Bài giảng Phép biện chứng duy vật - Nguyễn Nam Thắng

Biên soạn:
Nguyễn Nam Thắng, Giảng viên Chính
Tiến sĩ Triết học - Khoa Triết học
Học viện Chính trị - Hành chính Khu vực I

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

1


Nội dung
-

Khái lược về phép biện chứng

-

Hai nguyên lý của Phép biện chứng duy vật

-

Ba quy luật cơ bản của Phép biện chứng duy vật

-

Sáu cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

2


Khái lược về phép biện chứng
-

Biện chứng là gì?

-

Biện chứng chủ quan?

-

Biện chứng khách quan?

-

Phép biện chứng?

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

3


Phép biện chứng (PBC)

PBC là lý luận và phương pháp nhận thức các sự vật,
hiện tượng của thế giới trong sự vận động và phát
triển của chúng
-

-

PBC là lý luận về mối liên hệ phổ biến

PBC là môn khoa học về những quy luật phổ biến
của sự vận động và phát triển của tự nhiên, của xã hội
loài người và của tư duy
-

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

4


Các hình thức cơ bản của PBC
-

PBC ngây thơ, mộc mạc, chất phác

-

PBC duy tâm khách quan

-

PBC duy vật

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

5


PBC ngây thơ, mộc mạc, chất phác
-

Có từ thời cổ đại, cả ở phương Đông và phương Tây

- Tạo

nên một bức tranh chung về thế giới, trong đó
mọi sự vật, hiện tượng đều có mối liên hệ, quan hệ
chằng chịt, thế giới là một chỉnh thể thống nhất
Nhưng, chưa giải thích được cái gì đang liên hệ, các
mảng mầu của bức tranh thế giới đó chưa được giải
thích!
-

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

6


PBC duy tâm khách quan
Xuất hiện từ thời cổ đại trong triết học duy tâm
- Platon (427-347 trước công nguyên)
-

Sau này được phát triển trong triết học duy tâm cổ
điển Đức
- Gioócgiơ V.Ph. Hêghen (1770-1831)
-

Phương pháp biện chứng dựa trên lập trường duy
tâm khách quan- Biện chứng của Ý niệm, Ý niệm
tuyệt đối
-=>

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

7


PBC duy vật
PBC duy vật do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng tạo ra và
được V.I. Lênin phát triển
-

Đây là phương pháp nhận thức thế giới một cách biện
chứng dựa trên lập trường thế giới quan duy vật
- Duy vật triệt để
- Biện chứng triệt để
- Thống nhất giữa Chủ nghĩa duy vật và Phép biện
chứng
-

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

8


Giắccơ Đềniđa – nhà triết học tư sản Pháp
Tương lai của nhân loại trong thế kỷ XXI
vẫn phải có Mác, có phương pháp biện
chứng của Mác

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

9


Hai nguyên lý của phép biện
chứng duy vật
-

Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến

-

Nguyên lý về sự phát triển

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

10


Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
Quan điểm siêu hình về mối liên hệ
 Quan điểm duy vật biện chứng về mối liên
hệ
 Nguồn gốc của mối liên hệ
 Bản chất của mối liên hệ


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

11


Quan điểm siêu hình về mối liên hệ

Sự vật, hiện tượng tồn tại độc lập, tách
biệt nhau, giữa chúng không có sự liên hệ,
hoặc nếu có thừa nhận sự liên hệ thì đó
chỉ là bề ngồi, thụ động, một chiều,
khơng có sự chuyển hóa giữa các hình
thức liên hệ
 Thực vật, động vật, con người,… khơng
có mối liên hệ với nhau


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

12


Quan điểm duy vật biện chứng về
mối liên hệ
Mọi sự vật, hiện tượng trên thế giới đều
có mối liên hệ chằng chịt với nhau
 Mối liên hệ là phạm trù triết học dùng để
chỉ sự quy định, sự tác động, sự chuyển
hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng
hay giữa các mặt của một sự vật, hiện
tượng trong thế giới


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

13


Nguồn gốc của mối liên hệ


Quan điểm duy tâm cho rằng nguồn gốc
của mối liên hệ là ở cảm giác, tinh thần, ở
ý niệm hoặc ở ý niệm tuyệt đối



Quan điểm duy vật biện chứng cho rằng
nguồn gốc của mối liên hệ là ở tính thống
nhất vật chất của thế giới

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

14


Bản chất của mối liên hệ
Mối liên hệ là vốn có của mọi sự vật, hiện
tượng nên nó là khách quan
 Mọi sự vật, hiện tượng tồn tại được là do
có liên hệ với sự vật, hiện tượng khác nên

nó là phổ biến
 Mỗi sự vật, hiện tượng có nhiều loại mối
liên hệ nên nó mối liên hệ là đa dạng và
phong phú


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

15


Phân loại mối liên hệ
Một sự vật, hiện tượng có nhiều loại mối liên hệ:
- Mối liên hệ bên trong, bên ngoài;
- Mối liên hệ trực tiếp, gián tiếp;
- Mối liên hệ tất nhiên, ngẫu nhiên….
-…
Tuy nhiên, sự phân loại mối liên hệ chỉ là tương đối
Một vấn đề đặt ra là: Vai trò của các mối liên hệ?
Mối liên hệ nào là quyết định? Mối liên hệ nào là
quan trọng? Tại sao?
01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

16

Ý nghĩa phương pháp luận
Quan điểm toàn diện
- Quan điểm lịch sử - cụ thể
-

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

17


Quan điểm toàn diện
-Phải

xem xét tất cả các mối liên hệ, các khâu trung
gian của sự vật, hiện tượng
- Phải nắm được và đánh giá đúng vị trí, vai trị của
từng mối liên hệ trong quá trình cấu thành sự vật, hiện
tượng
- Xem xét sự vật phải có trọng tâm, trọng điểm, không
dàn trải, cào bằng các loại liên hệ của sự vật, hiện
tượng
- Toàn diện khác với ngụy biện, phiến diện, chiết
trung chủ nghĩa

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

18


Quan điểm lịch sử - cụ thể
Mọi sự vật, hiện tượng đều tồn tại trong
những khoảng không gian và thời gian với
những điều kiện nhất định, mang dấu ấn của
khoảng khơng gian, thời gian đó.
 Do vậy, khi xem xét nó phải chú ý đến điều
kiện ra đời, những mối liên hệ cụ thể của nó,
nghĩa là phải có quan điểm lịch sử - cụ thể


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

19


Nguyên lý về sự phát triển
Quan điểm siêu hình cho rằng:
Phát triển là sự tăng lên đơn thuần về số lượng hay
khối lượng mà khơng có sự thay đổi về chất
-

Phát triển là q trình tăng lên liên tục, khơng có
bước quanh co, thăng trầm
-

-

Nguồn gốc của phát triển do “bên ngoài” quyết định

01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

20


Quan điểm duy vật biện chứng
Phát triển là khuynh hướng chung của thế
giới
 Phát triển là một phạm trù triết học dùng để
chỉ quá trình vận động từ thấp đến cao, từ
đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện
đến hoàn thiện hơn
 Nguồn gốc của sự phát triển là ở trong bản
thân sự vật, hiện tượng, do mâu thuẫn của nó
quy định


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

21

Tính chất của sự phát triển
Khách quan, vốn có của bản thân sự vật,
hiện tượng
 Đó là sự thay đổi về chất
 Kế thừa có phê phán, có lọc bỏ, cải tạo
chứ khơng hình thức, máy móc
 Bao hàm cả sự thụt lùi đi xuống, nhưng
khuynh hướng chung là đi lên, tiến bộ
theo đường xoáy ốc


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

22


Ý nghĩa phương pháp luận


-

-

Phải có quan điểm phát triển khi xem xét, nhận
thức sự vật, hiện tượng
Quan điểm phát triển có 2 yêu cầu cơ bản:
Xem xét sự vật, hiện tượng phải đặt chúng
trong sự vận động, phát triển không ngừng,

phải vạch ra được xu hướng biến đổi của
chúng
Phải phân chia quá trình phát triển của sự vật
thành nhiều giai đoạn, tìm phương pháp nhận
thức và tác động phù hợp nhằm đạt mục tiêu
nhu cầu thực tiễn
01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

23


Ba quy luật cơ bản của PBCDV
1. Quy luật chuyển hóa từ những sự thay
đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất
và ngược lại (Quy luật lượng chất)
 2. Quy luật thống nhất và đấu tranh của
các mặt đối lập (Quy luật mâu thuẫn biện
chứng)
 3. Quy luật phủ định của phủ định
Mỗi quy luật nói lên một mặt vận động
của sự vật, hiện tượng trong thế giới


01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

24

Khái luận về quy luật







Quy luật là mối liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ
biến và lặp lại giữa các mặt, các yếu tố, các
thuộc tính bên trong của sự vật, hiện tượng hay
giữa các sự vật, hiện tượng với nhau
Quy luật có tính khách quan, con người chỉ có
thể nhận thức, chứ khơng thể xóa bỏ được quy
luật
Quy luật hình thành trong sự vận động của các
sự vật, hiện tượng
Quy luật được phát hiện bởi nhận thức khoa học
01/07/2021

TS Nguyễn Nam Thắng

25