Phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm.
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.68 MB, 317 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGÔ THỊ TRANG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC
CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGÔ THỊ TRANG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC
CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số
: 9.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
GS.TSKH Thái Duy Tuyên
PGS.TS Hoàng Thanh Thúy
HÀ NỘI, 2019
3
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai cơng bố
trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả luận án
Ngô Thị Trang
LỜI CẢM ƠN
Trong q trình thực hiện luận án, tơi đã nhận được sự giúp đỡ, tạo điều
kiện của trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2,
trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên để tơi thực hiện và hồn thành luận án.
Tơi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ đó.
Tơi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Tâm lý - Giáo dục, Bộ
mơn Tâm lí - Giáo dục, cùng các thầy, cô và anh, chị, em đồng nghiệp đã luôn
ủng hộ, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần giúp tơi có động lực
vượt qua khó khăn để có thể hồn thành tốt nhiệm vụ học tập. Cảm ơn các em
sinh viên đã nhiệt tình tham gia và giúp đỡ tơi trong suốt q trình nghiên cứu
vừa qua.
Đặc biệt, tơi muốn bày tỏ lời tri ân sâu sắc đếnGS.TSKH Thái Duy Tuyên
người đã chỉ bảo, tư vấn, định hướng cho tôi về mặt học thuật, giúp tôi thể
hiện ý tưởng nghiên cứu trong quá trình hồn thiện luận án.
Xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến PGS.TS Hoàng Thanh
Thúy, người đã đồng hành, hướng dẫn tận tình, động viên, giúp đỡ cũng như
truyền đạt cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học để
tơi hồn tất đề tài nghiên cứu này.
Lời sau cùng, tơi xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới những
người thân trong gia đình và những người bạn đã ln động viên, khích lệ tơi
trong q trình thực hiện và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tơi hồn thành
luận án. Xin trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này.
Tác giả luận án
Ngô Thị Trang
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.............................................................................................i
LỜI CẢM ƠN..................................................................................................ii
MỤC LỤC.......................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT.................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................ix
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài.................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.....................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...............................................................2
4. Giả thuyết khoa học.......................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu........................................................................3
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................................4
8. Luận điểm bảo vệ..........................................................................................7
9. Những đóng góp mới của luận án.................................................................7
10. Cấu trúc luận án...........................................................................................8
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHIÊN
CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM. 9
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.....................................................................9
1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực nghiên cứu khoa học của sinh viên. .9
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển năng lực nghiên cứu khoa học
giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm................................................14
1.1.3. Nhận xét chung..............................................................................19
1.2. Những vấn đề lí luận về năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục của sinh
viên Đại học Sư phạm......................................................................................20
1.2.1. Khái niệm năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục.....................20
1.2.2. Khái niệm năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục của sinh viên Đại
học Sư phạm............................................................................................31
1.3. Những vấn đề lí luận về phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo
dục cho sinh viên Đại học Sư phạm................................................................41
1.3.1. Khái niệm phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho
sinh viên Đại học Sư phạm.....................................................................41
1.3.2. Sự cần thiết phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục của
sinh viên Đại học Sư phạm......................................................................43
1.3.3. Mục tiêu phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho
sinh viên Đại học Sư phạm.....................................................................43
1.3.4. Nguyên tắc phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho
sinh viên Đại học Sư phạm.....................................................................43
1.3.5. Nội dung phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho
sinh viên Đại học Sư phạm.....................................................................44
1.3.6. Các con đường phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục
cho sinh viên Đại học Sư phạm...............................................................44
1.3.7. Kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển năng lực nghiên cứu khoa
học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm.........................................53
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực nghiên cứu khoa
học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm.................................................55
1.4.1. Các yếu tố chủ quan......................................................................55
1.4.2. Các yếu tố khách quan..................................................................57
Kết luận chương 1...........................................................................................58
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC GIÁO DỤC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM........60
2.1. Khái quát về q trình khảo sát thực trạng..............................................60
2.1.1. Mục đích khảo sát.........................................................................60
2.1.2. Nội dung khảo sát.........................................................................60
2.1.3. Đối tượng, địa bàn khảo sát..........................................................61
2.1.4. Thời gian khảo sát.........................................................................62
2.1.5. Phương pháp khảo sát...................................................................62
2.1.6. Xử lý kết quả khảo sát..................................................................64
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục của
sinh viên Đại học Sư phạm..............................................................................65
2.2.1. Thực trạng lí do sinh viên Đại học Sư phạm tham gia và không
tham gia nghiên cứu khoa học giáo dục.................................................65
2.2.2. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về tầm quan
trọng của năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục.................................67
2.2.3. Thực trạng nhận thức về mức độ cần thiết của các năng lực
nghiên cứu khoa học giáo dục đối với sinh viên Đại học Sư phạm.......68
2.2.4. Thực trạng mức độ năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục của sinh
viên Đại học Sư phạm..............................................................................70
2.3. Kết quả khảo sát thực trạng phát triển năng lực nghiên cứu khoa học
giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm........................................................73
2.3.1. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về sự cần
thiết phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên
Đại học Sư phạm....................................................................................73
2.3.2. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về bản chất
của phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên
Đại học Sư phạm.....................................................................................75
2.3.3. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về mục tiêu
phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại
học Sư phạm...........................................................................................77
2.3.4.
Thực trạng việc thực hiện các nội dung phát triển năng lực
nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm.............79
2.3.5.
Thực trạng việc sử dụng các con đường phát triển năng lực nghiên
cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm.........................81
2.3.6. Thực trạng mức độ hiệu quả của các biện pháp phát triển năng
lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm 82
2.4. Kết quả khảo sát thực trạng phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo
dục cho sinh viên Đại học Sư phạm thông qua dạy học học phần Phương pháp
nghiên cứu khoa học giáo dục.........................................................................84
2.4.1. Thực trạng nhận thức của giảng viên, sinh viên về ảnh hưởng của
học phần Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục...........................84
2.4.2. Hiệu quả thực hiện mục tiêu dạy học học phần Phương pháp
nghiên cứu khoa học giáo dục................................................................86
2.4.3. Hiệu quả thực hiện các nội dung học phần Phương pháp nghiên
cứu khoa học giáo dục............................................................................87
2.4.4. Thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học theo hướng phát triển
năng lực nghiên cứu trong học phần Phương pháp nghiên cứu khoa học
giáo dục....................................................................................................88
2.4.5. Thực trạng mức độ thực hiện bài tập nghiên cứu khoa học giáo
dục của sinh viên Đại học Sư phạm trong học phần Phương pháp nghiên
cứu khoa học giáo dục............................................................................90
2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực nghiên cứu
khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm........................................94
2.6. Đánh giá chung về thực trạng..................................................................96
2.6.1. Những kết quả đạt được................................................................97
2.6.2. Những vấn đề tồn tại.....................................................................98
Kết luận chương 2.........................................................................................100
Chương 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC GIÁO DỤC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VÀ
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.....................................................................102
3.1. Định hướng và nguyên tắc đề xuất biện pháp........................................102
3.1.1. Định hướng đề xuất biện pháp....................................................102
3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp..............................................103
3.2. Các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho
sinh viên Đại học Sư phạm............................................................................105
3.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng mơi trường học tập theo hướng khuyến
khích nhu cầu và tạo động lực nghiên cứu cho sinh viên.....................105
3.2.2. Biện pháp 2: Áp dụng các chiến lược dạy học theo hướng nghiên
cứu cho sinh viên Đại học Sư phạm......................................................108
3.2.3. Biện pháp 3: Thiết kế quy trình dạy học theo hướng phát triển năng
lực nghiên cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm 114
3.2.4. Biện pháp 4: Kết hợp dạy học học phần Phương pháp nghiên cứu
khoa học giáo dục với tổ chức cho sinh viên thực hiện các đề tài nghiên
cứu khoa học giáo dục..........................................................................126
3.2.5. Mối quan hệ giữa các biện pháp..................................................128
3.3. Thực nghiệm các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo
dục cho sinh viên đại học sư phạm................................................................130
3.3.1. Khảo nghiệm các biện pháp........................................................130
3.3.2. Thực nghiệm các biện pháp.........................................................132
Kết luận chương 3.........................................................................................147
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.............................................................148
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN................................................151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................152
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
ĐC
Đối chứng
ĐHSP
Đại học Sư phạm
ĐHSPHN
Đại học Sư phạm Hà Nội
ĐHSPHN2
Đại học Sư phạm Hà Nội 2
ĐHSPTN
Đại học Sư phạm Thái Nguyên
GV
Giảng viên
KHGD
Khoa học giáo dục
NL
Năng lực
NC
Nghiên cứu
ND
Nội dung
PP
Phương pháp
STT
Số thứ tự
SV
Sinh viên
TN
Thực nghiệm
TNSP
Thực nghiệm sư phạm
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Hệ thống các năng lực thành phần của năng lực nghiên cứu KHGD.29
Bảng 1.2: Phân tích DACUM nhiệm vụ phát triển năng lực nghiên cứu KHGD
của sinh viên ĐHSP..........................................................................36
Bảng 1.3: Hệ thống các năng lực nghiên cứu KHGD cơ bản và đặc thù của sinh
viên ĐHSP....................................................................................... 37
Bảng 1.4: Mục tiêu học phần Phương pháp nghiên cứu KHGD........................49
Bảng 1.5: Rubric phân tích năng lực phát hiện và xác định vấn đề nghiên cứu
KHGD..............................................................................................54
Bảng 2.1: Lí do sinh viên ĐHSP tham gia và chưa tham gia nghiên cứu
KHGD.............................................................................................66
Bảng 2.2: Thực trạng nhận thức của GV và SV về tầm quan trọng của năng lực
nghiên cứu KHGD............................................................................67
Bảng 2.3: Thực trạng nhận thức về mức độ cần thiết của năng lực nghiên cứu
KHGD đối với sinh viên ĐHSP........................................................69
Bảng 2.4: Thực trạng mức độ năng lực nghiên cứu KHGD của sinh viên
ĐHSP...............................................................................................70
Bảng 2.5: Nhận thức của GV và SV về sự cần thiết phát triển năng lực nghiên
cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP...................................................... 74
Bảng 2.6: Nhận thức của GV và SV về bản chất củaphát triển năng lực nghiên
cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP...................................................... 75
Bảng 2.7: Nhận thức của GV và SV về mục tiêu phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP............................................................. 77
Bảng 2.8: Thực trạng việc thực hiện các nội dung phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP............................................................. 79
Bảng 2.9: Thực trạng việc sử dụng các con đường phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP............................................................. 81
Bảng 2.10: Thực trạng mức độ hiệu quả của các biện pháp phát triển năng lực
nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP........................................... 83
Bảng 2.11: Thực trạng nhận thức của GV, SV về ảnh hưởng của học phần PP
nghiên cứu KHGD............................................................................85
Bảng 2.12: Hiệu quả thực hiện mục tiêu dạy học học phần PP nghiên cứu
KHGD.............................................................................................86
Bảng 2.13: Hiệu quả thực hiện các nội dung học phần PP nghiên cứu KHGD. 88
Bảng 2.14: Thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học theo hướng phát triển
năng lực nghiên cứu trong học phần PP nghiên cứu KHGD.............89
Bảng 2.15: Thực trạng mức độ thực hiện bài tập nghiên cứu KHGD của sinh viên
ĐHSP............................................................................................... 91
Bảng 2.16: Bảng thống kê điểm học phần Phương pháp nghiên cứu KHGD của
sinh viên ĐHSP................................................................................93
Bảng 2.17: Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển năng lực
nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP........................................... 94
Bảng 3.1: Cấu trúc module PP nghiên cứu KHGD.......................................... 118
Bảng 3.2: Cấu trúc các hoạt động trong module PP nghiên cứu KHGD..........119
Bảng 3.3: Kết quả khảo nghiệm các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP........................................................... 131
Bảng 3.4: Kế hoạch thực nghiệm sư phạm......................................................134
Bảng 3.5: Bảng phân phối tần suất mức độ năng lực của lớp TN và lớp ĐC. .140
Bảng 3.6: Bảng so sánh kết quả thực nghiệm của lớp TN và lớp ĐC.............141
Bảng 3.7: Bảng so sánh mức độ năng lực nghiên cứu KHGD của 4 trường
hợp điển hình................................................................................143
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: So sánh điểm trung bình mức độ năng lực nghiên cứu KHGD
của sinh viên 3 trường ĐHSP....................................................72
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh điểm trung bình của 2 lớp ĐC và TN.............142
Biểu đồ 3.2: So sánh điểm trung bình mức độ năng lực trước TN và sau TN
của 4 trường hợp điển hình..................................................... 143
Biểu đồ 3.3: So sánh mức độ phát triển năng lực nghiên cứu KHGD của 4
trường hợp điển hình...............................................................144
Biểu đồ 3.4: So sánh điểm trung bình mức độ năng lực sau TN của 4 trường
hợp điển hình thơng qua sản phẩm giáo dục...........................144
DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 3.1: Quy trình dạy học học phần PP nghiên cứu KHGD theo hướng phát
triển năng lực nghiên cứu KHGD................................................. 115
14
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói “Giáo dục đại học là đào tạo chuyên gia
nên phải dạy theo phong cách nghiên cứu”[42]. Gần nửa thế kỉ trơi qua, lời
dặn ấy càng có ý nghĩa thời sự lớn lao trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn
diện giáo dục đào tạo ở nước ta hiện nay.
Nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đã đặt ra cho giáo dục
đại học nói chung và các trường Đại học Sư phạm (ĐHSP) nói riêng nhiệm vụ
quan trọng là phải gắn đào tạo với nghiên cứu (NC) khoa học, đưa hoạt động
NC khoa học giáo dục (KHGD) trở thành hoạt động thường xuyên trong các
môn học, điều này không chỉ thúc đẩy hoạt động NC, mà cịn góp phần nâng
cao chất lượng đào tạo, uy tín và vị thế của chính các trường sư phạm.
Vai trò của người giáo viên trong xã hội hiện đại được xác định vừa là
nhà giáo dục, nhà hoạt động văn hóa xã hội, nhà cung ứng dịch vụ, nhà NC và
cũng là người học, do đó họ phải liên tục phát triển năng lực nghề nghiệp của
mình bằng NC tác động cải tạo thực tiễn. Tuy nhiên trong quá trình đào tạo
ở trường ĐHSP, giảng viên (GV) và sinh viên (SV) thường chú trọng hơn
đến việc giáo dục các phẩm chất và năng lực của nhà giáo dục, mà chưa coi
trọng đúng mức việc giáo dục các năng lực NC. Thực tế này đòi hỏi các
trường ĐHSP cần có những thay đổi trong q trình đào tạo, tập trung phát
triển các năng lực nghề nghiệp cho người giáo viên tương lai, đặc biệt là
năng lực tự học, tự NC để hoàn thiện bản thân. Mỗi GV cần ý thức rõ hơn
về nhiệm vụ phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP và
thực hiện thường xuyên trong suốt q trình đào tạo, thơng qua các hoạt
động, các mơn học, nhằm khích lệ SV tự giác, tích cực, chủ động phát triển
năng lực nghiên cứu KHGD của bản thân.
Mặc dù đã có những định hướng đúng đắn nhưng hoạt động NC khoa
học của SV các trường ĐHSP chưa được tổ chức thường xuyên, chủ yếu tập
trung ở phong trào thường niên, định kì; chưa được thực hiện sâu rộng trong
các học phần; chưa tạo được động lực NC mạnh mẽ để khuyến khích nhiều
SV tham gia, do đó chưa thúc đẩy q trình phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD hiệu quả.
Với những lý do nêu trên, việc chọn đề tài “Phát triển năng lực nghiên
cứu khoa học giáo dục cho sinh viên Đại học Sư phạm” là cấp thiết và hữu
ích. Đề tài có ý nghĩa thiết thực trong việc đề xuất các biện pháp khả thi và tin
cậy, nhằm tạo điều kiện phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh viên
ĐHSP, đáp ứng chuẩn nghề nghiệp giai đoạn hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD, luận án đề xuất các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu KHGD
cho sinh viên ĐHSP nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động nghiên cứu KHGD nói
riêng và chất lượng đào tạo nói chung.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Đào tạo năng lực nghiên cứu KHGD cho
sinh viên ĐHSP
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP
4. Giả thuyết khoa học
Hiện nay, các trường ĐHSP đã chú trọng đến vấn đề phát triển năng lực
nghiên cứu KHGD cho SV, song hiệu quả của hoạt động này còn nhiều hạn chế
do nhiều nguyên nhân. Nếu đề xuất được các biện pháp tạo ra điều kiện, cơ hội
cho SV phát triển năng lực nghiên cứu KHGD như xây dựng môi trường học
tập theo hướng khuyến khích nhu cầu và tạo động lực NC; áp dụng các chiến
lược dạy học theo hướng NC; thiết kế quy trình dạy học học phần PP nghiên
cứu KHGD theo hướng phát triển năng lực NC; kết hợp dạy học học phần PP
nghiên cứu KHGD với tổ chức các hoạt động NC cho SV thì quá trình phát triển
năng lực nghiên cứu KHGD cho SV sẽ đạt kết quả cao.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xây dựng cơ sở lí luận về phát triển năng lực nghiên cứu KHGD
cho sinh viên ĐHSP.
5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển năng lực
nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP.
5.3. Đề xuất biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh
viên ĐHSP và thực nghiệm (TN) sư phạm các biện pháp đã đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu quá trình phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cơ bản và đặc thù cho sinh viên ĐHSP hệ chính quy.
Trong đề tài này, q trình phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho
sinh viên ĐHSP theo tiếp cận tạo ra những điều kiện, môi trường để tác động
đến sự phát triển ở mỗi cá nhân.
6.2. Giới hạn khách thể khảo sát và thực nghiệm
Đề tài khảo sát 660 GV, SV của 03 trường ĐHSP thuộc địa bàn nghiên
cứu, bao gồm 60 GV và 600 SV hệ chính quy, năm thứ 2, thuộc các ngành
đào tạo khác nhau (Tâm lí giáo dục, Giáo dục tiểu học, Giáo dục mầm
non, Giáo dục đặc biệt, Quản lí giáo dục)
6.3. Giới hạn địa bàn nghiên cứu
Đề tài thực hiện nghiên cứu tại 3 trường ĐHSP khu vực phía Bắc là
trường ĐHSP Hà Nội (ĐHSPHN), ĐHSP Hà Nội 2 (ĐHSPHN2), ĐHSP
Thái Nguyên (ĐHSPTN)
6.4. Giới hạn địa bàn thực nghiệm
Đề tài tổ chức TN tại trường ĐHSP Hà Nội 2
6.5. Giới hạn thời gian nghiên cứu
Từ tháng 12/2015 đến tháng 12/2018
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận nghiên cứu
7.1.1. Tiếp cận hoạt động
Dạy học hiện đại là hoạt động được tạo ra bởi sự tương tác trực tiếp và
thống nhất giữa người dạy và người học trong mơi trường sư phạm nói riêng
và mơi trường xã hội nói chung. Nghiên cứu KHGD là hoạt động thống nhất,
dựa trên sự định hướng và điều chỉnh của giáo viên kết hợp với sự tự giác, tích
cực, sáng tạo của người học để thực hiện hoạt động NC cụ thể trong chương
trình đào tạo.
7.1.3. Tiếp cận năng lực
Tiếp cận năng lực tập trung vào hệ thống các năng lực cần có ở mỗi SV
để đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp. Năng lực nghiên cứu KHGD của SV thể
hiện ở q trình tích lũy hệ thống tri thức về KHGD, quá trình rèn luyện thành
thạo các kĩ năng và thái độ NC tương ứng, giúp cá nhân thực hiện thành cơng
NC thuộc lĩnh vực giáo dục. Do đó nhà giáo dục có thể tác động vào bất cứ
yếu tố nào, ở bất cứ khâu nào cũng góp phần tạo nên sự thay đổi cho đối
tượng và sự tác động tổng thể sẽ thúc đẩy quá trình phát triển năng lực nghiên
cứu KHGD cho SV tốt hơn.
7.1.4. Tiếp cận phát triển
Phát triển là quá trình vận động nội tại của đối tượng theo khuynh hướng
đi lên, đồng thời quá trình này cũng chịu sự tác động của các điều kiện khách
quan. Giáo dục và dạy học là những điều kiện khách quan giúp SV phát triển
năng lực nghiên cứu KHGD, do đó SV cần được định hướng, chỉ dẫn và tạo
môi trường phù hợp, trên cơ sở những điều kiện chủ quan của bản thân. Luận
án vận dụng tiếp cận phát triển nhằm tạo ra các điều kiện khi xây dựng các
biện pháp tác động, làm cho năng lực nghiên cứu KHGD của sinh viên ĐHSP
được phát triển, giúp họ chủ động và sáng tạo hơn trong quá trình tự phát triển
năng lực nghề nghiệp của bản thân.
7.1.5. Tiếp cận chuẩn đầu ra
Chuẩn đầu ra là kết quả thực tế đạt được của các mục tiêu đặt ra, là sự
cam kết của nhà trường với xã hội và với người học về chất lượng đào tạo;
đồng thời là sự cam kết của người học với xã hội về mức độ đáp ứng yêu cầu
nghề nghiệp tương lai. Chuẩn đầu ra của SV sư phạm về năng lực phát triển
nghề nghiệp, cụ thể là năng lực nghiên cứu KHGD thể hiện ở việc sinh viên
ĐHSP ra trường phải tự học hiệu quả, tự đánh giá, tự rèn luyện, tự NC được
quá trình dạy học và giáo dục.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận
7.2.1.1. Phương pháp (PP) phân tích và tổng hợp tài liệu liên quan đến đề
tài như những văn bản pháp quy, những quy định của ngành giáo dục liên quan
đến hoạt động NC khoa học của SV, những tài liệu chuyên khảo NC khoa học,
rèn luyện kĩ năng nghiên cứu KHGD, phát triển năng lực nghiên cứu KHGD.
Từ đó có cái nhìn tổng qt, sâu sắc hơn về vấn đề, sắp xếp chúng thành hệ
thống lí thuyết liên quan đến đề tài và phát triển trong đề tài của mình.
7.2.1.2. Phương pháp khái qt hóa, mơ hình hóa: từ những phân tích,
tổng hợp đã nêu, rút ra những kết luận khái qt và mơ hình hóa về năng lực
NC khoa học của SV sư phạm.
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.2.1. Phương pháp quan sát
Phương pháp quan sát được sử dụng trong quá trình khảo sát thực trạng
và thực nghiệm sư phạm. Quan sát các hoạt động học tập và NC của SV; quan
sát các hoạt động dạy học và tổ chức quá trình phát triển năng lực nghiên cứu
KHGD cho SV của GV; quan sát những định hướng, mục tiêu và hình thức tổ
chức mà các nhà quản lí thực hiện.
7.2.2.2. Phương pháp điều tra
Đề tài sử dụng PP điều tra thông qua phiếu hỏi ý kiến các đối tượng khảo
sát (GV, SV) nhằm tìm hiểu thực trạng nhận thức, thái độ và quá trình phát
triển năng lực nghiên cứu KHGD cho SV sư phạm; hiệu quả của các con
đường phát triển, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến q trình phát
triển năng lực này cho SV ở các trường ĐHSP thuộc địa bàn khảo sát.
7.2.2.3. Phương pháp đàm thoại
Đề tài thực hiện trò chuyện và phỏng vấn sâu các đối tượng khảo sát
(GV, SV, nhà khoa học, nhà quản lí) nhằm đối chiếu, so sánh những thông tin
thu thập qua phiếu khảo sát với những đánh giá trực tiếp về phát triển năng
lực nghiên cứu KHGD cho SV sư phạm. Qua đó, tìm hiểu sâu hơn về thực
trạng q trình phát triển năng lực nghiên cứu KHGD; bổ sung và làm rõ
những thông tin đã thu thập được thông qua điều tra bằng phiếu hỏi.
7.2.2.4. Phương pháp chuyên gia
Đề tài trực tiếp và gián tiếp trao đổi những vấn đề liên quan với các nhà
khoa học, các chuyên gia trong các lĩnh vực đào tạo giáo viên. Đặc biệt, tham
vấn ý kiến chuyên gia khi xây dựng phiếu hỏi ý kiến, xây dựng cấu trúc và
các tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ báo đánh giá hệ thống năng lực nghiên cứu
KHGD của SV sư phạm, cũng như các biện pháp phát triển năng lực nghiên
cứu KHGD cho SV sư phạm.
7.2.2.5. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục
Đề tài tiến hành thu thập thông tin liên quan đến hồ sơ giảng dạy của GV
(các cơng trình nghiên cứu, bài báo khoa học) và hồ sơ học tập của SV (kết
quả học tập, các bài tiểu luận, bài seminar, bài tập NC, đề tài NC, khóa luận
tốt nghiệp). Qua đó, đánh giá thực trạng và hiệu quả của hoạt động nghiên
cứu KHGD, làm cơ sở đề xuất các biện pháp thích hợp để phát triển năng lực
nghiên cứu KHGD cho SV.
7.2.2.6. Phương pháp thực nghiệm
Tổ chức TN các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho
SV khoa Giáo dục Tiểu học, trường ĐHSP Hà Nội 2 để kiểm tra tính khả thi
và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất.
7.2.2.7. Phương pháp nghiên cứu trường hợp
Đề tài NC trên một số trường hợp điển hình, thơng qua các sản phẩm
hoạt động giáo dục như kết quả học tập, đề tài NC, bài tập NC, bài tiểu luận
để khẳng định tính khách quan và độ tin cậy của các biện pháp phát triển.
7.2.3. Nhóm các phương pháp hỗ trợ
Sử sụng phần mềm SPSS để xử lí số liệu: thống kê, so sánh, phân tích,
tổng hợp số liệu thu được thơng qua khảo sát và TN, rút ra mối tương quan
của các kết quả, từ đó đưa những kết luận phù hợp.
8. Luận điểm bảo vệ
8.1. Năng lực nghiên cứu KHGD của sinh viên ĐHSP là năng lực cơ
bản, quan trọng và cần thiết trong hệ thống năng lực nghề nghiệp của người
giáo viên tương lai, cần được phát triển trong suốt q trình đào tạo thơng qua
các con đường khác nhau.
8.2. Sinh viên ĐHSP chưa chuẩn bị đầy đủ năng lực nghiên cứu
KHGD để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ học tập và NC, nhằm đáp ứng
chuẩn nghề nghiệp giáo viên tương lai.
8.3. Xác định các biện pháp thích hợp và khả thi như xây dựng môi
trường học tập theo hướng khuyến khích nhu cầu và tạo động lực NC cho
SV; áp dụng các chiến lược dạy học theo hướng NC; thiết kế quy trình dạy
học học phần Phương pháp nghiên cứu KHGD theo hướng phát triển năng
lực NC; kết hợp dạy học môn PP nghiên cứu KHGD với tổ chức các hoạt
động NC cho SV sẽ góp phần phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho
SV, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng chuẩn đầu ra ngành sư
phạm.
9. Những đóng góp mới của luận án
9.1. Đóng góp về mặt lí luận
Góp phần làm phong phú thêm hệ thống lí luận về năng lực nghiên cứu
KHGD, phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP
Xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ báo đánh giá năng lực nghiên cứu
KHGD cho sinh viên ĐHSP
9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
Phân tích thực trạng năng lực nghiên cứu KHGD của SV và thực trạng
phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh viên ĐHSP hiện nay, trên cơ
sở đó xác định một số vấn đề trong đào tạo năng lực nghiên cứu KHGD cho
sinh viên ĐHSP.
Đề xuất các biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh
viên ĐHSP trong quá trình đào tạo SV.
Kết quả NC của đề tài có giá trị thực tiễn cho các trường ĐHSP, là tài
liệu tham khảo cho các nhà quản lí giáo dục, các GV ở các cơ sở giáo dục đại
học khi tiến hành dạy học theo hướng phát triển năng lực.
10. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục các cơng trình
NC, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án được chia thành 3 chương
gồm:
Chương 1: Cơ sở lí luận về phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo
dục cho sinh viên Đại học Sư phạm
Chương 2: Thực trạng phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục
cho sinh viên Đại học Sư phạm
Chương 3: Biện pháp phát triển năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục
cho sinh viên Đại học Sư phạm và thực nghiệm sư phạm
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC GIÁO DỤC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ
PHẠM
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Những NC liên quan đến phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho sinh
viên ĐHSP tập trung vào 2 hướng NC cơ bản, đó là nghiên cứu về năng lực
NC khoa học của SV và NC về phát triển năng lực nghiên cứu KHGD cho
sinh viên ĐHSP.
1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực nghiên cứu khoa học của sinh viên
Trên thế giới
Nhấn mạnh hiệu quả của năng lực đối với hoạt động học tập của người
học, các tác giả Liên Xô như A.N.Lêônchep, A.G. Côvaliôp, K.K.Platônôp và
G.G.Gôlubev đã đề cập đến năng lực NC như là hệ thống tri thức giúp cho kết
quả học tập của học sinh cao hơn. Trong tác phẩm “Giáo dục học” của T.A. Ilina
(1978); và cơng trình “Làm thế nào để phát huy tính tích cực học tập của học
sinh” của I.F. Kharlamop (1979) cũng đã đề cập đến yếu tố năng lực góp phần
nâng cao kết quả học tập của học sinh. Ngoài ra các NC cụ thể hơn về năng lực
như NC về năng lực lao động, năng lực sư phạm, năng lực giao tiếp, năng lực
ứng xử của Đ.B. Enconin, V.V. Đavưdop lại nhấn mạnh các kĩ năng, kĩ xảo thực
hiện hoạt động sẽ quyết định kết quả học tập. Năng lực phải được thể hiện thơng
qua hoạt động, được cá nhân tích cực thực hiện nhiều lần trong các tình huống
khác nhau, được kiểm tra và điều chỉnh [Dẫn theo 64, tr 18-20].
Tổ chức UNESCO đề cập đến năng lực thực hiện hoạt động giáo dục
là năng lực giúp nhà giáo dục thành công trong q trình dạy và học, do đó
đào tạo theo năng lực đồng nghĩa với việc đảm bảo kết quả giáo dục, trong
đó chú trọng năng lực NC của người học. Năng lực thực hiện NC là tiêu chí
để đánh giá kết quả học tập cũng như lựa chọn lao động trong nghề nghiệp
tương lai [113].
Tổ chức OECD đã xây dựng một chương trình xác định năng lực trong
thế kỉ 21 và khẳng định mỗi học sinh cần có các năng lực cốt lõi như năng lực
tự bồi dưỡng, tự tìm tịi NC để mở rộng hiểu biết của bản thân. Do đó các nhà
trường, các trường đại học phải thống nhất mục tiêu giáo dục sao cho phù hợp
với yêu cầu của xã hội và khả năng của mỗi cá nhân [102].
Một số NC đề cập đến vai trò, ý nghĩa của năng lực NC khoa học đối với
sự thành công trong hoạt động của cá nhân và mang lại lợi ích cho cộng đồng.
Tại Mĩ, năm 2002, trung tâm NC quốc gia (National Research Center-NRC)
đã thiết kế và xây dựng một chương trình kết nối giữa NC khoa học và cải
thiện chất lượng giáo dục của quốc gia nhằm hiện thực hóa mục tiêu giáo dục.
Chương trình khẳng định năng lực NC khoa học phải được chú trọng giảng
dạy trong mọi bậc học nhằm cải thiện chương trình dạy học lí thuyết, hỗ trợ
những cải cách giáo dục và hướng đến giải quyết các tồn tại của thực tiễn.
Giáo viên và học sinh cần hiểu vai trò của năng lực NC khoa học với việc giải
quyết vấn đề giáo dục của bản thân, từ đó phối hợp, hỗ trợ và thúc đẩy chéo
giữa các nhà trường trong NC và ứng dụng giáo dục [95]. Viện Nghiên cứu
Khoa học Giáo dục Hoa Kỳ (Institute of Education Science-IES) cũng NC
tầm ảnh hưởng của năng lực nghiên cứu KHGD với sự phát triển của xã hội
và khẳng định mỗi nhà giáo dục phải có năng lực NC, có hiểu biết sâu về lĩnh
vực giáo dục, có năng lực khai thác thông tin để giải quyết vấn đề, đặc biệt là
năng lực tự học, tự NC [89].
Tại Anh và Úc những nghiên cứu khoa học ở các trường đại học được
chính phủ coi trọng, được đầu tư kinh phí rất lớn, đặc biệt là những NC của
SV, nhằm hình thành năng lực phát triển nghề nghiệp cho người lao động
tương lai, điều này đã khuyến khích nhiều cơng trình NC có chất lượng của
SV trong những năm gần đây [82], [83].
Nhiều NC khác lại đề cập đến cấu trúc, nội dung, yêu cầu của năng lực
nghiên cứu như NC của Coate, K., Barnett, R., & Williams, G. [87],
Edgar, F., & Geare, A. [92], Eraut, M. [93], Hameda Suwaed [97], Sandra
Jones [106]… Những NC này khẳng định người NC phải có những năng lực
phù hợp để đáp ứng yêu cầu hoạt động. Các tác giả cũng đề cập đến năng lực
cần thiết nhất ở người NC là năng lực PP, năng lực thực hiện NC theo logic
chặt chẽ, có phản biện, có đánh giá và được kiểm nghiệm.
Theo tác giả John Taylor, năng lực NC của cá nhân thể hiện trong hoạt
động cụ thể, bao gồm các kĩ năng, thái độ và giá trị, được phát triển trước
hết thơng qua luyện tập NC trong các chương trình, các khóa đào tạo phù
hợp [109].
Tác giả R.J. Shavelson và L. Towne đề cập đến các PP nghiên cứu trong
giáo dục và cho rằng năng lực NC khoa học là sự gắn kết giữa tri thức, kinh
nghiệm với kĩ năng thực hiện để hoàn thiện hệ thống tri thức PP trong lĩnh
vực NC, từ đó làm phong phú hơn hệ thống kinh nghiệm của cá nhân [105].
Tác giả Gary Anderson và Nancy Arsenault trong cuốn “Fundamentals of
Educational Research” đề cập đến các nguyên tắc cơ bản trong nghiên cứu
KHGD, các nguyên tắc này được tác giả nhấn mạnh là đặc biệt có ý nghĩa đối
với SV, những người đang tập làm nhà NC [96].
Judith Bell đề cập đến những điều mà người NC lần đầu trong giáo dục
cần chú ý như xác định vấn đề, tìm kiếm các biện pháp cải hiện thực tiễn giáo
dục không chỉ nhằm phục vụ quá trình NC mà cịn phải hướng đến phục vụ
lợi ích cộng đồng. Do đó các nhà trường phải trang bị kĩ lưỡng cho SV những
yêu cầu này để các NC giáo dục có ý nghĩa thiết thực hơn [99].
Các tác giả khác nhau đã đi sâu NC nhiều góc độ, khía cạnh của năng lực
nghiên cứu KHGD của SV như vai trò, ý nghĩa, cấu trúc, nội dung năng lực
nhưng chưa có NC nào đề cập sâu đến các tiêu chí đánh giá cũng như xây
dựng quy trình đánh giá các năng lực này.
Ở Việt Nam
Các tác giả Phạm Minh Hạc, Nguyễn Quang Uẩn, Trần Quốc Thành
có những NC về năng lực hoạt động, năng lực học tập của cá nhân và cho
rằng năng lực vừa là điều kiện của hoạt động, vừa là kết quả của hoạt động
do đó để phát triển năng lực cho con người cần thực hiện thông qua hoạt
động [27], [79].
Tác giả Lê Đình Trung và Nguyễn Viết Thịnh nghiên cứu về vai trò của
NC khoa học với việc nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, từ đó gợi ý xây
dựng các giải pháp có tính định hướng nhằm tăng cường phát triển mối quan
hệ giữa hoạt động NC khoa học gắn liền với nâng cao chất lượng đào tạo giáo
viên ở trường ĐHSP [72].
Đánh giá năng lực trong hoạt động học tập, tác giả Nguyễn Thị Kim
Dung cho rằng, năng lực của SV phải gắn với q trình đào tạo nghề nghiệp,
do đó giảng dạy phải chú ý đến việc định hướng nghề nghiệp. Sinh viên được
trang bị hệ thống các năng lực cốt lõi để có thể tự học, tự NC và hồn thiện
bản thân; GV phải là người định hướng, tổ chức các hoạt động học tập và NC
phù hợp để nâng cao năng lực học tập nói chung và năng lực NC nói riêng.
Tác giả cũng đề cập đến những yêu cầu về năng lực thực hiện và vận dụng
vào giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn trong đào tạo giáo viên, từ đó đề xuất
khung năng lực nghề cần thiết cho SV sư phạm [16].
Tác giả Lê Thị Thanh Chung đã đề cập đến các kĩ năng nghiên cứu
KHGD của SV, nhấn mạnh các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện các kĩ
năng cũng như kết qủa học tập của SV [13].
Tác giả Đặng Bá Lãm cho rằng thực tế hoạt động NC khoa học ở các
trường đại học nước ta chưa được đánh giá đúng với vai trò và vị thế, năng
lực NC của GV và SV được coi là yếu so với bối cảnh phát triển xã hội và khu
vực hiện nay. Để cải thiện thực trạng này, cần chú trọng bồi dưỡng năng lực
NC khoa học của SV- những người thầy tương lai; cần đặt năng lực đặc thù
này đúng vị trí trọng yếu của nó trong q trình đào tạo ở các trường ĐHSP
[38].
