Tài liệu vi khuẩn lam docx

VI KHUẨN LAM GÂY HẠI THUỘC
CHI MICROCYSTIS Ở VIỆT NAM



Việt Nam là một đất nước có rất nhiều các loại
hình thủy vực. Ngoài nhiệm vụ điều tiết khí hậu,
giao thông, các thủy vực còn là nơi phát triển
thủy sản cung cấp nước cho sản xuất và sinh
hoạt. Các thực vật phù phiêu sinh trưởng tạo nên
năng suất sơ cấp trong các thủy vực, trong đó có
một số loài gây hại cho cá, động vật và con
người. Bài báo nhằm cung cấp vài nét về kết
quả nghiên cứu vi khuẩn lam (tảo lam -
Cyanobacteria) gây độc.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Chúng tôi tiến hành khảo sát các hồ và hồ chứa,
thủy vực trong phạm vi cả nước : Hồ Tây và các
hồ ở Hà Nội, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ
An, Hà Tĩnh, Huế, Đà Nẵng, hồ chứa Cấm Sơn
(Bắc Giang), hồ Đá Bàn (Khánh Hòa), hồ Dầu
Tiếng (Tây Ninh) ở các thời điểm khác nhau từ
2000 - 2002. Thu mẫu thực vật phiêu sinh theo
các mặt cắt trên thủy vực và ở các tầng nước
khác nhau bằng vợt vớt phiêu sinh N
o
75. Mẫu

được cố định và không cố định nhằm so sánh và
phân lập vi tảo. Sinh khối tảo và các thủy vực
Hà Nội được gửi đi phân tích tại CHDC Đức.
Bước đầu tiến hành thăm dò xử lý nước nở hoa
ở hồ Bách Thảo (Hà Nội) và hồ công viên Kiến
An bằng hệ thống lọc than hoạt tính.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

1. Sự nở hoa nước (water bloom) hay sự phát
triển mạnh mẽ một số loài vi tảo nào đó làm
nước có màu ở các thủy vực mà chúng tôi đã
nghiên cứu có khác nhau. Ở Hồ Ba Bể sự nở
hoa trong tháng 8 làm nước có màu nâu vàng do
tảo giáp gây ra, ở hồ Lak (Tây Nguyên) và một
vài thủy vực ở Hà Nội sự nở hoa do tảo lục, lớp
tảo tiếp hợp, hoặc tảo mắt (Euglenophyta). Đa
số các thủy vực có diện tích mặt nước lớn, nước
đứng hoặc chảy chậm, vi khuẩn lam phát triển
khiến nước có màu xanh lam nhạt, không phải
vi khuẩn lam nào cũng gây hại, thông thường thì
vi khuẩn lam gây độc bằng hai con đường:

- Tạo nên một quần xã vi khuẩn lam rộng lớn
trong môi trường nước. Khi chúng phát triển
quá mức khiến hàm lượng oxy trong nước bị
giảm đi đột ngột. Đó là nguyên nhân làm cho cá
bị chết ngạt. Hiện tượng này thường xảy ra vào
cuối giai đoạn nước nở hoa do tác động của vi
khuẩn lam đương sống và vi khuẩn lam đã chết.

- Một số vi khuẩn lam tiết ra độc tố
(Cyanotoxin) làm suy yếu và gây chết cho các
sinh vật đã bắt mồi, ăn chúng. Về mặt sinh lý
độc tố của vi khuẩn lam được chia thành hai loại
: Độc tố thần kinh và độc tố gan.

+ Độc tố thần kinh (Neurotoxins) : Là các
alcoloid (thành phần chứa Nitrogen - có trọng
lượng phân tử thấp) dẫn truyền xung từ nơ ron
thần kinh này sang nơ ron khác và từ nơ ron tới
cơ của động vật và người. Dấu hiệu bị nhiễm
độc tố như : choáng váng, lảo đảo, co giật cơ,
thở hổn hển và co quắp chân tay. Khi bị nhiễm
độc tố ở nồng độ cao thì hô hấp khó khăn, có
khi ngừng thở. Độc tố thần kinh Anatoxin được
tổng hợp nhờ các loài vi khuẩn lam thuộc chi
Anabaena, Aphanizomenon, Osillatoria và
Trichodesmium.

+ Độc tố gan (Hepatotoxin) : Là chất kiềm chế
protein photphotases I và 2A, gay chảy máu
trong gan. Dấu hiệu khi bị nhiễm độc tố biểu
hiện cơ thể yếu ớt, nôn mửa, tiêu chảy và rét
run. Độc tố gan gồm có : Microcystin và
Nodularin.

Microcystin được sản sinh từ một số các loài
của chi Microcystis, Anabaena, Nostoc,
Nodularia và Oscillatoria.

Độc tố của tảo lam (Cyanotoxin) rất quan trọng
trong các thủy vực nước ngọt. Các động vật khi
uống nước có vi khuẩn lam thì độc tố trong
nước xâm nhập vào các vùng rộng lớn của ruột
và gây tác động đến cơ thể. Mặt khác rất nhiều
vi khuẩn lam sản sinh ra 2 - methylisoboneal
(MIB) và geosmin, cả hai chất này có mùi vị và
hương bùn, đất (Bufford et al, 1993). Sự có mặt
của các chất này là một vấn đề phải quan tâm
trong cung cấp nước cho thành phố và công
nghệ nuôi thủy sản. Cả hai MIB và geosmin đều
liên quan tới sự tổng hợp Chlorophyll và
carotenoid.

2. Ở hầu hết các thủy vực đã khảo sát, ở bất cứ
điểm thu mẫu nào chúng tôi cũng bắt gặp vi
khuẩn lam Microcystis, có nơi với mật độ từ 4 -
7 x 10
6
tế bào/1 lít, có nơi ít hơn với thành phần
loài khác nhau. Các chi khác của vi khuẩn lam
thường ít gặp, đôi khi có Oscillatoria.
Chi Microcystis khác với các chi khác của vi
khuẩn lam ở đặc điểm cơ thể là một tập đoàn
gồm nhiều tế bào dính lại với nhau, mắt thường