Tài liệu Tục ngữ ca dao về ngày tết nguyên đán ppt

TỤC NGỮ CA DAO
VỀ NGÀY TẾT NGUYÊN ĐÁN

ĐÀO ĐỨC NHUẬN

Chuyện xưa kể rằng: Vào một thời xa xưa lắm, người đang sống yên ổn thì một
bầy quỷ dữ đến xâm lăng. Chúng dùng mưu mô quỷ quyệt chiếm hết đất đai, tài sản của
người. Người thành kẻ làm công cho quỷ. Người trồng lúa, quỷ chia cho người phần gốc,
quỷ lấy phần ngọn. Thấy người khổ quá, Phật hiện ra giúp kế. Theo điều kiện đã được
giao ước đúng như lời Phật dặn, người trồng khoai lang. Đến mùa thu hoạch, quỷ lấy
phần ngọn chỉ có dây và lá, người lấy phần gốc, củ chất đầy nhà. Quỷ lại đặt điều kiện:
quỷ ăn phần gốc và ngọn, người ăn phần giữa. Lại theo lời Phật dặn, người trồng bắp.
Đến mùa, người lấy hết trái, quỷ chẳng có gì để ăn. Quỷ thua bèn đòi lại đất. Phật khuyên
người nên xin quỷ bán cho mình một mảnh đất bằng bóng của một chiếc áo cà sa. Quỷ
bằng lòng. Phật bảo người trồng một cây tre rồi máng chiếc áo cà sa lên ngọn. Phật hóa
phép làm cây tre cao mãi, cao mãi đến tận trời và bóng chiếc áo cà sa lan xa càng lúc
càng rộng. Quỷ phải dắt dìu nhau chạy ra ngoài bóng râm của chiếc áo. Cuối cùng quỷ bị
đuổi ra mãi ngoài tận biển Đông. Người lại làm chủ vùng đất của mình. Từ đấy, quỷ xin
với Phật hàng năm cho vào đất liền để thăm mồ mả tổ tiên. Phật bằng lòng cho quỷ vào
đất liền nhân ngày Tết Nguyên đán của người. Phật dặn người nên trồng cây NÊU trước
nhà vào những ngày này để cho quỷ không thể xâm phạm đến người.
Trên đây là sự tích cây nêu ngày Tết của ta. Thế nên ca dao ta có câu:
Cu kêu ba tiếng cu kêu,
Trông mau tới Tết dựng NÊU ăn chè.
Trong tâm thức của dân tộc Việt, cây nêu là biểu trưng của sức mạnh tinh thần
Việt chống lại sức phản động của cái ác (quỷ). Cây nêu cũng biểu hiện quyền lực của mỗi
gia đình trong làng xã ngày xưa:
Thứ nhất nêu cao,
Thứ nhì pháo kêu.
Nhà có cây nêu cao là nhà giàu sang quyền quí. Tràng pháo nổ giòn và đều là báo
hiệu điềm tốt cho gia chủ.

“Trông mau tới Tết dựng nêu ăn chè” chỉ là tâm trạng trẻ con bởi lẽ chỉ có trẻ con
mới mong chóng tới Tết để được “ăn ngon mặc đẹp” còn đối với người lớn, Tết đến là cả
một nỗi lo :
Tết đến sau lưng
Ông vải thì mừng
Con cháu thì lo.
Quả vậy, vào những ngày năm cùng tháng tận, đa số dân ta lo lắng đủ điều. Nào
là nợ nần chưa trang trải. Nào là công việc chưa hoàn thành. Nào lo sắm sửa cho 3 ngày
Tết. Nào lo sửa sang nhà cửa để đón Xuân . . .
Đời sống của người nông dân ta ngày trước không phải là dễ dàng vì phương
pháp canh tác cổ truyền, mọi việc phần lớn như còn tùy thuộc vào sự định đoạt của Trời.
Cuộc sống tuy có muôn vàn cơ cực, ăn buổi hôm lo buổi mai, thế nhưng việc tiêu tốn cho
3 ngày Tết lại không thể dè xẻn được. Thế nên có nhiều gia đình đã phải chịu cái cảnh:
Đi cày ba vụ
Không đủ ăn ba ngày Tết!
Tết đến, trăm vạn nỗi lo quấn quít trong đầu, thứ nhất là lo nợ nần chưa trang trải:
Bây giờ tư Tết đến nơi
Tiền thì không có sao nguôi tấm lòng
Nghĩ mình vất vả long đong
Xa nghe lại thấy Quảng Đông kéo còi
Về nhà công nợ nó đòi
Mà lòng bối rối đứng ngồi không an.
Thật là trớ trêu. Tiền không có mà tiếng còi của gánh hát Quảng Đông lại quyến
rũ, thúc dục. Về nhà thì nợ đòi. Mà nợ đòi thì nguy lắm. Các chủ nợ có lệ cuối năm giằng
thúc con nợ, cố đòi cho được số tiền đã cho vay, dù rằng đòi được tiền về để đấy. Người
ta cho rằng, nếu không đòi được tiền trước giao thừa, ngày hôm sau, món tiền nợ đã ra nợ
cũ, và ngày Mồng một đầu năm và những ngày sau nữa, người ta không dám đòi nợ, vì
con nợ kiêng sợ giông.
“Tục lệ như vậy nên cái ngày tất niên nầy, những người có nợ làm ăn kém may
mắn, không có tiền trả mà phải khất chủ nợ không chịu, đành phải đi trốn nợ đến lúc

giao thừa mới trở ve”.(1).
Tục ngữ lại có câu:
Khôn ngoan đến cửa quan mới biết,
Giàu có Ba mươi Tết mới hay.
Hoặc là:
Có, không: mùa Đông mới biết
Giàu nghèo: Ba mươi Tết mới hay.
Trên đây là những quan sát thực tế của người bình dân ta ngày xưa. Kẻ khôn
ngoan là kẻ khéo biện bạch trước cửa quan (tức cơ quan chính quyền hàng Xã, Tổng,
Huyện...) để giành lẽ phải về mình. Mùa Đông là mùa giá rét. Nhiều công việc làm ăn
hầu như đình trệ. Đây thường là khoảng thời gian đem lương thực dự trữ ra để ăn. Nhà
giàu có của dự trữ nên không lo. Nhà nghèo phải đi vay từng đấu gạo. Đến ngày giáp Tết,
nhà giàu sắm sửa ề hề, dân nhà nghèo đôi khi còn phải lo trốn nợ. Thế nên dù ai có tài
khoe mẽ đến đâu, đến ngày giáp Tết là người ta biết hết, không thể nào giấu giếm được.
Ngoài những ngày kỵ giỗ bình thường để con cháu tưởng nhớ đến ngày từ trần
của người đã khuất, hàng năm người Việt ta còn có lệ Chạp mả, tất cả mồ mả của giòng
họ đều được giẫy cỏ sạch sẽ vào tháng Chạp để sửa soạn mời gia tiên về ăn Tết với con
cháu. Cũng có nơi để sang tháng Giêng mới giẫy mả.
Đi đâu mặc kệ đi đâu
Đến ngày giỗ chạp phải mau mà về.
Con cháu không thể bỏ được ngày giỗ chạp bời vì “con cháu muốn tròn đạo hiếu
với tổ tiên thì những ngày kỵ Chạp, Tết nhứt phải cúng cấp tử tế. Những người bỏ giỗ bỏ
Tết là bất hiếu chi cực”. (2)
Bỏ sêu Tết kỵ Chạp là một điều bất hiếu. Vì thế đã có cô gái trách cứ vị hôn phu
của mình một cách nặng nề:
Chiều Ba mươi anh không đi Tết,
Rạng ngày Mồng Một anh không đi lạy bàn thờ,
Hiếu trung mô nữa mà bảo em chờ uổng công.
Lạy bàn thờ gia tiên quả một điều hệ trọng. “Về Tết Nguyên đán, từ ngày 29 tháng
Chạp, gia trưởng phải làm lễ Rước Ông Bà. Trong 3 ngày Tết, suốt đêm ngày lúc nào

cũng có hương đèn và lễ vật để cúng tổ tiên. Đến chiều Mồng 3 hay sáng Mồng 4 thì làm
lễ Đưa Ông Bà để đốt vàng mã cúng trong 3 ngày Tết”. (3).
Lạy bàn thờ gia tiên vào 3 ngày Tết là một nghi lễ không thể thiếu của con cháu
đối với những người đã khuất. Thế nhưng, khi bị vị hôn thê trách cứ, người con trai đã
khéo biện bạch cho sự vắng mặt của mình bằng một lễ nghi có vẻ còn quan trọng hơn: lo
việc họ, việc làng.
Hôm Ba mươi anh mắc lo việc họ
Sáng mồng Một anh bận việc làng,
Ông bà bên anh cũng bỏ huống chi bên nàng, nàng ơi!
Đến ngày Tết, con cháu dù làm ăn ở đâu cũng cố tìm cách về nhà để ăn Tết, mừng
tuổi ông bà cha mẹ. Con cái dù đã lập gia đình ra ở riêng cũng đem con cái về thăm và
chúc Tết cha mẹ mình:
Mồng một Tết cha
Mồng ba Tết thầy.
Hay : Mồng một thì ở nhà cha,
Mồng hai nhà vợ, mồng ba nhà thầy.
Lệ tết thầy của ta ngày xưa thật đẹp. Đó là tinh thần “tôn sự trọng đạo”, là tinh
thần “tiên học lễ, hậu học văn”. Học trò học nghề hay học chữ, ở với người dạy cho mình
đều có nghĩa thầy trò. Học trò phải kính trọng thầy, quý mến thầy mà nhất là thầy dạy
học chữ lại phải kính trọng hơn nữa.
“Lúc học, gặp khi mồng Năm ngày Tết như: Tết Nguyên đán, Thanh minh, Đoan
ngọ, Trung thu, ... mùa nào thức nấy, hoặc cặp gà thúng gạo, đường mứt bánh trái hoặc
năm ba quan tiền, tùy tình đa thiểu mà đem đến lễ thầy”.(4).
Trong các tục lệ về ngày Tết, ta có tục xông đất hay xông nhà đầu năm. Theo tục
lệ nầy, có nhiều người tin rằng, có người vía xấu đến xông đất nhà nào (tức là người đến
chúc Tết đầu tiên) nhà đó sẽ gặp điều xui xẻo quanh năm. Vì thế, “nếu không có người
nhà dễ vía để xông nhà lấy, người ta phải nhờ một người khác trong thân bằng cố hữu tốt
vía để sớm ngày mồng Một Tết đến xông nhà, trước khi có khách đến chúc Tết, để người
này đem sự dễ dãi may mắn lại”. (5).
Do tục lệ nầy, vào sáng Mồng một Tết ít người dám ra khỏi nhà để đi thăm bà con

láng giềng, sợ mình sẽ đem điều xui xẻo đến cho người khác. Cũng do tục lệ nầy, người
Hễ ai mà nói dối ai
Thì mồng một Tết Ba Giai đến nhà.
Đa số dân ta sống bằng nghề nông. Hàng năm, nhiều nhà dâng lễ cúng đất, còn
gọi là lễ “tạ thổ kỳ yên” vào những ngày đầu năm. Ơ vùng đồng bằng sông Cửu Long, lệ
cúng đất được thực hiện vào ngày ngày 10 tháng Giêng:
Mổng chín vía Trời
Mồng mười via Đất
Ngày vía đất có lệ cúng đất. “Ơ nhà quê miền Nam, đến ngày 10 tháng Giêng
người nhà nông làm lễ cúng đất. Nghi lễ rất giản dị. Nhà khá giả thì dọn mâm cơm có gà
vịt đem ra ruộng cúng rồi cùng nhau ăn uống tại chỗ. Ơ nhà thì dọn lễ vật ra cúng tại
bàn thờ Thổ Địa đặt trong nhà. Lễ vật cũng đơn giản: con gà, miếng thịt hoặc rút gọn chỉ
còn bộ tam sên với dĩa gạo, muoi”. (6).
Trong 3 ngày Tết ta có lệ chúc Tết. Con cháu chúc Tết ông bà cha mẹ, ông bà cha
mẹ chúc Tết lại con cháu; bà con quên đi mọi ghen ghét, giận hờn; hề gặp nhau là gửi lời
cầu chúc tốt đẹp cho nhau:
Nay mừng tứ hải đồng xuân
Tam dương khai thái, muôn dân hòa bình.
Sĩ thời chăm việc học hành,
Một mai khoa bảng để dành công danh.
Công thì phượng các long đình
Đủ nghề sư khoáng, rứt nghề công thâu.
Nông thời cuốc bẫm cày sâu,
Thu hòa hạ mạch, phong thâu có ngày.
Thương thời buôn bán liền tay
Rứt tài Tử Cống ai tày cho đang!