Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái và đề xuất biện pháp bảo tồn phát triển các loài rau dại ăn được có giá trị tại đảo cù lao chàm tp hội an tỉnh quảng nam

%Ӝ*,È2'Ө&9¬Ĉ¬27Ҥ2
ĈҤ,+Ӑ&Ĉ¬1Ҹ1*


1*8<ӈ17+ӎ.,0<ӂ1

NGHIÊN CӬU MӜT SӔĈҺ&Ĉ,
ӂM SINH THÁI VÀ
ĈӄXUҨT BIӊN PHÁP BҦO TӖN, PHÁT TRIӆN CÁC
LỒI RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC CĨ GIÁ TRӎTҤ,Ĉ
ҦO CÙ
LAO CHÀM, TP HӜI AN, Tӌ
NH QUҦNG NAM.

/8Ұ19Ă17+
Ҥ&6Ƭ.+2$+Ӑ&

Ĉj1ҹQJ
±1ăP


%Ӝ*,È2'Ө&9¬Ĉ¬27Ҥ2
ĈҤ,+Ӑ&Ĉ¬1Ҹ1*


1*8<ӈ17+ӎ.,0<ӂ1

NGHIÊN CӬU MӜT SӔĈҺ&Ĉ,
ӂM SINH THÁI VÀ
ĈӄXUҨT BIӊN PHÁP BҦO TӖN, PHÁT TRIӆN CÁC

LỒI RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC CĨ GIÁ TRӎTҤ,Ĉ
ҦO CÙ
LAO CHÀM, TP HӜI AN, Tӌ
NH QUҦNG NAM.

Chuyên ngành: SINH THÁI HӐC
Mã sӕ: 60.42.60

LUҰ19Ă17+
Ҥ&6Ƭ.+2$+
ӐC

1Jѭ
ӡLKѭ
ӟng dүn khoa hӑc: TS. PHҤM THӎKIM THOA

Ĉj1
ҹng ±1ăP


Lͤ,&$0Ĉ2$1

7{L[LQFDPÿRDQÿk\OjF{QJWUuQKQJKL
ͱu cͯa riêng tôi.
Các s͙li͏
u, k͇
t qu̫nêu trong lu̵QYăQOjWUXQJWK
͹FYjFK˱DW
ͳQJÿ˱

ͫc ai cơng b͙
trong b̭t kǤcơng trình nào khác.

Tác giҧ

NguyӉ
n ThӏKim YӃ
n


DANH MͬC KÝ HI͎U VÀ CÁC CHͶ VI͆T T̶T
1.

CÁC KÝ HIӊU

A

$EXQGDQFHĈ
ӝphong phú)

H

Shannon Index (ChӍsӕÿDG
ҥ
ng Shannon)

Cd

Concentration of Dominance (ChӍsӕmӭFÿ
ӝchiӃ

PѭXWK
Ӄ
)

F

Frequency (Tҫ
n xuҩ
t xuҩ
t hiӋ
n)

2.

CÁC CHӲ VIӂT TҲT

%Ĉ.+
BiӃ
Qÿ
әi khí hұ
u
BQL

Ban quҧ
n lý

BQLR

Ban quҧlý rӯng

CLC

Cù Lao Chàm

DTSQ

Dӵtrӳsinh quyӇ
n

Ĉ'6+

ĈDG
ҥ
ng sinh hӑc

LSNG

Lâm sҧ
n ngồi gӛ

ƠTC

Ơ tiêu chuҭ
n

UWP

Useful wild plants (Thӵc vұ
t hoang dҥ
i hӳu ích)

UBND

Ӫy ban nhân dân

WEPs

Wild Edible Plants (Thӵc vâth hoang dҥ
LăQÿѭ
ӧc)


DANH MͬC CÁC B̪NG
SӕhiӋ
u
bҧ
ng
1.1
1.2

Tên bҧng

Trang

Thӕng kê các loài rau rӯng phәbiӃ
n ӣkhu vӵc nhiӋ
Wÿ
ӟi Châu Á

12

KӃ
t quҧphân tích thành phҫ
QGLQK
ӥng mӝtGѭ
sӕlồi thӵc vұ
t
KRDQJGmăQÿѭ
ӧc ӣmӝt sӕquӕc gia.

14

1.3

1KL
r
W

ÿ{
W
U
XQJ

Ẽ
Q
W
,W
Kk
ғ
S

QKk
ғ
W

W
KD
QJ, W
ҥ
L

&
/D
R
&Kj
P
ҕ
ҕ
ғ
ҒK, cao nhҩ

25

1.4

HiӋ
n trҥ
ng rӯng Cù Lao Chàm

27

2.1

TӑDÿ
ӝkhu vӵc nghiên cӭu (TӑDÿ
ӝUTM Indian Thái ViӋ
t.)

34

3.1

Danh lөc các loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
i Cù Lao Chàm, Tp Hӝi An,
TӍ
nh Quҧ
ng Nam
ChӍsӕÿDG
ҥ
ng loài H và chӍsӕmӭFÿ
ӝchiӃ
PѭXWK
ӃCd cӫa

41

3.2

các loài rau dҥ

LăQÿѭ
ӧc tҥ
Lÿ
ҧ
o Cù Lao Chàm, Quҧ
ng Nam

47

3.3

ChӍsӕÿDG
ҥ
ng H (Shannon Index) qua các sinh cҧ
nh

3.4

KӃ
t quҧdҥ
ng phân bӕkhông gian A/F cӫa các loài rau dҥ
L ăQ
50
ÿѭ
ӧc

3.5

Tҫ
n suҩ

t mua, sӱdөng và thu hoҥ
ch rau dҥ
L ăQ
ӧc cӫ
ÿѭ
a
QJѭ
ӡLGkQÿ
ӏ
DSKѭѫQJ

49

55

3.6

7KiLÿ
ӝQJѭ
ӡi hӓLÿ
ӕi vӟi các loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc.

57

3.7

Danh mөc các loài rau dҥ
Lÿѭ

ӧc sӱdөQJWKѭ
ӡng xuyên

59

3.8

Sӵphân bӕrau dҥ
LWURQJFiFP{LWUѭ
ӡng sӕng

61

3.9

Sӵphân bӕcác loài rau dҥ
LWKHRÿ
ӝcao

62

3.10

Phân bӕrau Sӭng ӣcác ÔTC trong khu vӵc nghiên cӭu

67

3.11

Phân bӕrau Xâng ӣcác ÔTC trong khu vӵc nghiên cӭu

70

3.12

Tәng kӃ
WFiFÿ
һ
FÿL
Ӈ
m sinh thái cӫa mӝt sӕlồi rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc
77
có giá trӏ
.

3.13

ThӃmҥ
QKÿL
Ӈ
m yӃ
XFѫK
ӝi và thách thӭc theo ma trұ
n SWOT

85

DANH MͬC CÁC HÌNH
SӕhiӋ
u hình
2.1
2.2
3.1

3.2

Tên hình

Trang

Vӏtrí Ĉҧ
o Hịn Lao, Xã Tân HiӋ
p, Thành phӕHӝi An, TӍ
nh
Quҧ
ng Nam
Vӏtrí ƠTC và các tuyӃ
QÿL
Ӆ
u tra
ĈD
ҥ
ngGvӅdҥ
ng sӕng các loài rau dҥ
Lÿѭ
ăQ
ӧc tҥ

i Cù Lao
Chàm, Tp Hӝi An, TӍ
nh Quҧ
ng Nam.
Phân tích sӵbiӃ
Q
ӝng
ÿ thành phҫ
n loài và sӕOѭ
ӧng cá thӇ
trong khu vӵc nghiên cӭu.

32
35
46

48

3.3

KӃ
t quҧphân tích chӍsӕH trên khu vӵc nghiên cӭu

49

3.4

Rau Sӭng (Strophioblachia fimbricalyx Boerl)

63

3.5

Khu vӵc khai thác rau Sӭng chӫ yӃ
u cӫD QJѭ
ӡL GkQ
ӏ
a
ÿ
65
SKѭѫQJ

3.6

Rau Xâng (Zanthoxylum nitidum (Roxb.) DC

68

3.7

Rau Lҥ
c tiên (Passiflora foetida L.)

71

3.8

Rau Dӟn (Diplazium esculentum (Retz.) Sw)

74

3.9

DiӉ
n biӃ
QWuQKKuQKGXNKiFKÿ
Ӄ
n Cù LaR&KjPTXDFiFQăP
82

3.10

3.11

BiӇ
u diӉ
n phân bӕsӕQJѭ
ӡLWKDPJLDODRÿ
ӝng theo thӡi gian
kinh nghiӋ
m ӣcác nhóm nghӅODRÿ
ӝng khác nhau.
Phân bӕcác khu vӵc có thӇkhai thác rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc

83

88

MӨC LӨC
MӢĈҪU .......................................................................................................... 0
1. Tính cҩ
p thiӃ
t cӫDÿ
Ӆtài ................................................................................ 1
2. MөFÿtFKQJKLrQF
ӭu ..................................................................................... 2
Ĉ
ӕLWѭ
ӧng nghiên cӭu.................................................................................... 2
3KѭѫQJSKiSQJKLrQF
ӭu............................................................................... 3
5. Cҩ
u trúc cӫa luұ
QYăQ
.................................................................................... 3
&+ѬѪ1*7
ӘNG QUAN TÀI LIӊU ........................................................ 4
1.1. KHÁI NIӊM, PHÂN LOҤI VÀ GIÁ TRӎCӪA CÁC LOÀI RAU DҤI
Ă1ĈѬ
ӦC......................................................................................................... 4
1.1.1. Khái niӋ
m............................................................................................. 4
1.1.2. Phân loҥ
i rau ........................................................................................ 4
1.1.3. Giá trӏcӫa các lồi rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc ..................................................... 5

1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CӬU RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC .............................. 10
1.2.1. Tình hình nghiên cӭu rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc trên thӃgiӟi .......................... 10
1.2.2. Tình hình nghiên cӭu rau dҥ
LăQÿѭ
ӧFWURQJQѭ
ӟc ............................ 16
1.2.3. Tình hình nghiên cӭu rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
i Cù Lao Chàm, TP Hӝi An,
TӍ
nh Quҧ
ng Nam ......................................................................................... 21
Ĉ,
ӄU KIӊN TӴNHIÊN, KINH Tӂ, XÃ HӜ,Ĉ
ҦO CÙ LAO CHÀM,
Tӌ
NH QUҦNG NAM ..................................................................................... 22
ĈL
Ӆ
u kiӋ
n tӵnhiên ............................................................................. 22
1.3.2. Tình hình kinh tӃ- xã hӝi Cù Lao Chàm ........................................... 30

&+ѬѪ1*7+
Ӡ,*,$1Ĉ
ӎ

$Ĉ,
ӆ09¬3+ѬѪ1*3+È31*+
CӬU ................................................................................................................ 32
2.1. THӠI *,$19¬Ĉ
ӎ
$Ĉ,
ӆM NGHIÊN CӬU ......................................... 32
2.1.1. Thӡi gian nghiên cӭu ......................................................................... 32


Ĉ
ӏ
DÿL
Ӈ
m nghiên cӭu .......................................................................... 32
3+ѬѪ1*3+È31*+,Ç1&
ӬU............................................................ 33
3KѭѫQJSKiSV
ӱdө
ng ҧ
nh vӋtinh tӯJRRJOH(DUWKÿ
ӇkiӇ
m tra các trҥ
ng thái
rӯQJÿ
Ӈ[iFÿ
ӏ
nh vӏ
trí, tuyӃ
QÿL

Ӆ
u tra và tӑ
Dÿ
ӝcác ơ tiêu chuҭ
n...................... 33
ĈL
Ӆ
u tra khҧ
o sát thӵFÿ
ӏ
a .................................................................. 33

3KѭѫQJSKiS4XDGUDWÐWLrX
ҭ
n) ................................................ 33

3KѭѫQJSKiSQJKLrQF
ӭXÿiQKJLiÿ
ӏ
QKOѭ
ӧQJWjLQJX\rQÿ
ҥ
ng
sinh hӑc ........................................................................................................ 36

3KѭѫQJSKiSÿiQKJLiQKDQK
................................. 37
3KѭѫQJSKiSSKkQOR
ҥ
i thӵc vұ

t ........................................................ 38
2.2.7. 3KѭѫQJSKiSN
Ӄthӯa, tә
ng hӧp tài liӋ
u ............................................. 39
3KѭѫQJSKiSWK
ӕ
ng kê, xӱlý sӕliӋ
u ................................................. 39
&+ѬѪ1*.
ӂT QUҦVÀ BIӊN LUҰN ................................................. 40
3.1. HIӊN TRҤNG CÁC LOÀI RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC TҤ,Ĉ
ҦO CÙ LAO
CHÀM, TP HӜI AN, Tӌ
NH QUҦNG NAM .................................................. 40
3.1.1. Sӕhӑ, loài thӵc vұ
t trong khu vӵc nghiên cӭu .................................. 40
ĈDG
ҥ
ng vӅdҥ
ng sӕng ........................................................................ 46
;iFÿ
ӏ
nh chӍsӕÿDG
ҥ
ng loài H (Shannon Index) .............................. 47
;iFÿ
ӏ
nh chӍsӕmӭFÿ

ӝchiӃ
PѭXWK
ӃCd (Concentration of
Dominance) .................................................................................................. 50
;iFÿ
ӏ
nh dҥ
ng phân bӕkhông gian A/F ............................................ 50
ĈÈ1+*,È+,
ӊN TRҤNG QUҦN LÝ, KHAI THÁC VÀ SӰDӨNG
NGUӖN RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC TҤ,Ĉ
ҦO CÙ LAO CHÀM, TP HӜI AN,
Tӌ
NH QUҦNG NAM ..................................................................................... 52
3.2.1. Thӵc trҥ
ng quҧ
n lý, khai thác rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
LĈ
ҧ
o Cù Lao Chàm .... 52
3.2.2. Tình hình sӱdөng nguӗ
n rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
Lÿ
ҧ
o Cù Lao Chàm, TP

Hӝi An, Quҧ
ng Nam .................................................................................... 55


3.3. NGHIÊN CӬU MӜT SӔĈҺ&Ĉ,
ӆM SINH THÁI CÁC LOÀI RAU
DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC CÓ GIÁ TRӎTҤ,Ĉ
ҦO CÙ LAO CHÀM, TP HӜI AN,
Tӌ
NH QUҦNG NAM. .................................................................................... 61
0{LWUѭ
ӡng sӕ
ng các loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc ......................................... 61
3.3.2. Phân bӕrau theo mùa ........................................................................ 62
3.3.3. Phân bӕUDXWKHRÿ
ӝcao ..................................................................... 62
3.3.4. Nghiên cӭu mӝt sӕÿһ
FÿL
Ӈ
m sinh thái các loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc có giá
trӏ
.................................................................................................................. 63
Ĉ
ӄXUҨT GIҦI PHÁP BҦO TӖN, PHÁT TRIӆN MӜT SӔLỒI RAU
DҤ,Ă1ĈѬ

ӦC CĨ GIÁ TRӎ
........................................................................ 81
3.4.1. Các yӃ
u tӕWiFÿ
ӝ
QJÿ
Ӄ
n sӵphát triӇ
n mӝt sӕloài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc ... 81
3.4.2. %L
r
Q

SK
D
S
ED
R
W
{
Ғ
Q.............................................................................. 85
ҕ
Ѵ
ғ
KӂT LUҰN VÀ KIӂN NGHӎ...................................................................... 92
TÀI LIӊU THAM KHҦO ............................................................................ 95

1

MӢĈҪU
1. Tính cҩp thiӃ
t cӫDÿ
Ӆtài
TәchӭF4NJ\
thiên nhiên tồn thӃgiӟi (WWF) ÿã ѭӟc tính: trên thӃgiӟi
có khoҧ
ng 35.000 - 70.000 lồi trong tәng sӕ250.000 - 270.000 loài thӵc vұ
t
ÿѭ
ӧc sӱdөng vào mөc ÿ
ích làm thӵc phҭ
m và chӳa bӋ
nh. Kho tàng nguӗn tài
nguyên thӵc vұ
t này ÿã và ÿ
ang ÿѭ
ӧc các cӝ
ng ÿ
ӗ
ng khác nhau trên thӃgiӟi
khai thác và sӱdөng [53].
ViӋ
t Nam vӟi khoҧ
ng 3.800 lồi cây hoang dҥ
i hӳu ích (Useful wild

plants -UWP) ÿã ÿѭ
ӧc phát hiӋ
Q WURQJ ÿy Fy 
ӵc
ORj

phҭ
P FKR FRQ
ӡi [2]. Riêng
QJѭ
vӟi các loài cây hoang dҥ
L GQJ OjP U
thӕ
ng kê ӣViӋ
t Nam theo các nguӗ
n tài liӋ
u khác nhau có xu thӃgiҧ
m tӯ128

lồi giҧ
m xuӕ
ng 113 lồi, mӝ
t trong nhӳng QJX\rQ QKkQ
ӡngOj
tӵ GR
nhiên cӫ
a rau rӯng có nhiӅ
XWKD\ÿ
ә
i, khu phân bӕbӏthu hҽ

p, khai thác quá mӭc,
nhiӅ
u loài khơng cịn tìm thҩ
\WURQJP{LWUѭ
ӡng tӵnhiên [1], [8].
Khu dӵtrӳsinh quyӇ
n Cù Lao Chàm là mӝt cөPÿ
ҧ
o gӗPÿ
ҧ
o, lӟn
nhҩ
WOjÿ
ҧ
o Hòn Lao vӟi diӋ
n tích 1.317 ha, cách bӡcӱa biӇ
n cӱDÿ
ҥ
i 15km,
cách trung tâm thành phӕHӝ
L$QNPWKHRÿѭ
ӡng chim bay, thuӝF[mÿ
ҧ
o
Tân HiӋ
p, Tp Hӝ
i An, tӍ
nh Quҧ
ng Nam. DiӋ
QWtFKÿ

ҩ
t nơng nghiӋ
p ít (chiӃ
m
khoҧ
ng 10-15%), chӫyӃ
XOjÿ
ҩ
t cát và cát pha, cùng vӟi thӡi tiӃ
t thҩ
WWKѭ
ӡng
cӫa biӇ
n cҧ
, rҩ
WNKyNKăQFKRYL
Ӌ
FFDQKWiF/ѭѫQJWK
ӵc, thӵc phҭ
m chӫyӃ
u
QKѭJ
ҥ
o, rau xanh ... phҫ
n lӟQÿѭ
ӧc vұ
n chuyӇ
n tӯWURQJÿ
ҩ
t liӅ

n ra. Nhӳng
ngày thӡi tiӃ
t không thuұ
n lӧi, gһ
SNKyNKăQWURQJYL
Ӌ
c cung cҩ
p, nhҩ
t là vҩ
n
ÿӅrau xanh [16].
Tӯlâu, ngѭӡLGkQWUrQÿ
ҧ
oÿ
ã biӃ
t khai thác các loҥ
i rau rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc

ÿӇlàm thӭc ă
n hàng ngày. Ĉһ
c biӋ
WYjRPDÿ{QJFiFO
ҥ
LăQÿѭ
ӧc

trӣthành mӝt nguӗn cung cҩ
p rau xanh quan trӑng cho các hӝJLDÿuQK

ÿk\
. Rau dҥ
i ăQÿѭ
ӧc trӣthành mӝWһ
c³ÿ
sҧ
Q´Y
ӟi nhӳQJ GXNKiFK U


2

ÿҧ
o, mang lҥ
i thu nhұ
p cho nhiӅ
u hӝJLDÿuQKWKXKiLUDX
Tài nguyên thӵc vұ
t hoang dҥ
i hӳu ích là mӝt trong nhӳng nguӗ
n tài
nguyên thӵc vұ
t quan trӑng, phát triӇ
n bӅ
n vӳng nguӗ
n tài nguyên này là vô

cùng cҫ
n thiӃ

t, nhu cҫ
u vӅrau dҥ
L ăQ
ӧc ngày
ÿѭ
mӝW JLD WăQJ
Ӌ
c
G
nghiên cӭu, phát triӇ
n sҧ
n phҭ
m này sӁmang lҥ
i hiӋ
u quҧkinh tӃ
ÿ
һ
c biӋ
t là ӣ
nhӳQJYQJFzQNKyNKăQKѫQWK
Ӄnӳa viӋ
c nghiên cӭu rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc cҫ
n
phҧ
i dӵa vào và bҳ
Wÿ
ҫ
u tӯnhӳng tri thӭc bҧ

Qÿ
ӏ
a [16].
Các nghiên cӭXWUѭ
ӟFÿk\ÿmÿѭ
ӧc công bӕcӫa NguyӉ
n ViӃ
W/ѭѫQJ
vӅ
các loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
Lÿ
ҧ
R&/DR&KjPQKѭ
ÿL
Ӆ
u tra và trӗ
ng thӱmӝt
sӕloài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
Lÿ
ҧ
o Cù Lao Chàm, kӃ
t quҧdӯng lҥ
i ӣviӋ
Fÿ
ӏ
nh loҥ

i
1 sӕloài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc tҥ
Lÿ
ҧ
o và trӗ
ng thӱnghiӋ
m hai loҥ
i rau là: rau Mһ
t
trӡi (Emilia sonchifolia (L.) DC.) và rau Chua lè (Emilia gaudichaudii
Gagn.)WX\QKLrQFNJQJFKѭDFyP
ӝt nghiên cӭu nào vӅÿһ
FÿL
Ӈ
m sinh thái cӫa
các loài rau, tình hình khai thác, sӱdөQJ FNJQJ
ӏ
QK
ӟ
QKѭ
ng
Kѭ
bҧ
o tӗ
ÿ
n và

phát triӇ

n các lồi rau dҥ
LăQÿѭ
ӧc có giá trӏtҥ
Lÿ
ҧ
R7Uѭ
ӟc thӵc tӃÿyFK~QJ

tơi thӵc hiӋ
Qÿ
Ӆtài ³1JKLrQF
ͱu m͡
t s͙ÿ̿
FÿL
͋
PVLQKWKiLYjÿ
͉xṷt bi͏
n
pháp b̫
o t͛n, phát tri͋
n các lồi rau d̩L ăQ
ͫc cóÿ˱
giá tr͓t̩
i Cù Lao
Chàm, Tp H͡i An, T͑
nh Qu̫
ng Nam´ tҥ
RFѫV
ӣcho viӋ
c khai thác, sӱdөng

và phát triӇ
n loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧFWUrQÿ
ҧ
o mӝt cách hӧp lý.
2. MөFÿtFKQJKLrQF
ӭu
Nghiên cӭu mӝt sӕÿ
һ
FÿL
Ӈ
m sinh thái, tình hình quҧ
n lý, khai thác và sӱ
dө
ng các lồi rau dҥ
L ăQ
ӧc cóÿѭ
giá trӏtҥ
L
ҧ
R
ÿ +zQ /DR
ҧ
o Cù Lao[m Ĉ
Chàm, Tp Hӝi An, TӍ
nh Quҧ
ng Nam, tҥ
RFѫV
ӣcho các giҧ

LSKiSÿ
Ӈbҧ
o tӗ
n
và phát triӇ
n, góp phҫ
n tҥ
o sinh kӃFKRQJѭ
ӡLGkQYjWăQJO
ӟp phӫthӵc vұ
t
bҧ
o vӋcho hӋVLQKWKiLWUrQÿ
ҧ
o.
Ĉ
ӕLWѭ
ӧng nghiên cӭu
Các loài thӵc vұ
t bұ
c cao phân bӕWURQJP{LWUѭ
ӡng tӵQKLrQÿѭ
ӧc sӱdө
ng


3

OjPUDXăQ
CөthӇlà các loài rau dҥ

LăQÿѭ
ӧc hay thӵc vұ
t hoang dã dùng làm

UDXăQOjQK
ӳng thӵc vұ
t khơng phҧ
LFDQKWiFFNJQJNK{Q
ҫ
n, có sҹ
n trong
tӵQKLrQÿѭ
ӧc sӱdө
ng QKѭQJX
ӗ
n thӭFăQ>@

Cây rau ÿѭ
ӧF[iFÿ
ӏ
nh: là thӵc vұ
WPjFRQQJѭ
ӡi dùng làm thӭFăQQKѭ
món chính hoһ
Fÿ
ӗphөJLDGQJÿ
Ӈnҩ
u hoһ
FăQ
ӕ

QJăQ
Vү
n vӟLO
FѫP
ӭ
FK
NK{QJWKD\FѫPQKѭFiFKRDPjXSK
өQKѭ1J{NKRDLÿ
ұ
u, sҳ
n«[14].
4. PKѭѫQJSKiSQJKLrQ
cӭu

Trong q trình nghiên cӭXFK~QJW{LÿmV
ӱdө
QJFiFSKѭѫQJSK
- 3KѭѫQJSKiSV
ӱdө
ng ҧ
nh vӋtinh tӯJRRJOH(DUWKÿ
ӇkiӇ
m tra các trҥ
ng
thái rӯQJÿ
Ӈ[iFÿ
ӏ
nh vӏtrí, tuyӃ
QÿL
Ӆ

u tra và tӑDÿ
ӝcác ô tiêu chuҭ
n
- ĈL
Ӆ
u tra khҧ
o sát thӵFÿ
ӏ
a
- 3KѭѫQJSKi
p Quadrat (Ô tiêu chuҭ
n)

- 3KѭѫQJSKiSQJKLrQF
ӭXÿiQKJLiÿ
ӏ
QKOѭ
ӧ
QJWjLQJX\rQÿDG
ҥ
ng sinh hӑ
c

- 3KѭѫQJSKiSÿiQKJLiQKDQKQ{QJW
- 3KѭѫQJSKiSSKkQOR
ҥ
i thӵc vұ
t
- 3KѭѫQJSKiSN
Ӄthӯa, tә

ng hӧp tài liӋ
u
- 3KѭѫQJSKiSWK
ӕ
ng kê, xӱlý sӕliӋ
u
5. Cҩu trúc cӫa luұQYăQ
Luұ
QYăQFy
98 trang, bao gӗPFKѭѫQJY
ӟi bӕcөFQKѭVDX
Mӣÿҫ
u: Gӗm 3 trang, tӯWUDQJÿ
Ӄ
n trang 3
&KѭѫQJ7
әng quan tài liӋ
u gӗm 27 trang, tӯWUDQJÿ
Ӄ
n trang 31

&KѭѫQJ
ӡL

JLDQ
ӏ
7K
DӇ
P
ÿL Yj

ÿ
SKѭѫQJӭ
SKiS
u gӗm 7 QJK
trang, tӯtrang 32 ÿӃ
n trang 39
&KѭѫQJ.
Ӄ
t quҧvà thҧ
o luұ
n gӗm 56 trang, tӯtrang 40 ÿ
Ӄ
n trang 95
KӃ
t luұ
n và kiӃ
n nghӏgӗm 3 trang, tӯtrang 96 ÿӃ
n trang 98.
Tài liӋ
u tham khҧ
o 7 trang, tӯtrang 99 ÿӃ
n trang 104.


4

&+ѬѪ1*

TӘNG QUAN TÀI LIӊU
1.1. KHÁI NIӊM, PHÂN LOҤI VÀ GIÁ TRӎCӪA CÁC LOÀI RAU

DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC
1.1.1. Khái niӋ
m

Cây rau ÿѭ
ӧF[iFÿ
ӏ
nh: là thӵc vұ
WPjFRQQJѭ
ӡi dùng làm thӭFăQQKѭ
là món chính hoһ
Fÿ
ӗphөJLDGQJÿ
Ӈnҩ
u hoһ
FăQV
ӕ
QJăQO
ү
n vӟLFѫPFK
ӭ
NK{QJWKD\FѫPQKѭFiFKRDPjXSK
өQKѭ1J{NK
RDLÿ
ұ
u, sҳ
n...[14].

Rau dҥ

L ăQÿѭ
ӧc hay thӵc vұ
W KRDQJ GmGQJOjP
 ĈyOj FiF
UD

thӵc vұ
t bұ
c cao phân bӕWURQJP{LWUѭ
ӡng tӵQKLrQÿѭ
ӧc sӱdөQJOjPUDX

CөthӇlà nhӳng thӵc vұ
t không phҧ
LFDQKWiFFNJQJNK{Q
ҫ
n, có sҹ
n trong
tӵQKLrQÿѭ
ӧc sӱdө
QJQKѭQJX
ӗ
n thӭFăQ>@

Rau rӯQJ FNJQJ
ҥ
i rau Oj
dҥ
LOR
ăQ

ӧF
ÿѭ
WX\ QKLrQ
ӧc hiӇ
u thôngQy ÿѭ
WKѭ
ӡng là nhӳng loҥ
i rau dҥ
i phát triӇ
n ӣrӯng. Rau rӯQJ FNJQJ
ӧc xӃ
p làÿѭ
mӝt loҥ
i lâm sҧ
n ngồi gӛ(LSNG) [33].
1.1.2. Phân loҥi rau
Có thӇphân loҥ
i dӵa vào các yӃ
u tӕsau:
- Dӵa trên phân loҥ
i thӵc vұ
t hӑc: ĈӇphân loҥ
LUDXQJѭ
ӡi ta sӱdөng
hӋthӕ
ng phân loҥ
i hӑc thӵc vұ
Wÿ
Ӈÿ
ӏ

nh danh, phân loҥ
i mӝt cách chính xác.
Mӝ
t sӕhӑcó nhiӅ
u các loҥ
L UDX ăQ
ӑcà (Solanaceae),
QKѭ +
Hӑbҫ
u bí
&XFXUELWDFHDH
«

- Phân loҥ
LWKHRYzQJÿ
ӡi: Có các loҥ
LUDXQăPDQQXD
Ӆ
Q%tÿ
ӓ..

loҥ
LQăPELHQQLDO
%
ҳ
p cҧ
i, CӫdӅ
Q«/R
ҥ
LOkXQăPSHUHQQL

ҽ
0ăQJ
Wk\«
- Phân loҥ
i theo cách sӱdө
ng: Là loҥ
i rau cҫ
n nҩ
u chín hoһ
c có thӇăQ
sӕ
QJ«
- Phân loҥ
LWKHRP{LWUѭ
ӡng sӕng: DӵDWKHRÿL
Ӆ
u kiӋ
QP{LWUѭ
ӡng sӕ
ng


5

thích ӭng vӟi lồi. Ví dөvӟLORjLѭDEyQJQѫLNKtK
ұ
XPiWQKѭ6~S
cҧ
L[DQK«
- Phân loҥ

i theo nguӗ
n gӕ
c: Cây du nhұ
p (exotic veg), Cây bҧ
n xӭ
(indigenous veg)
- Phân loҥ
i theo thành phҫ
n sӱdө
QJ Ĉk\
cách phân
Oj
loҥ
Lӧ
ÿѭ
c sӱ
dө
ng chӫyӃ
u trong thӵc phҭ
m, gӗm:
5DXăQOi3K
ҫ
n sӱdө
ng là lá, chӭa nhiӅ
u muӕi khống và vitamin
QKѭFiFOR
ҥ
i rau Cҧ
i thìa, Cҧ
i thҧ

o, Cҧ
LEy[{L5DXQJyW«

 5DX ăQ
ҫ
Q
WKkQ
ӧ
ÿѭ
c sӱdө
QJ
3KFKtQK Oj
Bҥ
cWKkQ
hà,
Q
0ăQJ«

5DXăQKRD+RDFKX
ӕ
L+RDWKLrQ+RDÿLr
Ӈ
Q%{QJV~QJ
Ӆ
u
có thӇdùng làm rau.

5DXăQTX
ҧ
5DXăQTX

ҧthuӝ
c hӑBҫ
XEtQKѭ%
ҫ
X%tÿDR«&iF
ҥ
i
quҧkhác khá phәbiӃ
QQKѭ
: 0ѭ
ӟS'ѭDOHR.K
әTXD0ѭ
ӟSÿ
ҳ
ng), Cà tím,

Ĉұ
u bҳ
S«1JRjLUDĈXÿ
ӫ[DQK;RjL[DQK0tW[DQ
ӧc dùng chӃ
biӃ
QQKѭP
ӝt loҥ
i rau trong ҭ
m thӵc ViӋ
t Nam.
5DXăQU
Ӊcӫ
5DXăQU

ӉQKѭQJy6HQUDXăQF
ӫcó thӇgӗm: Cӫcҧ
i,
Cà rӕ
t, CӫdӅ
Q«

 5DX
ҥ
W
ăQ
ұ
u Ĉ
HàK lan, các loҥ
i ÿұ
X QKѭ
: Ĉұ
X [DQK
ұ
u
Ĉ
QjQK«>@
1.1.3. Giá trӏcӫa các lồi rau dҥLăQÿѭ
ӧc
a. Giá tr͓v͉GLQKG˱
ͩng
Tӯthӵc tӃsӱdө
ng rau rӯng cӫa bӝÿӝ
i và nhân dân trong 2 cuӝ
c chiӃ

n
tranh chӕ
ng pháp và chӕng Mӻvà qua phân tích hóa hӑc tҥ
i ViӋ
n nghiên cӭu
TXkQ
ӝ
i trong
ÿ nhӳQJ QăP
-1980

cho thҩ
y: Q nӱa sӕrau rӯQJ
ӧcÿѭ

phân tích có tӯ30-50mg% vitamin C (thұ
m chí có loҥ
LFDRKѫQQKѭ
ӕ
i
108mg%, Muӗng ngӫ123mg%, dây Lҥ
c tiên 220mg%) và carotene trên


6

PJ/ѭ
ӧng protein trong loài rau rӯQJFNJQJNKiFDRQKѭ
lá Dâu 8.7%, lá
Sҳ

n 7%, lá DiӉ
n 5.7%, rau DiӋ
u 4.5%, rau Dӟn 3.6%, DӅ
n gai 3.6%, rau Má
WѭѫQJÿѭѫQJKR
һ
FFDRKѫQOѭ
ӧng protein trong rau Muӕ
ng [7].
ѬX
ӃWK
rau hoang dҥ
i là giàu vitamin, khống chҩ
t và protein, thích
nghi vӟLÿ
ҩ
t khô hҥ
n, bҥ
c màu, kháng sâu bӋ
nh tӕt, nên hҥ
n chӃÿѭ
ӧc viӋ
c sӱ
dө
ng hóa chҩ
t, và có thӇtrӗ
ng theo cҧSKѭѫQJWK
ӭc quҧ
ng canh và thâm canh.

Hҫ
u hӃ
t các nhà khoa hӑFYjFiFFKX\rQJLDGLQKG
ӥQJÿ
Ӆ
Xÿ
ӗ
ng ý rҵ
ng các
loҥ
i thӵc phҭ
m tӯthӵc vұ
t tӕ
t cho sӭc khoҿFRQQJѭ
ӡLÿ
һ
c biӋ
t là các loҥ
i rau.
7URQJÿyFiFOR
ҥ
i rau tӵnhiên có nhiӅ
XGLQKGѭ
ӥQJKѫQQK
ӳng loҥ
i rau cùng
ORjLÿѭ
ӧc trӗ
QJWURQJYѭ
ӡQQKj&K~QJWKѭ

ӡng có tӹlӋcác axit béo omega-3
FDRKѫQU
ҩ
t nhiӅ
u so vӟi các loҥ
i rau trӗ
ng [41]. Nhӳng loҥ
i rau này có khҧ
QăQJW
ӵbҧ
o vӋWUѭ
ӟc sâu bӋ
nh mà khơng cҫ
n bҩ
t cӭsӵtrӧgiúp nào cӫa con
QJѭ
ӡi nên chúng là rau sҥ
ch, rau an tồn [11].
Tây ngun là khu vӵc có sӵÿDG
ҥ
ng vӅcác lồi rau rӯng, có thӇkӇ

các lồi cây rau rӯQJÿѭ
ӧc bà con dân tӝc ӣ/kPĈ
ӗQJWKXKiLQKѭ
Ĉӑt Pk\7DEUHV5DXWDLYRL&jÿ
ҳ
ng, hoa Chuӕ
i rӯQJ«FzQU
ҩ

t nhiӅ
u lồi

rau rӯQJÿѭ
ӧFÿ
ӗ
ng bào sӱdөQJPjFK~QJWDFKѭDQJK
ӭu. Theo nghiên

cӭu cӫa NguyӉ
Q7KjQKĈ
ҥ
t vӅ³
ĈiQKJLiWL
͉
PQăQJOjPUDXăQ
ͯ
a cây lá
bép ͧ/kPĈ
͛QJ´
Fk\Oi%pSÿѭ
ӧc phân tích vӅthành phҫ
QGLQKGѭ
ӥng, vӟi
kӃ
t quҧ
Ĉѭ
ӡng khӱ= 0.88%, Protein = 2.1%, axit amin = 2.6%, Chҩ
W[ѫ



7UR
һ
c biӋ
t ÿ
trong 16 axit amin có 8 axit amin khơng thay thӃ
xuҩ
t hiӋ
n trong cây lá Bép. KӃ
t quҧSKkQWtFKÿmNK
ҷ
QJÿ
ӏ
QKÿѭ
ӧc giá trӏdinh

Gѭ
ӥng rҩ
t cao cӫDFk\Oi%pSÿ
ӅWjLFNJQJP
ӣUDKѭ
ӟng nhân giӕQJVLQKGѭ
ӥng
cây lá Bép phө
c vөcho trӗQJWKkPFDQKÿ
ӕLWѭ
ӧng này [6].
Nghiên cӭu khác vӅDây bò khai (Erythropalum scandens) (tên khác:
'k\KѭѫQJUDX+L

Ӄ
Q.KDXKѭѫQJ3K
ҳ
c hiӃ
n (Tày), Lịng châu sói (Dao), có

thành phҫ
QGLQKGѭ
ӥng: Trong 100 gam lá Dây bò khai gӗPJQѭ
ӟc; 6 g


7

SURWHLQJJOX[LWJ[ѫ
caroten; 60 mg vitamin C. Dây bò khai là loҥ
i rau cәtruyӅ
n cӫD
ӗng
ÿ bào

miӅ
n núi tӍ
nh Cao Bҵ
ng, mӛLQăPP
ӝWJLDÿuQK
ӣÿk\EuQKTXkQWK
±10
NJGk\%zNKDLÿ
Ӈlàm thӭFăQKL

Ӌ
QQD\Gk\EzNKDLÿѭ
ӧc bán nhiӅ
u ӣcác
chӧthӏxã Lҥ
QJ 6ѫQ Yj
ҵ
ng, trӣ
&DR
WKjQK
%
PyQ
һ
c sҧ
Q
ăQ
ӧ
ÿѭ
c nhiӅ
ÿ
u
QJѭ
ӡLѭDWKtFK>@
1KѭY
ұ
y, có thӇthҩ
y thành phҫ
n GLQKGѭ
ӥng cӫ
a rau dҥ

LăQÿѭ
ӧc phҫ
n
lӟn không thua kém, thұ
m chí ӣmӝt sӕlồi, mӝt sӕchӍWLrXFzQYѭ
ӧt trӝ
i các
lồi rau truyӅ
n thӕ
ng trong bӳDăQK
ҵ
ng ngày [7].
E*LiWU͓V͵GͭQJ
Ĉӕi vӟLÿDV
ӕQJѭ
ӡi ViӋ
t Nam, rau bҧ
Qÿ
ӏ
Dÿmÿѭ
ӧFQJѭ
ӡi dân ӣnông
thôn khai thác sӱdө
ng tӯOkXÿ
ӡi. Trong cuӝc sӕ
QJWKѭ
ӡng nhұ
t, rau bҧ
Qÿ
ӏ

a
có thӇÿѭ
ӧc sӱdө
ng bҵ
ng nhiӅ
XFiFKQKѭăQV
ӕng, luӝc, nҩ
u canh, chiên hoһ
c
trӝ
Q[DODW&K~QJFNJQJFyWK
Ӈÿѭ
ӧc muӕLFKXDKD\ÿyQJK
ӝp. Rҩ
t nhiӅ
u lồi
hoang dҥ
Lÿѭ
ӧc sӱdөQJOjPUDX³GkQ
Gm¶UDXÿ
һ
c sҧ
n, rau gia vӏvà cịn là
nhӳng vӏthuӕc [11].

NhiӅ
u loҥ
LUDXăQU
ҩ
WQJRQQKѭUDX6

ҳ
Q&KD+ѭѫQJ%N

mҳ
t, Chҭ
Q«FyY
ӏngӑt tӵnhiên khi chӃbiӃ
QQrQÿѭ
ӧc gӑLOjUDX³Pu

NhiӅ
u loҥ
i rau chӍcҭ
n chҫ
Q TXD
ӟc sôiQѭ
rӗL ÿHP
vӟi [jR
tӓL FNJQJ
ӣ ÿm

WKjQK PyQ QJRQ NKy
ӫi, Dӟn,TXrQ
Bҫ
Xҩ
t,ÿTàu
QKѭ
bay, Dây
UDX /
KѭѫQJ«7U

ӝ
n dҩ
m và gia vӏQKѭ&
ҧ
i xoong, Càng cua..Món nӝ
m có quҧVҧ
,
Mít nài non, hoa Chuӕi rӯQJ«ĂQV
ӕ
ng hay ghém: lӝc non, các lồi Sau sau,

Nhӝ
i, Lӝc vӯng, Thành ngҥ
nK6XQJ%tEiLOi0ѫO
ә, DiӃ
p
Fi«'QJOjPJLDY
ӏcó: hҥ
t Giә
i, Mác mұ
t, Tiêu rӯng, Hӗi, Thҧ
o quҧ
, Sa

nhân, Thiên niên kiӋ
Q;X\rQWLrX0jQJWDQJ«
ҥ
i thӵc phҭ
m
QKѭOiĈѫQQHPOi

Әi rӯng, cӫRiӅ
ng, tro lá Mҳ
P«OjPE~QO
á Bún), gói

EiQKQKѭOi'RQJOi&KX
ӕi rӯQJOjPÿ
ұ
u phөQKѭOi9yQYpQ&


8

chӃbiӃ
n hҧ
i sҧ
QQKѭOi%
ӑmҳ
POi'XQJOi3KqQÿHQ
ҥ
FKQKѭO

*LăQJ
ҥ
FK
Oi
ÿHQ
7K
Oi ѬѫL«
ҧ&iF

FKXD
ORjL
QKѭ UDX
9yQ
&KXDPHÿ
ҩ
t, Me suӕ
i, lá Giang, Bӭa, Dӑc, Sҩ
X'kXJLDÿ
ҩ
W«GQJQ
ҩ
u canh
chua hay món lҭ
u hҧ
i sҧ
n, lҭ
XJjÿL
Ӆ
u rҩ
Wÿѭ
ӧc u thích [7].
Các lồi cây cung cҩ
p nhiӅ
u chҩ
t bӝt, nҩ
X ăQ
ӵc tiӃ
pWU
hoһ

c chӃbiӃ
n
thành tinh bӝ
WQKѭFk\%~QJEiQF
ӫMài có giá trӏkhơng kém tinh bӝt sҳ
n.
Ĉk\
FNJQJOjQJX
ӗ
QOѭѫQJWK
ӵc quan trӑ
ng cӫ
a nhiӅ
u tӝFQJѭ
ӡi tiӇ
u sӕsӕ
ng
dӑ
c dҧ
L7Uѭ
ӡQJ6ѫQQKѭ5
өc, Arem, ChӭW«
NhiӅ
u lồi rau rӯng có tác dө
ng chӳa bӋ
nh hoһ
c là nhӳng vӏthuӕFÿѭ
ӧc
QKkQ GkQ ѭD GQJ
ӭX 0m

Ӆ
QKѭ
, DiӃ
pĈcá, Tía
1JmL
tơ, Kinh giӟ
F i, rau

Ĉҳ
ng, rau Sam, rau Ngót, rau Khúc, lá Vơng, lá LӕW«1K
ӳng loҥ
LUDXăQW

mùa hè có tác dөng giҧ
i nhiӋ
WQKѭUDX0i&KXDPHÿ
ҩ
W/iJLDQJ«>
c. Giá tr͓kinh t͇
Ngồi giá trӏsӱdө
ng tҥ
i chӛkiӇ
u tӵcung tӵcҩ
p thì các lồi rau dҥ
Lÿ
һ
c
biӋ
t là rau rӯQJFNJQJ
ÿmWU

ӣthành hàng hóa. Tuy nhiên hình thӭc mua bán vү
n
là tӵphát, nhӓlҿYjFKѭDWU
ӣthành mӝt ngành kinh doanh thӵc sӵ[7].

Cùng vӟi nhu cҫ
u sӱdө
ng rau rӯQJQJj\FjQJWăQJ
һ
c biӋ
WOjFiF
thӏ
FiFÿL
Ӈ
m tham quan du lӏ
ch, sӕOѭ
ӧng và chӫng loҥ
i rau rӯng tham gia thӏ
WUѭ
ӡng ngày càng nhiӅ
X KѫQ
ӯQJ
5DX
ÿm
һ
tU
trong
Fy
nhiӅ
Pu siêu thӏ

, nhà
KjQJ«[RQJQJX
ӗ
n cung chӍÿiS
ӭQJÿѭ
ӧc mӝt phҫ
n rҩ
t nhӓnhu cҫ
u cӫa thӏ
WUѭ
ӡQJWURQJQѭ
ӟc.
Công ty Sannamfood (Hà Nӝ
i) là mӝt trong nhӳng công ty cӫa ViӋ
t

Nam kinh doanh sҧ
n phҭ
m rau rӯng, hiӋ
n tҥ
LF{QJW\
ӵng mơ
ÿm[k\
hình
trӗ
ng rau rӯng, rau an tồn tҥ
i Hịa Bình vӟi diӋ
n tích 300ha, thơng qua hình

thӭc phân phӕi khá hiӋ

Qÿ
ҥ
i là phát hành thҿkhách hàng kӃ
t hӧp vӟLWKѭѫQJ
mҥ
LÿL
Ӌ
n tӱ, nhiӅ
u sҧ
n phҭ
m rau rӯQJÿm[X
ҩ
t hiӋ
n ӣcác siêu thӏvà trên trang
web cӫ
a cơng ty, có thӇkӇ
5DXEiQJ7DLYRL/ѭ
ӥi hә
«&iFV
ҧ
n phҭ
m rau


9

rӯng tӯmơ hình rau an tồn cӫa Sannamfood hiӋ
n nay thuӝFUDX³FDR
ҩ
S´

vӟLJLiGDRÿ
ӝ
ng tӯ30.000 ±ÿNJ>@
d. Giá tr͓YăQKyDYj[mK
͡
i
Rau bҧ
Qÿ
ӏ
a khơng chӍcó giá trӏGLQKGѭ
ӥng cho sӭc khӓe, giá trӏkinh
tӃFKRQJѭ
ӡi trӗ
ng mà cịn có giá trӏYăQKyD

Rau rӯng tham gia tҥ
RUDQpWYăQKyDY
Ӆҭ
m thӵc cho tӯQJÿ
ӏ
DSKѭѫQJ
vùng, miӅ
n. Rau Sҳ
n gҳ
n vӟi lӉhӝL&KD+ѭѫQJ7K
ӏ
t trâu lá Lӗm, canh gà ±
0ăQJÿ
ҳ
ng cӫa miӅ

n Tây Bҳ
FĈ
Ӄ
n vӟi Tây nguyên có thӇbҳ
t gһ
p biӇ
XWѭ
ӧng
cӫa rau Dӟn trên nhà Rông hay nhà mӗ, chӕ
n linh thiêng cӫ
a tӯng bn làng,
hӑtӝ
Fӣ
7Kѭ
ng thӭc món canh ӕng thөt cӫD QJѭ
ӡL 0¶Q{QJ
ӡi Mҥnҩ
uQJѭ
bҵ
QJOi%pSÿ
ӑ
t Mây, và cӫrӯng nhӗi trong ӕ
ng lӗ{1Jѭ
ӡL&ѫWXO
ҥ
i có món
=ăQ
ӟi nguyên
Y
liӋ

u tӯPăQJ
ӯng, U
dӑF 0QJ
ӑ
W 0k\
ÿӧc háiÿѭ
tӯrӯng
7Uѭ
ӡQJ6ѫQĈ
ӗng bào Hre, Kro, Cadong ӣmiӅ
n tây Quҧ
ng Ngãi lҥ
i có món
canh rau Ranh - ӕF ÿi
ӏngӑt Y
tӵQKLrQ
ұ
P ÿj
ÿ
ӡi ÿmL
khách quý.PMiӅ
n
trung cịn có món canh Mít non - Oi7UѫQ[
ӭHuӃ
. VӅmiӅ
n Nam vӟi nhiӅ
u

món canh, lҭ
u, xào nҩ

u tӯE{QJĈLrQÿL
Ӈ
Q6~QJ1ăQ«9QJQ
ұ
p mһ
n cịn

có rau Choҥ
i, rau Bui hoang dҥ
LÿmLNKiFK5D3K~4X
ӕ
FFyPyQFi7
kèm vӟi lӝc non cӫ
a 8 loҥ
i cây rӯQJ«>@
e. Giá tr͓b̫o t͛QÿDG
̩ng sinh h͕c
Các loҥ
i rau rӯng tham gia tҥ
o ra sӵÿD
ҥ
ngGvӅtài nguyên sinh vұ
t.

Khá nhiӅ
u lồi trong sӕrau rӯng có giá trӏbҧ
o tӗ
QFDRFyWrQWU
ӓ

QKѭFiFORjLUDX6
ҳ
QJUDX%.KDLUDX%pS«5DX
ӯng cịn là nguӗ
n thӭFăQ
chӫyӃ
u cӫa nhiӅ
XORjLÿ
ӝng vұ
t hoang dã quý hiӃ
PQKѭ9ѭ
ӧn, Vӑc, Tê giác,
6DR /D +ѭX 1DL«9QJ
ӕcӫ
a Sao la gҳ
n liӅ
SKkQ
n vӟi lồi Mơn
E dóc
(Schismatoglottis calyprate
 FzQ
ӕi vӟi lồiÿTê giác thì rau Bép (Gnetum

gnemon L. var.griffithi Markgr.) lҥ
i là thӭF ăQFK~QJ
ҩ
t. Do
ѭDWKtF
vұ
y

viӋ
c bҧ
o tӗ
n và phát triӇ
n các loài rau rӯQJ FNJQJ
ӝt trong
Oj
nhӳngPhoҥ
t


10

ÿӝ
ng tích cӵc nhҵ
m bҧ
o tӗ
QÿDG
ҥ
ng sinh hӑc cӫDÿ
ӏ
DSKѭѫQJYjÿ
ҩ
WQѭ
ӟc [7].
f. Giá tr͓trong b͙
i c̫
nh bi͇
Qÿ
͝i khí h̵u

S͵dͭ
ng rau b̫
Qÿ
͓
a trong b͙
i c̫
nh bi͇
Qÿ
͝
i khí h̵
u: NhӳQJWiFÿ
ӝng
tiêu cӵc cӫa biӃ
Q
ә
iÿ
khí hұ
u ӣViӋ
W 1DP
ӧcÿm
các nhàÿѭ
khoa hӑ
c trong
Qѭ
ӟc và quӕc tӃdӵÿRiQYjF
ҧ
QKEiR'RÿyP
ӝt sӕgiҧ
LSKiSÿ
ӗ

ng bӝphù
hӧSÿmÿѭ
ӧFÿ
Ӆxuҩ
Wÿ
Ӈhҥ
n chӃtәn thҩ
t vӅsҧ
n xuҩ
t nơng nghiӋ
p và thích ӭng
vӟi biӃ
Qÿ
әi khí hұ
X7URQJÿyJL
ҧ
i pháp sӱdө
ng tài nguyên sinh hӑc tҥ
i chӛ,
Kѭ
ӟQJ
Ӄ
nÿ
viӋ
c chӑn lӑc và sӱdө
QJ ÿD
ҥ
ng cácG
loài, giӕng cây chӏ
u hҥ

n,
chӏ
u úng ngұ
p, chӏ
u mһ
n tҥ
LFiFYQJFyÿL
Ӆ
u kiӋ
n khҳ
c nghiӋ
t rҩ
Wÿѭ
ӧc quan

tâm. Rau bҧ
Qÿ
ӏ
DÿiS
ӭng ÿѭ
ӧc yêu cҫ
XÿyYuFK~QJOjFi
ӵc vұ
t có
sӭc sӕ
ng mãnh liӋ
t, có tính thích nghi cao vӟL
Ӆ
L
kiӋ

Q P{L
ӡng khҳ
WUѭ
c
nghiӋ
t, biӃ
Qÿ
әi. Và vì thӃÿiQKJLiYjV
ӱdө
ng hiӋ
u quҧnguӗ
n gen rau bҧ
n
ÿӏ
a sӁgóp phҫ
n duy trì phát triӇ
n bӅ
n vӳng nơng nghiӋ
p, nơng thơn trong
cuӝFÿ
ӕLÿ
ҫ
u vӟi nhӳng thách thӭc cӫa biӃ
Qÿ
әi khí hұ
u [11].
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CӬU RAU DҤ,Ă1ĈѬ
ӦC
1.2.1. Tình hình nghiên cӭu rau dҥ
LăQÿѭ

ӧc trên thӃgiӟi

&k\ KRDQJ
ӧc (WEPs)
Gm ăQ
là nhӳng
ÿѭ
lồi khơng phҧ
L FDQK WiF

không thuҫ
n, nKѭQJFyV
ҹ
n tӯP{LWUѭ
ӡng tӵQKLrQYj
ӧc sӱdөQJ
ÿѭ QKѭO
nguӗn thӭFăQ0
һ
c dù sӵphөthuӝc chính cӫa nӅ
n nơng nghiӋ
p hiӋ
Qÿ
ҥ
i là
các loҥ
i cây trӗ
ng chӫlӵc, tuy nhiên truyӅ
n thӕng sӱdө
ng các sҧ

n phҭ
m
WEPs vү
n tiӃ
p tөFÿѭ
ӧFGX\WUuÿ
Ӄ
n ngày nay [30].
Ngồi vai trị trong viӋ
c thu hҽ
p khoҧ
ng cách thӵc phҭ
m trong thӡi kǤ
hҥ
n hán, giáp hҥ
W:(3VFzQÿyQJP
ӝt vai trị quan trӑ
ng trong viӋ
c duy trì

an ninh sinh kӃFKRQJѭ
ӡi dân ӣnhiӅ
XQѭ
ӟc [27]. VӅtiӅ
PQăQJÿyQJJ
DQQLQKOѭѫQJWK
ӵc, khi so sánh vӟi các nguӗ
n thӭFăQW
ӯthӵc vұ
t thuҫ

n hóa,
thì nguӗ
n rau tӯthӵc vұ
WKRDQJGmFy[XKѭ
ӟng bӏbӓqua. Tuy thӃWEPs vү
n
có 1 vai trị quan trӑ
QJÿ
ӕi vӟLOѭѫQJWK
ӵc tồn cҫ
u. Hàng ngày có khoҧ
n mӝt


11

tӹQJѭ
ӡi trên thӃgiӟi sӱdөng các loҥ
i thӵc phҭ
m tӵnhiên (chӫyӃ
u là tӯcác
loài thӵc vұ
W
+ѫQWUL
Ӌ
XQJѭ
ӡi có thu nhұ
p tӯlâm sҧ
n ngồi gӛ(LSNG)
tӯrӯng tӵnhiên [26], [31].

ĈL
Ӆ
u tra vӅthӵc vұ
t hӑ
c vӟi WEPs cho thҩ
\KѫQORjL
ӧc sӱ

dө
ng cho mөFÿtFKWK
ӵc phҭ
m trong lӏ
ch sӱnhân loҥ
i. ӢFiFQѭ
ӟFQKѭ7UX
g

Quӕc, ҨQĈ
ӝ7KiL/DQYj%DQJODGHVKKjQJ
ү
Qÿѭ
ӧc tiêu
thөcùng vӟi các loài thuҫ
n. Riêng ӣҨQĈ
ӝlà khoҧ
ng 600 loài WEPs [37],
[40].
Tugba Bayrak Ozbucak và cӝ
ng sӵÿã nghiên cӭu phân bӕcác loài cây

ă
n ÿѭ
ӧc ӣvùng biӇ
n ÿen ThәNhƭKǤcho thҩ
y các loài cây ă
n ÿѭ
ӧc rҩ
t phә
biӃ
n và ÿѭ
ӧc dân cѭ
vùng này sӱdөng thѭӡng xun, thӕ
ng kê ÿѭ
ӧc có 52
lồi cây ă
n ÿѭ
ӧc thuӝ
c trong 26 hӑ. Hӑcó sӕlồi nhiӅ
u nhҩ
t là hӑLamiaceae
(10 loài), tiӃ
p theo là các hӑAsteraceae (5loài), Apiaceae và Boraginaceae (4
loài), Liliaceae (3 loài), Orchidaceae và Polygonaceae (2 loài) [51].
Theo Tәchӭc LѭѫQJ
thӵc và Nông nghiӋ
p Liên hӧp quӕ
c (FAO), cây
OѭѫQJWK
ӵc, thӵc phҭ
m hoang dã là mӝt nguӗ

n lâm sҧ
n ngồi gӛquan trӑng,

góp phҫ
n vào sӵphát triӇ
n kinh tӃcӫa mӛi quӕFJLDÿ
ӗ
ng thӡLFNJQJOjQ
ӗ
n

dӵtrӳOѭѫQJWK
ӵc, thӵc phҭ
PFKRORjLQJѭ
ӡLWURQJWѭѫQJODL
thӵc, thӵc phҭ
PKRDQJGmWURQJÿyFyUDXU
ӯng là mӝt nguӗ
n lâm sҧ
n ngồi
gӛquan trӑ
ng, góp phҫ
n khơng nhӓvào sӵphát triӇ
n kinh tӃcӫa mӛi quӕ
c
gia.

Nhӳng loài rau dҥ
LăQÿѭ
ӧFÿѭ

ӧc thӕng kê ӣtrên là nhӳQJORjLÿѭ
ӧc
khai thác chӫyӃ
XWURQJP{LWUѭ
ӡng tӵQKLrQÿѭ
ӧc sӱdөng phәbiӃ
n ӣmӛi
quӕF JLDӧ
Yj
c thӏWUѭ
ÿm
ӡng hóa,
ÿѭ
có nhiӅ
u loài trӣthành mһ
t hàng xuҩ
t
khҭ
u quan trӑ
ng.


12

B̫ng 1.1: Th͙ng kê các loài rau rͳng ph͝bi͇
n ͧkhu v͹c nhi͏
Wÿ
ͣi Châu Á
TT

Quӕc gia

Sӕlồi rau rӯng phәbiӃ
n
(Khơng kӇnҩ
PăQÿѭ
ӧc)

1

Bangladesh

14

2

Bhutan

16

3

Campuchia

10

4

Trung Quӕc

150

5

ҨQÿ
ӝ

30

6

Indonesia

12

7

Lào

43

8

Malaysia

16

9

Myanma

16

10

Nepal

11

11

Pa-pua Niu Ghi-nê

20

12

Philippines

10

13

Sri Lanka

8

14

Thái Lan

15

15

ViӋ
t Nam

18

(Ngu͛
n: Non-Wood Forest Products in 15 Countries Of Tropical Asia, 2002, FAO)
Trung Quӕ
c là mӝt trong nhӳng quӕ
FJLDÿLÿ
ҫ
u trong nghiên cӭu rau
dҥ
L ăQ
ӧc trên
ÿѭ
thӃgiӟi, nhiӅ
u nghiên cӭX ÿm
ҥ
Rӟ
Eѭ
W
F
Ӌ
mÿcho sӵthành

cơng viӋ
FWKѭѫQJP
ҥ
i hóa rau dҥ
LWKjQKWKѭѫQJSK
ҭ
PQKѭ1JKLrQ
ӭu tài
ngun rau hoang dҥ
L Yj ÿiQK
ӏWUѭ
ӡng JLi
ӣXishuangbanna
WK
Tây Nam
Trung QuӕF EiR FiR
Ӄ
t ÿm
quҧcuӝ
WUuQK
c khҧ
o sát thӏ
Ej\
WUѭ
ӡng vӅ
Nÿһ
c
ÿL
Ӈ

m sӱdө
ng và tiêu thөthӵc vұ
t hoang dã cӫa các nhóm dân tӝc thiӇ
u sӕӣ