Ảnh hưởng của chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp tới thu nhập của hộ nông dân huyện thái thụy tỉnh thái bình

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

PH M TH TÂN

NH H

NG C A CHUY N D CH C

C U S N XU T

NÔNG NGHI P T I THU NH P C A H

NƠNG DÂN

HUY N THÁI TH Y, T NH THÁI BÌNH

LU N V N TH C S KINH T

Chuyên ngành: KINH T NÔNG NGHI P
Mã s : 60.31.10

Ng

ih

ng d n khoa h c: PGS.TS NGUY N TH TÂM

Hà N i, 2009


L I CAM OAN
Tôi cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n v n là
trung th c và ch a h đ

c s d ng đ b o v m t h c v nào.

Tôi xin cam đoan r ng, m i s giúp đ cho vi c th c hi n lu n v n này đã
đ

c c m n và các thơng tin trích d n trong lu n v n đã đ

c ch rõ ngu n

g c.

Tác gi

Ph m Th Tân


L IC M

N

Trong quá trình h c t p và th c hi n đ tài, tôi đã nh n đ

nhi u t p th và cá nhân. Tôi xin đ

c s giúp đ c a

c bày t s cám n sâu s c nh t t i t t c các

t p th và cá nhân đã t o đi u ki n giúp đ tơi trong q trình h c t p và nghiên
c u.
Tr

c h t, v i tình c m chân thành và lịng bi t n sâu s c, tôi xin g i l i cám

n t i Cô giáo, PGS TS. Nguy n Th Tâm, ng

i đã tr c ti p h

ng d n và giúp đ

tơi trong su t q trình h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n v n.
Tôi xin chân thành cám n các th y giáo, cơ giáo B mơn Kinh t , Phân tích
đ nh l

ng; các th y cô giáo Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn; Vi n Sau

i

h c đã t o đi u ki n giúp đ tôi m i m t trong quá trình h c t p và hồn thành lu n
v n.
Tơi xin chân thành cám n các c quan: Vi n Kinh t h p tác, Tr
Kinh t k thu t Trung

ng, đã t o đi u ki n cho tôi đ

dân, H i đ ng nhân dân, Phòng

ng Cao đ ng

c đi h c; U ban nhân

a chính, Phịng Th ng kê, Phịng Nơng nghi p và

Phát tri n nơng thơn, Phịng Kinh t huy n Thái Th y, Thái Bình; U ban nhân dân
và bà con các xã: Thu Qu nh, Thu Dân, Thu Xuân, Thái H c đã t o m i đi u
ki n giúp đ tơi trong q trình thu th p s li u và nghiên c u t i đ a ph

ng.

Cu i cùng, tôi xin bày t s bi t n chân thành t i gia đình, đ ng nghi p và b n
bè, nh ng ng

i đã luôn bên tôi, đ ng viên, giúp đ tôi v v t ch t c ng nh tinh

th n trong su t quá trình h c t p và hoàn thành lu n v n này.
Hà N i, tháng 12 n m 2009
Tác gi

Ph m Th Tân


M CL C

Trang
PH N I.

TV N

.............................................................................................1

1.1 Tính c p thi t c a đ tài ....................................................................................1
1.2 M c tiêu nghiên c u..........................................................................................2
1.2.1 M c tiêu chung ...........................................................................................2
1.2.2 M c tiêu c th ...........................................................................................2
1.3 Câu h i nghiên c u............................................................................................3
1.4

it

1.4.1

ng và ph m vi nghiên c u c a đ tài.....................................................3
it

ng nghiên c u .................................................................................3

1.4.2 Ph m vi nghiên c u ....................................................................................4
PH N II. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U.................................................5
2.1 C s lý lu n......................................................................................................5
2.1.1 Khái ni m c c u kinh t nông thôn và chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p...................................................................................................................5
2.1.1.1 C c u kinh t nông thôn .....................................................................5
2.1.1.2 Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p...........................................7

2.1.2 H nông dân và kinh t h nông dân ........................................................13
2.1.2.1 Khái ni m v h nông dân .................................................................13
2.1.2.2

c đi m và đ c tr ng c a h nông dân............................................13

2.1.2.3 Nh ng nhân t
2.1.2.4. Ph

nh h

ng đ n kinh t h nông dân..........................14

ng pháp xác đ nh thu nh p c a h nông dân ............................16

2.1.3 M i quan h gi a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p và thu nh p
c a h nông dân .................................................................................................18
2.1.3.1 nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i thu nh p

c a h nông dân .............................................................................................18
2.1.3.2 S thay đ i c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i thu
nh p c a h nông dân.....................................................................................21
2.2 C s th c ti n.................................................................................................22
2.2.1 Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p

ii

m t s vùng c a Vi t Nam 22

2.2.2 Kinh nghi m c a m t s n

c..................................................................25

2.2.3 M t s bài h c rút ra cho Vi t Nam v chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p.................................................................................................................27
PH N III.

C I M

A BÀN VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U.............29

c đi m đ a bàn nghiên c u ..........................................................................29

3.1

3.1.1 i u ki n t nhiên.....................................................................................29
3.1.2. i u ki n kinh t - xã h i ........................................................................32
3.2 Ph

ng pháp nghiên c u .................................................................................38

3.2.1 Khung phân tích........................................................................................38
3.2.2 Ph

ng pháp thu th p s li u và thông tin ...............................................38

3.2.3 Ph

ng pháp x lý và phân tích s li u....................................................42

3.2.4 Ph

ng pháp đánh giá tác đ ng nh h

ng..............................................44

3.2.5 H th ng ch tiêu phân tích.......................................................................46
PH N IV. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ......................................48
4.1 Tình hình chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p c a Huy n ....................48
4.1.1 Tình hình chuy n d ch c c u s n xu t chung..........................................48
4.1.2 Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p giai đo n 2001-2008 .............48
4.1.2.1 Chuy n d ch c c u s n xu t n i b ngành tr ng tr t........................50
4.1.2.2 Chuy n d ch c c u s n xu t n i b ngành ch n nuôi.......................54
4.1.2.3 Chuy n d ch c c u s n xu t n i b ngành thu s n .........................57
4.1.3 Nh n xét chung v chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p th i gian
qua......................................................................................................................61
4.1.3.1 M t s thành cơng chính....................................................................61
4.1.3.2 M t s t n t i, y u kém......................................................................65
4.1.3.3 Nguyên nhân chính c a t n t i, y u kém...........................................67
4.2 nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i thu nh p c a h

nông dân qua k t qu đi u tra................................................................................69
4.2.1 Thông tin chung v nhóm h trong vùng nghiên c u...............................69

4.2.2 Thu nh p c a các nhóm h trong vùng nghiên c u..................................73

iii


4.2.3 nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t ngành tr ng tr t t i thu nh p

c a h nông dân .................................................................................................78
4.2.4 nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t ngành ch n nuôi t i thu nh p

c a h nông dân .................................................................................................86
4.2.5 nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t ngành thu s n t i thu nh p

c a h nông dân .................................................................................................90
4.2.6 Mô hình hóa nh h

ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i

thu nh p c a h theo ph

ng pháp h i qui v i bi n gi ....................................95

4.3 K t qu c a m t s mơ hình chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p.........99
4.3.1 Chuy n d ch c c u s n xu t tr ng tr t ....................................................99

4.3.2 Chuy n d ch c c u s n xu t ch n nuôi..................................................101
4.3.3 Chuy n d ch c c u s n xu t ngành thu s n .........................................102
4.4 Nh ng v n đ xu t hi n trong chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p ....103
4.4.1 S c ép đ i v i chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p......................103
4.4.2 Kh n ng trong ti p c n th tr

ng.........................................................104

4.4.3 V n đ đa d ng hoá s n xu t n i b ngành ............................................104
4.4.4 Công tác chuy n giao k thu t và công ngh vào s n xu t nông nghi p
.........................................................................................................................105
4.4.5 V n đ b o hi m r i ro cho chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p .105
4.4.6 V n đ phát tri n b n v ng trong chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p...............................................................................................................105
4.5 C s khoa h c, đ nh h

ng và gi i pháp chuy n d ch c c u s n xu t nông

nghi p ..................................................................................................................106
4.5.1 C s khoa h c c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p..............106
4.5.2 Ph

ng h

ng chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p .....................107

4.5.3 M c tiêu chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p...............................109
4.5.4 M t s gi i pháp thúc đ y chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p nh m
nâng cao thu nh p c a h nông dân.................................................................114
4.5.4.1 Nh ng gi i pháp t ng th th c hi n chuy n d ch c c u s n xu t nông

nghi p giai đo n t nay đ n 2015 ................................................................114
iv


4.5.4.2 Gi i pháp c th thúc đ y chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p
nh m nâng cao thu nh p c a h nông dân ...................................................115
PH N IV: K T LU N VÀ KI N NGH ..............................................................120
5.1 K t lu n .........................................................................................................120
5.2 Ki n ngh .......................................................................................................123
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................................124
PH L C................................................................................................................126

v


DANH M C CÁC B NG
B ng 3.1: Nhi t đ , s ngày n ng, m a trung bình c a huy n qua 3 n m
(2006 - 2008).............................................................................................................31
B ng 3.2: Tình hình s d ng đ t đai c a huy n qua 3 n m (2006-2008).................33
B ng 3.3: Tình hình dân s huy n Thái Th y...........................................................34
B ng 3.4: Tình hình lao đ ng huy n Thái Th y n m 2008 ......................................35
B ng 3.5: Tình hình y t và giáo d c c a huy n n m 2008......................................37
B ng 3.6: M u đi u tra..............................................................................................41
B ng 4.1: C c u giá tr s n xu t theo ngành giai đo n 2001-2008 .........................48
B ng 4.2: T c đ t ng giá tr s n xu t nông nghi p .................................................50
B ng 4.3: Bi n đ ng di n tích đ t nơng nghi p c a huy n, 2005-2008 ...................53
B ng 4.4: K t qu s n xu t ngành ch n nuôi giai đo n 2001-2008..........................56
B ng 4.5: Giá tr s n xu t và c c u giá tr s n xu t ngành thu s n .......................58
B ng 4.6: M t s k t qu chính ngành thu s n giai đo n 2001-2008.....................60
B ng 4.7: H , lao đ ng, và kh u nông nghi p c a huy n giai đo n 2006-2008 ......67

B ng 4.8: Tình hình chung c a nhóm h đi u tra n m 2008....................................72
B ng 4.9: T ng thu nh p bình quân h đi u tra n m 2008.......................................74
B ng 4.10: C c u di n tích cây tr ng và bình qn thu nh p nông nghi p c a h
giai đo n 2006-2008..................................................................................................78
B ng 4.11: óng góp c a chuy n d ch c c u s n xu t n i b ngành tr ng tr t vào
thu nh p nông nghi p c a h nông dân n m 2008....................................................81
B ng 4.12: Phân t h đi u tra theo qui mơ di n tích gieo tr ng lúa n m 2008.......85
B ng 4.13: So sánh thu nh p c a h có qui mơ di n tích gieo tr ng lúa xuân khác
nhau n m 2008 ..........................................................................................................87
B ng 4.14: C c u ch n nuôi và thu nh p t ch n ni c a h gia đình giai đo n
2006-2008 .................................................................................................................88
B ng 4.15: óng góp c a chuy n d ch c c u s n xu t n i b ngành ch n nuôi vào
thu nh p nông nghi p c a h nông dân giai đo n 2008............................................90

vi


B ng 4.16: C c u NTTS và thu nh p t thu s n c a h gia đình giai đo n
2006-2008 .................................................................................................................91
B ng 4.17: So sánh thu nh p c a h t ch n nuôi, thu s n v i t ng thu t
nông nghi p ...............................................................................................................93
B ng 4.18: Tài s n ph n ánh thu nh p c a h thay đ i ............................................94
B ng 4.19: K t qu

cl

ng mơ hình hàm h i qui...............................................98

B ng 4.20: Di n tích và s n l

ng m t s cây tr ng chính c a xã Thu Qu nh ...100

B ng 4.21: K t qu s n xu t kinh doanh c a trang tr i .........................................102
B ng 4.22: Phân tích SWOT...................................................................................110

vii


DANH M C CÁC S

, HÌNH,

TH

S đ 2.1: Các thành ph n c a c c u kinh t nông thơn ...........................................5
S đ 3.1: Khung phân tích c a đ tài ......................................................................39
S đ 3.2: Khung phân tích SWOT ..........................................................................43
S đ 3.3: Ma tr n phân tích SWOT.........................................................................44
Hình 3.1: Mơ ph ng tác đ ng c a bi n gi đ n chuy n d ch c c u s n xu t ..........45
th 4.1: C c u giá tr s n xu t nông nghi p giai đo n 2001-2008 .....................49
th 4.2: C c u giá tr s n xu t ngành tr ng tr t..................................................51
th 4.3: Di n tích gieo tr ng các lo i cây giai đo n 2005-2008 ..........................52
th 4.4: C c u giá tr s n xu t ngành ch n nuôi .................................................55
th 4.5: T c đ t ng di n tích ni tr ng thu s n giai đo n 2005-2008 ............59
th 4.6a1: C c u thu nh p ngành nông nghi p c a h thu n nông n m 2006 ...76
th 4.6a2: C c u thu nh p ngành nông nghi p c a h thu n nông n m 2008 ...76
th 4.6b1: C c u thu nh p ngành nông nghi p c a h kiêm n m 2006 ............77
th 4.6b2: C c u thu nh p ngành nông nghi p c a h kiêm n m 2008 ............77
th 4.7a: Thu nh p t m t s cây tr ng chính bình quân /ha đ t canh tác
n m 2008 ..................................................................................................................82

th 4.7b: Thu nh p t m t s cây tr ng chính bình qn /ha đ t canh tác
n m 2006 ..................................................................................................................82
th 4.8a: Thu nh p bình quân /ha đ t nông nghi p n m 2006 ............................83
th 4.8b: Thu nh p bình qn /ha đ t nơng nghi p n m 2008 ............................83

viii


DANH M C CÁC T

VI T T T

BCH

Ban ch p hành

CCKTNT

C c u kinh t nông thôn

CDCC SXNN

Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p

CN

Ch n ni

CNH - H H

Cơng nghi p hố - Hi n đ i hoá

CDCCKT NNNT

Chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p, nông thôn

BSH

ng b ng Sơng H ng

DT

Di n tích

DV NN

D ch v nơng nghi p

GDP

T ng s n ph m qu c n i

GNP

S n ph m qu c dân

KHCN

Khoa h c công ngh

KTNN

Kinh t nông nghi p

KHKT

Khoa h c k thu t

L

Lao đ ng

NTTS

Nuôi tr ng th y s n

SL LT

S nl

SX NN

S n xu t nông nghi p

TMDV

Th

TT

Tr ng tr t

TTCN

Ti u th công nghi p

UBND

ng l

ng th c

ng m i d ch v

y ban nhân dân

ix


PH N I.

TV N

1.1 Tính c p thi t c a đ tài
Kinh t nơng nghi p đóng vai trị quan tr ng trong n n kinh t n c ta do đ i
b ph n dân c v n đang sinh s ng khu v c nông thôn và ngu n thu nh p chính
c a h v n t kinh t nơng nghi p. Vì v y vi c chuy n d ch c c u s n xu t nơng
nghi p, nơng thơn đã và đang có nh h ng l n, nh h ng tr c ti p t i thu nh p và
đ i s ng c a ng i dân nơng thơn.
Thái Bình là t nh nông nghi p v i g n 90% s dân s ng nông thôn và h n

70% lao đ ng làm nơng nghi p. Hi n nay, bình quân m i ng i dân ch còn kho ng
m t sào (B c b ) đ t canh tác v i nh ng ph ng th c thâm canh m i.
Nơng thơn Thái Bình đang t ng b c chuy n mình nh ng đ ng th i ph i
gi i quy t nh ng mâu thu n m i n y sinh c a cu c s ng. M c dù v y, Thái Bình b t
đ u xây d ng thí đi m vùng nơng thơn m i theo Ngh quy t H i ngh l n th 7 Ban
Ch p hành Trung ng Ð ng khóa X v nông nghi p, nông dân và nông thôn.
T c đ t ng tr ng bình quân trong 8 n m qua (2000-2007) c a ngành nông
nghi p đ t h n 4%, n ng su t lúa n đ nh trong kho ng 125-130 t /ha/n m; s n
l ng l ng th c đ t h n m t tri u t n/n m, b o đ m an ninh l ng th c trong t nh
và góp ph n gi v ng an ninh l ng th c qu c gia. Ð n nay, toàn t nh đã có 507
trang tr i k t h p tr ng tr t và ch n nuôi đem l i hi u qu kinh t cao, t ng b c
chuy n t ch n nuôi phân tán, t n d ng sang ch n nuôi công nghi p và bán cơng
nghi p. N m 2006, thu nh p bình quân đ u ng i khu v c nông thôn là 480 nghìn
đ ng/tháng. Trong đó, thu nh p bình quân c a 10% s nhân kh u cao nh t là 950
nghìn đ ng/ng i/tháng. Tồn t nh có g n 10% s h có nhà hai t ng; 57% s h có
nhà kiên c , nhà đ n s ch cịn 3,4%. H n 67% s gia đình đ c s d ng n c
s ch. T l h nghèo đ n đ u n m nay ch còn h n 10% (theo chu n nghèo m i giai
đo n 2006-2010). Thu nh p bình quân đ u ng i n m 2008 đ t h n 10 tri u đ ng
().
Tuy nhiên, nh ng thành t u đ t đ c trong th i gian qua c a Thái Bình ch a
t ng x ng v i ti m n ng, l i th c a đ a ph ng có truy n th ng thâm canh lúa.
Trong nông nghi p, chuy n d ch c c u kinh t và đ i m i qu n lý kinh t cịn
ch m. Nơng nghi p và nơng thôn phát tri n thi u quy ho ch, k t c u h t ng còn
h n ch , môi tr ng ngày càng ô nhi m, đ i s ng v t ch t và tinh th n c a nơng dân
cịn th p, kho ng cách phân hóa giàu nghèo gi a nơng thơn và thành th ngày càng


t ng. ây là nh ng h n ch trong phát tri n kinh t nói chung, phát tri n kinh t
nơng thơn nói riêng c a Thái Bình.
Cho đ n nay, đã có nhi u cơng trình nghiên c u v chuy n d ch c c u s n xu t

nơng nghi p, nh ng ch a có cơng trình nghiên c u tồn di n nào v nh h ng c a
chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ n thu nh p c a h nông dân. Kh o c u
các cơng trình này cho th y ph n l n các báo cáo đ u đi vào nghiên c u và đánh giá
chuy n d ch c c u ngành trong nông nghi p, đánh giá nguyên nhân chuy n đ i c
c u kinh t nông nghi p c ng nh xem xét nh ng t n t i c a quá trình chuy n đ i
c c u kinh t nông nghi p trong th i gian qua. Tuy v y m ng v n đ v thu nh p
c a nơng dân r t ít đ c nghiên c u trong các cơng trình này và nh t là ch a đi vào
xem xét c th nh h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ n thu
nh p c a h nông dân.
M t khác, kinh t h là m t ch th r ng l n, m i cơng trình đ c p đ n nh ng
khía c nh và ph m vi nh t đ nh. Trên th c t ln có s v n đ ng và bi n đ i khơng
ng ng đ c bi t là trong q trình h i nh p sâu và tồn c u hố n n kinh t . Trong
đi u ki n c th c a huy n Thái Th y, t nh Thái Bình - m t trong nh ng huy n
thu c vùng
ng b ng Sông H ng - kinh t nơng nghi p cịn gi vai trị ch y u
nh ng ch a có đ tài nào đi sâu nghiên c u, nh m ph n ánh đúng th c tr ng và đ a
ra nh ng gi i pháp có tính khoa h c nh m nâng cao thu nh p h nơng dân nói
chung và kinh t đ a ph ng nói riêng.
Xu t phát t nh ng th c t trên chúng tôi ti n hành nghiên c u đ tài “ nh
h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i thu nh p c a h nông
dân huy n Thái Th y t nh Thái Bình” nh m t ng k t, đánh giá nh h ng c a
chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ n thu nh p c a h nông dân huy n Thái
Th y th i gian qua.
1.2 M c tiêu nghiên c u
1.2.1 M c tiêu chung
ánh giá nh h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p t i thu
nh p c a h nơng dân, t đó ki n ngh m t s gi i pháp, chính sách nh m thúc đ y
chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p, phát tri n b n v ng và t ng thu nh p cho
h nông dân.
1.2.2 M c tiêu c th

* Làm rõ m t s v n đ lý lu n v chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p,
2


kinh t h nông dân và m i quan h gi a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p
v i thu nh p c a h nông dân;
* ánh giá s chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p c a huy n t 2006 đ n
nay;
* Phân tích nh h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p, t i thu
nh p c a h nông dân th i gian qua;
*
xu t m t s gi i pháp nh m thúc đ y chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p theo h ng nâng cao thu nh p và h n ch r i ro cho h nông dân th i gian
t i.
1.3 Câu h i nghiên c u
đáp ng các m c tiêu nêu trên, đ tài c n ph i tr l i m t s câu h i chính
sau:
• Th nào là chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p? Chuy n d ch c c u
s n xu t nông nghi p nên đ c hi u và phân tích nh th nào trong đi u ki n
c a huy n Thái Th y?
• Th c tr ng chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p huy n Thái Th y
nh ng n m v a qua nh th nào? Ph ng pháp và h th ng ch tiêu nào nên
s d ng đ ph n ánh m i quan h gi a chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p và thu nh p c a h nơng dân?
•

nh h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ n tình hình kinh
t nói chung và thu nh p c a h nơng dân nói riêng nh th nào? Chuy n
d ch c c u kinh t c a huy n và c a h nên theo h ng nào trong th i gian
t i?

• Nh ng gi i pháp c n thi t nh m thúc đ y chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p c a huy n trong th i gian t i?
1.4
1.4.1

it
it

ng và ph m vi nghiên c u c a đ tài
ng nghiên c u

i t ng nghiên c u c a đ tài là:
- Các ho t đ ng s n xu t nông nghi p và d ch v nông nghi p c a h nông
dân huy n Thái Th y;
- Thu nh p c a h nơng dân có ho t đ ng s n xu t nơng nghi p.
- Các chính sách c a Huy n th i gian qua có liên quan đ n chuy n d ch c
c u kinh t nông nghi p, nông thôn.
3


1.4.2 Ph m vi nghiên c u
•

•

V khơng gian:
tài nghiên c u trên ph m vi huy n Thái Th y, t nh Thái
Bình, có ti n hành kh o sát th c t t i b n xã trong huy n.
V th i gian:

tài ch xem xét nh h ng chuy n d ch c c u s n xu t
nông nghi p t i thu nh p c a h nông dân trong th i gian t n m 2006 đ n
nay và đ xu t các ki n ngh v chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ n
n m 2015.

•

V n i dung:
+ Trong đ tài, c c u s n xu t nông nghi p c a t nh bao g m tr ng tr t, ch n
nuôi, thu s n và d ch v nông nghi p (Huy n Thái Th y khơng có lâm nghi p);
+
tài ch xem xét nh h ng c a chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p
c a ngành tr ng tr t, ch n nuôi và thu s n t i thu nh p nông nghi p c a h
nông dân mà không nghiên c u chi u nh h ng ng c l i.
+
tài ch nghiên c u các kho n thu nh p t s n xu t nông nghi p, không đi
sâu nghiên c u các kho n thu nh p khác c a h nông dân.

Do s li u đi u tra th c đ a ch th hi n đ c tình tr ng thu nh p và s n xu t
c a h nông dân t i th i đi m nghiên c u (n m 2008) do đó khơng th hi n đ c xu
th bi n đ ng thu nh p c a h nông dân theo quá trình chuy n d ch c c u s n xu t
qua t ng giai đo n khác nhau.
kh c ph c đi u này, đ tài ph i so sánh v i các
k t qu nghiên c u khác t k t qu đi u tra m c s ng dân c n m 2006 c a Phòng
Th ng kê huy n.

4


PH N II. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

2.1 C s lý lu n
2.1.1 Khái ni m c c u kinh t nông thôn và chuy n d ch c c u s n xu t nông
nghi p
2.1.1.1 C c u kinh t nông thôn

C c u kinh t
nông thôn

Khu v c I:
nông nghi p

Tr ng tr t

Lúa

Khu v c II:
CN, TTCN,
XD

Lâm nghi p

Rau,
Màu

L n

D ch v

Cây
C.nghi p

Gia c m

Khu v c III:
th ng m i –
d ch v

Ts n

C.ni

Cây n
qu

Trâu, bị

S đ 2.1: Các thành ph n c a c c u kinh t nông thôn
C c u kinh t nông thôn là t l c a các khu v c kinh t (nông nghi p, công
nghi p, ti u th công nghi p, ngành ngh và d ch v ). T l các ngành có th đ c
tính theo ch tiêu gá tr s n xu t, giá tr gia t ng, thu nh p. M t s tr ng h p c c u
5


v n c a các ngành này c ng ph n ánh c c u kinh t nông thôn (Lê Qu c Doanh,
ào Th Anh và c ng s , 2005).
Kinh t nông nghi p (KTNN) là b ph n quan tr ng trong c c u kinh t
nông thôn (CCKTNT). C c u kinh t nông nghi p (CCKTNN) bao g m m i quan
h gi a s n xu t tr ng tr t; s n xu t ch n nuôi và thu s n; các ho t đ ng d ch v
nông nghi p.
* Chuy n d ch c c u kinh t nông thôn

Chuy n d ch c c u kinh t nông thôn là s thay đ i t l các b ph n c u thành
nên kinh t nơng thơn, nh m tìm ra cho khu v c kinh t nông thôn m t c c u kinh
t h p lý v i đi u ki n t nhiên kinh t , xã h i c th , đ đ a nông thôn phát tri n
n đ nh, b n v ng góp ph n phát tri n n n kinh t qu c dân.
Trong CCKTNT, nơng nghi p gi vai trị quan tr ng và là ti n đ cho s phát
tri n các ngành kinh t khác. Yêu c u c a s chuy n d ch CCKTNT ph i xu t phát
t m i quan h gi a nông nghi p v i các ngành kinh t khác trong nông thôn v i
đi u ki n c th , phù h p v i nhu c u th tr ng v t ng lo i s n ph m, m u, mã,
ch t l ng, ...
Chuy n d ch CCKTNN-NT là s chuy n đ i CCKT theo h ng tích c c, ngh a
là gi m t tr ng cu ngành nông nghi p, t ng t tr ng các ngành ti u th công
nghi p, d ch v , công nghi p ch bi n trong nông thôn. Trong ngành nông nghi p,
c c u kinh t chuy n d ch theo h ng gi m t tr ng ngành tr ng tr t, t ng t tr ng
ngành ch n nuôi và d ch v nông nghi p. V v n đ u t và lao đ ng c ng chuy n
d ch theo h ng t ng c ng cho phát tri n ngành ch n nuôi và d ch v nông nghi p,
đ y m nh vi c áp d ng các bi n pháp khoa h c k thu t tiên ti n, đ a các gi ng
cây, con có n ng su t và ch t l ng cao vào s n xu t, t ng hàm l ng chi phí v
máy móc và khoa h c k thu t trong giá tr s n ph m. c bi t là c n ph i phát tri n
m nh lo i hình kinh t trang tr i. Ngành tr ng tr t chuy n d ch theo h ng gi m c
v di n tích và t tr ng các cây tr ng có giá tr kinh t th p, t l hàng hoá th p nh
cây l ng th c, t ng di n tích tr ng cây có giá tr kinh t cao nh cây công ngh êp,
hoa, cây c nh, rau màu, cây n qu ,..., t ng t l di n tích đ c t i, tiêu ch đ ng,
di n tích làm đ t b ng máy,.... Trong ch n nuôi, t ng quy mô ch n nuôi, đ y m nh
ch n nuôi theo h ng công ngh êp (Lê Qu c Doanh, ào Th Anh và c ng s ,
2005).
Trong Ngh quy t 10 c a B Chính tr c ng đã đ a ra ch tr ng “chuy n d ch
c c u kinh t nông nghi p, nông thôn theo h ng công nghi p hoá, hi n đ i hoá
6

(CNH- H H)”. N i dung ch y u c a Ngh quy t này đã nh n m nh “vi c chuy n
d ch c c u nông nghi p, nông thôn theo h ng CNH-H H ph i t o ra nh ng
chuy n bi n m nh m theo h ng s n xu t hàng hoá v i c c u đa d ng v a đ xu t
kh u v i m c c nh tranh cao, v a khai thác l i th ti m tàng c a t ng vùng sinh
thái, t ng nhanh n ng su t, ch t l ng và hi u qu c a s n xu t nông nghi p”.
Chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p, nông thôn tr c h t là ph i đ m b o
an toàn an ninh l ng th c qu c gia, “chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p, nông
thôn t ch n ng v tr ng tr t, ch y u là cây l ng th c, sang s n xu t các cây
tr ng, v t ni có giá tr hàng hoá cao; t ch ch y u làm nông nghi p sang phát
tri n các ngành công nghi p, ti u th công nghi p và d ch v . Trong đó ph i gi i
quy t các m i quan h c b n nh quan h gi a tr ng tr t v i ch n nuôi; gi a nông
nghiêp v i lâm nghi p; gi a nông-lâm nghi p v i công nghi p và d ch v ; gi a đ y
m nh s n xu t hàng hoá v i m r ng th tr ng tiêu th s n ph m; nh m t o ra th
ch đ ng và hành lang an toàn l ng th c, nâng cao thu nh p, xố đói gi m nghèo,
xây d ng xã h i nông thôn n c ta v n vinh và hi n đ i” (Lê Vi t
c, 2002).
Tóm l i vi c chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p, nông thôn th hi n vi c
đa d ng hoá s n xu t, phát tri n nơng nghi p tồn di n đ đáp ng nhu c u tiêu
dùng t ng lên c a xã h i và phát tri n ngành ngh phi nông nghi p nh m rút b t
lao đ ng ra kh i nông nghi p và nông thôn, t ng n ng su t lao đ ng nông nghi p
và t ng thu nh p c a h nông dân.
2.1.1.2 Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p
Ngành nông nghi p theo ngh a r ng bao g m tr ng tr t, ch n nuôi, lâm nghi p,
thu s n và d ch v . Tuy nhiên, s n xu t nông nghi p ch g m các ngành s n xu t là
tr ng tr t, ch n nuôi, lâm nghi p, thu s n. Khác v i các ngành s n xu t khác, đ i
t ng c a s n xu t nông nghi p là các sinh v t s ng, là cây tr ng, con ni có quy
lu t sinh tr ng và phát tri n riêng. Vi c phát tri n các lo i cây tr ng, con nuôi, ph
thu c r t nhi u vào đi u ki n t nhiên, đ t đai, khí h u c a t ng vùng. T i m i vùng
sinh thái khác nhau, vi c b trí s n xu t các lo i cây tr ng, con nuôi c ng khác nhau
tu theo l i th c a t ng vùng và m c đích s n xu t nơng nghi p c a vùng. Hay nói

cách khác, c c u s n xu t nông nghi p là m i quan h gi a các lo i nông s n đ c
t o ra tu theo m c tiêu s n xu t c a con ng i t ng đ a ph ng trong m t
kho ng th i gian nh t đ nh.
C c u s n xu t nông nghi p là t l s n ph m (giá tr s n xu t hay thu nh p)
c a các tr ng tr t, ch n nuôi, lâm nghi p và thu s n. Ngoài ra, c c u s n xu t
7


nơng nghi p có th đ c tính cho n i b ngành tr ng tr t, n i b ngành ch n nuôi,
n i b ngành lâm nghi p và n i b ngành thu s n.
C c u s n xu t nơng nghi p có th tính theo nhi u c p đ : theo vùng, theo t nh,
huy n hay xã. Tu theo m c đích nghiên c u mà khi nghiên c u c c u s n xu t
nông nghi p nên k t h p đ ng th i c c c u (s t ng đ i) và s tuy t đ i. Khi
đ c tính b ng s tuy t đ i t c là th hi n quy mô c th c a t ng cây tr ng, con
v t nuôi trong c c u s n xu t nông nghi p c a m t đ a bàn c th và trong m t
kho ng th i gian nh t đ nh. S tuy t đ i s b sung y u đi m c a s t ng đ i, cịn
khi tính b ng s t ng đ i l i cho phép đánh giá v th c a t ng lo i s n ph m trong
t p đồn cây tr ng, con ni trong c c u s n xu t trên đ a bàn trong m t th i gian
nào đó.
đ t đ c m c tiêu c a mình, ng i s n xu t nơng nghi p ln có s thay đ i
trong b trí ngu n l c vào s n xu t nông nghi p theo h ng đáp ng t i u nhu c u
và thu nh p cho mình, do đó c c u s n xu t nơng nghi p luôn bi n đ ng theo th i
gian và không gian. Khi s n ph m làm ra tiêu th t t, đem l i thu nh p cao h n thì
ng i s n xu t s có xu h ng chuy n ngu n l c sang s n xu t nhi u h n lo i s n
ph m đó và ng c l i. K t qu là t o ra c c u s n xu t m i trong nông nghi p.
Nh v y, chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p đ c hi u là s thay đ i
mang tính c u trúc bên trong c a s n xu t nông nghi p, là q trình b trí, s p x p
l i s n xu t nông nghi p trên c s b trí và s d ng t i u các ngu n l c đ u vào
cho m c tiêu hi u qu kinh t cao h n. ây không ch đ n thu n là quá trình thay
đ i v trí mà là s thay đ i v l ng và đ i v ch t trong quá trình t o ra nông s n

ph m theo h ng k t h p hài hoà và s d ng có hi u qu các ngu n l c c a s n
xu t trong nh ng đi u ki n th i gian và không gian nh t đ nh.
H n n a, chuy n d ch c c u s n xu t nơng nghi p cịn là s nh h ng vào s n
xu t nông nghi p theo h ng t ng giá tr s n xu t trên m t đ n v di n tích đ t đai
(ha), b o đ m n đ nh s n xu t l ng th c, t ng t tr ng các lo i cây th c ph m,
cây công nghi p, phát tri n m nh ch n nuôi, thu s n thành ngành s n xu t chính,
phát tri n ngành ngh , d ch v s n xu t nông nghi p.
* Chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p là t t y u khách quan c a s phát
tri n do:
(i) Nhu c u c a con ng i ngày càng đa d ng, yêu c u tiêu dùng hàng nơng s n
có ch t l ng ngày càng cao phù h p v i s c mua đang t ng lên, đi u đó địi h i c
c u ngành nông nghi p ph i chuy n d ch đ s n xu t ra s n ph m đáp ng nhu c u
ng i tiêu dùng. Trong n n kinh t th tr ng, c c u s n xu t do c c u nhu c u
8


quy t đ nh, vì v y vi c chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p là yêu c u đ t ra
th ng xuyên tr c nh ng bi n đ ng c a th tr ng hàng nông s n trong và ngoài
n c.
(ii) Trong b i c nh t t y u c a h i nh p kinh t qu c t , phân công lao đ ng tr
nên ngày càng sâu s c, c nh tranh ngày càng kh c li t. Nâng cao n ng l c c nh
tranh là đi u ki n s ng còn trong n n kinh t th tr ng. Do v y đ h i nh p thành
cơng địi h i nơng nghi p ph i có b c phát tri n m i, nâng cao và gi v ng kh
n ng c nh tranh c a s n ph m trên th tr ng.
làm đ c đi u đó bu c ng i s n
xu t ph i d ch chuy n t c c u s n xu t c v i s n ph m làm ra không phù h p v i
nhu c u và th hi u ng i tiêu dùng sang s n xu t nh ng s n ph m có kh n ng
c nh tranh và có s c tiêu th thơng qua khai thác t i đa các l i th tuy t đ i và l i
th t ng đ i c a t ng vùng, ti u vùng sinh thái k t h p v i h p lý hoá t ch c s n
xu t theo h ng t i u hoá thu nh p, ng d ng m nh ti n b khoa h c k thu t vào

s n xu t
(iii) i u ch nh h p lý c c u s n xu t nông nghi p trong t ng giai đo n nh t
đ nh góp ph n vào th c hi n phân b và s d ng m t cách có hi u qu các ngu n
l c vào s n xu t. Trên th c t , l i th so sánh và kh n ng c nh tranh c a t ng m t
hàng nông s n nh t đ nh l i ph thu c nhi u y u t c ch quan và khách quan, nên
l i th so sánh c a t ng s n ph m c th không ph i là b t bi n mà luôn tr ng thái
đ ng, khi l i th so sánh c m t đi, l i th so sánh m i l i xu t hi n, do đó chuy n
d ch c c u s n xu t nơng nghi p là m t q trình th ng xuyên, liên t c và luôn
v n đ ng.
* Các chi n l c đ thúc đ y chuy n d ch c c u s n xu t nông nghi p
Chuy n d ch c c u s n xu t có quan h v i chi n l c phát tri n: Chi n l c
công nghi p hoá d a vào nhu c u c a th tr ng trong n c đã thúc đ y s chuy n
d ch c c u. Trong chi n l c h ng xu t kh u c n ph i chuy n d n t xu t kh u
nông s n thơ và khống s n, sang nơng s n ch bi n và công ngh th c ph m ch
đa d ng hố
bi n thì m i thúc đ y đ c cơng nghi p hố và chuy n d ch c c u.
s n xu t và chuy n d ch c c u s n xu t c n th c hi n các ch ng trình t ng h p
nh m đi u ch nh c c u b ng cách xây d ng các c s h t ng và th ch thúc đ y
l u thông, rút lao đ ng nhanh ra kh i nông nghi p. M c tiêu c a n i dung này là t o
các h th ng cây tr ng và s n xu t linh ho t trong đó các ho t đ ng ph n ng v i
m t s thay đ i công ngh m i.
Các chi n l c c th có th tóm t t nh sau:
+ u t r ng rãi vào các l nh v c h t ng, công nghi p nông thôn và công nghi p
9