lịch sử phong trào CS và CNQT

MỞ ĐẦU
Từ sau khi Ph. Ăngghen qua đời (8-1895), kể từ Đại hội lần thứ IV (họp
tháng 8 - 1896 ở Luân Đôn), cơ quan lãnh đạo của Quốc tế thứ hai dần dần rơi vào
tay các phần tử cơ hội chủ nghĩa, đứng đầu là E. Bécxtainơ. Họ phủ nhận chun
chính vơ sản, liên minh cơng nơng và tư tưởng về chuyển cách mạng dân chủ tư
sản lên cách mạng XHCN, tun truyền thuyết “hịa bình giai cấp” và thuyết “chủ
nghĩa tư bản hịa bình nhập vào chủ nghĩa xã hội” v.v... Trong Chiến tranh thế giới
thứ nhất, đối lập với những người bơnsêvích giữ lập trường chống chiến tranh đế
quốc chủ nghĩa, các phần tử cơ hội chủ nghĩa trong Quốc tế thứ hai đã công khai
đứng về phía giai cấp tư sản nước họ, ủng hộ cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa.
Cũng vì thế khi Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, Quốc tế thứ hai, dưới sự
thao túng của các phần tử cơ hội chủ nghĩa, đã khơng cịn đủ uy tín và khả năng
lãnh đạo phong trào công nhân quốc tế nữa và bắt đầu bị phân hóa, tan rã.
Ngay từ năm 1914, V. I. Lênin đã nhận thức rõ sự cần thiết phải thành lập
một tổ chức quốc tế mới. Sau chiến tranh đế quốc (1914 - 1918) và Cách mạng
tháng Mười Nga thắng lợi, những điều kiện thành lập Quốc tế cộng sản đã chín
muồi.
Vì vậy sau khi cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga thành công,
Lênin và Đảng Bơnsêvích đã tích cực tiến hành tập hợp những lực lượng cách
mạng vơ sản chân chính, tiến tới thành lập một tổ chức Quốc tế mới của giai cấp
vô sản. Tháng 1-1918, hội nghị đại biểu các phái tả trong các Đảng Xã hội - dân
chủ đã họp ở Pêtrôgrát. Hội nghị đã nêu rõ sự cần thiết phải triệu tập một Hội nghị
quốc tế của các chiến sĩ cách mạng vơ sản chân chính trên thế giới, đưa ra những
điều kiện tham gia hội nghị này - tán thành con đường đấu tranh chống chính phủ
đế quốc nước mình, ủng hộ Cách mạng tháng Mười và nước Nga Xô viết. Tháng 11919, ở Mátxcơva hội nghị của các đại biểu 8 đảng mácxít Nga, Ba Lan, Hunggari,
Đức, Áo, Látvia, Phần Lan và Liên hiệp cách mạng Bancăng đã họp dưới sự lãnh
đạo của Lênin. Hội nghị đã thông qua lời kêu gọi gồm 15 điểm trình bày đường lối
cách mạng đúng đắn của phong trào cách mạng vô sản, chỉ rõ vai trò làm tay sai
1

cho giai cấp tư sản thống trị của bọn xã hội - dân chủ phái hữu và phái giữa, và nêu
lên sư cấp thiết phải thành lập Quốc tế cộng sản để lãnh đạo phong trào cách mạng
thế giới trong thời kì mới - thời kì cách mạng vơ sản và cách mạng giải phóng dân
tộc.
Tháng 2-1919, Quốc tế thứ hai họp hội nghị ở Bécnơ (Thụy Sĩ), tìm cách
ngăn trở Quốc tế thứ ba thành lập. Nhưng âm mưu của họ đã bị thất bại.
Đại hội thành lập Quốc tế cộng sản được khai mạc ở Mátxcơva và họp từ ngày
2 đến 6-3-1919. Tham dự Đại hội có các đại biểu của 19 đảng và nhóm, có quan sát
viên 15 nước. Mặc dầu bị cản trở, đông đảo các đảng phương Tây đều có đại biểu và
lần đầu tiên có các đại biểu của các đảng phương Đơng. Các đại biểu của các chính
đảng lớn ở phương Tây và phương Đơng đều có mặt: Nga, Đức, Áo Hunggari, Ba
Lan, Phần Lan, Pháp, Bungari, Mĩ, Trung Quốc, Triều Tiên. Sự có mặt của các đại
biểu các nước phương Đơng tuy không nhiều nhưng đã chứng tỏ Quốc tế thứ ba
chẳng những chỉ là tổ chức của giai cấp công nhân các nước tư bản chủ nghĩa mà còn
là tổ chức của quần chúng công nhân và nhân dân lao động các nước thuộc địa và phụ
thuộc.
Vấn đề tổ chức Quốc tế thứ ba được thảo luận trước tiên. Lênin đã kiên trì
địi hỏi phải thành lập ngay Quốc tế Cộng sản. Tất cả các đại biểu đều tán thành
việc thành lập Quốc tế mới, trừ các đại biểu Đảng Cộng sản Đức. Ngày 4-3-1919,
Đại hội tự tuyên bố là Đại hội lần thứ nhất của Quốc tế Cộng sản, Quốc tế thứ ba.
Sự thành lập Quốc tế Cộng sản có ý nghĩa quan trọng đặc biệt trong lịch sử thế
giới hiện đại, đã ghi một mốc son chói lọi trong lịch sử phát triển của phong trào cộng
sản và công nhân quốc tế. Quốc tế Cộng sản ra đời đánh dấu thắng lợi của chủ nghĩa
Mác đối với chủ nghĩa cơ hội, xét lại; góp phần đẩy nhanh sự hình thành các Đảng
Cộng sản ở nhiều nước; là trung tâm đồn kết các đảng cách mạng chân chính trên thế
giới.
Đối với cách mạng Việt Nam, qua 7 kỳ Đại hội; những người cách mạng Việt
Nam - với tư cách là đảng viên Đảng Cộng sản Pháp và đảng viên Đảng Cộng sản
Đông Dương - đã tham gia 3 kỳ Đại hội của Quốc tế Cộng sản (ở các Đại hội V
2

(1924); Đại hội VI (1928) và Đại hội VII vào năm 1935). Trong đó, Nguyễn ái Quốc
và Lê Hồng Phong, bằng tài năng của chính mình, đã nổi bật dần lên giữa chính
trường chính trị vơ sản thế giới, chứng minh thêm năng lực xuất chúng trên cương vị
chính trị - xã hội là các lãnh tụ của Đảng ta. Đáng chú ý thêm là ở Đại hội VII, Đảng
Cộng sản Đông Dương đã tham dự với tư cách là một độc lập trực thuộc Quốc tế
Cộng sản. Và, trong số 46 uỷ viên chính thức được bầu vào Ban Chấp hành Trung
ương Quốc tế Cộng sản đại diện cho 23 nước trên thế giới; thì Lê Hồng Phong là
một trong hai uỷ viên chính thức của các nước thuộc địa (cùng với một đại biểu khác
của Palextin).
Xuất phát từ vị trí, vai trị đặc biệt quan trọng của Quốc tế Cộng sản và
tác động của nó đối với cách mạng Việt Nam, tôi chọn vấn đề: “Những hoạt
động của Quốc tế Cộng sản từ 1919 đến 1943, tác động đối với cách mạng Việt
Nam” làm tiểu luận nghiên cứu.
Mục đích, làm rõ những hoạt động của Quốc tế Cộng sản từ năm 1919 đến
năm 1943 và tác động của nó đến cách mạng Việt Nam.

3


NỘI DUNG
I. SỰ THÀNH LẬP VÀ NHỮNG HOẠT ĐỘNG CỦA QUỐC TẾ
CỘNG SẢN TỪ 1919 ĐẾN 1943
1. Sự thành lập
a) Hoàn cảnh ra đời của Quốc tế Cộng sản
Một là, sự phá sản của Quốc tế II làm cho phong trào công nhân bị chia rẽ
về tổ chức, giai cấp cơng nhân khơng cịn một tổ chức thống nhất để chỉ đạo
phong trào. Quốc tế II phân liệt thành phái hữu, phái giữa, phái tả khiến cho trong
nội bộ một số Đảng cũng có sự phân liệt như vậy.

Hai là, phong trào cách mạng thế giới phát triển thành cao trào mới do ảnh
hưởng trực tiếp của Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917. Năm 1918, đã xuất hiện
một loạt các đảng cộng sản như Đảng Cộng sản Áchentina, Phần Lan, Áo, Hungari,
Ba Lan, Đức. Cách mạng Tháng Mười Nga thắng lợi đánh dấu sự chiến thắng của
giai cấp công nhân trực tiếp tạo điều kiện thúc đẩy việc thành lập Quốc tế Cộng sản.
b) Quá trình chuẩn bị thành lập Quốc tế Cộng sản
Trong những năm chiến tranh thế giới thứ nhất, phái tả trong Quốc tế II tổ
chức hai hội nghị quốc tế tại Dimmecvan (9-1915) và Kienta (4-1916), do vậy phái
này được gọi là phái tả Dimmecvan. Họ “đã lên tiếng chống chiến tranh đế quốc đòi
hòa bình, giành chủ nghĩa xã hội”. Phái tả Dimmecvan chủ trương đoạn tuyệt với
Quốc tế II, đoàn kết các lực lượng cách mạng lại trong một tổ chức quốc tế mới. Đó
là bước chuẩn bị cho sự ra đời của Quốc tế III, mặc dù còn nhiều hạn chế như không
chấp nhận đường lối đấu tranh triệt để của Lênin và Đảng Bơnsêvích Nga: “Biến
4


chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng, làm thất bại các chính phủ trong
chiến tranh”.
Ngày 1-1-1914, Đảng Bơnsêvích Nga, dưới sự lãnh đạo của Lênin, ra tuyên
ngôn: “biến chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng” và “tuyên bố đoạn
tuyệt với Quốc tế II”. Tại các cuộc hội nghị của những người xã hội quốc tế,
Lênin đã tập hợp phái tả đề ra cương lĩnh riêng. Phái tả gồm Đảng Bơnsêvích
Nga, đại biểu những người xã hội phái tả ở Đức, Bungari, Ba Lan, Lituyani, Thụy
Điển, Na Uy, Thụy Sĩ, Hà Lan. Mặc dù trong phái tả Dimmecvan chỉ có Đảng
Bơnsêvích có lập trường đúng, nhưng phái này đã góp phần đồn kết các chiến sĩ
quốc tế chủ nghĩa trong phong trào công nhân. Cuối năm 1916, khi sa vào lập
trường chủ nghĩa hịa bình tư sản của phe đa số Dimmecvan, Liên hiệp
Dimmecvan đã kìm hãm việc mở rộng phong trào công nhân. Lênin đặt ra một
cách rất kiên quyết vấn đề lập tức đoạn tuyệt với Liên hiệp Dimmecvan và thành
lập Quốc tế III.

Tại Hội nghị toàn thể Ban Chấp hành Trung ương Đảng Xã hội - Dân chủ
Nga (4-1917), Lênin đề nghị Đảng Bơnsêvích đảm nhận sứ mệnh lập Quốc tế
cách mạng. Tháng 1-1918, Hội nghị đại biểu phái tả trong các Đảng xã hội - Dân
chủ họp ở Pêtơrôgrát thông qua nghị quyết về sự cần thiết lập Quốc tế mới, Hội
nghị nêu rõ điều kiện tham gia Quốc tế mới là tán thành con đường đấu tranh
chống Chính phủ tư sản nước mình; ủng hộ Cách mạng Tháng Mười và chính
quyền Xơ viết. Tháng 11-1919, Hội nghị các tổ chức và Đảng Cộng sản (Nga, Ba
Lan, Hungari, Đức, Áo, Lát via, Phần Lan và Liên hiệp cách mạng Ban căng) họp
ở Mátxcơva dưới sự chỉ đạo của Lênin đã thông qua thư kêu gọi thành lập Quốc
tế Cộng sản. Tháng 2-1919, Quốc tế II họp Hội nghị ở Bécnơ (Thụy Sĩ) tìm cách
ngăn cản Quốc tế III thành lập nhưng không đạt kết quả. Yêu cầu thành lập tổ
chức Quốc tế cách mạng trở thành nhiệm vụ cấp bách.
c) Đại hội thành lập quốc tế Cộng sản
Đại hội thành lập Quốc tế III tổ chức ở Mátxcơva từ ngày 2 đến 6-3-1919,
Tham dự Đại hội có các đại biểu của 19 đảng và nhóm, có quan sát viên 15 nước,
5


có 51 đại biểu thay mặt cho 30 nước tới dự. Ngồi đại biểu phương Tây cịn có
đại biểu các nước phương Đông: Triều Tiên, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, chứng tỏ
Quốc tế III là tổ chức của giai cấp lao động của cả các nước thuộc địa và phụ
thuộc. Đại hội được tiến hành dưới sự lãnh đạo của Lênin. Đề cương Về dân chủ
tư sản và chuyên chính vô sản của Lênin đã được thông qua. Đề cương vạch trần
bản chất giai cấp của dân chủ tư sản, giải thích ý nghĩa của chính quyền Xơ viết một hình thức chun chính vơ sản. Lênin khẳng định: chỉ có nền dân chủ tư sản
và dân chủ vơ sản, khơng có nền dân chủ thứ ba. Dân chủ vơ sản là nền dân chủ
cao nhất, do vậy nhiệm vụ của Quốc tế III là phải xác lập được dân chủ vô sản.
Đại hội lần thứ I của Quốc tế Cộng sản III thông qua Cương lĩnh của Quốc
tế Cộng sản, trong đó trình bày những ngun lý quan trọng nhất của chủ nghĩa
Lênin về chủ nghĩa đế quốc và lý luận cách mạng xã hội chủ nghĩa, xác định
nhiệm vụ trước mắt của giai cấp vô sản và phương pháp đấu tranh. Đại hội thông

qua Tuyên ngôn của Quốc tế Cộng sản gửi những người vô sản trên thế giới. Lời
kêu gọi “gửi công nhân tất cả các nước” và một số nghị quyết khác. Nguyên tắc
tổ chức của Quốc tế Cộng sản là tập trung dân chủ. Một ban chấp hành được bầu
ra gồm đại biểu cộng sản nhiều nước.
Sự thành lập Quốc tế Cộng sản cớ ý nghĩa quan trọng đặc biệt đối với
phong trào cộng sản và cơng nhân quốc tế. Nó góp phần đẩy nhanh sự hình thành
các Đảng cộng sản ở nhiều nước, Quốc tế III ra đời đánh dấu thắng lợi của chủ
nghĩa Mác - Lênin với chủ nghĩa cơ hội - xét lại. Tất cả các đảng cách mạng chân
chính đã đồn kết dưới ngọn cờ Quốc tế III - trung tâm lãnh đạo của phong trào
cộng sản và công nhân quốc tế, mà hạt nhân là Đảng Bơnsêvích Nga và Lênin.
Trong thời gian tồn tại của mình, Quốc tế Cộng sản đã tiến hành 7 kỳ đại
hội. Từ Đại hội I đến Đại hội IV do Lênin trực tiếp lãnh đạo. Đại hội V đến Đại
hội VII do Xtalin lãnh đạo.
2. Những hoạt động của Quốc tế Cộng sản từ 1919 đến 1943
Sau đại hội thành lập Quốc tế Cộng sản, phong trào cộng sản thế giới đã
có bước tiến to lớn. Ảnh hưởng của Quốc tế Cộng sản đối với những công
6


nhân theo bọn xã hội trong nhiều nước châu Âu cũng được tăng cường. Quá
trình hình thành về mặt tổ chức của các Đảng Cộng sản trong một số nước
cũng xúc tiến thêm. Các tổ chức cộng sản thanh niên lần lượt xuất hiện dẫn
đến sự thành lập Quốc tế Cộng sản thanh niên.
Lênin đã kêu gọi đấu tranh không khoan nhượng với những người cơ hội
đang âm mưu chui vào hàng ngũ các tổ chức cộng sản quốc tế. Ngồi ra, các quan
điểm biệt phái tả khuynh đang có nguy cơ lan rộng trong phong trào cộng sản quốc
tế cũng gây trở ngại cho những người công sản trong việc tranh giành ảnh hưởng
đối với quần chúng. Những người cộng sản “tả khuynh” phủ nhận việc tham gia
vào các nghị viện tư sản, phong tỏa cô lập các công đoàn do những người cải
lương lãnh đạo, cự tuyệt mọi sự thỏa hiệp với những người xã hội - dân chủ trong

việc phối hợp hành động chống lại thế lực phản động. Như Lênin đã nói, những
quan điểm bè phái “tả khuynh” mang lại những tai hại to lớn cho phong trào cộng
sản.
Những bài học của các cuộc đấu tranh giai cấp 1914 - 1920, sự thất bại
của nước Hunggari Xô viết đã chỉ ra rằng giai cấp vô sản khơng thể củng cố
được thắng lợi nếu khơng có một chính Đảng Cộng sản đồn kết, có kỉ luật và
kinh nghiệm. Cần phải tìm kiếm các con đường và phương thức để thu hút về
phía những người cộng sản đa số công nhân và quần chúng không vô sản khác.
Trước các Đảng Cộng sản non trẻ, nhiệm vụ đặt ra là phải học được sự mềm
dẻo linh hoạt trong việc đưa quần chúng tới cách mạng.
Tháng 4-1920, Lênin viết tác phẩm nổi tiếng “Bệnh ấu trĩ tả khuynh trong
phong trào cộng sản”, là sự chuẩn bị về tư tưởng cho các công việc của Đại hội
lần thứ hai của Quốc tế Cộng sản. Tác phẩm đó được cơng bố bằng tiếng Anh,
Nga, tiếng Pháp ngay trước khi khai mạc đại hội và được phân phát đến tay các đại
biểu Đại hội II khai mạc 10-7-1920 tại Pêtrôgrát và Mátxcơva và sự tham gia của
đại biểu các Đảng Cộng sản và tổ chức phái tả từ 37 nước.
Một bộ phận lớn các nhà cách mạng đến từ các nước thuộc địa, phụ thuộc:
Ấn Độ, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kì…Cơng việc trung tâm của Đại hội là bàn về
7


vấn đề thành lập và củng cố các Đảng Cộng sản trong các nước, đồng thời thu
hút và tranh giành ảnh hưởng trong quần chúng.
Đại hội đã thảo luận và thơng qua báo cáo quan trọng của Lênin: “Về
tình hình thế giới và về những nhiệm vụ cơ bản của Quốc tế Cộng sản”. Báo cáo
này trở thành cơ sở có tính ngun tắc cho tất cả các nghị quyết của Đại hội. Trên
cơ sở đó, Đại hội đã thơng qua bản luận cương về những nhiệm vụ căn bản của Đại
hội II Quốc tế Cộng sản. Đại hội II cũng thảo luận và thông qua 21 điều kiện gia
nhập Quốc tế Cộng sản, vạch ra những nguyên tắc chính trị và tổ chức của Quốc tế
thứ ba nhằm bảo đảm sự đồn kết nhất trí, ngăn ngừa khơng để cho những phần tử

cơ hội hữu khuynh, trước hết là những phần tử phái giữa, lén lút chui vào Quốc tế
Cộng sản.
Một vấn đề quan trọng khác được thảo luận tại Đại hội II là vấn đề dân tộc
thuộc địa. Báo cáo của Lênin “Sơ thảo đề cương về các vấn đề dân tộc thuộc địa” là
một đóng góp quan trọng vào học thuyết Mác - Lênin và vạch ra con đường đấu tranh
cho các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc, cũng như chỉ ra sự phối hợp hành động giữa
phong trào công nhân quốc tế và cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Khẩu hiệu của C.
Mác: “Vơ sản toàn thế giới liên hiệp lại!” đã được Lênin phát triển thành: “Vơ sản
tồn thế giới và các dân tộc bị áp bức đồn kết lại!”. Đó là bước ngoặt to lớn trong
nghệ thuật lãnh đạo chính trị của những người cộng sản, làm cho Quốc tế Cộng sản
trở thành người lãnh đạo, lãnh tụ của giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức toàn thế
giới.
Đại hội cũng thông qua điều lệ của Quốc tế Cộng sản, trong đó nguyên tắc
tập trung dân chủ là cơ sở của tổ chức. Đại hội II là một trong những đại hội quan
trọng nhất của Quốc tế Cộng sản, nó hồn thành cơng việc thành lập Quốc tế thứ
ba - Quốc tế Cộng sản. Đại hội đã “tạo ra một thứ kỉ luật và một sự đoàn kết chưa
từng thấy trong các Đảng Cộng sản trên toàn thế giới”.
Các nghị quyết của Đại hội đã củng cố các Đảng Cộng sản trẻ tuổi,
chuẩn bị cơ sở cho sự thành lập các Đảng Cộng sản ở các nước khác và thu hút
họ tham gia Quốc tế Cộng sản.
8


Tiếp theo Đại hội II, tháng 12-1920, Đại hội của các Đảng Cộng sản phương
Đông đã họp ở Bacu (Aidécbaigian) để bàn về tương lai của các dân tộc thuộc địa
và phụ thuộc. Đại hội đã thông qua nhiều nghị quyết quan trọng tán thành đường
lối chính trị của Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa và đã nêu cao tinh thần đoàn
kết anh em của các dân tộc phương Đông với giai cấp vô sản phương Tây.
Năm 1921, trường Đại học lao động phương Đông được thành lập ở
Mátxcơva nhằm đào tạo, bồi dưỡng lí luận cho cán bộ các dân tộc thuộc địa, phụ

thuộc.
Trong các năm từ 1921 đến 1923, các Đảng Cộng sản tiếp tục được thành
lập. Năm 1921, có Đảng Cộng sản ltalia, Tiệp Khắc, Trung Quốc, Nam Phi. Năm
1922, có các Đảng Cộng sản Chilê, Braxin, Nhật Bản. Từ những năm 1920 - 1921,
phong trào cách mạng trong các nước tư bản bắt đầu đi xuống. Hoàn cảnh thay đổi,
bọn tư sản phản động chuyển sang khủng bố trắng các đảng viên cộng sản và
phong trào quần chúng. Quốc tế Cộng sản kêu gọi những đảng viên cộng sản đi
vào quần chúng và thành lập Mặt trận công nhân thống nhất. Mặc dù cao trào cách
mạng 1918 -1923 không thành công, nhưng uy tín của Quốc tế Cộng sản khơng
ngừng được tăng cường. Năm 1918, mới chỉ có 10 Đảng Cộng sản, năm 1921 tăng
lên 48 đảng.
Đại hội III của Quốc tế Cộng sản họp từ ngày 22-6 đến 12-7-1921, tại
Mátxcơva. Đại hội nhận định rằng giai cấp vô sản đã tạm thời thất bại trong những
cuộc đấu tranh giai cấp vừa qua. Nguyên nhân chính là do chính sách chia rẽ, phá
hoại của các lãnh tụ Đảng Xã hội - Dân chủ.
Đại hội IV của Quốc tế Cộng sản họp từ ngày 5-11 đến ngày 5-12-1922,
đúng vào dịp kỉ niệm 5 năm Cách mạng tháng Mười Nga. 408 đại biểu từ 58 nước
đã tham dự, đại diện cho gần 2 triệu đảng viên. Đại hội đã vạch ra nguy cơ sự tấn
công của chủ nghĩa phát xít và đề ra khẩu hiệu thành lập mặt trận thống nhất trong
các nước thuộc địa, phụ thuộc và phong trào cơng nhân chính quốc. Lênin đọc báo
cáo: “Năm năm cách mạng Nga và những triển vọng của cách mạng thế giới”, nêu
rõ ý nghĩa quốc tế của chính sách kinh tế mới ở nước Nga.
9


Quốc tế Cộng sản rất coi trọng việc xây dựng các tổ chức quần chúng: Quốc
tế thanh niên (1919), Quốc tế phụ nữ (1920), Quốc tế cơng đồn đỏ (1921), Quốc
tế nông dân (1923), v.v… Nguyễn Ái Quốc đã tham gia Đại hội thành lập Quốc tế
nông dân với tư cách là đại biểu của nông dân các nước thuộc địa và được bầu vào
Ban chấp hành Quốc tế nông dân. Các tổ chức quần chúng này đã mở rộng phạm

vi ảnh hưởng của Quốc tế Cộng sản trong đông đảo quần chúng.
Đại hội V Quốc tế Cộng sản họp từ ngày 17-6 đến 8-7-1924 tại Mátxcơva
với sự tham gia của 510 đại biểu của 46 Đảng Cộng sản, 4 đảng cánh tả và l0 tổ
chức quần chúng. Đây là Đại hội đầu tiên vắng Lênin, song những luận điểm
của Người về vấn đề “liên minh công nông”, về vấn đề dân tộc và thuộc địa, về
chun chính vơ sản ... đã nói lên sự đóng góp lí luận to lớn về nhiều mặt của
Lênin vào kho tàng lí luận của chủ nghĩa Mác.
Nhiệm vụ chủ yếu của Đại hội V là "bơnsêvích hóa'' các Đảng Cộng sản. Sự
phát triển tiếp tục của phong trào công nhân quốc tế phụ thuộc vào khả năng của
Đảng Cộng sản trở thành một tổ chức vững mạnh về tư tưởng, vận dụng sáng tạo
kinh nghiệm của Đảng Bơnsêvích. “Bơnsêvích hóa” các Đảng Cộng sản có nghĩa
là sử dụng kinh nghiệm Nga trên cơ sở tính tốn hồn cảnh lịch sử cụ thể của mỗi
nước. Các Đảng Cộng sản không được khoan nhượng với những kẻ thù của chủ
nghĩa Mác - Lênin, “tả khuynh” cũng như “hữu khuynh”, không để cho bọn cơ hội
chui vào hàng ngũ của mình. Để tạo được mối liên hệ với quần chúng, những
người cộng sản phải biết hoạt động trong những điều kiện hợp pháp cũng như bất
hợp pháp, kết hợp cuộc đấu tranh giành chun chính vơ sản với cuộc đấu tranh
cho những đòi hỏi của cuộc sống hàng ngày của công nhân và nhân dân lao động.
Để biến các Đảng Cộng sản thành các đảng kiểu mới, cần phải cải tổ về tổ
chức trên cơ sở các tổ chức đảng tại các xí nghiệp, địi hỏi sự tham gia một cách có
hệ thống của những người cộng sản trong phong trào cơng đồn, triển khai cuộc
đấu tranh cách mạng ở nông thôn, giải quyết đúng đắn vấn đề dân tộc.
Đại hội V tiếp tục thảo luận về vấn đề dân tộc, thuộc địa. Nguyễn Ái Quốc
đọc bản tham luận quan trọng. Người vạch trần chính sách áp bức dân tộc thuộc
10


địa của bọn đế quốc thực dân, tình cảnh đói khổ của nhân dân bản xứ và kêu gọi
các đảng vơ sản chính quốc lưu ý tới vấn đề dân tộc thuộc địa như giáo huấn của
Lênin.

Đại hội VI của Quốc tế Cộng sản, họp từ ngày 17-7 đến 11-9-1928, tại
Mátxcơva với sự tham gia của 532 đại biểu thay mặt cho 55 Đảng Cộng sản và l0
tổ chức quần chúng từ 57 nước. Đại hội xác định nhiệm vụ chính của phong trào
cộng sản quốc tế trong giai đoạn trước mắt là đấu tranh chống nguy cơ chiến tranh
đế quốc đang đến gần. Nghị quyết về nguy cơ của cuộc chiến tranh thế giới mới
vạch rõ mục tiêu chính trong âm mưu gây chiến lần này của chủ nghĩa đế quốc là
can thiệp, chia cắt Trung Quốc và tiêu diệt Liên Xơ, vì vậy Đại hội kêu gọi giai cấp
vô sản thế giới phải bảo vệ Liên Xô và Trung Quốc trong trường hợp bị tấn công.
Đại hội VI cũng thông qua đề cương về phong trào cách mạng ở các nước
thuộc địa, phụ thuộc, khẳng định lại giá trị của đề cương về dân tộc thuộc địa của
Lênin tại Đại hội lần II. Từ sau Đại hội VI và được sự chỉ đạo của Quốc tế Cộng
sản, phong trào cơng nhân và phong trào giải phóng dân tộc tiếp tục phát triển
mạnh mẽ. Từ năm 1929, các nước tư bản lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ
chưa từng thấy. Làn sóng đấu tranh của giai cấp cơng nhân đã phát triển mạnh mẽ.
Phong trào giải phóng dân tộc cũng lên cao ở Đông Bắc Á, Đông Dương và Nam
Á. Ngày 3-2-1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (từ tháng 10-1930, đổi tên là
Đảng Cộng sản Đơng Dương), nhanh chóng trở thành một chi bộ của Quốc tế
Cộng sản (4-1931), mở ra kỉ nguyên hòa nhập cách mạng Việt Nam vào dòng thác
cách mạng thế giới.
Đại hội lần thứ VII của Quốc tế Cộng sản đã họp ở Mátxcơva, từ ngày 25-7
đến ngày 25-8-1935, trong hoàn cảnh cuộc tấn cơng của chủ nghĩa phát xít trong
phạm vi từng nước và trên thế giới đang mở rộng, phong trào đấu tranh của quần
chúng nhân dân chống nguy cơ phát xít và chiến tranh đang diễn ra sơi nổi. Ý muốn
thống nhất hành động của nhân dân lao động là tăng cường mạnh mẽ sức mạnh to
lớn của mình trong cơng cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít và mọi thế lực
phản động khác đã thể hiện rõ rệt. Đại hội có 510 đại biểu (371 đại biểu có quyền
11


biểu quyết) của 65 nước trong số 76 chi bộ các nước. Thay mặt cho 3.141.000 đảng

viên cộng sản, trong đó 785.000 người thuộc các Đảng Cộng sản ở các nước tư bản
chủ nghĩa.
Đại hội đã tổng kết những kinh nghiệm phong phú của phong trào cách
mạng thế giới từ sau Đại hội lần thứ VI và của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở Liên Xô. Mọi hoạt động của Đại hội đều xoay quanh việc xây dựng cương
lĩnh quốc gia và quốc tế để ngăn chặn nguy cơ chủ nghĩa phát xít đang đe dọa tự
do và an ninh của toàn thể loài người, việc bảo vệ Liên Xơ thành trì của cách mạng
và hịa bình thế giới, chống âm mưu xâm lược của bọn tư bản lũng đoạn phản động
quốc tế. Do đó, Đại hội lần thứ VII năm 1935 của Quốc tế cộng sản đã được ghi
vào sách sử là Đại hội thắng lợi của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, là Đại hội đấu
tranh cho mặt trận công nhân thống nhất và cho mặt trận nhân dân chống chủ nghĩa
phát xít và chiến tranh thế giới. Đồn đại biểu Đảng Cộng sản Đơng Dương tham
dự Đại hội đã đọc tham luận về các vấn đề quan trọng nêu ra trong Đại hội.
G. Đimitơrốp đã đọc bản báo cáo chính của Đại hội - “Sự tấn cơng của
chủ nghĩa phát xít và những nhiệm vụ của Quốc tế Cộng sản trong cuộc đấu
tranh chống chủ nghĩa phát xít”.
Bản báo cáo đã mở đầu bằng việc vạch rõ bản chất giai cấp của chủ nghĩa
phát xít. Đimitơrốp đã phê phán nhận định sai lầm và nguy hại của Đảng Xã hội Dân chủ cho rằng chủ nghĩa phát xít là sự vùng dậy của tiểu tư sản, đã phân tích
tính chất giai cấp của chủ nghĩa phát xít và đã nhắc lại định nghĩa nổi tiếng của Hội
nghị toàn thể Ban Chấp hành mở rộng lần thứ XIII của Quốc tế Cộng sản nhận
định rằng “Chủ nghĩa phát xít nắm chính quyền là nền chuyên chính khủng bố
cơng khai của những phần tử phản động nhất, sôvanh nhất, đế quốc chủ nghĩa
nhất của tư bản tài chính”.
Báo cáo cũng vạch rõ nguyên nhân lên nắm chính quyền của chủ nghĩa
phát xít. Theo Đimitơrốp: “Chủ nghĩa phát xít sở dĩ đã có thể lên cầm quyền
được trước hết là vì các lãnh tụ xã hội - dân chủ đã thi hành chính sách hợp tác
giai cấp với giai cấp tư sản, vì giai cấp cơng nhân đã bị chia rẽ, bị tước mất vũ
12

khí chính trị và tổ chức trước sự tấn cơng của giai cấp tư sản. Cịn các Đảng
Cộng sản thì chưa thật mạnh để khơng cần có các Đảng Xã hội - Dân chủ và đấu
tranh chống lại Đảng Xã hội - Dân chủ, phát động quần chúng và hướng dẫn họ
tham gia cuộc chiến đấu kiên quyết chống chủ nghĩa phát xít”.
Đimitơrốp nhấn mạnh chủ nghĩa phát xít Đức là chủ nghĩa phản động nhất,
“là đội xung kích của bọn phản cách mạng quốc tế, là kẻ chủ yếu gây ra cuộc chiến
tranh đế quốc chủ nghĩa, là kẻ âm mưu tổ chức cuộc hành quân chữ thập chống
Liên Xô - Tổ quốc vĩ đại của nhân dân lao động trên thế giới”… Báo cáo vạch tiếp
việc bọn phát xít lên cầm quyền khơng phải là sự thay đổi thơng thường chính phủ
tư sản này bằng một chính phủ tư sản khác, mà là sự thay đổi hình thức thống trị
nhà nước của giai cấp tư sản - hình thức thống trị khủng bố công khai thay thế cho
nền dân chủ đại nghị. Kết luận quan trọng đó đã chấm dứt sự đồng nhất đầy tác hại
các hình thức khác nhau của chế độ đại nghị tư sản với chủ nghĩa phát xít đã nêu ra
cơ sở khoa học để hiểu rõ mâu thuẫn giữa chủ nghĩa phát xít và nền dân chủ tư sản.
Thật vậy, chủ nghĩa phát xít là bước lùi to lớn so với nền dân chủ tư sản, là con đẻ
của chủ nghĩa tư bản thối nát. Đại hội vạch rõ rằng cuộc tấn công của chủ nghĩa
phát xít và bọn đế quốc phản động đã làm thay đổi sâu sắc tình hình so sánh lực
lượng giai cấp trên thế giới, và nêu rõ nhiệm vụ hàng đầu chống chủ nghĩa phát xít,
bảo vệ dân chủ chung của phong trào công nhân các nước tư bản chủ nghĩa.
Những mâu thuẫn sâu sắc giữa chủ nghĩa phát xít và nền dân chủ chứng tỏ
rằng chủ nghĩa phát xít khơng những đối lập với Liên Xơ và giai cấp công nhân
cách mạng, không những đối lập với những người lao động giác ngộ là những
người bảo vệ chủ nghĩa xã hội, mà còn đối lập với tất cả những ai đấu tranh cho
dân chủ và hịa bình, chống bạo lực dã man và chiến tranh đế quốc, đó là cơ sở giai
cấp và xã hội của sách lược mới của những người cộng sản.
Đại hội đã thông qua nghị quyết, trong đó nêu bật rằng mặt trận thống
nhất rộng rãi đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít và chiến tranh phải được xây
dựng trên phạm vi thế giới; tỏ rõ sự ủng hộ những cố gắng của chính phủ Liên

13

Xơ nhằm thành lập Mặt trận hịa bình và dân chủ rộng rãi trên toàn thế giới
chống lại liên minh chiến tranh của bè lũ phát xít.
Đại hội đã nhấn mạnh: không được đánh giá thấp nguy cơ của chủ nghĩa
phát xít, đồng thời cũng kiên quyết bác bỏ quan điểm sai lầm có tính chất định
mệnh nói rằng sự thắng lợi của chủ nghĩa phát xít là điều khơng tránh khỏi. Đại hội
đã chỉ rõ rằng điều kiện cần thiết chủ yếu để đấu tranh thắng lợi chống chủ nghĩa
phát xít là việc thực hiện sự thống nhất lực lượng của giai cấp công nhân trong
từng nước và trên tồn thế giới. Hàng triệu cơng nhân và người lao động các nước
tư bản chủ nghĩa đang đặt vấn đề là làm thế nào để ngăn chặn chủ nghĩa phát xít
lên nắm chính quyền và làm thế nào để lật đổ được chủ nghĩa phát xít đã cầm
quyền? Quốc tế cộng sản trả lời: “Điều trước tiên cần phải làm và cần phải bắt đầu
từ điều đó là thực hiện mặt trận thống nhất, thiết lập sự thống nhất hành động của
những người cơng nhân trong mỗi xí nghiệp, trong mỗi khu, trong mỗi vùng, trong
mỗi nước trên thế giới. Sự thống nhất hành động của giai cấp vô sản trên phạm vi
tồn quốc và quốc tế đó là vũ khí hùng mạnh khiến cho giai cấp cơng nhân khơng
những có thể tự bảo vệ một cách thắng lợi mà cịn có thể chuyển qua phản cơng
một cách thắng lợi chống chủ nghĩa phát xít, chống kẻ thù giai cấp”. Đimitơrốp đã
phê phán chính sách thỏa hiệp với giai cấp tư sản của những người cầm đầu của
Đảng Xã hội - Dân chủ làm cho lực lượng của giai cấp công nhân bị chia rẽ, đồng
thời cũng chỉ rõ rằng chủ nghĩa biệt phái là sự ngăn trở nghiêm trọng đối với việc
khắc phục tình trạng chia rẽ trong hàng ngũ giai cấp công nhân. Đại hội kêu gọi
“tất cả các Đảng Cộng sản hãy tích cực đấu tranh để lập mặt trận thống nhất của tất
cả những bộ phận trong giai cấp công nhân, không kể họ thuộc về đảng nào hoặc
tổ chức nào, là điều cần thiết trước khi đa số giai cấp cơng nhân đồn kết nhau lại
trong cuộc tấn công để lật đổ chủ nghĩa tư bản và giành thắng lợi cho cuộc cách
mạng vô sản. Quốc tế cộng sản không đặt một điều kiện nào cho sự thống nhất
hành động, trừ một điều kiện cơ bản mà tất cả mọi cơng nhân đều có thể chấp nhận
được - đó là sự thống nhất hành động phải nhằm chống chủ nghĩa phát xít, chống

14


sự tấn công của tư bản, chống sự đe dọa của chiến tranh, chống kẻ thù giai cấp. Đó
là điều kiện của chúng ta”.
Đại hội đã đề ra chính sách liên hợp mọi tổ chức của giai cấp công nhân:
công đoàn, Đảng, tổ chức thanh niên và các giai cấp khác. Nghị quyết của Đại hội
đã đề ra khẩu hiệu: “… Một cơng đồn cho mỗi ngành sản xuất, một liên hiệp cơng
đồn cho mỗi nước, một liên hiệp cơng đoàn thế giới cho mỗi ngành sản xuất, một
quốc tế cơng đồn trên cơ sở đấu tranh giai cấp”, “ở đâu mà các cơng đồn thuộc
liên minh quốc tế các cơng đồn đó cịn là thiểu số thì nó phải gia nhập vào các
cơng đồn khác; ở đâu mà nó là đa số, thì nó phải tiến hành đàm phán về việc
thống nhất trên cơ sở bình đẳng. Nhiệm vụ của những người cộng sản là tiến hành
cuộc đấu tranh nhằm thống nhất các cơng đồn trên lập trường đấu tranh để chống
lại cuộc tấn công của tư bản và bảo đảm nền dân chủ cơng đồn”.
Một thắng lợi to lớn của Quốc tế Cộng sản là sau Đại hội lần thứ VII,
trong các nước bắt đầu diễn ra việc tập hợp đông đảo quần chúng lao động trong
những tổ chức cơng đồn rộng lớn nhằm vào mục tiêu cấp bách trước mắt:
chống chủ nghĩa phát xít và nguy cơ chiến tranh, bảo vệ những quyền lợi kinh
tế, chính trị thiết thân của giai cấp công nhân. Ở Pháp, Tây Ban Nha và nhiều
nước khác, các cơng đồn lớn mạnh thuộc liên minh quốc tế các Cơng đồn đỏ
đã hợp nhất với các cơng đồn thuộc các xu hướng khác trên cơ sở bình đẳng.
Đối với việc thống nhất Đảng, Đại hội đã đề ra 5 điều kiện chung cho việc
thống nhất tổ chức ấy:
Thứ nhất, có một sư độc lập hoàn toàn đối với giai cấp tư sản và một sự
đoạn tuyệt hoàn toàn của khối xã hội - dân chủ đối với giai cấp tư sản.
Thứ hai, là phải thực hiên thống nhất hành động.
Thứ ba, thừa nhận sự cần thiết phải dùng cách mạng để lật đổ sự thống trị
của giai cấp tư sản và thiết lập chính quyền Xơ viết.

Thứ tư, từ chối khơng ủng hộ giai cấp tư sản trong cuộc chiến tranh đế quốc
chủ nghĩa.

15


Thứ năm, phải xây dựng Đảng trên cơ sở chế độ tập trung dân chủ, đảm bảo
sự thống nhất ý chí và hành động; những điều này đã được chứng thực bằng kinh
nghiệm của những người bơnsêvích Nga.
Trọng tâm chú ý của Đại hội là vấn đề Mặt trận nhân dân.
Đại hội vạch rõ Mặt trận nhân dân chống phát xít phải được xây dựng trên
cơ sở Mặt trận thống nhất cơng nhân và hai q trình thành lập Mặt trận thống nhất
công nhân và Mặt trận nhân dân chống phát xít phải được tiến hành song song.
Trong báo cáo, Đimitơrốp nhấn mạnh rằng cương lĩnh của Mặt trận nhân
dân phải bao gồm những yêu sách thể hiện những lợi ích cơ bản của giai cấp vô
sản, giai cấp nông dân, thợ thủ công và tri thức, kể cả những yêu sách về việc
giải tán những tổ chức phát xít và các tổ chức phản động, khôi phục các quyền
tự do dân chủ, đấu tranh bảo vệ hịa bình.
Đại hội vạch rõ phong trào đấu tranh mạnh mẽ của đông đảo nhân dân
lao động dẫn đến triển vọng thành lập Chính phủ của Mặt trận nhân dân, được
sự ủng hộ của các tầng lớp nhân dân, công nhân, nông dân, trí thức, tiểu thủ
cơng và những phần tử dân chủ. Chính phủ của Mặt trận nhân dân xuất hiện
trước và không phải sau khi chủ nghĩa tư bản bị tiêu diệt, nó hoạt động dựa
vào cương lĩnh chống tư bản lũng đoạn, chống chủ nghĩa phát xít và chiến
tranh, gồm có các điểm chủ yếu như sau: quốc hữu hóa ngân hàng và các
ngành công nghiệp chủ yếu; chia ruộng đất của bọn chiếm hữu lớn về ruộng
đất; thực hiện bước đầu việc kế hoạch hóa trong nền kinh tế; loại trừ những
phần tử phản động ra khỏi các cơ quan nhà nước, quân đội, kinh tế, giáo dục;
cải thiện đời sống của nhân dân lao động.
Đại hội kêu gọi các Đảng Cộng sản phải lãnh đạo phong trào đấu tranh

giành quyền lãnh đạo Mặt trận nhân dân, phải đảm bảo thực hiện liên minh công
nông và phải đấu tranh địi chính phủ của Mặt trận nhân dân kiên trì thi hành
chính sách thiên tả, hướng đến nguyện vọng và lợi ích của đơng đảo nhân dân lao
động.

16


Đại hội chỉ rõ Mặt trận thống nhất chống đế quốc có tầm quan trọng đặc
biệt trong tất cả các nước thuộc địa và nửa thuộc địa. Đimitơrốp nhấn mạnh
nhiệm vụ hàng đầu của các Đảng Cộng sản trong các nước thuộc địa và nửa
thuộc địa là đấu tranh xây dựng một mặt trận rộng rãi, bao gồm lực lượng
chống đế quốc phát xít và bọn phong kiến tay sai, dưới sự lãnh đạo của giai
cấp công nhân. Sự thống nhất hành động giữa Mặt trận nhân dân trong các
nước tư bản chủ nghĩa và Mặt trận chống đế quốc trong các nước thuộc địa và
nửa thuộc địa là điều cần thiết và phải nhằm mục tiêu lật đổ bọn tư bản tài
chính, thủ tiêu chủ nghĩa phát xít, bảo vệ hịa bình.
Trong những năm Chiến tranh thế giới thứ hai, các Đảng Cộng sản đã có
những cán bộ lãnh đạo có kinh nghiệm, có khả năng độc lập giải quyết những
vấn đề của phong trào công nhân, những nhiệm vụ dân tộc đặt ra trong mỗi
nước. Trong điều kiện chiến tranh, sự liên lạc giữa các Đảng Cộng sản hết sức
khó khăn, việc duy trì một cơ quan chỉ đạo cách mạng chung trên tồn thế giới
là điều khó có thể thực hiện được. Mặt khác, giới cầm quyền trong nhiều nước
tư bản lợi dụng Quốc tế Cộng sản như một nhân tố cản trở quá trình thành lập
Mặt trận đồng minh chống phát xít trong chiến tranh. Trong hồn cảnh đó, sự
tiếp tục tồn tại và hoạt động của Quốc tế Cộng sản là khơng cịn phù hợp nữa.
Tháng 5-1943, Ban chấp hành Quốc tế cộng sản đã ra nghị quyết giải tán Quốc
tế Cộng sản.

II. NHỮNG TÁC ĐỘNG CỦA QUỐC TẾ CỘNG SẢN ĐẾN CÁCH

MẠNG VIỆT NAM
1. Tác động tích cực
Quốc tế Cộng sản đã có những đóng góp to lớn đối với tiến trình phát triển
buổi đầu của Cách mạng Việt Nam. Sự tác động tích cực này được thể hiện trên 5
điểm chủ yếu dưới đây.

17


Thứ nhất, việc Quốc tế Cộng sản xác định đúng vấn đề dân tộc - thuộc địa
đã định hướng sáng tỏ cho con đường cứu nước, giải phóng dân tộc của nhân dân
Việt Nam. Quốc tế Cộng sản xác định đúng vấn đề dân tộc, thuộc địa; bổ sung
khẩu hiệu của C. Mác và Ph. Ăngghen đề ra trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản
“Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại”; thông qua Sơ thảo
lần thứ nhất Luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa do V.Lê-nin khởi
thảo và các “Điều kiện gia nhập Quốc tế Cộng sản”; coi cách mạng giải phóng dân
tộc là một bộ phận không thể tách rời của cách mạng vô sản tại Đại hội lần thứ II
của Quốc tế Cộng sản đã có một ý nghĩa to lớn đối với phong trào cách mạng tồn
thế giới, đặc biệt có ý nghĩa dẫn đường, định hướng, thức tỉnh đối với Cách mạng
Việt Nam - nhất là đặt trong bối cảnh lúc đó ở nước ta có rất nhiều xu hướng cách
mạng, nhiều học thuyết cách mạng tràn vào và thực tiễn cách mạng thì vẫn trong
trạng thái “bế tắc như khơng có đường ra”. Trước khi Quốc tế Cộng sản thành lập
(1919), phong trào cách mạng giải phóng dân tộc Việt Nam đã phát triển mạnh.
Hàng loạt nhân sĩ, trí thức; nhiều sĩ phu phong kiến yêu nước đã anh dũng, mưu
lược tập hợp lực lượng trong nước đứng lên đấu tranh chống Pháp; hoặc cố đi ra
nước ngồi “cầu viện”, tìm cách chống lại chúng và bè lũ tay sai. Cùng lúc, ở Việt
Nam, có cả ba xu hướng cách mạng cùng tồn tại. Đó là cách mạng theo con đường
quân chủ lập hiến; Cách mạng theo con đường dân chủ tư sản và cách mạng theo
con đường vô sản. Song, cứu nước và giải phóng dân tộc theo con đường nào là
“chân chính nhất, cách mạng nhất, chắc chắn nhất” thì chưa được xác định rõ.

Trong khi đó, hằng ngày lại phải đối phó với kẻ thù mạnh hơn, có kinh nghiệm
xâm lược và thống trị, có tiềm lực kinh tế, quân sự và cả sự liên kết quốc tế của các
thế lực đế quốc, thực dân. Việc tranh giành ảnh hưởng về đường lối như thế, tất
nhiên sẽ dẫn đến sự chia rẽ, phân rã và cuối cùng các phong trào cách mạng này
hầu hết đều bị kẻ thù dìm trong biển máu, thất bại cay đắng, dù có thừa ý chí nhiệt
huyết yêu nước và hành động dũng cảm, bất khuất. Việc Quốc tế Cộng sản coi vấn
đề dân tộc - thuộc địa; vấn đề tăng cường lãnh đạo - chỉ đạo, giúp đỡ toàn diện,
phối hợp hành động giữa cách mạng chính quốc với cách mạng thuộc địa là một
18


trong những nhiệm vụ quan trọng bậc nhất, nằm ở vị trí trung tâm chú ý của Quốc
tế Cộng sản đã định hướng cho các lực lượng yêu nước và Cách mạng Việt Nam;
giúp họ đoàn kết lại với nhau, để tìm ra con đường cứu nước, giải phóng dân tộc
Việt Nam, thốt khỏi những lệch lạc trước đó. Người có vai trị lịch sử nghiên cứu
kỹ những văn kiện cơ bản và tư tưởng chỉ đạo nói trên của Quốc tế Cộng sản là
Nguyễn ái Quốc - Hồ Chí Minh. Và, chính Người, bằng Thiên tài chính trị của
mình, đã sớm nhận ra tư tưởng vĩ đại của V.I. Lênin trong Luận cương về vấn đề
dân tộc và vấn đề thuộc địa, xem đó là “chiếc cẩm nang thần kỳ”, là “con đường”
để giải phóng “hồn tồn” dân tộc Việt Nam ta, phá vỡ sự bế tắc lịch sử đường thời
mở đường đi tới thắng lợi ngày càng to lớn hơn cho Cách mạng Việt Nam.
Thứ hai, Quốc tế Cộng sản đã giúp đỡ, tạo điều kiện và môi trường thuận lợi
để truyền bá Chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu
nước Việt Nam, từ đó thành lập được Đảng Cộng sản của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động Việt Nam. Ai cũng biết, tìm thấy con đường cứu nước, giải
phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản là cực kỳ quan trọng, là nền tảng
bước đầu cho mọi thắng lợi. Song, chưa đủ! Để biến đường lối đó thành hiện thực,
phải trải qua công tác tổ chức thực hiện lâu dài, phải có những điều kiện, bước đi,
biện pháp cụ thể. Quốc tế Cộng sản đã tạo ra môi trường hoạt động quốc tế thuận
lợi giúp đỡ Nguyễn Ái Quốc và những người yêu nước Việt Nam trong việc truyền

bá Chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước,
nghiên cứu khảo sát thực tế, học tập kinh nghiệm của các đảng, các phong trào, tạo
diễn đàn đấu tranh để các đảng cộng sản ở chính quốc quan tâm đúng mức đến
việc giúp đỡ cách mạng thuộc địa. Quốc tế Cộng sản đã giao nhiệm vụ cho các
Đảng Cộng sản Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Tiệp Khắc giúp đỡ in ấn tài
liệu, chuyển tài liệu về Việt Nam. Tổ chức nhiều lớp học ở Trường Đại học phương
Đông và các lớp ở Quảng Châu để bồi dưỡng, đào tạo cán bộ cho phong trào.
Chính nhờ sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản thơng qua các phân bộ của mình,
phong trào cơng nhân và phong trào u nước Việt Nam có một bước chuyển
biến căn bản từ tự phát sang tự giác, từ lẻ tẻ rời rạc đi đến có tổ chức để thành
19


lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào tháng 2 năm 1930, đánh dấu một bước ngoặt
lịch sử trọng đại trong lịch sử cách mạng hiện đại Việt Nam. Thiếu sự giúp đỡ
của Quốc tế Cộng sản hoặc trực tiếp hoặc thơng qua các chi bộ của mình Chủ
nghĩa Mác - Lênin khó có thể được truyền bá vào phong trào cộng sản và cơng
nhân ở Đơng Dương nói chung và Việt Nam nói riêng. Những tác phẩm cơ bản
nhất như “Cộng sản sơ giải”, “Bệnh ấu trĩ tả khuynh”, “Hai sách lược của Đảng
Công nhân Nga trong cách mạng dân chủ tư sản”, “Tun ngơn của Đảng Cộng
sản” khó có thể vượt qua hàng rào kiểm soát của Chủ nghĩa thực dân Pháp. Nhờ
có việc thâm nhập lý luận Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào
yêu nước, Cách mạng Việt Nam đã có bước nhảy vọt về chất tạo ra những tiền
đề cho việc chuẩn bị thành lập đảng mác-xít, lãnh đạo cuộc cách mạng giải
phóng dân tộc ở Việt Nam.
Thứ ba, Quốc tế Cộng sản đã tạo môi trường, điều kiện cho Nguyễn Ái
Quốc học tập, nghiên cứu Chủ nghĩa Mác - Lênin, khảo sát thực tế để xây dựng và
hoàn thiện lý luận về con đường Cách mạng Việt Nam Nhờ hoạt động thực tiễn
trong phong trào cộng sản, công nhân quốc tế và trong Quốc tế Cộng sản, nhờ tiếp
thu tận gốc Chủ nghĩa Mác - Lênin, Nguyễn Ái Quốc đã có một bước chuyển biến

căn bản từ chủ nghĩa yêu nước đến Chủ nghĩa Mác - Lênin vận dụng sáng tạo và
phát triển Chủ nghĩa Mác - Lênin trong quá trình lãnh đạo Cách mạng Việt Nam.
Nhờ hoạt động trong Quốc tế Cộng sản với tư cách là ủy viên đoàn Chủ tịch Hội
đồng nông dân quốc tế phụ trách nông dân các thuộc địa, phụ trách Cục phương
Nam trong Bộ phương Đông của Quốc tế Cộng sản, Nguyễn Ái Quốc đã đi nghiên
cứu thực tế ở 28 nước của 4 châu lục, điều mà ngay cả C. Mác, Ph. Ăng-ghen và
V.I. Lênin sinh thời cũng chưa thực hiện được. Chính từ tiếp thu lý luận và có thực
tiễn nghiên cứu phong trào cách mạng các nước để so sánh, để kiểm chức mà
Nguyễn Ái Quốc đã có những vượt trội hơn tầm nhìn của nhiều chính khách đương
thời trong đánh giá, sắp xếp lực lượng các giai cấp trong cách mạng giải phóng dân
tộc, trong sách lược Mặt trận, trong đánh giá xu thế vận động của lịch sử tiến hoá
mà thực tiễn lịch sử hiện đại thế giới và Việt Nam đã minh chứng tính đúng đắn
20


của nó. Chắc chắn nếu khơng tiếp thu tận gốc Học thuyết Mác - Lênin, nếu khơng
có những cuộc khảo sát phong trào công nhân và nông dân khắp 4 châu lục,
Nguyễn Ái Quốc khơng thể có những chủ trương chiến lược và sách lược rất sớm,
hết sức đúng đắn khác với Quốc tế Cộng sản đề ra ở Đại hội VI năm 1928.
Thứ tư, Quốc tế Cộng sản đã đào tạo cho Việt Nam nhiều cán bộ xuất sắc
nắm giữ các trọng trách cao trong Đảng và Quốc tế Quốc tế Cộng sản đã đào tạo
và bồi dưỡng cho Cách mạng Việt Nam nhiều cán bộ ưu tú trở thành những lãnh tụ
chân chính của Cách mạng Việt Nam. Thông qua việc phân công và đào tạo trong
công tác thực tiễn và qua các trường lớp của Quốc tế Cộng sản (Trường Quốc tế
Lênin, Trường Lao động Cộng sản Phương Đông) nhiều chiến sỹ cộng sản Việt
Nam đã trưởng thành trở thành các lãnh tụ chính trị xuất sắc của Đảng ta: Hồ Chí
Minh, Trần Phú, Hà Huy Tập, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, v.v.. Nhờ
được đào tạo cơ bản và có hệ thống mà Đảng ta có bước trưởng thành vững chắc
về lý luận. Một số chiến sỹ cộng sản Việt Nam đã trở thành những “giáo sư đỏ”
tham gia vào việc đào tạo cán bộ cho Quốc tế Cộng sản.

Trong 10 năm đầu thành lập Đảng, các chức vụ chủ chốt trong Đảng như
Tổng Bí thư, Bí thư các Xứ uỷ, Tỉnh uỷ hầu hết là do cán bộ được đào luyện từ
Quốc tế Cộng sản đảm đương. Chính vì vậy các chủ trương của Quốc tế Cộng sản
được thực hiện có hiệu quả ở Đơng Dương. Nhờ đó cho dù lịch sử có những biến
động, những đổi thay ở mỗi giai đoạn cụ thể có thể khác nhau tác động đến sự cần
thiết phải có sự điều chỉnh về đường lối nhưng nhìn chung đường lối chiến lược và
sách lược mà Đảng ta đề ra ngay từ thời kỳ xây dựng Đảng là đúng đắn và chính
xác. Điều đó có được chỉ có thể cắt nghĩa do sự trưởng thành của cán bộ đảng viên
Việt Nam được đào tạo trách nhiệm cao trong Quốc tế Cộng sản. Nhiều đồng chí
trở thành cán bộ giảng dạy lý luận của Quốc tế Cộng sản. Theo số liệu mới nhất,
chỉ trong thời gian 10 năm tồn tại của Trường Lao động Cộng sản Phương Đông
(1921-1931), Quốc tế Cộng sản đã đào tạo cho Đảng ta gần 100 cán bộ mà đại đa
số các đồng chí này khi về nước nắm giữ các cương vị lãnh đạo chủ chốt của

21


Đảng, lãnh đạo phong trào cách mạng từ cấp trung ương đến các Xứ uỷ, Thành uỷ,
Tỉnh uỷ.
Thứ năm, Quốc tế Cộng sản đã chỉ đạo, uốn nắn và biểu dương kịp thời đối
với Đảng ta trong quá trình lãnh đạo cách mạng. Trong thời kỳ tồn tại của mình,
Quốc tế Cộng sản thường xuyên chỉ đạo, uốn nắn kịp thời những vấn đề thuộc về
đường lối, những vấn đề về chiến lược và chỉ đạo chiến lược dễ dẫn đến “tả” hoặc
hữu khuynh trong thực hiện - một điều khó tránh khỏi với một Đảng cịn non trẻ.
Quốc tế Cộng sản đã đúng đắn khi phê bình sự cơng kích lẫn nhau của các tổ chức
cộng sản và có chỉ thị cho Đảng về sự cần thiết phải hợp nhất Đảng theo đúng
nguyên tắc của Quốc tế Cộng sản. Quốc tế Cộng sản cũng phê bình những biểu
hiện “tả” khuynh trong Xô-viết Nghệ - Tĩnh cùng với một vài biểu hiện hữu
khuynh, cầu an, dao động sau thất bại của phong trào. Với thái độ Bơnsêvích và
tính nhân đạo cộng sản, thái độ phê bình và chỉ trích, của Quốc tế Cộng sản là có

tình có lý. Quốc tế Cộng sản vẫn biểu dương mặt tốt và thấy rõ cả những sai lầm
khó tránh khỏi của một Đảng cịn trẻ tuổi. Thái độ này giúp cho những người cộng
sản Việt Nam đứng vững và vượt qua khó khăn trong những năm khủng bố trắng
của thực dân Pháp. Nhờ có Quốc tế Cộng sản những người cộng sản Việt Nam có
điều kiện tập hợp và kiểm điểm, đánh giá lại phong trào thời gian qua, xây dựng
Chương trình hành động năm 1932. Quốc tế Cộng sản chủ trương và chỉ đạo mở
nhiều cuộc thảo luận về các vấn đề cách mạng Đông Dương trong Quốc tế Cộng
sản những năm từ 1931-1934 để chuẩn bị cho các văn kiện chính trị và phục hồi
Đảng ở Đại hội I. Nhờ có Quốc tế Cộng sản, Đảng ta kịp thời chuyển hướng sang
thời kỳ Mặt trận dân chủ và sáng tạo ra một hình thức Mặt trận thích hợp ở Đơng
Dương - Mặt trận dân chủ Đơng Dương mà khơng sa vào hình thức Mặt trận nhân
dân chống đế quốc nói chung. Sự tiếp thu đường lối Mặt trận của đảng ta trong và
sau Đại hội VII của Quốc tế Cộng sản năm 1935 đã đánh dấu sự vượt qua tư tưởng
giai cấp chống giai cấp để chuyển sang sự kết hợp giai cấp - dân tộc trong Cách
mạng Việt Nam. Quốc tế Cộng sản đánh giá cao và biểu dương kịp thời cách mạng
Đơng Dương trên tồn thế giới, giúp cho các đảng cộng sản và công nhân trên thế
22


giới có thể học tập từ kinh nghiệm của phong trào Cách mạng Việt Nam. Cao trào
1930-1931 được Quốc tế Cộng sản xem như là “những hình thức chủ yếu” của
phong trào cách mạng dân tộc, đã “giáng một đòn trực diện” vào hệ thống đế quốc
chủ nghĩa, coi Xô-viết Nghệ -Tĩnh là thành tích đặc biệt to lớn. Quốc tế Cộng sản
lưu ý các đảng cộng sản đặc biệt là Đảng Cộng sản Pháp trong lĩnh vực công tác
thuộc địa cần phải học tập nhiều ở các đồng chí Đơng Dương. Chính vì vậy từ một
phân bộ dự bị trực thuộc Đảng Cộng sản Pháp, tháng 4/1931 Quốc tế Cộng sản đã
quyết định công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là một bộ phận dự bị trực
thuộc Quốc tế Cộng sản. Hàng chục bài báo được đăng trên Tạp chí Quốc tế Cộng
sản đưa tin về tình hình và diễn tiến của phong trào cách mạng Đông Dương nhằm
biểu dương phong trào, đúc rút kinh nghiệm hoạt động và kêu gọi sự đồng tình

giúp đỡ của cộng đồng cộng sản quốc tế với Việt Nam. Quốc tế Cộng sản chỉ rõ
“Phải triệt để tìm mọi phương kế thực hiện việc giúp đỡ những người Cộng sản
Đông Dương chăm lo việc gây dựng lại cơ sở cho Đảng Cộng sản Đông Dương”,
chỉ cho những người Cộng sản Đông Dương hiểu rõ đường lối của Quốc tế Cộng
sản cùng những phương pháp hoạt động khôn khéo để tập hợp lại thợ thuyền làm
đội tiền phong cho cách mạng Đông Dương. Sự hy sinh của Tổng Bí thư Trần Phú
được Quốc tế Cộng sản đánh giá là một tổn thất to lớn khơng gì bù đắp được của
giai cấp vơ sản Đơng Dương mà còn là một tổn thất nặng nề của phong trào cộng
sản quốc tế. Chính sự ủng hộ mạnh mẽ, sự đồng tình biểu dương Đảng Cộng sản
Đơng Dương của Quốc tế Cộng sản mà nhiều Đảng, nhiều phong trào trên thế giới
biết đến Đơng Dương, Việt Nam, kính trọng hoạt động của Đảng ta và Nguyễn Ái
Quốc. Quốc tế Cộng sản đã công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đội
tiền phong của giai cấp vô sản Đông Dương đi theo đường lối của Quốc tế Cộng
sản, trực tiếp lãnh đạo thợ thuyền, dân cày và lao động nghèo khổ xứ Đông Dương,
kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc. Đó là biểu hiện của Đảng
Bơnsêvích, Quốc tế Cộng sản công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là một bộ
phận chính thức của Quốc tế Cộng sản tại Đại hội VII và bầu đồng chí Lê Hồng

23


Phong là uỷ viên chính thức và là một trong hai uỷ viên Ban Chấp hành Quốc tế
Cộng sản là người các nước thuộc địa.
2. Một số hạn chế trong mối quan hệ giữa Quốc tế Cộng sản với cách
mạng Việt Nam
Mặc dù có những ảnh hưởng tích cực, quan trọng trong quá trình tồn tại hoạt
động và chỉ đạo của mình, Quốc tế Cộng sản cũng có một số ảnh hưởng khơng thật
tốt, thậm chí kìm hãm đối với Cách mạng Việt Nam. Đó là những biểu hiện giáo
điều trong đánh giá về giai cấp tư sản nói chung và giai cấp tư sản dân tộc ở các
thuộc địa nói riêng của Quốc tế Cộng sản ở Đại hội lần thứ VI (1928). Đây thực

chất là đường lối giai cấp chống giai cấp, tuyệt đối hoá đấu tranh giai cấp tồn lưu
trong tư duy chính trị lúc bấy giờ của Quốc tế Cộng sản. Từ chỗ nhận định về sự
phản bội của giai cấp tư sản trên phạm vi toàn thế giới, đặc biệt là giai cấp tư sản
dân tộc ở các nước thuộc địa, nửa thuộc địa đã phản bội lại lợi ích của giai cấp
cơng - nơng, Quốc tế Cộng sản đã cho rằng giai cấp tư sản nói chung là đối tượng
phải đánh đổ. Đặt giữa bối cảnh của chủ nghĩa phát-xít đã xuất hiện, nguy cơ chiến
tranh thế giới do chúng gây ra đã đến gần, luận điểm “tả khuynh” này càng được
củng cố và đã chi phối hành động của các đảng vô sản. Ở Việt Nam và Đông
Dương, đặc điểm ra đời và phân hoá trong giai cấp tư sản khác rất nhiều nước. Do
vậy, khi phải thực hiện chủ trương này của Quốc tế Cộng sản đã dẫn đến những
biểu hiện “tả khuynh” trong phong trào cách mạng vô sản ở nước ta, nhất là gây
nên khó khăn trong tập hợp lực lượng cách mạng. Khẩu hiệu “Trí, phú, địa, hào đào tận gốc, trốc tận rễ” trong giai đoạn cuối 1930 đến 1936 và bị lặp lại trong giai
đoạn 1953 - 1955; rơi rớt cả đến thời kỳ chống xâm lược Mỹ là biểu hiện của tinh
thần này. Ở đây có bài học về hậu quả vận động các chủ trương của Quốc tế Cộng
sản không phù hợp với thực tế Việt Nam; bài học về sự giáo điều, không chịu
nghiên cứu - tổng kết thực tiễn - cụ thể. Thực ra, ở Việt Nam, tư sản dân tộc có hai
khuynh hướng; Hoặc cách mạng; hoặc cải lương. Cả hai khuynh hướng này đều có
tinh thần chống Pháp và những mức độ khác nhau, mà người lãnh đạo cách mạng
vô sản cần và nên tập hợp, để gia tăng sức mạnh lực lượng cách mạng nói chung
24


và thể hiện tinh thần đại đoàn kết dân tộc. Hơn nữa, quan điểm “Tả khuynh” dẫn
đến nhận định về nhiệm vụ chính của cách mạng giải phóng dân tộc là chống
phong kiến thì càng khơng đúng. Cốt lõi của cách mạng giải phóng dân tộc chống
đế quốc như Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã nêu ra trong Chính cương và Sách
lược vắn tắt khi thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 1930. Kinh nghiệm lịch sử
cách mạng Việt Nam chỉ ra: Đánh giá đúng các giai cấp, các tầng lớp, để có chủ
trương lập Mặt trận rộng rãi là một thành cơng có tính nền tảng và phương pháp
luận - thực tiễn... Cũng chính từ điểm này, mà những người cộng sản Đông Dương

từng học ở Quốc tế Cộng sản về nước và cả những người lãnh đạo Quốc tế Cộng
sản lúc bấy giờ đã phê phán Nguyễn Ái Quốc là “dân tộc” và “quốc gia cải lương”.
Ngược lại, rất đúng đắn, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã chủ trương nêu cao
nhiệm vụ giải phóng dân tộc và lập Mặt trận có cả tư sản dân tộc, trung, tiểu địa
chủ tham gia trong cuộc kịch chiến với đế quốc Pháp. Và, do đó, đã mở đường cho
mọi thắng lợi của cách mạng nước ta. Quốc tế Cộng sản tuy có nêu trong Cương
lĩnh của mình, trong các chương trình nghị sự rằng đặt vấn đề cách mạng thuộc địa
là một trọng tâm; nhưng trên thực tế, chưa coi trọng đúng mức mặt công tác này.
Các Cương lĩnh, các chương trình cịn nằm trên giấy trong khi các phân bộ thuộc
các nước chính quốc ít quan tâm giúp đỡ thuộc địa. Một trong nhiều nguyên nhân
là Quốc tế Cộng sản cho rằng cách mạng vô sản chính quốc thắng lợi trước, mới
giúp được cho cách mạng thuộc địa thắng lợi. Rõ ràng, Quốc tế Cộng sản mới chỉ
thấy mối liên hệ một chiều, sự chi phối của cách mạng vơ sản chính quốc đến cách
mạng thuộc địa; mà chưa thấy mối quan hệ biện chứng, chiều ngược lại, mà
Nguyễn Ái Quốc đã dự báo và vận dụng thành cơng. Tư tưởng này đã làm cho
khơng ít đảng cộng sản, công nhân ở các nước thụ động, ỷ lại, trông chờ vào Quốc
tế Cộng sản. Trong bối cảnh đấu tranh bảo vệ Học thuyết Mác - Lênin, sau thắng
lợi của Cách mạng tháng Mười Nga, Quốc tế Cộng sản ra đời là một tổ chức quốc
tế giúp cho các đảng cộng sản các phong trào cách mạng là cần thiết. Nhưng là một
tổ chức chính trị của các đảng, do áp dụng cơ chế tập trung dân chủ một cách máy
móc, trong khi phong trào cộng sản, cơng nhân quốc tế có những diễn biến khơng
25