Tài liệu Tuyển tập Đạm Phương Nữ sử ( Q1) pptx

TUYẽN TấP AM PHNG N S 1

MUC LUC
LI NGI BIẽN SOAN.............................................................................................................. 3

GIA ềNH - GIAO DUC THNG AM................................................................................... 17

BAN Vẽè VấậN ẽè GIAO DUC CON GAI ................................................................................... 20

MấậY LI NHặN NHU BAN QUấèN THOA............................................................................... 34

PHU N D GIA ềNH.............................................................................................................. 64

GIAO DUC NHI ệèNG............................................................................................................... 98


TUYẽN TấP AM PHNG N S 2

TUYẽN TấP
AM PHNG
N S

NHA XUấậT BAN VN HOC

HA NệI - 1999

Lẽ THANH HIẽèN
Sỷu tờỡm, biùn soaồn, giỳỏi thiùồu

TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 3

LÚÂI NGÛÚÂI BIÏN SOẨN
Tûâ nùm 1983, tưi bùỉt àêìu khẫo sất lẩi vùn bẫn hổc nghïå
thåt Chêo quấ khûá tẩi cấc thû viïån lúán trïn àõa bân toân qëc.
Trûúác hïët khẫo sất cấc bấo vâ tẩp chđ xët bẫn trûúác nùm 1945 thò
thûúâng gùåp bt danh Àẩm Phûúng Nûä Sûã úã mưåt sưë bâi. Nhên àêy
tưi cng xin thêåt lông thûa rùçng trong khi hổc úã cẫ ba cêëp Àẩi hổc:
Phưí thưng, Àẩi hổc Sû phẩm vùn khoa vâ sau Àẩi hổc chûa tûâng
àûúåc nghe giẫng viïn nâo giúái thiïåu tấc giẫ mang bt danh Àẩm
Phûúng Nûä Sûã vâ vùn phêím ca bâ, vò vêåy giai àoẩn àêìu tra cûáu
tưi sú bỗ qua. Tiïëp tc tra cûá
u vêỵn gùåp bt danh Àẩm Phûúng
Nûä Sûã vâ thêëy khưng thïí àûâng vò nhêåp mưn thò phẫi theo tc. Tûâ
àố mưỵi khi gùåp lẩi bt danh Àẩm Phûúng Nûä Sûã tưi ghi k hiïåu
thû tõch vâo trang riïng trong sưí tay tû liïåu cấ nhên. Àïën nùm
1997 hoân têët ba cưng trònh vùn bẫn hổc nghïå thåt Chêo quấ
khûá, tưi múái dânh thúâi gian múã sưí tay tû liïåu tđnh àïën bt danh
Àẩm Phûúng Nûä Sûã. Thêåt bêët ngúâ, chó sú bưå àậ thêëy ngốt hai trùm
bâi bấo àïì cêåp túái nhiïìu lơnh vûåc xậ hưåi mang bt danh Àẩm
Phûúng Nûä Sûã...
Tham khẫo cấc sấch cưng c nhû Lûúåc truån tấc giẫ Viïåt
Nam têåp II Nxb Khoa hổc xậ hưåi Hâ Nưå

i nùm 1972, sấch Tûâ àiïín
vùn hốa Viïåt Nam Nxb Vùn hốa Hâ Nưåi nùm 1993 àïìu cố danh
mc Àẩm Phûúng Nûä sûã. Tẩi Thû viïån Qëc gia Hâ Nưåi lûu 5 àêìu
sấch ca tấc giẫ Àẩm Phûúng Nûä Sûã xët bẫn trûúác nùm 1945.
Riïng cưng trònh Giấo dc nhi àưìng ca Àẩm Phûúng Nûä Sûã nhâ
in Lï Cûúâng - Hâ Nưåi nùm 1942 ghi àêìu ra 4.000 cën, àïën nùm
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 4

1996 Nxb Thanh Hốa tấi bẫn rt xëng 1.000 cën, khi dên sưë
Viïåt Nam nay tùng gêëp hún ba lêìn. Mûúi nùm gêìn àêy cố sấch
Àẩm Phûúng Nûä Sûã ca tấc giẫ Cûãu Thổ vâ Nguỵn Khoa Diïåu
Biïn Nxb Trễ thânh phưë Hưì Chđ Minh êën hânh nùm 1994 dây 344
trang khấi quất giúái thiïåu gia phong, cåc àúâi, sûå nghiïåp vâ dêỵn
mưåt sưë bâi thú, bâi vùn ngùỉn ca cưë tấc giẫ Àẩm Phûúng Nûä Sûã.
Tẩp chđ Sưng Hûúng sưë 12 thấng 4 nùm 1985 cố bâi Vúái nûä sơ Àẩm
Phûúng ca tấc giẫ Trêìn Thõ Nhû Mên, Bấo Ph nûä Th àư sưë 22
(184) nùm 1996 cố bâi Àẩm Phûúng nhâ bấo nûä àêìu thïë k ca tấc
giẫ
Cûãu Thổ, Bấo Vùn hốa sưë ra ngây 21 thấng 8 nùm 1994 cố bâi
Nhúá nûä sơ Àẩm Phûúng ca tấc giẫ Lï Xn K, Bấo Àẩi àoân kïët
sưë xn 1998 cố bâi Àẩm Phûúng ngûúâi rung tiïëng chng àôi
quìn sưëng ca ph nûä tûâ hưìi àêìu thïë k ca tấc giẫ Thïë Thanh,
Tẩp chđ Vùn hốa nghïå thåt sưë 2-1998, Tẩp chđ Ngûúâi lâm bấo Xûá
Àưng sưë 3-1998, Tẩp chđ Cấnh bìm sưë 4-1998, Bấo Vùn hốa ra
ngây 21 thấng 6 nùm 1998 cng cố bâi vïì Àẩm Phûúng Nûä Sûã ca
tấc giẫ Lï Thanh Hiïìn. Nhòn chung nưåi dung cấc bâi viïët àïìu àïì
cao tû tûúãng tiïën bưå trong vùn phêím ca Àẩm Phûúng Nûä Sûã,
àư
ìng thúâi khùèng àõnh vai trô xậ hưåi ca bâ lâ mưåt danh sơ kinh àư
Hụë hưìi àêìu thïë k XX u nûúác, trổng thõ dên tưåc, vûâa tđch cûåc

dng phûúng tiïån bấo chđ truìn bấ kiïën thûác dûúäng dc thïë hïå
trễ Viïåt Nam, vûâa nưỵ lûåc vêån àưång hûúáng nghiïåp trong lûåc lûúång
nûä giúái nhùçm tẩo cú hưåi cho chõ em cố nghïì ph tûå lao àưång cẫi
thiïån, ni dẩy con cấi vâ tưí chûác gia àònh sưëng tưët àểp hún.
Trïn àêy lâ ngìn tû liïåu ban àêìu lâm cú súã cho chng tưi
tiïën hânh tòm hiïíu thên thïë, sûå nghiïåp vâ di sẫn ca cưë tấc giẫ

Àẩm Phûúng Nûä Sûã (1881-1947).
Àẩm Phûúng Nûä Sûã tïn thêåt lâ Cưng Tưn Nûä Àưìng Canh tûå
lâ Qu Lûúng sinh nùm Tên T (1881) tẩi ph Tưn Nhún kinh àư
Hụë, thên ph lâ Nguỵn Miïn Triïån (tûác hoâng tûã thûá 66 ca vua
Minh Mẩng, th tûúác Hoâng Hốa Qån Vûúng) nùm 1891 phng
chó vua Thânh Thấi dêỵn sûá bưå triïìu àònh Hụë sang cưng v tẩi
nûúác Cưång hôa Phấp.
Cưng Tưn Nûä Àưìng Canh tuy sinh ra trong bưëi cẫnh àêët nûúác
bõ thûåc dên Phấp xêm lûúåc, cai trõ, nhûng con vua chấu cha vêỵn
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 5

àûúåc thûâa hûúãng àùåc quìn, àùåc lúåi vâ thûâa hûúãng truìn thưëng
vùn hổc, giấo dc tưët àểp ca hoâng tưåc. Nhúâ vêåy, cẫ thúâi niïn
thiïëu Cưng Tưn Nûä Àưìng Canh àûúåc dûúäng dc, hổc hânh nghiïm
tc cẫ Hấn vùn, Phấp vùn, qëc ngûä vâ vâo ph cha hổc cêìm, k,
thi, hổa, thïu tha, cùỉt may, nêëu nûúáng... Àố lâ nhûäng kiïën thûác
cú bẫn sau chung àc thânh vưën vùn hốa vûäng chùỉc cho Cưng Tưn
Nûä Àưìng Canh khi lúán lïn vâo àúâi bùçng thûåc lûåc ca chđnh mònh.
Nùm 1897 Cưng Tưn Nûä Àưìng Canh 16 tíi lêåp thên vúái ưng
nghê tê
åp êëm Nguỵn Khoa Tng (hêåu dụå thûá 6 ca Nguỵn Khoa
Chiïm: 1659-1736, qụ gưëc Hẫi Dûúng, nay thåc xậ Lï Lúåi -
huån An Hẫi - Hẫi Phông, tấc giẫ Nam triïìu cưng nghiïåp diïỵn chđ

- tiïíu thuët lõch sûã àêìu tiïn úã nûúác ta)
1
. Ưng bâ sinh hẩ àûúåc ba
ngûúâi con gấi vâ ba ngûúâi con trai àïìu giấo dc trûúãng thânh. Sau
cẫ ba ngûúâi con trai lêìn lûúåt ngậ xëng trong sûå nghiïåp àêëu tranh
chưëng thûåc dên Phấp giẫi phống dên tưåc, trong àố cố nhâ l lån
Mấc-xđt tiïìn bưëi xët sùỉc Hẫi Triïìu tûác Nguỵn Khoa Vùn. Thấng
8 nùm 1931, Hẫi Triïìu cng Trêìn Vùn Giêìu vâ mưåt sưë Àẫng viïn
thânh lêåp chi bưå àêìu tiïn úã thânh phưë Sâi Gôn, sau thânh lêåp
thânh y Sâi Gôn-chúå Lúán.
Nùm 1918 Cưng Tưn Nûä Àưìng Canh vúái bt danh Àẩm
Phûúng Nûä Sûã xët hiïån trïn cấc bấo, tẩ
p chđ úã Bùỉc K vâ Nam
K nhû: Nam Phong, Ph Nûä thúâi àâm, Tiïëng dên, Hûäu Thanh,
giûä chun mc Lúâi àân bâ trïn Bấo Thûåc nghiïåp, lâm trúå bt cho
Bấo Trung Bùỉc tên vùn vâ giûä chun mc Vùn àân bâ trïn bấo
nây tûâ 1919 àïën nùm 1928. Qua khẫo sất, bûúác àêìu thêëy gêìn hai
trùm bâi bấo bùçng chûä qëc ngûä ca bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã àùng
tẫi trïn cấc bấo vâ tẩp chđ. Phêìn lúán sưë bâi àùng vâo cấc nùm: nùm
1923 cố 40 bâi, nùm 1924 cố 35 bâi, nùm 1925 cố 29 bâi, nùm 1926
cố 28 bâi. Bâi àùng ch ëu úã cấc bấo: Trung Bùỉc tên vùn vúái 129
bâi àùng tẫi tûâ
nùm 1923 àïën nùm 1929, Hûäu Thanh cố 24 bâi,
Nam Phong cố 15 bâi. Trong khi êëy thêëy trïn bấo, tẩp chđ côn
àùng tẫi mưåt sưë sấng tấc ca cấc nhâ vùn, nhâ thú bùçng chûä Hấn


1
Sấch ra àúâi nùm 1720. Nùm 1984 dõch tûâ Hấn vùn sang Viïåt vùn, túái nay tấi bẫn ba
lêìn, 1994 Nxb Hưåi nhâ vùn tấi bẫn sấch 632 trang khưí 13x19cm.

TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 6

cố dõch ra chûä qëc ngûä in kêm. Nhû thïë cho thêëy bâ Àẩm Phûúng
Nûä Sûã cố vưën qëc ngûä phong ph vâ khẫ nùng diïỵn àẩt qëc ngûä
thânh thẩo vûúåt lïn úã võ trđ k giẫ hâng àêìu vïì sưë lûúång bâi àùng
bấo mưåt thúâi hưìi àêìu thïë k.
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã lúåi thïë giâu vưën vùn hốa vâ thưng
thẩo mêëy ngoẩi ngûä phưí biïën nhû Hấn vùn, Phấp vùn nïn bâ àổc
nhiïìu, hiïíu biïët sêu, rưång, súám tiïëp cêån tû tûúãng tiïën bưå nhên loẩi,
àùåc biïåt lâ tû tûúãng dên ch, tûå do, bònh àùèng, nhên quìn ca cấc
nhâ cấch mẩng tû sẫn dên ch nhû Lûúng Khẫ
i Siïu). Tưn Dêåt
Tiïn (Trung Qëc), J.J. Rouseau (Phấp), cng tiïëp xc vúái cấc bêåc
chđ sơ u nûúác nhû Phan Bưåi Chêu, Phan Chu Trinh, Hunh Thc
Khấng vâ mưåt sưë Àẫng viïn cưång sẫn tiïìn bưëi nhû Phan Àùng Lûu,
Nguỵn Chđ Diïíu... dêỵn túái bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã tûå chuín hốa
nhêån thûác, tûâ bỗ tû tûúãng xët thên phong kiïën, àûáng vâo hâng
ng nhûäng ngûúâi trđ thûác tiïën bưå ca thúâi àẩi. Bâ vêån dng tû
tûúãng tiïën bưå ca thúâi àẩi vâo phûúng tiïån bấo chđ gốp phêìn vêån
àưång xậ hưåi Viïåt Nam trò trïå hưìi àêìu thïë k XX.
Ba phêìn tû sưë bâ
i bấo ca bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã viïët theo
lån àïì mang tinh thêìn duy vêåt cố giấ trõ thuët phc nhùçm giấo
dc hai àưëi tûúång ph nûä vâ nhi àưìng chiïëm sưë àưng trong dên sưë
Viïåt Nam, tûâng chõu nïìn giấo dc lẩc hêåu nùång nïì, chûa tûâng àûúåc
xậ hưåi quan têm giấo dc nhû mưåt con ngûúâi...
Trûúác hïët bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã ph àõnh lïỵ giấo phong
kiïën hâ khùỉc ûáng xûã vúái ngûúâi ph nûä nhû nư lïå trong nhâ, bâ viïët:
Cha mể àùåt àêu con ngưìi àêëy, bùỉt ngûúâi àân bâ th tiïët thúâ chưìng
khi chưìng chïët, hẩn chïë hổ

c hânh ca ph nûä àïìu phẫi vûát bỗ cng
vúái tam tông tûá àûác (àùng trïn túâ Trung Bùỉc tên vùn ngây
21/6/1926).
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã cng triïåt àïí phï phấn quan niïåm
cûåc àoan Nhên chi sú tđnh bẫn thiïån ca nïìn nho hổc chđnh thưëng
gieo vâo nhêån thûác ca ngûúâi Viïåt Nam nối riïng vâ ngûúâi phûúng
Àưng nối chung kếo dâi hâng ngân nùm, tưìn tẩi nhû mưåt àõnh àïì.
Ngûúåc lẩi quan niïåm cûåc àoan êëy, úã chûúng múã àêìu cën sấch Giấo
dc nhi àưìng ca bâ xët bẫn nùm 1942, bâ àậ viïët: Trễ con sinh
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 7

ra khưng cố gò lâ thiïån mâ cng khưng cố gò lâ ấc cẫ, thiïån ấc àïìu
do têåp nhiïỵm ca hoân cẫnh giấo dc sau nây. Vâ ngay tûâ lc trễ
châo àúâi, bâ viïët tiïëp: Trễ khi lổt lông ra àậ phẫi nhúâ mưåt ngûúâi àïí
nûúng tûåa, àïí àm bổc, ni nêëng, ngûúâi êëy lâ ngûúâi mể. Vâ:
Khn mùåt ngûúâi mể lâ quín sấch àêìu tiïn ca àûáa con...
Do nhêån thûác rộ vai trô quan trổng ca ngûúâi mể trong tiïën
trònh hònh thânh nhên bẫn vâ phất triïín thïí chêët ca àûáa con nïn
bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã hïët sûá
c ch àïën viïåc giấo dc ngûúâi ph
nûä trong xậ hưåi trûúác khi lâm mể. Bâ viïët: Giấo dc ph nûä lâ mưåt
cấi vêën àïì rêët quan hïå cho mưåt dên tưåc tûúng lai. (M.Dugard)
(àùng trïn túâ Trung Bùỉc tên vùn ngây 24-01-1924).
Sau àố trïn nhiïìu túâ bấo thúâi êëy bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã àïìu
cố bâi àïì cêåp àïën viïåc nûä hổc. Bâ phên tđch lúåi đch ca viïåc hổc
gip cho ngûúâi ph nûä múã mang kiïën thûác, hiïíu àûúåc àẩo l lâm
ngûúâi mâ dẩy bẫo con cấi, tham gia vâo cấc cưng viïåc hûäu đch xậ
hưå
i, vâ nhêën mẩnh: Nay vêën àïì nûä hổc thêåt lâ mưåt sûå quan trổng
nhêët trong mêëy ngân nùm ca nûúác ta (àùng trïn túâ Nam Phong

sưë 43.1-1921).
Theo quan niïåm ca bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã, ngûúâi ph nûä cố
hổc thûác côn cêìn phẫi cố lao àưång nghïì nghiïåp c thïí àïí sưëng tûå
lêåp trấnh ph thåc vâo chưìng con, thò àêy cng lâ cú súã àêìu tiïn
àïí tiïën túái nûä quìn, bònh àùèng vúái nam giúái.
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã côn nhiïìu bâi bấo àïì cêåp nhûäng vêën
àïì khấc trong àúâi sưëng ph nûä Viïåt Nam, nhû bâi: Tònh cẫm àân
bâ, Bâ
n vïì chûä ấi tònh, Tûå do hưn nhên, Vïì nûä ngưn, Vïì quẫn l
tâi, Giấo dc con gấi, Cấch dẩy con... cho thêëy bâ tû duy khấ
phong ph vâ sêu sùỉc vïì ch àïì giấo dc ph nûä vâ nhi àưìng.
Giấo dc ph nûä vâ giấo dc nhi àưìng lâ hai giai àoẩn nưëi
tiïëp úã mưåt quấ trònh thưëng nhêët mang tđnh nhên quẫ. Mën giấo
dc nhi àưìng hiïåu quẫ thò ngûúâi ph nûä phẫi àûúåc giấo dc lâm mể
hoân thiïån trûúác. Àêy lâ mưåt cấch nhòn múái cho sûå phất triïín ca
ph nûä vâ nhi àưìng Viïåt Nam mâ bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã àùåt ra
mùå
c d lc êëy xậ hưåi Viïåt Nam àang bõ ch nghơa thûåc dên vâ
phong kiïën thưëng trõ. Bâ nhùỉc lẩi lúâi cưí nhên àïí thêëy rùçng giấo dc
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 8

nhi àưìng lâ sûå nghiïåp lêu dâi: Thêåp niïn thổ mưåc, Bấch niïn thổ
nhên, nghơa lâ: Mûúâi nùm trưìng cêy, trùm nùm trưìng ngûúâi (àùng
trïn túâ Trung Bùỉc tên vùn ngây 24-1-1924).
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã côn dõch mưåt sưë cưng trònh cố giấ trõ
vïì giấo dc ph nûä vâ nhi àưìng úã nûúác ngoâi giúái thiïåu trïn bấo chđ
hóåc xët bẫn thânh sấch àïí phưí biïën nhû: Gấi trinh liïåt vâ Gia
àònh giấo dc àâm (ca Trung Qëc), Dûúäng trễ con vâ Trûúâng trễ
con (ca Phấp), Vûúân trễ con (ca Àûác), Nhâ trễ con (ca )... lâ
nhûäng kinh nghiïåm qu bấu cho Viïåt nam trong quấ trònh dûúäng

dc thïë hïå trễ
thú.
Hiïån nay bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã côn mưåt sưë cưng trònh vâ
tấc phêím nhû: Giấo dc nhi àưìng, Ph nûä dûå gia àònh, Nûä cưng
thûúâng thûác (3 têåp), Kim T Cêìu (tònh sûã), Hưìng phêën tûúng tri
(truån dâi) vâ Àẩm Phûúng Thi vùn têåp (gưìm vùn vâ thú)... n võ
60 nùm trong cấc tâng thû qëc gia tẩi ba miïìn àêët nûúác. Nay tiïëp
cêån vùn phêím ca bâ d úã bấo hóåc sấch àïìu thêëy thêëm àêåm tònh
ngûúâi, tònh qụ hûúng, tỗ lông kđnh trổng nhûäng bêåc chđ sơ u
nûúác vâ mang khất vổng dên tưåc tûå cûúâng cng nưỵi àau ca mưåt
dên tưåc Vùn hiïën chi bang mâ mêët quìn tûå ch...
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã c
ng lâ ngûúâi sấng lêåp Hưåi nûä cưng
hổc hưåi Hụë nùm 1926 vâ trûåc tiïëp lâm Hưåi trûúãng. Bâ thẫo ra tưn
chó, mc àđch, nưåi quy vâ chûúng trònh hoẩt àưång ca Hưåi. Àêy lâ
tưí chûác ph nûä phi chđnh ph àêìu tiïn úã nûúác ta thúâi chđnh quìn
thûåc dên thûâa nhêån. Hưåi thu ht nhiïìu hưåi viïn tûâ ba miïìn àêët
nûúác vâ Lâo vâo sinh hoẩt theo àõnh k hóåc thûúâng xun.
Chûúng trònh sinh hoẩt Hưåi cố tưí chûác hổc vùn hốa, hưåi viïn chûa
biïët chûä thò hổc tûâ a-b-c àïën àổc thưng viïët àûúåc, ngûúâi àậ àổc
thưng viïët thẩo thò hổc theo chun àïì vùn-sûã-àõa àïí nêng cao hiïíu
biïët. Sau cng hổc àẩi cûúng vïì
giấo dc ph nûä, hổc cấch nêëu mưåt
sưë mốn ùn, hổc mưåt sưë nghïì thưng dng rưìi phất triïín thânh nghïì
ph mâ kiïëm sưëng, cung cêëp mưåt sưë tri thûác vâ kinh nghiïåm tưí
chûác gia àònh, dẩy con cấi, àưìng thúâi tẩo àiïìu kiïån cho chõ em rên
luån lâm quen vúái hoẩt àưång têåp thïí mâ tiïën túái tham gia cưng
viïåc xậ hưåi. Hưåi lẩi àûúåc cấc bêåc chđ sơ u nûúác nhû Phan Bưåi
Chêu, Hunh Thc Khấng vâ cấc trđ thûác trễ nhû Àâo Duy Anh,
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 9

Àoân Nưìng, Nguỵn Lên tham gia sinh hoẩt àậ nêng cao uy tđn
ca Hưåi. Hoẩt àưång ca Hưåi àûúåc dû lån bấo chđ cưí v vïì xu
hûúáng tiïën bưå. Ẫnh hûúãng ca Hưåi lan truìn ra túái Vinh, Thanh
Hốa, Hâ Nưåi, Hẫi Phông, vâo túái Nha Trang, Sâi Gôn, Gia Àõnh,
Cêìn Thú, Hưåi An. Hưåi nûä cưng Hụë côn lâ chưỵ dûåa cho phong trâo
nûä hổc sinh trûúâng Àưìng Khấnh vâ hổc sinh trûúâng Qëc hổc Hụë
bậi khốa. Cng ẫnh hûúãng ca cấc con trai bâ lâ Nguỵn Khoa T,
Nguỵn Khoa Vơ, Nguỵn Khoa Vùn hoẩt àưång trong tưí chûác cưång
sẫn vâ u nûúác bõ lưå mâ nùm 1929 chđnh quìn thûåc dên Phấ
p ra
lïånh cho chđnh ph Nam Triïìu bùỉt bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã giam
hai thấng trong nhâ t. Vâ sau àố bâ cng trẫi mêëy àêån cêìm lông
nët thêìm nûúác mùỉt chõu nưỵi àau riïng khi nhêån tin cấc con trai
lêìn lûúåt ngậ xëng trïn àûúâng tranh àêëu gốp phêìn vâo sûå nghiïåp
giẫi phống dên tưåc.
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã tẩ thïë ngây 10 thấng 12 nùm 1947
khi àang tẫn cû tẩi Lẩc Lêm, Thanh Hốa, hûúãng thổ 66 tíi.
Tûâ Cưng Nûä Àưìng Canh sinh thânh trong ph cha lêìu son
gấc tđa, àïën Àẩm Phûúng Nûä Sûã nûä k giẫ Viïåt Nam àêìu tiïn cố
cåc àúâi, vùn nghiïåp vâ ba con trai cưëng hiïën vâo sûå nghiïåp àưåc lêå
p
ca dên tưåc vâ tiïën bưå ca àêët nûúác Viïåt Nam, thïë mâ cåc àúâi vâ
vùn nghiïåp ca bâ bõ thúâi gian ph múâ mưåt phêìn hai thïë k. Nay
cêìn lâm sấng tỗ nhûäng àống gốp ca bâ vâo cấc lơnh vûåc ngưn ngûä
tiïëng Viïåt, ngưn ngûä bấo chđ, vùn, thú, dõch thåt, àùåc biïåt lâ
nhûäng cưng trònh giấ trõ nhû: Giấo dc nhi àưìng, Ph nûä dûå gia
àònh, Gia àònh giấo dc thûúâng àâm, cng vúái hiïåu quẫ trong
nhûäng nưỵ lûåc hoẩt àưång xậ hưåi ca bâ hưìi àêìu thïë k àïí kïë thûâa
tinh hoa, nhû sinh thúâi bâ viïët: Ngûúâi ta khưng phẫi nhû cêy cỗ,

núä nâ
o àïí mc nất nhû cêy cỗ (theo Trung Bùỉc tên vùn sưë 10+11
thấng 7 nùm 1924).
Mưåt sûå thêåt trong lõch sûã Viïåt Nam dûång nûúác tđnh àïën hïët
thïë k XIX, ta thêëy sưë lûúång nûä tûúáng xët hiïån nhiïìu hún sưë
lûúång nûä sơ. Cố hai l do: Mưåt lâ quấ trònh Viïåt Nam dûång nûúác
phẫi song song chưëng lẩi nhiïìu nûúác àïën xêm lûúåc vúái êm mûu
àưìng hốa cai trõ, hai lâ sët thúâi k Viïåt Nam phong kiïën giai cêëp
cêìm quìn khưng hïì quan têm àïën sûå hổc vêën ca ph nûä. Vò thïë
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 10

mâ trong sưë hún 700 tấc gia Hấn, Nưm cẫ nûúác chó múái xấc àõnh
àûúåc bẫy nûä tấc gia cố mưåt sưë àiïím chung: cng lâ thi sơ, cng xët
hiïån thi phêím tẩi kinh àư vâ trong àố bưën thi sơ lâ cưng cha. Múã
àêìu lâ cưng cha Lï Ngổc Hên úã thïë k XVIII vúái thi phêím Ai tû
vận xët hiïån úã kinh àư Ph Xn khi chưìng bâ Hoâng àïë Quang
Trung qua àúâi (1792). Vâ trong sưë 64 cưng cha ca vua Minh
Mẩng cố ba cưng cha lâ Vơnh Trònh (tûác Nguåt Àònh), Trõnh
Thêån (tûác Mai Am), Tơnh Hôa (tûác Hụå Phưë) trúã thânh thi sơ tûâ
kinh àư Hụë, chiïëm nûãa sưë lûúång nûä thi sơ cẫ nûúác trong nhiïìu thïë
k. Cấc sấch cưng c côn cho biïët thïm rùçng ca
ã ba cưng cha thi sơ
kinh àư Hụë nây àïìu cố súã trûúâng êm nhẩc, àậ cng sấng tấc mưåt
sưë bâi ca Hụë lûu chuín àïën nay nhû bâi ca àiïåu Phêím tiïët. Tiïëp
àïën lâ Àoân Thõ Àiïím vúái bẫn dõch Chinh ph ngêm (khi chưìng bâ
lâ ưng Nguỵn Kiïìu ài sûá Trung Qëc) vâ Hưì Xn Hûúng bâ cha
thú nưm cng xët hiïån thi phêím khi hai nûä sơ nây cû tr úã kinh
àư Thùng Long. Riïng bâ Huån Thanh Quan (tûác Nguỵn Thõ
Hinh) ngûúâi kinh thânh Thùng Long gûãi tònh vâo thú, gûãi thú vâo
cẫnh trïn nhiïìu vng àêët nûúác, trong àố cố cẫ thi phêím ra àúâi tẩi

kinh àư Hụë.
Sang àêìu thïë k XX chûä qëc ngûä àậ thay thïë chûä
Hấn cng
vúái trûúâng hổc múã ra úã cấc thânh phưë, thõ xậ vâ con gấi nhûäng nhâ
giâu sang, nhâ quan chûác àậ cùỉp sấch àïën trûúâng, tuy vêåy lûåc
lûúång nûä tấc giẫ cẫ nûúác cng khưng nhiïìu. Nïëu tđnh nhûäng nûä tấc
giẫ tiïu biïíu thúâi k nây thò cố Sûúng Nguåt Ấnh (1864-1921),
Àẩm Phûúng Nûä Sûã (1881-1947), Tûúng Phưë (1896-1973), Nguỵn
Thõ Minh Khai (1910-1944), Vên Àâi (1903-1964), Nguỵn Thõ
Kiïn (tûác Nguỵn Thõ Manh Manh?...), Ngên Giang, Hùçng
Phûúng, Anh Thú... Nhûäng nûä tấc giẫ xët hiïån úã nûãa àêìu thïë k
XX cng phêìn àưng lâ thi sơ mâ cåc àúâi vâ
tấc phêím àûúåc giúái
thiïåu trong chûúng trònh vùn hổc cêëp phưí thưng hóåc Àẩi hổc vùn
khoa. Riïng cưë tấc gia Àẩm Phûúng Nûä Sûã cố nhiïìu tấc phêím vâ
àùåc biïåt lâ nhûäng cưng trònh giấ trõ lẩi khưng thêëy giúái thiïåu úã cêëp
hổc nâo, bõ bỗ qụn...
Vùn hổc Viïåt Nam tûåu trung cố hai tiïu chđ: Mưåt lâ Vùn qu
hưì tinh, hai lâ Vùn dơ tẫi àẩo. Thûåc tïë cho thêëy tûâ 1945 trúã vïì
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 11

trûúác nûä vùn sơ Viïåt Nam vưën àậ khưng nhiïìu, tấc phêím giấ trõ lẩi
câng hiïëm. Cùn cûá vâo di sẫn ca cưë tấc gia Àẩm Phûúng Nûä Sûã
vúái nhûäng cưng trònh nhû: Giấo dc nhi àưìng, Ph nûä dûå gia àònh
(3 têåp, côn cố tïn lâ: Ph nûä tên giấo khoa), Gia àònh giấo dc
thûúâng àâm vâ Nûä cưng thûúâng thûác (3 têåp). Mùåc d nhûäng cưng
trònh khoa hổc nây ra àúâi tûâ hưìi àêìu thïë k, nhûng àïën nay xết
thêëy vêỵn côn giấ trõ àđch thûåc vúái con ngûúâi thúâi àẩi àang trong xu
thïë tòm vïì cưåi ngìn. Vò vêåy xin kiïën nghõ:
1- Cêìn múã cåc hưåi thẫo khoa hổc vïì di sẫn ca cưë tấc gia

Àa
åm Phûúng Nûä Sûã lâm sấng tỗ giấ trõ trong di sẫn ca bâ khưng
chó àống gốp vâo sûå tiïën bưå vùn hốa Viïåt Nam hưìi àêìu thïë k, mâ
côn lâ vưën qu hûäu đch cho sûå nghiïåp giấo dc nhi àưìng vâ ph nûä
Viïåt Nam hưm nay vâ mai sau...
2- Trïn cú súã thânh quẫ cåc hưåi thẫo khoa hổc vïì di sẫn ca
cưë tấc gia Àẩm Phûúng Nûä Sûã, àïì nghõ àûa thânh quẫ êëy cng di
sẫn ca bâ vâo chûúng trònh Àẩi hổc nhên vùn qëc gia giúái thiïåu
vúái sinh viïn.
Tûâ àêìu thïë k cấc cưng trònh ca cưë tấc gia Àẩm Phûúng Nûä
Sûã àậ thïí hiïå
n phûúng sấch giấo dc tiïën bưå vâ phûúng phấp ch
àưång hoân thiïån thiïn chûác ngûúâi ph nûä trûúác àïí khi lâm mể giûä
vai trô ch thïí vêån dng quy trònh khoa hổc rên luån, dûúäng dc
thïë hïå trễ thú Viïåt Nam phất triïín sinh lûåc dưìi dâo, cố hiïíu biïët, cố
nhên cấch vâ cố khẫ nùng àûa dên tưåc tûå cûúâng. Vêåy thiïët nghơ
kiïën nghõ trïn àêy ca chng tưi thûåc sûå ph húåp vúái nhu cêìu xậ
hưåi àûúng àẩi, mong cấc cêëp lậnh àẩo trûåc thåc Trung ûúng nhû
Bưå Vùn Hốa, Bưå Giấo dc vâ Àâo tẩo, Trung têm nhên vùn qëc
gia, Hưåi Liïn hiïåp Ph
nûä Viïåt Nam, y ban Bẫo vïå bâ mể vâ trễ
em, y ban àưìng àưåi Trung Ûúng, cấc cú quan chun ngânh nhû
Viïån Vùn hốa, Viïån Vùn hổc, Viïån Ngưn ngûä, cấc hưåi nghïì nhû Hưåi
Nhâ vùn, Hưåi Nhâ bấo... vâ y ban nhên dên tónh Thûâa Thiïn
Hụë, cng cấc cú quan chûác nùng ca àõa phûúng súám quan têm
àïën kiïën nghõ nây, cng lâ súám gốp phêìn lâm giâu thïm di sẫn
dên tưåc, vâ tùng thïm tiïìm nùng nưåi lûåc giấo dûúäng, giấo dc thïë
hïå trễ Viïåt Nam, àưìng thúâi gốp phêìn lâm àểp thïm truìn thưëng
ph nûä Viïåt Nam vâ lâm àểp thïm lõch sûã cưë àư Hụë.
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 12

Lâm khẫo cûáu chùỉc khưng ai bỗ qua Tẩp chđ Nam Phong. Tưi
cng vêåy, khẫo sất Tẩp chđ Nam Phong nhùçm tòm tû liïåu vïì nghïå
thåt Chêo quấ khûá. Theo sưí lûu chiïíu qëc gia, Tẩp chđ Nam
Phong ra àúâi nùm 1917 tưìn tẩi àïën nùm 1934 lâ 17 nùm ra àûúåc
208 sưë. Àêy lâ cú quan ngưn lån lúán sưëng lêu nhêët thúâi Phấp
chiïëm nûúác ta, chun àùng bâi vïì hổc thåt ca nhûäng cêy bt
têìm cúä. Nhûng àïën nay tẩi Hâ Nưåi khưng côn à 208 sưë Tẩp chđ
Nam Phong, àậ vêåy nhiïìu sưë côn mêët trang. Phẫi tra cûáu Tẩp chđ
Nam Phong trïn Microfilm múái à sưë, à trang, trong àố lẩi tòm ra
hai cưng trònh khẫo cûáu vïì Tìng. Cưng trònh ra àúâi súám nhêët cố
tiïu àï
ì Lûúåc khẫo vïì Tìng hất An Nam ca tấc gia Àẩm Phûúng
Nûä Sûã àùng trïn Tẩp chđ Nam Phong sưë 76 thấng 10 nùm 1923,
khoẫng 3500 chûä. Cưng trònh thûá hai cố tiïu àïì Khẫo vïì hất
Tìng, hất Chêo ca tấc gia Nguỵn Thc Khiïm (nùm sinh chûa
rộ, liïåt sơ tẩi ngc Sún La nùm 1944) àùng trïn Tẩp chđ Nam
Phong sưë 144 thấng 11 nùm 1929, phêìn viïët vïì Tìng cng
khoẫng 3500 chûä. Hai cưng trònh nây tưi àậ giúái thiïåu trïn Tẩp chđ
Vùn hốa sưë thấng 9 nùm 1996 vâ sưë thấng 2 nùm 1998, nhùçm cưng
bưë hốa di sẫn àïí nhûäng ai cố nhu cêìu dïỵ dâng tiïëp cêån. Tưi cng
phiïn bẫn hai cưng trònh nây tûâ Tẩp chđ Nam Phong gûãi túái Viïån
Sên khêëu Viïåt Nam vâ Nhâ hất Tìng Trung ûúng. Sau àố
ưng
Viïån trûúãng Viïån Sên khêëu Viïåt Nam bêëy giúâ lâ ưng Hoâng
Chûúng vâ ưng Giấm àưëc Nhâ hất Tìng Trung ûúng bêëy giúâ lâ
nghïå sơ nhên dên Tiïën Thổ àïìu hưìi êm cho biïët: úã cú súã ca hai ưng
khưng cố lûu hai bâi khẫo cûáu nây vâ hai ưng cng chûa biïët cố mâ
àổc. Àố lâ sûå àống gốp ca tưi vúái nghïå thåt Tìng nối chung vâ
nghïå thåt Tìng cưë àư Hụë nối riïng. Côn giấ trõ úã hai cưng trònh

khẫo cûáu nghïå thåt Tìng xët hiïån hưìi àêìu thïë k ca hai tấc
gia quấ cưë, tưi khưng dấm àấnh trưëng trûúác cûãa nhâ sêëm xin dânh
àïí cấ
c võ lâm Tìng vâ nghiïn cûáu Tìng àưng àẫo hiïån hûäu. Song
nhúâ cố trong tay cưng trònh Lûúåc khẫo vïì Tìng hất An Nam ca
bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã lâm tiïìn àïí mâ Viïån Sên khêëu liïn kïët vúái
Súã Vùn hốa-Thưng tin tónh Trõ Thiïn Hụë múã àûúåc cåc Hưåi thẫo
cấc danh sơ Hụë vúái nghïå thåt Tìng truìn thưëng Hụë, tẩi cưë àư
Hụë vâo cëi thấng 8 nùm 1998.
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 13

Cưng trònh Lûúåc khẫo vïì Tìng hất An Nam vâ cưng trònh
Khẫo vïì hất Tìng, hất Chêo lâ hai cưng trònh khẫo cûáu sên khêëu
dên tưåc àêìu tiïn thïí hiïån bùçng chûä qëc ngûä tûâ àêìu thïë k XX.
Rêët tiïëc sau àố 75 nùm cấc nhâ khẫo cûáu sên khêëu dên tưåc đt ai
biïët túái hai cưng trònh khẫo cûáu àố mâ tiïëp thu kïë thûâa, àậ thïë
mưåt sưë ngûúâi lẩi lêìm tûúãng mònh ài tiïn phong trong lơnh vûåc
nghiïn cûáu sên khêëu dên tưåc úã thïë k nây. Nhên àêy, mưåt lêìn nûäa
ngûúâi sûu têìm giúái thiïåu rưång rậi vúái bẩn àổc vïì àõa chó hai cưng
trònh khẫo cûáu nghïå thåt Tìng hưì
i àêìu thïë k, khi tiïëp cêån chùỉc
chùỉn sệ thêëy nhiïìu thưng tin c vâ vêỵn múái úã nghïå thåt Tìng
quấ khûá cẫ hai khu vûåc: Tìng dên gian (qua bâi khẫo cûáu ca
Nguỵn Thc Khiïm) vâ Tìng cung àònh Hụë (qua bâi khẫo cûáu
ca Àẩm Phûúng Nûä Sûã).
Bâi dêỵn lån nây giúái thiïåu bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã vúái cûúng
võ lâ k giẫ ch ëu vâo khoẫng mûúâi nùm (1918-1929) viïët gêìn
hai trùm bâi àùng cấc bấo xët bẫn trïn àõa bân toân qëc, trong
àố ba phêìn tû sưë bâi mang tđnh chun àïì vïì ph nûä, vïì nhi àưìng,
vïì giấo dc... Tûâ

nùm 1928 trúã ài, bâ chónh àưën nhûäng bâi bấo
mang tđnh chun àïì êëy sùỉp xïëp àûa vâo theo ch àïì ca tûâng
cưng trònh. Do vêåy trong vông mûúâi nùm bâ cho ra àúâi liïn tiïëp
nhûäng cưng trònh chun sêu, mưỵi cưng trònh hònh thânh mưåt
nhêån thûác múái cho con ngûúâi, mưåt tû tûúãng múái cho xậ hưåi. Nhûäng
cưng trònh nây tưìn tẩi hún 70 nùm chó tiïëc rùçng cố thúâi gian dâi
nhên thên vâ sûå nghiïåp ca bâ bõ lậng qụn. Nay xu thïë thúâi àẩi
tòm vïì cưåi ngìn bẫn sùỉc vùn hốa dên tưåc, chng ta vúái lông cêìu
thiïån sûu têìm nhûäng cưng trònh ca bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã vâ
tiïëp cêån nghiïm tc thò quẫ lâ di sẫn qu. Àiïìu nây nối lïn rùç
ng
bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã lâ bêåc k giẫ chiïën lûúåc cố thûác lâm sấch
khẫo cûáu tûâ khi cêìm bt vâ quấn triïåt thûác lâm sấch nây sët
thúâi k lâm k giẫ. Bâ àïí lẩi cho thïë hïå sau mưåt bâi hổc kinh
nghiïåm àúâi nghïì: Tđch tiïíu thânh àẩi, lêëy ngùỉn ni dâi mâ lâm
nïn nghiïåp lúán.
Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã tuy xët hiïån vâo nûãa àêìu thïë k XX
nhûng tiïëp cêån di sẫn ca bâ ta lẩi thêëy trong lõch sûã ph nûä Viïåt
Nam bâ lâ nhên vêåt ài trûúác úã mưåt sưë lơnh vûåc xậ hưå
i:
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 14

1. Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã - Ngûúâi ph nûä Viïåt Nam àêìu tiïn
thưng thẩo nhiïìu sinh ngûä nhû: Hấn vùn, Phấp vùn, qëc vùn... do
àố bâ cng lâ ngûúâi ph nûä Viïåt Nam àêìu tiïn cố têìm nhòn ra thïë
giúái tiïëp thu tinh hoa nhên loẩi nhû hïå l lån tiïën bưå vïì quy trònh
dûúäng dc trễ thú, hïå tû tûúãng tiïën bưå vïì nhên quìn: dên ch, tûå
do, bònh àùèng... vâ chuín tẫi qua cấc phûúng tiïån bấo chđ, vùn
sấch, dõch thåt phưí biïën cho àưìng bâo lẩc hêåu ca nûúác mònh.
Cng qua di sẫn côn thêëy bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã lâ nûä tấc gia dêỵn

àêìu vïì sưë lûúång tấc phêím gưìm nhiïìu thïí loẩ
i xët bẫn trûúác nùm
1945.
2. Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã cng lâ nûä trđ thûác Viïåt Nam àêìu
tiïn àùåc biïåt quan têm àïën sûå dûúäng dc thïë hïå trễ thú Viïåt Nam
tûâ khi lổt lông mể àïën tíi cùỉp
sấch túái trûúâng. Àêy lâ giai àoẩn tiïìn phất triïín ca mưỵi trễ
thú nối riïng vâ ca thïë hïå trễ thú nối chung mâ nïìn giấo dc
phong kiïën Viïåt Nam tưìn tẩi hâng nghòn nùm cng chûa tûâng àïì
cêåp túái. Bâ cng phất hiïån ra rùçng ngûúâi mể giûä vai trô hïët sûác
quan trổng trong giai àoẩn tiïìn phất triïín úã trễ thú mâ khưng
ngûú
âi nâo khấc thay thïë àûúåc vai trô ngûúâi mể. Bâ têm huët vúái
nhûäng phất hiïån nây vâ nưỵ lûåc nhiïìu nùm khẫo cûáu biïn soẩn
cưng trònh Giấo dc nhi àưìng ra àúâi nùm 1942 cố giấ trõ àûúåc coi
nhû sấch giấo khoa àêìu tiïn tùång cấc bâ mể Viïåt Nam lâm cưng c
giấo dûúäng, giấo dc con em mònh trong giai àoẩn tiïìn phất triïín.
Àêy lâ cưng trònh cố nghơa nhêët ca bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã cưëng
hiïën vâo sûå nghiïåp giấo dc nhi àưìng Viïåt Nam tûâ hưìi àêìu thïë k
XX, nay thêëy côn hûäu đch cho cấc cú quan chûác nùng cng cấc bêåc
lâm mể
, lâm cha cng cấc cư ni dẩy trễ trong viïåc giấo dc nhi
àưìng.
3. Bâ Àẩm Phûúng Nûä Sûã cng lâ ngûúâi tưí chûác Hưåi nûä cưng
àêìu tiïn úã nûúác ta hoẩt àưång múã mang giúái chđ. Tuy Hưåi nûä cưng
chó ra àúâi úã mưåt sưë thânh phưë hưìi àêìu thïë k vâ tưìn tẩi trong mưåt
thúâi gian nhûng àậ cố ẫnh hûúãng chung vâ cêët tiïëng nối riïng,
tiïëng nối àẩi diïån ca ph nûä Viïåt Nam àôi nhên quìn dûúái chïë
àưå thûåc dên, phong kiïën cai trõ.
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 15

Vúái nhûäng hoẩt àưång vâ cưëng hiïën trïn àêy, bâ Àẩm Phûúng
Nûä Sûã xûáng àấng lâ nhên vêåt trđ thûác tiïën bưå vâ u nûúác trong
lõch sûã cêån àẩi Viïåt nam. Thên nhên bâ vâ di sẫn ca bâ lâ dêëu
son lûu thïë.
Tuín têåp Àẩm Phûúng Nûä Sûã lâ tuín chổn mưåt sưë cưng
trònh vâ tấc phêím tiïu biïíu trong di sẫn ca bâ do sûå cưë gùỉng ca
mưåt cấ nhên sûu têìm, chùỉc chùỉn côn nhiïìu khiïëm khuët mong
àưåc giẫ chó giấo cho, chng tưi xin lơnh hưåi lúâi chó giấo vâ biïët ún
àưåc giẫ.
Ngûúâi lâm Tuín têåp nây cng xin ca
ãm ún cấc tấc giẫ: Cûãu
Thổ, Nguỵn Khoa Diïåu Biïn, Phẩm Hưìng Toân, Nguỵn Àùỉc
Xn, Thïë Thanh, Trêìn Thõ Nhû Mên... cố tâi liïåu mâ chng tưi
tiïëp thu.
Xin chên thânh cẫm ún Thû viïån Qëc gia Hâ Nưåi, Thû viïån
Viïån Vùn hổc Viïåt Nam, Thû viïån Tưíng húåp tónh Trõ Thiïn Hụë,
Thû viïån Àẩi hổc Hụë, Hưåi Vùn hổc nghïå thåt Trõ Thiïn Hụë... àậ
tẩo àiïìu kiïån cho chng tưi tra cûáu vâ cung cêëp cho chng tưi tû
liïåu.
Hâ Nưåi, ma àưng nùm 1998. LÏ THANH HIÏÌN

TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 16

Phêìn Thûá Nhêët

KHAÃO CÛÁU

TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 17

GIA ÀỊNH -
GIẤO DC THÛÚÂNG ÀÂM

LÚÂI MÚÃ ÀÊÌU
Gêìn àêy trong xậ hưåi ta theo cấi trâo lûu ca thïë giúái, nưíi lïn
cấi vêën àïì ph nûä giẫi phống, lâm cho cấc nhâ hâng ngây àïí têm
vïì vêën àïì xậ hưåi, bêng khng suy nghơ mậi. Cố kễ bẫo: nam giúái
nhû nûä giúái chng ta, cng chung mưåt cẫnh ngưå, chng ta chó bân
chung mưåt tiïëng lâ giẫi phống. Bó nhên xin lưỵi, mâ khưng thûâa
nhêån cấi tûúãng sú mú êëy. Cng àậ biïët: chng ta cng chung mưåt
cẫnh ngưå nhû nhau, nhûng chng ta cng phẫi biïët rùçng: Cấi têm
l cấi tđnh chêët ca nûä giúái rêët khấc nam giúái; mâ nhêët lâ
cấi cấch
chõu vùn hốa c ca hai bïn vêỵn khấc xa nhau lùỉm. Nïëu chûa thêëu
àẩt mêëy chưỵ bđ ëu trïn kia, mâ chó hư hâo giẫi phống theo cấi
quan niïåm nam giúái, thò bó nhên dấm chùỉc rùçng: chó mưåt bưå phêån
ph nûä vïì thiïíu sưë hûúãng lúåi cấi cåc giẫi phống êëy thưi, chúá toân
nûä giúái vêỵn côn ai trong chïë àưå c, nhû vêåy thò khưng gổi lâ giẫi
phống àûúåc.
Cấi tïå êëy, hiïån nay mưåt phêìn àưng chõ em trïn thïë giúái àïìu bõ
cẫ rưìi, xe trûúác àậ àưí, àûúâng sau ta nïn trấnh. Ta bònh têm mâ hỗi
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 18

thûã: vò àêu mâ xẫy ra nhûäng cấi dun cúá êëy? Chùèng qua vò chng
ta mën giẫi phống ph nûä, mâ chng ta khưng àïí têm cẫi cấch
cấi vùn hốa c hiïån àûúng chi phưëi cho ph nûä ta àố. Cấi vùn hốa
c cố nhiïìu chưỵ khưng thđch húåp cho cấi sûå nhu ëu hiïån tẩi ca
chõ em chng ta, vêåythò nïn phẫi cẫi cấch ài, nhûng cẫi cấch thïë
nâo? ÊËy lâ mưåt cêu hỗi rêët hïå trổng rêët khố khùn.
Nay vđ cố mưåt bổn ph nûä trđ thûác hổc vêën chûa tinh thưng,

mâ dấm àem mưåt cấi nïìn vùn hốa múái chûa hiïíu rộ àêìu ài, àậ
vưå
i àem cưëng hiïën cho giầònh xậ hưåi. Àïì xûúáng sûå giẫi phống cho
àa sưë chõ em côn mï måi, mâ thay chên cho cấi nïìn vùn hốa c,
thò may ra cố thânh cưng nhêët thúâi, chúá thêåt cấi thưëng khưí hiïån tẩi
ca xậ hưåi, cng chùỉc khưng giẫm búát cht nâo, lâ vò ta sng bấi
hêm mưå cấiphong tc xậ hưåi Êu, M; cấi chïë àưå hưn nhên ca hổ,
mâ ta mën mang hïët thẫy vïì thay àưíi cho ta, àố chùèng nhûäng
khưng hêëp th àûúåc cấi tinh hoa vùn hốa hổ, mâ lẩi dùçm cấi cùån
bậ vùn hốa ca hổ, mâ hiïån nay gia àònh xậ hưåi hổ àïìu àûúng àau
àúán khưí súã
theo, nhû vêåy lâ chõ em chng ta mën tiïën hốa, lẩi trúã
ra thoấi hốa vêåy.
Cấi cûåu vùn hốa vêỵn nhiïìu chưỵ sai lẩc thêåt, nhûng nố cng cố
àâo tẩo mưåt sưë ph nûä vïì àưåc lêåp kinh tïë, vïì hưn nhên m mận, vïì
gia àònh hôa lẩc, tûâ mêëy ngân nùm, nhû vêåy lâ cấi tinh chêët vùn
hốa c khưng phẫi lâ toân bêåy cẫ. Vêåy thò chõ em ai lâ ngûúâi ch
trûúng sûå giẫi phống cho nûä giúái, phẫi nïn lûåa chổn cấi tinh chêët
vùn hốa c, cng cấi tinh chêët ca vùn hốa múái, dung hôa thïë nâo
cho húåp nhau, àïí àâo tẩo nïn nhûäng ngûú
âi ph nûä rêët trung thânh
vúái nghơa v ca mònh, rêët thêëu àẩt cấi àõa võ ca mònh àưëi vúái gia
àònh, àưëi vúái xậ hưåi. Cấi phûúng chêm giấo dc cho ph nûä ta lâ
nhùỉm vúái cấi mc àđch êëy mâ túái vêåy.
Vò nhûäng tûúãng àố, mâ quín sấch nây ra àúâi, àïí cêìu
kiïën ca cấc chõ em, nhûäng ai lâ ngûúâi hûäu têm vúái xậ hưåi, bưí cûáu
thïm cho thânh mưåt vêën àïì hoân toân, lâ lúåi cho cẫ nhên loẩi ph
nûä võ lai nûäa vêåy. Chúá nhû cûá hư hâo ph nûä giẫi phống thúâi giẫi
phống lâm sao? Àûúåc giẫi phố
ng rưìi sệ ài vâo àêu? Lâm nhûäng viïåc

gò? Nïëu cấi nghi nghơa êëy mâ khưng giẫi quët, thò thûåc khưng
khấc gò mưåt bổn ngûúâi m mâ dấm dùỉt mưåt bổn ngûúâi khưng sấng
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 19

sët ài. Cấi hiïím tûúång khưng thïí tẫ hïët àûúåc, nhû lúâi ưng Mậ Dơ
Àùçng (Marden) ngûúâi nûúác M àậ bâi giẫi trong quín Ph nûä dûå
gia àònh vêåy. Cho nïn sûå giấo dc cêìn phẫi biïët nhûäng àiïìu
thûúâng thûác trûúác, cố thûúâng thûác, múái cố cấi tû cấch thûåc tïë xậ
hưåi, mâ ngûúâi úã vïì thúâi àẩi nây, àïìu nïn hiïíu rộ cấi chên l êëy.
Tấc giẫ TÛÅ TÛ
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 20

BÂN VÏÌ VÊËN ÀÏÌ GIẤO DC CON GẤI
Giấo dc ph nûä lâ mưåt cấi vêën àïì
rêët quan hïå cho mưåt dên tưåc tûúng lai
M.DUGARD
(L'ếducation moderne des jeunes filles)

Vêën àïì nây lâ thåc vïì ln l, mêåt thiïët quan hïå cho nhên
têm thïë àẩo, ai cng cố thïí bân àùång, mâ ai cng phẫi cố chên
thânh ra cưng nghiïn cûáu quan sất thđ nghiïåm, rưìi múái bân nưíi,
mâ bân nưíi thò thûåc hânh cho àùång, nhiïn hêåu múái lâm phûúng
chêm cho ngûúâi noi theo. Vêåy thò sûå bân giấo dc, lâ trûúác hïët
mònh phẫi cố giấo dc àố vêåy. Song giấo dc àúâi xûa, cấi phẩm vi
côn hểp hôi, àậ khưng húåp vúái trònh àưå tiïën hốa ngây nay, gia dó
sấch vúã giấo khoa ph nûä, chó cố mêëy thiïn nûä tùỉc, nûä hën, giưìi
mâi vïì àûúâng àûác hẩnh thò àùå
ng, chúá cưng cåc àưëi vúái àẩo xûã thïë,
thò tuåt nhiïn chûa cố, thïí nâo cng phẫi tham bấc thïm têy hổc
giấo khoa mâ bưí cûáu nhûäng chưỵ khuët àiïím ca mònh. Nhûng cấi

tû cấch ngûúâi mònh thò côn thêëp kếm, nïëu àem nhûäng võ quấ bưí, lâ
lúâi cao thûúång mâ dẩy vễ cho phêím hẩ thùång chi nhên, khưng
nhûäng khưng tiïën hốa nưíi, mâ lẩi phất ấch ra, gêy thïm tai hẩi
cng nïn, àố lẩi lâ mưåt àiïìu quan hïå hïët sûác; vđ nhû ngûúâi cố cấi
ấo rấch mën vấ, mâ vấ nïn lûåa thûá rễ cho húåp vúái ngun sùỉc, cố
xï xđch mưåt àưi t coi côn àù
ång, nïëu tham têëm gêëm vốc tưët àểp mâ
àùåt vâo chưỵ lưỵ lng cấi ấo vẫi, thò coi sao cho vûâa. Vêåy nïn sûå
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 21

mûúån tû tûúãng ngûúâi, cng phẫi suy xết lẩi bẫn cấch mònh cêìn cho
húåp phếp.
Cûá nhû tưi thiïín nghơ, hiïån nay sûå hổc vêën ca con gấi,
phẫi nïn chêm chûúác theo quín sấch ca ưng Àu-ga (Dugard), mâ
lûúåc àem nhûäng àiïìu húåp vúái tû cấch ngûúâi mònh, lâm sao cho
àûúâng àûác hẩnh vêỵn cûá noi theo nïì nïëp c, mâ àûúâng trđ thûác cêìn
phẫi múã mang thïm. Lêëy cấi hiïån trẩng giûäa xậ hưåi mâ nối, thò
viïåc giấo dc bẩn thiïëu nûä bêy giúâ, lâ cố hai cấi trûúâng hổc àïìu nïn
cêìn cẫ.
1. Lâ nhúâ trûúâng nûä hổc ca nhâ nûúác àïí àâoluån tinh thêì
n
trđ nậo, mën cho khưn ngoan, thò phẫi cố hổc.
2. Lâ trûúâng hổc gia àònh, thò ngây thûúâng chamể phẫi rên
têåp lêëy khn phêím hẩnh cho con cấi, ngûúâi trđ thûác ai cng hiïíu
rùçng: sûå hổc ca con gấi cêìn phẫi khai thưng, vò ngûúâi àân bâ cng
chung àc khđ thiïn ca ni sưng mâ nïn ngûúâi, nïëu cûá thúâ ú, ùn
hay ùn, lâm hay lâm, khưng biïët suy nghơ, cåc àùỉc thêët giûäa thïë
gian, sûå tiïn trûúãng trong gia àònh, thò sưëng mưåt cấch khưng mẩnh
dẩn, trổn àúâi phẫi chõu nhiïìu sûå thiïåt thôi, mâ cng quan hïå àïën
àûúâng sinh hoẩt ca chng tưåc nûäa.

Trong quín sấch ca ưng Mđt-súâ
-lï (Michelet) lâ mưåt nhâ
vùn hổc nûúác Phấp, cố than cho cấi thïë thấi nhên tònh rùçng: “Sûå
giấo dc ca con gấi ngây nay chûa cố cấi gò lâm chín àđch, àïí
cho hổ sau ravúái àúâi cho biïët àẩo xûã thïë”. ÊËy cấi sûå giấo dc úã cấc
nûúác vùn minh ngûúâi ta lo ngẩi nhû thïë, vò cåc àúâi vđ nhû mưåt cấi
bïí rưång mïnh mưng, mâ ngûúâi àúâi vđ nhû con thuìn ài trïn mùåt
nûúác, cố vûäng tay lấi chêo, múái trưng vûúåt sống ra vúâi, ngưå khi ba
àâo phong v, cng cho biïët then mấy mâ àúä gẩt, múái sệ tòm
phûúng hûúáng mâ ài, chống mong àïën búâ bïën àùång.
Chiïëc thuìn kia cho kiïn cưë, lấi chê
o vûäng vâng, lâ sûác
mẩnh dẩn; hổc thûác rưång rậi, àïí àẫm àang sûå àúâi xẫy túái cho mònh,
khu xûã lâm sao cho thỗa thiïëp, lâ túái búâ bïën, àẩt àïën mc àđch vêåy.
Nay sûå hổc con gấi, mâ cûá lanh quanh trong bïëp nûúác, nưìi cúm, thò
chûa à tû cấch lâm mưåt ngûúâi úã àúâi.
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 22

Song hai trûúâng hổc, thûúâng hay phẫn àưëi nhau, vò ngûúâi úã
nhâ trûúâng, nhúâ cố hổc vêën, rưång àûúâng nghe thêëy, cho nïn thẩo
tiïëng úã àúâi, nhûng võ têët àậ thẩo lâm cưng viïåc nhâ, hay vïì àûúâng
l tûúãng, chûa khếo sûå thûåc hânh, mâ lẩi lùỉm lc thiïn vïì vùn
chûúng cao thûúång quấ, mú tûúãng nhiïìu viïåc vổng ngoẩi hậo
huìn, sai lïåch cấi thối nïët ngûúâi con gấi, khưng húåp vúái tònh àúâi,
mâ xậ hưåi sinh lúâi bâi bấc, cng vò cúá êëy.
Cấi bổn r r úã trong nhâ, thò vêỵn giûä àûúåc thối nïët nhu mò;
mâ viïåc àúâi lẩi sú sâ
i múâ tưëi, chùèng biïët àêu vâo àêu, thânh cao
cûãa kđn, che mùỉt bûng tai, chó trưng thêëy xung quanh mònh toân lâ
cẫnh vui vễ dïỵ dậi, lâm cho mònh chó biïët cố mònh, chúá khưng côn

trưng thêëy àùång ai. Vđ cố duåt lõch múái hiïíu thêëu nhên tònh, cố
mc kđch múái hay suy nghiïåm. Núä nâo bố båc trđ khưn, àïí cho
mưåt hẩng mú mâng nhên ẫnh nhû ngûúâi ài àïm, côn cố àiïìu gò
nguy hiïím cho bùçng?
Sûå phẫn àưëi nhau vïì lệ têåp quấn ca hai tđnh tònh; ngûúâi ra
àûúâng àậ tûâng trẫi, thûúâng chï ngûúâi úã nhâ khưng biïët l thïë. Kễ úã
nhâ nhn nhûúâng, dê dt, lẩi chï kễ ra àûúâng lâ chấn chûúâng kiïu
ngẩo.
Nhûng tưi coi ra, thò bïn nâo cu
äng cố cấi tưët cấi xêëu hïët thẫy.
Vêåy thò giấo dc mưåt ngûúâi con gấi, phẫi nïn gưìm cẫ tưn chó
ca hai trûúâng hổc, múái à tû cấch mưåt ngûúâi hoân toân. Thïë mâ
àiïìu nâo khưng húåp vúái tđnh tònh, cố khuy àïën àûác hẩnh, thò nïn
trấnh xa, àố lâ mưåt àiïìu tưëi ëu cho sûå giấo dc vêåy.
Nối vïì tđnh tònh. - Mën dẩy cho ngûúâi con gấi, trûúác hïët
phẫi biïët tđnh tònh ngûúâi con gấi ra lâm sao? Nhiïn hêåu múái àem
cấch dẩy bẫo cho àng àùỉn; ngûúâi con gấi bêím th nhu nhûúåc, nïn
tđnh tònh thûúâng mỗng mẫnh. Ngûúâi àúâi hay chï rùçng: 1 nhe
å dẩ; 2
sú xët; 3 thốc mấch; 4 tđnh hay ghen tng.
Bưën cấi tđnh àố lâ toân tđnh xêëu, vò nhể dẩ hay tin ngûúâi, lẩi
hay nghi nan; hay àưíi ch , ai bẫo sao cng cho phẫi cẫ; sú xët
thò lâm viïåc gò khưng cố mêëu chưët, lâm cng nhû khưng, đt suy xết
cho àïën àêìu àïën ài; thốc mấch lâ ûng tô mô nghe lỗm chuån
ngûúâi ta, hay bân bẩc nhûäng àiïìu hiïím hốc; ghen tng lâ khưng
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 23

ûng ngûúâi hún mònh, hóåc bùçng mònh. Nhûng phêìn nhiïìu ngûúâi cố
tđnh nây, kễ cố tđnh khấc, chúá cng khưng nhêët àõnh ngûúâi nâo lâ
ngûúâi à cẫ bưën tđnh êëy, thïë mâ trong bưën tđnh êëy nïëu cố, tûác lâ

tđnh ëu mâ sinh ra, nïn nhên tđnh àố, biïët cấch lúåi dng thò cng
cố lệ xoay lẩi cấi tđnh tưët, cng khưng phẫi lâ khưng àùång.

LÚÅI DNG VÏÌ TĐNH TỊNH
Ngun tđnh nhể dẩ hay nghe lâ tđnh xêëu, mâ cố thïí àưíi ra
tđnh tưët, lâ vò ngûúâi àậ hay nghe, têët lâ dẩy bẫo rêët dïỵ, vđ cho theo
vïì àûúâng hay, thò chống hay, mâ hốa cho theo vïì àûúâng dúã thò mau
dúã; hay vúái dúã, phêìn nhiïìu tẩi ngûúâi àûa àûúâng chó nễo cho; nhể dẩ
thò hay cẫm àưång, thêëy sûå àau àúán ca ngûúâi àúâi, mâ cng chêu
mây rúi lïå àùång, nhû thêëy kễ nghêo hên bïånh têåt cng thûúng xốt,
thêëy ai tai nẩn cng bêng khng, hay àem cưng gip ca àúä àêìn
cho nhau. Nhể dẩ thò hay hốa ra tđn ngûúäng tưn giấo. Tđn ngûúäng
tưn giấo thûúâng cố tđnh thânh thêåt, dûúâng êëy cng lâ tđnh tưë
t;
thûúâng tònh cấc ngûúâi àân bâ con gấi, hay cố cấi tđnh nhû thïë cẫ.
Tđnh sú xët lâ khưng hay suy nghơ, dng ra viïåc gò, cng àïìu hẩi
hïët thẫy, chó cố mưåt àïìu lâ giêån ai cng chùèng cố giêån àùång lêu,
mònh àậ sú xët, tûác lâ hay dung àûúåc ngûúâi sú xët àưëi vúái mònh.
Tc mònh thûúâng hay gổi nhûäng hẩng ngûúâi êëy lâ hẩng ngûúâi
vư têm; song phẫi biïët tđnh êëy rêët hay ngưå sûå, àấng nïn rùn súå
lùỉm.
Tđnh thốc mấch tuy khấ ghết thêåt, viïåc mònh thò nhấc, viïåc
bấ ấc thò siïng, chuån ngûúâi nây àem nối vúái ngûúâi khấc; nhûng
mâ xết lẩi trong cấi tđnh thốc mấch êëy, lẩi cố chûáa cấ
i tòm tôi dô
xết: êëy lâ cấi tđnh tinh tïë, mâ cấc nûúác vùn minh bêy giúâ, ngûúâi ta
nghiïn cûáu nhiïìu khoa hổc, chùèng qua cng lâ vò lệ tòm tôi dô xết
mâ ra; nïëu ngûúâi àân bâ àậ sùén cấi tđnh thốc mấch, mâ biïët cấch
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 24

dng cho chđnh àấng, thò cûá tòm tôi dô xết, lêëy sûå hay sûå dúã ca
mònh ca ngûúâi, mâ lûåa lêëy àiïìu hay bỗ àiïìu dúã, lêëy sûå thêåt hún
dng àiïìu giẫ, thò thốc mấch cố hẩi gò àêu; hëng hưì cố hay thốc
mấch, múái hay khưn khếo. Nhûäng ngûúâi àân bâ mònh thûúâng khếo
bấnh khếo trấi, khưn cấch ùn úã, àïìu lâ trong tđnh tònh cố hay dô
xết tòm tôi hïët thẫy, chúá cố phẫi dûãng dûng vư sûå, khưng àïí têm
ch vâo mưåt viïåc nâo, thò lâm sao hiïíu sûå l úã àúâi cho àùång.
Tđnh ghen tng, ai bẫo ghen xùçng, cho hû têm hû tđnh, chúá
ghen, biïët ghen cưng viïåc ngûúâi hún, mònh kế
m, tûác lâ mònh phẫi
lâm nïn cho bùçng ngûúâi, vò cố ghen hún ghết kếm, múái cố tiïën hốa,
bùçng nhû khưn khếo mùåc ai, dẩi khúâ mònh trưëi kïå, cố lệ trổn àúâi
cng mưåt cc bùỉt mưåt hôn mâ thưi.
Cấi vêån mïånh vâ cấi kïët quẫ. - Trïn kia àậ nối cấi tđnh tònh,
thúâi nay lẩi bân àïën cấi vêån mïånh, vâ cấi kïët quẫ cho rộ râng, rưìi
múái àem sûå hổc bây tỗ cho cố cùn ngun. Ngûúâi con gấi dêìu sang,
dêìu hên thïë nâo, tûúng lai cng àïìu cố àưi bẩn gia thêët nhû nhau,
tc ngûä mònh cố cêu: “Nưìi trôn p vung trôn, nưìi mế
o p vung
mếo”, nghơa lâ: “Ngûúâi sang lâm bẩn vúái ngûúâi sang, ngûúâi hên
lâm bẩn vúái ngûúâi hên”, khi àậ cố àưi bẩn, tûác lâ cố gia thïë, thò
nghiïỵm nhiïn lâm mưåt bâ ch ph trong gia àònh vêåy; tc mònh
nối: “Lêëy chưìng gấnh vấc giang san nhâ chưìng”, lâ nhêët thiïët cưng
viïåc lúán nhỗ ch trûúng mưåt tay mònh; giâu cng ùn, khố cng
chõu, tûâ cấi àõa võ lâm ngûúâi con gấi, tiïën lïn cấi àõa võ lâm ngûúâi
vúå, rưìi kïët cåc àïën lâm ngûúâi mể, sûå vinh cng vò chưìng vò con mâ
vinh, sûå nhc cng vò chưìng vò con mâ chõu nhc; cấi vêån mïånh
ca ngûúâi con gấi àân bâ, chó quanh qín úã àố, cưët lêëy gia àònh
lâm núi cùn bẫn, nïëu rúâi chưỵ àố ra, dêìu sang giâu cng chûa chùỉc
àậ lâ àùçm thùỉm hún àùång.

Giấo dc lâ gò? Lâ àïí sùỉp sûãa cho sùén sâng tû cấch ra àúâi, mâ
ra àúâi, thò lẩi ty theo cấi chûác phêån ca tûâng hẩng ngûúâi àûáng
trong xậ hưåi, mûu lêëy sûå hẩnh phc cho thên mònh, cho nïn àẩo
nho dẩy rùçng: àân bâ trổn àẩo tam tông (tẩi gia tông ph, xët giấ
tông phu, phu tûã tông tûã) trong ba àûúâng theo, lâ trổn cấi bưín
phêån àân bâ
con gấi.
TUÍN TÊÅP ÀẨM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 25

Song le, úã àúâi chó cố mưåt cấi l àûúng nhiïn nhû thïë, àân bâ
con gấi nâo, cng cố chưìng cố con hïët thẫy, thò sûå giấo dc chó nïn
dẩy lâm vúå, lâm mể lâ à. Hiïím thay! Cố ngûúâi lẩi khưng gùåp cẫnh
thån êëy cho, hóåc gốa ba, hóåc cố chưìng cố con mâ khưng nhúâ
àùång chưìng con cho, dun lânh phêån êëm, côn phẫi man mấc mêåt
thên, lïnh àïnh chòm nưíi, chùèng lâ khưng: côn gò hy vổng úã àúâi nûäa
ru! ÊËy thïë, nïn sûå giấo dc cêìn phẫi bân rưång ra, àïí ai àûáng vïì
cẫnh ngưå nâo, cng cố thïí lâm hïët bưín phêån, mâ cấi giấ trõ úã
àúâi, lâ
àïí khen chung cho nhûäng ngûúâi cố lâm, chúá khưng phẫi vò vêån
mïånh ri ro mâ mêët giấ trõ ài àùång; cố chưìng cố con cng phẫi lâm
cho hïët bưín phêån, lâ bưín phêån lâm vúå lâm mể; khưng chưìng khưng
con, cng phẫi lâm hïët bưín phêån, lâ bưín phêån lâm ngûúâi, àậ lâ
ngûúâi, thò sao cho àng tû cấch lâm ngûúâi, nïët ùn úã, cưng viïåc xûã
trđ, àïìu cố thûá tûå cẫ. Nối tốm lẩi lâm ngûúâi cưët phẫi biïët àẩo ngûúâi,
rưìi múái biïët àïën lâm ngûúâi cố nhûä
ng cấi nghơa v phẫi lâm, cố cấi
trấch nhiïåm lâm sao? Cấi àõa võ thïë nâo? Múái lo toan gêy dûång sûå
nghiïåp, mâ hûúãng phêìn hẩnh phc vơnh viïỵn vêåy.
Lâm ngûúâi phẫi nïn biïët rùçng: têëm thên àûáng giûäa v tr,
chùèng phẫi sinh khưng, khưng phẫi vư đch. Ngûúâi àân ưng cố bưín

phêån nghơa v thïë nâo, ngûúâi àân bâ cng cố bưín phêån nghơa v
thïë êëy, chó khấc nhau cố cấi àõa võ phêìn trong phêìn ngoâi mâ thưi;
nhûng trong cố êëm, ngoâi múái ïm, àố chđnh lâ mưåt nghơa tûúng
àûúng vêåy; thïë mâ sûå giấo dc ngûúâi con gấi, lẩi khưng àùång chên
thânh nhû con trai, vò thên con trai cố cấi nghơa trûå
c tiïëp vúái xậ
hưåi, mâ con gấi thò chó giấn tiïëp mâ thưi. Ngûúâi àân ưng cố phô vua
gip nûúác, cố lâm ra nhiïìu tiïìn ca, bao bổc cho cẫ gia àònh, chúá
nhû ngûúâi àân bâ lâ phêån ph tông, lâ phng sûå cấc viïåc nhỗ mổn,
cho nïn ngûúâi ta khinh thûúâng mâ khưng kïí. Cấi phêím giấ vò thïë
mâ hên kếm, tinh thêìn vò thïë mâ tiïu môn.
Àưëi vúái xậ hưåi, hònh nhû mưåt sưë ngûúâi thûâa vêåy. ÛÂ! Sưë ngûúâi
thûâa àố, chđnh xậ hưåi gia àònh cng biïët, thiïåt mêët biïët bao nhiïu
lâ tiïìn ca cưng phu, vêåy thò sûå thiïåt thôi àố, búãi vò khưng bònh
tơnh mâ
xết, chúá tẩo hốa àậ sinh ra ngûúâi, thò ngûúâi nâo lẩi khưng
linh tđnh, vêåt gò lâ vêåt vư l, vư dng lâ búãi vò khưng hổc àố mâ
thưi. Hổc lâ cưët hổc lêëy àẩo l, rưìi sau múái hổc cấc nghïì nghiïåp.