ vụ án hình sự tương ứng.
Nhiệm vụ của giai đoạn điều tra là xác định tội phạm và người thực hiện

tội phạm; xác định thiệt hại do tội phạm gây ra; xác định nguyên nhân và điều
kiện phạm tội, yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp khắc
phục và ngăn ngừa.

9


1.1.2. Khái niệm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự
Quyền bất khả xâm phạm về thân thể là một trong những quyền con
người cơ bản được ghi nhận trong các văn bản pháp lý quốc tế và pháp luật
trong nước. Tại Điều 5 của Tun ngơn tồn thế giới về nhân quyền năm
1948 quy định: “Không ai bị tra tấn hay bị đối xử, trừng phạt tàn bạo, vô
nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm” [20]; Điều 7 Công ước quốc tế về các
quyền dân sự, chính trị năm 1966 nêu rõ: “Khơng ai có thể bị tra tấn, đối xử
hoặc trừng phạt tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ thấp phẩm giá; khơng ai có thể
bị sử dụng để làm thí nghiệm y học hoặc khoa học mà khơng có sự đồng ý tự
nguyện của người đó” [9].
Bên cạnh đó, vấn đề tra tấn còn được đề cập trong một số điều ước quốc
tế về quyền con người, đặc biệt là Cơng ước về Chống tra tấn và các hình
thức đối xử, trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm năm
1984 (Việt Nam gia nhập công ước này từ ngày 28 tháng 11 năm 2014).
Bất khả xâm phạm về thân thể là một trong những quyền cơ bản của con
người được quy định trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác của nước
ta. Đặc biệt, trong tố tụng hình sự pháp luật cho phép trong những trường hợp
nhất định các biện pháp cưỡng chế hình sự nói chung, biện pháp hạn chế
quyền bất khả xâm phạm về thân thể có thể được áp dụng nhằm phát hiện
nhanh chóng, xử lý kịp thời, cơng minh tội phạm và người phạm tội thì việc
bảo đảm quyền này càng có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm quyền con
người.

Từ khái niệm về điều tra vụ án hình sự và các quy định về quyền bất khả
xâm phạm về thân thể trong các văn bản pháp lý quốc tế, có thể hiểu: Quyền
bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự là quyền được
pháp luật bảo hộ về tự do thân thể, không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục

10


hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm trái pháp luật thân thể
của người bị điều tra trong q trình cơ quan có thẩm quyền tiến hành hoạt
động điều tra các vụ án hình sự.
1.1.3. Đặc điểm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự
Thứ nhất, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình
sự là quyền tự nhiên của con người.
Kể từ khi thế giới lồi người được hình thành, quyền con người đã được
bảo vệ, biểu hiện dưới nhiều hình thái khác nhau. Quyền con người là những
giá trị cao quý, kết tinh từ nền văn hóa của tất cả các dân tộc trên thế giới. Đây
là tiếng nói chung, mục tiêu chung và phương tiện chung của toàn nhân loại để
bảo vệ và thúc đẩy nhân phẩm, hạnh phúc của mọi con người [19, tr. 19].
Quyền con người là một phạm trù đa diện, do đó có nhiều định nghĩa
khác nhau. Tính phù hợp của các định nghĩa hiện có về quyền con người phụ
thuộc vào sự nhìn nhận chủ quan của mỗi cá nhân. Tuy nhiên, ở cấp độ quốc
tế có một định nghĩa của Văn phịng cao ủy Liên hiệp quốc về quyền con
người thường được các nhà nghiên cứu trích dẫn. Theo định nghĩa này, quyền
con người là những đảm bảo pháp lý tồn cầu có tác dụng bảo vệ các cá
nhân và các nhóm chống lại những hành động hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn
hại đến nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản của con người [40].
Quyền con người là một phạm trù lịch sử cụ thể, là giá trị xã hội cao quý
nhất được thừa nhận chung của nền văn minh nhân loại và là đặc trưng tự

nhiên vốn có cần được tôn trọng và không thể bị tước đoạt của bất kỳ cá nhân
nào sinh ra trên trái đất, đồng thời phải được bảo vệ bằng pháp luật bởi các
quốc gia thành viên Liên hiệp quốc, cũng như bởi cộng đồng quốc tế.
Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự là
quyền bẩm sinh, vốn có của con người và được áp dụng bình đẳng, không

11


phân biệt đối xử vì bất cứ lý do gì cho tất cả các chủ thể tham gia vào họat
động điều tra các vụ án hình sự. Các cơ quan tiến hành tố tụng có nghĩa vụ
tơn trọng và đảm bảo quyền bất khả xâm phạm về thân thể của các chủ thể có
liên quan trong q trình điều tra các vụ án hình sự. Quyền bất khả xâm phạm
về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự là một trong những
quyền con người được Hiến pháp nước ta ghi nhận, bảo vệ và được cụ thể hóa
trong các luật có liên quan nhất là Bộ luật tố tụng hình sự. Do đó, quyền bất
khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự chịu sự
điều chỉnh của Bộ luật Tố tụng hình sự.
Thứ hai, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình
sự có thể bị hạn chế trong một số trường hợp theo quy định của pháp luật tố
tụng hình sự.
Tố tụng hình sự là hoạt động phát hiện và xử lý hành vi nguy hiểm cao cho
xã hội mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm nhằm bảo vệ trật tự pháp luật,
lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơng dân. Vì vậy, hoạt động tố
tụng hình sự gắn liền chặt chẽ với quyền con người. Để đạt được mục đích phát
hiện, điều tra, xử lý chính xác, khách quan tội phạm và người phạm tội, Nhà
nước phải ban hành một số quy định hạn chế quyền con người của cơng dân nói
chung, người tham gia tố tụng nói riêng trong một số trường hợp.
Thứ ba, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình
sự xác định trách nhiệm của cơ quan, người tiến hành điều tra trong việc tôn

trọng các quyền, nghĩa vụ cơ bản của con người.
Về cơ bản, các quy định của pháp luật Việt Nam đã thể hiện rõ những tư
tưởng bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về thân thể, sức khỏe, danh dự, nhân
phẩm của con người. Nhà nước Việt Nam chủ trương bảo vệ quyền con người,
song cũng sẵn sàng nghiêm trị những hành vi vi phạm pháp luật nhằm đảm bảo
môi trường lành mạnh cho tồn xã hội, vì lợi ích của mỗi người dân. Theo đó,

12


tất cả những hành vi trái luật, bức cung, dùng nhục hình… đều là những hành
động xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan tiến hành tố tụng và xâm
phạm các quyền dân chủ cơ bản của con người và đều phải bị xử lý.
1.2. Quan niệm về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm
về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
1.2.1.1. Khái niệm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Bảo đảm quyền con người, quyền cơng dân là việc Nhà nước chính thức
ghi nhận các quyền đó bằng pháp luật đồng thời, các chủ thể (cơ quan nhà
nước, tổ chức xã hội, cá nhân) thực hiện các nghĩa vụ, trách nhiệm của mình,
tạo điều kiện cho chủ thể quyền tiếp cận, hưởng thụ được các quyền đó trên
thực tế.
Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học: “Bảo đảm là làm cho
chắc chắn thực hiện được, giữ gìn được hoặc có đầy đủ những gì cần thiết.
Nói chắc chắn để cho người khác yên lòng. Nhận và chịu trách nhiệm làm
tốt“ [22, tr. 38]. Có tác giả cho rằng bảo đảm là sự tôn trọng, bảo vệ và thực
hiện quyền của chủ thể [14, tr.34]. Quan niệm này hợp lý khi khẳng định nội
hàm của khái niệm “bảo đảm” là thực hiện quyền của chủ thể. Tuy nhiên, cho

rằng “bảo đảm” gồm tôn trọng, bảo vệ, thực hiện quyền thì chưa hồn tồn
đầy đủ vì Hiến pháp năm 2013 khẳng định bảo đảm là nhiệm vụ độc lập với
tôn trọng, bảo vệ. Điều 3 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Nhà nước bảo
đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ
và bảo đảm quyền con người, quyền công dân”. Tiếp đó, Điều 14 Hiến pháp
khẳng định: “Ở nước Cộng hịa XHCN Việt Nam, các quyền con người, quyền

13


cơng dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được cơng nhận, tơn
trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”.
Từ những phân tích trên đây có thể hiểu: Bảo đảm là trách nhiệm của
một chủ thể (cá nhân, tổ chức) phải làm cho quyền và lợi ích của chủ thể bên
kia chắc chắn thực hiện được, được giữ gìn, nếu xảy ra thiệt hại thì phải bồi
thường.
Trong xã hội văn minh, quyền con người và quyền công dân là những
giá trị thiêng liêng. Hiến pháp của nhiều quốc gia khẳng định quyền bất khả
xâm phạm về thân thể như một nguyên tắc không chỉ đối với quan hệ nhà
nước – cá nhân mà còn là nền tảng sống còn của chế độ dân chủ. Đối với Nhà
nước pháp quyền, việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền
công dân vừa là phương tiện, vừa là cứu cánh cho sự tồn tại và phát triển đất
nước. Hiến pháp với tư cách là đạo luật gốc của quốc gia, là một văn bản giới
hạn chính quyền để bảo vệ nhân quyền, bởi vậy, cần phải tuyên bố một cách
công khai, minh bạch và có thiện chí trách nhiệm của chính quyền đối với giá
trị quyền con người, quyền công dân như những giá trị trân quý nhất và là lẽ
sống duy nhất của chính mình.
Quyền con người và bảo vệ quyền con người luôn là vấn đề quan tâm
hàng đầu của mỗi quốc gia. Trong tố tụng hình sự, việc giải quyết vụ án
không thể tách rời việc bảo vệ quyền con người trong đó có quyền bất khả

xâm phạm về thân thể, nhất là trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự.
Bảo đảm quyền con người nói chung và quyền bất khả xâm phạm về
thân thể nói riêng trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là bảo đảm dân chủ,
bảo đảm hiệu quả, hiệu lực nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của
con người. Đây khơng chỉ là nội dung, bản chất mà cịn là mục tiêu mà Đảng
và Nhà nước ta luôn hướng tới khi xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

14


Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ
án hình sự là một trong những nguyên tắc cơ bản, yêu cầu quan trọng của tố
tụng hình sự. Trong tố tụng hình sự, nơi mà pháp luật cho phép trong những
trường hợp nhất định các biện pháp cưỡng chế tố tụng nói chung, biện pháp
hạn chế quyền bất khả xâm phạm về thân thể có thể được áp dụng nhằm đạt
được mục đích phát hiện nhanh chóng, xử lý cơng minh tội phạm và người
phạm tội thì ngun tắc này lại càng có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo
đảm quyền con người.
Từ những phân tích trên có thể hiểu: Bảo đảm quyền quyền bất khả xâm
phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là những biện pháp,
cách thức mà cơ quan/ người tiến hành điều tra vụ án hình sự phải thực hiện
để đối tượng điều tra được tiếp cận, hưởng thụ được các quyền của họ theo
quy định của pháp luật.
1.2.1.2. Đặc điểm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể
trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ
án hình sự mang tính chất đặc thù xuất phát từ những đặc điểm của tố tụng
hình sự là một lĩnh vực hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước mà ở đó, việc
hạn chế các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân là không thể tránh khỏi,

đồng thời các quyền và lợi ích đó có thể bị xâm phạm một cách nghiêm trọng
bởi những người đại diện cho cơng quyền. Tính chất đặc thù của hoạt động
này được thể hiện qua các đặc điểm sau đây:
Thứ nhất, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự là một trong những hợp phần có tính chất đặc thù của
bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Ở mức độ khái quát nhất, bảo
đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình
sự là những yếu tố để quyền con người được ghi nhận, thực thi trong quá trình

15


điều tra vụ án nhằm tôn trọng phẩm giá con người trong mọi hồn cảnh, thể
hiện tính dân chủ và nhân đạo của tố tụng hình sự.
Thứ hai, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự cùng với các nguyên tắc cơ bản khác của tố tụng hình
sự góp phần làm cho quá trình tố tụng trong thực tế được vận hành một cách
thống nhất, đồng bộ, đạt hiệu quả cao, tạo cơ sở cho việc hoàn thiện, định
hướng cho việc xây dựng pháp luật tố tụng hình sự.
Thứ ba, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn
điều tra vụ án hình sự có vai trò quan trọng trong việc biến những nỗ lực,
những ý tưởng tiến bộ của nhân loại trong các quy định pháp luật trở thành
hiện thực trong thực tiễn giải quyết vụ án hình sự. Nói cách khác, bản thân
các qui định pháp luật về quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự đã là một thành tố quan trọng trong việc bảo
đảm quyền con người nhưng chỉ dừng lại ở đó quyền con người trong tố tụng
hình sự sẽ khơng có trong thực tế và những qui phạm pháp luật sẽ trở thành
vơ nghĩa. Vì vậy, hình thành cơ chế bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm
về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là địi hỏi khách quan mang
tính chất quyết định mà nhà nước nào cũng cần quan tâm.

Thứ tư, trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền bất khả xâm
phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Để duy trì, đảm bảo
được quyền bất khả xâm phạm về thân thể thì trách nhiệm của Nhà nước là vơ
cùng quan trọng. Trong q trình xây dựng, ban hành các văn bản pháp luật,
luôn phải đề cao quyền con người với tinh thần “tất cả từ con người và vì con
người” để ban hành những quy định pháp luật phù hợp, thiết thực nhất gần
gũi với những khía cạnh của đời sống. Bên cạnh đó cũng cần có những biện
pháp xử lí chặt chẽ, nghiêm khắc và thích đáng đối với những hành vi xâm
hại đến quyền con người bởi do tính chất đặc thù, nên trong quá trình điều tra

16


vụ án hình sự, người tiến hành các hoạt động điều tra có quyền thực hiện
những hoạt động nhất định và nó có thể vượt quá giới hạn cho phép, xâm
phạm quyền con người, quyền cơng dân. Do đó, quy định về quyền bất khả
xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nhằm ngăn ngừa
sự vi phạm quyền con người từ các cơ quan, cán bộ nhà nước trong hoạt động
điều tra, giải quyết các vụ án hình sự. Quy định này giúp xác định trách nhiệm
của người có thẩm quyền trong hoạt động điều tra tránh vi phạm quyền con
người trong hoạt động điều tra vụ án hình sự.
1.2.2. Vai trị của bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Thứ nhất, góp phần bảo đảm quyền con người
Người bị cáo buộc phạm tội trong giai đoạn điều tra là thành viên của xã
hội nên bảo đảm quyền cho họ cũng chính là bảo đảm quyền con người nói
chung. Việc thừa nhận các quyền của người bị cáo buộc phạm tội trong giai
đoạn điều tra và cơ chế bảo đảm thực thi các quyền đó sẽ là cơng cụ pháp lý
ràng buộc những chủ thể có hành vi xâm hại quyền của họ trong giai đoạn
điều tra. Điều 30 của UDHR đã quy định “Quyền con người không được sử

dụng để vi phạm quyền của người khác”[20]. Do vậy, tất cả các xung đột phải
được giải quyết mà vẫn phải tôn trọng quyền con người kể cả vào những lúc
khẩn cấp và trong trường hợp cần áp đặt một vài hạn chế. Người bị cáo buộc
phạm tội trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự cũng có nhân phẩm và họ cần
phải được tơn trọng với phẩm giá vốn có. Khơng thể vì họ là người bị tước tự
do mà nhân phẩm của họ bị giảm sút hay mất đi. Ngược lại, họ cần được bảo
vệ hơn bởi vị thế dễ bị tổn thương của mình.
Pháp luật nhân quyền quốc tế đã thừa nhận quyền của người bị cáo buộc
phạm tội trong giai đoạn điều tra bằng một hệ thống các quy định trong các
văn kiện pháp lý. Bên cạnh đó, các cơ chế bảo đảm quyền của người bị cáo

17