Kết hợp phương pháp truyền thông với phương pháp tích cực trong giảng dạy phần thứ hai môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa mác lênin ở trường cao đẳng kinh tế kỹ thuật nghệ an

Bé GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
===***===

NGUYỄN THỊ THUÝ CƯỜNG

KẾT HỢP PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN THỐNG
VỚI PHƯƠNG PHÁP TÍCH CỰC TRONG
GIẢNG DẠY “PHẦN THỨ HAI” MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC
- LÊNIN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾKỸ THUẬT NGHỆ AN
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học
Bộ mơn Giáo dục Chính trị
Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐINH THẾ ĐỊNH


2

NGHỆ AN – 2012

LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn tới các thầy giáo, cô giáo Khoa Giáo dục Chính
trị, Khoa Sau Đại học - Trường Đại học Vinh đã dành nhiều tâm huyết truyền
đạt những tri thức q báu, giúp đỡ tơi hồn thành khóa học và luận văn.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo TS. ĐinhThế
Định người đã tận tình giúp đỡ tơi trong suốt qúa trình học tập, nghiên cứu và
đã hướng dẫn, đóng góp những ý kiến q báu để tơi hồn thành luận văn này.
Tơi cũng xin được gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, Tổ Bộ mơn Lý luận

Chính trị trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An cùng các đồng nghiệp,
bạn bè và gia đình đã động viên, tạo mọi điều kiện cho tơi trong q trình theo
học chương trình Cao học tại Trường Đại học Vinh cũng như để hoàn thành
luận văn tốt nghiệp.
Vinh, tháng 9 năm 2012
Tác giả luận văn


DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT
CNH:

Cơng nghiệp hóa

CSVC:

Cơ sở vật chất

CĐKT- KT:

Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật

GV:

Giảng viên

HS,SV:

Học sinh, sinh viên

HTQT:

Hợp tác quốc tế

HĐH:

Hiện đại hóa

SV:

Sinh viên

SLĐ:

Sức lao động

TN:

Thực nghiệm

TBCN:

Tư bản chủ nghĩa

TLSX:

Tư liệu sản xuất

PPDH:

Phương pháp dạy học

PPGD:

Phương pháp giảng dạy

PP:

Phương pháp

QĐ-GDĐT:

Quyết định- giáo dục đào tạo

UBND:

Ủy ban nhân dân


MỤC LỤC
Trang
A. MỞ ĐẦU...........................................................................................1
B. NỘI DUNG.......................................................................................9
Chương 1: Cơ sở Lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp

dạy học truyền thống với phương pháp dạy học tích cực trong
giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa MácLênin....................................................................................................9
1.1. Cơ sở lý luận kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và phương
pháp dạy học tích cực........................................................................................ 9
1.2. Thực trạng kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy
học tích cực trong giảng dạy “Phần thứ hai” môn Những nguyên lý cơ bản của

chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An.........31
Kết luận chương 1................................................................................42

Chương 2: Thực nghiệm sư phạm kết hợp phương pháp truyền
thống với phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy "phần
thứ hai" mơn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin
ở trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An..............................44
2.1. Chuẩn bị thực nghiệm....................................................................44
2.2. Tiến hành thực nghiệm...................................................................46
2.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm........................................................63
Kết luận chương 2................................................................................68


5

Chương 3: Quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp truyền

thống với phương pháp tích cực trong giảng dạy "phần thứ
hai"môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở
trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An.................................70


3.1. Quy trình kết hợp phương pháp truyền thống với phương pháp tích cực
trong giảng dạy "Phần thứ hai" mơn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin..........................................................................................70
3.2. Giải pháp kết hợp phương pháp truyền thống với phương pháp tích cực
trong giảng dạy "Phần thứ hai" mơn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác - Lênin..........................................................................................78
Kết luận chương 3................................................................................86
C. KẾT LUẬN......................................................................................88

D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................91
E. PHỤ LỤC .......................................................................................94


7

A. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế kỷ XXI, loài người đang chứng kiến những sự đổi thay vơ cùng to
lớn trên tồn thế giới, đó là sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa
học và cơng nghệ, xu thế tồn cầu hố diễn ra mạnh mẽ ảnh hưởng to lớn đến
cuộc sống, sự phát triển của tất cả các quốc gia. Sự ra đời của nền kinh tế tri
thức đặt ra những vấn đề mới cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo của tất cả các
nước trong đó có Việt Nam. Vì vậy, từ những thập kỷ cuối của thế kỷ XX, nhiều
quốc gia trên thế giới đã chuẩn bị và triển khai cải cách giáo dục, mà trọng điểm
là cải cách chương trình, sách giáo khoa theo hướng tinh giản, tập trung vào các
kiến thức, kỹ năng cơ bản và thiết thực, tích hợp được nhiều mặt giáo dục, coi
trọng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, sử dụng nhiều hình thức tổ
chức dạy học đa dạng, đổi mới phương pháp dạy học, tạo mọi điều kiện để phát
huy tính độc lập, tự chủ của người học nhằm tạo ra những con người mới đáp
ứng yêu cầu của xã hội hiện đại. Việc đổi mới phương pháp dạy học là một
trong những yêu cầu bức thiết hiện nay.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng
sản Việt Nam khóa VIII đã khẳng định: "Đổi mới phương pháp giáo dục và đào
tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện cách tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào
quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho
người học, nhất là sinh viên đại học"."[9; 41].
Đổi mới phương pháp dạy học trong các bậc học, cấp học, đặc biệt trong
trường Đại học và Cao đẳng là yêu cầu cấp thiết trong quá trình phát triển giáo
dục và đào tạo. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực là phải biết

kế thừa có chọn lọc những mặt tích cực của của phương pháp cũ đồng thời tiếp


8

thu những phương pháp dạy học mới hay nói cách khác là phải biết kết hợp
phương pháp truyền thống với phương pháp tích cực.
Ở nước ta, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học được triển khai từ lâu với
nhiều hình thức, quy mơ khác nhau, góp phần phát huy được truyền thống hiếu
học trong nhà trường. Quá trình đổi mới phương pháp dạy học được thực hiện
theo hướng người dạy đóng vai trị chủ đạo tổ chức q trình học tập, thúc đẩy,
phát huy vai trị tích cực của người học.
Đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta, trong những năm qua đã mang
lại hiệu quả đáng kể, chất lượng dạy và học được nâng lên. Tuy nhiên, phương
pháp dạy học ở các trường về cơ bản vẫn cịn tồn tại tình trạng dạy học thụ
động, nặng đối phó với thi cử. Nhiều giáo viên sử dụng phương pháp dạy học
không phù hợp, lạm dụng trực quan và máy móc trong dạy học. Hiện tượng đọc
chép và nhìn chép cịn phổ biến. Chính vì vậy, việc đổi mới phương pháp dạy
học không thể là một sớm, một chiều và cũng không thể chỉ một vài cá nhân
hoặc một vài nơi triển khai, mà cần có sự đồng bộ và cịn là trách nhiệm của
từng thầy cơ giáo, nhà trường, địa phương và cả ngành giáo dục. Quá trình đổi
mới phương pháp dạy học đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau. Kết hợp
phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích cực là một
trong những phương pháp để phát huy cao hơn hiệu quả dạy học.
"Phần thứ hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin
là những kiến thức về kinh tế chính trị có nhiều khái niệm phạm trù, quy luật
trừu tượng và có tính khái qt rất cao sinh viên mới bước đầu được tiếp cận
nhưng thời lượng rất hạn chế giảng viên không thể chuyển tải hết nội dung môn
học trên lớp, nên cần tăng cường thời gian tự học của sinh viên. Vì vậy, đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng kết hợp phương pháp truyền thống với

phương pháp tích cực là một yêu cầu khách quan của việc đổi mới phương pháp
dạy học "Phần thứ hai" môn học này.


9

Với ý nghĩa trên, chúng tôi chọn đề tài: “Kết hợp phương pháp truyền
thống với phương pháp tích cực trong giảng dạy “Phần thứ hai” môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao đẳng KT- KT
Nghệ An” làm đề tài luận văn.
2. Tình hình nghiên cứu
Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực hạn
chế mặt tiêu cực trong giảng dạy nói là một trong những vấn đề được nhiều
nhà giáo dục trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu từ rất lâu và đang
từng bước được bổ sung, hồn thiện dần trong q trình phát triển của lịch
sử lồi người.
Với sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật thì u cầu tự tìm
tịi, nghiên cứu, sáng tạo của người học đặt ra cấp thiết. Vì vậy, vai trò của người giáo viên trong việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực lại càng quan
trọng.
Trong thế kỷ XX, các nhà giáo dục phương Đông, phương Tây đều tìm
kiếm con đường tích cực hố hoạt động dạy học, điển hình như tư tưởng của các
nhà giáo dục nổi tiếng Iu. K. Babanxki, I. Ia. Lecne, B. P. Êxipơp... Một số
phương pháp dạy học tích cực đã được nghiên cứu như phương pháp động não
do Alex Osbom (Mỹ) phát triển từ 1950 dựa trên kỹ thuật Ân Độ Prai-Barshân;
phương pháp dạy học theo dự án có nguồn gốc từ Châu Âu từ thế kỷ XVI ở Ý,
Pháp. Đầu thế kỷ XX các nhà sư phạm Mỹ như Ricsard, J. Deway đã xây dựng
lý luận dạy học theo dự án.
Ở Việt Nam, thời gian qua đã có nhiều nhà khoa học, nhà sư phạm nghiên
cứu về vấn đề này. Nhiều bài báo, nhiều cuốn sách, cơng trình nghiên cứu đã
được công bố, hỗ trợ rất lớn cho đội ngũ giáo viên, học sinh,sinh viên tham

khảo, học tập. Những cơng trình tiêu biểu như : ‘‘Giáo dục học’’ của GS. Hà
Thế Ngữ ; ‘‘Một số vấn đề của lý luận dạy học hiện đại’’ của GS. Nguyễn Ngọc
Quang; ‘‘Lý luận dạy học’’ của GS. Đặng Vũ Hoạt ;‘‘Phương pháp dạy học


10

truyền thống và đổi mới’’ của Thái Duy Tuyên…và rất nhiều cơng trình nghiên
cứu đã thành cơng trên lĩnh vực này. Các tác giả đều khẳng định vận dụng phương pháp dạy học tích cực khơng có nghĩa là phương pháp dạy học truyền thống
đã mất đi khả năng truyền đạt của mình đến người học, mà trái lại nó vẫn có một
vị trí, ưu điểm nhất định trong q trình dạy học. Phương pháp dạy học truyền
thống sẽ phát huy được tính tích cực của nó nếu như trong quá trình dạy học người giáo viên biết kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa phương pháp dạy học
truyền thống với phương pháp dạy học tích cực.
TS. Nguyễn Lương Bằng trong bài viết "Đổi mới phương pháp giảng dạy
lý luận Mác-Lênin ở các trường đại học hiện nay", đã cho rằng: "Mỗi phương
pháp giảng dạy đều có giới hạn của mình, ngồi giới hạn ấy phải áp dụng
phương pháp khác, phải tìm cách sử dụng mọi phương pháp cho đúng chỗ...
Điều quan trọng trong giảng dạy các môn học Mác-Lênin khơng chỉ là tìm ra
phương pháp mới, mà cịn là ở chỗ biết sử dụng phương pháp truyền thống một
cách thành thạo, có hiệu quả. Phương pháp truyền thống in bóng dáng vào
phương pháp mới, tiếp sức, thúc đẩy phương pháp mới phát triển bền vững, làm
cho giáo dục- đào tạo vừa phát triển, vừa giữ vững được bản sắc của dân tộc".
Tác giả khẳng định tiếp: "Đi lên từ truyền thống bao giờ cũng bền vững, dễ
truyền thụ. Đổi mới từng bước, khơng nóng vội, nhưng cũng khơng chần chừ..."
[1; 88].
Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX đã xác
định: “Cần đổi mới mạnh mẽ chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học
lý luận, coi trọng chất lượng và tính hiệu quả… Phát huy tính sáng tạo, chủ động
của người học, dành nhiều thời gian cho việc tự học, tự đọc các tác phẩm lý luận và
văn kiện của Đảng"[3; 142].

Đến Đại hội X, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giảng dạy và học tập lý luận…" "[11; 98].


11

Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học đã được giới thiệu rộng rãi trên các
loại báo chí và tạp chí chun ngành. Đã có nhiều bài báo, cuốn sách, tạp chí
trong thời gian qua nghiên cứu về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học học theo
hướng tích cực hóa hoạt động dạy học. Các tác giả đều cho rằng, đổi mới
phương pháp dạy học khơng có nghĩa là đoạn tuyệt hồn tồn phương pháp dạy
học truyền thống, khơng biết kế thừa những mặt tích cực của nó. Để khắc phục
nhược điểm của phương pháp dạy học truyền thống là sinh viên thụ động tiếp
thu kiến thức, giờ dạy dễ đơn điệu, buồn tẻ; kiến thức thiên về lý luận, ít chú ý
đến kỹ năng thực hành, người giảng viên cần phải biết kết hợp phương pháp dạy
học truyền thống với phương pháp dạy học tích cực một cách linh hoạt, sáng tạo
phù hợp với thực tiễn dạy học.
Gần đây nhất với cơng trình "Đổi mới phương pháp giảng dạy không phủ
nhận phương pháp giáo dục truyền thống’’ của PTS. Nguyễn Văn Vọng không
bác bỏ một phương pháp cụ thể nào, mà là sự kế thừa, nâng cao; là sự kết hợp
các phương pháp một cách hợp lý, phù hợp với đối tượng và điều kiện thực tế.
Như vậy, từ những góc độ khác nhau các tác giả đã đề cập đến, đã phân tích
sự cần thiết phải đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa ở các cấp học, bậc học.
Tuy nhiên, chưa có một cơng trình nào đi sâu nghiên cứu: Kết hợp phương pháp
truyền thống với phương pháp tích cực trong giảng dạy "Phần thứ hai" môn học
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin ở trường Cao đẳng KT- KT
Nghệ An. Vì vậy, chúng tôi chọn nội dung này làm đề tài nghiên cứu, với mong
muốn góp phần nhỏ bé vào lý luận và thực tiễn về việc kết hợp phương pháp
truyền thống với phương pháp tích cực trong q trình đổi mới phương pháp
giảng dạy "Phần thứ hai" mơn học này.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp dạy học
truyền thống và phương pháp dạy học tích cực trong dạy học "Phần thứ hai"


12

môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và từ kết quả thực
nghiệm luận văn đề xuất một số quy trình và giải pháp nhằm nâng cao chất
lượng giảng dạy lý luận chính trị nói chung và giảng dạy "Phần thứ hai" môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin ở Trường CĐ KT-KT Nghệ
An hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp dạy học
truyền thống và phương pháp dạy học tích cực trong "Phần thứ hai" môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin.
- Tiến hành thực nghiệm việc kết hợp phương pháp dạy học truyền thống
và phương pháp dạy học tích cực trong dạy học "Phần thứ hai" môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin ở Trường Cao Đẳng Kinh tế- Kỹ
Thuật Nghệ An.
- Đề xuất quy trình và giải pháp để thực hiện việc kết hợp PPDH truyền
thống với PPDH tích cực trong giảng dạy "Phần thứ hai" mơn Những nguyên lý
cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao Đẳng Kinh Tế -Kỹ Thuật Nghệ
An.
4. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu việc kết hợp phương pháp giảng dạy
truyền thống và phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy "Phần thứ hai"
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin và thực nghiệm dạy học ở :
Chương IV: Học thuyết giá trị (Phần II .1. Hàng hố và hai thuộc tính của hàng
hoá) và Chương V: Học thuyết giá trị thặng dư (Phần V.1.Tuần hoàn và chu

chuyển của tư bản) ở một số lớp kế tốn thuộc hệ cao đẳng chính quy của
Trường CĐ KT-KT Nghệ An.
5. Phương pháp nghiên cứu


13

+ Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết gồm: Phân tích và tổng hợp
tài liệu, phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết, phương pháp giả
thuyết, phương pháp lơgíc và lịch sử.
+ Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: Phương pháp quan sát
khoa học, phương pháp trao đổi kinh nghiệm, phương pháp thực nghiệm sư
phạm, phương pháp điều tra, phỏng vấn, so sánh, phân tích, tổng hợp...
6. Giả thuyết khoa học
Kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích
cực vào dạy học "Phần thứ hai" môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác-Lênin một cách đúng đắn, phù hợp thì sẽ phát huy được tính tích cực,
tự giác, chủ động, sáng tạo của sinh viên trong học tập, góp phần nâng cao chất
lượng dạy và học "Phần thứ hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác-Lênin.
7. Ý nghĩa của luận văn
- Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho việc
nghiên cứu và dạy học "Phần thứ hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác-Lênin.
- Góp phần giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong việc đổi mới
phương pháp dạy học "Phần thứ hai" môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác-Lênin.


14

8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn gồm ba chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp dạy
học truyền thống với phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn Những
nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin
Chương 2: Thực nghiệm sư phạm kết hợp phương pháp truyền thống với
phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy "Phần thứ hai" môn Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin ở Trường Cao Đẳng Kinh tế - Kỹ
thuật Nghệ An
Chương 3: Quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp truyền thống với
phương pháp tích cực trong giảng dạy "Phần thứ hai"môn Những nguyên lý cơ
bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở Trường Cao Đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Nghệ An


15

B. NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC KẾT HỢP PHƯƠNG
PHÁP DẠY HỌC TRUYỀN THỐNG VỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY MƠN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN
CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN
1.1. Cơ sở lý luận kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích cực
1.1.1. Phương pháp dạy học truyền thống
Phương pháp là con đường, là công cụ nhận thức, là cách thức để đạt
được mục tiêu. Phương pháp là hệ thống các nguyên tắc rút ra từ tri thức về thế
giới quan để điều chỉnh nhận thức và hoạt động thực tiễn nhằm đạt được mục
tiêu đề ra.

Theo V.I.Lênin: “Trong nhận thức đang tìm tịi, phương pháp cũng là
cơng cụ, là một thủ đoạn đứng về phía chủ quan, qua thủ đoạn đó nó có quan hệ
với khách thể” [23; 237].
Phương pháp là hình thức tìm hiểu thấu đáo về mặt lý luận và thực tiễn
hiện thực khách quan xuất phát từ quy luật vận động của khách thể nghiên cứu.
Vì vậy, phương pháp là một hệ thống các nguyên tắc điều khiển cải tạo hiện
thực hay hoạt động nhận thức lý luận của con người.
Với quan niệm trên đây, phương pháp là con đường, cách thức và biện
pháp để đạt tới mục đích trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn.
- Khái niệm phương pháp dạy học
Định nghĩa chung nhất về phương pháp dạy học là những con đường,
cách thức tiến hành hoạt động dạy học.


16

Các cấp độ của dạy học:
Cấp độ thứ nhất: Dạy học là hoạt động của một hệ thống nhiều tầng bậc,
từ quy mô quốc gia đến một cấp học, bậc học, ngành học…
Cấp độ thứ hai: Dạy học được hiểu là một hoạt động cụ thể, diễn ra theo
một quá trình, trong một khơng gian thời gian nhất định và được cấu trúc bởi các
yếu tố: mục đích, nội dung dạy học, các hoạt động dạy - học và kết quả dạy học.
Cấp độ thứ ba:
Dạy học được hiểu là hoạt động của người dạy và người học trong sự
tương tác lẫn nhau, nhằm thực hiện nội dung dạy và học đã được xác định.
Như vậy phương pháp dạy học cũng được hiểu tương ứng với ba cấp độ của dạy
học.
Cấp độ thứ nhất: PPDH là cách thức triển khai của một hệ thống dạy
học đa tầng, đa diện: cho một bậc học, cấp học, ngành học, phương thức
học…

Cấp độ thứ hai: PPDH được hiểu là phương pháp triển khai một quá trình
dạy học cụ thể. Tức là cách thức hình thành mục đích dạy học, cách thức soạn
thảo và triển khai nội dung dạy học, cách thức tổ chức hoạt động dạy và hoạt
động học nhằm hiện thức hóa mục đích, nội dung dạy học vàcách thức kiểm tra,
đánh giá kết quả của quá trình dạy học.
Cấp độ thứ ba: PPDH là cách thức tiến hành các hoạt động của người dạy
và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy học đã được xác định.
Ở cấp độ đầu, PPDH mang đậm tính chiến lược, có nhiều yếu tố lý
luận, phương pháp luận. Dần về các cấp độ sau, PPDH mang tính chiến lược,
kỹ thuật.


17

- Khái niệm phương pháp dạy học truyền thống
PPDH truyền thống là PPDH lấy hoạt động của thầy là trung tâm, là chủ
thể, là tâm điểm, người học là khách thể, là quỹ đạo. Ở đây, chủ yếu là các
phương pháp thuyết trình diễn giảng, truyền thụ kiến thức một chiều, chứ khơng
phải là các phương pháp tìm tịi, điều tra, giải quyết vấn đề, dạy học tương tác.
Theo Frire – nhà xã hội học, nhà giáo dục học nổi tiếng người Braxin đã
gọi phương pháp dạy học truyền thống là "Hệ thống ban phát kiến thức", là quá
trình chuyển tải thơng tin từ đầu thầy sang đầu trị một cách thụ động...
Phương pháp dạy học truyền thống là những cách thức dạy học quen
thuộc đã có từ lâu đời và được bảo tồn, duy trì qua nhiều thế hệ. Về cơ bản,
phương pháp này lấy hoạt động của người thầy là trung tâm. Thực hiện cách dạy
học này, người dạy là người thuyết trình, diễn giảng, người học là người nghe,
nhớ, ghi chép và suy nghĩ theo. Với PPDH truyền thống, người dạy là chủ thể, là
tâm điểm, người học là khách thể, là quỹ đạo. Giáo án dạy theo phương pháp
này được thiết kế kiểu đường thẳng theo hướng từ trên xuống. Nội dung bài dạy
theo phương pháp truyền thống có tính hệ thống, tính logic cao. Song do quá đề

cao người dạy nên nhược điểm của phương pháp dạy học truyền thống là người
học thụ động tiếp thu kiến thức, giờ dạy dễ đơn điệu, buồn tẻ, kiến thức thiên về
lý luận, do đó kỹ năng thực hành vận dụng vào đời sống thực tế của người học
bị hạn chế.
Phương pháp dạy học truyền thống có rất nhiều phương pháp như:
phương pháp thuyết trình, phương pháp kể chuyện, phương pháp trực quan, PP
thông báo, PP giảng giải, PP so sánh, PP phân tích và tổng hợp, PP quy nạp và
diễn dịch... chúng tơi khơng có ý trình bày tất cả mà chỉ khai thác những mặt
tích cực và ưu điểm của các phương pháp dạy học truyền thống . Trong các
PPDH truyền thống, phương pháp thuyết trình vẫn là chủ đạo và nó có mặt ở tất
cả các loại bài giảng.


18

Phương pháp thuyết trình trong giảng dạy "Phần thứ hai" môn học
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin
Theo TS. Vương Tất Đạt, "Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy
học trong đó giáo viên dùng lời nói sinh động gợi cảm, thuyết phục để truyền
thụ hệ thống tri thức mơn học cho học sinh theo chủ đích nhất định. Nhờ vậy,
học sinh tiếp thu bài một cách có ý thức"[13; 108].
Theo tác giả Phùng Văn Bộ "Thuyết trình là dùng lời nói của giảng viên
để trình bày, thuyết minh, khai thác, phân tích một nội dung lý luận nào đó.
Thuyết trình nhằm mục đích: truyền đạt kiến thức, thông báo hoặc thuyết lý một
nội dung khoa học"[8; 71].
Phương pháp thuyết trình bao gồm:
+ Thuyết trình kiểu mơ tả, phân tích
Thuyết trình kiểu mơ tả, phân tích là PPDH mà khi muốn làm rõ bản chất
của vấn đề nghiên cứu, GV có thể dùng cơng thức, sơ đồ, biểu mẫu,... để mơ tả
phân tích nhằm chỉ ra những đặc điểm, khía cạnh của từng nội dung.

+ Thuyết trình kiểu thuật chuyện
Thuyết trình kiểu thuật chuyện là phương pháp giáo viên dùng lời nói
biểu cảm và các thao tác thuật lại những sự kiện kinh tế - xã hội, những câu
chuyện hoặc tác phẩm văn học, phim ảnh, làm tư liệu để phân tích, minh họa,
khái quát và rút ra nhận xét, kết luận nhằm xây dựng biểu tượng, dẫn dắt sinh
viên tiếp cận và làm nổi bật nội dung của tri thức cần truyền thụ
+ Thuyết trình kiểu nêu vấn đề
Thuyết trình kiểu nêu vấn đề là phương pháp giảng viên có thể diễn đạt
vấn đề dưới dạng nghi vấn, gợi mở để gây tình huống lơi cuốn sự chú ý của sinh
viên trong quá trình trình bày nội dung bài giảng.
+ Thuyết trình kiểu nêu vấn đề có tính giả thuyết
Thuyết trình kiểu nêu vấn đề có tính giả thuyết là giảng viên đưa vào bài
học một số giả thuyết hoặc quan điểm có tính chất mâu thuẫn với vấn đề đang


19

nghiên cứu, nhằm xây dựng tình huống có vấn đề thuộc loại giả thuyết. Kiểu
nêu vấn đề này đòi hỏi sinh viên phải lựa chọn quan điểm đúng, sai và có
lập luận vững chắc về sự lựa chọn của mình. Đồng thời, sinh viên phải biết
cách phê phán, bác bỏ một cách chính xác, khách quan những quan điểm
khơng đúng đắn, chỉ ra tính khơng khoa học và ngun nhân của nó.
+ Thuyết trình kiểu so sánh, tổng hợp
Thuyết trình kiểu so sánh, tổng hợp là phương pháp dạy học giảng viên
cần xác định những tiêu chí để so sánh từng mặt, từng thuộc tính hoặc quan hệ
giữa hai đối tượng đối lập nhau, nhằm rút ra kết luận cho từng tiêu chí so sánh.
Mặt khác, giảng viên có thể sử dụng số liệu thống kê để phân tích, so sánh rút ra
kết luận nhằm góp phần làm tăng tính chính xác và tính thuyết phục của vấn đề.
+ Thuyết trình kết hợp với sử dụng các phương tiện cơng nghệ thơng tin
Thuyết trình kết hợp với sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin

là phương pháp dạy học giảng viên lựa chọn sử dụng ngày càng nhiều các
phương tiện công nghệ thông tin, làm tăng sức hấp dẫn và hiệu quả nội dung
bài giảng như: máy chiếu, băng ghi âm, băng ghi hình, đĩa CD, phần mềm
máy vi tính,.. để minh họa nội dung bài giảng khơng giống như trước đây,
giảng viên chỉ có thể sử dụng lời nói giàu hình tượng và gợi cảm kèm theo
những cử chỉ, điệu bộ diễn tả nội tâm hoặc có thêm bộ tranh giáo khoa hỗ
trợ...
- Những ưu điểm và hạn chế của việc sử dụng phương pháp dạy học
truyền thống trong dạy học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa
Mác- Lênin
Sử dụng phương pháp dạy học truyền thống trong giảng dạy "Phần thứ
hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin có ưu điểm:
+ Có khả năng cung cấp cho sinh viên một khối lượng tri thức, thơng tin
có hệ thống, chính xác trong một thời gian ngắn. Nó đặc biệt có giá trị khi


20

nghiên cứu những phần khó của chương trình lý thuyết hoặc những phần mà
giáo trình và sách tham khảo của SV khơng nói đến.
+ PPDH truyền thống khơng địi hỏi phải có nhiều phương tiện, thiết bị
dạy học, giảng viên đỡ tốn sức lực, SV học ít vất vả, ít mắc phải sai lầm. Nó chỉ
phù hợp với những sinh viên học yếu và sinh viên dân tộc, vùng cao; học viên
các lớp tại chức.
Sử dụng phương pháp dạy học truyền thống trong giảng dạy "Phần thứ
hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin có hạn chế:
+ SV chủ yếu chỉ dùng trí nhớ để nắm lấy nội dung bài học ghi được ở
trên lớp, ít khi nghiên cứu giáo trình và tài liệu tham khảo.
+ Người học thụ động; chưa phát huy được tính tích cực, độc lập, tư duy
sáng tạo, chủ động của người học.

1.1.2. Phương pháp dạy học tích cực
- Khái niệm phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở
nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Phương pháp dạy học tích cực
hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học,
nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ khơng phải là
tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy.
Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc tổ chức cho người học học
tập thông qua các hoạt động. Tạo mọi điều kiện để người học tham gia các hoạt
động một cách sáng tạo, tự giác, tích cực, chủ động. Khi vận dụng các phương
pháp dạy học tích cực, GV với vai trò là người hướng dẫn rèn luyện cho SV
phương pháp tự học, phát huy sự tìm tịi độc lập của từng SV hoặc thơng qua
từng nhóm, thơng qua thảo luận, thí nghiệm, thực hành, thâm nhập thực tế của
SV theo mục tiêu của chương trình, bài học. GV tổng hợp các ý kiến, những


21

kinh nghiệm, vốn hiểu biết của từng SV và tập thể lớp học để xây dựng nội dung
bài học.
Theo chúng tơi, phương pháp dạy học tích cực là một nhóm các phương
pháp mà khi vận dụng vào dạy học giáo viên luôn hướng dẫn, tổ chức cho học
sinh thực hiện các hoạt động học tập để từng bước nắm vững các nội dung của
chương trình, đạt được các mục tiêu của bài học.
- Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực
+ Phương pháp dạy học tích cực là các phương pháp mà trong đó q
trình dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của người học
Nét đặc thù của phương pháp này là: sinh viên vừa là đối tượng vừa là
chủ thể của q trình dạy học. Sinh viên khơng chỉ tiếp thu những kiến thức từ

người dạy, mà phải thông qua hoạt động tự lực để chiếm lĩnh nó và làm biến đổi
bản thân. Tâm lí học sư phạm cũng khẳng định rằng: nhân cách của trẻ được
hình thành và phát triển thơng qua các hoạt động có ý thức của chủ thể. Vì vậy
có thể nói, hoạt động học là cách tốt nhất để làm biến đổi chính người học. Dạy
học khơng cịn là sự truyền thơng tin từ thầy sang trị, thầy khơng cịn là người
truyền thơng tin mà phải là người tổ chức, hướng dẫn, điều khiển các hoạt động
học tập của SV.


22

+ Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
Rèn luyện cho người học phương pháp tự học không chỉ là biện pháp
nhằm nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là mục tiêu của dạy học. Con người
được đào tạo trước hết phải là con người năng động, có tính tích cực, có khả
năng tự học, tự nghiên cứu để tự hồn thiện mình.
Mặt khác, trong một thời gian ngắn nhà trường không thể kịp trang bị cho
người học những kiến thức cần thiết trong kho tàng kiến thức của nhân loại đang
ngày một phong phú thêm. Do vậy, người thầy phải tìm cách hình thành ở sinh
viên phương pháp và năng lực tự học, tự nghiên cứu để có thể tự chiếm lĩnh kiến
thức và hồn thiện bản thân sau này.
Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam là một
tấm gương sáng về ý chí, quyết tâm tự học trong những điều kiện khó khăn nhất.
Người đã chỉ rõ: “Về việc học phải lấy tự học làm cốt”.
Đồng chí Nguyễn Minh Hiển đã viết: Tự học là một khâu rất quan
trọng trong q trình giáo dục, góp phần hình thành và nâng cao năng lực,
phẩm chất của học sinh, sinh viên, đặc biệt trong điều kiện hiện nay. Đây là
vấn đề không chỉ liên quan đến người học mà cả người dạy. Việc khơi dậy,
hướng dẫn, đẩy mạnh, phát huy nội lực tự học trong việc dạy và học là quán
triệt chủ trương xã hội hóa giáo dục mà Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm

[19; 1].
+ Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác
Kinh nghiệm của ông cha đúc kết trong câu “Học thầy không tày học bạn”
là sự khẳng định vai trò của học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác trong
từng nhóm nhỏ, trong mỗi lớp học hiện nay. Khi vận dụng các phương pháp dạy
học tích cực vào dạy học thì mỗi GV đã thiết kế một chuỗi các hoạt động nối
tiếp nhau, tuy nhiên do trình độ của SV khơng đồng đều nên GV cần tạo mọi
điều kiện để mỗi SV được bộc lộ khả năng của mình trong các hoạt động thơng
qua các nhóm nhỏ từ 6 đến 10 em, ý kiến của mỗi cá nhân nếu được tôn trọng,


23

khuyến khích thì sẽ tạo nên sự gắn kết giữa học sinh với nhau trong mỗi nhóm
nhỏ và trong lớp học. Xây dựng tinh thần tập thể, cùng tìm hiểu, khám phá kiến
thức, làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay
cấn, lúc xuất hiện thật sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hồn thành
nhiệm vụ chung. Trong q trình học tập hợp tác trong từng nhóm nhỏ sẽ từng
bước xây dựng cho SV tinh thần hợp tác khi hòa nhập cộng đồng xã hội và quen
dần với sự phân công lao động trong xã hội, cũng như tạo tiền đề cho việc tham
gia vào quá trình hội nhập, hợp tác quốc tế của nước ta trong giai đoạn mới hiện
nay.
+ Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trị
Q trình dạy học bao gồm hai hoạt động dạy và học, với hai chủ thể là
thầy và trị . Trong q trình này ln có sự điều chỉnh và tự điều chỉnh. Vì vậy,
ngồi sự đánh giá của thầy, phải có sự tự đánh giá của trị. Qua tự đánh giá, sinh
viên sẽ đưa ra những nhận định về bản thân và tự điều chỉnh cách học của mình
cho phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả học tập. Trong phương pháp dạy học tích
cực, người ta chú trọng đến việc dạy cho sinh viên cách tự học đi kèm theo là
năng lực tự đánh giá của sinh viên. Thiếu năng lực này sinh viên không thể tự

điều chỉnh cách học của mình và khơng hồn chỉnh được phương pháp tự học.
Như vậy, năng lực tự học luôn gắn liền với năng lực tự đánh giá, tự điều chỉnh,
mà tự học là dấu hiệu của phương pháp tích cực. Do vậy, khả năng rèn luyện
năng lực tự đánh giá của sinh viên cũng là một dấu hiệu của phương pháp dạy
học tích cực.
+ Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp lấy người học làm
trung tâm
Phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm là dạy học hướng vào
người học, căn cứ vào người học, tập trung vào người học; tức là nhấn mạnh vai
trò của người học trong quá trình dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống
lâu nay là nhấn mạnh vai trò của người dạy. Vì vậy, nếu người học khơng tự


24

giác chủ động, khơng có phương pháp học tốt thì hiệu quả của việc dạy sẽ rất
hạn chế. Khi đã coi trọng vai trị của người học, thì phải phát huy tính tích cực,
chủ động của người học.
Tóm lại, đặc trưng chung của các phương pháp dạy học tích cực là:
“Phương pháp dạy học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy
sáng tạo của người học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn
lên” [20; 9].
- Các phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực có rất nhiều phương pháp, trong phạm vi
đề tài này, chúng tôi chỉ nghiên cứu một số phương pháp dạy học có nhiều ưu
thế trong việc phát huy tính tích cực của người hc trong trong quá trình học tập
môn Nhng nguyờn lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin.
+ Phương pháp vấn đáp (đàm thoại)
Phương pháp vấn đáp hay còn được gọi là phương pháp đàm thoại là một
trong những phương pháp dạy học được rất nhiều GV vận dụng ở nhiều môn

học khác nhau và trong "Phần thứ hai" môn Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác-Lênin.
“Phương pháp vấn đáp là quá trình tương tác giữa người dạy với người
học, được thực hiện thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời tương ứng về một
chủ đề nhất định được người dạy và người học đặt ra. Kết quả là dưới sự dẫn dắt
của người dạy, người học thể hiện được suy nghĩ, ý tưởng của mình; khám phá
và lĩnh hội được đối tượng học tập’’ [21; 209].
Đối với môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin,
phương pháp đàm thoại sẽ giúp cho sinh viên tiếp cận, hiểu và từng bước nắm
vững kiến thức mang tính phổ biến, khái quát và trừu tượng cao, nhưng lại rất
thiết thực và gắn bó với cuộc sống hiện tại và tương lai của sinh viên. Đồng thời
dưới sự hướng dẫn của giảng viên, sinh viên sẽ hình thành, phát triển năng lực
tư duy lơgíc, độc lập, sáng tạo. Thơng qua đàm thoại, giảng viên có thể kiểm tra


25

đánh giá kết quả giảng dạy của bản thân, kết quả thu nhận tri thức của sinh viên
và bổ sung những khiếm khuyết của bản thân giảng viên, của sinh viên trong
q trình dạy học
Căn cứ vào tính chất của hoạt động nhận thức có thể phân loại ba phương
pháp vấn đáp cơ bản như sau:
- Vấn đáp tái hiện: Đó là khi GV đặt ra những câu hỏi chỉ yêu cầu SV nhớ
lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, khơng cần suy luận, khơng mất
nhiều thời gian, các câu hỏi thường khơng khó hiểu, SV không phải chuẩn bị
trước ở nhà, những kiến thức đó đã có sẵn trong trí óc, SV chỉ cần tái hiện lại và
trả lời theo yêu cầu của câu hỏi.
- Vấn đáp giải thích - minh họa: Nhằm mục đích làm sáng tỏ một nội dung
nào đó trong bài học, GV nêu những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh họa để
SV dễ hiểu, dễ nhớ. Cùng với việc sử dụng các phương tiện nghe nhìn thì

phương pháp vấn đáp giải thích - minh họa ln đạt được hiệu quả cao.
- Vấn đáp tìm tịi: Là khi GV dùng một hệ thống câu hỏi để hướng dẫn
sinh viên từng bước phát hiện những nội dung của bài học, những quy luật, bản
chất của vấn đề đang nghiên cứu, tìm hiểu. Với phương pháp này GV là người
tổ chức, hướng dẫn để sinh viên tự lực phát hiện kiến thức mới và qua đó rèn
luyện các kỹ năng trong nhận thức.
Những yêu cầu chung của phương pháp đàm thoại trong dạy học môn
Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin.
Thứ nhất, tuỳ theo mục đích và nội dung của bài lên lớp, GV cần lựa chọn
hình thức đàm thoại cho phù hợp. Điều đó, khơng có nghĩa là tuyệt đối khơng
được sử dụng kết hợp nhiều hình thức đàm thoại trong một giờ lên lớp. Sau khi
đã lựa chọn hình thức đàm thoại, phải lựa chọn hình thức đặt câu hỏi phù hợp
với nó để xác định loại câu hỏi cần nêu ra.
Thứ hai, các câu hỏi đặt ra cần xắp xếp theo một hệ thống xác định đồng
thời cần tạo ra sự liên hệ khi chuyển từ câu hỏi này sang câu hỏi kia.