Các hóa CHẤT độc hại có TRONG THỰC PHẨM

Hạt vàng và các ứng dụng

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC


I – THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN:
1. Họ và tên : Đoàn Thị Thúy Liễu
2. Ngày tháng năm sinh: 21- 06 - 1960
3. Nam , nữ : nữ
4. Địa chỉ : G3 - KP3 - Tam hòa – Biên hòa
5. Điện thoại : 0613 894306 – ĐTDĐ : 0907663370
6. E- mail :
7. Chức vụ : Tổ trưởng chuyên môn .
8. Đơn vị công tác : Trường THPT Trấn Biên .
II – TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO :
- Học vị ( hoặc trình độ chun mơn nghiệp vụ) cao nhất : Cử nhân.
- Năm nhận bằng : 1984
- Chuyên ngành đào tạo : Sư phạm hóa học.
III – KINH NGHIỆM KHOA HỌC :
- Lĩnh vực chun mơn có kinh nghiệm : Giảng dạy mơn hóa học
- Số năm có kinh nghiệm : 29
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây :
CÂN BẰNG PHẢN ỨNG OXI HĨA KHỬ
GIÁO DỤC MƠI TRƯỜNG THƠNG QUA MƠN HĨA HỌC LỚP 11
GIÁO DỤC MƠI TRƯỜNG THƠNG QUA MƠN HĨA HỌC LỚP 12
CÁC HÓA CHẤT ĐỘC HẠI CÓ TRONG THỰC PHẨM
TIM HIỂU CÁC NGUYÊN TỐ Al – Ag - Au

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

1

Hạt vàng và các ứng dụng

I- LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI :
Cơng nghệ nano đang có những bước phát triển mạnh mẽ trong những năm gần
đây.Các nghiên cứu và phát minh trong lĩnh vực này ngày càng được ứng dụng nhiều
hơn trong cuộc sống.Trong công nghệ sinh học, các vật liệu với kích thước nano
đang là một hướng nghiên cứu mới chiếm nhiều sự quan tâm của các nhà khoa
học.Vật liệu nano có khả năng ứng dụng trong sinh học vì kích thước của nano so
sánh được với kích thước của tế bào (10-100 nm), virus (20-450 nm), protein (5-50
nm), gen (2 nm rộng và 10-100 nm chiều dài).Với kích thước nhỏ bé, cộng với việc
“ngụy trang” giống như các thực thể sinh học khác và có thể thâm nhập vào các tế
bào hoặc virus các phần tử nano thực sự đang là một “vũ khí” mới của các nhà khoa
học.
Trong tài liệu này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các hạt nano vàng và các ứng
dụng hiện nay.
II – THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ
TÀI :
1Thuận lợi :
- Mơn Hóa học là mơn khoa học thực nghiệm có liên quan mật thiết đến đời sống và
môi trường tự nhiên cũng như nhân tạo của con người. Đặc biệt qua mơn Hóa học,
các em được học những q trình hóa học rõ ràng, từ đó thấy được hóa học ảnh
hưởng như thế nào đối với đời sống con người cũng như môi trường xung quanh. Vì
thế trong q trình dạy học Hóa học có rất nhiều cơ hội lồng ghép nội dung của
chuyên đề này vào bài giảng.
- Bộ mơn Hố là một trong những bộ mơn có liên quan mật thiết đối với con người.
Do đó, cho học sinh hiểu biết thêm về các nghuyên tố hóa học là việc làm thiết thực
nhất của mỡi giáo viên hố học vì sự phát triển bền vững của tồn cầu và mỡi quốc
gia. Trên tinh thần đó, tài liệu này được biên soạn với mục đích trang bị những kiến

thức cơ bản về nguyên tố vàng thường gặp. Trong q trình biên soạn, tơi có sử dụng
tư liệu trong danh mục các tài liệu tham khảo ở cuối sách
2Khó khăn :
- Thời gian dành cho mơn hố học khơng nhiều, thời lượng của 1 tiết học rất ngắn có
45 phút. - Một số trường xin giờ ngoại khóa khó vì cịn có nhiều hoạt động khác nhau
- Tài liệu tham khảo một số nơi tìm kiếm khó khăn.
- Sách giáo khoa chưa đề cập nhiều
- Phương tiện hỗ trợ: máy chiếu đa năng, máy chiếu phim, vi tính nối mạng...
- Trình độ khả năng của một số giáo viên cịn hạn chế.

GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

2


Hạt vàng và các ứng dụng

III- NỘI DUNG ĐỀ TÀI:
1Cơ sở lý luận :
- Trang bị một ý thức trách nhiệm sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của Trái
đất.
- Có ý thức thường xun và ln nhạy cảm với một khía cạnh của mơi trường và
những vấn đề có liên quan.
- Thu thập được những kiến thức cơ bản về các nguyên tố kim loại , quan hệ giữa con
người và phát triển kinh tế, sự phụ thuộc lẫn nhau trong mối quan hệ đó.
- Có ý thức về tầm quan trọng của môi trường với sức khỏe con người, chất lượng
cuộc sống, phát triển thái độ tích cực với mơi trường.
- Nano là một lĩnh vực cịn rất mới, mặc dù thế giới đã có nhiều nghiên cứu sản xuất
công nghệ này. Công nghệ nano ngày càng tỏ ra chiếm ưu thế trong công nghiệp lẫn
trong đời sống.

- Vật thể kích thước nano có những tính chất đặc biệt khiến cho chúng ta khó có thể
tin đó là sự thật. Ví dụ như vàng, một kim loại được xem là trơ nhất trong tất cả các
kim loại nhưng ở kích cỡ nano vàng có những tính chất mà chúng ta không thể nào
nghĩ đến được. Đặc biệt là khi phân bố đều trên các oxit kim loại. Vấn đề này đã thu
hút nhiều sự chú ý của các nhà khoa học nghiên cứu, giải thích và tìm cách tạo ra các
loại vật liệu kích cỡ này.
Khi đạt đến kích cỡ nano, các kim loại chuyển tiếp có khả năng hoạt động rất
mạnh. Những hoạt tính ở kích cỡ thơng thường kim loại khơng thể hiện, nhưng khả
năng diệt khuẩn, khả năng xúc tác cho nhiều phản ứng xảy ra ở nhiệt độ thường hoặc
ở nhiệt độ âm, và quan trọng nữa là tính dẫn thuốc thơng minh trong y học, hơn nữa
nó có tính tự phát quang khi chiếu tia sáng vào, mà không cần đến chất phát quang
gây độc tới các tế bào như một số hóa chất sử dụng để tạo phát huỳnh quang trong
cơng nghệ sinh học v.v…Lợi dụng các tính chất này, rất nhiều nano của kim loại ứng
dụng vào thực tế cuộc sống và trong công nghiệp.
Hạt nano kim loại mang đặc tính gắn kết, một khi được gắn với kháng ngun
hoặc kháng thể (thơng thường là kháng thể đơn dịng), được lắp ráp trong các loại
hình dụng cụ chẩn đốn, có thể sử dụng như là một loại cơng cụ phát hiện nhanh tác
nhân gây bệnh. Kháng nguyên hoặc kháng thể là các phân tử protein có nhiều gốc
liên kết và mang điện tích, nên chúng có khả năng kết hợp với hạt nano (ví dụ: hạt
vàng, được sử dụng nhiều nhất); đồng thời kháng nguyên và kháng thể đặc hiệu cịn
có khả năng kết hợp với nhau bằng liên kết miễn dịch học. Do vậy, khi sử dụng làm
công cụ chẩn đoán, hạt nano vàng sẽ giúp chúng ta trong chỉ thị phát hiện theo
nguyên lý miễn dịch học, xảy ra nhanh, dễ làm, kết quả chính xác.
2Nội dung biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài:
- Đưa các kiến thức trong chuyên đề vào các bài giảng cụ thể.
- Cho học sinh tiếp cận với những vai trò quan trọng của kim loại vàng đối với sự
phát triển kinh tế.
- Luôn chú ý hành động, thái độ đúng đắn và tinh thần trách nhiệm cao với việc bảo
vệ tài ngun mơi trường.
-Giáo dục, nâng cao trình độ hiểu biết trong học sinh .

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

3


Hạt vàng và các ứng dụng

Mục lục
Chương 1: Tổng quan về hạt vàng........................................................................5
1.1. Giới thiệu về hạt vàng 5
1.2. Các tính chất của hạt nano vàng 6
1.2.1. Tính chất quang học.................................................................................6
1.2.2. Tính chất điện..........................................................................................7
1.2.3. Tính chất từ..............................................................................................7
1.2.4. Tính chất nhiệt.........................................................................................7
1.2.5. Tính chất xúc tác vàng trên chất mang....................................................8
1.3. Cơng nghệ sản xuất hạt nano vàng, nhụ vàng 9
1.3.1. Lịch sử....................................................................................................9
1.3.2. Các phương pháp chế tạo hạt nano vàng.................................................8
1.3.3. Phương pháp khử hoá học......................................................................9
1.3.4. Phương pháp từ thực vật.......................................................................10
1.4. Các hướng ứng dụng gần đây11
1.4.1. Khám phá mới về sự diệt tế bào bằng hiệu ứng quang nhiệt................11
1.4.2. Xúc tác quang hóa khả kiến nhờ các hạt nano vàng.............................13
1.4.3. Phát hiện ung thư qua hơi thở...............................................................14
Chương 2: Ứng dụng của hạt vàng ......................................................................16
2.1. Sử dụng các hạt nano vàng để loại bỏ thủy ngân ra khỏi nước.............16
2.2. Chẩn đoán ung thư vú bằng que thử…...................................................17
2.3. Ứng dụng của các hạt nano vàng trong cơng nghiệp hóa chất ...............18
2.4. Ứng dụng trong xử lí mơi trường ............................................................19

2.5. Ứng dụng trong xử lí nước .....................................................................19
2.6. Nâng cao hiệu suất pin mặt trời bằng các hạt nano vàng.........................20
2.7. Phương pháp mới chẩn đoán ung thư gan...............................................21
2.8. Nano vàng và ứng dụng thực tiễn............................................................21
2.9.Triễn vọng tương lai..................................................................................23
Kết luận.......................................................................................................24
Tài liệu tham khảo.................................................................................................25

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

4


Hạt vàng và các ứng dụng

1.1. Giới thiệu về hạt vàng
Vàng là tên ngun tố hố học có kí hiệu Au và số nguyên tử 79 trong bảng tuần
hoàn. Là kim loại chuyển tiếp (hoá trị 3 và 1) mềm, dễ uốn, dễ dát mỏng, màu vàng
và chiếu sáng khi thành khối, nhưng có thể có màu đen, hồng ngọc hay tía khi được
cắt nhuyễn.Vàng khơng phản ứng với hầu hết các hoá chất nhưng lại chịu tác dụng
của nước cường toan (aqua regia) để tạo thành axit cloroauric cũng như chịu tác động
của dung dịch xyanua của các kim loại kiềm. Kim loại này có ở dạng quặng hoặc hạt
trong đá và trong các mỏ bồi tích và là một trong số kim loại đúc tiền, có giá trị vô
cùng to lớn trong cuộc sống của con người từ xưa tới nay.
Thời Trung Cổ, vàng thường được xem là chất có lợi cho sức khoẻ, với niềm tin
rằng một thứ hiếm và đẹp phải là thứ tốt cho sức khoẻ. Thậm chí một số người theo
chủ nghĩa bí truyền và một số hình thức y tế thay thế khác coi kim loại vàng có sức
mạnh với sức khoẻ. Một số loại muối của vàng thực sự có tính chất chống viêm và
đang được sử dụng trong y tế để điều trị chứng viêm khớp và các loại bệnh tương tự
khác.Tuy nhiên, chỉ các muối và đồng vị của vàng mới có giá trị y tế, khi là nguyên

tố (kim loại) vàng trơ với mọi hố chất nó gặp trong cơ thể. Ở thời hiện đại, tiêm
vàng đã được chứng minh là giúp làm giảm đau và sưng do thấp khớp và lao.
Ngày nay, nhờ vào tiến bộ trong lĩnh vực khoa học Nano (Nanoscience),
người ta có thể xác định thêm nhiều đặc tính khác của kim loại này. Khi khoa học
công nghệ phát triển và nhu cầu sử dụng trong các ứng dụng sinh - y học, thì hạt
vàng có thêm ứng dụng mới trong thực tiễn dưới dạng đặc biệt đó là đó là: hạt Nano
vàng (Hình 1).

Hình 1: Hạt nano vàng (Au) với 2 liên kết điện tích bề mặt và dạng sản xuất tiêu thụ
trên thế giới
(Nguồn: )
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

5


Hạt vàng và các ứng dụng

Khi được chia nhỏ ở trạng thái phân tử có kích thước vài nanomet (nm), ngun
tố này có rất nhiều đặc tính riêng biệt. Trước tiên chúng sẽ thay đổi màu sắc, chuyển
từ màu vàng sang màu đỏ hoặc tím nhạt. Sự chuyển màu này có được là do trong
phân tử nano vàng khơng hấp thụ ánh sáng có bước sóng nằm trong vùng quang phổ
như các miếng vàng khối thông thường.
Ở trạng thái nano, vàng cũng có khả năng cố định các phân tử sinh học (kháng
nguyên và kháng thể). Vì vậy, các phân tử vàng có thể sử dụng trong rất nhiều xét
nghiệm sinh học hay chẩn đốn y khoa.
1.2. Các tính chất của hạt nano vàng
1.2.1. Tính chất quang học
Tính chất quang học của hạt nano vàng, bạc trộn trong thủy tinh làm cho các sản
phẩm từ thủy tinh có các màu sắc khác nhau đã được người La Mã sử dụng từ hàng

ngàn năm trước. Các hiện tượng đó bắt nguồn từ hiện tượng cộng hưởng Plasmon bề
mặt (surface plasmon resonance) do điện tử tự do trong hạt nano hấp thụ ánh sáng
chiếu vào. Kim loại có nhiều điện tử tự do, các điện tử tự do này sẽ dao động dưới
tác dụng của điện từ trường bên ngoài như ánh sáng. Thơng thường các dao động bị
dập tắt nhanh chóng bởi các sai hỏng mạng hay bởi chính các nút mạng tinh thể trong
kim loại khi quãng đường tự do trung bình của điện tử nhỏ hơn kích thước. Nhưng
khi kích thước của kim loại nhỏ hơn quãng đường tự do trung bình thì hiện tượng
dập tắt khơng cịn nữa mà điện tử sẽ dao động cộng hưởng với ánh sáng kích thích.
Do vậy, tính chất quang của hạt nano được có được do sự dao động tập thể của
các điện tử dẫn đến từ quá trình tương tác với bức xạ sóng điện từ. Khi dao động như
vậy, các điện tử sẽ phân bố lại trong hạt nano làm cho hạt nano bị phân cực điện tạo
thành một lưỡng cực điện. Do vậy xuất hiện một tần số cộng hưởng phụ thuộc vào
nhiều yếu tố nhưng các yếu tố về hình dáng, độ lớn của hạt nano và mơi trường xung
quanh là các yếu tố ảnh hưởng nhiều nhất. Ngồi ra, mật độ hạt nano cũng ảnh hưởng
đến tính chất quang. Nếu mật độ lỗng thì có thể coi như gần đúng hạt tự do, nếu
nồng độ cao thì phải tính đến ảnh hưởng của q trình tương tác giữa các hạt.

Hình 2. Dạng sản phẩm nano vàng được sản xuất trên thế giới với kích thước khác
nhau có màu sắc khác nhau tuỳ thuộc kích thước của hạt (biểu thị bằng nm)
(Nguồn: />1.2.2. Tính chất điện
GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

6


Hạt vàng và các ứng dụng

Tính dẫn điện của kim loại rất tốt, hay điện trở của kim loại nhỏ nhờ vào mật độ
điện tử tự do cao trong đó. Đối với vật liệu khối, các lí luận về độ dẫn dựa trên cấu
trúc vùng năng lượng của chất rắn. Điện trở của kim loại đến từ sự tán xạ của điện tử

lên các sai hỏng trong mạng tinh thể và tán xạ với dao động nhiệt của nút mạng
(phonon). Tập thể các điện tử chuyển động trong kim loại (dịng điện I) dưới tác
dụng của điện trường (U) có liên hệ với nhau thông qua định luật Ohm: U = IR, trong
đó R là điện trở của kim loại.
Định luật Ohm cho thấy đường I-U là một đường tuyến tính. Khi kích thước của
vật liệu giảm dần, hiệu ứng lượng tử do giam hãm làm rời rạc hóa cấu trúc vùng năng
lượng. Hệ quả của quá trình lượng tử hóa này đối với hạt nano là I-U khơng cịn
tuyến tính nữa mà xuất hiện một hiệu ứng gọi là hiệu ứng chắn Coulomb (Coulomb
blockade) làm cho đường I-U bị nhảy bậc với giá trị mỗi bậc sai khác nhau một
lượng e/2C cho U và e/RC cho I, với e là điện tích của điện tử, C và R là điện dung
và điện trở khoảng nối hạt nano với điện cực.
1.2.3. Tính chất từ
Các kim loại quý như vàng, bạc,... có tính nghịch từ ở trạng thái khối do sự bù
trừ cặp điện tử. Khi vật liệu thu nhỏ kích thước thì sự bù trừ trên sẽ khơng tồn diện
nữa và vật liệu có từ tính tương đối mạnh. Các kim loại có tính sắt từ ở trang thái
khối như các kim loại chuyển tiếp sắt, cô ban, ni ken thì khi kích thước nhỏ sẽ phá vỡ
trật tự sắt từ làm cho chúng chuyển sang trạng thái siêu thuận từ. Vật liệu ở trạng thái
siêu thuận từ có từ tính mạnh khi có từ trường và khơng có từ tính khi từ trường bị
ngắt đi, tức là từ dư và lực kháng từ hồn tồn bằng khơng.
1.2.4. Tính chất nhiệt
Nhiệt độ nóng chảy Tm của vật liệu phụ thuộc vào mức độ liên kết giữa các
nguyên tử trong mạng tinh thể. Trong tinh thể, mỡi một ngun tử có một số các
nguyên tử lân cận có liên kết mạnh gọi là số phối vị. Các nguyên tử trên bề mặt vật
liệu sẽ có số phối vị nhỏ hơn số phối vị của các nguyên tử ở bên trong nên chúng có
thể dễ dàng tái sắp xếp để có thể ở trạng thái khác hơn. Như vậy, nếu kích thước của
hạt nano giảm, nhiệt độ nóng chảy sẽ giảm. Ví dụ, hạt vàng 2 nm có Tm = 500°C,
kích thước 6 nm có Tm = 950°C .
1.2.5. Tính chất xúc tác vàng trên chất mang
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hoạt tính xúc tác của vàng chưa được hiểu một
cách đầy đủ. Nhưng sự tồn tại của hạt nano vàng (<10nm) là yêu cầu cần thiết thực

nhất trong quá trình tổng hợp xúc tác nano vàng. Minh chứng cụ thể nhất chỉ ra ở
hình dưới.

GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

7


Hạt vàng và các ứng dụng

Hình 3: Ảnh chụp các hạt nano vàng trên chất MICA chụp bằng kính hiển vi
nguyên tử(AFM).
-Ảnh bên trái, vàng hoạt tính (kích thước trung bình dưới 10 nm) được tổng hợp
bằng cách làm bay hơi trong khí Ar và được tơi luyện ở nhiệt độ 773K.
-Ảnh bên phải, hạt vàng khơng hoạt tính (kích cỡ hạt trung bình 1μm) được tổng
hợp bằng cách làm bay hơi trong chân không và tôi luyện ở 773K.
(Nguồn: />Ngồi ra xúc tác vàng cịn khả năng kháng đầu độc. Một đặc trưng thu hút sự
chú ý đặc biệt là khả năng kháng đầu độc mà hệ thống vàng trên chất nên chống lại
sự nhiễm độc lưu huỳnh. Có một số ít cơng trình nghiên cứu chứng minh vấn đề
này. Tất cả đều chứng minh xúc tác vàng nano trên chất mang có khả năng chịu
đựng sự đầu độc lưu huỳnh gấp 5-7 lần so với xúc tác thông thường. Bên cạnh đó
có thể sử dụng làm sạch lưu huỳnh đầu độc trên bề mặt xúc tác kim loại ở nhiệt độ
thấp.
1.3. Công nghệ sản xuất hạt nano vàng, nhụ vàng
1.3.1. Lịch sử
Vào khoảng giữa thế kỷ thứ 19 các nhà khoa học trên thế giới bắt đầu quan tâm
đến các dung dịch keo.Năm 1857, Michael Faraday đã công bố bản báo cáo tồn diện
về q trình chuẩn bị và các thuộc tính của dung dịch keo vàng.
Trong suốt những năm cuối thế kỷ 19 và những năm đầu thế kỷ 20, các nghiên
cứu về keo vàng ngày càng được mở rộng: Bredig đã phát triển phương pháp hình

cung để điều chế keo vàng, Zsigmondy phát minh ra kính siêu hiển vi phục vụ cho
việc nghiên cứu thuộc tính của keo vàng, Mie đưa ra một lý thuyết giải thích màu sắc
của dung dịch nhụ vàng, Schulze and Hardy nghiên cứu về sự ổn định của keo vàng
với sự có mặt của các ion với các hóa trị khác nhau, Einstein đưa ra một học thuyết
về chuyển động Brown của dung dịch keo vàng và Smoluchowski phát biểu một học
thuyết về q trình làm đơng.
Các ứng dụng trong y tế là một đề tài nghiên cứu trong thời gian này.Nhụ vàng
đã và đang được sử dụng để điều trị chứng viêm khớp.Một số các loại bệnh có thể
được chẩn đốn thơng qua tương tác của nhụ vàng với dịch tủy lấy từ cơ thể bệnh
nhân.
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

8


Hạt vàng và các ứng dụng

Sau chiến tranh Thế giới lần I các nghiên cứu về dung dịch keo chuyển sự quan
tâm từ các chất vô cơ sang các phân tử hữu cơ có khối lượng nguyên tử lớn bao gồm
các polymer và các phân tử hóa-sinh.Các nghiên cứu về dung dịch hóa keo cổ điển
gặp khó khăn do các kính hiển vi khơng có khả năng phân giải hình ảnh của các hạt
keo có đường kính chỉ khoảng 2.5 nm.
Việc phát minh ra kính hiển vi điện tử những năm đầu chiến tranh Thế giới lần
II đã mở ra một chương mới trong việc nghiên cứu chi tiết các hạt keo.Độ phân giải
của kính hiển vi điện tử trong năm 1945 là 2 nm và đến năm 1985 là 0.2 nm.Các
nguyên tử riêng rẽ có thể được hiển thị và các khoảng trống trong mạng nguyên tử
cũng đã được mô tả lại.
1. 3.2. Các phương pháp chế tạo hạt nano vàng
Cấu trúc của các nhân tử nano vàng hiện rõ nhờ phép phân tích cấu trúc tinh thể
dưới tia X. Đó là cơng việc chưa từng có do Roger Kornberg và các đồng nghiệp đã

thực hiện . Theo đó, các nhà nghiên cứu lần đầu tiên vén bức màn cấu trúc phân tử
nano vàng. Sự sắp xếp của các ngun tử trước đây vẫn cịn là bí ẩn. Nhưng giờ đây,
mọi bí ẩn đã sáng tỏ, cách phân tích hình học 3D của phân tử nano vàng đã được
đăng trên Tạp chí Science số ra ngày 19/10.
Nhóm của Kornberg (Trường Đại học Stanford, Mỹ) đã thành công trong việc
tạo ra một cấu trúc tinh thể từ các phân tử nano vàng và giải mã hình học của chúng
khi cho qua các tia X. Toàn bộ cấu trúc gồm 102 nguyên tử vàng được bọc bởi một
đơn của 44 nguyên tử chứa lưu huỳnh.[47]

Hình 4: Một cấu trúc tinh thể từ các phân tử nano vàng
( Nguồn: )
1.3.3. Phương pháp khử hố học
Phương pháp khử hóa học là dùng các tác nhân hóa học để khử ion kim loại
thành kim loại. Thơng thường các tác nhân hóa học ở dạng dung dịch lỏng nên cịn
gọi là phương pháp hóa ướt. Đây là phương pháp từ dưới lên. Dung dịch ban đầu có
chứa các muối của các kim loại như HAuCl4, H2PtCl6, AgNO3. Tác nhân khử ion kim
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

9


Hạt vàng và các ứng dụng

loại Ag+, Au3+ thành Ag0, Au0 ở đây là các chất hóa học như Citric acid, vitamin C,
Sodium Borohydride NaBH4, Ethanol (cồn), Ethylene Glycol (phương pháp sử dụng
các nhóm rượu đa chức như thế này cịn có một cái tên khác là phương pháp polyol).
Để các hạt phân tán tốt trong dung môi mà không bị kết tụ thành đám, người ta sử
dụng phương pháp tĩnh điện để làm cho bề mặt các hạt nano có cùng điện tích và đẩy
nhau hoặc dùng phương pháp bao bọc chất hoạt hóa bề mặt. Phương pháp tĩnh điện
đơn giản nhưng bị giới hạn bởi một số chất khử. Phương pháp bao phủ phức tạp

nhưng vạn năng hơn, hơn nữa phương pháp này có thể làm cho bề mặt hạt nano có
các tính chất cần thiết cho các ứng dụng. Các hạt nano Ag, Au, Pt, Pd, Rh với kích
thước từ 10 đến 100 nm có thể được chế tạo từ phương pháp này.
1.3.4. Phương pháp từ thực vật
Hai nhà nghiên cứu Miguel Yacaman và Jorge Gardea-Torresdey của trường Đại
học Texax nghiên cứu ra cách lấy được vàng từ lúa mỳ, cây linh lăng thảo, hoặc tốt
hơn cả là cây lúa kiều mạch. Không cần đến những phương pháp tổng hợp phức tạp,
trong thời đại ngày nay, các chất hoà tan đơn giản sẽ đủ để biến những cây trồng ở
gia đình thành một nguồn kim loại quý giá.
Thực tế, những gì thu được là rất nhỏ. Vàng thu được xuất hiện dưới dạng
những hạt nhỏ chỉ bằng một phần tỷ mét. Nhưng cả hai nhà khoa học cho rằng
phương pháp tận dụng khả năng hấp thụ kim loại của thực vật có thể cung cấp một
cách khai thác vàng rẻ hơn cách khai thác vàng từ đất vì thực vật cung cấp vàng ở
những dạng hồn tồn thích hợp với việc sử dụng trong lĩnh vực cơng nghệ nano
đang phát triển.
Thực vậy, cơng trình lần đầu tiên các nhà nghiên cứu ghi nhận thực vật sống
hình thành nên các hạt vàng cực nhỏ này đã mở ra “một phương pháp mới thú vị để
chế tạo các hạt nano” theo như lời của Gardea Torresdey, Trưởng Khoa Hoá học của
trường Đại học Texas ở El Paso. Ông cũng lưu ý rằng phương pháp hiện thời để tạo
ra các hạt vàng nano rất tốn kém và có các phản ứng hố học gây ơ nhiễm. Ơng cho
rằng sử dụng thực vật vừa “hiệu quả về kinh tế lại vừa bảo vệ môi trường”.
Từ lâu, các nhà nghiên cứu đã biết rằng thực vật hấp thụ kim loại. Khả năng hấp
thụ tất cả các dạng hợp chất độc hại của thực vật đã tạo cho thực vật có cơng dụng
như những chiếc máy hút bụi sinh học cho những vùng bị ô nhiễm bởi những chất
độc từ thủy ngân (arsenic), TNT (thuốc nổ) và kẽm (zinc) cho đến phóng xạ.Theo
một vài tính tốn thì làm sạch mơi trường bằng thực vật (phytoremediation) có thể
trở thành một ngành kinh doanh trị giá từ 214 triệu USD đến 370 triệu USD trong
vòng vài năm tới.
Thật vậy, theo ơng Yacaman, Giáo sư Hố-Năng lượng từ Mexico đến Austin
hai năm trước đây cho biết phần quan trọng nhất trong bài toán lấy vàng từ cây linh

lăng thảo được ông phát hiện ra khi cố gắng làm sạch vùng ngoại ô thành phố
Mexico. Trong khi đang là giám đốc của Học viện Vật lý tại trường Đại Học độc lập
quốc gia của Mexico, Yacaman đã cùng với Garden Torresdey sử dụng dụng thực vật
để làm sạch vùng bị ô nhiễm nặng crôm.
Khi cả hai phân tích những cây này thì “ngạc nhiên lớn là những kim loại đó
khơng bị biến mất bên trong thân cây mà kết tủa lại như những chùm hạt nano, đúng
như những cái được gọi là những hạt lượng tử trong cơng nghiệp điện tử” ơng
GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

10


Hạt vàng và các ứng dụng

Yacaman cho biết. Vậy là bắt đầu từ một dự án làm sạch ô nhiễm bằng thực vật thì
bây giờ nó đã nhanh chóng trở thành một dự án nghiên cứu công nghệ nano.
Hai nhà khoa học và các đồng nghiệp của họ đều biết rằng thực vật đã từng
được sử dụng để tìm vàng.Ví dụ, ở những vùng nhiệt đới, các nhà nghiên cứu ở
Australia, Canada và Papua New Guinea đã nhận thấy những hàm lượng vàng trong
thực vật có thể làm cho thực vật trở thành vật thay thế hữu hiệu cho những mẫu đất
trực tiếp để tìm ra những vùng đất có vàng mới. Đối với những vùng đất bị phủ bụi
và tro do các vụ phun trào núi lửa, nên không thể thăm dị trực tiếp, thì thực vật có
hiệu quả đặc biệt.
Một câu hỏi được đặt ra là liệu cây trồng theo mùa vụ có hấp thụ vàng dễ dàng
và ở dưới dạng hạt nano khơng? Nhóm nghiên cứu bắt đầu với cây linh lăng thảo,
làm cho các hạt nảy mầm trong một môi trường nhân tạo giàu vàng. Sử dụng tia X
mạnh và kính hiển vi điện, họ khơng chỉ thấy vàng trong các mầm cây linh lăng thảo
mà cịn thấy chúng hình thành nên các hạt nano mà họ đang tìm kiếm. Ơng Yacaman
cho biết, hiện nay việc chắt lọc những mảnh kim loại này khơng khó vì “dễ dàng hoà
tan các chất hữu cơ và giữ lại vàng còn nguyên vẹn”.

Mặc dù những thử nghiệm ban đầu này cho thấy các hạt vàng được hình thành ở
những hình dạng ngẫu nhiên, ơng Yacaman cho biết, bằng cách thay đổi độ axít trong
mơi trường sinh trưởng thì hình dạng sẽ trở nên đồng nhất hơn. Kể từ khi cơng trình
này được đăng trên mục Nano Letters của Tạp chí American Chemical Society, nhóm
đã tiến hành nghiên cứu với các kim loại khác, sử dụng thực vật để chế tạo nên các
hạt nano bạc, europium, palladium và sắt. Ông Yacaman cho biết hiện nay nhóm
đang chế tạo ion platium có thể sử dụng cho ghi băng từ. Đối với sản xuất quy mơ
cơng nghiệp, nhóm nghiên cứu cho rằng những cây trồng này có thể được trồng trong
nhà trên đất giàu vàng hoặc chúng có thể được “canh tác” ỏ những mỏ vàng bị bỏ
hoang. Nhóm nghiên cứu đã tiến hành thử nghiệm với lúa mỳ và lúa kiều mạch và
nhận thấy lúa kiều mạch hấp thụ vàng từ đất tốt hơn cây linh lăng thảo. Đây cũng là
một phương pháp chế tạo hoàn toàn mới và phần nào đóng góp vào q trình tạo ra
những hạt nano vàng, giúp cho giá thành sản phẩm của các hạt nano vàng giảm đáng
kể và rất thuận lợi cho công tác nghiên cứu.
1.4. Các hướng ứng dụng gần đây
1.4.1. Khám phá mới về sự diệt tế bào bằng hiệu ứng quang nhiệt
Các nhà nghiên cứu ở Anh đã phát hiện ra rằng trị liệu bằng hiệu ứng quang
nhiệt - phương pháp đưa những phần nhỏ của kim loại vào tế bào rồi gia nhiệt cho
chúng bằng tia laser có năng lượng thấp để tiêu diệt tế bào - có thể khơng làm việc
theo cách mà mọi người vẫn nghĩ.
Mathias Brust và các đồng nghiệp tại Đại học Liverpool đã chỉ ra rằng các hạt
nano vàng được kích hoạt bằng tia laser có thể giết chết một tế bào ngay cả khi năng
lượng tia laser không đủ để làm tăng nhiệt độ. Việc này có thể khiến các nhà khoa
học suy nghĩ lại những giả định trước đây về những gì đã được coi là hiệu ứng quang
nhiệt liên quan đến các hạt nano kim loại.

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

11

Hạt vàng và các ứng dụng

Hình 5: Ảnh TEM các hạt nano vàng có kích thước 10 và 30 nm liên kết với nhau
theo tỷ lệ riêng biệt bằng cách sử dụng các DNA-ghép nối
( Nguồn: o/wp-content/plugins/rss-poster/cache/4428f_brust3s.jpg )
Nhóm nghiên cứu ở Đại học Liverpool đã sử dụng kính hiển vi điện tử để xác
định chính xác làm thế nào các hạt nano vàng phá hủy các cấu trúc bên trong tế bào
khi các hạt nano được kích hoạt và nóng lên bởi sự chiếu xia tia laser. "Chúng tôi lặp
đi lặp lại các thí nghiệm đã được báo cáo trong các tài liệu và những gì nhìn thấy
trong kính hiển vi là các tế bào bị phá huỷ hoàn toàn", Brust giải thích. Tuy nhiên,
một khi các tế bào bị hồn tồn phá hủy, chúng ta khơng thể nào hiểu được quá trình
phá hủy này đã diễn ra như thế nào. Do đó, nhóm nghiên cứu làm giảm dần dần năng
lượng của tia laser đến một mức mà các tế bào vẫn còn sống và nguyên vẹn, nhưng
các hạt nano vàng đã thoát khỏi ngăn chứa xốp - hạt cơ quan nội bào - nơi bọc nang
những hạt nano vàng khi chúng bắt đầu được đưa vào tế bào.

Hình 6: Các hạt nano vàng trong tế bào trước và sau khi chiếu xạ laser
Hình ảnh hiển vi điện tử của các hạt nano vàng (chấm màu đen) trong một tế bào
trước (trái) và sau (phải) khi chiếu xạ với laser năng lượng thấp, cho thấy các hạt đã
rời khỏi các hạt cơ quan nội bào và thốt ra ngồi
( Nguồn:o/wp-content/plugins/rss-poster/cache/e54c1_NL_F2a%252B-2f--400_tcm18-191945.jpg )
Brust khẳng định: "Rõ ràng là các màng của của hạt cơ quan nội bào đã bị vỡ".
"Ban đầu, chúng tơi giả định rằng laser đã làm nóng các hạt nano và do đó chúng có
khả năng làm tan màng của cơ quan nội bào. Nhưng khi tính tốn lại, chúng tôi nhận
ra rằng tia laser không cung cấp đủ năng lượng để gia tăng nhiệt độ cho tất cả các
hạt." Sau đó, nhóm nghiên cứu đã tiến hành tính toán lại lượng nhiệt được tạo ra bởi
tia laser sử dụng để phá hủy các tế bào, và thấy rằng lượng nhiệt này không đủ làm
nguyên nhân để gây ra những sự phá hủy mà họ đã nhìn thấy.
GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

12


Hạt vàng và các ứng dụng

Brust cho biết các nghiên cứu của các nhóm khác chỉ ra rằng thơng thường hiệu
ứng làm nóng chiếm tỉ lệ cao nhất hoặc phần lớn trong tổng năng lượng của laser,
nhưng trong một số trường hợp, các thiệt hại gây chết người có nguyên nhân là tia
laser lại có sự xuất hiện rất ít nhiệt. "Có một điều quan trọng là trong hiệu ứng quang
nhiệt cịn có khả năng có hiệu ứng phi nhiệt", Brust cho biết thêm. Ơng cho rằng
năng lượng laser có thể gây ra hiệu ứng phát xạ quang điện của các điện tử từ các hạt
nano vàng, từ đó phát động sự phá hủy các gốc cảm ứng tự do.
Brust phỏng đốn rằng điều này có lẽ sẽ có thể thực hiện trong tương lai đó là
định vị các hạt nano vàng trên cấu trúc dưới tế bào - như DNA hoặc màng của
protein - sau đó kích hoạt chúng bằng tia laser có năng lượng thấp nhằm gây thiệt hại
cao tại một vị trí cục bộ và sử dụng như là một loại dao mổ nano.
1.4.2. Xúc tác quang hóa khả kiến nhờ các hạt nano vàng
Một nhà nghiên cứu của Phịng thí nghiệm Quốc gia Argonne (DOE) thuộc Bộ
Năng lượng Mỹ đã chế tạo thành công một loại xúc tác ánh sáng khả kiến, bằng cách
sử dụng các dây nano bạc clorua được gắn các hạt nano vàng. Xúc tác này có thể
phân hủy các phân tử hữu cơ trong nước bị ô nhiễm.Nhà khoa học nano Yugang Sun
thuộc Trung tâm Vật liệu Nano của Phịng Thí nghiệm Argonne cho biết: các dây
nano hiện đang được nghiên cứu rộng rãi và được sử dụng cho rất nhiều ứng dụng,
gồm các điện cực dẫn điện trong suốt dùng cho pin năng lượng mặt trời và các thiết
bị quang điện.
Bằng cách chuyển hóa các dây nano thành các dây nano bạc clorua bán dẫn, tiếp
theo là bổ sung các hạt nano vàng, nhóm nghiên cứu đã tạo ra được các dây nano có
nhiều tính chất hồn tồn mới, khác rất nhiều với các dây nano nguyên gốc. Trong
công bố mới nhất trên tạp chí Hóa học của Hội hóa học Hồng gia Anh Yugang Sun

mơ tả sự dịch chuyển phản ứng trong pin điện gavani giữa các sợi nano bạc và
HAuCl4.

Hình 7: Quá trình bổ sung hạt nano vàng lên dây nano bạc clorua
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

13


Hạt vàng và các ứng dụng

(Nguồn: />Các tính chất xúc tác quang hóa của bạc clorua thường bị giới hạn ở các bước
sóng cực tím và xanh da trời, nhưng khi được bổ sung thêm các hạt nano vàng thì
chúng trở thành xúc tác quang hóa hoạt động ở vùng ánh sáng khả kiến. Ánh sáng
khả kiến kích thích các electron ở các hạt nano vàng và khơi mào các phản ứng tạo ra
hiệu ứng tách điện tử lên đến cực điểm ở các dây nano bạc clorua. Các thử nghiệm đã
chứng tỏ các dây nano bạc có gắn các hạt nano vàng có thể phân hủy các phân tử hữu
cơ như xanh metylen.
Nếu ta có thể tạo ra một màng dây nano được gắn vàng và cho nước ô nhiễm
chảy qua, các phân tử hữu cơ có thể bị phân hủy bởi bức xạ ánh sáng khả kiến từ các
đèn huỳnh quang thông thường hoặc ánh sáng Mặt trời. Các nhà khoa học đã bắt đầu
nghiên cứu các dây nano bạc thơng thường được oxy hóa bằng sắt clorua để tạo ra
các dây nano bạc clorua, tiếp theo là phản ứng với natri tetracloroaurat để làmlắng
các hạt nano vàng lên các dây.
Yugang Sun cho biết, có thể sử dụng cơ chế tương tự để làm lắng các kim loại
khác như palađi và platin lên các dây nano bạc clorua nhằm tạo ra các tính chất mới,
ví dụ khả năng xúc tác trong quy trình tách nước thành hydro dưới tác dụng của ánh
sáng.
1.4.3. Phát hiện ung thư qua hơi thở
Loại “mũi” nhân tạo NA-NOSE có thể phát hiện ung thư qua hơi thở vừa được

các nhà khoa học của Viện Cơng nghệ Israel chế tạo thành cơng.Đó là một thiết bị
bao gồm các bộ cảm biến hạt vàng nano liên kết với một phần mềm có khả năng dị
tìm và phát hiện các phân tử vốn chỉ có trong hơi thở của những người bị ung thư.
Do đó, chỉ cần một số ít các hạt phân tử nhỏ là đã có thể kích hoạt các cảm biến có
kích thước nano, giúp phát hiện các triệu chứng của các bệnh ung thư trong hơi thở
con người một cách cực nhạy. Từ đó, bệnh được sớm phát hiện ở giai đoạn dễ điều trị
nhất. Thậm chí, thiết bị này cịn có thể phân biệt, chẩn đoán được sự khác nhau giữa
các loại ung thư đó.

GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

14


Hạt vàng và các ứng dụng

Hình 8: Sự phát hiện các loại ung thư khác nhau
a-Phản ứng điển hình của một cảm biến chức năng hóa với 2-ethylhexanethiol khi
tiếp xúc với hơi thở của bệnh nhân ung thư phổi (LC), ung thư vú (BC), ung thư
tuyến tiền kiệt (PC), ung thư đại tràng (CC) và mẫu đối chứng của người khỏe mạnh.
b-Một ví dụ về phương pháp PCA ( principal component analysis) nhận biết các mẫu
LC, BC, PC, CC và mẫu khỏe mạnh.
(Nguồn: />DBID=1&LNGID=1&TMID=84&FID=468&PID=1436)

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

15


Hạt vàng và các ứng dụng

2.1. Sử dụng các hạt nano vàng để loại bỏ thủy ngân ra khỏi nước

Lấy cảm hứng từ quy trình đãi vàng thủ cơng đã được áp dụng hàng trăm năm
nay trên thế giới, các nhà khoa học Tây Ban Nha đã sử dụng các hạt nano vàng để
tách thủy ngân khỏi nước nhiễm độc.
Những người thợ khai thác vàng ở khắp các nơi trên thế giới thường sử dụng hỗn
hống thủy ngân-vàng để đãi vàng ra khỏi quặng. Nay các nhà khoa học tại Viện Cơng
nghệ nano Barcelona, Tây Ban Nha, tìm cách sử dụng các hạt nano vàng để tách thủy
ngân ra khỏi nước theo một quy trình ngược lại.

Từ trước đến nay, người ta đã sử dụng các hạt nano để loại bỏ nhiều kim loại ra
khỏi nước bẩn, một phần vì các hạt này có diện tích bề mặt lớn.
Thơng thường, nếu muốn tạo hỡn hống thủy ngân-vàng thì cần phải khử các ion
thủy ngân trong nước. Nhưng các tác nhân khử mạnh, ví dụ natri tetrafloborat, sẽ khử
tất cả các kim loại có trong dung dịch, do đó ngồi thủy ngân thì các kim loại khác
cũng sẽ bít kín bề mặt các hạt nano vàng, khiến hiệu quả tạo hỗn hống của các hạt
này giảm mạnh.
Các nhà khoa học nói trên đã tình cờ tìm ra một giải pháp đơn giản để giải quyết
vấn đề đó. Trước đó, khi tạo ra các hạt nano vàng với đường kính 9 nm họ đã bọc
phủ các hạt này bằng natri xitrat để giữ cho chúng phân tán trong dung dịch. Xitrat
cũng là một chất khử nhẹ, có khả năng chuyển hóa các ion thủy ngân thành thủy
ngân nguyên tố.
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

16


Hạt vàng và các ứng dụng

Kết quả quan sát cho thấy, khi các nhà nghiên cứu trộn các hạt nano vàng vào
nước nhiễm thủy ngân thì bề mặt các hạt nano này đã hoạt động như chất xúc tác để
khử ion thủy ngân. Thủy ngân nhanh chóng hấp phụ lên bề mặt vàng và sau thời gian
2 ngày kim loại này di chuyển vào bên trong các hạt nano, tạo thành hỡn hống. Sau
đó, các nhà nghiên cứu có thể ly tâm nước để loại bỏ các hạt nano vàng-thủy ngân
này.
Nhóm nghiên cứu nói trên đã thử nghiệm phương pháp của họ đối với nước tinh
khiết pha thủy ngân clorua. Các hạt nano có thể loại bỏ hầu hết tất cả các ion thủy
ngân ra khỏi dung dịch, cho đến khi nồng độ ion thủy ngân chỉ còn là 0,16 ppm.
Nước đã lọc thủy ngân như vậy đáp ứng tiêu chuẩn an toàn của Tổ chức Y tế thế giới
là 1 ppb Hg. ở nồng độ thủy ngân 4,8 ppm, các hạt nano loại bỏ khoảng 60% thủy
ngân ra khỏi nước. Để thử nghiệm những giải pháp thực tế hơn, các nhà khoa học đã
bổ sung ion thủy ngân vào các mẫu nước lấy từ sơng Ebro gần đó. Kết quả cho thấy,
phương pháp của họ có thể loại bỏ khoảng 40% các ion thủy ngân ra khỏi dung dịch
có nồng độ 6,5 ppm.
Phương pháp này hoàn toàn mới, nhưng một số nhà khoa học khác cho rằng các
nhà máy cấp nước khó có khả năng sẽ áp dụng nó để loại bỏ thủy ngân vì giá của
vàng rất cao. Hiện đang có những phương pháp khác rẻ tiền hơn để tách thủy ngân ra
khỏi nước, ví dụ sử dụng các phân tử thiol để lọc các ion thủy ngân.
Nhưng các nhà phát minh phương pháp nói trên hy vọng rằng các hạt nano vàng
có thể được sử dụng để loại bỏ thủy ngân với nồng độ cực nhỏ trong nước đã trải qua
một số bước xử lý. Theo họ, làm sạch nước rất bẩn là việc rất dễ, nhưng làm sạch
nước sạch sẽ khó hơn nhiều - đây có thể sẽ là lĩnh vực áp dụng cho phương pháp mới
này.
Nguồn Tạp chí Hóa học và Cơng nghiệp Hóa chất, số 4/2012
2.2 .Chẩn đoán ung thư vú bằng que thử
Hiện nay, việc chẩn đoán ung thư vú chủ yếu qua xúc giác, qua siêu âm, sinh thiết...
Tuy nhiên, các phương pháp này chỉ phát hiện được ung thư vú khi khối u đã lớn ở
kích cỡ nhất định, ví dụ như cỡ khoảng 1 cm. Như vậy, các phương pháp này chỉ phát
hiện khi ung thư đã phát triển một thời gian khá dài nên khả năng điều trị khỏi khơng

cao.
Thực tế đó cho thấy nhu cầu cần thiết có một phương pháp có thể phát hiện ung thư
vú ngay từ sớm để tăng khả năng chữa khỏi lên cao hơn. TS Nghiêm Thị Hà Liên
cùng các cộng sự đã bắt tay vào nghiên cứu chế tạo một loại băng thử, gọi nơm na là
que thử - có dạng tương tự que thử thai - có thể giúp phát hiện một người có bị ung
thư vú hay khơng thơng qua mẫu máu hoặc huyết thanh của người đó. Điều đáng nói
là dùng que thử dạng này, thời gian cho ra kết quả rất nhanh, chỉ cần vài phút và chỉ
cần từ 1-2 giọt máu hoặc huyết thanh làm mẫu thử. Nếu đưa ra sản xuất đại trà, ước
tính và mong muốn của các nhà nghiên cứu sẽ ở mức mỗi que thử chỉ vài chục ngàn
đồng.
Nguyên lý hoạt động là khi nhỏ 1-2 giọt máu hoặc huyết thanh lên que thử, các
kháng nguyên có trong máu, huyết thanh sẽ tạo ra phản ứng với các kháng thể được
gắn trên các hạt nano vàng đặt trên que thử. Các phản ứng sẽ xảy ra và người dùng
chỉ cần nhìn lên que thử, nếu thấy có một vạch đỏ hiện lên chứng tỏ khơng bị ung
GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

17


Hạt vàng và các ứng dụng

thư, nếu có 2 vạch đỏ thì chứng tỏ đã có mầm bệnh ung thư trong người và cần điều
trị càng sớm càng tốt.
TS Hà Liên giải thích các hạt vàng ở kích cỡ nano sẽ đóng vai trị là chất chỉ thị màu.
Trước đây, người ta thường dùng hạt latex làm chất chỉ thị màu cho các ứng dụng
tương tự. Tuy nhiên, hạt này có tính ổn định khơng cao bằng vàng. Nhóm nghiên cứu
của TS Liên là nhóm đi tiên phong ở VN trong việc đưa ra ý tưởng và sử dụng hạt
vàng ở lĩnh vực này. Nhờ vào đặc tính trơ về mặt hóa học, khơng độc và có dạng cầu
hồn hảo, các hạt vàng ở kích cỡ nano đặc biệt phù hợp với ứng dụng này. Nhóm
nghiên cứu đã thành cơng trong việc tìm ra kích cỡ, hình dạng và hồn thiện hóa độ

đồng đều của hạt vàng, nâng mật độ quang của dung dịch, tăng tuổi thọ của dung
dịch vàng, sau đó gắn kết với protein và các kháng thể, làm thành phần chính tạo nên
que thử.
Trong thời gian tới, nhóm sẽ tiếp tục nghiên cứu việc gắn kết hạt vàng nano với các
loại protein hướng đích ứng dụng trong phép chẩn đoán bệnh nhanh. Về lâu dài, mục
tiêu của nhóm là chế tạo và ứng dụng các hạt nano vàng trong chẩn đoán và điều trị
bệnh ung thư.
TS Hà Liên giải thích các hạt vàng ở kích cỡ nano sẽ đóng vai trị là chất chỉ thị màu.
Trước đây, người ta thường dùng hạt latex làm chất chỉ thị màu cho các ứng dụng
tương tự. Tuy nhiên, hạt này có tính ổn định khơng cao bằng vàng. Nhóm nghiên cứu
của TS Liên là nhóm đi tiên phong ở VN trong việc đưa ra ý tưởng và sử dụng hạt
vàng ở lĩnh vực này. Nhờ vào đặc tính trơ về mặt hóa học, khơng độc và có dạng cầu
hồn hảo, các hạt vàng ở kích cỡ nano đặc biệt phù hợp với ứng dụng này. Nhóm
nghiên cứu đã thành cơng trong việc tìm ra kích cỡ, hình dạng và hồn thiện hóa độ
đồng đều của hạt vàng, nâng mật độ quang của dung dịch, tăng tuổi thọ của dung
dịch vàng, sau đó gắn kết với protein và các kháng thể, làm thành phần chính tạo nên
que thử.
Trong thời gian tới, nhóm sẽ tiếp tục nghiên cứu việc gắn kết hạt vàng nano với các
loại protein hướng đích ứng dụng trong phép chẩn đoán bệnh nhanh. Về lâu dài, mục
tiêu của nhóm là chế tạo và ứng dụng các hạt nano vàng trong chẩn đoán và điều trị
bệnh ung thư.
2.3.Ứng dụng của các hạt nano vàng trong cơng nghiệp hóa chất
Từ xưa đến nay, vàng là một kim loại quý hiếm và có
giá trị cao đối với con người. Ngồi mục đích làm đồ
trang sức, vật trang trí,... ngày nay vàng còn được sử
dụng trong các lĩnh vực điện tử và nha khoa
Khi kinh tế thế giới rơi vào suy thoái, vàng đã trở
thành công cụ đầu tư nổi bật trong thế giới tài chính,
Cuối năm 2009, giá vàng trên thị trường quốc tế đã lên
đến 1200 USD/ ounce. Tuy vàng giá trị kinh tế cao như

vậy, nhưng ứng dụng của nó trong cơng nghiệp vẫn rất
được quan tâm, vì những đột phá về công nghệ đã mở ra
cơ hội ứng dụng mới cho loại vật liệu đắt tiền này. Đó là sự ra đời của màng mỏng
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

18


Hạt vàng và các ứng dụng

hay các hạt nano vàng, tuy chỉ sử dụng một lượng cực nhỏ nhưng vẫn có được các
tính chất và độ bền của vàng.
Trước đây, các kim loại quý như platin, bạc thường được sử dụng rộng rãi trong
lĩnh vực xúc tác. Chỉ đến cuối thập niên 1980, vàng mới được quan tâm một cách đặc
biệt. Trong các phản ứng hóa học, vàng có thể thay thế nhiều chất xúc tác quý hiếm.
Các nhà nghiên cứu Nhật Bản và Nam Phi đã chứng minh rằng, vàng có thể làm chất
xúc tác cho q trình oxy hóa khí cacbon monooxit (CO) và q trình hydroclorua
hóa axetylen. Từ đó đến nay, vàng được sử dụng ngày càng nhiều trong lĩnh vực xúc
tác.
Một trong những phản ứng thành cơng nhất có sử dụng xúc tác vàng là q trình
sản xuất mononme vinyl axetat (VAM) - thành phần quan trọng trong hệ nhũ tương
polyme, nhựa và sản phẩm trung gian để sản xuất sơn, keo dán, vải dệt,...
Ngoài ra, vàng cịn được sử dụng trong nhiều q trình sản xuất cơng nghiệp quan
trọng, chẳng hạn q trình oxy hóa có chọn lọc các loại đường, sản xuất metyl
glycolat và phản ứng khí hóa than.
2.4.Ứng dụng trong xử lý mơi trường
Hiện nay, một thách thức lớn về mặt môi trường là tình trạng ơ nhiễm thủy ngân ở
nhiều nơi trên thế giới. Thủy ngân là chất có độc tính cao, thường có mặt trong các
mỏ khống chất trên khắp thế giới. Mỡi năm, có khoảng 150 tấn thủy ngân bị thải
vào khí quyển, trong đó 1/3 là từ khí thải của các lị hơi đốt than. Nhiễm độc thủy

ngân có thể gây ra một số căn bệnh như bệnh alzheimer, chứng tự kỷ,... Cục Bảo vệ
Môi trường Mỹ (EPA) đã đặt ra những giới hạn nghiêm ngặt về phát thải thủy ngân ở
nồi hơi của các nhà máy điện. Nhiệm vụ cấp bách hiện nay là tìm ra giải pháp để
ngăn chặn có hiệu quả sự phát tán thủy ngân vào khí quyển.
Một vấn đề nghiêm trọng khác là tình trạng ngộ độc khí CO. Theo thống kê, mỡi
năm tại Mỹ có hơn 4000 người bị ngộ độc khí CO, trong đó 10% các trường hợp dẫn
đến tử vong.
Theo nghiên cứu của Phịng thí nghiệm Cơng nghệ năng lượng quốc gia Mỹ
(NETL), các hạt nano vàng có thể xúc tác q trình oxy hóa thủy ngân để thu giữ hơi
thủy ngân. Những thí nghiệm quy mơ lớn hiện đang thực hiện tại một số nhà máy
điện của Mỹ.
Các nhà khoa học cũng đã chứng minh rằng, các hạt nano vàng có thể tham gia
phản ứng oxy hóa CO ở nhiệt độ thấp để tạo thành CO 2. Trên thực tế, nhiều nhân
viên cứu hỏa và thợ mỏ đã sử dụng mặt nạ phịng hơi độc có chứa xúc tác nano vàng
để tránh ngộ độc khí CO.
2.5.Ứng dụng trong xử lý nước
Nguồn nước trên thế giới phân bố không đều, ngày càng cạn kiệt và chất lượng
suy giảm do nhiễm mặn hoặc nhiễm các hóa chất như các chất thải cơng nghiệp, các
kim loại nặng, thuốc trừ sâu và các chất hữu cơ halogen hóa. Đó là những hóa chất
phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới và điều này đồng nghĩa với việc hiện nay có hàng
triệu người đang có nguy cơ tiếp xúc với nước uống bị ô nhiễm.
Những năm gần đây, vai trò của các hạt nano vàng đã thu hút được sự quan tâm
đặc biệt. Ngoài khả năng oxy hóa thủy ngân trong các khí thải, các hạt nano vàng cịn
GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

19


Hạt vàng và các ứng dụng

là những chất hấp phụ hiệu quả để loại bỏ một lượng lớn thủy ngân ra khỏi các
nguồn nước.
Một bước đột phá mới đây trong công nghệ xử lý nước là việc phát triển các hạt
nano lưỡng kim vàng - palađi có hoạt tính xúc tác cao, có khả năng phân hủy các hợp
chất hydrocacbon clo hóa, chẳng hạn tri-cloetan (TCE). TCE là chất tẩy dầu mỡ được
dùng trong các ngành công nghiệp điện tử, sản xuất xe ô tô và cũng thường được sử
dụng trong sản xuất hóa chất. Tuy nhiên, TCE ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe
con người, có thể làm tổn thương gan, ảnh hưởng đến thai nhi và gây ung thư.
Ở nhiệt độ phịng và khi có mặt xúc tác palađi, hydro có khả năng phân hủy TCE
và các hợp chất clo hóa trong nước:
CHCI = CCl2 + 4 H2 -> CH3CH3 + 3HCI
Nhưng do giá thành cao nên xúc tác palađi vẫn chưa được sử dụng phổ biến.
Để giải quyết vấn đề này, một nhóm nghiên cứu người Mỹ đã phủ palađi lên các
hạt nano vàng. Mặc dù vàng đắt hơn palađi nhiều nhưng bù lại hợp kim này có khả
năng xúc tác các phản ứng hóa học tốt hơn hai bậc so với palađi. Hơn thế nữa, việc
sử dụng vàng có thể ngăn ngừa được hiện tượng ngộ độc xúc tác.
2.6.Nâng cao hiệu suất pin mặt trời bằng các hạt nano vàng và bạc
Mới đây, các nhà nghiên cứu đến từ đại học công nghệ Swinburne (Úc) cùng các
cộng sự từ Suntech Power Holdings đã công bố phát triển thành công pin mặt trời
cấu trúc kim loại siêu nhỏ băng rộng (broadband nanoplasmonic) hiệu quả nhất thế
giới. Họ đã cải tiến khả năng hoạt động của các tấm pin mặt trời hiện có bằng cách
bổ sung các hạt nano vàng và bạc có bề mặt gồ ghề. Kết quả là hiệu quả khai thác của
pin mặt trời đã tăng đến 8,1%.

Trước đó, một nhóm nghiên cứu tại Trung tâm năng lượng mặt trời tiên tiến VictoriaSuntech (VSASF) đã tiến hành nhúng các hạt nano vàng và bạc thông thường vào
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

20

Hạt vàng và các ứng dụng

các tấm pin mặt trời mỏng do Suntech sản xuất. Các hạt với độ phản chiếu cao đã
làm tăng bước sóng ánh sáng mặt trời hấp thụ, do đó, cải thiện tỉ lệ chuyển đổi từ
photon
sang
electron.
Tuy nhiên, bề mặt gồ ghề của các hạt nano lại có thể phân tán ánh sáng thậm chí cịn
xa hơn vào một dải bước sóng băng rộng. Kết quả thu được cho thấy sự hấp thụ ánh
sáng diễn ra tốt hơn, qua đó làm tăng hiệu suất tổng quát của pin. Các nhà khoa học
hy vọng họ có thể tăng hiệu quả của pin lên ít nhất là 10% cho đến giữa năm nay và
mong muốn "phát triển các tấm pin mặt trời có hiệu suất gấp đơi và chi phí sản xuất
chỉ
cịn
1
nửa
so
với
hiện
nay."
Thêm vào đó, quy trình nhúng hạt nano khá đơn giản và khơng đắt, vì vậy, quy trình
có thể được bổ sung vào dây chuyền sản xuất pin mặt trời có sẵn. Suntech cũng lên
kế hoạch sản xuất hàng loạt các tấm pin mặt trời cải tiến này và dự kiến sẽ tung ra
sản
phẩm
thương
mại
vào
năm
2017.

Bạn có thể tìm hiểu thêm về nghiên cứu trên qua một bài báo được đăng tải trên tạp
chí Nano Letters . Nguồn: Gizmag
2.7. Phương pháp mới chẩn đoán ung thư gan
Ung thư gan là một căn bệnh nghiêm trọng ảnh hưởng tới sức khỏe và sự kéo dài
cuộc sống của người bệnh. Nó có thể làm người bệnh chết trong vịng 6 tháng tính từ
khi phát hiện. Sống lâu hay chóng tùy thuộc rất lớn vào sự phát hiện sớm ra bệnh.
Mới đây các nhà khoa học đã tìm ra một phương pháp mới có thể chẩn đốn sớm ung
thư
gan
bằng
các
hạt
nano
vàng.
Các nhà khoa học Trường đại học Brown (đảo Rhode, Hoa Kỳ) đã sử dụng những hạt
nano vàng có kích thước khoảng 50-60nm (tức là vào khoảng 50-60 triệu mm), được
bao bọc bên ngoài các phân tử nano này một lớp áo polyme gắn đầy điện vi điện cực
1nm có khả năng tích điện cho hạt nano vàng. Khi được tích điện, những hạt này sẽ
gắn chặt với những tế bào ung thư gan và người ta chỉ việc chụp CT dưới hướng dẫn
của hạt vàng là có thể dễ dàng phát hiện ra khối u.
GS. Christoph Rose-Petruck - một nhà hóa học ứng dụng cho biết, với thành tựu này,
chúng ta có thể phát hiện khối ung thư không chỉ là 1cm mà có thể phát hiện được
những khối u nhỏ cỡ khoảng 5mm, tạo cơ hội phát hiện và điều trị ung thư gan sớm,
đạt hiệu quả cao hơn.
2.8 . Nano vàng và ứng dụng thực tiễn
Vàng (Au) là nguyên tố kim loại đứng ở vị trí thứ 79 trong bảng tuần hồn hố học,
có giá trị vơ cùng to lớn trong cuộc sống của con người từ xưa tới nay, được coi là
“Vua của các kim loại”. Ngày nay, khi khoa học cơng nghệ phát triển thì vàng có
thêm ứng dụng mới trong thực tiễn đó là: Nano vàng.
Các phân tử Nano vàng hiện được coi là thiên đường nghiên cứu mới cho các nhà

khoa học. Điều đó được thể hiện rất rõ qua việc hơn 130 nhà khoa học vừa mới đến
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

21


Hạt vàng và các ứng dụng

Paris để tham gia vào nhóm cơng tác ngiên cứu có tên là Au–Nano (Nano–Vàng).
Đây là một tập hợp bao gồm 40 nhóm nghiên cứu thuộc các lĩnh vực khác nhau: sinh
học, hoá học, vật lý và thậm chí có cả đại diện của giới công nghiệp.
Mối quan tâm của các nhà khoa học về ngun tố khơng biến đổi và khơng bị ơxy
hố này đã xuất hiện từ rất lâu: ngành y học cổ truyền Ai Cập, Trung Hoa hay Ấn Độ
đã sử dụng kim loại này để xử lý vết loét trên da hay một số bệnh viêm nhiễm khác.
Nhưng ngày nay, nhờ vào tiến bộ trong lĩnh vực khoa học Nano (Nanoscience),
người ta có thể xác định thêm nhiều đặc tính thú vị khác của kim loại này.
Theo Olivier Pluchery, nhà vật lý học tại viện khoa học Nano (Paris), khi được chia
nhỏ ở trạng thái phân tử có kích thước vài Nanomet, ngun tố này có rất nhiều đặc
tính riêng biệt. Trước tiên chúng sẽ thay đổi màu sắc, chuyển từ màu vàng sang màu
đỏ hoặc tím nhạt. Sự chuyển màu này có được là do trong phân tử Nano vàng khơng
hấp thụ ánh sáng có bước sóng nằm trong vùng quang phổ như các miếng vàng khối
thông
thường.
Nhưng phân tử Nano vàng khơng chỉ có ưu điểm về mặt thẩm mỹ. Trong lĩnh vực
hố học, vàng có rất nhiều ứng dụng đặc biệt. Trong phản ứng hố học, vàng có thể
thay thế nhiều chất xúc tác quý hiếm như: Platin, Paradium, Rhodium…
Hồn tồn bất động ở trạng thái bình thường, vàng là kim loại rất được các nhà kim
hoàn ưa chuộng bởi vì đặc tính khơng bị ơxi hố hay bị mờ. Nhưng ở trạng thái phân
tử Nano, đặc tính này lại thay đổi 180 độ. Từ cuối những năm của thập niên 80 thế kỉ
XX, một nhóm các nhà khoa học Nhật Bản đã chứng minh rằng phân tử vàng ở khích

thước nhỏ hơn 5 Nanomet có thể tham gia phản ứng oxy hoá với Cacbon oxit (CO)
để tạo thành Cacbon dioxít (CO2). Ngồi ra vàng có thể tham gia phản ứng ở nhiệt độ
thấp (đến –700C) trong khi đó một số chất xúc tác như Platin chỉ phản ứng ở nhiệt độ
trên 1000C. Tuy nhiên Cacbon oxít CO là một loại khí độc trong khi đó CO 2 chỉ có
một nhược điểm duy nhất đó là...góp phần làm tăng hiệu ứng nhà kính.
Vì vậy, trên thực tế các nhà sản xuất ơtơ có thể chế tạo các ống khí thải bằng các
phân tử vàng để tránh việc thải khí CO và có thể oxy hố lượng tử nhiên liệu chưa
cháy hết. Để tạo ra Hydro, họ cũng có thể phát triển các loại pin nhiên liệu dành cho
phương tiện giao thơng bằng điện thơng qua một q trình tái tạo Methanol khơng
tạo
khí
CO.
Lĩnh vực khác khơng kém phần ý nghĩa là sinh học và y học. Các phân tử Nano vàng
có đặc tính tự phát nhiệt dưới tác dụng của bức xạ laser. Đặc tính này có thể được sử
dụng luân phiên hay bổ sung cho liệu pháp tia X trong chữa trị một số bệnh ung thư.
Các nhà khoa học tại viện nghiên cứu Max-Planck nghiên cứu sự phá huỷ của các mô
khoẻ mạnh bằng cách sử dụng những viên thuốc trị ung thư bên trong khối u. Để đưa
những chất này vào đúng vị trí, các nhà khoa học đã tạo ra những viên nhộng rất nhỏ
với kích thước vài Nanomet. Vỏ ngoài viên nhộng được cấu tạo bởi nhiều lớp
polyme rất mỏng đặt lên nhau, cho phép chúng vượt qua dễ dàng lớp màng bên ngoài
màng tế bào. Trên bề mặt viên nhộng là những phân tử Nano được sử dụng từ những
nguyên tử vàng và bạc. Khi đã hấp thụ vào những tế bào trong khối u, viên nhộng sẽ
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

22


Hạt vàng và các ứng dụng

di chuyển bằng tia hồng ngoại. Sức nóng này sẽ đẩy những phân tử vàng và bạc di

chuyển khiến viên nhộng vỡ ra và phá vỡ kết cấu những tế bào ác tính. Hiện các
nghiên cứu trên chuột đã chứng minh được tính hiệu quả của công nghệ này.
Ở trạng thái phân tử Nano, vàng cũng có khả năng cố định các nguyên tử sinh học
(kháng nguyên và kháng thể). Vì vậy, các phân tử vàng có thể sử dụng trong rất nhiều
xét
nghiệm
sinh
học
hay
chuẩn
đốn
y
khoa.
Tất cả những ứng dụng trên đây còn cần rất nhiều năm nghiên cứu, kiểm chứng lại,
đặc biệt để phát triển những lý thuyết về Nano vàng. Người ta đã biết cách chế tạo
các phân tử này nhờ vào sự bốc hơi của vàng trong dung dịch vàng ở mơi trường
chân khơng. Ngồi ra cũng có thể tách thành phân tử Nano vàng bằng siêu thanh,
chiếu xạ hay thơng qua phản ứng hố học, rất phù hợp với sản xuất trong công
nghiệp.
2.9.Triển vọng tương lai
Giá trị khoa học của vàng vẫn đang tiếp tục được khám phá. Những thành tựu của
công nghệ nano vàng đang mở ra những hướng nghiên cứu mới đầy thú vị về kim
loại này. Trong những năm gần đây, số lượng các bài báo và cơng trình liên quan đến
việc ứng dụng các hạt nano vàng liên tục tăng và hiện lên đến hàng nghìn cơng trình
mỡi năm. Những nghiên cứu này cũng đã mang lại những thành quả thực tế bước
đầu.
Các nhà khoa học tin rằng, trong tương lai kim loại quý này sẽ có nhiều ứng dụng
hữu ích hơn nữa trong cơng nghiệp hóa chất.
Nguồn: Vusta

GV Đồn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

23


Hạt vàng và các ứng dụng

IV- BÀI HỌC KINH NGHIỆM :
- Trước đây khi dạy mơn Hố học ở trường Phổ thơng thì người giáo viên chỉ
chú trọng đến việc truyền thụ kiến thức. Ngày nay, ngoài việc truyền thụ kiến
thức, người giáo viên cịn có trách nhiệm lồng ghép, liên hệ và hướng dẫn hoạt
động ngoại khóa với mục đích giáo dục hướng tới sự hồn thiện ở học sinh cả
về “TRÍ THỨC” lẫn “ĐẠO ĐỨC” ý thức trách nhiệm của con người với môi
trường, đạo lý môi trường toàn cầu và sự phát triển bền vững.
- Giáo viên đứng lớp thêm tự tin, tiết học gây sự hứng thú học sinh.
V- KẾT LUẬN:
Mục đích cuối cùng là trang bị cho học sinh những kiến thức cần thiết của các
ngun tố kim loại về tính chất hóa học , vai trò của kim loại với sức khỏe , với sự
phát triển kinh tế, khoa học kỉ thuật và giáo dục cho học sinh biện pháp bảo vệ môi
trường và tài nguyên của đất nước.

GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

24


Hạt vàng và các ứng dụng

Tài liệu tham khảo
Tài liệu Tiếng Việt:

Nguyễn Đình Phúc và Lê Thanh Hịa (2008). Virus Epstein-Barr gây ung thư vòm
mũi họng và một số phương pháp hiện đại ứng dụng trong chẩn đoán. Tổng quan.
Tạp chí Cơng nghệ Sinh học, 6(2): tr.1-18.
Cơng nghệ nano. Vi.wikipedia.org
/>Cơng nghệ nano và những ứng dụng trong thực tiễn
www.prt.vn/upload/Nghiencuu/Congnghenanovaungdung.doc
Một số trang web:
[1] />[2] />
quang-nhiet.html
[3] o/baiviet/984
[4] />[5] />DBID=1&LNGID=1&TMID=84&FID=468&PID=1436
[6] />
GV Đoàn Thị Thúy Liễu - Trường THPT Trấn Biên

25