SKKN MON LICH SU VE BD HSG

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (156.29 KB, 12 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

Trong dạy học lịch sử, nắm vững kiến thức khoa học, có nghĩa là phải nắm
vững các khái niệm khoa học, hệ thống các khái niệm khoa học.

Khái niệm lịch sử bao giờ cũng ở mức độ trừu tượng khá cao, vì nó khơng chỉ
phản một sự kiện đa dạng riêng rẽ hay một nhóm sự kiện mà cịn phản ánh những hiện
tượng phức tạp đa dạng về mặt kinh tế, xã hội, chính trị…, những quan hệ của con
người với thiên nhiên, của con người với nhau trong quá trình lao động sản xuất và
đấu tranh giai cấp.

Trong dạy học chương trình lịch sử THCS nói chung, bộ mơn lịch sử lớp 8 nói
riêng, giáo viên và học sinh cũng bắt gặp khơng ít các khái niệm lịch sử như “Cách
mạng tư sản”, “cách mạng vô sản”, “cách mạng dân chủ tư sản”, “cách mạng tư sản
dân chủ tư sản kiểu mới”…, Trong đó, khái niệm về “cách mạng tư sản” là nội dung
còn chứa đựng nhiều vấn đề đáng quan tâm cho nhiều giáo viên hiện nay.

Vậy, cách mạng tư sản là gì? Tính chất, nhiệm vụ của cách mạng? giai cấp nào
lãnh đạo? động lực cách mạng là ai? Chính quyền nhà nước? và xu thế phát triển của
cách mạng?... Giải quyết được các vấn đề trên, giáo viên giúp cho học sinh nhận biết
được các hình thức, mức độ và bản chất của cuộc cách mạng tư sản.

2. CƠ SỞ THỰC TIỄN

Trong chương trình lịch sử thế giới cận đại lớp 8 THCS, nội dung các bài cách
mạng tư sản cũng khơng ít nhưng được coi là khó nhất về cả nội dung lẫn phương
pháp dạy khiến cho giáo viên THCS rất ái ngại, lúng túng khi trực tiếp giảng dạy,
thậm chí cịn là mơ hồ, chung chung. Do đó, trong kiểm tra đánh giá (cả về trắc
nghiệm lẫn tự luận) kết quả mà học sinh đạt được thường không cao và chưa rõ nét.
Thậm chí là mơ hồ, khơng nhận thấy được đâu là cuộc cách mạng tư sản và vì sao?

Trên cơ sở đó, tơi đưa ra các vấn đề sau xung quanh việc xác định rõ nội dung
và phương pháp giảng dạy trong bộ môn lịch sử về Cách mạng tư sản.

3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU.

- Một số cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu trong chương trình lịch sử 8.
Phần 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Vài nét khái quát về cách mạng tư sản.

Trước tiên, giáo viên phải thừa nhận khái niệm đúng và chung nhất về cách
mạng tư sản, cụ thể là:

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

và xác lập của chủ nghĩa tư bản thay thế chế độ phong kiến. Tóm lại: cách mạng tư
sản là cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo nhằm lật đổ chế độ phong kiến
thiết lập chế độ tư bản chủ nghĩa, mở đường cho nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát
triển.

II. Một số cuộc cách mạng tư sản điển hình.
1. Cách mạng Anh giữa thế kỉ XVII.

1.1. Nguyên nhân bùng nổ.
1.1.1. Tiền đề về kinh tế.

Vào đầu thế kỉ XVII, nước Anh có nền kinh tế phát triển nhất châu Âu. Quan hệ
sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ, nhất là miền Đông Nam. Các công
trường thủ công sản xuất hàng len dạ, đồ dùng bằng sắt, bằn sứ…ngày càng tăng tiến
về số lượng và chất lượng sản phẩm. Ngoại thương cũng phát triển, kể cả việc buôn
bán nô lệ da đen.

Nhưng nét nổi bật của kinh tế Anh là sự thâm nhập mạnh mẽ của chủ nghĩa tư
bản vào nền kinh tế nông nghiệp, nghĩa là nông thôn Anh sớm liên hệ với thị trường,
và hàng hóa chủ yếu để sản xuất khơng phải là lương thực mà là len dạ. Ngành len dạ
phát triển làm cho giá lông cừu tăng vọt và nghề nuôi cừu đem lại nhiều lợi nhuận.
Thế là nhiều địa chủ vốn quý tộc chuyển hướng kinh doanh theo lối tư bản chủ nghĩa,
đuổi tá điền đi, biến ruộng đất thành đồng cỏ, rồi thuê nhân công nuôi cừu lấy len
cung cấp cho thị trường. Quá trình “rào đất cướp ruộng”, hay như Tomats Mở đã miêu
tả hiện tượng “cừu ăn thịt người” làm nảy sinh tầng lớp quý tộc tư sản hóa và trở nên
giàu có. Ngược lại hàng triệu nông dân bị mất đất và phá sản phải bán sức cho nhà tư
sản. Ăngghen cũng đã chỉ ra rằng, nếu cuộc cách mạng trong nông nghiệp kiểu Anh
nảy sinh tầng lớp quý tộc mới, đem lại sự giàu có cho họ, thì ngược lại đã đem đến
cho giai cấp nơng dân tai họa khủng khiếp ít thấy ở nơi khác.

Dừng lại ở tiền đề này, ta thấy: tính tư sản đã được nảy sinh, rằng các địa chủ
vốn là quý tộc đã kinh doanh theo lối tư bản chủ nghĩa, nhờ đó họ đã nhanh chóng
giàu lên – điều này có nghĩa khơng tồn tại trong phương thức sản xuất phong kiến; bởi
vậy đã làm nảy sinh và tăng mâu thuẫn giữa các giai cấp tầng lớp ở nước Anh lúc bấy
giờ. Điều này được thể hiện cụ thể tiền đề tiếp theo.

1.1.2. Tiền đề về xã hội:

Sự thay đổi về kinh tế đã làm làm nảy sinh và gay gắt thêm mâu thuẫn giữa các
giai cấp tầng lớp. Mâu thuẫn vốn có giữa nơng dân và quý tộc địa chủ nay có thêm
mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản, quý tộc mới với chế độ quân chủ chuyên chế. Tất yếu
là bùng nổ cuộc cách mạng nhằm giải phóng lực lượng sản xuất mới, xác lập quan hệ
sản xuất tư bản chủ nghĩa mà đại diện cho phương thức sản xuất mới là giai cấp tư
sản.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

loại thuế mới do vua đặt ra, công kích chính sách bạo ngược của vua. Cuộc đụng độ

giữa nhà vua (Sáclơ I) với quốc hội diễn ra. Sáclơ I chạy lên miền Bắc dựa vào địa
chủ quý tộc và tuyên chiến với quốc hội vào tháng 8/1642. Cuộc nội chiến bắt đầu.

Như vậy, xuất phát từ mâu thuẫn cơ bản giữa chế độ quân chủ chuyền chế - đại
diện của thức sản xuất cũ với chính sách hà khắc của nó đã làm cho đời sống của
nhiều tầng lớp phải cực khổ, điều đứng, nhất là nông dân. Lợi dụng lực lượng đông
đảo và sức mạnh của quần chúng, và cũng vốn mâu thuẫn sâu sắc không kém với nhà
vua, giai cấp tư sản – đại diện cho phương thức sản xuất mới đã cùng với nhân dân
tiến hành một cuộc cách mạng nhằm lật đổ chế độ phong kiến. Tất nhiên vài trị lãnh
đạo chính là tư sản.

Với hai tiền đề trên, chung quy lại là sự nảy sinh và tồn tại mâu thuẫn giữa các
giai cấp, tầng lớp đối lập nhau bên cạnh hai phương thức sản xuất đối lập nhau khó có
thể điều hịa được, tất yếu bùng nổ cách mạng.

1.2. Tiến trình cách mạng.

Cách mạng diễn ra qua hai giai đoạn. Giai đoạn đầu, quân quốc hội thua vì quân
đội của nhà vua được trang bị tốt lại thiện chiến. Giai đoạn hai, được sự ủng hộ của
nhân dân, với “đội quân sườn sắt” và tài thao lược của Ơlivơ Crơmoen đã đánh bại
qn đội của nhà vua. Dưới áp lực của nhân dân, vua Sáclơ I bị đưa ra xử tử
(9/2/1649) tại Lâu đài trắng – một việc chưa từng thấy trong lịch sử nước Anh. Anh
trở thành nước cộng hòa.

Tuy nhiên, sau cách mạng mọi thành quả lại rơi vào giai tay giai cấp tư sản,
không đáp ứng được nguyện vọng của nông dân. Crômoen được đưa lên làm “Bảo hộ
công”, thiết lập chế độ quân sự độc tài.

Sau khi Crômoen chết, quý tộc mới và tư bản lại đưa con Sáclơ I lên làm vua,
thiết lập lại chế độ qn chủ. Trước tình hình đó, quốc hội tổ chức cuộc chính biến và

lật đổ dịng Xtiuớt, đưa Vinhem Ôrăngiơ lên làm vua. Chế độ quân chủ lập hiến ra đời
ở Anh. Như vậy, xu hướng quân chủ đã thắng xu thế cộng hòa và thái độ của tư sản đã
bộc lộ rõ khi quyền lợi đã được dung hịa trong chế độ qn chủ lập hiến.

Tiến trình cách mạng cũng đã cho thấy tính chất phức tạp, vai trò “chủ đạo” và
biến cố của sự kiện là tư sản – tùy vào năng lực của mình.

2. Cách mạng Pháp (1789 – 1794)
2.1. Nguyên nhân.

2.1.1. Tiến đề kinh tế.

Cuối thế kỉ XVIII, Pháp vẫn là nước phong kiến, và về cơ bản là một nước nông
nghiệp lạc hậu.Công cụ canh tác thô sơ, năng suất cây trồng thấp, gia súc lớn hiếm,
phân bón thiếu. Sự bóc lột phong kiến là gánh nặng đối với nông dân.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

trí quan trọng nhưng bị chế độ phong kiến kìm hãm. Nội thương cũng gặp nhiều khó
khăn bởi chế độ thuế quan và hệ thống đo lường chưa thống nhất.

2.1.2. Tiền đề về chính trị: Vua Lu-i có quyền tối cao và vô hạn. 
2.1.3. Tiền đề về xã hội:

Nền quân chủ duy trì sự phân chia xã hội thành 3 đẳng cấp: tăng lữ, quý tộc và
đẳng cấp thứ ba, được thể hiện ở sơ đồ sau:

Những đẳng cấp có đặc quyền đặc lợi, khơng phải đóng thuế

Tư sản Nông dân Thợ thủ cơng
Khơng có quyền chính trị, phải đóng mọi thứ thuế,
chịu mọi nghĩa vụ với phong kiến

Đẳng cấp thứ ba gồm nhiều giai cấp, tầng lớp: tư sản, nơng dân, bình dân thành
thị. Tư sản là giai cấp có thế lực kinh tế và học thức nhưng khơng có quyền chính trị,
và vậy họ chống chế độ phong kiến chuyên chế, chống đặc quyền và có ý thức về vai
trò lãnh đạo nhân dân chống phong kiến của mình.

Tuy nhiên, hơn nhiều các mạng, cách mạng Pháp được dọn đường bởi cuộc đấu
tranh trên lĩnh vực tư tưởng. Những tư tưởng tiến bộ của giai cấp tư sản đã tố cáo sự
áp bức, bóc lột của chế độ quan chủ chuyên chế và công khai đả kích giáo hội Thiên
chúa giáo. Các đại biểu của hệ tư tưởng này là Môngtexkiơ, Vônte, Rútxô. Những
quan điểm của họ được thể hiện cụ thể trong bảng sau:

Tư tưởng mới Quan điểm cơ bản

Mơngtexkiơ

- Tự do về chính trị của cơng dân thể hiện ở chỗ: cơng dân đó
khơng phải lo sợ, ngược lại ln cảm thấy an tồn. Để có tự do
chính trị, chính phủ phải được tổ chức để khơng một ai có thể
đe dọa người khác” – Tinh thần luật pháp

Vơnte - “Hãy đập tan tịa nhà của sự dối trá!”- “Xéo nát bọn đê tiện” – Những lá thư triết học.

Rútxô

“Mọi người sinh ra tự do, nhưng ở khắp nơi họ đều mang xiềng
xích… Tự do là quyền tự nhiên của con người” – Khế ước xã
hội.

Đẳng cấp quý tộc Đẳng cấp tăng lữ

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Ba quan điểm trên chính là Tự do – Bình đẳng – Bác ái. Nếu như cách mạng
Anh giữa thế kỉ XVII diễn ra ngọn cờ của tôn giáo thì cách mạng Pháp được tiến hành
dưới trào lưu của triết học ánh sáng – được coi là người đi trước dọn đường cho cách
mạng. Do đó, cách mạng tư sản Pháp triệt để hơn cách mạng tư sản Anh.

Vào năm 1789, những mâu thuẫn nảy sinh trong lòng xã hội phong kiến trở nên
gay gắt. tài chính của vương quốc cực kì nguy ngập, số nợ nhà nước vay lên tới 5 tỉ
Livơ. Lu-i XVII buộc phải triệu tập Hội nghị ba đẳng cấp, hy vọng Hội nghị sẽ thỏa
thuận cho nhà nước vay tiền và đánh thuế mới.

Ngày 5 – 5 – 1789, tại Cung điện Véc-xai, Hội nghị được khai mạc. Diễn văn
khai mạc của nhà vua đã dội một gáo nước lạnh vào các đại biểu tư sản, chỉ vì yêu cầu
giải quyết vấn đề tài chính. Đại biểu đẳng cấp thứ ba, nhân danh 96% dân tộc, tự
tuyên bố là Quốc hội, xem đây là cơ quan duy nhất có thẩm quyền các đạo luật về
thuế má, chứ không phải nghe lệnh nhà vua. Ngày 9 – 7 – 1789, Quốc hội tự xem là
Quốc hội lập hiến, có quyền soạn thảo hiến pháp.

2.2. Diễn biến.

* Sự kiện ngày 14/7/1789 (phá ngục Ba-xti ):

Có lẽ, với sự kiện này, một số giáo viên cịn ít đề cập cho học sinh, hoặc có đề
cập nhưng cịn chung chung, chưa nổi bật. Sự kiện này có ý nghĩa quan trọng bởi
thơng qua đó để thấy được tinh thần chiến đấu của nhân dân Pa-ri cũng như nổi căm
phẫn của nhân dân Pháp nói chung đối với Ba-xti – một biểu tượng sự tàn bạo của chế
độ chuyên chế. Chính đấu tranh này đã làm cho giai cấp tư sản nhận thấy sức mạnh to
lớn của quần chúng và càng mạnh dạn hơn trong cuộc đấu tranh chống lại nhà vua.

Giáo viên miêu tả và tường thuật: “Pháo đài Ba-xti được xây dựng để bảo vệ

kinh thành Pa-ri, có hào sâu xung quanh ngăn cách, có cầu treo và đại bác phịng giữ.
Về sau pháo đài được dùng để giam cầm, giết hại những người chống đối chế độ phon
kiến. Ngục Ba-xti là tượng trưng cho uy quyền của chế độ phong kiến. Sáng ngày
13/7, tiếng chuông cấp báo đánh thức cả Pa-ri dậy. Ngày 14/7, khoảng 300 nghìn quần
chúng Pa-ri cầm vũ khí kéo đến bao vây, tấn cơng ngục Ba-xti. Cầu treo bị đóng.
Người ta vượt hào mặc cho súng bắn. Cuối cùng cầu treo bị phá. Ngục Ba-xti bị san
bằng”.

“….Sự kiện 14/7 lan rộng toàn nước Pháp mà ngay cả giai cấp tư sản – đại diện
cho Quốc hội lập pháp cũng phải e sợ. Đây cũng là cơ sở để giáo viên đánh giá về vai
trò của quần chúng trong cách mạng.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Sau cuộc chiến tranh giữa liên minh phong kiến châu Âu với Pháp đã nhanh
chóng đưa nước Pháp đến thất bại, tháng 7/192, Quốc hội phải tuyên bố “Tổ quốc lâm
nguy”. Hàng vạn nhân dân Pa-ri tịng qn tình nguyện ở các đại phương kéo về bảo
vệ thủ đô, hát vang bài Mácxâye (Sau là Quốc ca Pháp) hùng tráng. Trong khi đại tư
sản khơng kiến quyết chống thù trong giặc ngồi thì phái Gia-cơ-banh gồm những
người tư sản kiên quyết các mạng, đứng đầu là luật sư Rô-be-spi-e đã kêu gọi nhân
dân khởi nghĩa. Cuộc tấn công ngày 10/8/1792 của nhân dân Pa-ri cùng với quân các
địa phương tấn công cung vua, bắt giam vua và hoành hậu. Nền quân chủ sụp đổ dưới
sức ép của quần chúng. Quốc hội lập pháp tổ chức bầu cử theo lối phổ thông đầu
phiếu. Cách mạng Pháp bước vào giai đoạn Cộng hòa.

Mùa xuân 1793, cách mạng Pháp lâm vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng đưa
nước Pháp đến nguy cơ bị bóp chết. Một lần nữa, quần chúng Pa-ri dưới sự lãnh đạo
của Rô-be-spi-e lại đứng lên khởi nghĩa vào 32/5 và 2/6/1793, phái Gia-cơ-banh đã
nắm chính quyền, cách mạng chuyển sang giai đoạn chun chính Gia-cơ-banh. Tuy
nhiên, chính quyền Gia-cơ-banh khi nắm chính quyền cũng là lúc phải đương đầu
chống nguy cơ với một nghị lực phi thường. Ngay sau khi khởi nghĩa thắng lợi, Quốc
hội đã nghĩ đến yêu sách của nông dân, nên quyết định chia đất đai ra từng mảnh nhỏ

và bán trả trong thời hạn 10 năm, tạo dễ dàng cho nông dân nghèo; trả vĩnh viễn cho
nông dân những đất công bị lãnh chúa chiếm và xóa bỏ hồn tồn đặc quyền của
phong kiến. Cùng với những chính sách khác mà mình đã thực thi vào năm 1793,
cuộc bạo động bị chặn lại, quân Pháp dần giành thế chủ động trên chiến trường và đến
mùa thu 1794, hoạt động quân sự diễn ra ngoài đất Pháp và Pháp đã giành thắng lợi
trong cuộc chiến đấu chống liên minh hùng mạnh tập hợp hầu hết các nước châu Âu.

Tuy nhiên, sau cuộc đấu tranh chống ngoại xâm và nội phản, nội bộ phái
Gia-cô-banh bị chia rẽ, mâu thuẫn ngày càng trầm trọng, không được sự ủng hộ của mọi
tầng lớp như trước nên họ đứng trước nguy cơ bị lật đổ - Thực chất, giai cấp tư sản
không muốn cách mạng đi xa hơn nữa.

Ngày 27/7/1794, phái tư sản (phái Tecsmiđo) tổ chức đảo chính, bắt các nhân
vật chủ chốt của phái Gia-cơ-banh (trong đó có Rơ-be-spi-e) và đưa lên máy chém.
Cách mạng kết thúc.

Tóm lại, cách mạng Pháp 1789 – 1794 phát triển qua các giai đoạn:

- Nền quân chủ lập hiến: phái Lập hiến của tầng lớp đại tư sản lên cầm quyền,
nhưng Lu-i vẫn được giữ ngơi vua, mặc dù khơng có quyền hành gì.

- Nền Cộng hịa: phái Lập hiến bị lật đổ, chính quyền chuyển sang tay tư sản
cơng thương nghiệp (phái Ghi-rông-đanh). Quốc hội mới được bầu ra, nền Cộng hòa
ra đời. Vua Lu-i bị đưa lên máy chém.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

bộ đối với quyền lợi của quần chúng nhân dân, đã tạo nên sức mạnh to lớn để chính
quyền này giành được thắng lợi trong chiến thắng ngoại xâm và nội phản.

Cách mạng tư sản Pháp mà đỉnh cao là nền chun chính dân chủ Gia-cơ-banh
đã hồn thành đầy đủ các nhiệm vụ của một cuộc cách mạng tư sản và dân chủ. Nó đã

lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế thống trị ở Pháp nhiều thế kỉ, thủ tiêu mọi tàn dư
của chế độ phong kiến, người nơng dân được giải phóng, vấn đề ruộng đất được giải
quyết thỏa đáng. Những cản trở đối với công thương nghiệp bị xóa bỏ. Thị trường dân
tộc thống nhất được hình thành.

Giai cấp tư sản Pháp tỏ ra một giai cấp tiến bộ, song cách mạng thắng lợi là do
vai quyết định của nhân dân lao động.

III/ Đánh giá vai trò của quần chúng trong Cách mạng tư sản.

Khi tồn tại những mâu thuẫn khơng thể điều hịa được giữa cái mới và cái cũ,
giữa giai cấp tư sản với chế độ phong kiến – chế độ mà đã bao trùm nổi ám ảnh lên
cuộc sống của quần chúng nhân dân ở bao thế kỉ thì nay họ sẳn sàng đi theo giai cấp
tư sản để đập tan chế độ phong kiến và ôm ấp một nguyện vọng nóng bỏng là có
được một mảnh đất riêng, tuy nhiên thỏa mãn ấy của họ không phải khi nào, ở đâu
được đáp ứng. Ước mơ “Người cày có ruộng” có lúc đã làm cho họ mù quáng bởi thủ
đoạn lừa gạt của giai cấp tư sản. Với bản chất đó nên giai cấp tư sản khơng là đồng
minh và đi lâu dài với họ. Tóm lại, ai cũng thừa nhận quần chúng là đông đảo và tiềm
năng sáng tạo là vơ hạn. Đánh giá vai trị của quần chúng nhân dân trong Cách mạng
Pháp:

- Quần chúng vũ trang tấn công chiếm pháo đài nhà ngục Ba-xti, sau đó làm
chủ hầu hết các cơ quan và vị trí quan trọng trong thành phố.

- Trước tình hình tổ quốc lâm nguy, ngày 10/8/1792, nhân dân đã đứng lên lật
đổ phái Lập hiến, xóa bỏ chế độ phong kiến.

- Phái Ghi-rông-đanh không lo chống ngoại xâm và nội phản, nhân dân đã lật
đổ phái hi Ghi-rông-đanh (2/6/1793).

- Quần chúng nhân hưởng ứng lệnh tổng động viên của phái Gia-cô-banh,
chiến thắng thù trong giặc ngoài.

Như vậy, trong cuộc cách mạng này, giai cấp tư sản đã đóng vai trị lãnh đạo
cách mạng, quần chúng nhân dân là lực lượng chủ yếu đã tham gia vào tiến trình cách
mạng và đã đưa cách mạng tiến lên vượt ra ngoài ý muốn của giai cấp tư sản.Chính sự
tham gia của quần chúng đã làm cho cách mạng Pháp mang dân chủ rộng rãi và triệt
để so với các cuộc cách mạng trước nó. “Cách mạng Pháp xứng đáng là một cuộc đại
cách mạng. Nó đã làm biết bao nhiêu việc cho giai cấp của nó, tức là giai cấp tư sản,
đến nổi đến trọn thế kỉ XIX là thế kỉ đem lại văn minh và văn hóa cho tồn thể nhân
loại đã diễn tiến dưới dấu hiệu của cách mạng Pháp”.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Nội dung Kết quả

Tính chất, nhiệm vụ cách mạng Đánh đổ chế độ phong kiến, xóa bỏ đặcquyền phong kiến, thực hiện dân chủ.

Giai cấp lãnh đạo Tư sản

Động lực cách mạng Tư sản, nơng dân, bình dân thành thị
Chính quyền nhà nước Chính quyền tư sản

Xu thế phát triển của cách mạng Xây dựng chủ nghĩa tư bản

Nhiều lúc ở những mức độ với những hoàn cảnh cụ thể khác nhau, giáo viên có
thể vận dụng nó để so sánh nhằm làm sáng tỏ cho học sinh các khái niệm khác có liên
quan, như “cách mạng dân chủ tư sản”, “cách mạng vơ sản”…Sau đây là một ví dụ.

Ví dụ: Lịch sử 8 – Bài 15: CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917,
ta thấy ở nước Nga năm 1917 có hai cuộc cách mạng: Cách mạng tháng Hai và Cách
mạng tháng Mười.

* Cách mạng tháng Hai năm 1917 ở Nga – là cuộc cách mạng dân chủ tư sản vì
cuộc cách mạng này mới chỉ thực hiện được một phần nhiệm vụ của cách mạng tư sản
là lật đổ được chế độ phong kiến. Cục diện chính trị đặc biệt sau cách mạng là hai
chính quyền song song tồ tại: Chính phủ lâm thời của tư sản và các Xô viết của công
nông binh.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

IV/ Những điểm giống nhau và khác nhau của cách mạng tư sản.

Khi giảng dạy về cuộc cách mạng tư sản trong chương trình Lịch sử 8, giáo
viên cần làm nổi bật cái chung và cái đặc thù của mỗi cuộc cách mạng.

Quan sát bảng sau:

Tên cách mạng Thời gian Hình thức

Cách mạng Hà Lan Chiến tranh giải phóng dân tộc

Cách mạng Anh Nội chiến

Cách mạng tư sản Pháp 1789 - 1794 Chiến tranh giành độc lập
Chiến tranh giành độc lập

của các thuộc địa Anh ở
Bắc Mĩ.

Chiến tranh giành độc lập dân tộc

I-ta-li-a Thống nhất quốc gia dân tộc

Đức Thống nhất quốc gia dân tộc

Nga 1861 Cải cách

Nguyên nhân sâu xa của các cuộc cách mạng đều là: Mâu thuẫn khơng thể
điều hịa được giữa lực lượng sản xuất mới tư bản với quan hệ sản xuất cũ phong
kiến, xác lập chế độ tư bản chủ nghĩa thông qua việc thực hiện hai nhiệm vụ dân
tộc và dân chủ.

- Nhiệm vụ dân tộc: nhằm xóa bỏ tình trạng phong kiến cát cứ, thống nhất 
thị trường; bảo vệ tổ quốc khi có sự xâm lược của các thế lực phong kiến bên
ngoài. Nhiệm vụ này đều nhằm thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.

- Nhiệm vụ dân chủ: xóa bỏ chế độ phong kiến chuyên chế, xác lập nền dân 
chủ tư sản với việc thành lập nhà nước cộng hòa tư sản (hay quân chủ lập hiến) và
ban bố các quyền tự do dân chủ tư sản, trong đó nhấn mạnh quyền tư hữa, được
xem là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Vấn đề ruộng đất là một vấn đề cơ bản
của cách mạng tư sản nhưng tùy theo mức độ, kết quả của việc giải quyết yêu cầu
này mà đánh giá tính triệt để của cách mạng tư sản – vấn đề này đã được trình bày
ở hai cuộc cách mạng nêu trên.

V/ Quyền bình đẳng trong cách mạng tư sản.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

Quyền bình đẳng bao gồm: quyền bình đẳng dân tộc, quyền bình đẳng con
người, quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền bình đẳng trong bầu cử, quyền bình
đẳng về ruộng đất.

Trong Tuyên ngôn độc lập của nước Mĩ 1776 tuyên bố: “Tất cả những thuộc địa
này có quyền được hưởng và phải được hưởng quyền độc lập tự do” (quyền dân tộc).
Cũng trong tuyên ngôn này, đã thừa nhận rằng: “Chúng tơi tin tưởng chắc chắn những

ngun lí sau đây bản thân nó đã là những sự thật hiển nhiên và rõ ràng. Đó là mọi
người sinh ra đều quyền bình đẳng, tạo hóa đã ban cho họ những quyền khơng ai có
thế chối cãi được. Trong đó, có quyền được sống, quyền được tự do và mưu cầu hạnh
phúc”. Trong Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của nước Pháp 1789 cũng nêu:
“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải ln ln được tự do và
bình đẳng về quyền lợi. (quyền con người). Về pháp luật, Tuyên ngôn Nhân quyền và
Dân quyền của nước Pháp nêu: “…tất cả cơng dân đều có quyền đóng góp trực tiếp
hay qua đại diện của họ để tạo ra pháp luật…” (bình đẳng trong pháp luật), hay “mọi
cơng dân khơng phân biệt giới tính, nam hay nữ, thành phần xuất thân, học vấn, thành
phần dân tộc… đều có quyền tham gia ứng cử khi mình có năng lực. Người phụ nữ
cũng có quyền bầu cử…” (bình đẳng trong bầu cử). Về vấn đề ruộng đất cũng đã
được giải quyết ở một số cuộc cách mạng.

Vậy, tại sao giai cấp tư sản lại thực hiện quyền bình đẳng trong cuộc cách mạng
của mình? Trong buổi đầu của thời kì cận đại, khi giai cấp tư sản phát động cuộc đấu
tranh chống lại chế độ phong kiến thì đơng đảo quần chúng đi theo. Họ là lực lượng
chủ yếu để đưa cách mạng đi đến thắng lợi. Thành quả này không chỉ của giai cấp tư
sản mà cịn có sự đóng của nhân dân lao đơng. Mặt khác, quyền bình đẳng đóng vai
trị là ngọn cờ “tinh thần” để huy động quần chúng nhân dân tham gia cách mạng.
Quyền bình đẳng được xác lập thơng qua hai bản Tuyên ngôn độc lập của nước Mĩ
(1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp (1789) và quyền bình
đẳng này được xác lập ngay trong tiến trình của cách mạng. Ở Trung Quốc, cách
mạng Tân Hơi (1911) nổ ra và trong cương lĩnh của Trung Quốc đồng minh hội cũng
đề cập đến quyền bình đẳng của con người…

Quyền bình đẳng từ chỗ được coi như một giá trị tự nhiên đến chỗ thực hiện sự
bình đẳng ấy trong cuộc sống hiện thực phải trãi qua quá trình bất bình bất bình đẳng
xã hội dai dẳng, bao trùm lên nhiều lĩnh vực đời sống xã hội. Giáo viên cần chỉ rõ
những bất cập ấy trong cách mạng trư sản để thấy được bản chất của sự kiện.

VI/ Những mặt tích cực và hạn chế của cách mạng tư sản.
1. Mặt tích cực.

- Cách mạng tư sản đã góp phần phát triển xã hội lồi người – từ chế độ phong
kiến chuyển sang chủ nghĩa tư bản tiến bộ hơn.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

2. Mặt hạn chế.

- Mọi thành quả sau cách mạng đều rơi vào tay giai cấp tư sản, nó chỉ thay thế
chế độ bóc lột này bằng chế độ bóc lột khác, vấn đề ruộng đất của nông dân (vấn đề
cơ bản của cáh mạng tư sản) vẫn không được giải quyết triệt để, những quyền tự do
dân chủ của nhân dân chưa được đảm bảo, thực hiện như quy định.

- Thực hiện quyền bình đẳng trong các cuộc cách mạng tư sản là hạn chế.

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi thế giới. Vị trí của giai cấp tư sản
được củng cố vững chắc, sản xuất của chủ nghĩa tư bản ngày càng phát triển dẫn đến
việc xâm lược và bóc lột hệ thống thuộc địa rộng lớn của chủ nghĩa đế quốc. Hồ Chí
Minh viết: “Cách mệnh Pháp cũng như cách mệnh Mĩ, nghĩa là cách mệnh tư bản,
cách mệnh khơng đến nơi, tiếng là cộng hịa và dân chủ, kì thực trong nó thì tước lục
(tức tước đoạt) cơng nơng, ngồi thì áp bức thuộc địa”. Do đó, về ngun tắc và bản
chất thì cách mạng tư sản khác cách mạng vô sản.

VII/ Một số định hướng xác định phương pháp và nội dung để giải quyết
vấn đề.

1. Về xác định phương pháp:

- Giáo viên nắm chắc các thuật ngữ, khái niệm.

- Biết liên kết các sự kiện hợp lí, khoa học và súc tích.

- Nắm vững và vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học và các phương
pháp thường gặp trong cách mạng tư sản là: tường thuật, miêu tả, phân tích, so sánh…

- Ln tìm tịi nội dung qua các tài liệu để bổ sung và hoàn chỉnh về mặt nhận
thức và lập luận khoa học.

- Hướng học sinh vào sự say mê, tìm tịi, khám phá cái chung, cái riêng của thế
giới bên ngoài để hiểu được bản chất của sự kiện, hiện tương lịch sử.

2. Về xác định nội dung:

- Các tiền đề dẫn đến cách mạng?
- Tiến trình của cách mạng tư sản?
- Kết quả và ý nghĩa của cách mạng?
- Các hình thức tiến hành của cách mạng?

- Vai trò của quần chúng trong các cuộc cách mạng?
- Các mức độ của các cuộc cách mạng?

- Vai trò của cá nhân?...

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Phân ba: KẾT LUẬN

Trong chương trình mơn Lịch sử 8 hiện nay, nội dung về các cuộc cách mạng tư
sản tương đối nhiều và có vị trí quan trọng trong lịc sử thế giới cận đại. Thực tế khơng
ít giáo viên đều thừa nhận đó là nội dung khó dạy, khó truyền đạt cho học sinh một
cách sinh động, hiệu quả bởi quá nhiều sự kiện và là những sự kiện khó nhớ. Do đó,
việc lựa chọn và trình bày mấy vấn đề nêu trên để cùng đồng nghiệp tham khảo và xây

dựng. Mong ý kiến đóng góp của đồng nghiệp.

Phần bốn: TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Lịch sử 8. (NXBGD)

2. Sách giáo viên Lịch sử 8. (NXBGD)

3. Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịc sử. (NXBĐHQGHN)
4. Giáo trình Lịch sử Việt Nam và thế giới (NXBGD)

5. Hướng dẫn học và ôn tập Lịch sử THCS (NXBGD).
6. Phương pháp dạy học Lịch sử (NXBGD).

7. Tài liệu tập huấn.

8. Xác định kiến thức cơ bản và phương pháp giảng dạy các bài cách mạng tư
sản trong chương trình Lịch sử 8 THCS (Lê Xuân Diệu).

Đánh giá – Xếp loại của
hội đồng chấm SKKN nhà trường:

Đức Bác, 17.5.2011
Người thực hiện:

</div>