Luận án tiến sĩ phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật qua dạy học nghiệp vụ sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ DUYÊN

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN
SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ DUYÊN

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN
SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM

Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 9 14 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN
2. TS. DƯƠNG QUANG NGỌC

HÀ NỘI, 2021


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả
nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kì cơng trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Duyên


ii

LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc nhất tới GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng
Yến và TS. Dương Quang Ngọc đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, chia sẻ và khích lệ để tơi
có thể hồn thành cơng trình nghiên cứu này.
Tơi xin trân trọng cảm ơn phòng Phòng Quản lý khoa học đào tạo và Hợp tác quốc
tế - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt
q trình học tập và nghiên cứu.
Tơi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo và các em sinh viên ở các trường
Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên, Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP Hồ Chí Minh, Đại học
Sư phạm Kỹ thuật Nam Định đã hợp tác và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện nghiên
cứu này.
Tơi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng
Yên và các đồng nghiệp nơi tôi công tác đã động viên, khuyến khích và tạo mọi điều kiện
trong suốt q trình tơi học tập và nghiên cứu.

Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới những người thân trong gia đình, bạn bè đã động
viên, ủng hộ và giúp đỡ về mọi mặt để tơi có thể hồn thành cơng việc nghiên cứu của mình.
Tơi xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày.....tháng......năm 2021
Tác giả luận án

Nguyễn Thị Duyên


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................... ii
MỤC LỤC ......................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. viii
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................................ix
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ............................................................xi
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài..............................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................................3
3.1. Khách thể nghiên cứu ...................................................................................................3
3.2. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................................4
4. Giả thuyết khoa học .........................................................................................................4
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................................4
6. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................................4
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu...............................................................4
7.1. Phương pháp luận .........................................................................................................4
7.2. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................................5

7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết ..................................................................5
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn ...........................................................5
7.2.3. Nhóm các phương pháp hỗ trợ ..................................................................................6
8. Những luận điểm cần bảo vệ ...........................................................................................6
9. Những đóng góp mới của luận án ....................................................................................7
10. Cấu trúc của luận án ......................................................................................................7
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ
CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌCNGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM .................................................................................8
1.1. Tổng quan những cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ..........................8
1.1.1. Nghiên cứu về tham vấn nghề ...................................................................................8
1.1.2. Nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm....................................................12
1.1.3. Nghiên cứu về phát triển kĩ năng tham vấn nghề qua dạy học nghiệp vụ sư phạm
theo tiếp cận trải nghiệm ....................................................................................................14
1.1.4. Nhận xét chung ........................................................................................................16


iv
1.2. Tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông ......................................................17
1.2.1. Khái niệm tham vấn nghề ........................................................................................17
1.2.1.1. Định nghĩa tham vấn nghề ....................................................................................17
1.2.1.2. Phân biệt tham vấn nghề và tư vấn nghề ..............................................................18
1.2.2. Mục tiêu của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông ....................................19
1.2.3. Nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông ...................................20
1.2.4. Các hình thức tham vấn nghề ở trường trung học phổ thơng ..................................21
1.2.5. Quy trình tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông .........................................22
1.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông...............23
1.3. Kĩ năng tham vấn nghề ............................................................................................25
1.3.1. Định nghĩa kĩ năng và kĩ năng tham vấn nghề ........................................................25
1.3.2. Kĩ năng tham vấn nghề cần phát triển cho sinh viên sư phạm kĩ thuật ...................26

1.3.2.1. Cơ sở xác định hệ thống kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật 26
1.3.2.2. Kĩ năng tham vấn nghề cần có của sinh viên sư phạm kĩ thuật ...........................30
1.3.3. Các con đường phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật .34
1.4. Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật qua dạy học
nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm...............................................................36
1.4.1. Phát triển kĩ năng tham vấn nghề.............................................................................36
1.4.2. Dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm ............................................37
1.4.2.1. Khái niệm ..............................................................................................................37
1.4.2.2. Đặc điểm dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm .........................39
1.4.3. Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật qua dạy học
nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm ....................................................................40
1.4.3.1. Khái niệm ..............................................................................................................40
1.4.3.2. Mục tiêu ................................................................................................................40
1.4.3.3. Nguyên tắc ............................................................................................................40
1.4.3.4. Nội dung................................................................................................................41
1.4.3.5. Phương pháp dạy học ............................................................................................42
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư
phạm kĩ thuật qua dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm ................44
Kết luận chương 1 ............................................................................................................47
Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO
SINH VIÊN SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM ...............................................................................48
2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................................48


v
2.1.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................................48
2.1.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát .................................................................................48
2.1.3. Nội dung và công cụ khảo sát ..................................................................................48
2.1.4. Quy mô khảo sát ......................................................................................................48

2.1.5. Phương thức và thời gian tiến hành .........................................................................49
2.1.6. Kĩ thuật xử lí số liệu.................................................................................................49
2.1.7. Tiêu chí và thang điểm đánh giá ..............................................................................50
2.2. Kết quả nghiên cứu ...................................................................................................58
2.2.1. Thực trạng kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm kĩ thuật ........................58
2.2.1.1. Thực trạng từng nhóm kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm kĩ thuật ...58
2.2.1.2. Đánh giá chung về kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm kĩ thuật .........62
2.2.2. Nhận thức về sự cần thiết của việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên
sư phạm kĩ thuật .................................................................................................................64
2.2.3. Thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật hiện
nay tại các trường đại học sư phạm kĩ thuật ......................................................................66
2.2.3.1. Các con đường phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật ....... 66
2.2.3.2. Mức độ tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật ..................................................................................67
2.2.3.3. Mức độ cần thiết và sử dụng các hoạt động trải nghiệm trong dạy học nghiệp vụ
sư phạm để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật .................69
2.2.3.4. Mức độ cần thiết và sử dụng các hình thức kiểm tra đánh giá trong dạy học
nghiệp vụ sư phạm nhằm phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm
kĩ thuật ...............................................................................................................................72
2.2.4. Mức độ khó khăn khi phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ
thuật qua dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm .......................................75
Kết luận chương 2 ............................................................................................................78
Chương 3. QUY TRÌNH PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO
SINH VIÊN SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM
THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM ...............................................................................79
3.1. Quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật qua
dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm .................................................79
3.2. Vận dụng quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm
kĩ thuật qua dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm ...........................83
3.2.1. Vận dụng quy trình đã đề xuất nhằm phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho quá

trình tham vấn ....................................................................................................................83


vi
3.2.2. Vận dụng quy trình đã đề xuất nhằm phát triển nhóm kĩ năng tổ chức thực hiện q
trình tham vấn và nhóm kĩ năng sau q trình tham vấn ………………………………..…99
Kết luận chương 3 ..........................................................................................................110
Chương 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .....................................................................111
4.1. Khái quát quá trình thực nghiệm sư phạm ..........................................................111
4.1.1. Mục đích thực nghiệm ...........................................................................................111
4.1.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm ...........................................................................111
4.1.3. Nội dung thực nghiệm và công cụ đo lường kết quả .............................................111
4.1.3.1. Đối với thực nghiệm sự phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho q trình tham vấn
nghề. .................................................................................................................................111
4.1.3.2. Đối với thực nghiệm sự phát triển nhóm kĩ năng tổ chức thực hiện quá trình tham
vấn nghề và sau q trình tham vấn nghề. .......................................................................112
4.1.4. Cơng cụ xử lí số liệu ..............................................................................................112
4.1.5. Tiến trình thực nghiệm...........................................................................................112
4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ..............................................................114
4.2.1. Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm ......................................................................114
4.2.2. Về sự phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho q trình tham vấn nghề của sinh viên
sư phạm kĩ thuật ...............................................................................................................115
4.2.3. Về sự phát triển nhóm kĩ năng tổ chức thực hiện quá trình tham vấn và nhóm kĩ
năng sau q trình tham vấn ............................................................................................122
4.3. Ý kiến của chuyên gia về quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho
sinh viên sư phạm kĩ thuật ............................................................................................135
4.3.1. Mục đích, số lượng và thành phần chuyên gia ......................................................135
4.3.2. Nội dung đánh giá ..................................................................................................135
4.3.3. Phương pháp và kĩ thuật tiến hành ........................................................................135
4.3.4. Kết quả đánh giá của chuyên gia ...........................................................................136

4.3.4.1. Đánh giá về tính cần thiết của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho
sinh viên sư phạm kĩ thuật và vận dụng quy trình trong dạy học nghiệp vụ sư phạm nhằm
phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật ...................................136
4.3.4.2. Đánh giá về tính khả thi của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh
viên sư phạm kĩ thuật và vận dụng quy trình trong dạy học nghiệp vụ sư phạm nhằm phát
triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm kĩ thuật...........................................138
4.3.4.3. Đánh giá về đánh giá về chất lượng thiết kế các ví dụ minh họa trong chương 3
của luận án .......................................................................................................................140
Kết luận chương 4 ..........................................................................................................142


vii
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................................143
1. Kết luận .......................................................................................................................143
2. Khuyến nghị ...............................................................................................................144
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ........................................................................................................................146
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................147
PHỤ LỤC


viii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

ĐC

Đối chứng

ĐH

Đại học

ĐHSPKT

Đại học Sư phạm Kĩ thuật

GDHN

Giáo dục hướng nghiệp

GDHNN

Giáo dục học nghề nghiệp

GV

Giáo viên

KN

Kĩ năng

HS

Học sinh

ND

Nội dung

NVSP

Nghiệp vụ sư phạm

PPDHCN&KNDH
PPLNCKH

Phương pháp dạy học chuyên ngành
và kĩ năng dạy học
Phương pháp luận nghiên cứu khoa học

SPKT

Sư phạm Kĩ thuật

SV

Sinh viên

TB

Trung bình

TLHNN

Tâm lý học nghề nghiệp

TN

Thực nghiệm

TTSP

Thực tập sư phạm


ix

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Nhiệm vụ của giáo viên thực hiện công tác tham vấn nghề..............................26
Bảng 1.2: Những công việc giáo viên cần làm khi thực hiện công tác tham vấn nghề .....27
Bảng 1.3: Kĩ năng tham vấn nghề cần có của SV SPKT ...................................................30
Bảng 2.1: Tiêu chí đánh giá kĩ năng tham vấn nghề .........................................................51
Bảng 2.2: Kiểm định Mann-Whitney về dữ liệu của mức độ kĩ năng tham vấn nghề
của sinh viên SPKT ............................................................................................................59
Bảng 2.3: Mức độ kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên SPKT ........................................60
Bảng 2.4: Kiểm định Mann-Whitney về dữ liệu của giảng viên và sinh viên cho đánh giá
chung về mức độ kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên ....................................................63
Bảng 2.5: Đánh giá chung về mức độ kĩ năng tham vấn nghề của SV SPKT ...................63
Bảng 2.6: Kiểm định Mann-Whitney về dữ liệu của giảng viên và sinh viên cho dữ liệu
về sự cần thiết của việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề ................................................64
Bảng 2.7: Nhận thức về sự cần thiết của việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh
viên SPKT ..........................................................................................................................65
Bảng 2.8: Kiểm định Mann-Whitney cho dữ liệu về các con đường phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho SV SPKT ............................................................................................66
Bảng 2.9: Các con đường phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT .....................66

Bảng 2.10: Kiểm định Mann-Whitney về dữ liệu của tần suất tổ chức hoạt động trải
nghiệm để phát triển kĩ năng tham vấn nghề .....................................................................68
Bảng 2.11: Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển kĩ năng tham vấn nghề
cho SV SPKT .....................................................................................................................68
Bảng 2.12: Kiểm định Mann-Whitney cho dữ liệu về mức độ cần thiết và sử dụng các
hoạt động trải nghiệm trong dạy học NVSP để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh
viên .....................................................................................................................................69
Bảng 2.13: Kiểm định Mann-Whitney cho dữ liệu về mức độ cần thiết và sử dụng các
hình thức kiểm tra đánh giá trong dạy học nghiệp vụ sư phạm để phát triển kĩ năng tham
vấn nghề cho sinh viên SPKT ............................................................................................73
Bảng 2.14: Mức độ cần thiết và sử dụng các hình thức kiểm tra đánh giá trong dạy học
NVSP để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT ...............................................74
Bảng 2.15: Kiểm định Mann-Whitney cho dữ liệu về khó khăn khi phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm ....................75
Bảng 2.16: Mức độ khó khăn khi phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy
học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm ..................................................................................76
Bảng 3.1: Các học phần trong chương trình NVSP tại trường ĐHSPKT Hưng Yên ........84
Bảng 3.2: Các chủ đề/ bài học NVSP phù hợp với dạy học theo tiếp cận trải nghiệm và có


x
tiềm năng lồng ghép nội dung tham vấn nghề theo chương trình NVSP ở trường ĐHSPKT
Hưng Yên ...........................................................................................................................86
Bảng 4.1: Kiểm định “Independent Samples T-test” về giá trị trung bình điểm kiểm tra
đầu vào thực nghiệm ........................................................................................................114
Bảng 4.2: Kiểm định “Independent Samples T-test” về giá trị trung bình điểm học tập về
nhóm kĩ năng chuẩn bị cho q trình tham vấn nghề ......................................................117
Bảng 4.3: Kết quả ý kiến phản hồi của SV về sự phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho
quá trình tham vấn nghề của bản thân .............................................................................119
Bảng 4.4: Giá trị trung bình ý kiến tự đánh giá sự phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho

q trình tham vấn của bản thân ......................................................................................120
Bảng 4.5: Kiểm định “Independent Samples T-test” về giá trị trung bình điểm tự phản
ánh về nhóm kĩ năng chuẩn bị cho q trình tham vấn nghề ..........................................121
Bảng 4.6: Kết quả giảng viên đánh giá sự thực hiện kĩ năng tham vấn nghề của SV .....123
Bảng 4.7: Giá trị trung bình kết quả giảng viên đánh giá sự thực hiện kĩ năng tham vấn
nghề của sinh viên ............................................................................................................125
Bảng 4.8: Kiểm định “Independent Samples T-test” về giá trị trung bình điểm đánh giá
bằng quan sát sự thực hiện kĩ năng tham vấn nghề của SV SPKT ..................................127
Bảng 4.9: Kết quả ý kiến phản hồi của SV về sự phát triển nhóm kĩ năng tổ chức thực
hiện quá trình tham vấn và sau tham vấn.........................................................................129
Bảng 4.10: Giá trị trung bình kết quả tự đánh giá của sinh viên về sự phát triển nhóm kĩ
năng tổ chức thực hiện quá trình tham vấn và sau tham vấn ...........................................131
Bảng 4.11: Kiểm định “Independent Samples T-test” về giá trị trung bình điểm tự đánh
giá sự thực hiện kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên SPKT .........................................133
Bảng 4.12: Ý kiến đánh giá của chuyên gia về sự cần thiết của quy trình phát triển kĩ
năng tham vấn nghề cho SV SPKT và vận dụng quy trình trong dạy học NVSP nhằm
phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT. ............................................................136
Bảng 4.13: Ý kiến đánh giá của chuyên gia về tính khả thi của quy trình phát triển kĩ
năng tham vấn nghề cho SV SPKT và vận dụng quy trình trong dạy học NVSP nhằm
phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT .............................................................138
Bảng 4.14: Ý kiến đánh giá của chuyên gia về giá về chất lượng thiết kế các ví dụ minh
họa trong chương 3 của luận án .......................................................................................140


xi

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Hình 1.1: Mơ hình học tập trải nghiệm của Kolb ..............................................................38
Hình 1.2: Nội dung tham vấn nghề cần giảng dạy cho sinh viên SPKT ...........................42
Hình 2.1: Mức độ kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên SPKT ........................................61

Hình 2.2: Đánh giá chung về mức độ kĩ năng tham vấn nghề của SV SPKT ...................64
Hình 2.3: Đánh giá sự cần thiết của việc phát triển KN tham vấn nghề cho SV SPKT ...65
Hình 2.4: Biểu đồ về mức độ tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho sinh viên SPKT ...................................................................................69
Hình 2.5: Mức độ cần thiết và mức độ sử dụng các hoạt động trải nghiệm trong dạy học
NVSP nhằm phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT ..........................................71
Hình 2.6: Mức độ khó khăn khi phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy
học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm ..................................................................................77
Hình 3.1. Quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên SPKT qua dạy học
NVSP theo tiếp cận trải nghiệm ........................................................................................80
Hình 4.1: Kết quả khảo sát đầu vào của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm ...................114
Hình 4.2: Kết quả đánh giá sự thực hiện nhóm kĩ năng chuẩn bị cho quá trình tham vấn
nghề ..................................................................................................................................116
Hình 4.3: Đồ thị tần suất kết quả đầu ra bài “Khí chất – tính cách”................................116
Hình 4.4: Đồ thị tần suất hội tụ tiến kết quả đầu ra bài “Khí chất – tính cách” ..............117
Hình 4.5: Biểu đồ mơ tả kết quả tự đánh giá sự phát triển nhóm kĩ năng chuẩn bị cho quá
trình tham vấn của sinh viên ............................................................................................120
Hình 4.6: Biểu đồ mô tả kết quả đánh giá thông qua quan sát về sự thực hiện kĩ năng
tham vấn nghề của sinh viên ............................................................................................126
Hình 4.7: Biểu đồ mơ tả kết quả tự đánh giá của sinh viên về sự phát triển nhóm kĩ năng
tổ chức thực hiện q trình tham vấn và sau tham vấn....................................................132
Hình 4.8: Biểu đồ đánh giá tính cần thiết của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề
cho SV SPKT và vận dụng quy trình trong dạy học NVSP nhằm phát triển kĩ năng tham
vấn nghề cho SV SPKT. ..................................................................................................137
Hình 4.9: Biểu đồ đánh giá tính khả thi của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề
cho SV SPKT và vận dụng quy trình trong dạy học NVSP nhằm phát triển kĩ năng .....139
Hình 4.10: Biểu đồ đánh giá về chất lượng thiết kế các ví dụ minh họa .........................141


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) ở trường phổ thơng có tầm quan trọng đặc biệt,
cung cấp và hướng dẫn học sinh cách tìm những thông tin nghề nghiệp, hệ thống đào tạo
và thị trường lao động một cách có hệ thống, giúp học sinh có thể lựa chọn cho mình
nghề nghiệp phù hợp với năng lực của bản thân và nhu cầu của xã hội. Ở trường phổ
thông việc giáo dục hướng nghiệp cho học sinh được thực hiện thông qua các con đường
cơ bản sau: 1/ Thông qua dạy học các môn khoa học cơ bản; 2/ Thông qua việc tổ chức
hoạt động giáo dục hướng nghiệp chính khóa; 3/ Thơng qua hoạt động ngoại khóa; 4/
Thơng qua việc dạy học mơn cơng nghệ; 5/ Thông qua các buổi sinh hoạt hướng nghiệp.
Các con đường GDHN này chú trọng đến việc cung cấp những kiến thức về các ngành
nghề, các cơ sở đào tạo, nhu cầu thị trường lao động nhưng chưa đi sâu giải quyết những
thắc mắc, băn khoăn, lo lắng của học sinh khi các em lựa chọn nghề nghiệp. Hơn nữa,
các em cịn có những căng thẳng, áp lực trong q trình học tập và trong cuộc sống nên
khó có thể tự mình giải quyết hiệu quả được tất cả những vấn đề nảy sinh. Những vấn đề
này sẽ được giải quyết thông qua một con đường giáo dục hướng nghiệp khác – thông
qua tham vấn nghề. Lúc này, thầy cơ bên cạnh việc thực hiện tốt vai trị của người giáo
viên còn cần phải là những nhà tham vấn để giúp đỡ học sinh giải tỏa những khó khăn,
vướng mắc trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp.
Giáo dục hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng cũng là vấn đề đã
được sự quan tâm của các cấp, các ngành: Ngày 19 tháng 3 năm 1981, Hội đồng Chính
phủ đã ban hành Quyết định 126- CP. Trong đó đã quy định mục đích, nhiệm vụ của
cơng tác hướng nghiệp.và giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành, địa phương phối hợp với
ngành giáo dục thực hiện [90]. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung
ương khóa 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ “đẩy mạnh
phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thơng”,“bảo
đảm cho học sinh có trình độ trung học cơ sở có tri thức phổ thơng nền tảng, đáp ứng
yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở; trung học phổ thông phải tiếp cận nghề
nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thơng có chất lượng”[78]. Thông báo số

3119/BGDĐT-GDCN về việc hướng dẫn phối hợp để thực hiện giáo dục hướng nghiệp,
đào tạo kĩ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông, ngày 17 tháng 06 năm 2014, có
nội dung “để nâng cao hiệu quả của công tác hướng nghiệp trong nhà trường, các trường
phổ thông phối hợp với các cơ sở đào tạo trung cấp chuyên nghiệp tổ chức các hoạt động
giáo dục hướng nghiệp khác cho học sinh như: Thăm quan cơ sở đào tạo; giảng dạy môn
học Công nghệ; tổ chức các buổi nói chuyện, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh” [12].


2
Những chỉ đạo được thể hiện ở văn bản nêu trên cho thấy, Đảng và Nhà nước ta đã rất
quan tâm đến việc tăng cường công tác hướng nghiệp nhằm góp phần tích cực và có hiệu
quả vào việc phân luồng học sinh, chuẩn bị cho học sinh đi vào lao động hoặc tiếp tục
được đào tạo phù hợp với năng lực, sở trường của bản thân và nhu cầu của xã hội.
Thông tư 32/2018/TT- BGD&ĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018) về ban hành
chương trình phổ thơng, ngày 26 tháng 12 năm 2018 đã chỉ rõ trong mục tiêu của chương
trình “Chương trình giáo dục trung học phổ thơng giúp học sinh…có khả năng lựa chọn
nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để
tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động” [16]
Trong những năm gần đây, tỷ lệ sinh viên ra trường thất nghiệp ngày càng nhiều.
Một số người tìm được việc làm thì khơng đúng chun ngành đào tạo, một số thì phải
đào tạo lại. Trong khi đó một số ngành vẫn đang cịn thiếu nguồn nhân lực. Theo cơng bố
của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tính đến q IV năm 2019 cả nước có 1.063,8
triệu người trong độ tuổi lao động đang thất nghiệp. Trong đó, số người thất nghiệp ở
trình độ cao đẳng là 92.500 người, trình độ đại học trở lên là 200.200 người [17]. Một
trong những nguyên nhân của thực trạng nói trên là việc lựa chọn nghề của học sinh chưa
phù hợp. Nhiều trường phổ thông chưa thực hiện đầy đủ các nội dung GDHN, chưa thực
hiện hoặc thực hiện chưa hiệu quả công tác tham vấn nghề cho học sinh.
Theo sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục - Đào tạo trong công văn số 3119/BGDĐTGDCN ngày 17 tháng 6 năm 2014 [12] về việc hướng dẫn phối hợp để thực hiện giáo dục
hướng nghiệp, đào tạo kĩ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thơng thì việc thực hiện
giáo dục hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng ngồi đội ngũ giáo viên ở

các trường phổ thơng thì cần có sự chung tay giúp sức của các lực lượng khác, trong đó
có giảng viên các trường cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp để thực hiện các nhiệm vụ,
nội dung của giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề nhằm trợ giúp học sinh giải quyết
được những khó khăn, vướng mắc trong quá trình chọn nghề và lựa chọn được nghề
nghiệp cho bản thân trên cơ sở khoa học. Tuy nhiên, đội ngũ giáo viên thực hiện GDHN
nói chung và tham vấn nghề nói riêng chưa được đào tạo chính quy, cịn q thiếu về số
lượng, yếu về chất lượng, họ hầu như chưa được trang bị những kiến thức, kĩ năng tham
vấn nghề mà chủ yếu thực hiện bằng kinh nghiệm, thiếu phương pháp, yếu kĩ năng, kém
lý luận. Tuy được Bộ hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức tập huấn (ngắn hạn) hàng
năm song do thời gian dành cho hoạt động này ít nên việc tổ chức hoạt động tham vấn
nghề ở trường phổ thông gặp khó khăn và đạt hiệu quả chưa cao, chưa đáp ứng được yêu
cầu của học sinh và của xã hội, học sinh chưa có sự chuẩn bị chu đáo để lựa chọn cho
mình một ngành nghề phù hợp với bản thân và yêu cầu của xã hội - đây là thực trạng cần
được giải quyết.


3
Vì vậy, việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên (SV) sư phạm kĩ thuật
(SPKT) là rất cần thiết nhằm giúp cho SV SPKT sau khi ra trường vừa đảm nhiệm tốt
việc giảng dạy chuyên môn, vừa có kiến thức, kĩ năng mang tính chun nghiệp nhằm
nâng cao hiệu quả công tác tham vấn nghề ở các cơ sở giáo dục – Đây là một trong
những hướng đi nhằm thực hiện mục tiêu kép trong đào tạo giáo viên kĩ thuật.
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT ở các trường SPKT có thể thực
hiện qua nhiều con đường khác nhau [72] Trong đó, thơng qua việc dạy học nghiệp vụ sư
phạm (NVSP) là con đường cơ bản, thuận lợi và hiệu quả nhất. Tuy nhiên, việc dạy học
vẫn mang tính hàn lâm, lý thuyết, chủ yếu chú trọng đến việc truyền thụ tri thức mà chưa
chú trọng đến khả năng vận dụng tri thức vào các tình huống trong thực tiễn, trong hoạt
động nghề nghiệp sau này của người học.
Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là xu thế khá phổ biến ở trên thế giới và tại Việt
Nam hiện nay. Chiến lược dạy học này sẽ lấy kĩ năng được thực hành trong hoạt động

trải nghiệm của người học làm trung tâm, qua đó giúp người học rèn luyện, phát triển
những kĩ năng cần thiết cho hoạt động nghề nghiệp. Trong xu thế đó, hoạt động đào tạo
giáo viên kĩ thuật ở các trường đại học SPKT nói chung, hoạt động dạy học NVSP nói
riêng cần đổi mới theo hướng tăng cường trải nghiệm giúp hình thành và phát triển những
kĩ năng chuyên môn và những kĩ năng cần thiết khác đáp ứng tốt yêu cầu của nghề
nghiệp trong tương lai. Việc dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm là con đường phù
hợp nhằm phát triển kĩ năng sư phạm nói chung và kĩ năng tham vấn nghề nói riêng cho
SV SPKT. Tuy nhiên, hiện nay chưa có nhiều cơng trình nghiên cứu về dạy học NVSP
theo tiếp cận trải nghiệm. Vì vậy, cần thiết phải có nghiên cứu để hồn thiện lý luận về
dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm, để xác định được quy trình phát triển kĩ năng
dạy học nói chung và kĩ năng tham vấn nghề nói riêng cho SV SPKT qua dạy học NVSP
theo tiếp cận trải nghiệm.
Từ những lý do trên, tác giả đã lựa chọn “Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho
sinh viên sư phạm kĩ thuật qua dạy học nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm”
làm đề tài luận án tiến sĩ.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn việc kĩ năng tham vấn nghề của sinh
viên SPKT, đề xuất quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên SPKT qua
dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình đào tạo SV SPKT ở các trường Đại học SPKT.


4
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo
tiếp cận trải nghiệm.
4. Giả thuyết khoa học
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT là cần thiết và phù hợp với xu thế

đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, hiện nay việc đào tạo giáo
viên SPKT ở các trường đại học SPKT chưa coi trọng đúng mức vấn đề này. Nếu xây
dựng được quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP
theo tiếp cận trải nghiệm phù hợp thì sẽ nâng cao hiệu quả phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho SV SPKT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lí luận về phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua
dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
- Khảo sát thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học
NVSP.
- Đề xuất quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học
NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
- Thực nghiệm tổ chức dạy học NVSP theo quy trình đã đề xuất nhằm phát triển kĩ
năng tham vấn nghề cho SV SPKT.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho SV SPKT qua dạy học các học phần NVSP. SV sau khi tốt nghiệp sẽ làm công
tác tham vấn nghề ở các trường THPT.
- Giới hạn về đối tượng khảo sát: Khảo sát giảng viên và sinh viên tại Đại học
SPKT Hưng Yên, Đại học SPKT Nam Định, Đại học SPKT TP Hồ Chí Minh.
- Tổ chức thực nghiệm dạy học NVSP theo quy trình đã đề xuất nhằm phát triển kĩ
năng tham vấn nghề cho SV SPKT tại trường Đại học SPKT Hưng Yên.
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận
Luận án được thực hiện dưới những tiếp cận dưới đây:
- Tiếp cận trải nghiệm
Theo tiếp cận này, để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT cần nghiên
cứu, phân tích và tổ chức hoạt động dạy học NVSP cho SV SPKT theo hướng tổ chức

5
các hoạt động thực gắn liền với thực tiễn, tạo mơi trường học tập để sinh viên có cơ hội
được trải nghiệm dựa trên sự hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của SV, từ đó giúp SV
SPKT tích lũy được kiến thức, kinh nghiệm mới, giúp phát triển kĩ năng tham vấn nghề.
- Tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Theo tiếp cận này, chúng tơi xem xét q trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho
SV SPKT là một hệ thống và để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT cần
quan tâm tới tất cả những thành tố trong hệ thống đó.
- Tiếp cận thực tiễn
Theo tiếp cận này, khi đưa ra những nhận định, đề xuất mới nhằm phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm phải xuất phát
từ thực tiễn dạy học NVSP ở các trường đại học SPKT và những đề xuất đó cần được
kiểm nghiệm bằng thực tiễn.
- Tiếp cận phát triển
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT cho người học là yêu cầu rất cần
thiết. Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo tiếp cận
trải nghiệm là hướng vào phát triển ở SV những kĩ năng nhằm giúp SV sau khi ra trường
có thể vừa thực hiện tốt việc giảng dạy chun mơn, vừa có kiến thức, kĩ năng mang tính
chun nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả cơng tác tham vấn nghề ở các cơ sở giáo
dục. Việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT được thực hiện bằng cách
chỉ rõ những kĩ năng tham vấn nghề cần phát triển cho SV SPKT và đề xuất được
quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo
tiếp cận trải nghiệm.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Trong luận án này, chúng tôi sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh,
phân loại, hệ thống hóa, mơ hình hóa để nghiên cứu và xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
Việc sử dụng những phương pháp nghiên cứu lí thuyết này để xác định bản chất các khái
niệm tham vấn nghề, tiếp cận trải nghiệm, những kĩ năng tham vấn nghề cần có của SV
SPKT, dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm…từ đó xây dựng khung lí thuyết cho

luận án.
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Chúng tôi điều tra bằng bảng hỏi với giảng
viên giảng dạy NVSP, sinh viên SPKT thuộc ba trường Đại học SPKT. Đây là phương
pháp chủ đạo trong đề tài nhằm thu thập thông tin về thực trạng phát triển kĩ năng tham
vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP. Cụ thể, bảng hỏi được thiết kế với hệ thống


6
câu hỏi đóng và câu hỏi mở tập trung làm rõ mức độ kĩ năng tham vấn nghề của
SVSPKT, phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo tiếp
cận trải nghiệm, những khó khăn khi phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua
dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
- Phương pháp quan sát: Chúng tôi tiến hành quan sát và ghi chép theo biên bản
quan sát đã được thiết kế sẵn trong quá trình dự giờ của các giảng viên giảng dạy NVSP
nhằm thu thập những thông tin phục vụ cho quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp chuyên gia: Trong q trình nghiên cứu, chúng tơi xin ý kiến
chun gia là các nhà khoa học, các nhà quản lý và các giảng viên có kinh nghiệm trong
giảng dạy NVSP về tính cần thiết, tính khả thi của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho SVSPKT.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Chúng tôi tiến hành nghiên cứu
hồ sơ giảng dạy của giảng viên ( lịch trình, giáo án, đề cương bài giảng…) và sản phẩm
hoạt động học tập của sinh viên trong quá trình học tập NVSP để thu thập những thông
tin cần thiết về quá trình dạy học NVSP, về kĩ năng tham vấn nghề của SV SPKT.
- Phương pháp thực nghiệm: Chúng tôi tiến hành thực nghiệm quy trình phát triển
kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT để đánh giá về tính cần thiết, tính khả thi của quy
trình đã đề xuất.
7.2.3. Nhóm các phương pháp hỗ trợ
Chúng tôi sử dụng thống kê tốn học và phần mềm SPSS để xử lí số liệu thực
trạng và thực nghiệm nhằm rút ra những kết luận cần thiết.

8. Những luận điểm cần bảo vệ
Luận án sẽ chứng minh những luận điểm khoa học sau:
- Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên SPKT là một yêu cầu rất cần thiết
hiện nay, đáp ứng được yêu cầu về giảng dạy hoạt động Trải nghiệm - Hướng nghiệp
trong chương trình giáo dục phổ thơng năm 2018 và nâng cao hiệu quả công tác hướng
nghiệp ở các cơ sở giáo dục.
- Các học phần trong chương trình nghiệp vụ sư phạm dùng trong đào tạo giáo
viên kĩ thuật có nhiều cơ hội và phù hợp nhất để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho
sinh viên sư phạm kĩ thuật.
- Tiếp cận trải nghiệm trong dạy học NVSP là chiến lược hiệu quả nhằm phát triển
kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT vì tiếp cận trải nghiệm sẽ dựa trên sự hiểu biết và
kinh nghiệm sẵn có của sinh viên để từ đó tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp giúp
phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT.


7
9. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã bổ sung, làm rõ hơn khái niệm, bản chất của dạy học ở đại học theo
tiếp cận trải nghiệm;
- Luận án đã góp phần làm mới hơn các thành phần trong cấu trúc của kĩ năng
tham vấn nghề trong đào tạo cho sinh viên SPKT.
- Luận án đã làm rõ thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua
dạy học NVSP ở một số trường Đại học SPKT. Đây là cơ sở thực tiễn quan trọng để đề
xuất quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học NVSP theo
tiếp cận trải nghiệm.
- Luận án đã đề xuất quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua
dạy học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
10. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các cơng trình của tác giả đã
cơng bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án bao gồm 4 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy
học NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
Chương 2: Thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học
NVSP theo tiếp cận trải nghiệm.
Chương 3: Quy trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SPKT qua dạy học
nghiệp vụ sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm.
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.


8

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN
NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM KĨ THUẬT QUA DẠY HỌC
NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM
1.1. Tổng quan những cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
1.1.1. Nghiên cứu về tham vấn nghề
Trên thế giới, tham vấn nghề đã xuất hiện vào cuối thế kỉ 19, với nhiều hướng
nghiên cứu điển hình dưới đây:
* Hướng nghiên cứu về lý thuyết tham vấn nghề
Các tác giả đã đưa ra nhiều lý thuyết tham vấn nghề có giá trị đến hiện nay như:
Lý thuyết đặc điểm và nhân tố của Frank Parsons (1909) [112] đã chỉ ra rằng
thông qua việc làm trắc nghiệm tâm lý sẽ phát hiện ra các đặc điểm khác nhau của con
người. Sau đó, nhà tham vấn giúp họ tìm hiểu về công việc và kết hợp nhân cách của họ
với những công việc phù hợp.
Lý thuyết về nhân cách của Holland (1997) [120] là lý thuyết được sử dụng rộng
rãi hiện nay. Holland cho rằng đặc điểm nhân cách của con người cần được xem xét trong
sự thống nhất với mơi trường nghề nghiệp và có sáu kiểu nhân cách cơ bản: 1/ Kiểu thực
tế (Realistic), 2/ Kiểu khám phá (Investigate), 3/ Kiểu nghệ sĩ (Aritistic), 4. Kiểu xã hội
(Social), 5/ Kiểu quyết đoán (Enterprising), 6/ Kiểu truyền thống/bảo thủ (Conventional).
Con người sẽ có xu hướng tìm kiếm những mơi trường làm việc mà ở đó có cơ hội thể

hiện đặc điểm nhân cách.
Ngồi ra, cịn có các lý thuyết khác như lý thuyết hệ thống [143], lý thuyết vị trí
điều khiển [134], lý thuyết 5 nhân tố [144]… Những lý thuyết này đã chỉ ra:
- Trong quá trình chọn nghề, mỗi cá nhân phải hiểu về bản thân mình, về thế giới
nghề nghiệp và mối liên hệ giữa đặc điểm của bản thân và yêu cầu công việc cụ thể để
chọn được nghề phù hợp.
- Việc lựa chọn nghề nghiệp của mỗi cá nhân không chỉ phụ thuộc vào yếu tố chủ
quan mà còn phụ thuộc vào các yếu tố khách quan tác động như gia đình, ý kiến bạn bè,
trào lưu xã hội, tập quán địa phương. Chúng ta không điều khiển được ngoại cảnh nhưng
điều khiển được nội tâm của mình và làm chủ được vận mệnh của mình.
- Nhấn mạnh đến năm yếu tố chính trong tham vấn nghề có ảnh hưởng đến quyết
định lựa chọn nghề nghiệp của mỗi cá nhân: 1/ Sự nỗ lực; 2/ Sự nhạy cảm; 3/ Hướng
ngoại; 4/ Sự hài lòng; 5/ Sự cởi mở đối với trải nghiệm: thông minh, táo bạo, giàu tưởng
tượng, tò mò, sáng tạo, khác biệt.
- Mô tả 6 kiểu người đặc trưng, 6 loại môi trường tương ứng và sẽ có những nghề
nghiệp tương ứng với từng kiểu tính cách và mơi trường làm việc, từ đó tạo ra sự hịa hợp


9
gữa con người và môi trường làm việc.
- Những nội dung trong lý thuyết mà các tác giả đưa ra là cơ sở quan trọng để các
nhà tham vấn nghề vận dụng khi tham vấn cho khách hàng.
* Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối
tượng ngồi trường phổ thơng
Tác giả Williamson trong nghiên cứu của mình vào năm 1965 đã đưa ra 6 bước
trong tham vấn: 1/ Phân tích vấn đề; 2/ Tổng hợp vấn đề; 3/Dự đốn những tình huống có
thể xảy ra; 4/ Chẩn đốn những hành vi, suy nghĩ của thân chủ; 5. Tham vấn cho thân
chủ; 6. Theo dõi việc thực hiện kế hoạch của thân chủ [trích theo 127].
Tác giả Winslade trong nghiên cứu của mình vào năm 2005 đã đưa ra 6 bước cho
buổi tham vấn nghề như sau: 1/ Thiết lập mối quan hệ, xây dựng lòng tin, phát hiện vấn

đề và dẫn dắt thân chủ đến với quá trình tham vấn; 2/ Phát triển cuộc trị chuyện, phân
tích vấn đề và xác định từng vấn đề trong cuộc trò chuyện; 3/ Kết nối, liên hệ những ý
kiến suy luận từ câu chuyện được kể từ thân chủ; 4/ Nhận ra nỗ lực của thân chủ trong
việc cố kháng cự lại những suy luận trên; 5/ Tìm hiểu kỹ hơn khách hàng, đưa ra những
suy luận khác; 6/ Phát triển những suy nghĩ, mối quan hệ trong các buổi trò chuyện để
đưa ra những phán quyết đúng đắn [trích theo 127].
Ngồi ra, các tác giả David Capuzzi, Mark D. Stauffer (2011) [107] Elizabeth B.
Yost; M. Anne Corbishley (1987) [110]; Gysbers N.C., Heppner. M.J. và Johnston J.A
(1998) [118]; Isaacson, L.E, & Brown, D (2000) [122]; James P. Sampson, JR. Robert C.
Readon, Gary W. Peterson, Janet G. Lenz (2004) [126]; Lynda Ali và Barbara Graham
(1996) [136]; Mary McMahon và Wendy Patton (2006) [144]; Migel Jayasinghe (2001)
[145]; Nathan, R và Hill, L. (2006) [146]; Robert Lee Metcalf (1999) [151]; Ramesh
Chatuverdi (2007) [150]; UNESCO (2002) [157] đã nghiên cứu và chỉ ra những vấn đề
về tham vấn nghề dành cho đối tượng ngồi nhà trường phổ thơng khi họ muốn tìm một
cơng việc cho bản thân hoặc đang gặp khó khăn trong cơng việc hoặc muốn thay đổi cơng
việc của mình. Họ có thể là sinh viên, những người đang thất nghiệp hoặc những lao động
tự do…, bao gồm:
- Tham vấn nghề có mục tiêu giúp thân chủ tìm được cơng việc phù hợp với
bản thân.
- Nội dung của tham vấn nghề chính là việc giúp đỡ thân chủ tự nhận thức về bản
thân, về thế giới nghề nghiệp, giúp thân chủ đưa ra được những quyết định phù hợp nhất
trong quá trình chọn nghề.
- Chỉ ra quy trình tham vấn nghề và các kĩ năng cần có của nhà tham vấn để thực
hiện có hiệu quả cơng việc của mình.


10
Ngồi ra, cịn có những cơng trình khác nghiên cứu về đặc điểm của thân chủ, về
quá trình ra quyết định chọn nghề của thân chủ với các đại diện Crites,J.O [106]; Eugene
Joseph Martinez (1980) [111]; Gideon Arulmani và Sonali Nag Armani (2004) [113];

Ginzberg, E; Ginsburg, S.W; Axelrad, S, & Herma (1951) [115]; Gottfredson, L.S (1981)
[116]; Holland, J.L [120]; Krumboltz, Mitchell và Gellat (1975) [133]; Mark Pope [140];
Roger D. Herring [152]; Norman C. Gysbers [147]; Wendy Patton và Mary Mc Mahon
(2006) [159]; …
* Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối
tượng trong trường phổ thông
Các tác giả Schmidt,J.J, (1996) [153]; Roger D. Herring (1998) [152];Vernon
G.Zunker (2002) [158]; Jennifer M Kidd (2006) [127]; Norman C. Gysbers, Mary J.
Heppner, Joseph A. Johnston (2009) [148]; Lynda Ali and Barbara Graham [136];
UNESCO (2002) [157] đã nghiên cứu trên những khía cạnh sau:
- Xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tham vấn nghề cho học
sinh các cấp.
- Xây dựng chương trình giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề trong trường
phổ thơng trong đó xác định cụ thể mục tiêu, nội dung, phương pháp và tiêu chí đánh giá.
- Đưa ra quy trình tham vấn nghề theo từng giai đoạn và chỉ rõ nội dung, cách thức
thực hiện từng giai đoạn.
- Những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình chọn nghề.
- Xác định vai trò của nhà tham vấn và chỉ ra những kĩ năng cần thiết của nhà
tham vấn.
Như vậy, tham vấn nghề là vấn đề được các nhà khoa học trên thế giới đề cập từ rất
sớm, kết quả đó chính là một hệ thống lý luận vơ cùng quý báu cho việc phát triển hoạt
động giáo dục hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng ở nước ta.
Tại Việt Nam, khi nói đến vấn đề trợ giúp người học giải quyết những khó khăn
trong lựa chọn nghề nghiệp thì nhiều tác giả sử dụng cụm từ “tư vấn nghề”, thuật ngữ
“tham vấn nghề” mới xuất hiện trong mấy năm gần đây. Vì vậy, chúng tơi khái qt
những cơng trình nghiên cứu trong nước theo các hướng sau:
* Nghiên cứu về tư vấn nghề tại Việt Nam
Tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền (2009) đã đưa ra những vấn đề lý luận về tư
vấn nghề như: mục đích, chức năng, phân loại tư vấn nghề; những thành tố cơ bản của
mơ hình tư vấn nghề tư vấn nghề trong trường trung học phổ thơng; đề xuất mơ hình tư

vấn nghề trong trường trung học phổ thông [53].
Tác giả Đặng Danh Ánh (2010) đã đưa ra 7 bước trong q trình tư vấn gồm có: 1/
Tìm hiểu nguyện vọng, sở trường, hứng thú, năng lực nghề, học lực, và hoàn cảnh của


11
HS; 2/ Tiến hành những phép đo cần thiết; 3/ Nghiên cứu mô tả nghề, rút ra các yêu cầu
về nghề; 4/ Đối chiếu các đặc điểm tâm sinh lí của HS với các yêu cầu của nghề và rút ra
kết luận ban đầu; 5/Nghiên cứu nhu cầu nhân lực của thị trường lao động địa phương,
quốc gia, KV và quốc tế; 6/ Đối chiếu kết quả thu được ở bước 5 với kết luận ban đầu ở
bước 4 và đưa ra lời khuyên; 7/ Hướng dẫn tìm trường, tìm khoa đào tạo trong hệ thống
dạy nghề, trường cao đẳng, đại học [4].
Các tác giả Lê Thị Thanh Hương (2010) [60]; Dương Thị Diệu Hoa (2012) [38];
Tổ chức VVOB Việt Nam (2012) [97], [ 98], [101], [102]; Phan Văn Nhân (2012) [81];
Phạm Ngọc Linh (2013) [70] đã chỉ ra những nội dung quan trọng về tư vấn nghề, cụ thể:
- Chỉ ra những vấn đề lý luận chung về tư vấn nghề; Mơ hình tư vấn nghề theo các
lý thuyết; Kinh nghiệm về tư vấn hướng nghiệp của một số nước trên thế giới như Mỹ,
Pháp, Áo, Malaysia, New Zealand, Hàn Quốc, Ấn Độ.
- Đưa ra những lý thuyết về hướng nghiệp như: lý thuyết cây nghề nghiệp, lý
thuyết mật mã Holland, lý thuyết hệ thống, lý thuyết vị trí điều khiển, lý thuyết ngẫu
nhiên có kế hoạch…
- Đánh giá nhu cầu tư vấn nghề, thực trạng công tác tư vấn nghề cho học sinh trong
nhà trường phổ thông. Xây dựng mơ hình tư vấn nghề trong nhà trường phổ thơng nhằm
góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ hướng nghiệp cho học sinh phổ thơng.
- Quy trình thực hiện tư vấn nghề, những công việc phải chuẩn bị trước, trong và
sau q trình tư vấn.
- Đưa ra mơ hình nhân cách, trong đó cụ thể hóa những phẩm chất và năng lực cần
thiết của nhà tư vấn để thực hiện có hiệu quả cơng tác tư vấn nghề.
* Nghiên cứu về tham vấn nghề tại Việt Nam
Mặc dù tham vấn nghề là thuật ngữ mới xuất hiện ở Việt Nam trong những năm

gần đây nhưng cũng đã những cơng trình nghiên cứu của các tác giả theo những chiều
hướng nhất định, điển hình như:
Tác giả Mai Thị Việt Thắng (2008) [93] đã đưa ra cách thức phân loại các lý
thuyết về tham vấn hướng nghiệp: phân loại dựa trên các đặc điểm nhân cách, phân loại
dựa trên các giai đoạn phát triển của con người và phân loại dựa trên q trình xử lý thơng
tin và ra quyết định. Cùng với mỗi cách phân loại đó, tác giả đi phân tích các lý thuyết của
các tác giả điển hình.
Tác giả Trương Thị Hoa (2014),( 2015) [39], [40], [41], [42], [43] trong những
nghiên cứu đã chỉ ra:
- Những vấn đề cơ bản của tham vấn nghề trong giáo dục hướng nghiệp ở trường
phổ thông như: Quan niệm về tham vấn nghề, ưu thế của tham vấn nghề và quy trình của
hoạt động tham vấn nghề.


12
- Các lý thuyết phát triển nghề nghiệp được phân chia thành hai hướng: thứ nhất
các lý thuyết tập trung vào nội dung, thứ hai các lý thuyết tập trung vào quá trình. Và
trong bài viết của tác giả tập trung vào một số lý thuyết tập trung về nội dung trong tham
vấn nghề với các đại diện tiêu biểu Parsons, Holland, Bordin (1990), Brown, Dawis,
Lofquist, McCrae, John.
- Thực trạng công tác tham vấn nghề ở trường phổ thông.
- Đề xuất quy trình tham vấn nghề gồm có 3 giai đoạn với 11 bước và hướng dẫn
thực hiện quy trình tham vấn nghề cho học sinh trung học phổ thông.
Như vậy, ở Việt Nam trong những năm gần đây cũng có những cơng trình nghiên
cứu về tư vấn nghề và tham vấn nghề và các tác giả không những đã khái quát lại những
lý thuyết về tư vấn nghề và tham vấn nghề mà còn chỉ ra vai trò, nhu cầu và thực trạng tư
vấn nghề, tham vấn nghề, quy trình tham vấn nghề ở trường phổ thơng nhưng cũng chưa
có cơng trình nghiên cứu nào đề cập đến những kĩ năng tham vấn nghề và việc phát triển
kĩ năng này cho đội ngũ giáo viên làm công tác tham vấn nghề ở trường phổ thông.
1.1.2. Nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm

Trong thế kỷ 20, dạy học theo tiếp cận trải nghiệm được biết đến là một lý thuyết
giáo dục hiện đại gắn với tên tuổi của các tác giả như John Dewey (1859-1952), Jean
Piaget (1896-1980), Vygotsky (1896-1934), Lewin (1890-1947), George Santayana
(1863-1952) [22], [23], [24], [91]. Các tác giả khẳng định, dạy học theo tiếp cận trải
nghiệm có vai trị quan trọng trong việc rèn luyện và phát triển năng lực cho người học.
Và dạy học theo tiếp cận trải nghiệm đang trở thành xu hướng, nền tảng giáo dục trong
thế kỉ 21 [124].
Các tác giả Gibbons và cộng sự (1986) [113], Siegel và cộng sự (1997) [154],
Jacobson & Ruddy (2004) [125] đã có những nghiên cứu the hướng thiết kế giảng dạy
theo tiếp cận trải nghiệm. Khi nghiên cứu thì mỗi tác giả lại đưa ra những phương án
thiết kế giảng dạy khác nhau theo tiếp cận trải nghiệm song đều hướng đến mục tiêu
chung là phát triển năng lực của người học đáp ứng yêu cầu của xã hội.
Tác giả Svinick & Dixon (1987) [155] đã đưa ra mơ hình học tập trải nghiệm
trong nhiều lĩnh vực khác nhau như y học, lịch sử, kiến trúc, kĩ thuật và đặc biệt ở mơ
hình học tập trải nghiệm trong tâm lý học tác giả đã đưa ra 4 giai đoạn: 1/ Người học tiến
hành thu thập dữ liệu; 2/ Phân tích dữ liệu, đánh giá kết quả mơ hình ban đầu; 3/ Đọc bản
mơ tả về mơ hình, dự đốn mối quan hệ với các yếu tố khác; 4/ Sử dụng mơ hình để dự
đốn hành vi, thử nghiệm để kiểm tra giả thuyết. Trong mơ hình này tác giả mới chỉ 4
giai đoạn của mơ hình học tập trải nghiệm trong tâm lý mà chưa chỉ rõ để đi qua được 4
giai đoạn đấy thì vai trị của giáo viên và các hoạt động học tập cơ bản mà sinh viên phải
hoàn thành.