Tài liệu Văn minh Maya doc

Văn minh Maya
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Bước tới: menu, tìm kiếm
Ngôi đền Palenque
Bà Laura Bush và người Maya
Nền văn minh Maya là nền văn minh cổ đặc sắc bên cạnh nền văn minh Andes, được xây
dựng bởi người Maya, một bộ tộc thổ dân châu Mỹ mà từ 2000 năm trước đây đã từng sinh
sống ở bán đảo Yucatán của Trung Mỹ, thuộc đông nam Mexico, Bắc Guatemala và
Honduras ngày nay.
Nền văn minh Maya đạt một trình độ cao không những về lĩnh vực xây dựng nhà nước mà
còn phát triển rực rỡ cả lĩnh vực kiến trúc, toán học, thiên văn học và tính toán thời gian.
Căn cứ vào các di vật khám phá ngày càng phong phú, người ta xác định được rằng vào
khoảng thế kỷ thứ 1 các quốc gia cổ đại của người Maya đã được thành lập. Phần lớn các
quốc gia người Maya bị diệt vong do nhiều lý do ở vào khoảng thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ
10. Duy chỉ có quốc gia thành thị trên bán đảo Yucatán, thuộc Mexico tiếp tục tồn tại cho
đến khi thực dân Tây Ban Nha đến xâm chiếm vùng này vào thế kỷ 16. Hậu quả của cuộc
xâm lăng đã tàn phá rất nhiều các di sản của người Maya.
Nền kinh tế của người Maya chủ yếu dựa vào nông nghiệp và phụ thuộc rất nhiều vào điều
kiện tự nhiên như khí hậu. Các sản phẩm trồng trọt của người Maya chủ yếu là ngô, đậu,
cà chua, bí đỏ, ca cao... Người Maya cũng lấy chăn nuôi làm sản phẩm chính sau trồng trọt.
Họ chăn nuôi các loại động vật như, chó, gà, hươu, nai, chim, ong mật... Các sản phẩm thủ
công mỹ nghệ của người Maya cũng đạt đến một trình độ rất cao. Ngoài ra, người Maya
còn biết làm muối với những khu vực rộng lớn và độc đáo.
Mục lục
[ẩn]
• 1 Lược sử
o 1.1 Khởi đầu
o 1.2 Suy tàn của Maya
o 1.3 Sự xâm lược của Tây Ban Nha
• 2 Thành tựu văn hóa của người Maya
o 2.1 Xã hội và thể chế của người Maya

o 2.2 Tôn giáo của người Maya
o 2.3 Chữ viết của người Maya
o 2.4 Kiến trúc xây dựng
o 2.5 Nghệ thuật Maya
o 2.6 Công nghệ của người Maya
o 2.7 Toán học của người Maya
• 3 Thư viện hình
• 4 Tham khảo
• 5 Liên kết ngoài
[sửa] Lược sử
[sửa] Khởi đầu
Khảo cổ học chứng minh rằng người Maya có những công trình xây dựng đầu tiên có niên
đại vào khoảng năm 1000 TCN. Có một vài bất đồng quan điểm về ranh giới văn hóa và
địa lý của Maya cổ với những nền văn minh Trung Mỹ tiền cổ điển lân cận, bởi vì có rất
nhiều nền văn hóa có những khu vực trùng lấp và ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng về sau có sự
phát triển riêng và tạo ra văn hóa đặc sắc riêng của mình.
Những công trình đầu tiên của người Maya là những ngôi mộ đơn lẻ trên các đồi cao, tiền
đề cho những kiến trúc kiểu kim tự tháp được xây dựng về sau này. Cuối cùng, văn hóa
Olmec lụi tàn sau khi ảnh hưởng đến bán đảo Yucatán, ngày nay thuộc Mexico, và các
vùng khác ở Nam Mỹ.
Những bằng chứng về văn minh Maya có các thành phố nổi tiếng Tikal, Palenque, Copán
và Kalakmul, cũng như Dos Pilas, Uaxactun, Altun Ha, Bonampak và rất nhiều vị trí khác
trong vùng. Họ chứng minh cho thấy một trình độ cao về nông nghiệp, các trung tâm đô thị
sầm uất của nhiều quốc gia đô thị độc lập. Rất nhiều các công trình tôn giáo kiểu kim tự
tháp nổi tiếng của họ được xây dựng trong các trung tâm quyền lực của người Maya. Rất
nhiều các tác phẩm chạm khắc trên phiến đá còn lại ngày nay (người Maya gọi là tetun,
hoặc là cây-đá), khắc chữ tượng hình mô tả về sự cai trị theo phả hệ, các chiến thắng của
cuộc chiến, và các thành tựu khác.
Người Maya đã có quá trình buôn bán lâu dài ở Trung Mỹ và có lẽ còn xa hơn nữa. Những
sản vật được buôn bán trao đổi chính là cacao, muối và đá vỏ chai (obsidian).

Xem thêm: Sử dụng obsidian ở Trung Mỹ
[sửa] Suy tàn của Maya
Vào khoảng thế kỷ thứ 8 và 9, nền văn minh Maya bắt đầu suy tàn, với rất nhiều các thành
phố ở các vùng đất thấp bị bỏ hoang. Các cuộc chiến tranh đã nhanh chóng vắt kiệt nguồn
lực và con người Maya, cộng với khí hậu thay đổi, dẫn đến hạn hán và kết hợp nhiều lý do
mà dẫn đến sự suy vong của văn minh Maya. Các khảo cổ đã chứng minh các yếu tố như
xung đột, đói kém và các cuộc nổi dậy từ trung tâm quyền lực và ở các vùng đất thấp.
Những chứng cứ mà các nhà khoa học chứng minh được rằng vào thế kỷ thứ 9 ở đây có
một biến động gây hạn hán tồi tệ nhất trong 7000 năm mới xảy ra một lần này đã góp phần
làm suy kiệt văn minh Maya. Tuy nhiên đó không phải là nguyên nhân duy nhất cho sự suy
tàn của văn minh Maya.
[sửa] Sự xâm lược của Tây Ban Nha
Xem bài chính: Tây Ban Nha xâm lược Yucatán
Tây Ban Nha xâm lược Yucatán bắt đầu năm 1511 và sau 170 năm thì hoàn thành việc
chinh phục. Người Maya không có các lãnh tụ tập trung như người Inca, ở Peru, nhưng họ
lại sống tập trung đông đảo trong một quốc gia, mà một số kháng cự mãnh liệt sự thống trị
của người ngoại quốc. Tuy vậy, vùng đất này không có nhiều vàng hay bạc để thu hút sự
quyết tâm và quan tâm của thực dân Tây Ban Nha như trung tâm Mexico hay Peru. Quốc
gia sau này của Maya, Vương quốc Itza, không chịu sự quấy nhiễu của Tây Ban Nha đến
tận 1697.
Nhều người còn cho rằng nền văn minh này bị các nước láng giềng xâm lấn tiêu diệt.
Nhưng chưa có ai chứng minh được điều này.
[sửa] Thành tựu văn hóa của người Maya
[sửa] Xã hội và thể chế của người Maya
Chính trị điển hình của người Maya là các vương quốc nhỏ (ajawil, ajawlel, ajawlil) đứng
đầu bởi truyền thống cha truyền con nối – ajaw, sau này là k’uhul ajaw. Cả hai điều khoản
viết trong Colonial thời kỳ đầu, bao gồm Pape les de Paxbolón xem bất kỳ nơi nào đồng
nghĩa với các điều khoản đã có của Aztec với Tây Ban Nha về chủ quyền lãnh thổ và sự
thống trị tối cao của họ - tlahtoani (Tloloanni) và tlahtocayotl. Thông thường thì các vương
quốc không lớn hơn thủ đô, mà chỉ vài ba thị trấn vừa, nhưng ở đó lại là những vương

quốc vĩ đại, có tầm cai trị lãnh thổ rộng lớn và bảo trợ các thể chế nhỏ hơn trong tầm quốc
gia. Mỗi một vương quốc có tên của nó không nhất thiết tương quan đến bất kỳ vùng lãnh
thổ của họ. Sự đồng nhất là các đơn vị chính thể liên hệ với cùng một triều đại thống trị.
[sửa] Tôn giáo của người Maya
Xem bài chính: Tôn giáo Maya
Một kim tự tháp của người Maya
Tương tự như người Aztec và Inca, là những phát triển muộn hơn, người Maya tin tưởng
vào một chu kỳ tự nhiên của thời gian. Những nghi thức và nghi lễ là những sự kết hợp tỷ
mỉ của chu kỳ vũ trụ/Trái Đất, thành một đối tượng nghiên cứu quan sát và ghi chép như
một cuốn lịch riêng biệt. Các thầy pháp Maya có nhiệm vụ phân tích các chu kỳ này và đưa
ra những tiên đoán cho tương lai hoặc cơ sở của quá khứ trên những con số tương quan của
tất cả các loại lịch của họ.
Rất nhiều tín ngưỡng truyền thống của người Maya cho đến nay làm lúng túng các nhà
khoa học, nhưng lại được hiểu biết của người Maya, giống như rất nhiều xã hội cân đại, họ
tin rằng vũ trụ có ba (3) mặt phẳng chính, địa ngục, thiên đường và trần gian. Địa ngục của
người Maya là ở trong khoảng đi xuyên qua các hang động và bên dưới mặt đất, nó được
cai quản bởi một vị thần Maya cao niên của sự chết và thối rữa. Mặt Trời và Itzamna, cả
hai đều là vị thần cao niên ăn sâu vào tiềm thức Maya, là các vị thần của thiên đường. Bầu
trời đêm có ý chỉ một cửa sổ cho thấy tất cả các siêu nhiên đi đến. Người Maya định hình
các chòm sao của thần linh và nơi ở, mà tục ngữ truyền khẩu về sự biến động theo mùa, tin
tưởng rằng sự giao cắt của tất cả thế giới là bầu trời đêm.
Thần của người Maya không riêng biệt, như trong các quan niệm của người Hy Lạp. Thần
của người Maya cùng một diện mạo do họ hợp nhất vào với nhau trên mọi nẻo đường mà
không có giới hạn. Đó chắc chắn là một thế lực siêu phàm trong quan niệm tín ngưỡng của
người Maya. Đặc tính "tốt" và "xấu" không phải là điều cố định trong các thần của Maya,
không chỉ có một mặt "tốt" tuyệt đối. Cái nào không thích hợp trong suốt một mùa có thể
làm nên một sự bắt đầu chu kỳ mới trong quan niệm của tín ngưỡng Maya và không cố
định.
Người Maya tin rằng vào năm 2012 sẽ là ngày tận thế của trái đất.
[sửa] Chữ viết của người Maya

Nét chạm khắc Maya (chữ viết) ở trên tường ở Palenque, Mexico
Chữ viết xuất hiện ở vùng Lưỡng Hà, Ai Cập và Ấn Độ vào khoảng 3.000 năm TCN. Tuy
nhiên những ký tự hoàn chỉnh đầu tiên, một chuỗi các dấu hiệu rõ ràng kể lại một câu
chuyện, vẫn chưa có mặt ở châu Mỹ cho đến tận năm 400-300 TCN.
Mới đây các nhà khảo cổ học khám phá ra một hệ thống chữ viết kiểu chữ tượng hình của
người Zapotecs ở thung lũng Oaxaca, phía nam miền Trung Mexico. Hầu hết chữ viết sớm
của người Maya chỉ xuất hiện trong khoảng 150-250.
Hệ thống chữ viết Maya là một chuỗi của các ký hiệu âm và dấu tốc ký. Nó được xác định
như những ký hiệu tốc ký hay hệ thống chữ viết dưới dạng biểu trưng, mà các ký hiệu biểu
thị một từ có chủ đích. Chúng là một hệ thống chữ viết duy nhất của tiền thời kỳ Tân Thế
Giới của Colombo dùng để trình bày một thứ ngôn ngữ của dân địa phương. Trong tổng
thể, hệ thống chữ viết của người Maya có hơn 1000 kí hiệu khác nhau, mặc dù có một vài
các ký hiệu có thay đổi cách viết và ý nghĩa từ, nhưng rất nhiều bản viết thể hiện rất ít khác
nhau ở các địa điểm khác nhau.
[sửa] Kiến trúc xây dựng
Bài chi tiết: Khu di tích Chichén Itzá và Kiến trúc Maya
Bức tường sân bóng khổng lồ ở Chichen Itza