Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh gây hại của bệnh đốm nâu (neoscytalidium dimidiatum) hại thanh long và biện pháp phòng trừ bằng thuốc bảo vệ thực vật tại bình thuận
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.46 MB, 102 trang )
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
VŨ THỊ KIM THANH
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH
HỌC, PHÁT SINH GÂY HẠI CỦA BỆNH
ĐỐM NÂU (NEOSCYTALIDIUM
DIMIDIATUM) HẠI THANH LONG VÀ BIỆN
PHÁP PHÒNG TRỪ
BẰNG THUỐC BẢO VỆ THỰC VẬT TẠI BÌNH THUẬN
Chuyên ngành:
Bảo vệ thực vật
Mã số:
60 62 01 12
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Phạm Thị Vượng
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan một số kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn đã
được sự đồng ý cho phép của chủ nhiệm đề tài và các thành viên trong nhóm
nghiên cứu mà tơi có tham gia. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận
văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được
cám ơn, các thơng tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng
Tác giả luận văn
Vũ Thị Kim Thanh
i
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trìng học tập và nghiên cứu tại Viện Khoa Học Nông Nghiệp Việt
Nam, tôi luôn nhận được sự quan tâm dạy dỗ và chỉ bảo ân cần của các thầy giáo, cô
giáo, sự ủng hộ, động viên và giúp đỡ nhiệt tình của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp.
Nhân dịp này, tôi xin được bày tỏ sự chân thành cảm ơn tới PGS.TS. Phạm
Thị Vượng-nguyên Viện trưởng Viện BVTV, người hướng dẫn khoa học và tạo mọi
điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình thực hiện và hồn thành luận văn.
Tơi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Đốc, Ban đào tạo Sau đại học,
các Giáo sư, Tiến sĩ hợp tác giảng dạy tại Ban Sau đại học, toàn thể cán
bộ Viện Khoa Học Nông Nghiệp Việt Nam
Xin cảm ơn, Bộ môn Thuốc và cỏ dại, Bộ môn Bệnh cây của Viện Bảo Vệ Thực
Vật, Chi cục Bảo Vệ Thực Vật Tỉnh Bình Thuận, Lãnh đạo các phịng ban và các hộ nơng
dân trồng thanh long ở hai huyện Hàm Thuận Nam, Hàm Thuận Bắc của tỉnh Bình Thuận
đã giúp đỡ tơi trong việc điều tra nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
Trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn, do điều kiện hạn chế về
thời gian, nhân lực, tài chính và đối tượng nghiên cứu của luận văn cịn mới nên
khơng tránh khỏi thiếu sót. Tơi kính mong nhận được những ý kiến đóng góp
q báu của các thầy cơ giáo, các nhà khoa học và bạn bè đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2016
Tác giả luận văn
Vũ Thị Kim Thanh
ii
MỤC LỤC
Lời cam đoan................................................................................................................................... i
Lời cảm ơn....................................................................................................................................... ii
Mục lục.............................................................................................................................................. iii
Danh mục chữ viết tắt................................................................................................................ v
Danh mục bảng............................................................................................................................. vi
Danh mục hình........................................................................................................................... viii
Trích yếu luận văn....................................................................................................................... ix
Thesis abstract............................................................................................................................. xi
Phần 1. Mở đầu.............................................................................................................................. 1
1.1.
Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................ 1
1.2.
Mục tiêu và yêu cầu của đề tài.............................................................................. 2
1.2.1.
Mục tiêu.............................................................................................................................. 2
1.2.2.
Yêu cầu............................................................................................................................... 2
1.3.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài........................................................ 2
1.3.1.
Ý nghĩa khoa học.......................................................................................................... 2
1.3.2.
Ý nghĩa thực tiễn........................................................................................................... 2
1.4.
Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................... 3
1.4.1.
Đối tượng nghiên cứu................................................................................................ 3
1.4.2.
Thời gian và địa điểm nghiên cứu....................................................................... 3
Phần 2. Tổng quan tài liệu....................................................................................................... 4
2.1.
Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu............................................................... 4
2.2.
Một số kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài . 4
2.2.1.
Nghiên cứu về bệnh đốm nâu hại thanh long và biện pháp phịng trừ ở
nước ngồi...................................................................................................................... 5
2.2.2.
Nghiên cứu về bệnh đốm nâu hại thanh long và biện pháp phòng trừ ở
trong nước..................................................................................................................... 12
Phần 3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu............................................................ 26
3.1.
Địa điểm nghiên cứu................................................................................................ 26
3.2.
Đối tượng và vật liệu nghiên cứu..................................................................... 26
3.2.1.
Đối tượng nghiên cứu............................................................................................. 26
3.2.2.
Vật liệu ngiên cứu...................................................................................................... 26
3.3.
Nội dung nghiên cứu............................................................................................... 27
iii
3.3.1.
Điều tra, xác định thành phần bệnh hại thanh long, vai trò của bệnh đốm nâu
(Neoscytalidium dimidiatum) trong sản xuất thanh long tại Bình Thuận 27
3.3.2.
Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại của bệnh đốm
nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại thanh long.................................... 27
3.3.3. Nghiên cứu biện pháp phòng trừ tổng hợp bệnh đốm nâu................27
3.4.
Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 28
3.4.1.
Phương pháp điều tra, xác định thành phần bệnh hại thanh long, vai trò
của bệnh đốm nâu trong sản xuất thanh long tại Bình Thuận..........28
3.4.2.
Phương pháp nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại
của bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại thanh long.. .29
3.4.3.
Biện pháp phòng trừ tổng hợp bệnh đốm nâu
3.4.4.
Phương pháp xử lý số liệu................................................................................... 35
Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận..................................................................... 36
4.1.
Thành phần bệnh hại và tác hại của bệnh đốm nâu (Neoscytalidium
dimidiatum) trong sản xuất thanh long tại bình thuận..........................36
4.1.1.
Thành phần và mức độ phổ biến của các bệnh hại chính trên cây thanh long
36
4.1.2.
Tác hại của bệnh đốm nâu trên cây thanh long tại Bình Thuận.......37
4.2.
Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại của bệnh đốm
nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại cây thanh long........................... 42
4.2.1.
Đặc điểm sinh học của nấm Neoscytalidium dimidiatum....................42
4.2.2.
Ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến sự phát sinh, gây hại của bệnh
đốm nâu Neoscytalidium dimidiatum trên thanh long.......................... 45
4.3.
Biện pháp phòng trừ tổng hợp bệnh đốm nâu.......................................... 50
4.3.1.
Hiệu quả phòng trừ bệnh đốm nâu thanh long của biện pháp kỹ thuật
canh tác........................................................................................................................... 50
4.3.2.
Hiệu quả phịng trừ bệnh đốm nâu bằng thuốc BVTV hố học ........51
4.3.3.
Hiệu quả phòng trừ bệnh đốm nâu(Neoscytalidium dimidiatum) bằng chế
phẩm sinh học MXA- 8............................................................................................ 59
Phần 5. Kết luận và kiến nghị.............................................................................................. 66
5.1.
Kết luận............................................................................................................................ 66
5.2.
Kiến nghị......................................................................................................................... 66
Tài liệu tham khảo...................................................................................................................... 68
iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Nghĩa tiếng Việt
BVTV
: Bảo vệ thực vật
QCVN 01-38:2010/BNNPTNT
: Quy chuẩn Việt Nam 01-38:2010/Bộ
nông nghiệp và phát triển nông thôn
CT
: Công thức
TQND
: Tập quán nông dân
TSXH
: Tần suất xuất hiện
VSV
: Vi sinh vật
ĐC
: Đối chứng
CSB
: Chỉ số bênh
TLB
: Tỷ lệ bệnh
Ctv
: Cộng tác viên
HTB
: Hàm Thuận Bắc
HTN
: Hàm Thuận Nam
HTX
: Hợp tác xã
v
DANH MỤC BẢNG
Bảng 4.1. Thành phần và mức độ phổ biến của bệnh hại trên cây thanh long tại
Tỉnh Bình Thuận năm 2015.............................................................................. 36
Bảng 4.2. So sánh diễn biến bệnh đốm nâu trên địa bàn Tỉnh qua từng tháng trong
năm 2015 và cùng kỳ 2014............................................................................... 39
Bảng 4.3. Diện tích nhiễm bệnh đốm nâu 6 tháng đầu năm 2015 và 2016 . .40
Bảng 4.4. Ảnh hưởng của bệnh đốm nâu đến giá thành và chất lượng quả thanh long
42
Bảng 4.5. Sự phát triển của nấm Neoscytalidium dimidiatum trên các môi trường
o
dinh dưỡng khác nhau ở điều kiện 28 C................................................ 43
Bảng 4.6. Thí nghiệm ảnh hưởng của pH mơi trường ni cấy đến sự phát triển và
sinh bào tử của nấm Neoscytalidium dimidiatum.............................. 44
Bảng 4.7. Ảnh hưởng của điều kiện nhiệt độ đến sự phát triển của nấm đốm trắng
hại thanh long Neoscytalidium dimidiatum............................................ 44
Bảng 4.8. Diễn biến bệnh đốm nâu hại cành thanh long tại hai huyện Hàm Thuận
Bắc và Hàm Thuận Nam.................................................................................... 45
Bảng 4.9. Diễn biến bệnh đốm nâu trên quả qua 5 lứa trái vụ chính và trái vụ
46
Bảng 4.10. Diễn biến bệnh đốm nâu trên hai giống thanh long qua các tháng điều tra
..............................................................................................................................................47
Bảng 4.11. Diễn biến bệnh đốm nâu trên các năm tuổi thanh long qua các tháng
điều tra........................................................................................................................ 49
Bảng 4.12. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành, tạo tán đến bệnh đốm nâu trên
Thanh Long.............................................................................................................. 50
Bảng 4.14. Hiệu quả của biện pháp cắt tỉa, vệ sinh vườn quả thanh long. 51
Bảng 4.16. Hiệu lực của một số hoạt chất đối với sự phát triển của nấm
Neoscytalidium dimidiatum trên môi trường PDA............................. 52
Bảng 4.17. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết
hợp với phân bón lá trong phịng trừ bệnh đốm nâu hại cành thanh long
..........................................................................................................................53
Bảng 4.18. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết
hợp với phân bón lá trong phòng trừ bệnh đốm nâu hại quả thanh long 54
Bảng 4.19. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết
hợp với phân bón lá trong phịng trừ bệnh đốm nâu hại cành thanh long
(Chính vụ, Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận tháng 8-9/ 2015)..............55
vi
Bảng 4.20. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết hợp
với phân bón lá trong phịng trừ bệnh đốm nâu hại quả thanh long
(Chính vụ, Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận, tháng 8-9/2015)..............56
Bảng 4.21. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết
hợp với phân phịng bón lá trong trừ bệnh đốm nâu hại cành thanh long
(trái vụ, Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận, tháng 1-2/2016)
57
Bảng 4.22. Hiệu lực của một số thuốc bảo vệ thực vật sử dụng đơn lẻ và khi kết
hợp với phân bón lá trong phịng trừ bệnh đốm nâu hại quả thanh long
(trái vụ, Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận, tháng 1-2/2016)
58
Bảng 4.23. Hiệu lực của chế phẩm MXA-8 khi kết hợp với phân bón lá và một số
hỗn hợp khác trong phòng trừ bệnh đốm nâu hại cành thanh long
........................................................................................................................................ 59
Bảng 4.24. Hiệu lực của một số chế phẩm sinh học khi kết hợp với phân bón lá và
một số hỗn hợp khác trong phòng trừ bệnh đốm nâu hại quả thanh long
trên một lứa quả.................................................................................................... 60
Bảng 4.25. Kết quả đánh giá năng suất và hiệu quả kinh tế mô hình ứng dụng chế
phẩm sinh học MXA-8 trên vườn thanh long ruột đỏ 6 năm tuổi (HTX
Thanh long hữu cơ Phú Hội, Xã Hàm Hiệp, Huyện Hàm Thuận Bắc,
Tỉnh Bình Thuận- Chính vụ )........................................................................... 61
Bảng 4.26. Kết quả đánh giá năng suất và hiệu quả kinh tế mơ hình ứng dụng chế
phẩm sinh học MXA-8 trên vườn thanh long ruột đỏ 6 năm tuổi (HTX
Thanh long hữu cơ Phú Hội, Xã Hàm Hiệp, Huyện Hàm Thuận Bắc,
Tỉnh Bình Thuận- trái vụ).................................................................................. 63
Bảng 4.27. Ảnh hưởng của chế phẩm sinh học đến năng suất và hiệu quả kinh tế
trên Thanh Long ruột đỏ 2 năm tuổi (HTX Thanh long hữu cơ Phú Hội,
Xã Hàm Hiệp, Huyện Hàm Thuận Bắc, Tỉnh Bình Thuận- Chính vụ )
........................................................................................................................................ 64
Bảng 4.28. Ảnh hưởng của chế phẩm sinh học đến năng suất và hiệu quả kinh tế
trên Thanh Long ruột đỏ 2 năm tuổi (HTX Thanh long hữu cơ Phú Hội,
Xã Hàm Hiệp, Huyện Hàm Thuận Bắc, Tỉnh Bình Thuận- trái vụ )
........................................................................................................................................ 65
vii
DANH MỤC HÌNH
Hình 4.1. Hình ảnh một số bệnh hại quan trọng hại thanh long......................37
Hình 4.2. Bệnh đốm nâu thanh long( Neoscytalidium dimidiatum)................38
Hình 4. 3. Ảnh hưởng của điều kiện thời tiết đến bệnh đốm nâu hại thanh long
tại Bình Thuận, năm 2015................................................................................. 49
Hình 4.4. Hình ảnh thí nghiệm quản lý bệnh đốm nâu thanh long tại Bình Thuận
60
Hình 4.5. Ảnh hưởng của chế phẩm sinh học MXA-8 năng suất và hiệu quả
kinh tế trên thanh long....................................................................................... 62
viii
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
Tên tác giả: Vũ Thị Kim Thanh
Tên Luận văn: “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh gây hại
của bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại Thanh Long và biện
pháp phòng trừ bằng thuốc bảo vệ thực vật tại Bình Thuận”
Ngành: Bảo vệ thực vật
Mã số: 60.62.01.12
Tên cơ sở đào tạo: Viện Khoa Học Nông nghiệp
Việt Nam Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu được một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại của
bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) trên thanh long, từ đó đề xuất
biện pháp phòng chống bệnh theo hướng sử dụng hiệu quả thuốc BVTV,
hạn chế sự gây hại của chúng cho sản xuất, đóng góp tư liệu hướng tới
xây dựng biện pháp phịng trừ tổng hợp hiệu quả, bền vững.
Phương pháp nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là bệnh đốm nâu(Neoscytalidium dimidiatum)và
biện pháp phòng trừ tổng hợp bệnh đốm nâu trên cây thanh long tại tỉnh Bình Thuận.
Phương pháp điều tra thành phần bệnh hại và diễn biến được thực hiện
theo Quy chuẩn Việt Nam QCVN 01-38:2010/BNNPTNT và phương pháp nghiên
cứu Bảo vệ thực vật của Viện Bảo vệ thực vật. Các đặc điểm sinh học, sinh thái
học được nghiên cứu theo phương pháp nghiên cứu của Viện bảo vệ thực
vật.Tất cả các thử nghiệm để ứng dụng trong phòng trừ sâu bệnh hại bằng biện
pháp sinh học, hóa học... các giải pháp khoa học trong thâm canh cây thanh
long, được bố trí theo diện rộng, diện hẹp theo tiêu quy chuẩn kỹ thuật quốc gia
về khảo nghiệm thuốc trên đồng ruộng của Cục BVTV ban hành.
Kết quả chính và kết luận
Có 7 lồi bệnh gây hại trên thanh long tại tỉnh Bình Thuận, bệnh đốm nâu (N.
dimidiatum ) là bệnh phổ biến và gây hại quan trọng bậc nhất, bệnh gây hại trên tất cả
các bộ phận của cây và gây ảnh hưởng tới chất lượng và giá thành của quả thanh long.
Bệnh phát sinh, phát triển và gây hại nghiêm trọng trong điều kiện nhiệt độ cao từ trên
0
28 - 35 C và ẩm độ cao, lượng mưa lớn ở tỉnh Bình Thuận từ tháng 6-tháng 9. Các biện
pháp cắt tỉa, bón phân theo quy trình có tác dụng hạn chế sự phát sinh, phát triển của
bệnh đốm nâu. Biện pháp sử dụng thuốc hóa học, kết hợp với chất bám dính, giảm ảnh
ix
hưởng của mưa lớn đã có hiệu quả phịng trừ bệnh; Hoạt chất Mancozeb có
hiệu lực phịng trừ cao nhất, khi kết hợp với TB888 và rỉ đường hiệu lực của
thuốc đã tăng cao hơn so với việc sử dụng thuốc đơn thuần ở cả hai vụ
chính và trái vụ. Mơ hình sử dụng chế phẩm sinh học ( 2 lần MXA-8/ lứa quả)
trên thanh long ruột đỏ 6 năm tuổi và 2 năm tuổi: ở chính vụ và trái vụ đều có
tỷ lệ thanh long loại 1đạt cao và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn đối chứng.
x
THESIS ABSTRACT
Master candidate: Vu Thi Kim Thanh
Thesis title: “Study some biological characteristics, harm incurred by
brown spot (Neoscytalidium dimidiatum) on dragon fruit and damage
control measures by pesticide in Binh Thuan”
Major: Plant protection
Code: 60.62.01.12
Educational organization: Vietnam Academy of Agricultural sciences
Research objectives:
Study some biological characteristics, arisen issues and damage caused
by brown spot (Neoscytalidium dimidiatum) on dragon fruit, hence recommend
prevention measures via effectively using pesticide and restricting its negative
impact on production so as to contribute instructive materials to building
integrated, efficient and sustainable prevention measures.
Materials and Methods
Subjects of research include brown spot (Neoscytalidium dimidiatum)
on dragon fruits in Binh Thuan province and integrated control measures.
The method of surveying the patterns/elements of the disease and its progress is
applied in accordance with the QCVN 01-38:2010/BNNPTNT and the research
methodology on plant protection by the Institute of plant protection. Biological and
ecological characteristics are studied in conformity with the research methodology on
plant protection by the Institute of plant protection. Experiments applied to prevent pestcausing damage by biological, chemical and scientific measures when planting dragon
fruits were conducted on large scale or small scale as provided in the QCVN on basic
standard for pesticide field trials issued by the Plant Protection Authority.
Main findings and conclusions
There are 7 species harming dragon fruits in Binh Thuan province, of which brown
spot (Neoscytalidium dimidiatum) is a popular disease and among the most harmful
ones. It damages all parts of the dragon fruit plants and negatively affects the quality as
well as the price of dragon fruit products. It occurs, develops and cause serious damage
0
at the temperature of 28 - 35 C and conditions of high humidity and rainfall in Binh Thuan
from June to September. Pruning and processed fertilizing measures could limit the
growth and expansion of the disease. Using chemicals in
xi
combination with an adhesive could help reduce the impact of heavy rainfall
and increase preventive effect. Mancozeb is considered as the most effective
in preventing the disease especially when combined with TB888 and efficacy,
which is more effective than using itself in both main and off-season. Models
using probiotics (2 times MXA-8 / group performance) on the 6 year old and 2
year old red flesh dragon fruits in both season and off-season indicate more
economically efficient rates and produce more type I dragon fruits.
xii
PHẦN I. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Thanh long là một trong những cây ăn quả dễ trồng và mang lại hiệu quả
kinh tế cao cho người sản xuất so với các loại cây trồng khác ở nước ta, góp
phần giải quyết việc làm và tạo thu nhập cao cho người trồng thanh long không
chỉ riêng ở tỉnh Bình Thuận mà cịn ở một số tỉnh khác trong cả nước. Hiện nay,
Thanh long được trồng tập trung chủ yếu ở 3 tỉnh tỉnh Bình Thuận, Long An và
Tiền Giang, với tổng diện tích 33.628ha, trong đó tập trung chủ yếu ở tỉnh Bình
Thuận 24.023 ha, Long An 5.408ha và Tiền Giang 4.200ha và rải rác ở một số tỉnh
khác. Tuy nhiên, trong những năm gần đây cây thanh long bị nhiều đối tượng
sâu bệnh tấn công và gây hại như bệnh thán thư, thối quả, thối cành và đặc biệt
là bệnh đốm nâu gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất, chất lượng quả, ảnh
hưởng lớn đến tiêu thụ nội địa và xuất khẩu. Tính đến đầu năm 2012, diện tích
trồng thanh long của Long An là 1.478,52 ha; tỷ lệ vườn bị nhiễm bệnh chiếm
khoảng 10%. Đến giữa năm 2012, diện tính trồng thanh long đã lên đến 2.150 ha
và có khoảng 860 ha bị nhiễm bệnh rải rác (chiếm 40%). Theo báo cáo chỉ đạo
phòng chống bệnh đốm nâu hại thanh long mới nhất của Chi Cục bảo vệ thực
vật tỉnh Bình Thuận 8/2014, diện tích trồng thanh long của Bình Thuận là 24.023
ha; diện tích bị nhiễm bệnh là 10.385 ha trong đó diện tích nhiễm nhẹ là 5.535 ha,
trung bình là 3.566 ha và nặng là 1.284 ha.
Bệnh
đốm
nâu
do
nấm
Neoscytalidium
dimidiatum
(thuộc
họ
Botryosphaeriaceae; bộ Botryosphaeriales; lớp nấm túi Ascomycetes) gây ra. Hiện
tại tình trạng bệnh đang diễn biến rất phức tạp, lây lan nhanh trên diện rộng, phát
triển mạnh vào mùa mưa. Ở một số vườn thanh long mới trồng, bệnh đã xuất hiện
trên cành với tỷ lệ bệnh dao động từ 1-5%. Trên một số vườn thanh long kinh doanh,
bệnh nặng hơn với tỷ lệ bệnh dao động từ 10-50%. Bệnh phát triển mạnh trên cành
non và trên quả gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng sản
phẩm. Khi bị bệnh xâm nhập, vỏ quả thanh long bị các vết đốm gây mất mỹ quan và
rất khó tiêu thụ. Do diện tích trồng thanh long tăng nhanh chóng trong thời gian
ngắn, đầu tư thâm canh cao nhưng không áp dụng hợp lý các biện pháp quản lý
dịch hại tổng hợp theo hướng bền vững đã tạo điều kiện cho sâu bệnh gia tăng, đặc
biệt là các bệnh hại trên thanh long phát sinh gây hại, lây lan nhanh rất khó kiểm
sốt. Để có cơ sở nhằm kiểm soát và áp dụng các biện
1
pháp phịng trừ hợp lí bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại
thanh long tại Bình Thuận, việc tiến hành đề tài “Nghiên cứu một số đặc
điểm sinh học, phát sinh gây hại của bệnh đốm nâu (Neoscytalidium
dimidiatum) hại Thanh Long và biện pháp phòng trừ bằng thuốc bảo vệ
thực vật tại Bình Thuận” là rất cần thiết và cấp bách.
1.2. MỤC TIÊU VÀ YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI
1.2.1. Mục tiêu
Nắm được một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại của bệnh đốm
nâu (Neoscytalidium dimidiatum) trên thanh long tại Bình Thuận. Trên cơ sở
đó, đề xuất một số biện pháp phịng trừ bằng chế phẩm sinh học và hố học
theo hướng sử dụng an toàn, hiệu quả thuốc bảo vệ thực vật, góp phần hạn
chế sự gây hại, đảm bảo sản xuất thanh long an toàn và bền vững.
1.2.2. Yêu cầu
- Xác định thành phần bệnh hại thanh long và vai trò của bệnh
đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) trong sản xuất thanh long.
- Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, phát sinh, gây hại của
bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum).
- Nghiên cứu và đề xuất biện pháp phòng trừ tổng hợp bệnh
đốm nâu theo hướng sử dụng an toàn, hiệu quả thuốc BVTV.
1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.3.1. Ý nghĩa khoa học
- Cung cấp những dẫn liệu về thành phần bệnh hại cây thanh long và xác
định lồi có vai trị gây hại chủ yếu cho sản xuất thanh long tại Bình Thuận.
- Cung cấp những dẫn liệu cơ bản về đặc điểm sinh học, phát
sinh, gây hại của bệnh đốm nâu(Neoscytalidium dimidiatum) hại
thanh long cho khoa học và phục vụ sản xuất.
1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần bổ xung những hiểu biết về bệnh đốm
nâu hại thanh long trong điều kiện sinh thái và hệ thống canh tác thanh long
ở tỉnh Bình Thuận, đề xuất biện pháp phịng chống bệnh theo hướng sử dụng
hiệu quả thuốc BVTV, hạn chế sự gây hại của chúng cho sản xuất, đóng góp tư
liệu hướng tới xây dựng biện pháp phịng trừ tổng hợp hiệu quả, bền vững.
2
1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nấm gây bệnh đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) và một
số bệnh hại trên cây thanh long.
- Một số thuốc hoá học và chế phẩm sinh học phòng trừ bệnh
đốm nâu (Neoscytalidium dimidiatum) hại thanh long tại Bình Thuận.
1.4.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Đề tài được tiến hành từ năm tháng 3/2015 đến 12/ 2016.
Đề tài được thực hiện tại tỉnh Bình Thuận và Viện BVTV.
3
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU
Cây thanh long là cây dễ trồng, cho thu nhập cao, chính vì thế thời gian
qua, diện tích trồng thanh long tăng nhanh, lan rộng ở nhiều tỉnh, thành phố.
Năm 2013, ngành rau quả nước ta đã gia nhập câu lạc bộ xuất khẩu "tỷ USD",
trong đó thanh long đóng vai trị rất lớn trong xuất khẩu trái cây của Việt Nam.
Bên cạnh Việt Nam, một số quốc gia và vùng lãnh thổ cũng bắt đầu xúc tiến
trồng thanh long, đáng chú ý, Ðài Loan đã có thể xử lý để thanh long ra hoa, trái
suốt năm và Trung Quốc đã triển khai trồng khoảng 20 nghìn ha thanh long.
Mặt khác, việc mở rộng diện tích thanh long ồ ạt, không theo quy hoạch
như hiện nay đã phát sinh nhiều rủi ro như: dịch bệnh phát tán nhanh, ảnh
hưởng môi trường, ảnh hưởng chất lượng trái và cũng đồng nghĩa ảnh
hưởng giá trị xuất khẩu. Một trong các dịch bệnh quan trọng nhất đã và đang
ảnh hưởng đến sản xuất thanh long của Việt Nam là bệnh đốm nâu/đốm
trắng/bệnh tắc kè (N. dimidiatum) đã bùng phát và gây hại nghiêm trọng trên
cây thanh long tại tỉnh Bình Thuận, làm giảm năng suất, chất lượng của
thanh. Mặc dù, các cơ quan chức năng và nhân dân đã dùng các biện pháp
phòng trừ bệnh hại này, nhưng hiệu quả phịng trừ khơng cao do chưa dùng
đúng thuốc và phịng trừ chưa đúng thời điểm. Điều đó đã làm giảm hiệu quả
kinh tế, ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ người
lao động. Các cơng trình nghiên cứu về bệnh đốm nâu (N. dimidiatum) trên
cây thanh long ở nước ta chưa nhiều, chưa thực sự đầy đủ để làm cơ sở
khoa học đề xuất các biện pháp phịng trừ chúng một cách có hiệu quả.
Xuất phát từ luận điểm cơ bản trên và yêu cầu của sản xuất hiện nay và
lâu dài, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài theo trình tự qua các bước: Điều
tra thu thập, xác định thành phần, vai trò gây hại của bệnh đốm nâu ở các
vườn thanh long. Đi sâu tìm hiểu đặc điểm sinh học và phát sinh, gây hại của
bệnh đốm nâu dưới tác động của một số yếu tố sinh thái; Thử nghiệm và
phát triển các biện pháp phịng chống có hiệu quả, thích hợp với điều kiện
sinh thái vùng sản xuất thanh long tại Bình Thuận.
2.2. MỘT SỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
4
2.2.1. Nghiên cứu về bệnh đốm nâu hại thanh long và biện pháp
phịng trừ ở nước ngồi
2.2.1.1. Những nghiên cứu về bệnh hại cây thanh long
Cây Thanh long (Hylocereus spp.), cịn gọi là Pitahaya, thuộc họ xương
rồng leo (Cactaceae), có nguồn gốc từ vùng bán sa mạc, nhiệt đới nóng Châu Mỹ
la tin (Crane and Balerdi, 2005). Nhiều loài thanh long được tìm thấy tại Mexico,
Colombia, CostaRica và Nicaragoa. Cây thanh long được người Pháp trồng tại
Việt nam từ khoảng ít nhất 100 năm nay (Luders and McMahon, 2006). Cây cịn
được trồng ở vùng sa mạc Isarael, phía Bắc Teritory và một số vùng bang
Queensland, Úc. Cây thanh long thường được trồng tại các vùng đất khô, đặc
biệt những vùng đất giàu dinh dưỡng hữu cơ. Hiện nay, cây thanh long được
trồng nhiều tại các vùng nhiệt đới và rất nổi tiếng tại các nước vùng Đông Nam
Á, đặc biệt là Việt nam, nước có thị trường xuất khẩu thanh long lớn so với các
nước khác trong vùng. Một số nước khác trồng thanh long như Đài Loan, Thái
Lan, Phillippines, Srilanka và Malaysia.
Tại Sarawak, các nghiên cứu cho thấy phần thân giả non của cây thường bị
các loài vi khuẩn và nấm gây hại. Quả thanh long thường bị nấm xâm nhiễm và gây
hại cả ở giai đoạn vườn sản xuất và sau thu hoạch và là vấn đề về thương phẩm đối
với người trồng thanh long. Trên thân giả thanh long thường ghi nhận bệnh vi khuẩn
do Erwinia spp., các bệnh nấm do Phomopsis sp., Pestalotiopsis sp., Cladosporium
sp.,
Fusarium
spp.,
Colletotrichum
gloeosporioides,
Botryosphaeria
sp.
và
Curvularia spp. gây ra. Trên quả thanh long ngoài vườn sản xuất thường ghi nhận
sự gây hại của các loài nấm như Colletotrichum gloeosporioides, Curvularia spp. và
ở giai đoạn sau thu hoạch các loài nấm như Colletotrichum, Curvularia và Fusarium
gây hại (By Dr. Lily Eng).
Các nhà khoa học trên thế giới đã cho thấy cây thanh long ruột đỏ và ruột
vàng bị nhiều loại VSV ký sinh, tấn công và gây hại. Các nghiên cứu từ lâu đã
xác định rằng một số loài nấm gây một số bệnh cho thanh long như: thán thư và
thối Alternaria sp., Ascochyta sp., Aspergillus sp., Bipolaris cactivora,
Botryosphaeria dothidae, Capnodium sp., Colletotrichum gloeosporioides,
Dothiorella sp., Fusarium sp., Gloeosporium agaves, Macssonina agaves,
Phytophthora sp. và Sphaceloma sp. (FAO, 2004; Sijam et al., 2008; Paull, 2007;
Taba et al., 2006, 2007). Tại Peninsular, Malaysia, một số nấm như Bipolaris sp.,
Botryosphaeria sp., C. gloeosporoides và Monilinia sp., đã tấn công và gây các
5
bệnh thối thân và quả, đốm nâu quả thanh long, gây thiệt hại từ 15 đến 30% năng
suất và chất lượng thương phẩm (Masyahit et al., 2008, 2009). Các kiến thức cơ bản
về sinh học của tác nhân gây bệnh như sự sinh trưởng, phát triển liên quan đến các
yếu tố mơi trường rất hữu ích trong sự phát triển chiến lược bền vững quản lý dịch
hại (Xu et al., 2001). Việc biết được chính xác các điều kiện mơi trường khi VSV xâm
nhiễm và phát triển thành dịch hại là rất cần thiết để xác định rõ thời gian phun
thuốc phòng trừ bệnh và tiến hành các phương pháp khác nhau để phòng trừ bệnh
(Percich et al., 1997). Masayahit et al. (2009) cho rằng các loài nấm Bipolaris sp.,
Botryosphaeria sp., C. gloeosporoides và Monilinia sp. bị hạn chế phát triển và gây
0
hại khi nhiệt độ ở 35 C, pH ≤ 4 hoặc ≥ 10. Ở nồng độ muối 100 ppm, nấm Bipolaris
sp. gây bệnh thối thân và thối quả khơng thể phát triển sau 4 đến 6 ngày thí nghiệm.
Trong điều kiện phịng thí nghiệm, vi khuẩn Bukholderia multivoral có tác dụng hạn
chế sự sinh trưởng của nấm Bipolaris sp., Botryosphaeria sp., C. gloeosporoides,
trong khi nấm Monilinia sp. bị hạn chế do vi khuẩn B. multivoral và B. cepacia.
Những kết quả này giúp cho việc kết hợp các yếu tố mơi trường có thay đổi sẽ hạn
chế được tác hại của bệnh trên vườn sản xuất và trong bảo quản quả thanh long sau
thu hoạch.
2.2.1.2. Những nghiên cứu về bệnh đốm nâu hại Thanh long
* Nghiên cứu đặc điểm sinh học và sự tồn tại của nấm
Tháng 6 năm 2011, một loại bệnh mới trên thanh long có triệu chứng là
các đốm nhỏ màu nâu đỏ nhạt, dạng đều trên thân được phát hiện tại thành
phố Conghua và Yunfu, tỉnh Quảng Đông, nơi là một trong những tỉnh trồng
nhiều thanh long tại Trung Quốc. Vết bệnh tiếp tục phát triển và hình thành
nên những đốm lớn trên thân. Kết quả phân lập, sử dụng phương pháp sinh
học phân tử để xác định nguyên nhân gây bệnh, lây bệnh trở lại theo nguyên
tắc Koch đã chứng minh rằng bệnh mới tại Conghua và Yunfu do nấm
Neoscytalidium dimidiatum gây ra (Lan and He, 2012).
Nấm Neoscytalidium dimidiatum, cịn có các tên khác như
Fusicoccum dimidiatum, Torula dimidiata, Scytalidium dimidiatum,
Hendersonula toruloidea (Crous et al., 2006).
Hiện nay trên thế giới có rất ít báo cáo ghi nhận nấm N. dimidiatum tấn
công trên cây thanh long. Gần đây, theo báo cáo của Chuang et al. (2012) tại Đài
Loan vào năm 2009-2010 đã bắt đầu xuất hiện bệnh loét (canker) do nấm N.
dimidiatum gây ra trên cả hai loài Hylocereus undatus và H. polyrhizus Britt &
6
Rose. Kết quả phân lập trên môi trường PDA, quan sát hình thái và sử
dụng kỹ thuật PCR khuếch đại với mồi ITS1 và ITS4 và giải trình tự genne
cho kết quả là nấm gây hại đồng hình đến 99% với Neoscytalidium
dimidiatum (Penz.) Crous & Slipper (GenBank Accession No.GQ330903).
Ở Trung Quốc, thanh long (Hylocereus undatus) được trồng phổ biến ở
Quảng Đông, Quảng Tây và Hải Nam. Trong năm 2011, tại thành phố Conghua
và Yunfu, tỉnh Quảng Đông xuất hiện một loại bệnh hại mới trên cành thanh
long đã được ghi nhận với một số đặc điểm như: cành bị bệnh có nhiều đốm
trịn nhỏ có màu nâu nhạt đỏ. Vết bệnh phát triển rất nhanh chóng và gây loét
rộng khắp cành. Triệu chứng bệnh cũng tương tự như trường hợp bệnh loét
(N. dimidiatum) đã từng xảy ra ở Đài Loan. Tương tự, tác nhân gây hại cũng
được xác định là do N. dimidiatum (Penz.) Crous & Slippers gây ra. Kết quả
kiểm chứng tác nhân bằng quy trình Koch cũng cho triệu chứng giống như
triệu chứng ở điều kiện tự nhiên và đây là trường hợp được ghi nhận đầu
tiên tại Trung Quốc đại lục (Lan et al., 2012).
Ở Đài Loan, Chuang et al. (2012) ghi nhận, bệnh loét tấn công hầu hết
các vùng trồng thanh long tập trung như Pintung, Chiayi và Chunghua và lây
lan rất nhanh. Đây cũng là báo cáo ghi nhận đầu tiên bệnh loét tấn công trên
cành thanh long ở Đài Loan. Triệu chứng trên bẹ là những đốm tròn nhỏ màu
trắng, vết bệnh trũng thấp so với bề mặt bẹ, về sau vết bệnh có màu cam và
phát triển gây loét bẹ và có khi gây thối nhũn nếu bị bệnh tấn công nặng.
* Những nghiên cứu về ký chủ
Nấm N. dimidiatum là loài nấm ký sinh có phân bố địa lý rộng lớn
và có thể gây hại cho nhiều loại cây trồng khác nhau trên thế giới. Nấm
này có thể gây hại trên Albizia lebbeck, Delonix regia, Ficus carica,
Ficus spp., Peltophorum petrocarpum và Thespesia populena ở Oman
(Elshafie and Ba-Omar, 2001); trên Arbutus, Castanea, Citrus, Ficus,
Juglans, Musa, Populus, Prunus, Rhus, Sequoiadendron ở Mỹ (Farr et
al., 1989); và trên Mangifera indica ở Niger (Reckhaus, 1987).
Điều kiện bất lợi về thời tiết sẽ tăng khả năng gây bệnh của nấm và các
triệu chứng bệnh thường xuất hiện như héo cành, chết cành, ung thư, chảy gôm
và chết cây (Punithalingam and Waterson, 1970; Reckhaus, 1987; Elshafie and
Ba-Omar, 2001). Abdullah et al., (2012) kết luận rằng, cùng với nấm Lasiodiplodia
theobromae, nấm N. dimidiatum là nguyên nhân gây bệnh chết
7
cành nho tại Iraq. Polizzi et al. (2008) đã điều tra bệnh trên cây cam ghép
năm 2008 cho thấy 12% trong tổng số 1.500 cây điều tra bị các bệnh cháy
chồi non, ung thư và chảy gôm tại Sicily, Italia. Kết quả giám định cho
thấy nấm N. dimidiatum là nguyên nhân gây các bệnh nói trên.
Mohd et al. (2013) cũng đã ghi nhận bệnh loét cành (canker) đã tấn công và
gây hại thanh long (Hylocereus polyrhizus) ở 10 bang ở Malaysia 2008-2009 với
tỷ lệ gây hại 2-42%. Tương tự như ở Đài Loan và Trung Quốc, nấm N. dimidiatum
cũng được chứng minh là tác nhân gây bệnh loét cành thanh long.
* Điều kiện phát sinh, phát triển
Ở điều kiện lây nhiễm nhân tạo bằng cách phun dung dịch nấm (103 bào
0
tử /ml) lên đoạn cành thanh long và đặt trong hộp nhựa ở 30 C, ẩm độ 100%
trong 2 ngày. Triệu chứng do lây nhiễm nhân tạo đã xuất hiện sau 6-14 ngày
sau khi lây và đối chứng (khử trùng và phun nước cất) không biểu hiện.
Theo Pavlic et al. (2008), các yếu tố gây stress làm gia tăng mức độ
nghiêm trọng của bệnh gây ra bởi Neoscytalidium dimidiatum và triệu chứng
bao gồm: héo cành, chết ngọn, loét, chảy nhựa và gây chết cây
(Punithalingam và Waterson, 1970; Reckhaus, 1987; Elshafie and Ba-Omar,
2001). Gần đây, Neoscytalidium novaehollandiae ở Đông Bắc Australia được
mô tả như là nấm ký sinh trên một số chủng cây trồng như Adansonia
gibbosa, Synchronica acacia, Crotalaria medicaginea, Grevillia agrifolia.
Theo báo cáo của Hassan et al. (2009), ở Iraq vào những tháng nóng
nhất (tháng sáu, tháng bảy và tháng tám) giai đoạn 2001-2010, bệnh loét
(N. dimidiatum) tấn công hàng ngàn cây vỏ mỏng hoặc mịn và cây cảnh
như dâu tằm, tro, óc chó, quả sung, sycamore, táo, mơ và dương.
2.2.1.3. Nghiên cứu về biện pháp phòng trừ
a. Biện pháp canh tác
+ Về kỹ thuật cắt tỉa và quản lý cây
Cắt tỉa là một trong những biện pháp tác động cơ giới được áp dụng
phổ biến trên các loại cây ăn quả nói chung. Việc sử dụng biện pháp cắt tỉa,
cưa đốn là để loại trừ ưu thế ngọn của các chồi bên phát triển theo hướng có
lợi về năng suất và chất lượng quả, đảm bảo sinh trưởng sinh dưỡng và sinh
trưởng sinh thực của cây cân đối, điều chỉnh thời gian cho lộc quả sang
năm, hạn chế sâu bệnh hại, nâng cao năng suất, mẫu mã quả, quản lý được
kích thước của cây ln ở độ lớn vừa phải tiện lợi cho thu hái.
8
Cắt tỉa sau thu hoạch là biện pháp rất quan trọng có tác dụng tích cực
trong việc điều hịa sự ra quả hàng năm và duy trì chế độ ánh sáng thích hợp
cho các vườn trồng mật độ dày; 3) Tỉa quả: là việc tỉa bớt quả ngay sau rụng
quả sinh lý đợt 2 (cuối tháng 5 đầu tháng 6) để điều chỉnh số lượng quả một
cách hợp lý, giúp cho quả đạt được độ lớn tối đa và duy trì năng suất năm
sau. Ngồi ra việc cắt tỉa vẫn phải tiến hành thường xuyên làm cho cây luôn
giữ được thơng thống cần thiết, ngăn ngừa sâu bệnh (Lữ Minh Hùng, 2000).
+ Về dinh dưỡng
Nhìn chung các vấn đề về dinh dưỡng cho cây được đề cập tương đối toàn
diện, trong đó những vấn đề về vai trị của các nguyên tố dinh dưỡng, ảnh hưởng và
mối quan hệ của chúng tới từng giai đoạn sinh trưởng phát triển của cây cũng như
năng suất, chất lượng quả được nghiên cứu. Theo nhiều cơng trình đã cơng bố, bổ
sung dinh dưỡng cho cây có thể dựa trên một số căn cứ, tuy nhiên thông thường
hiện nay người ta dựa trên 3 căn cứ chính: i) chuẩn đốn dinh dưỡng lá; ii) phân
tích đất và; iii) dựa vào năng suất (Emblenton and Reuther,1973).
Bón phân theo chuẩn đốn dinh dưỡng lá dựa trên 4 nguyên tắc: chức
năng của lá, qui luật bù hoàn giảm dần, chức năng của các nguyên tố dinh
dưỡng và sự đối kháng ion. Từ 4 nguyên tắc này (Emblenton and Reuther,973)
đã xây dựng được tiêu chuẩn về thành phần dinh dưỡng lá gồm 5 cấp: Thiếu,
thấp, tối thích, cao và thừa. Dựa vào thang tiêu chuẩn này người ta thường
xun phân tích lá để biết được có cần hay khơng cần phải bón phân.
Sử dụng phân bón lá và chất điều hòa sinh trưởng
Trong những vườn cây ăn quả có mạch nước ngầm cao, hoặc những thời
kỳ khơ hạn, bộ rễ hoạt động kém do vậy bón phân vào đất hiệu quả sẽ giảm, việc
bón phân qua lá là cực kỳ hiệu quả để ngăn ngừa sự thiếu hụt dinh dưỡng, bổ
sung dinh dưỡng kịp thời các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng cho
cây. Hiện nay việc kết hợp giữa bón phân gốc, phun phân qua lá, phân vi lượng,
chất điều hòa sinh trưởng đã mang lại hiệu quả rất cao trong sản xuất cây ăn
quả nói chung và cây Thanh Long nói riêng ở Trung Quốc, Đài Loan,... Phân bón
lá, đặc biệt là những loại phân có chứa các nguyên tố vi lượng và chất điều hịa
sinh trưởng như GA3 có tác dụng làm tăng khả năng ra hoa, đậu quả, chất lượng
nếu phun vào những thời kỳ thích hợp.
9
