Tội buôn lậu trên địa bàn miền đông nam bộ việt nam hiện nay tình hình, nguyên nhân và phòng ngừa

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
••••

NGUYỄN ĐĂNG PHÚ

TỘI BN LẬU TRÊN ĐỊA BÀN MIỀN ĐƠNG NAM BỘ
••••
VIỆT NAM HIỆN NAY: TÌNH HÌNH, NGUN NHÂN VÀ
••'

PHỊNG NGỪA
Ngành: Tội phạm học và phịng ngừa tội phạm
Mã số: 9.38.01.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
•••

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa


Hà Nội - 2021

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài Luận án tiến sĩ là kết quả của quá trình học tập, nghiên
cứu của riêng tơi.
Các số liệu được sử dụng trong Luận án hoàn toàn được thu thập từ thực tế,
chính xác, đáng tin cậy, có nguồn gốc rõ ràng, được xử lý trung thực khách quan,
chưa từng được ai công bố ở đâu và trong bất kỳ cơng trình nào khác.

rp r _

_•2

1 A________ r________

Tác giả luận án

NGUYỄN ĐĂNG PHÚ


DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT
BLHS

: Bộ luật hình sự

BLTTHS

: Bộ luật tố tụng hình sự

VKSND

: Viện kiểm sát nhân dân

TAND

: Tịa án nhân dân

GS.TS

: Giáo sư, Tiến sĩ

PGS.TS

: Phó Giáo sư, Tiến sĩ

TNHH
GDP
Nxb

: Trách nhiệm hữu hạn
: Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic
Product)
: Nhà xuất bản

GTGT

: Giá trị gia tăng

XNK
Cont'

: Xuất nhập khẩu
: Container


MỤC LỤC
••

CHƯƠNG 3. NGUN NHÂN, ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI BN

'••


PHẦN PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tiến trình đổi mới kinh tế, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, hội nhập ngày càng sâu rộng với kinh tế thế giới của Đảng và Nhà nước ta,
bên cạnh những thuận lợi cơ bản, chúng ta đang phải đối diện với nhiều khó khăn,
thách thức. Một trong số đó là tình trạng bn lậu diễn ra hết sức phức tạp cả về quy
mơ, tính chất lẫn phương thức, thủ đoạn hoạt động, ảnh hưởng không nhỏ đến sản
xuất trong nước, gây thất thu ngân sách, thiệt hại đến những chủ thể làm ăn chân
chính và người tiêu dùng. Khi nền sản xuất trong nước còn mất cân đối, sản phẩm
sản xuất trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng cả về số lượng,
chất lượng và giá cả, cùng với những hạn chế trong quản lý kinh tế của nhà nước đã
tạo điều kiện cho người buôn lậu không ngừng lợi dụng để thực hiện hành vi buôn
lậu nhằm trục lợi. Miền Đông Nam Bộ nước ta gồm thành phố Hồ Chí Minh - là
trung tâm kinh tế thương mại lớn nhất cả nước và các tỉnh Bình Dương, Bình Phước,
Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tây Ninh. Theo số liệu năm 2019, tổng dân số của
miền Đông Nam Bộ là 17.828.907 người trên một diện tích 23.564,4 km 2, mật độ dân
số là 706 người/km2, chiếm 18,5% dân số cả nước.[95] Đây là khu vực kinh tế phát
triển nhất Việt Nam, đóng góp hơn 2/3 thu ngân sách hàng năm, có tỷ lệ đơ thị hóa
62,8%. Với những lợi thế quan trọng về biên giới đường thủy, đường hàng không và
đường bộ để phát triển kinh tế, miền Đông Nam Bộ cũng là nơi có điều kiện thuận lợi
để người bn lậu khai thác, xâm phạm nghiêm trọng đến trật tự quản lý kinh tế của
Nhà nước.
Trong thời gian qua, các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương ở miền Đơng
Nam Bộ đã có nhiều chủ trương, biện pháp tích cực chỉ đạo các cơ quan chức năng

chủ động phòng ngừa, đấu tranh chống tội buôn lậu, tập trung triển khai nhiều biện
pháp nhằm thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước như: Quyết định
số 389/QĐ-TTg ngày 19/3/2014 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập Ban Chỉ
đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả; Nghị quyết số
111/2015/QH13 ngày 27/11/2015 của Quốc hội về hoạt động phòng, chống vi phạm
pháp luật và tội phạm, hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân, của Tòa án nhân dân và
hoạt động thi hành án năm 2016 và các năm tiếp theo; Nghị quyết số 41/NQ-CP ngày
6


09/6/2015 của Chính phủ về việc đấu tranh chống bn lậu, gian lận thương mại và
hàng giả trong tình hình mới; Kế hoạch số 1239/KH-BCĐ389 ngày 13 tháng 12 năm
2017 về tăng cường hoạt động phịng, chống bn lậu, sản xuất, kinh doanh phân
bón, thuốc bảo vệ thực vật giả, kém chất lượng; Chỉ thị số 17/CT-TTg của Thủ tướng
Chính phủ ngày 19 tháng 6 năm 2018 về tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, gian
lận thương mại, sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng thuộc nhóm
hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ
truyền; Quyết định số 195/QĐ-BCĐ ngày 23 tháng 3 năm 2020 của Ban chỉ đạo
Quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả về việc ban hành quy chế
tiếp nhận, xử lý tin báo về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Sự chỉ đạo tích
cực của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương trong đấu tranh phịng chống tội
bn lậu ở miền Đơng Nam Bộ đã góp phần phục vụ đắc lực cho sự nghiệp phát triển
kinh tế-xã hội của vùng, phát huy được sức mạnh của hệ thống chính trị, khối đại
đồn kết tồn dân tham gia hoạt động phòng chống tội phạm, vi phạm pháp luật nói
chung, tội bn lậu nói riêng, đảm bảo trật tự an toàn xã hội.
Tuy vậy, trong những năm qua trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ tình hình tội
bn lậu vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp, độ ẩn cao với tính chất, mức độ của hành
vi phạm tội ngày càng nguy hiểm, tinh vi, có những vụ bn lậu lớn, có tổ chức đường dây, có sự tiếp tay, giúp sức của một số cán bộ thối hóa, biến chất trong các
cơ quan nhà nước, trị giá hàng lậu lên đến hàng chục tỷ đồng, thậm chí hàng trăm tỷ
đồng, xảy ra trong một thời gian dài mới bị phát hiện, điều tra, xử lý gây thiệt hại

nghiêm trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh trật tự trên địa bàn, làm
giảm lòng tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị
ở địa phương. Vì vậy tăng cường đấu tranh phịng, chống tội bn lậu là một trong
những nhiệm vụ hàng đầu trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và
miền Đơng Nam Bộ nói riêng hiện nay.
Để phịng ngừa hiệu quả hơn đối với tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền
Đơng Nam Bộ, trước hết cần phải phân tích để làm sáng tỏ tình hình tội bn lậu trên
địa bàn miền Đơng Nam Bộ; qua đó, xác định ngun nhân, điều kiện làm phát sinh
tình hình tội bn lậu trên địa bàn này và xây dựng hệ thống các giải pháp phịng
ngừa phù hợp với đặc điểm của tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đơng Nam
Bộ.
7


Từ những lý do đã nêu, nghiên cứu sinh chọn đề tài nghiên cứu “Tội buôn lậu
trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ Việt Nam hiện nay: Tình hình, ngun nhân và
phòng ngừa” là yêu cầu cấp thiết, đáp ứng đòi hỏi về phát triển kinh tế xã hội ổn
định trong giai đoạn hiện nay ở miền Đông Nam Bộ nói riêng và cả nước nói chung.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1.

Mục đích nghiên cứu của luận án

Trên cơ sở đánh giá, phân tích tình hình tội bn lậu, xác định ngun nhân và
điều kiện của tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, Luận án kiến
giải hệ thống các biện pháp phịng ngừa tội bn lậu phù hợp với đặc điểm và điều
kiện của miền Đông Nam Bộ.
2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây cần phải thực hiện để đạt được mục đích
nghiên cứu của đề tài luận án, đó là:

Thứ nhất: Nghiên cứu lý luận và pháp luật, nhiệm vụ này bao gồm những hoạt
động cụ thể như: tìm, thu thập và nghiên cứu những tài liệu lý luận về tội phạm học,
về tình hình tội phạm, nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm và phịng
ngừa tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội bn lậu nói riêng; nghiên cứu các
quy định của pháp luật và những tài liệu khác liên quan đến tội bn lậu và chính
sách, chủ trương, kế hoạch phịng ngừa tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông
Nam Bộ. Các nhiệm vụ cụ thể của phần này bao gồm: làm sáng tỏ những vấn đề lý
luận về tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, những vấn đề lý luận
về nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ
và những vấn đề lý luận, pháp lý về phịng ngừa tình hình tội bn lậu trên địa bàn
miền Đơng Nam Bộ.
Thứ hai: Nghiên cứu thực tế, bao gồm các hoạt động sau:
Tìm, thu thập, xử lý, phân tích, so sánh những số liệu thống kê thường xuyên
của một số cơ quan tư pháp, đặc biệt là số liệu thống kê xét xử sơ thẩm hình sự từ
năm 2011 đến năm 2020 của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn bàn miền Đông
Nam Bộ từ số liệu thống kê thường xuyên của Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Tìm, thu thập các bản án xét xử tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ
trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2020 và xử lý, phân tích, so sánh theo
các tiêu chí tội phạm học cần thiết.
8


Các hoạt động nghiên cứu thực tế được sử dụng để thu thập các số liệu phục vụ
cho việc phân tích các thơng số về chất và lượng của tình hình tội bn lậu trên địa
bàn miền Đơng Nam Bộ trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2020, các nghiên cứu
thực tế là cơ sở cho các hoạt động nghiên cứu sáng tạo.
Thứ ba: Nghiên cứu sáng tạo, bao gồm các cơng việc cụ thể sau:
Phân tích, làm rõ tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ trong
thời gian 10 năm, từ năm 2011 đến năm 2020, với các thông số về thực trạng (mức
độ), cơ cấu, diễn biến và tính chất; phân tích nguyên nhân ẩn của tình hình tội bn

lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ.
Xác định các yếu tố thuộc về ngun nhân và điều kiện của tình hình tội bn
lậu trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ.
Phân tích các hạn chế trong thực trạng phịng ngừa tội bn lậu trên địa bàn
miền Đông Nam Bộ.
Thiết lập hệ thống các giải pháp phịng ngừa tội bn lậu trong thời gian tới
trên địa bàn miền Đông Nam Bộ.
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1.

Đối tượng nghiên cứu của luận án

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quan điểm, học thuyết tiến bộ về nguyên
nhân, điều kiện của tội phạm; phịng ngừa tội phạm; tình hình tội bn lậu và mối
quan hệ của tình hình tội bn lậu với các hiện tượng, q trình kinh tế-xã hội khác,
tức là làm rõ quy luật của sự phạm tội buôn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố thuộc
miền Đông Nam Bộ; các số liệu về truy cứu và xét xử về tội buôn lậu trên địa bàn
miền Đông Nam Bộ.
3.2.Phạm vi nghiên cứu của luận án
Đề tài được tác giả nghiên cứu dưới góc độ chuyên ngành tội phạm học và
phòng ngừa tội phạm.
Về thời gian: Đề tài nghiên cứu các vụ án buôn lậu trong vòng 10 năm (từ 2011
đến năm 2020), bao gồm số liệu thống kê xét xử sơ thẩm hình sự của tịa án và các
bản án hình sự sơ thẩm điển hình về tội bn lậu ở các tỉnh, thành phố trên địa bàn
miền Đông Nam Bộ.
Về không gian: Đề tài luận án được thực hiện trên phạm vi ở các tỉnh, thành
phố trên địa bàn miền Đông Nam Bộ.
9

Về tội danh: Tội danh nghiên cứu là tội buôn lậu theo quy định tại Điều 188
BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1.Phương pháp luận nghiên cứu
Để giải quyết những nhiệm vụ đặt ra, luận án dựa trên phép duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lê nin. Phép duy vật biện chứng cho phép tác
giả luận án xem xét mối quan hệ biện chứng giữa tình hình tội bn lậu trên địa bàn
miền Đông Nam Bộ với những hiện tượng xã hội khác như: tình hình kinh tế, xã hội;
văn hóa, giáo dục; tình hình về pháp luật, tình hình quản lý nhà nước, thực trạng hệ
thống các biện pháp phịng ngừa tội phạm... Phân tích mối quan hệ biện chứng này
cho phép tác giả xác định nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội bn lậu trên địa
bàn miền Đông Nam Bộ và xây dựng hệ thống những biện pháp để tác động vào tình
hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ một cách hiệu quả nhất.
Bên cạnh phép duy vật biện chứng, phép duy vật lịch sử cho phép tác giả
nghiên cứu tình hình tội buôn lậu trong điều kiện khách quan và chủ quan của hiện
tượng này với giới hạn không gian và thời gian nhất định. Trong mỗi điều kiện lịch
sử, các hiện tượng, sự vật có đặc điểm về lượng và chất khác nhau và chịu sự chi
phối, tác động biện chứng của các hiện tượng tồn tại ở giai đoạn lịch sử đó. Chính vì
vậy, phép duy vật lịch sử cho phép tác giả nghiên cứu tình hình tội bn lậu trong
những điều kiện cụ thể của địa bàn miền Đông Nam Bộ, đúc kết những đặc điểm về
lượng và chất của tình hình tội bn lậu trên địa bàn nghiên cứu, từ đó xác định
nguyên nhân, điều kiện và biện pháp phòng ngừa tương ứng.
4.2.Phương pháp nghiên cứu
Với hướng tiếp cận liên ngành, đa ngành mang tính hệ thống và lịch sử, tác giả
sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội khác nhau, cụ thể như:
Phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn; phương pháp phân tích và tổng hợp;
phương pháp thống kê; phương pháp so sánh; phương pháp hệ thống; phương pháp
lịch sử cụ thể, phương pháp điều tra xã hội học.

- Phương

tồn
bộ
luận
pháp
án.
kết
Cụ
hợp
thể,
lý
luận
tác
giả
với
sử
thực
dụng
tiễn
lý
được
luận
sửtình
về
dụng
tội
phạm
trong
học
tiễn
để

từ
phân
đó
rút
tích,
raqt
đánh
những
giá:
ngun
Tình
nhân,
hình
điều
tội
bn
kiện
lậu
của
trên
thực
hình
tiễn,
tội
bn
từ
lậu;
đó
khái
hoạt

động
thành
phịng
lý
ngừa
luận
tội
về
bn
lậu
trong
thực

10


phịng ngừa tội bn lậu trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ; kết hợp lý luận và thực
tiễn
làm cơ sở đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội buôn lậu trên địa
bàn
miền Đông Nam Bộ.
- Các phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp
lịch sử cụ thể, được kết hợp và sử dụng một cách hợp lý trong từng chương của luận
án.
- Phương pháp hệ thống còn được sử dụng xuyên suốt tồn bộ luận án nhằm
trình bày các vấn đề, các nội dung theo một trình tự, một bố cục hợp lý, chặt chẽ, có
sự gắn kết, kế thừa, phát triển các vấn đề, các nội dung để đạt được mục đích, yêu
cầu đã được xác định của luận án.
- Phương pháp điều tra xã hội học với bảng hỏi chi tiết gồm các câu hỏi đóng
và câu hỏi mở được sử dụng để khảo sát đa dạng các chủ thể tham gia vào hoạt động

phịng ngừa tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ. Phương pháp này được sử
dụng để đánh giá phần ẩn của tình hình tội buôn lậu, đánh giá đặc điểm của tội buôn
lậu, xác định nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội bn lậu và giải pháp phịng
ngừa.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Thứ nhất, Luận án là công trình nghiên cứu chun sâu về tội phạm học và
phịng ngừa tội phạm cụ thể đối với tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ
trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2020.
Thứ hai, Luận án đã làm rõ được tình hình tội bn lậu; ngun nhân, điều kiện
của tình hình tội bn lậu; thực trạng hoạt động phịng ngừa tình hình tội bn lậu
gắn liền với đặc điểm đặc thù của miền Đông Nam Bộ về vị trí địa lý tự nhiên, kinh
tế - xã hội, văn hóa, giáo dục.
Thứ ba, Luận án kiến giải các giải pháp nâng cao hiệu quả phịng ngừa tình
hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ một cách phù hợp và có hệ thống.
Về cơ bản, các giải pháp bảo đảm tính khả thi.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1.

Ý nghĩa lý luận của luận án

Luận
bn
án là
lậu
trên
cơng
địa
trình
bàn miền
đầu

Đơngnghiên
Nam
cứu
Việt
phịng
mộtlý
ngừa
cách
tội
có
hệ thống.
như
sau:
Luận
án
đóng
góptiên
những
vấnBộ
đề
cóvề
ýNam
nghĩa
luận

1
1


- Luận án chỉ ra những vấn đề lý luận cơ bản về phịng ngừa tình hình tội bn

lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ Việt Nam; Luận án đi sâu phân tích, đánh giá về
mức độ (thực trạng), cơ cấu, diễn biến và tính chất trong phần rõ (phần hiện) của tình
hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, mức độ ẩn và nguyên nhân ẩn
của tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ trong 10 năm từ năm
2011 đến năm 2020;
- Luận án làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về nguyên nhân, điều kiện của
tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, những nguyên nhân, điều
kiện đặc thù dẫn đến sự phát sinh, tồn tại tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam
Bộ.
- Trên cơ sở đánh giá về tình hình tội bn lậu; ngun nhân, điều kiện của tình
hình tội bn lậu; thực trạng phịng ngừa tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam
Bộ; những thành công, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong hoạt động
phòng ngừa tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, Luận án đề xuất các giải
pháp nâng cao hiệu quả phịng ngừa tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông
Nam Bộ trong thời gian tới.
6.2.

Ý nghĩa thực tiễn của luận án

- Các giải pháp mà luận án đề xuất có tính chất chỉ dẫn đối với các cơ quan
chức năng trong thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả phịng ngừa tội bn lậu, nhất là
địa bàn miền Đơng Nam Bộ.
- Làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan chức năng trong hoạt động thực tiễn
phòng ngừa tội buôn lậu; làm tư liệu tham khảo cho học viên, sinh viên các trường
Đại học, Cao đẳng,...
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án gồm 4
chương. Cụ thể như sau:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến đề tài
luận án

Chương 2: Tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ Việt Nam
Chương 3: Nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền
Đơng Nam Bộ Việt Nam
Chương 4: Phịng ngừa tình hình tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ
12


Việt Nam
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1.
1.1.1.

Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi
Tình hình nghiên cứu lý luận tội phạm học

Phịng ngừa tội phạm ln là mục tiêu nghiên cứu và là mục tiêu cuối cùng của
tội phạm học. Tuy nhiên, do khác nhau về văn hóa, phong tục tập quán, thể chế chính
trị, điều kiện kinh tế nên việc nghiên cứu về tội phạm học và phòng ngừa tội phạm
nói chung cũng có những nét đặc trưng riêng. Qua nghiên cứu các tài liệu nước
ngồi, tác giả tóm tắt một số cơng trình nghiên cứu có liên quan đến luận án như sau:
E. Buchholz, R. Hartmann, J. Lekschas và G. Stiller, “Tội phạm học xã hội chủ
nghĩa”, Nxb Staatsverlag Berlin, 1971. Trên cơ sở quan điểm Mác-xít, các tác giả đã
đề cập đến một số vấn đề cơ bản của tội phạm học. Theo tác giả, tội phạm học có hai
loại, đó là tội phạm học xã hội chủ nghĩa và tội phạm học tư sản. Trong đó, tội phạm
học xã hội chủ nghĩa được xem là tội phạm học Mác-Lênin và được định nghĩa là
một ngành khoa học xã hội mà đối tượng của nó bao gồm các vấn đề xã hội cũng
như các vấn đề tâm lý tội phạm.
Kudriavsev, “Tính nguyên nhân của tội phạm học”, Nxb Pháp lý Matxcova,

1974. Đây là cơng trình có ý nghĩa tham khảo trong quá trình nghiên cứu phương
pháp luận về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, có giá trị thiết thực
đối với nghiên cứu sinh trong quá trình triển khai đề tài nghiên cứu của mình.
Buchholz E, John Lekschas, Richard Hartmann, “Những vấn đề lý luận về luật
hình sự, tố tụng hình sự và tội phạm học”, Viện thông tin khoa học xã hội, 1982.
Đây là tác phẩm của nhiều nhà luật học tên tuổi. Tác phẩm nghiên cứu các vấn đề lý
luận chung về luật hình sự, tố tụng hình sự và tội phạm học. Nội dung nghiên cứu
những vấn đề lý luận về tội phạm học được trình bày ở phần III của cuốn sách.
Trong phần nội dung này đã đề cập đến một số vấn đề cơ bản của tội phạm học trên
cơ sở chủ nghĩa Mác-Lênin. Các tác giả Buchholz E, John Lekschas, Richard
Hartmann cho rằng, tội phạm học được phân làm hai loại, tội phạm học xã hội chủ
nghĩa và tội phạm học tư sản, trong đó, tội phạm học xã hội chủ nghĩa được xem là
tội phạm học Mác-Lênin và được định nghĩa là một ngành khoa học xã hội mà đối
13


tượng của nó bao gồm các vấn đề xã hội cũng như các vấn đề tâm lý tội phạm. Còn
các tác giả Liên Xơ như V.N.Kudrjacev thì con người phạm tội không phải là nguyên
nhân của tội phạm, mặc dù con người khi quyết định phạm tội thì cái quyết định đó
là ngun nhân gần nhất, theo tác giả mơi trường xã hội là cái có vai trị quyết định
trong việc giải thích nguyên nhân của các hiện tượng xã hội trong đó có tội phạm.
Xuất phát từ quan điểm triết học Mác - Lênin để đánh giá vai trò của điều kiện khách
quan, trong đó có điều kiện thúc đẩy việc phạm tội, có điều kiện đóng vai trị tích
cực trong việc phịng ngừa tội phạm và như vậy việc đấu tranh phịng chống tội
phạm khơng chỉ dừng lại ở việc xóa bỏ nguyên nhân của tội phạm, dù đó là cơ bản,
mà phải song song tiến hành việc thủ tiêu các điều kiện thúc đẩy tội phạm phát triển.
Susan Geason và Paul Wilson, “Phòng chống tội phạm”, Nxb Viện tư pháp Úc,
1988. Cuốn sách đã đưa ra quan điểm phòng ngừa tội phạm bằng cách nâng cao chất
lượng sống cho con người thơng qua nhiều hình thức khác nhau. Đồng thời khẳng
định biện pháp phòng ngừa tốt nhất chính là việc triệt tiêu các điều kiện phạm tội.

Tác giả đã khái quát được tình hình tội phạm và đưa ra nguyên nhân làm phát sinh
tội phạm, đưa ra một số giải pháp về kinh tế để phòng ngừa tội phạm đối với nhóm
tội hay tội phạm cụ thể.
Can Ueda, “Tội phạm và tội phạm học ở Nhật Bản” do GS.TS. Nguyễn Xuân
Yêm và GS.TS. Hồ Trọng Ngũ dịch từ bản tiếng Nga của Nxb Tiến Bộ Maxcova,
1989. Cuốn sách đã nghiên cứu đến các biện pháp đấu tranh chống tội phạm. Tác giả
đã đặc biệt nhấn mạnh và khẳng định các chính sách kinh tế văn hóa xã hội đều là
các biện pháp đấu tranh chống tội phạm, đồng thời khẳng định chủ thể của hoạt động
chống tội phạm gồm cả các nhà khoa học bên cạnh các chủ thể là cơ quan nhà nước
và các tổ chức xã hội. Điều đó có nghĩa là để phịng ngừa tội phạm có hiệu quả thì
địi hỏi cả hệ thống chính trị, xã hội phải vào cuộc thơng qua các biện pháp tổng hợp
bao gồm cả các chính sách kinh tế, văn hóa.

Tim ở
1998.
Newbukin,
Cuốn
sách
“Giáo
cócứu
6trình
phần,
tội
36 chương.
phạm
học”,
Tác
Vương
phẩm
nghiên

Quốc
Anh,
cứu
về
phịng
đồng
và
chống
ngăn
tội
ngừa
phạm
tội
tình
phạmquan
huống,
liên
kết.
phịng
Cuốn
chống
sách
tội
cũng
phạm
chỉ
cộng
dừng
pháp
lại

việc
nghiên
các
điểm,
quan
niệm
và
các
biện

14


phịng ngừa tội phạm dựa trên khía cạnh tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực với
những vấn đề cơ bản của nó mà chưa nghiên cứu các biện pháp ngăn ngừa tội phạm
cụ thể.
Dasetakob, “Tội phạm học”, Nxb Trung tâm pháp lý Press, 2006. Tác giả cuốn
sách đã chỉ rõ cơ sở lý luận của tội phạm học, nguyên nhân làm phát sinh và điều
kiện tồn tại của tội phạm nói chung và những giải pháp cơ bản để phòng ngừa tội
phạm. Đồng thời tác phẩm cũng đề cập đến những vấn đề lý luận của tội phạm học,
như hành vi phạm tội phổ biến, đến nguyên nhân dẫn đến hành vi phạm tội trong xã
hội.
Hans Dieter Schwind, “Tội phạm học với ví dụ thực tế”, Nxb Kriminalistik,
Heidelberg, 2007. Cuốn sách đã đề cập đến vấn đề thiết thực cho việc nhận thức toàn
diện, sâu sắc về tội phạm học từ quá trình hình thành ở các thế kỷ trước cho đến hiện
đại. Đồng thời, tác giả giải thích tại sao lịch sử tội phạm học lại có nhiều trường phái
tội phạm học và nhiều học thuyết về tình hình tội phạm như vậy. Lý do chính mà tác
giả khẳng định là ở vấn đề phương pháp luận, cái phải được sử dụng để nhận thức từ
những vấn đề khái quát đến chi tiết. Tác giả đã đưa ra quan điểm phải hệ thống hóa
các khoa học pháp lý hình sự một cách chi tiết hơn trong đó có tội phạm học. Cách

hiểu và cách nghiên cứu tình hình tội phạm, ngun nhân và phịng ngừa tội phạm
...ở mức độ lý luận chung và áp dụng cụ thể đều được tác giả đề cập một cách thực tế
sâu sắc ở địa bàn châu Âu. Cuốn sách có giá trị cho nhận thức và nghiên cứu phát
triển tội phạm học ở nước ta.
Inshakov, “Nghiên cứu lý luận và phân tích tình hình tội phạm ẩn”, Nxb
Matxcova, 2011. Tác phẩm là một cơng trình khoa học có giá trị, cuốn sách đã
nghiên cứu rất sâu sắc những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ẩn, chỉ ra cách
thức, quy trình phân tích, đánh giá tình hình tội phạm ẩn. Nghiên cứu tình hình tội
phạm một cách đầy đủ để hướng tới việc phịng ngừa tội phạm có hiệu quả, đòi hỏi
phải nghiên cứu đồng thời cả về phần ẩn và phần hiện của tình hình tội phạm. Bởi
vậy, tác giả cho rằng đây là một cơng trình có ý nghĩa tham khảo có giá trị để tác giả
triển khái luận án của mình nhằm giải quyết phần ẩn của tình hình tội phạm bn lậu
trên địa bàn các tỉnh, thành thuộc khu vực miền Đông Nam Bộ.

Frank
6),
Nxb
Schmalleger,
Prentice
“Tội
2012.
phạm học
Cuốnngày
sáchnay”
đã nhấn
(táimạnh
bản đến
lần thứ
hai
vấn

đề
quan
trọngHall,
là
đối

15


tượng nghiên cứu và tính liên ngành của tội phạm học. Đây là một vấn đề hết sức sâu
sắc, điều này có nghĩa là nghiên cứu về tội phạm học khơng chỉ bó hẹp ở việc nhận
thức chủ yếu của khoa học tội phạm học mà phải hiểu biết các vấn đề của khoa học
khác, để từ đó có cái nhìn tổng quan về các vấn đề liên quan đến tội phạm, trên cơ sở
đó phân tích tổng hợp để tìm ra các quy luật của sự phạm tội để có các giải pháp
phịng ngừa tình hình tội phạm. Với lần tái bản thứ 6, Tác giả Frank Schmalleger
cũng đã cập nhật những xu hướng thay đổi của tội phạm trong thế giới hiện đại, phân
tích những ảnh hưởng và diễn biến mới trong đặc điểm của hành vi phạm tội và
nguyên nhân của tội phạm.
1.1.2.

Những nghiên cứu liên quan đến tội bn lậu

Trong khi các cơng trình nghiên cứu lý luận về tội phạm học khá phong phú,
cần đề cập rằng các cơng trình nghiên cứu chun biệt về phịng ngừa tội bn lậu
trong khoa học tội phạm học không nhiều. Tùy theo quan điểm lập pháp của các
nước khác nhau, hành vi buôn lậu cũng được quy định khác nhau trong pháp luật của
các nước. Các nước Đông Âu thì cho rằng bn lậu là tội phạm và quy định trong Bộ
luật hình sự cịn Pháp, Nhật Bản thì chỉ coi bn lậu là vi phạm hành chính trong
lĩnh vực hải quan. Các nhà lập pháp của Liên Xô (trước đây) đã đồng nhất hành vi
buôn lậu với hành vi vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, họ khơng đề cập

đến mục đích mang hàng hóa qua biên giới có nhằm mục đích bn bán kiếm lời hay
khơng, theo đó bn lậu là mang hàng hóa trái phép hoặc đồ vật có giá trị qua biên
giới Liên Xô bằng cách ngụy trang, che giấu trong những thùng hàng đặc biệt hoặc
sử dụng hồ sơ, giấy tờ hải quan giả và đối tượng bn lậu hàng hóa tập trung vào
chất nổ, thuốc độc, ma túy, vũ khí, thiết bị quân sự [3].
Richard Platt, “Lịch sử chống buôn lậu ở Anh”, Nxb History Press, 2012. Nội
dung cuốn sách đề cập đến sự hình thành và phát triển của tình hình bn lậu ở Anh
vào thế kỷ 18. Trong đó có sự mơ tả chi tiết các phương thức, thủ đoạn của việc buôn
lậu qua các thời kỳ và các biện pháp phịng ngừa bn lậu của các cơ quan chức
trách ở Anh.

Marko
Hajdinjak,
“Chống
buôn
lậu
ởNam
Đông
Nam
châu
Âu:
Cuộc
khu
vực
tranh
ởxuất
Balkan”,
Nam
Tư
và

Trung
sự
phát
tâmNội
Nghiên
triển
của
cứu
mạng
dân
chủ
lưới
(CSD),
tội
phạm
Sofia,
Bulgaria
xuất
hiện
buôn
bản
lậu
năm
ở
khu
2002.
vực
Đông
dung
cuốn

Châu
sách
Âu
trong
đề
cập
cuộc
đến
sự
chiến

16


tranh ở Nam Tư và các lệnh trừng phạt quốc tế đối với quốc gia này; Đối tượng
buôn
lậu được nghiên cứu là ma túy, thuốc lá và nạn buôn người trong khu vực.
Hallam Stuck, Luận án tiến sỹ, “Suy nghĩ lại về buôn lậu”, Trung tâm Tội
phạm học, Trường đại học Oxford, 2019. Trong cơng trình nghiên cứu này, tác giả
phân tích những vấn đề mới, những hành vi phạm tội qua biên giới, mà tác giả gọi là
“buôn lậu”. Mặc dù tác phẩm tập trung vào buôn bán người, nhưng nhiều kiến thức
tổng quát về buôn bán qua biên giới và hệ thống các biện pháp phòng ngừa tội phạm
qua biên giới hữu ích cho việc tham khảo vào đề tài phịng ngừa bn lậu nói chung.
Nhìn chung, các bài viết, sách, cơng trình nghiên cứu trên thế giới về bn lậu
và tội bn lậu, phịng chống bn lậu ở các khía cạnh, mức độ và ở các khu vực địa
lý khác nhau. Trong đó, quan điểm cho rằng bn lậu được xác định là hành vi mang
hàng hóa một cách trái phép vào hoặc ra khỏi biên giới quốc gia của một nước để
buôn bán kiếm lời được nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam nghiên cứu
áp dụng để phịng chống bn lậu và tội bn lậu.
1.2.

1.2.1.

Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Tình hình nghiên cứu lý luận tội phạm học

Ở Việt Nam, bắt đầu từ những năm 80 của thế kỷ trước đã xuất hiện những bài
viết về tội phạm học trên các báo, tạp chí khoa học như: tạp chí Luật học, tạp chí
Nhà nước và Pháp luật,... Những bài viết ngày càng gia tăng cùng với sự gia tăng
của của các loại tạp chí, bản tin khoa học trong các ngành bảo vệ pháp luật và cùng
với sự du nhập và phát triển mạnh mẽ của các ngành khoa học pháp lý từ các nước
xã hội chủ nghĩa Đông Âu và Liên Xơ vào Việt Nam, q trình này gắn liền với quá
trình thực hiện chủ trương phát triển đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học xã hội của
Đảng và Nhà nước ta.
Hiện nay ở Việt Nam đã có khá nhiều sách chuyên khảo về tội phạm học,
những cuốn sách đã nghiên cứu một cách sâu sắc, phản ánh nội dung lý luận quan
trọng về các vấn đề cơ bản của tội phạm học với tính cách là một khoa học độc lập.
Có thể khái qt một số tài liệu, cơng trình khoa học điển hình như sau:

Võ Khánh
hình
sự
Việt
Vinh,
Nam”,
“Tội
Viện
phạm
nghiên
học,
luật

cứu
hình
nhà
nước
sự
và
và
luật
pháp
tố
luật,
tụng
Nxb
Chính
cứu
các
trị
nội
quốc
dung
gia
vềtội
Hà
tình
Nội,
hình
1994.
tội
Tác
phạm,

phẩm
ngun
đã
đi
nhân
sâu
và
nghiên
điều
tình
kiện
của
tình
hình
phạm,
phịng
ngừa
tội
phạm,
phịng
ngừa

17


hình tội phạm, dự báo và kế hoạch hóa hoạt động đấu tranh với tình hình tội phạm và
đưa ra khái niệm tình hình tội phạm như sau: Tình hình tội phạm là một hiện tượng
xã hội, pháp lý tiêu cực, được thay đổi về mặt lịch sử, mang tính giai cấp, bao gồm
tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm thực hiện trong một xã hội (quốc gia)
nhất định và khoảng thời gian nhất định. Đồng thời vấn đề lý luận về đánh giá tình

hình tội phạm đã được đề cập một cách cụ thể, đặc biệt là tình hình tội phạm ở nước
ta giai đoạn 1986-1992 đã được nghiên cứu lần đầu tiên trên cơ sở lý luận của tội
phạm học, trong đó bao gồm cả phần ẩn và phần hiện của tình hình tội phạm. Tác
phẩm còn đề cập một nội dung quan trọng khác là mơ hình nhận thức về tội phạm và
kẻ phạm tội cũng như nguyên nhân của tội phạm, đồng thời nhận định các vấn đề
nhận thức về tội phạm học dù có khác nhau nhưng đều có mơ hình nhận thức chung
đó, với nhìn nhận như vậy, tác phẩm đi phân tích những quan điểm khác nhau về tội
phạm học.
Võ Khánh Vinh, Đào Trí Úc, “Tội phạm học Việt Nam - một số vấn đề lý luận
và thực tiễn”, Viện nghiên cứu nhà nước và pháp luật, do Nxb Công an nhân dân,
2000. Tác phẩm do tập thể tác giả hàng đầu ở nước ta viết, cuốn sách phản ánh
những vấn đề lý luận then chốt của tội phạm học, như nghiên cứu quá trình hình
thành và phát triển của tội phạm học Việt Nam; về đối tượng nghiên cứu của tội
phạm học Việt Nam; về phương pháp nghiên cứu tội phạm học và những vấn đề
phòng ngừa tội phạm. Tác phẩm đã chỉ ra rằng mối quan hệ giữa tội phạm và tình
hình tội phạm là mối quan hệ giữa “cái chung” và “cái riêng”, tình hình tội phạm với
tính cách là hiện tượng xã hội giữ vai trò là “cái chung” nên chỉ tồn tại và biểu hiện
thông qua các tội phạm với tính cách là các hành vi của từng cá nhân riêng biệt giữ
vai trò là “cái riêng”. Tác phẩm cũng đặc biệt nhấn mạnh dự báo tình hình tội phạm
khơng chỉ là hướng nghiên cứu của tội phạm học mà còn là nhu cầu cấp bách của
thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm.
Lê Văn Tới, “Bn lậu và chống bn lậu”, Nxb Chính trị Quốc gia, 2000.
Nội dung cuốn sách nghiên cứu nguồn gốc, bản chất của buôn lậu, kinh nghiệm
chống buôn lậu của một số nước trên thế giới. Khái quát thực trạng buôn lậu và
chống buôn lậu ở nước ta. Dự báo về tình hình bn lậu và kiến nghị các giải pháp
chống buôn lậu.
Nguyễn Xuân Yêm, “Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm”, Nxb
18

Công an nhân dân Hà Nội, 2001. Tác phẩm đã đề cập đến hai nội dung nghiên cứu
đó là tội phạm học đại cương và tội phạm học chuyên ngành. Cuốn sách đề cập đến
việc phòng ngừa một số loại tình hình tội phạm cụ thể. Tác giả chỉ nêu ra một số đặc
điểm tội phạm học của tội phạm cụ thể, qua đó tác giả chỉ ra một số nguyên nhân và
điều kiện của loại tội phạm đó rồi đưa ra giải pháp phòng ngừa, mà chưa đi sâu
nghiên cứu các khía cạnh mang bản chất của tình hình tội phạm.
Phạm Văn Tỉnh, “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam”,
Nxb Tư pháp Hà Nội, 2007. Tác giả đã quan tâm nghiên cứu khái niệm và các đặc
điểm của tình hình tội phạm ở Việt Nam dưới góc độ tội phạm học từ năm 1986 đến
năm 2003; nghiên cứu đặc điểm định tính và định lượng của tình hình tội phạm ở
nước ta; các loại tội phạm ẩn ở nước ta và giải pháp đấu tranh; đề xuất một số giải
pháp đấu tranh với tình hình tội phạm ở nước ta. Đây là cuốn sách có nội dung cung
cấp những kiến thức cơ bản một cách có hệ thống về tội phạm học, tạo cơ sở cho
việc nghiên cứu tình hình tội phạm ở nước ta, tác phẩm có giá trị thiết thực, cụ thể
đáp ứng yêu cầu về nghiên cứu tình hình tội phạm. Trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện
chứng, tác giả đã phân tích khái niệm tình hình tội phạm và đã chỉ ra một cách dứt
khoát khách thể nghiên cứu của tội phạm học là tình hình tội phạm.
Dương Tuyết Miên, “Tội phạm học đương đại”, Nxb Chính trị - Hành chính,
Hà Nội, 2013. Cuốn sách bao gồm 6 chương: Hành vi lệch lạc và tội phạm học; khái
niệm tội phạm học; những người được coi là nhà tội phạm học; đối tượng nghiên cứu
của tội phạm học; phương pháp nghiên cứu của tội phạm học; vấn đề nhân tố thời
gian trong nghiên cứu tội phạm học. Cuốn sách đã khái quát và cung cấp được cái
nhìn đầy đủ hơn về ngành khoa học này với nhiều nội dung phong phú, thiết thực
trong nghiên cứu về tội phạm học.
Võ Khánh Vinh, “Giáo trình tội phạm học”, Nxb Cơng an nhân dân Hà Nội,
2014. Cuốn sách đã nghiên cứu một cách sâu sắc, khoa học các vấn đề cơ bản của tội
phạm học như: nghiên cứu về khái niệm tội phạm học, về đối tượng, nhiệm vụ và vị
trí của tội phạm học trong hệ thống các khoa học; các phương pháp nghiên cứu của
tội phạm học; về hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng ngừa và chống tình hình tội
phạm; nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển của tư tưởng tội phạm học, tội

phạm học tư sản và tội phạm học xã hội chủ nghĩa. Nội dung tác phẩm đã khẳng định
các tư tưởng nền tảng của tội phạm học và có giá trị thiết thực để áp dụng cụ thể để
19


nghiên cứu sinh triển khai nghiên cứu đề tài. Tác phẩm đã chỉ rõ đối tượng nghiên
cứu của tội phạm học chính là quy luật về tình hình tội phạm dưới tất cả các biểu
hiện của nó, các quy luật về tính quyết định luận và nhân quả, các quy luật thể hiện
việc tình hình tội phạm chịu sự tác động của các quá trình và hiện tượng xã hội khác
nhau. Đó là những tư tưởng tội phạm học Mác-xít về tình hình tội phạm, về vấn đề
nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm, về nhân thân người phạm tội trong
tội phạm học và cả những tư tưởng nền tảng về dự báo tình hình tội phạm, cũng như
về mục đích của tội phạm học, tức là phịng ngừa tội phạm ở nước ta nói chung và
phịng ngừa tội buôn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ nói riêng.
Võ Thị Kim Oanh, Lê Ngun Thanh, “Giáo trình tội phạm học“, Trường Đại
học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Hồng Đức, 2014. Giáo trình gồm 8 chương:
Khái niệm tội phạm học và vị trí của tội phạm học trong hệ thống các khoa học; Lịch
sử các học thuyết tội phạm học trên thế giới; Tình hình tội phạm; Nguyên nhân và
điều kiện của tình hình tội phạm; Nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể;
Nhân thân người phạm tội; Phòng ngừa tội phạm; Dự báo tình hình tội phạm và kế
hoạch hóa hoạt động phịng ngừa tội phạm. Giáo trình cung cấp lý luận khoa học để
đánh giá đúng tình hình tội phạm, giải thích quy luật phát sinh, tồn tại, phát triển tình
hình tội phạm để có cơ sở tổ chức các hoạt động phòng ngừa tội phạm.
Lê Thị Sơn, Dương Tuyết Miên, Nguyễn Ngọc Hịa, Lý Văn Qun, Trần Hữu
Tráng, “Giáo trình tội phạm học”, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân
dân, 2015. Đây là giáo trình được biên soạn tái bản lần thứ 3 sau lần đầu biên soạn
năm 1998 và được sửa đổi bổ sung năm 2004. Giáo trình trang bị những tri thức lý
luận cơ bản về tội phạm học, gồm 8 chương: Khái niệm và nhiệm vụ của tội phạm
học, quá trình hình thành và phát triển của tội phạm học, phương pháp nghiên cứu
của tội phạm học, tình hình tội phạm, nguyên nhân của tội phạm, nhân thân người

phạm tội, nạn nhân của tội phạm và phịng ngừa tội phạm.
1.2.2.

Tình hình nghiên cứu thực tế, cụ thể về phịng ngừa tình hình tội

bn lậu
Luận án tiến sĩ Luật học “Đấu tranh phịng, chống tội bn lậu hoặc vận
chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới”, năm 2000 của tác giả Nguyễn Đức
Bình. Luận án đã nghiên cứu khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội buôn lậu,
đánh giá thực trạng và diễn biến tình hình tội bn lậu hoặc vận chuyển trái phép
20


hàng hóa, tiền tệ qua biên giới, tìm ra một hệ thống các giải pháp đồng bộ nhằm
phòng ngừa, đấu tranh có hiệu quả với loại tội phạm này.
Đối tượng nghiên cứu của luận án là tội buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép
hàng hóa, tiền tệ qua biên giới quy định tại Điều 97 Bộ luật Hình sự năm 1985 trong
khoảng thời gian từ năm 1990 đến năm 1999.
Luận án tiến sĩ Luật học “Phịng ngừa tội bn lậu trên tuyến biên giới đất liền
của Bộ đội biên phòng”, năm 2000 của tác giả Hoàng Xuân Chiến. Luận án đã phân
tích, nghiên cứu một số vấn đề cơ bản của tội phạm bn lậu và hoạt động phịng
ngừa tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất liền; đánh giá thực trạng tình hình
hoạt động của tội phạm bn lậu trên tuyến biên giới đất liền; nguyên nhân, điều
kiện của tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất liền; thực trạng tổ chức và hoạt
động phòng ngừa tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất liền của Bộ đội biên
phịng; dự báo tình hình hoạt động của tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất
liền, trên cơ sở đó đề xuất phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả phịng ngừa
tội phạm bn lậu trên tuyến biên giới đất liền của Bộ đội biên phòng.
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những đặc điểm, quy luật hoạt động của
tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam và hoạt động phòng ngừa

tội phạm bn lậu của Bộ đội biên phịng trong khoảng thời gian từ năm 1993 đến
nam 1999.
Luận án tiến sĩ Luật học “Tổ chức hoạt động điều tra của lực lượng Cảnh sát
nhân dân đối với các vụ án bn lậu”, năm 2001 của tác giả Đỗ Đình Hịa. Luận án
đã nghiên cứu làm rõ những lý luận buôn lậu và tổ chức hoạt động điều tra của lực
lượng Cảnh sát nhân dân đối với các vụ án về bn lậu; thực trạng tình hình bn lậu
ở Việt Nam và tổ chức hoạt động điều tra của lực lượng Cảnh sát nhân dân đối với
các vụ án về buôn lậu và rút ra các nhận xét, đánh giá về tổ chức hoạt động điều tra
của lực lượng Cảnh sát nhân dân đối với các vụ án buôn lậu và trên cơ sở đó luận án
đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động điều tra của lực lượng
Cảnh sát nhân dân đối với các vụ án buôn lậu.
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những lý luận cơ bản và cơ sở pháp lý về
tội buôn lậu và tổ chức hoạt động điều tra của lực lượng Cảnh sát nhân dân đối với
các vụ án bn lậu; thực trạng tình hình bn lậu ở Việt Nam và các đặc điểm hình
sự của tội phạm buôn lậu; tổ chức hoạt động điều tra của lực lượng Cảnh sát nhân
21


dân đối với các vụ án buôn lậu ở Việt Nam trong thời gian từ năm 1994 đến năm
1999.
Luận văn thạc sĩ Luật học “Đấu tranh phòng chống tội phạm bn lậu tại thành
phố Hồ Chí Minh trong tình hình hiện nay” năm 2004 của tác giả Nguyễn Đăng Phú.
Luận văn đã nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận về tội phạm buôn lậu và hoạt
động đấu tranh phịng chống tội phạm bn lậu; tình hình tội bn lậu, nguyên nhân,
điều kiện của tội buôn lậu và công tác đấu tranh phịng chống tội phạm bn lậu tại
thành phố Hồ Chí Minh của các lực lượng chức năng tại thành phố Hồ Chí Minh từ
năm 1997 đến 2003. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra dự báo về tình hình tội bn lậu
tại thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới và đề xuất các giải pháp chủ yếu nâng
cao hiệu quả phòng ngừa, đấu tranh với loại tội phạm này.
Luận án tiến sĩ Luật học “Chuyên án trinh sát đấu tranh chống tội phạm buôn

lậu của lực lượng cảnh sát kinh tế”, năm 2013 của tác giả Nguyễn Văn Tuấn. Nội
dung luận án phân tích, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong và ngồi
nước về những vấn đề có liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài. Luận án đã
làm rõ nhận thức cơ bản về tội phạm buôn lậu và những vấn đề lý luận về chuyên án
trinh sát trong đấu tranh chống tội phạm bn lậu; phân tích làm rõ tình hình diễn
biến và đặc điểm hình sự của tội phạm buôn lậu ở Việt Nam trong thời gian qua; thực
trạng chuyên án trinh sát đấu tranh chống tội phạm buôn lậu của lực lượng Cảnh sát
kinh tế; những kết quả đã đạt được, những tồn tại, khó khăn, vướng mắc và nguyên
nhân. Trên cơ sở đó, luận án dự báo tình hình tội phạm bn lậu và đề xuất những
giải pháp nâng cao hiệu quả chuyên án trinh sát đấu tranh chống tội phạm buôn lậu
của lực lượng Cảnh sát kinh tế trong thời gian tới.
Luận án tiến sĩ Luật học “Quan hệ phối hợp giữa lực lượng cảnh sát kinh tế và
Bộ độ biên phòng trong phát hiện, điều tra tội phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất
liền Việt - Trung”, năm 2013 của tác giả Nguyễn Quốc Đoàn. Luận án đã nghiên cứu
bổ sung, hồn thiện về lý luận về tội phạm bn lậu và khảo sát, đánh giá thực trạng
tình hình tội phạm bn lậu, tìm ra giải pháp nâng cao hiệu quả quan hệ phối hợp
giữa hai lực lượng cảnh sát kinh tế và Bộ độ biên phòng trong phát hiện, điều tra tội
phạm buôn lậu trên tuyến biên giới đất liền Việt - Trung.
Luận án tiến sĩ Luật học “Phòng, chống tội buôn lậu trên tuyến biên giới Tây
Nam Việt Nam hiện nay”, năm 2015 của tác giả Nguyễn Thành Long. Luận án
22


nghiên cứu các nội dung chủ yếu: Lý luận về phịng, chống tội bn lậu; Tình hình,
ngun nhân, điều kiện của tội bn lậu và thực trạng phịng, chống tội buôn lậu trên
tuyến biên giới Tây Nam Việt Nam và đề xuất các giải pháp phòng, chống phù hợp
với địa bàn tuyến biên giới Tây Nam. Luận án nghiên cứu các quan điểm khoa học
về đấu tranh phòng, chống tội bn lậu và thực tiễn phịng chống tội bn lậu trên
tuyến biên giới Tây Nam trong khoảng thời gian từ năm 2003 đến năm 2013.
1.3.

1.3.1.

Đánh giá tình hình nghiên cứu
Những kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa và tiếp tục phát

triển
Các cơng trình nghiên cứu nhìn chung đã đưa ra các vấn đề lý luận cơ bản của
tội phạm học cũng như khái niệm buôn lậu. Hầu hết các cơng trình đều nhận định tội
phạm trong đó có tội bn lậu là một hiện tượng xã hội tiêu cực, nó ln chứa đựng
đặc tính chống lại lợi ích xã hội, cộng đồng, trật tự xã hội, quyền và lợi ích cơ bản
của cơng dân. Tội phạm có nguồn gốc xã hội, vì vậy các phương pháp xã hội học là
phương pháp đúng đắn để nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội
phạm nói chung và tội bn lậu nói riêng để từ đó đưa ra các giải pháp phịng ngừa
tội phạm một cách có hiệu quả nhất.
Những vấn đề lý luận về tội phạm trong các cơng trình nói trên ít nhiều cịn
khác nhau về khái niệm, thuật ngữ của tội phạm học. Hầu hết các nhà khoa học đầu
ngành hiện nay ở nước ta nói chung và tội phạm học nói riêng đều được đào tạo ở
nước ngồi, trong đó có nhiều nhà tội phạm học được đào tạo ở các nước khác nhau
như Nga (Liên Xô cũ), Đức (Đông Đức cũ)... Điều này ít nhiều có ảnh hưởng đến
các quan điểm khác nhau về lý luận tội phạm học. Nghiên cứu sinh sẽ tiếp tục nghiên
cứu dựa trên quan điểm của các nhà khoa học tại Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt
Nam làm cơ sở lý luận nghiên cứu cho luận án của mình.

Thơng
qua
các
cơng
trình
nghiên
cứu

cho
thấy
các
cơng
trình
đã
những
đưa
kinh
ra
một
nghiệm
số
giải
q
pháp
báu
mà
phịng,
nghiên
chống
cứu
tội
sinh
bn
có
thể
lậu.
tham
Đó

là
khảo,
Các
cơng
phát
trình
triển
đó
trong
phải
kể
cơng
đến:
việc
Luận
nghiên
án
tiến
cứu
sĩ
đề
Luật
tài
của
học
mình.
“Phịng,
Nam
hiện
chống

nay”,
tội
năm
bn
2015
lậu
của
trên
tác
tuyến
giả
Nguyễn
biên
giới
Thành
Tây
Long;
Nam
Luận
Việt
án
phạm
tiến
bn
sĩ
lậu
Luật
của
học
lực

“Chun
lượng
án
cảnh
trinh
sát
sát
kinh
đấu
tế”,
tranh
năm
chống
2013
của
tội
tác
phịng,
giả
chống
Nguyễn
tội
Văn
bn
Tuấn;
lậu
Luận
hoặc
án
vận

tiến
chuyển
sĩ
Luật
trái
học
phép
“Đấu
hàng
tranh
hóa,
tiền
Luận
tệ
án
tiến
qua
biên
sĩ
Luật
giới”,
học
năm
“Phịng
2000
ngừa
của
tội
tác
bn

giả
Nguyễn
lậu
trên
Đức
tuyến
Bình;
biên
giới

Tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứu ở các góc độ khác

nhau, địa bàn khác nhau và thời điểm khác nhau hoặc có những cơng trình chỉ
nghiên cứu một số hành vi khách quan cụ thể của tội buôn lậu như: Sách Chống
buôn lậu trong khu vực Đông Nam Châu Âu của tác giả Marko Hajdinjak, được
Trung tâm Nghiên cứu dân chủ (CSD), Sofia, Bulgaria xuất bản năm 2002, chỉ
nghiên cứu đối tượng buôn lậu là ma túy, thuốc lá và nạn bn người trong khu vực.
Các cơng trình nghiên cứu nêu trên cho thấy, hầu hết các cơng trình đều khơng
23


nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội bn lậu - Đây là một nội
dung quan trọng trong việc nghiên cứu tình hình tội bn lậu ở miền Đơng Nam Bộ
Việt Nam. Chỉ có hai cơng trình nghiên cứu thực tế đề cập đến nội dung này, đó là:
Luận văn thạc sĩ Luật học “Đấu tranh phịng chống tội phạm bn lậu tại thành phố
Hồ Chí Minh trong tình hình hiện nay” của tác giả Nguyễn Đăng Phú, nhưng cịn
nhiều hạn chế. Cơng trình thứ hai nghiên cứu đến nội dụng này là Luận án tiến sĩ
Luật học “Phịng, chống tội bn lậu trên tuyến biên giới Tây Nam Việt Nam hiện
nay” của tác giả Nguyễn Thành Long, đây là tác phẩm nghiên cứu khá đầy đủ về
nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội bn lậu, tuy nhiên đây là cơng trình

nghiên cứu đã chỉ ra nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội buôn lậu trên tuyến
biên giới Tây Nam Việt Nam. Miền Đơng Nam Bộ là khu vực có nhiều điều kiện
thuận lợi về vị trí địa lý tự nhiên, giao thông và điều kiện về kinh tế xã hội cho các
đối tượng buôn lậu hoạt động, đặc biệt thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế
thương mại lớn nhất cả nước, là nơi tiêu thụ và trạm trung chuyển hàng lậu đi khắp
nơi trên cả nước, tình hình tội buôn lậu diễn biến hết sức phức tạp trên địa bàn trong
thời gian qua địi hỏi phải có các giải pháp phịng ngừa hiệu quả.
Từ những phân tích nêu trên cho thấy, việc nghiên cứu đề tài “Tội buôn lậu
trên địa bàn miền Đông Nam Bộ Việt Nam hiện nay: Tình hình, ngun nhân và
phịng ngừa” là thực sự cần thiết trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền ở
nước ta hiện nay. Thơng qua phân tích, đánh giá các cơng trình nghiên cứu nước
ngồi đã cung cấp cho tác giả có cái nhìn khái qt hơn về lý luận tội phạm học, về
tội buôn lậu, đặc biệt là các biện pháp phịng ngừa tội bn lậu. Luận án sẽ phân
1.3.2.

Những vấn đề đặt ra đối với việc nghiên cứu đề tài luận án

Luận án kế thừa những kết quả quan trọng, phù hợp của các cơng trình nghiên
cứu trước đã đạt được để áp dụng, giải quyết các vấn đề đặt ra trong luận án, những
nội dung cần nghiên cứu trong đề tài là:
Một là: Trước hết xuất phát từ đề tài nghiên cứu là “Tội buôn lậu trên địa bàn
miền Đơng Nam Bộ: Tình hình, ngun nhân và phịng ngừa”. Vì vậy việc nghiên
cứu nội dung của đề tài mang tính chất đặc thù, trên cơ sở vị trí địa lý tự nhiên, điều
kiện kinh tế, văn hóa xã hội của các tỉnh, thành phố thuộc miền Đông Nam Bộ.
Hai là: Trên cơ sở số liệu thu thập được, luận án cần đưa ra những đánh giá về
tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, bao gồm phần hiện (phần rõ)
24


và phần ẩn của tình hình tội bn lậu.

Ba là: Nhận định về các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội bn lậu
trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ.
Bốn là: Từ phân tích các đặc điểm về chất và lượng của tình hình tội bn lậu,
ngun nhân và điều kiện của tình hình tội bn lậu trên địa bàn miền Đông Nam
Bộ, luận án đưa ra một cách có hệ thống những giải pháp phịng ngừa tội bn lậu
trên địa bàn.
1.4.
1.4.1.

Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
Câu hỏi nghiên cứu

Với chuyên ngành nghiên cứu tội phạm học và phòng ngừa tội phạm, câu hỏi
nghiên cứu trọng tâm của Luận án là: Làm thế nào để hạn chế, khắc phục tình hình
tội bn lậu trên địa bàn các tỉnh, thành phố thuộc miền Đơng Nam Bộ?
Để tìm được giải đáp cho câu hỏi nghiên cứu trọng tâm nêu trên, luận án đặt ra
và giải quyết các câu hỏi nghiên cứu cụ thể tương ứng với các nhóm vấn đề sau đây:
Thứ nhất, nhóm các câu hỏi liên quan đến phân tích, đánh giá tình hình tội bn lậu
trên địa bàn miền Đơng Nam Bộ:

- Những
vấn
đềtội
lý
luận
cơ
bản
làm
cơbàn
sở miền

để phân
tích,
đánhCó
những
giá
tình
quan
hình
điểm
lýbn
luậnlậu
khác
trên
nhau
địa
Đơng
Nam Bộ?

25