Suy nghi ve danh va thuc trong doi song

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Suy nghĩ về danh và thực</b>

<b>trong đời sống </b>

Xưa nay có kẻ danh để khơng “nát với cỏ cây” thường hiếm. Vì hiếm nên qúy. Quý nên được ngưỡng vọng,
tơn kính. Giầu có chưa là gì. Quyền thế chưa là cái đinh gì so với danh vọng, danh tiếng. Chính thế mà chữ
danh ln ln là nỗi khao khát đầy mầu sắc bi kịch của biết bao người. Có cả mn vạn cách để lưu danh
ở đời. Nhưng có lẽ cái cách mà nhiều người tìm đến nhất là học. Thuận theo lẽ trời sẽ là: học để thành tài,
để có dịp đem cái tài ra phụng sự đất nước, "ích quân trạch dân" rồi danh tiếng sẽ tự đến, sẽ lưu truyền đời
nào sang đời khác, thành tên đất, tên làng… tồn tại cùng trời đất. Có danh là để dễ bề làm sáng nghiệp tổ
tiên, làm cho ngay thẳng công lý. Khổng Tử bảo: "Danh có chính thì ngơn mới thuận" vừa nói nên khát
vọng của kẻ sĩ nhưng đồng thời cũng gắn cho họ một sử mệnh thật lớn lao mà một kẻ vô đạo cũng sẽ vô
dụng nếu như khơng là tai họa cho nhân quần.

Vì thế, chỉ cần có thực tài thì hiển nhiên là sẽ có danh. Tài cao, đức trọng, lĩnh hội được mệnh trời thì có
danh lớn. Tài hèn, sức mọn thì chỉ cần sống cho ra một con người, cũng là có danh rồi. Cái "thực" trong
trường hợp này chính là tự biết mình khơng có tài cao.

Danh là thế, thực là thế, từ cổ đã thế, tưởng mãi về sau vẫn thế. Nhưng bắt đầu từ khi chữ danh đi kèm với
chữ lợi, với quyền lực thì cái thuận trình trên kia bị đảo ngược. Vốn bắt đầu từ sự ghi nhận, suy tôn của mọi
người, chữ danh trở thành vật có thể chiếm đoạt, mua bán, với khơng ít người. Nó bị biến thành một thứ
giả trang hào nhống, dễ lịe bịp, che đậy những toan tính tầm thường. Giờ đây khơng phải thực tài tạo ra
danh tiếng mà là tiền, vàng, ngoại tệ mạnh, là thói xu thời hèn nhát, là sự vơ đạo không bị nguyền rủa. Khi
đã không bắt đầu từ tài (thực cái mình có) thì cái thứ danh khốc lên mình hiển nhiên là danh hão, danh
giả. Tức là "Hữu đanh vô thực", "danh bất xứng thực". Điều đáng nói là những kẻ "hữu danh" kiểu ấy biết
rất rõ họ không xứng với cái danh ấy. Họ biết rằng: vì mưu lợi cho bản thân họ phải chui luồn đi cổng hậu,
dùng tiền mua một cách khuất tất cởi thứ danh bán lại không được nửa xu ấy. Họ biết nhưng họ không xấu
hổ, không thấy vơ liêm sỉ mà cịn coi như một sự khôn ngoan. Mục tiêu của họ là phải "hữu danh" và họ cần
đạt được bằng mọi cách. Bởi vì thứ danh mà họ có chỉ được dùng vào việc vụ lợi, leo lên những nấc thancj
quyền lực để dễ bề đục khoét, vơ vét mà lại an toàn. Chưa có thời kỳ nào mà cơng việc vật lộn để "hữu
danh" sơi động, trắng trợn và đầy tính bi hài như mấy chục năm qua. Kẻ *** nát kiên quyết chứng tỏ mình
khơng *** nát bằng đủ thứ bằng cấp, học hàm, học vị mà cả đời họ khơng thể có bất cứ cơ hội nào đem ra

dùng. Tình trạng Phó Tiến sĩ, Tiến sĩ, Giáo sư… chưa có bằng Phổ thơng trung học, chưa có bằng Đại học,
một chữ nước ngồi khơng biết, viết sai cả lỗi chính tả, văn hóa tối thiểu cịn chưa đủ... như báo chí và dư
luận nêu ra, là sản phẩm tất yếu của cơ chế dung túng thứ danh hão, danh sng. Nhưng nếu chỉ có thế thì
họ cũng chẳng hơn vì bọn người đáng thương hại được cuộc đời cho mượn chiếc sân khấu để càng múa
máy càng lố (ngoại trừ một sự xúc phạm đến cái đạo học xa vời và vơ hình nào đó). Vấn đề là chuyện
khơng chịu dừng ở đấy. Khi có được bộ phục giả trang, khi từ cục đất được nặn thành tượng, họ muốn
thiên hạ phải quỳ mọp dưới chân mình. Chúng ta đang chịu đựng một sự quá tải cái nghịch lý này. Và rồi ở
đâu cũng cứ phải gặp những kẻ "học làm phép" ngồi chồm chỗm, lì lợm, tráo trở, bất luân...

Hàng ngày, ở bất cứ đâu cũng rung lên những hồi chuông khẩn thiết báo động về tệ nạn chuyên quyền,
tham nhũng, tệ hàng rởm, văn bằng rởm, người rởm…. Nhưng chưa thấy ai nhắc đến tệ nạn danh rởm,
“hữu danh vô thực" - là nguyên nhân của các tệ nạn kia. Trong văn học, nhân vật khoác áo Giáo sư, Tiến sĩ
cả đời không đọc nghiêm chỉnh, trọn vẹn một cuốn sách mới chỉ lác đác xuất hiện ở đâu đó trong khi ngồi
trời có thể gặp nhan nhản. Họ không chỉ chầu chực ăn nhờ vào cơ chế mà cịn làm bẩn, làm hoen gỉ chính
cái cơ chế đó. Hơn thế, nó khuyến khích một lối học thực dụng học hình thức, về thực chất cịn hại gấp
nhiều lần sự thất học. Nó đánh tráo những tiêu chí quan trọng thường là định hướng cho một đời người,
một thế hệ. Có khá nhiều vấn đề nhức nhối mà xã hội đang xoay trần ra tháo gỡ, có nguyên nhân cắm rễ
từ việc trọng dụng những người khơng có thực tài. Đã đến lúc cần phải hiểu đến nơi, đến chốn về chữ đức
trong cặp phạm trù tài - đức. Tôi thiển nghĩ rằng, cái đức của kẻ có học, có tài là cái đức lớn, là lương tri có
thể tạo ra khơng chỉ lòng tốt, sự thuần hậu mà còn biết nương theo quy luật để thay đổi cuộc sống theo
hướng tốt lên, không thể đánh đồng với thứ đạo đức thông thường theo lối gọi dạ, bảo vâng, chỉ biết nghe
theo, làm theo, đành rằng đôi khi cũng cần nhưng lắm khi vơ dụng thậm chí cịn vơ tình tạo ra tai họa. Sự
lựa chọn giữa tài và đức phả là sự lựa chọn giữa tài và đức lớn trên kia. Một người chỉ tốt bản năng, thậm
chí tốt mù qng chắc gì đã là tốt?

</div>

<!--links-->