hoc tot ngu van lop 9

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (295.43 KB, 72 trang )

(1)đoàn thuyền đánh cá Huy CËn. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nhà thơ Huy Cận đã từng gọi bài thơ Đoàn thuyền đánh cá (1958) của mình là "khúc tráng ca". Quả đúng nh vậy, bài thơ là khúc tráng ca ca ngợi vẻ đẹp khoẻ khoắn của con ngời lao động trong sự hài hoà với vẻ đẹp tráng lệ của thiên nhiên kì vĩ. Không còn thấy dấu vết của một "nỗi buồn thế hệ" cô đơn, li tán đã từng d»ng dÆc, triÒn miªn trong th¬ «ng håi tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, mµ trµn ®Çy sức sống của niềm vui lao động: MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa, Sóng đã cài then, đêm sập cửa. Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i. H¸t r»ng : c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng C¸ thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi §ªm ngµy dÖt biÓn mu«n mµu s¸ng §Õn dÖt líi ta, ®oµn c¸ ¬i ! §ã lµ sù kh¸c nhau cña hai nguån sèng, ë hai giai ®o¹n sèng cña mét t©m hồn. Đoàn thuyền đánh cá là hình ảnh của cuộc sống mới, cuộc sống mà ngời ta tìm thấy niềm tin vui bất diệt trong lao động. 2. Bài thơ miêu tả trọn vẹn một đêm lao động trên biển của đoàn thuyền đánh c¸. Hai khæ th¬ ®Çu lµ c¶nh ra kh¬i. Khung c¶nh thiªn nhiªn dÉu chØ ph¸c ho¹ Ýt nét mà vẫn cho ta cảm nhận đợc vẻ chắc nịch, thấm đậm không khí khẩn trơng của một buổi xuất bến ra khơi. Hai câu thơ đầu gợi tả sự vận động của thời gian, mặt trời xuống biển, từng đợt sóng gợn những nét ngang luân chuyển qua lại nh then cửa và mặt trời xuống đến đâu, cánh cửa đêm nh đợc kéo xuống đến đó. Khi những ánh sáng mặt trời tắt hẳn cũng là lúc "sóng đã cài then", "đêm sập cửa". Đúng thời điểm ấy, trong không gian của một đêm đã bắt đầu ấy, thênh thênh vút lªn, bõng s¸ng tiÕng h¸t cña ng d©n. Kh«ng ph¶i ¸nh s¸ng to¸t lªn tõ c¸nh buåm.

(2) tr¾ng trong mét buæi mai nh ë Quª h¬ng cña TÕ Hanh : Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá (...) C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã ... Mµ lµ ¸nh s¸ng cña thanh ©m, cña khóc h¸t l·ng m¹n cÊt lªn tõ lßng tin, tõ tình yêu lao động, của sắc cá bạc đan dệt thành. Những vần trắc trong khổ thơ đầu (löa, cöa, kh¬i, kh¬i) hoµ ®iÖu cïng khóc h¸t, rÊt cã gi¸ trÞ trong viÖc gîi t¶ vÎ thoáng đạt, sáng láng ấy. Một cách tự nhiên, những vần thơ mở đầu hút ngời đọc vào không khí lao động của ng dân lúc nào không hay. 3. Bốn khổ thơ tiếp theo là cảnh lao động trên biển đêm. Những khổ thơ này tập trung nhiều hình ảnh tráng lệ, vẻ tráng lệ đã đợc gợi ra từ đầu bài thơ với hình ảnh "Mặt trời... nh hòn lửa". Đến đây, cảnh đánh cá đêm trên biển đợc miêu tả hết sức sinh động. Đó là những động từ mạnh mẽ (lái gió, lớt, dàn đan, quẫy, kéo xo¨n tay,...), lµ nh÷ng h×nh ¶nh gîi t¶ c¸i k× vÜ, lín lao (m©y cao, biÓn b»ng, dÆm xa, bụng biển, thế trận, vây giăng, đêm thở), là những sắc màu lộng lẫy, rực rỡ nh trÈy héi, vµ c¶ nh÷ng nÐt th¬ méng, bay bæng (buåm tr¨ng, lÊp l¸nh ®uèc ®en hồng, trăng vàng choé, sao lùa, vẩy bạc đuôi vàng loé rạng đông, nắng hồng,...). Vẻ đẹp của biển trời hoà quyện với vẻ đẹp của con ngời lao động dệt lên bức tranh tráng lệ, rạo rực sức sống, rạng rỡ vẻ đẹp giàu say lòng ngời. Có lẽ không ở đâu nữa vẻ đẹp và cái nguồn sống bất tận diệu kì của biển Đông lại đẹp hơn ở những c©u th¬ nµy : C¸ nhô c¸ chim cïng c¸ ®Ð, C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång, C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ, §ªm thë : sao lïa níc H¹ Long. Chỉ một hình ảnh "Đêm thở" mà ta nh thấy cả màn đêm phập phồng, thấy cả giã, c¶ sãng níc. Theo nhÞp thë cña vò trô, ngµn con sãng dån ®uæi ¸nh lªn nh÷ng đợt vàng sáng lấp lánh của vẩy cá phản chiếu ánh trăng, của ánh trăng, của sao... ThËt huyÒn diÖu !.

(3) 4. Cá đã đầy khoang, lấp loá trong ánh rạng đông cũng là lúc đoàn thuyền kết thúc một đêm lao động. Buồm lại căng lên đón ánh nắng sớm. Khổ thơ cuối là cảnh trở về của đoàn thuyền đánh cá : C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i, §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi. Mặt trời đội biển nhô màu mới, M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i. Lại một sự hoà quyện tuyệt vời giữa thiên nhiên và con ngời. Vẻ đẹp của bài th¬ bõng lªn trong ¸nh s¸ng huy hoµng, ¸nh s¸ng cña mÆt trêi, ¸nh s¸ng cña søc lao động đã thành thành quả, của niềm vui lao động chân chính. 5. Nhìn lại toàn bộ bức tranh mà tác giả đã miêu tả trong bài thơ, ta càng thấy râ h×nh ¶nh con ngêi võa lµm chñ tù nhiªn (Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn ; Dµn đan thế trận lới vây giăng), vừa phô vẻ đẹp hoà quyện cùng thiên nhiên (Câu hát c¨ng buåm cïng giã kh¬i ; ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng, Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng ; C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i, §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trời). Trong sự hài hoà ấy, vũ trụ cũng đợc cảm nhận cùng với sự vận động theo nhịp sống của con ngời : Ta hát bài ca gọi cá vào, Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao. Đúng nh nhà thơ Huy Cận đã bày tỏ : "Khung cảnh trên biển khi mặt trời tắt không nặng nề tăm tối mà mang vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật trong quy luật vận động tự nhiên của nó. ở đây, tôi đã miêu t¶ khung c¶nh t¹o vËt víi c¶m høng vò trô. NÕu tríc c¸ch m¹ng, Vò trô ca cßn buồn thì bây giờ vui, trớc là tách biệt, xa cách với cuộc đời thì hôm nay, lại gần gòi víi con ngêi. Bµi th¬ cña t«i lµ cuéc ch¹y ®ua gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn, vµ con ngời đã chiến thắng. Tôi coi đây là một khúc tráng ca, ca ngợi con ngời trong lao động với tinh thần làm chủ, với niềm vui." II. RÌn luyÖn kü n¨ng “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận đợc xem là một khúc tráng ca, một bài ca lao động, dạt dào cảm hứng về thiên nhiên và đất nớc, con ngời trớc cuộc sống míi. Vì vậy, khi đọc cần chú ý thể hiện chất giọng khoẻ khoắn, sảng khoái, làm nổi bật vẻ đẹp và sức mạnh của con ngời lao động làm chủ thiên nhiên và vũ trụ..

(4) bÕp löa B»ng ViÖt. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. "BÕp löa" cña nhµ th¬ B»ng ViÖt kh¬i gîi, lµm nhen lªn, lan to¶, ch¸y m·i dòng hồi ức tuổi ấu thơ, thao thức và pha chút đợm buồn. Mét bÕp löa chên vên s¬ng sím Một bếp lửa ấp iu nồng đợm Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma… Bài thơ đã bắt đầu nh thế. Bắt đầu bằng hình ảnh bếp lửa "chập chờn trong sơng sớm”, chập chờn trong kí ức. Hơi ấm của bếp lửa bắt đầu truyền thấm, bắt đầu nhen nhãm, kh¬i nguån cho m¹ch c¶m xóc th¬ng yªu cña ch¸u khi nhí vÒ bµ. H×nh ¶nh "Mét bÕp löa" ®iÖp l¹i hai lÇn nh nh¾c nhí, nh h¬i thë thæi vµo bÕp löa đang "ấp iu", để cho mạch hồi tởng bắt đầu... Để trong những dòng thơ tiếp theo, bao kØ niÖm th©n th¬ng cø bÊt tËn ïa vÒ : Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói (...) Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng. Ch¸u nhí, tõ lóc ch¸u míi lªn bèn tuæi, sèng bªn bµ "t¸m n¨m rßng"... Nhí quê mình ngày ấy, những ngày "đói mòn đói mỏi", những ngày "bố đánh xe khô rạc ngựa gầy", nhớ "khói hun nhèm mắt", "sống mũi còn cay" đến tận bây giờ... Nhí bµ kÓ chuyÖn HuÕ trong tha thiÕt tiÕng tu hó kªu. TiÕng tu hó kªu tõ c¸nh đồng xa, da diết, khắc khoải vọng về, nghe chộn rộn, nao nao, lại nh se sắt, xa x¨m. Nhí khi v¾ng bè mÑ, "bµ b¶o ch¸u nghe", "d¹y ch¸u lµm", "ch¨m ch¸u học". Nhớ "Năm giặc đốt làng", cháu giúp bà dựng lại nhà. Nhớ lời bà dặn khi viết th để bố yên tâm,... Cứ thế, trong dòng hồi nhớ nôn nao, những sự việc cụ thể hiện vÒ nguyªn vÑn tõng chi tiÕt nh thÓ võa míi x¶y ra h«m qua hay võa míi ®©y th«i. Vµ thÊm ®Ém trong tõng h×nh ¶nh, tõng sù viÖc Êy lµ t×nh c¶m s©u nÆng cña ch¸u.

(5) với bà, hớng về bà. Hình ảnh ngời bà đợc khắc hoạ gắn liền với bếp lửa, là khi "ch¸u cïng bµ nhãm löa", "Nhãm bÕp löa nghÜ th¬ng bµ khã nhäc", "Råi sím råi chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen", "Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím - Nhãm bÕp löa Êp iu nồng đợm", gắn liền với nguồn năng lợng ấm áp gụi gần... Hình ảnh bếp lửa trở đi trở lại (mời hai lần) trong suốt bài thơ. Cuộc đời bà lËn ®Ën, khã nhäc, gi·i dÇu ma n¾ng nhng bµ lu«n dµnh cho ch¸u t×nh th¬ng yªu, s¨n sãc, chë che Êm nång nh bÕp löa. Bµ - bÕp löa lµ hai mµ nh mét, hoµ quyÖn, xuyªn thÊm, thiªng liªng. BÕp löa gîi nh¾c h×nh bãng th©n thiÕt cña bµ, vµ nhí đến bà là cháu lại không thể quên bếp lửa ấm tình thủa ấy. Bếp lửa đã không còn chØ lµ bÕp löa th«ng thêng n÷a. Bµ nhen löa lµ bµ nhen lªn : Mét ngän löa, lßng bµ lu«n ñ s½n Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng Bµ nhãm löa còng lµ khi bµ : Nhãm niÒm yªu th¬ng khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá Từ ngọn lửa đợc nhen lên trong bếp lửa của bà hoá thành ngọn lửa của tình thơng yêu ấp ủ, ngọn lửa của niềm tin yêu bền bỉ cháy mãi không thôi. Bà nhóm lửa là bà nhóm lên và truyền cho cháu lẽ sống, lòng cảm thông, đức hi sinh, chia sẻ. Mçi khi xóc c¶m kÕt thµnh nh÷ng suy ngÉm s©u xa, lêi th¬ l¹i trµo d©ng nh nh÷ng điệp khúc bập bùng, chứa đựng niềm xúc động rng rng, bừng cháy trong mạch tự sù cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Những hình ảnh thực, cụ thể, vốn rất đỗi gần gũi, thân quen đã đợc tác giả n©ng lªn thµnh nh÷ng h×nh ¶nh biÓu tîng mang ý nghÜa kh¸i qu¸t s©u s¾c. §iÒu bình dị đã trở nên quý giá, thiêng liêng, kì lạ. Kì lạ, thiêng liêng vì nó nhỏ bé, giản đơn mà đã trở thành hành trang theo cháu trong suốt cuộc đời. Kì lạ, thiêng liêng là vì đã mấy chục năm rồi mà bếp lửa của bà vẫn nồng đợm trong kí ức thiêng liêng của cháu, ngọn lửa của bà vẫn thầm cháy trong cháu đến tận bây giờ: Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu Cã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶ Nhng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë :.

(6) - Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha ? Bài thơ Bếp lửa đợc sáng tác khi Bằng Việt đang là sinh viên ngành luật của Trêng §¹i häc Tæng hîp Ki-Ðp (Liªn X« cò). K× l¹ vµ thiªng liªng biÕt bao khi trong cuộc sống đã Có ngọn khói trăm tàu, Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả mµ lßng vÉn kh«n ngu«i h×nh ¶nh ngêi bµ víi bÕp löa ë tËn miÒn kÝ øc xa x«i cña tuæi Êu th¬. Cø nhÑ nhµng, méc m¹c mµ thÊm thÝa, s©u xa, bÕp löa cña bµ, ngän löa cña bà, tình thơng yêu của bà, cuộc đời bà đã soi rọi, toả ấm con đờng cháu đi. Có thể cuộc sống hiện đại sẽ không còn nhiều ngời biết đến bếp lửa nh ở nơi quê nghèo ấy nữa, nhng nó đã thành biểu tợng, sẽ còn mãi giá trị khơi gợi cho ngời đọc những kỉ niệm về cuộc sống gia đình, về truyền thống nghĩa tình của dân tộc Việt Nam. §iÒu nhá nhoi, gi¶n dÞ mµ cã ý nghÜa s©u s¾c, lín lao lµ nh vËy. II. RÌn luyÖn kü n¨ng 1. §äc bµi th¬ b»ng giäng håi tëng, nhÞp chËm. 2. §äc l¹i bµi th¬ “TiÕng gµ tra” cña Xu©n Quúnh (s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7, tập một) để thấy những điểm tơng đồng và khác biệt trong việc thể hiện kí ức tuổi th¬ gi· hai t¸c gi¶.. Tæng kÕt vÒ tõ vùng (tiÕp theo). I. Tõ mîn 1. ThÕ nµo lµ tõ mîn? Ph©n biÖt tõ mîn vµ tõ thuÇn ViÖt. Gợi ý: Ngoài từ thuần Việt là những từ do nhân dân tự sáng tạo ra, để biểu thị những sự vật, hiện tợng, đặc điểm, khái niệm,… mà tiếng Việt ch a có từ tơng đơng, thật thích hợp để biểu thị, chúng ta còn vay mợn những từ của tiếng nớc ngoµi. §©y chÝnh lµ c¸c tõ mîn. 2. Mợn từ phải đảm bảo nguyên tắc nào? Gợi ý: Mợn từ là một cách để làm giàu ngôn ngữ dân tộc. Tuy vậy, để bảo vệ, giữ gìn sự trong sáng của tiếng mẹ đẻ, không nên vay mợn tuỳ tiện từ nớc ngoài mà phải biết chắt lọc, lựa chọn và dùng cho đúng mục đích..

(7) 3. Trong những nhận định đới đây, nhận định nào đúng, nhận định nào cha đúng? Hãy giải thích. a) ChØ mét sè Ýt c¸c ng«n ng÷ trªn thÕ giíi cã tõ ng÷ vay mîn. b) TiÕng ViÖt vay mîn nhiÒu tõ ng÷ cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c lµ do sù Ðp buéc cña níc ngoµi. c) Tiếng Việt vay mợn nhiều từ ngữ của các ngôn ngữ khác là để đáp ứng nhu cÇu giao tiÕp cña ngêi ViÖt. d) Ngµy nay, vèn tõ tiÕng ViÖt rÊt dåi dµo vµ phong phó, v× vËy kh«ng cÇn vay mîn tõ ng÷ tiÕng níc ngoµi n÷a. Gợi ý: Mợn từ ngữ của ngôn ngữ khác để làm giàu cho ngôn ngữ của mình là hiÖn tîng phæ biÕn, mang tÝnh quy luËt cña tÊt c¶ c¸c ng«n ng÷ trªn thÕ giíi. Vay mîn tõ ng÷ cña níc ngoµi lµ viÖc lµm xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu giao tiÕp ngµy cµng phát triển của ngời bản ngữ, đáp ứng nhu cầu giao lu, mở mang, hiểu biết lẫn nhau gi÷a c¸c d©n téc. Kh«ng khi nµo lµ kh«ng cÇn vay mîn tõ ng÷ cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c, v× nhu cÇu giao tiÕp kh«ng bao giê dõng l¹i, nã liªn tôc ph¸t triÓn theo xu híng giao lu, hoµ nhËp ngµy cµng t¨ng. 4. Hai nhóm từ dới đây đều là những từ vay mợn, hãy so sánh và rút ra nhận xét về mức độ Việt hoá của hai nhóm từ này: (1) - s¨m, lèp, (bÕp) ga, x¨ng, phanh,… (2) - a xÝt, ti vi, ra-®i-«, vi-ta-min,… Gîi ý: Thö so s¸nh h×nh thøc ng÷ ©m cña c¸c tõ víi nh÷ng tõ thuÇn ViÖt nh chổi, lá, bàn, ghế, trâu, bò,… để thấy mức độ Việt hoá của hai nhóm từ. Những từ nhóm (1) có mức độ Việt hoá cao, hình thức ngữ âm giống nh những từ ngữ thuần Việt. Những từ nhóm (2) có mức độ Việt hóa cha cao, hình thức ngữ âm còn thể hiện rõ tính ngoại lai, đặc biệt là các từ đa âm tiết. II. Tõ H¸n ViÖt 1. Tõ H¸n ViÖt lµ g×? Gợi ý: Từ Hán Việt là một bộ phận từ đợc tiếng Việt vay mợn từ tiếng Hán và đọc theo cách đọc của ngời Việt. 2. Tõ ghÐp H¸n ViÖt cã mÊy lo¹i, lµ nh÷ng lo¹i nµo?.

(8) Gợi ý: Từ Hán Việt đợc cấu tạo nên bởi yếu tố Hán Việt. Dựa vào tính chất quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè H¸n ViÖt, ngêi ta chia tõ ghÐp H¸n ViÖt thµnh hai lo¹i: tõ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập. 3. Trong các cách hiểu sau đây, cách hiểu nào đúng, cách hiểu nào cha đúng? Hãy giải thích. Gîi ý: a) Tất cả các từ gốc Hán đều là từ Hán Việt. b) CÇn phª ph¸n viÖc dïng nhiÒu tõ H¸n ViÖt. c) Tõ H¸n ViÖt lµ bé phËn quan träng cña líp tõ mîn gèc H¸n. d) Tõ H¸n ViÖt kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn cña vèn tõ tiÕng ViÖt. Gợi ý: Không phải tất cả các từ gốc Hán đều là từ Hán Việt. Có những trờng hîp sö dông nhiÒu tõ H¸n ViÖt lµ thÝch hîp. CÇn phª ph¸n viÖc l¹m dông tõ H¸n ViÖt, sö dông Tõ H¸n ViÖt trong nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp kh«ng cÇn thiÕt. Tõ H¸n ViÖt lµ bé phËn quan träng cña líp tõ mîn gèc H¸n. MÆc dï cã nguån gèc vay mợn, nhng từ Hán Việt đã thực sự trở thành một bộ phận quan trọng của vốn tõ tiÕng ViÖt. III. Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng tiÕng ViÖt 1. Sơ đồ về các hình thức phát triển của từ vựng dới đây đúng hay sai? Nếu sai, hãy sửa lại cho đúng. C¸c h×nh thøc ph¸t triÓn cña tõ vùng. Sù ph¸t triÓn vÒ nghÜa c¸c tõ ng÷. CÊu t¹o tõ ng÷ míi. Sù ph¸t triÓn sè lîng c¸c tõ ng÷. Mîn tõ ng÷ níc ngoµi. 2. Sự phát triển về nghĩa của từ có liên quan gì đến hiện tợng từ nhiều nghÜa?.

(9) Gîi ý: HiÖn tîng mét tõ cã nhiÒu nghÜa chÝnh lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nghÜa cña tõ. 3. NÕu kh«ng cã h×nh thøc ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷ th× tõ vùng sÏ ph¸t triÓn theo híng nh thÕ nµo? Gîi ý: Ph¸t triÓn vÒ sè lîng theo c¸ch t¹o tõ ng÷ míi vµ vay mîn tiÕng níc ngoµi lµ hai h×nh thøc ph¸t triÓn bªn c¹nh h×nh thøc ph¸t triÓn nghÜa cña tõ ng÷. 4. Víi mçi h×nh thøc ph¸t triÓn tõ vùng, h·y lÊy vÝ dô vµ ph©n tÝch. Gîi ý: Xem l¹i phÇn Gîi ý gi¶i c¸c bµi tËp ë bµi 4 vµ 5. IV. ThuËt ng÷ 1. ThuËt ng÷ lµ g×? Gợi ý: Thuật ngữ là từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ và thờng đợc dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ. 2. Thuật ngữ có đặc điểm gì? 3. Thuật ngữ thờng đợc sử dụng trong những hoàn cảnh giao tiếp nào? Điều này có liên quan gì đến đặc điểm của thuật ngữ? Gîi ý: §Æc ®iÓm “mçi thuËt ng÷ chØ biÓu hiÖn mét kh¸i niÖm vµ ngîc l¹i, mçi khái niệm chỉ đợc biểu hiện bằng một thuật ngữ” quy định nh thế nào về phạm vi sö dông cña thuËt ng÷? V. Trau dåi vèn tõ 1. Hãy hoàn chỉnh sơ đồ sau: C¸c h×nh thøc trau dåi vèn tõ. 2. Cho các từ ngữ sau: bách khoa toàn th, bảo hộ mậu dịch, dự thảo, đại sứ qu¸n, hËu duÖ, khÈu khÝ, m«i sinh. H·y ®iÒn c¸c tõ nµy vµo nh÷ng chç trèng sau cho thÝch hîp..

(10) - … : soạn ra để đa thông qua; văn bản đợc soạn ra để đa thông qua. - … : khÝ ph¸ch cña con ngêi to¸t ra qua lêi nãi. - … : con cháu của ngời đã chết. - … : loại từ điển ghi đây đủ tri thức của các ngành. - …: cơ quan đại diện chính thức và toàn diện của một nhà nớc ở nớc ngoài. - … : (chÝnh s¸ch) b¶o vÖ s¶n xuÊt trong níc chèng l¹i sù c¹nh tranh cña hµng hoá nớc ngoài trên thị trờng nội địa. - … : m«i trêng sèng cña sinh vËt. VI. Từ địa phơng và biệt ngữ xã hội 1. Từ địa phơng là gì? Gợi ý: Từ địa phơng là từ ngữ chỉ đợc sử dụng ở một (hoặc một số) địa phơng nhất định. 2. BiÖt ng÷ x· héi lµ g×? Gợi ý: Biệt ngữ xã hội là những từ ngữ chỉ đợc dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định. 3. Sử dụng từ địa phơng và biệt ngữ xã hội nh thế nào? Gợi ý: Từ địa phơng hay biệt ngữ xã hội phải đợc dùng đúng với tình huống giao tiếp. Muốn tránh việc lạm dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội, cần tìm những từ ngữ toàn dân tơng ứng để thay thế. Trong văn bản nghệ thuật, ngời ta có thể sử dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội để tô đậm màu sắc địa phơng, mµu s¾c tÇng líp x· héi cña ng«n ng÷, tÝnh c¸ch nh©n vËt. 4. §äc ®o¹n trÝch sau ®©y vµ thùc hiÖn yªu cÇu bªn díi: Gan chi gan røa, mÑ nê? MÑ r»ng: Cøu níc, m×nh chê chi ai? Ch¼ng b»ng con g¸i, con trai Sáu mơi còn một chút tài đò đa Tµu bay h¾n b¾n sím tra Thì tui cứ việc nắng ma đa đò….

(11) GhÐ tai mÑ, hái tß mß: Cí r¨ng «ng còng ng cho mÑ chÌo? MÑ cêi: Nãi cøng, ph¶i xiªu Ra kh¬i «ng cßn d¸m, tui ch¼ng liÒu b»ng «ng! Nghe ra «ng còng vui lßng Tui ®i, cßn ch¹y ra s«ng d¨n dß: “ Coi chõng sãng lín, giã to Màn xanh đây mụ, đắp cho kín mình!” (Tè H÷u, MÑ Suèt) - Tác giả đã sử dụng những từ địa phơng nào? - Phân tích tác dụng của việc dùng các từ ngữ địa phơng trong đoạn thơ. Gợi ý: Các từ địa phơng: chi, rứa, nờ, hắn, tui, răng, mụ. Trong trờng hợp này, từ địa phơng đợc dùng nhằm khắc hoạ ngôn ngữ ngời miền Trung. 5. Trong chơng trình Ngữ văn 9, em đã đợc học những văn bản nào sử dụng nhiều từ địa phơng? Phân tích tác dụng của việc sử dụng từ địa phơng trong một văn bản có nhiều từ địa phơng nhất. Gợi ý: Đọc lại các trích đoạn Truyện Lục Vân Tiên, tìm các từ địa phơng và cho biết đó là từ của phơng ngữ nào, có nghĩa gì? Xem lại nội dung đoạn trích và nhận xét về tác dụng của các từ địa phơng trong việc thể hiên nội dung ấy.. TËp lµm th¬ t¸m ch÷. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc c¸c ®o¹n th¬ sau vµ nhËn xÐt vÒ sè ch÷ trong mçi dßng th¬: §o¹n 1: Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? Nµo ®©u nh÷ng ngµy ma chuyÓn bèn ph¬ng ngµn.

(12) Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? §©u nh÷ng b×nh minh c©y xanh n¾ng géi, TiÕng chim ca giÊc ngñ ta tng bõng? §©u nh÷ng chiÒu lªnh l¸ng m¸u sau rõng Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, §Ó ta chiÕm lÊy riªng phÇn bÝ mËt? - Than «i! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u? (ThÕ L÷, Nhí rõng) §o¹n 2: MÑ cïng cha con c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc. Nhãm bÕp löa nghÜ th¬ng bµ khã nhäc, Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? (B»ng ViÖt, BÕp löa) §o¹n 3: Yªu biÕt mÊy, nh÷ng dßng s«ng b¸t ng¸t Giữa đôi bờ dào dạt lúa ngô non Yêu biết mấy, những con đờng ca hát Qua c«ng trêng míi dùng m¸i nhµ son! Yêu biết mấy, những bớc đi dáng đứng Của đời ta chập chững buổi đầu tiên TËp lµm chñ, tËp lµm ngêi x©y dùng D¸m v¬n m×nh cai qu¶n l¹i thiªn nhiªn! (Tè H÷u, Mïa thu míi).

(13) Gîi ý: ThÓ th¬ t¸m ch÷ lµ thÓ th¬ mçi dßng cã t¸m ch÷. 2. Nh÷ng ch÷ nµo trong c¸c ®o¹n th¬ trªn cã chøc n¨ng gieo vÇn? NhËn xÐt vÒ c¸ch gieo vÇn trong mçi ®o¹n. Gîi ý: §èi víi thÓ th¬ t¸m ch÷, ngêi ta cã thÓ gieo vÇn theo nhiÒu c¸ch (vÇn ch©n, vÇn lng) nhng phæ biÕn nhÊt vÉn lµ vÇn ch©n (nh÷ng ch÷ in ®Ëm lµ vÞ trÝ gieo vần); đợc gieo liên tiếp hoặc gián cách hoặc kết hợp cả hai. 3. NhËn xÐt vÒ sè dßng th¬, c¸ch ng¾t nhÞp cña c¸c ®o¹n th¬ trªn. Gợi ý: Thể thơ tám chữ không gò bó về số dòng thơ, có thể đợc tổ chức thành c¸c khæ th¬ (thêng lµ khæ 4 c©u); c¸ch ng¾t nhÞp tù do, linh ho¹t. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cho c¸c tõ ca h¸t, b¸t ng¸t, ngµy qua, mu«n hoa; h·y lùa chän c¸c tõ nµy vµ ®iÒn vµo nh÷ng chç trèng trong ®o¹n th¬ sau sao cho phï hîp: Hãy cắt đứt những dây đàn… Nh÷ng s¾c tµn vÞ nh¹t cña… Nâng đón lấy màu xanh hơng… Cña ngµy mai mu«n thña víi… (Theo Tố Hữu, Tháp đổ) Gợi ý: Chú ý đảm bảo cách gieo vần của đoạn thơ. Thứ tự các từ là: ca hát, ngµy qua, b¸t ng¸t, mu«n hoa. 2. Điền các từ cũng mất, đất trời, tuần hoàn, mãi vào các chỗ trống trong ®o¹n th¬ sau cho phï hîp: Xuân đơng tới, nghĩa là xuân đơng qua, Xu©n cßn non, nghÜa lµ xu©n sÏ giµ, Mµ xu©n hÕt, nghÜa lµ t«i…; Lßng t«i réng, nhng lîng trêi cø chËt. Kh«ng cho dµi thêi trÎ cña nh©n gian, Nãi lµm chi r»ng xu©n vÉn… NÕu tuæi trÎ ch¼ng hai lÇn th¾m l¹i!.

(14) Còn trời đất nhng chẳng còn tôi… Nªn b©ng khu©ng t«i tiÕc c¶…; Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi, Kh¾p s«ng nói vÉn than thÇm tiÔn biÖt. (Theo Xu©n DiÖu, Véi vµng) Gợi ý: Thứ tự các từ: cũng mất, tuần hoàn, mãi, đất trời. 3. Đoạn thơ sau trong bài Tựu trờng của Huy Cận đã bị chép sai ở câu thø ba. Em h·y chØ ra chç sai trong c©u th¬ nµy, söa l¹i vµ cho biÕt t¹i sao l¹i söa nh vËy. Giê n¸o nøc cña mét thêi trÎ d¹i! Hìi ngãi n©u, hìi têng tr¾ng, cöa g¬ng! Nh÷ng chµng trai mêi l¨m tuæi vµo rén r·, R¬ng nhá nhá víi linh hån b»ng ngäc. Gợi ý: Chữ rộn rã có đúng vần không? Thay chữ này bằng chữ nào thì đúng vần và đồng thời đảm bảo ý thơ? Nguyên tác là: Những chàng trai mời lăm tuổi vµo trêng. 4. Tìm những từ để điền vào chỗ trống trong đoạn thơ sau sao cho đúng thanh, đúng vần: Trêi trong biÕc kh«ng qua m©y gîn tr¾ng Giã nåm nam léng thæi c¸nh diÒu xa Hoa lựu nở đầy một /…/ đỏ nắng Lũ bớm vàng lơ đãng lớt bay /…/ (Theo Anh Th¬, Tra hÌ) Gîi ý: Chän trong sè c¸c tõ: vên, trêi, ra, qua. 5. Viết tiếp một câu thơ vào ba câu cho dới đây để thành một khổ thơ 4 c©u hoµn chØnh. Mỗi độ thu về lòng xao xuyến lạ Nhí n«n nao tiÕng trèng buæi tùu trêng.

(15) Con đờng nhỏ tiếng nói cời rộn rã Gợi ý: Chú ý đảm bảo số chữ (tám chữ), vừa đúng vần, vừa phù hợp với ý thơ vµ néi dung c¶m xóc cña c¸c c©u tríc (ch÷ cuèi ph¶i hîp víi vÇn ¬ng cña ch÷ trêng trong c©u thø hai, vµ ph¶i lµ thanh b»ng). 6. Làm một bài thơ thể tám chữ với chủ đề tuỳ chọn. Gợi ý: Bài thơ phải đảm bảo có vần nhịp nhng tránh tình trạng đợc vần thì mất ý. Ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a m¹ch c¶m xóc tù nhiªn vµ vÇn, nhÞp. Sau khi lµm xong, hãy kiểm tra lại bài thơ của mình theo định hớng sau: - Bài thơ đã đúng thể thơ tám chữ cha? - Bµi th¬ cã vÇn cha? C¸ch gieo vÇn nh thÕ nµo? - Bµi th¬ cã nhÞp ®iÖu ra sao? Cã phï hîp víi c¶m xóc kh«ng? - KÕt cÊu bµi th¬ nh thÕ nµo? C¸c phÇn cã thèng nhÊt víi nhau kh«ng? - Em muèn nãi ®iÒu g× qua bµi th¬?. khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ NguyÔn Khoa §iÒm. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Khúc hát ru những em bé lớn trên lng mẹ ngân lên khi đất nớc còn đang oằn mình dới bom đạn chiến tranh. Đất nớc ấy, trong cảm hứng của Nguyễn Khoa §iÒm lµ "§Êt níc cña nh©n d©n, §Êt níc cña ca dao thÇn tho¹i". §Êt níc tr¶i nhiÒu đau thơng cũng là đất nớc của khát vọng hoà bình. Tâm hồn Việt Nam a chuộng thơ ca, đất nớc Việt Nam luôn vang tiếng hát, trong chiến đấu cam go cũng nh khi lao động, trong gian khó cũng nh lúc thảnh thơi : ¤i nh÷ng dßng s«ng b¾t níc tõ ®©u.

(16) Mµ khi vÒ §Êt níc m×nh th× b¾t lªn c©u h¸t Ngời đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vợt thác Gîi tr¨m mµu trªn tr¨m d¸ng s«ng xu«i... (NguyÔn Khoa §iÒm, Trích Trờng ca mặt đờng khát vọng) Đó cũng là đất nớc của những khúc hát mẹ ru con ngàn đời. Là cánh cò bay lả bay la trong lêi ru con cña bµ mÑ B¾c Bé, lµ giã mïa thu thao thøc n¨m canh trong c©u h¸t bµ mÑ ph¬ng Nam,... vµ, lµ lêi ru cña bµ mÑ d©n téc Tµ-«i trong khóc h¸t cña NguyÔn Khoa §iÒm. M¹ch c¶m høng vÒ §Êt níc thªm mét lÇn kÕt tô, phæ thành tình yêu thơng con, ớc vọng cho con, thành tinh thần chiến đấu, khát vọng tự do cña bµ mÑ d©n téc trong lêi ru ngät ngµo, tha thiÕt. H¸t ru vèn sèng trong d©n gian, cña d©n gian, lµ t©m t, t×nh c¶m cña bao ngêi, bao đời. Khúc hát của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm cũng có đợc sức sống ấy, nên cø ngì nã lµ mét s¸ng t¸c d©n gian ! 2. Có thể dễ dàng nhận thấy bài thơ đợc chia thành 3 phần, ba khúc hát, mỗi khúc đợc mở đầu giống nhau bằng hai câu "Em cu Tai ngủ trên lng mẹ ơi ; Em ngủ cho ngoan đừng rời lng mẹ" và kết thúc mỗi khúc là lời ru trực tiếp của ngời mẹ. Còng cã thÓ xem ë mçi khóc cã hai lêi ru : "lêi ru cña nhµ th¬ vµ lêi ru cña mÑ" (Theo TrÇn §×nh Sö, §äc v¨n häc v¨n, NXB Giaã dôc, 2001, tr. 395) Nhng dï lµ lời ru của mẹ hay lời của nhà thơ thì các câu thơ đều đợc ngắt nhịp đều đặn ở giữa. Đối với những câu 7 chữ là nhịp 3/4, đối với câu thơ 8 chữ là nhịp 4/4. Nh nhịp bớc chân, nhịp lên xuống của lng mẹ, nh nhịp chày, nhịp tỉa bắp, tra hạt, nh nhịp thở ấm nồng,... Nhịp nhàng, đều đặn, dìu dặt là đặc điểm chung về nhịp điệu của hát ru. Nó vừa có tác dụng đa em bé vào giấc ngủ, vừa là nhịp để ngời mẹ có thể tự sự, giãi bày. Điều đặc biệt ở bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm là nhịp thơ phù hợp với nhịp hát ru, lại phù hợp với nhịp của những công việc mà ngời mẹ Tà-ôi làm, đợc cảm nhận từ chính em bé trên lng mẹ. Trong địu trên lng mẹ, bé và mẹ hai mà là mét. Më ®Çu mçi khóc ru lµ lêi dç dµnh ngät ngµo : Em cu Tai ngñ trªn lng mÑ ¬i Em ngủ cho ngoan đừng rời lng mẹ.

(17) Ba lÇn lêi dç dµnh Êy cÊt lªn trong ba hoµn c¶nh kh¸c nhau. LÇn ®Çu lµ khi mÑ ®ang gi· g¹o : Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội NhÞp chµy nghiªng, giÊc ngñ em nghiªng Må h«i mÑ r¬i m¸ em nãng hæi Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lµm gèi Lng ®a n«i vµ tim h¸t thµnh lêi : LÇn thø hai lµ khi mÑ ®ang tØa b¾p : MÑ ®ang tØa b¾p trªn nói Ka-li Lng nói th× to mµ lng mÑ nhá Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn lng LÇn thø ba lµ khi mÑ ®ang chuyÓn l¸n : Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng Th»ng MÜ ®uæi ta ph¶i rêi con suèi Anh trai cÇm sóng, chÞ g¸i cÇm ch«ng Mẹ địu em đi để giành trận cuối Từ trên lng mẹ, em đến chiến trờng Từ trong đói khổ, em vào Trờng Sơn Nh÷ng c©u th¬ cho ta thÊy h×nh ¶nh mét ngêi mÑ chÞu th¬ng chÞu khã, yªu th¬ng con hÕt mùc vµ hÕt lßng víi kh¸ng chiÕn. Con n»m trªn lng mÑ mµ cã kh¸c g× con ®ang n»m trong bông mÑ. MÑ gi· g¹o, nhÞp chµy lµ nhÞp ru con. MÑ tØa b¾p, nhịp tỉa bắp là nhịp đa con vào giấc ngủ. Mẹ đạp rừng chuyển lán, con chẳng rời mẹ, để con bình yên trong nhịp chân của mẹ. Ngời mẹ Tà-ôi địu con trên lng mà giã gạo nuôi bộ đội, tỉa bắp trên núi, đạp rừng chuyển lán. Cả bài thơ chỉ có một vµi h×nh ¶nh gîi t¶ h×nh d¸ng ngêi mÑ (Vai mÑ gÇy... , ... lng mÑ th× nhá). Nhng t×nh c¶m cña ngêi mÑ, lßng th¬ng yªu con, nh÷ng viÖc lµm cña mÑ cho con, cho.

(18) kháng chiến lại đợc thể hiện sinh động, rõ nét. Cho nên ngời đọc vẫn thấy chân dung ngời mẹ hiện ra cụ thể, chân thật. Chân dung tinh thần ấy càng trở nên đẹp đẽ, giàu sức lay động trong những lời ngời mẹ hát lên, tiếng hát tha thiết từ trái tim. MÆt trêi, ¸nh s¸ng, nh÷ng c¸i mµ c©y kh«ng thÓ thiÕu, lµ phÝa hoa l¸ híng vÒ thì nằm trên đồi. Mặt trời, niềm tin và hi vọng của mẹ, là bé đang nằm trên lng. Hình ảnh ẩn dụ (Mặt trời của mẹ) đã diễn tả sâu sắc ý nghĩa của con trong sự sống cña mÑ. ¦íc m¬, kh¸t väng cña mÑ híng c¶ vÒ con. Trong lêi ru, mÑ gi·i bµy, thæ lé íc m¬, kh¸t väng Êy : - Ngñ ngoan a-kay ¬i, ngñ ngoan a-kay hìi Mẹ thơng a-kay, mẹ thơng bộ đội Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn Mai sau con lín vung chµy lón s©n... - Ngñ ngoan a-kay ¬i, ngñ ngoan a-kay hìi Mẹ thơng a-kay, mẹ thơng làng đói Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều Mai sau con lín ph¸t mêi Ka-li... - Ngñ ngoan a-kay ¬i, ngñ ngoan a-kay hìi Mẹ thơng a-kay, mẹ thơng đất nớc Con mơ cho mẹ đợc thấy Bác Hồ Mai sau con lín lµm ngêi Tù do... Trong mçi hoµn c¶nh kh¸c nhau, lêi ru cña ngêi mÑ göi g¾m nh÷ng íc m¬ khác nhau. Song tất cả đều là ớc vọng về con trong tơng lai. Mẹ giã gạo, lời ru nh¾n nhñ con h·y ch¾p íc m¬ cña mÑ cho "g¹o tr¾ng ngÇn", íc m¬ mai sau con trëng thµnh víi søc vãc "vung chµy lón s©n". MÑ tØa b¾p trªn nói, lêi ru nh¾n nhñ con hãy chắp ớc mơ của mẹ cho "hạt bắp lên đều", mong ớc mai sau con lớn có đợc sức mạnh có thể "phát mời Ka-li". Và trong khúc ru cuối bài thơ, là ớc vọng của ngời mẹ về ý chí, niềm tin vào tơng lai chiến thắng, là mong mỏi con sẽ chắp ớc mơ đợc thấy Bác Hồ của mẹ, khao khát Tự do cho đất nớc, Tự do của mẹ, Tự do cho con. C©u h¸t mçi lóc mét bay cao h¬n, íc m¬ cña ngêi mÑ mçi lóc mét lín h¬n, v-.

(19) ơn tới những điều đẹp đẽ, cao cả hơn, và niềm tin vững chắc, hi vọng vào tơng lai cũng theo đó mà bay bổng, mang dáng vóc của anh hùng ca : - Mai sau con lín vung chµy lón s©n - Mai sau con lín ph¸t mêi Ka-li - Mai sau con lín lµm ngêi tù do. 3. Trong søc m¹nh "xÎ däc Trêng S¬n" n¨m xa, bíc ch©n nµo lµ bíc ch©n cña ngêi mÑ Tµ-«i ?! Søc m¹nh thÇn k× Êy b¾t nguån tõ nh÷ng nhäc nh»n, gian khã, tõ những ớc mơ của các mẹ đấy thôi ! Đất nớc hài hoà nồng thắm, các mẹ lại hát ru muôn đời. II. RÌn luyÖn kü n¨ng 1. Dân tộc ta có những truyền thống cao quí mà nổi bật là truyền thống đấu tranh anh dũng chống giặc ngoại xâm. Truyền thống ấy đợc phát huy từ tinh thần đoàn kết của cả dân tộc, từ thành thị đến nông thôn, từ miền đồng bằng cho đến vïng rõng nói. Trong bµi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ, NguyÔn Khoa §iÒm đã thể hiện truyền thống ấy một cách đặc sắc qua hình ảnh bà mẹ cõng con lên rÉy. Nh÷ng lêi ngêi mÑ ru con béc lé s©u s¾c tinh thÇn yªu níc cïng ý chÝ quyÕt tâm đánh giặc đến cùng của đồng bào các dân tộc nói riêng và nhân dân ta nói chung. 2. Cách đọc: - §äc kÜ bµi th¬ vµ phÇn chó thÝch trong s¸ch gi¸o khoa. - Đọc diễn cảm cả bài thơ, chú ý cách ngắt nhịp trong các câu thơ để diễn tả t×nh c¶m yªu th¬ng tha thiÕt cña ngêi mÑ Tµ-«i víi con vµ víi c¸ch m¹ng thÓ hiÖn qua lời ru dịu dàng, đằm thắm.. ¸nh tr¨ng NguyÔn Duy.

(20) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy mang søc s¸ng nèi liÒn qu¸ khø - hiÖn t¹i, lµ tÊm gơng trăng để soi lòng. Con ngời của gốc lúa bờ tre, của nắng nỏ trời xanh, của lời ru trän kiÕp ngêi kh«ng ®i hÕt, cña "Níc chÌ t¬i rãt vµng m¬" Êy thêng hay giËt mình giữa chốn đô hội ồn ào: T¾c kÌ... t¾c kÌ... t«i giËt m×nh [...] c¸i ©m thanh cña rõng l¹c vÒ thµnh phè [...] Chît hiÖn vÒ th¨m th¼m nói non kia" (Nghe t¾c kÌ kªu trong thµnh phè) 2. Những năm tháng "Xẻ dọc Trờng Sơn đi cứu nớc" đã trở thành nguồn mạch hồi ức thờng trực trong tâm hồn nhà thơ. Cho nên chỉ một tiếng tắc kè kêu cũng đủ khơi cho nguồn mạch ấy dào dạt chảy. Thì ra, ngời vốn thiết tha với đồng quê bình dÞ, say sa víi ca dao hß vÌ còng lµ ngêi ©n t×nh víi qu¸ khø gian lao, nÆng lßng víi nói rõng mét thña. Víi ¸nh tr¨ng, NguyÔn Duy l¹i thªm mét c¸i "giËt m×nh". Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh kÓ chi ngêi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c đủ cho ta giật mình. Mạch cảm xúc đi từ quá khứ đến hiện tại và lắng kết trong cái "giật mình" cuối bài thơ. Trăng hiện diện trong quá khứ, đột ngột sáng trong hiện tại và mặc nhiªn v»ng vÆc trong suy ngÉm nh©n t×nh. VÇng tr¨ng t×nh nghÜa s¸ng trong kh«ng gian vµ thêi gian kÝ øc: Hồi nhỏ sống với đồng víi s«ng råi víi bÓ.

(21) håi chiÕn tranh ë rõng vÇng tr¨ng thµnh tri kØ TrÇn trôi víi thiªn nhiªn hån nhiªn nh c©y cá ngì kh«ng bao giê quªn c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa Con ngêi vµ thiªn nhiªn hµi hoµ trong mèi kÕt giao tri kØ, thuû chung. Tõ những năm tháng tuổi thơ bơn trải nhọc nhằn gắn bó với đồng, với sông rồi với bể cho đến những năm tháng chiến tranh gian khổ sống với rừng, bao giờ trăng cũng gÇn gòi, th©n thiÕt. Gi÷a con ngêi víi thiªn nhiªn, víi tr¨ng lµ mèi quan hÖ chung sống, quan hệ thâm tình khăng khít. Trăng là ngời bạn đồng hành trên mỗi bớc đờng gian lao nên trăng hiện diện nh là hình ảnh của quá khứ, là hiện thân của kí ức chan hoµ t×nh nghÜa. Ngêi ta cø ®inh ninh vÒ sù bÒn chÆt cña mèi giao t×nh Êy, nhng: Tõ håi vÒ thµnh phè quen ¸nh ®iÖn, cöa g¬ng vÇng tr¨ng ®i qua ngâ nh ngời dng qua đờng Cuộc sống hiện đại với ánh sáng chói loà của ánh điện, cửa gơng đã làm lu mờ ánh sáng của vầng trăng. Tác giả đã tạo ra sự đối lập giữa hình ảnh vầng trăng tri kỉ, tình nghĩa trong quá khứ và vầng trăng "nh ngời dng qua đờng" trong hiện tại. Sự đối lập này diễn tả những đổi thay trong tình cảm của con ngời. Thủa trớc, ta hồn nhiên sống với đồng, với sông, với bể, với gian lao "ở rừng", khi ấy trăng chan hoµ t×nh nghÜa, thiªn nhiªn vµ con ngêi gÇn gòi, hoµ hîp. B©y giê, thãi quen cuộc sống phơng tiện đủ đầy khiến ta không còn thấy trăng là tri kỉ, nghĩa tình nữa. Nhà thơ nói về trăng là để nói thế thái, nhân tình. Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại luôn có những bất trắc. Và chính trong những bÊt tr¾c Êy, ¸nh s¸ng cña qu¸ khø, cña ©n t×nh l¹i bõng tá, lµ lóc ngêi ta nhËn thÊy giá trị của quá khứ gian lao mà tình nghĩa, thiếu thốn mà đủ đầy: Thình lình đèn điện tắt.

(22) phßng buyn-®inh tèi om véi bËt tung cöa sæ đột ngột vầng trăng tròn §©y lµ khæ th¬ quan träng trong cÊu tø cña toµn bµi, lµ sù chuyÓn biÕn cã ý nghĩa bớc ngoặt của mạch cảm xúc, bộc lộ rõ chủ đề t tởng của bài thơ. 3. Không chỉ là sự thay thế đúng lúc của ánh trăng cho ánh điện, ở đây còn là sự thức tỉnh, bừng ngộ về ý nghĩa của những ngày tháng đã qua, của những cái b×nh dÞ cña cuéc sèng, cña tù nhiªn, lµ søc sèng vît ra ngoµi kh«ng gian, thêi gian của tri kỉ, nghĩa tình. Các từ "bật tung", "đột ngột" diễn tả trạng thái cảm xúc m¹nh mÏ, bÊt ngê. Cã c¸i g× nh th¶ng thèt, lo ©u trong h×nh ¶nh "véi bËt tung cöa sổ". Vầng trăng tròn đâu phải khi "đèn điện tắt" mới có?! Cũng nh những tháng năm quá khứ, vẻ đẹp của đồng, sông, bể, rừng không hề mất đi. Chỉ có điều con ngêi cã nhËn ra hay kh«ng mµ th«i. Vµ thÕ lµ trong c¸i kho¶nh kh¾c "th×nh l×nh" đối diện với trăng ấy, ân tình xa "rng rng" sống dậy, thổn thức lòng ngời: Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt cã c¸i g× rng rng nh là đồng là bể nh lµ s«ng lµ rõng Đối diện với trăng là đối diện với chính mình, với con ngời hiện tại và cả với con ngời trong quá khứ. Sự đồng hiện thời gian - không gian / trăng - ngời đợc thể hiện bằng ngôn ngữ lập thể. Vầng trăng mang ý nghĩa biểu tợng. Mặt trăng đối diÖn víi mÆt ngêi, mÆt tr¨ng còng lµ mÆt ngêi, lµ qu¸ khø ®ang s¸ng trong thùc t¹i, tr¨ng lµ tri kØ, ©n t×nh xa,... 4. Từ khổ thơ đầu là vầng trăng (4 lần) đến khổ thơ cuối bài là ánh trăng. ánh trăng bất chợt soi chiếu, thản nhiên và độ lợng, sự im lặng của ánh trăng là sự im lặng của chân lí. Bình dị, mộc mạc nhng đủ khiến "ta giật mình". Cái chân lí giản đơn đã thành đạo lí: "Uống nớc nhớ nguồn". II. RÌn luyÖn kü n¨ng 1. Hình ảnh thơ trong bài có tính biểu tợng. Hiểu đợc ý nghĩa của hình ảnh ánh trăng, mới hiểu đợc cảm xúc ân tình với quá khứ gian lao , tình nghĩa của tác giả và từ đó rút ra bài học về cách sống cho bản thân..

(23) 2. Khi đọc, cần chú ý sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố trữ tình và yếu tố tự sự trong bè côc, gi÷a ý nghÜa cô thÓ vµ ý nghÜa kh¸i qu¸t cña h×nh tîng thÓ hiÖn trong bµi th¬.. Tæng kÕt vÒ tõ vùng (tiÕp theo). I. Tõ tîng thanh vµ tõ tîng h×nh 1. ThÕ nµo lµ tõ tîng thanh? Gîi ý: Tõ tîng thanh lµ m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngêi. 2. ThÕ nµo lµ tõ tîng h×nh? Gîi ý: Tõ tîng h×nh lµ tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt. 3. KÓ ra nh÷ng loµi vËt cã tªn gäi lµ tõ tîng thanh. Gîi ý: Loµi vËt nµo cã tªn gäi m« pháng ©m thanh tiÕng kªu cña nã? Ch¼ng h¹n: bß, t¾c kÌ, mÌo, (chim) cuèc, (chim) chÝch choÌ,… 4. Đọc đoạn trích sau và cho biết những từ tợng hình nào đã đợc sử dụng. Ph©n tÝch gi¸ trÞ cña c¸c tõ tîng h×nh trong ®o¹n trÝch. Đám mây lốm đốm, xám nh đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức vách trắng toát. (T« Hoµi) Gợi ý: Các từ lốm đốm, lê thê, loáng thoáng, lồ lộ là những từ tợng hình. Hình ảnh đám mây đã đợc gợi tả nh thế nào qua các từ tợng hình này? II. C¸c biÖn ph¸p tu tõ tõ vùng 1. Ph©n biÖt gi÷a so s¸nh, nh©n ho¸, Èn dô, ho¸n dô. Gîi ý: - So sánh: đối chiếu giữa sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tơng đồng; - Nhân hoá: gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật,… bằng những từ ngữ vốn đ ợc.

(24) dùng để gọi hoặc tả con ngời; làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật,… trở nên gần gũi với con ngời, biểu thị đợc những suy nghĩ, tình cảm của con ngời; - ẩn dụ: gọi tên sự vật, hiện tợng này bằng tên sự vật, hiện tợng khác có nét tơng đồng với nó; - Ho¸n dô: gäi tªn sù vËt, hiÖn tîng, kh¸i niÖm b»ng tªn cña mét sù vËt, hiÖn tîng, kh¸i niÖm kh¸c cã quan hÖ gÇn gòi víi nã. 2. Ph©n biÖt gi÷a c¸c biÖn ph¸p nãi qu¸, nãi gi¶m nãi tr¸nh. Gîi ý: - Nói quá: phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tợng đợc miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tợng, tăng sức biểu cảm; - Nói giảm nói tránh: dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm gi¸c qu¸ ®au buån, ghª sî, nÆng nÒ; tr¸nh th« tôc, thiÕu lÞch sù. 3. §iÖp ng÷ lµ g×? Gợi ý: Điệp ngữ: lặp lại từ ngữ (hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xóc m¹nh. 4. Ch¬i ch÷ lµ g×? Gợi ý: Chơi chữ: lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dám, hµi híc,… lµm c©u v¨n hÊp dÉn vµ thó vÞ. 5. Bằng những kiến thức về các biện pháp tu từ từ vựng đã đợc học, hãy phân tích nghệ thuật biểu đạt đặc sắc trong những câu thơ sau trong Truyện KiÒu: a). Thµ r»ng liÒu mét th©n con, Hoa dï r· c¸nh l¸ cßn xanh c©y.. b) Trong nh tiÕng h¹c bay qua, §ôc nh tiÕng suèi míi sa nöa vêi. TiÕng khoan nh giã tho¶ng ngoµi, Tiếng mau sầm sập nh trời đổ ma. c). Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n,.

(25) Hoa ghen ®ua th¾m, liÒu hên kÐm xanh. Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh, Sắc đành đòi một, tài đành hoạ hai. d) Gác kinh viện sách đôi nơi, Trong gang tÊc l¹i gÊp mêi quan san. e). Cã tµi mµ cËy chi tµi, Ch÷ tµi gÇn víi ch÷ tai mét vÇn.. Gîi ý: - hoa, cánh, lá, cây trong đoạn thơ (a) chỉ ai, để nói lên điều gì? Đây là những hình ảnh đợc xây dựng theo phép ẩn dụ. - Tiếng đàn của Thuý Kiều đợc đối chiếu với những gì? Việc đối chiếu nh vậy có tác dụng gợi tả tiếng đàn ra sao? Đây là phép so sánh. - Tài sắc của Thuý Kiều đã đợc tô đậm bằng biện pháp tu từ gì? Những hình ảnh nào đợc sử dụng để gây ấn tợng về tài sắc vẹn toàn của Kiều? Đây là biện ph¸p nãi qu¸. - Kho¶ng c¸ch thùc gi÷a g¸c kinh - g¸c Quan ¢m n¬i KiÒu bÞ Ho¹n Th b¾t ra chép kinh - và viện sách - phòng đọc sách của Thúc Sinh là rất gần nhau (trong gang tÊc - cïng trong khu vên nhµ Ho¹n Th). §Ó cùc t¶ sù c¸ch trë gi÷a KiÒu vµ Thúc Sinh trong tình cảnh này, tác giả đã sử dụng biện pháp gì? Hình ảnh “gấp m ời quan san” thể hiện điều gì? Đây là biện pháp nói quá. - Nói “Chữ tài gần với chữ tai một vần”, tác giả đã lợi dụng hiện tợng gì của từ? Biện pháp tu từ nào đợc sử dụng trong trờng hợp này? Cách nói này có độc đáo kh«ng? V× sao? 6. Thùc hiÖn yªu cÇu nh bµi tËp trªn víi nh÷ng c©u th¬ díi ®©y: a). Cßn trêi cßn níc cßn non Cßn c« b¸n rîu anh cßn say sa. (Ca dao). b). Gơm mài đá, đá núi phải mòn, Voi uèng níc, níc s«ng ph¶i c¹n..

(26) (Nguyễn Trãi, Bình Ngô đại cáo) c). TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa, Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh vÏ ngêi cha ngñ Cha ngñ v× lo nçi níc nhµ. (Hå ChÝ Minh, C¶nh khuya). d). Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Nh©n híng song tiÒn kh¸n minh nguyÖt, NguyÖt tßng song khÝch kh¸n thi gia.) (Hå ChÝ Minh, Ng¾m tr¨ng). e). Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn lng. (NguyÔn Khoa §iÒm, Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ). g). Mét d·y nói mµ hai mµu m©y N¬i n¾ng n¬i ma, khÝ trêi còng kh¸c Nh anh víi em, nh Nam víi B¾c Nh đông với tây một dải rừng liền. (Ph¹m TiÕn DuËt, Trêng S¬n §«ng, Trêng S¬n T©y). Gîi ý: - Từ còn đợc lặp lại để biểu đạt điều gì? Từ say sa đợc dùng theo biện pháp tu tõ nµo, nh»m thÓ hiÖn ®iÒu g×? - Khí thế, sức mạnh của nghĩa quân Lam Sơn đợc Nguyễn Trãi tô đậm nh thế nào? Biện pháp tu từ nào đợc sử dụng trong trờng hợp này? - âm thanh của tiếng suối đợc đối chiếu với âm thanh nào? Biện pháp so sánh.

(27) ở đây có giá trị ra sao? Hình ảnh cảnh rừng đêm trăng, hình ảnh nhân vật trữ tình đợc khắc hoạ nh thế nào? Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ gì? - Hình ảnh trăng đợc miêu tả bằng biện pháp tu từ gì? Điều này có tác dụng nh thế nào trong việc thể hiện vẻ sinh động của thiên nhiên, sự gần gũi, gắn bó, th©n thiÕt gi÷a ngêi vµ tr¨ng? - C¸ch gäi tªn “mÆt trêi cña b¾p” vµ “mÆt trêi cña mÑ” lµ dùa trªn sù gÇn gòi nào? Có thể nói ở đây có cả biện pháp ẩn dụ và hoán dụ đợc không? Vì sao? - Ph©n tÝch nghÖ thuËt x©y dùng h×nh ¶nh th¬ b»ng biÖn ph¸p so s¸nh trong những câu thơ của Phạm Tiến Duật. Những hình ảnh đặt cạnh nhau gợi ra những liªn tëng g×? 7. §äc hai ®o¹n trÝch sau vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ tõ vựng đã đợc sử dụng: a) Khi tâm hồn ta đã rèn luyện thành một sợi dây đàn sẵn sàng rung động trớc mọi vẻ đẹp của vũ trụ, trớc mọi cái cao quý của cuộc đời, chúng ta là ngời một c¸ch hoµn toµn h¬n. (Th¹ch Lam) b) GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nớc, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con ngời. Tre, an hùng lao động! Tre, an hùng chiến đấu! (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) Gîi ý: - Hình ảnh “sợi dây đàn” đợc diễn đạt theo biện pháp tu từ nào? Nó đợc ngầm vÝ víi nh÷ng phÈm chÊt g× cña t©m hån con ngêi? - Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào để tôn vinh vẻ đẹp, sức mạnh, công dụng, sự gắn bó của cây tre trong đời sống ngời Việt Nam? Chú ý đến việc sử dông rÊt thµnh c«ng biÖn ph¸p nh©n ho¸ vµ ®iÖp ng÷. 8. Trong các cách nói sau, cách nói nào có sử dụng biện pháp nói quá: cha ăn đã hết; một tấc đến trời; không một ai có mặt; một chữ bẻ làm đôi không biết; sợ vã mồ hôi; cời vỡ bụng; rụng rời chân tay; tức lộn ruột; tiếc đứt ruột; ngáy nh sấm; nghĩ nát óc; đức từng khúc ruột..

(28) Gîi ý: Nh÷ng c¸ch nãi kh«ng sö dông biÖn ph¸p nãi qu¸: kh«ng mét ai cã mÆt; sî v· må h«i. 9. Trong hai dÞ b¶n cña c©u ca dao sau, em thÝch b¶n nµo? V× sao? (1). R©u t«m nÊu víi ruét bÇu Chång chan vî hóp gËt ®Çu khen ngon. R©u t«m nÊu víi ruét bï(1). (2). Chång chan vî hóp gËt gï khen ngon. Gîi ý: So s¸nh ý nghÜa, s¾c th¸i biÓu c¶m cña gËt ®Çu vµ gËt gï. §Ó béc lé sù đồng tình, tâm đầu ý hợp qua thái độ trớc món ăn giản dị, đạm bạc, từ gật đầu phù hîp h¬n hay tõ gËt gï phï hîp h¬n? 10. §äc ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt tªn gäi c¸c sù vËt, hiÖn tîng theo c¸ch nào? Những đặc điểm riêng của sự vật, hiện tợng thể hiện trong tên gọi có tác dụng gì? Tìm thêm năm sự vật, hiện tợng có cách đặt tên tơng tự. ở đây, ngời ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn nh gọi rạch Mái Giầm, v× hai bªn bê r¹ch mäc toµn nh÷ng c©y m¸i giÇm cäng trßn xèp nhÑ, trªn chØ xoµ ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập kh«ng biÕt c¬ man nµo lµ bä m¾t, ®en nh h¹t võng, chóng cø bay theo thuyÒn tõng bầy nh những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trọn tỏi ớt ăn rất ngon). Gợi ý: Xem lại khái niệm hoán dụ và nhận xét về cách đặt tên cho các sự vật trong đoạn trích. Lấy những từ ngữ có sẵn, gắn với đặc điểm của sự vật để đặt tên là hiện tợng thờng gặp. Cách đặt tên này có tác dụng gợi ngay ra đặc điểm của sự vật, hiện tợng khi nhắc đến tên của chúng. Có thể kể ra: cá kiếm, sông Hồng, mía tÝm,c¸ mùc, chim lîn,… 11. Hiện tợng gì trong sử dụng từ ngữ đợc đề cập đến trong câu chuyện sau: Một ông giám đốc bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con: 1(). bù (từ địa phơng): bầu..

(29) - Mau ®i gäi b¸c sÜ ngay! Trong c¬n ®au qu»n qu¹i, «ng ta vÉn gîng dËy nãi víi theo: - Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ! (TruyÖn cêi d©n gian) Gợi ý: Từ bác sĩ và từ đốc tờ có đồng nghĩa với nhau không? Trong hai từ, từ nào thông dụng hơn? Có cần thiết phải thay thế bác sĩ bằng đốc tờ không? 12. T¹i sao c©u hái “ Tha thÇy tríc khi t×m ra khÝ « xi, ngêi ta thë b»ng g× ¹?” l¹i g©y cêi? Gîi ý: NÕu thay t×m b»ng ph¸t hiÖn hoÆc ph¸t minh th× néi dung cña c©u hái có thay đổi không, có làm mất đi tính gây cời không? Vì sao? 13. Ngời vợ trong câu chuyện dới đây đã hiểu lầm từ ngữ nào? Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói: - Cái tay tiền đạo này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bµn. Vî nghe thÊy thÕ liÒn than thë: - Râ khæ! Cã mét ch©n th× cßn ch¬i bãng lµm g× c¬ chø! Gợi ý: Cách nói “chỉ có một chân sút” có sai không? Chân sút có đồng nghĩa víi ch©n (ngêi) kh«ng? 14. Phân tích những đặc sắc trong việc dùng từ ở những đoạn thơ dới ®©y: a). Nao nao dßng níc uèn quanh, NhÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang. Sè sè nắm đất bên đờng, Dµu dµu ngän cá nöa vµng nöa xanh. (NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu). b). áo đỏ em đi giữa phố đông C©y xanh nh còng ¸nh theo hång Em ®i löa ch¸y trong bao m¾t.

(30) Anh đứng thành tro, em biết không? (Vũ Quần Phơng, áo đỏ) Gîi ý: - Chú ý vận dung những kiến thức về từ láy để phân tích giá trị tạo hình của các từ: nao nao, nho nhỏ, sè sè, dàu dàu; qua đó nêu những cảm nhận về bức tranh thiên nhiên đợc miêu tả. - Các từ đỏ, xanh, hồng liên quan gì đến các từ lửa cháy, thành tro? Bằng kiến thøc vÒ trêng tõ vùng, h·y ph©n tÝch t¸c dông gîi t¶ c¶m xóc tõ viÖc t¹o ra nh÷ng liªn tëng vÒ trêng tõ vùng. Ngoµi ra, sù sö dông nh÷ng tõ ng÷ tr¸i nghÜa t¹o ra hình ảnh tơng phản nh em đi - anh đứng có ý nghĩa nh thế nào? 15. NhËn xÐt vÒ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ trong ®o¹n th¬ díi ®©y: ¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo. (ChÝnh H÷u, §ång chÝ) Gợi ý: Trong số các từ vai, miệng, chân tay, đầu đợc sử dụng trong đoạn thơ, từ nào đợc dùng với nghĩa gốc, từ nào đợc dùng với nghĩa chuyển? Phân tích phơng thức chuyển nghĩa của từng trờng hợp. Chú ý các từ chuyển nghĩa: vai, đầu. Nói vai áo thì từ vai đợc dùng với nghĩa chuyển dựa theo mối quan hệ nào? Nói đầu súng thì đầu đợc chuyển nghĩa theo mèi quan hÖ nµo?. LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n tù sù.

(31) cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn. 1. Viết một đoạn văn kể lại buổi sinh hoạt lớp, trong đó em đã phát biểu ý kiến chứng minh một bạn đã có hành động rất tốt. Cho biết em đã sử dụng nghÞ luËn trong kÓ chuyÖn nh thÕ nµo. Gîi ý: - Xác định các sự việc, nhân vật dự định sẽ kể: Buổi sinh hoạt lớp bắt đầu, diÔn biÕn vµ kÕt thóc nh thÕ nµo? Ai lµ ngêi ®iÒu khiÓn buæi sinh ho¹t? Buæi sinh hoạt đề cập đến những vấn đề gì của lớp? Không khí của buổi sinh hoạt ra sao? - Em đã phát biểu điều gì, vào thời điểm nào? Tại sao em lại phát biểu điều đó? - Em đã thuyết minh cả lớp về hành động tốt của bạn nào? Tại sao phải làm nh vậy? Vì sao có thể xem hành động đó là hành động tốt (lí lẽ)? Cụ thể hành động đó là gì (dẫn chứng)? Mọi ngời phải noi gơng ra sao? Để làm gì? 2. §äc ®o¹n trÝch sau vµ thùc hiÖn yªu cÇu bªn díi: Mét häc sinh xÊu tÝnh Trong lớp chúng tôi có một đứa rất khó chịu, đó là Phran-ti. Tôi ghét thằng này vì nó là một đứa rất xấu bụng. Khi thấy một ông bố nào đấy đến nhờ thầy giáo khiÓn tr¸ch con m×nh, lµ nã mõng rì. Khi cã ngêi khãc lµ nã cêi. Nã run sî tríc mặt Ga-rô-nê, nhng lại đánh cậu bé thợ nề không đủ sức tự vệ. Nó hành hạ Grốtxi, cậu bé bị liệt một cánh tay, chế giễu Prê-cốt-xi mà mọi ngời đều nể, nhạo báng cả Rô-bét-ti, cậu học lớp hai, đi phải chống nạng vì đã cứu một em bé. Nó khiêu khích những ngời yếu nhất, và khi đánh nhau thì nó hăng máu, trở nên hung tợn, cố chơi những miếng rất hiểm độc. Cã mét c¸i g× lµm cho ngêi ta ghª tëm ë c¸i tr¸n thÊp Êy, trong c¸i nh×n vÈn đục ấy, đợc che dấu dới cái mũi có lỡi trai bằng vải dầu [...]. Sách, vở, sổ tay của nó đều giây mực bê bết, rách nát và bẩn thỉu; thớc kẻ thì nh có răng ca, ngòi bút th× toÌ ra, mãng tay th× c¾n b»ng måm, quÇn ¸o th× r¸ch tø tung trong nh÷ng lóc đánh nhau... (ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả, Hoàng Thiếu Sơn dịch, NXB Phô n÷, Hµ Néi, 1979.).

(32) - Nhân vật “ tôi ” đã đ a ra nhận xét về Phran-ti trong những câu văn - Nhân vật “ tôi ” đã làm gì để chứng minh cho những nhận xét của mình vÒ Phran-ti? - Hãy tóm tắt dàn ý của đoạn văn trên để tìm hiểu việc kết hợp nghị luận víi tù sù. Gợi ý: Nhân vật “tôi” đã nhận xét về Phran-ti nh thế nào trong hai câu văn đầu đoạn? Những nội dung tiếp theo có phải để chứng minh cho nhận xét ấy không? Đó là những nội dung nào? (Phran-ti đối xử với mọi ngời ra sao? Hình dạng Phran-ti nh thÕ nµo? TÝnh nÕt Phran-ti biÓu hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nµo?) §Ó thuyÕt phục về sự đánh giá của mình về Phran-ti, nhân vật tôi đã đa ra những lí lẽ và dẫn chøng cô thÓ nh thÕ nµo? Nếu không sử dụng yếu tố nghị luận, liệu nhân vật “tôi” có thực hiện đợc ý đồ cña m×nh trong c©u chuyÖn kh«ng? V× sao? 3. ViÕt ®o¹n v¨n kÓ vÒ viÖc lµm hoÆc nh÷ng lêi d¹y b¶o cña ngêi bµ kÝnh yªu. 4. Tóm tắt dàn ý của đoạn trích dới đây và đối chiếu với đoạn văn vừa viết để tự rút ra bài học về viết đoạn văn tự sự có yếu tố nghị luận: Bµ néi [...] T«i ngÈng cao ®Çu míi thÊy tuæi cña bµ; chø cø nh×n bµ nhÆt cñi, nhæ s¾n, nhìn bà đứng, bà đi thì không ai biết bà đã gần bảy mơi. Bà làm nhanh, đi nhanh, lng th¼ng. Bµ kh«ng hót thuèc lµo nh u t«i, kh«ng ¨n giÇu. Bµ nh mét chiÕc bãng; lÆng lÏ, ®i kh«ng ai biÕt, vÒ kh«ng ai hay. Bµ tÊt bËt khi ®i giång s¾n ë tr¹i, khi ®i b¾t cua b¸n, lóc ®i cÊy thuª. Cã lÇn bµ bá nhµ bèn n¨m ngµy. T«i hái LÜnh, nã rím níc m¾t. TuÇn phu ®i rÇm rËp b¾t thuÕ. Trèng dån s«i c¶ bông, ®Ëp th×nh thÞch vµo c¸i ngùc bÐ nhá cña t«i. Cả làng đã im ắng. Bà nh chiếc bóng giở về. ít khi tôi thấy bà nói chuyện, nói trò với ai khác ngoài các cháu ra. ít khi tôi thấy bà đôi co với ai. Dân làng bảo bà hiền nh đất. Nói cho đúng, bà hiền nh chiếc bóng. Nếu ai lành chanh lành chói, bà rñ rØ khuyªn. Bµ nãi nhiÒu b»ng ca dao, tôc ng÷. Nh÷ng chÞ måm n¨m miÖng mêi, sau khi bµ khuyªn chØ cßn måm mét miÖng hai. Ngêi ta b¶o: “Con h t¹i mÑ, ch¸u h t¹i bµ”. Bµ nh thÕ th× chóng t«i h lµm sao.

(33) đợc. U tôi nh thế, chúng tôi không nỡ h nỡ hỏng. [...] Bà tôi có học hành gì đâu, một chữ cắn đôi không biết. Bà lặng lẽ, cứ tởng bà kh«ng biÕt g×. Bµ thuéc nh ch¸o hµng tr¨m hµng ngh×n c©u ca. Bµ nãi nh÷ng c©u sao mà đúng thế. Bà bảo U tôi : D¹y con tõ thuë cßn th¬ D¹y vî tõ thñ¬ b¬ v¬ míi vÒ Ngời ta nh cây. Uốn cây phải uốn từ non. Nếu để lớn lên mới uốn, nó gẫy. Có khi nã cßn bËt vì mÆt m×nh. (Theo Duy Kh¸n, Tuæi th¬ im lÆng, NXB Kim §ång, Hµ Néi, 1996) Gợi ý: Tác giả kể chuyện gì về ngời bà của mình? (những sự việc nào đợc kể) KÓ chuyÖn vÒ bµ, t¸c gi¶ muèn thÓ hiÖn ®iÒu g×, chøng minh ®iÒu g×? Trong c©u chuyÖn vÒ bµ, ngêi viÕt cã sö dông nghÞ luËn kh«ng? LÝ lÏ lµ g×? DÉn chøng ra sao? LËp luËn theo tr×nh tù nµo? NÕu bá ®i yÕu tè nghÞ luËn th× c©u chuyÖn sÏ ra sao? §Ó t×m hiÓu yÕu tè nghÞ luËn trong ®oan trÝch v¨n b¶n tù sù nµy, chó ý ®o¹n từ “Ngời ta bảo” cho đến hết) Khi kể chuyện về ngời bà kính yêu của mình, tác giả đã bày tỏ tình cảm nh thÕ nµo? ViÖc kÕt hîp gi÷a tù sù víi miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn cã t¸c dông g×?. lµng Kim L©n. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tình yêu quê hơng đất nớc trong mỗi con ngời cụ thể mang một hình hài riªng. Cã thÓ lµ sù hi sinh anh dòng cña nh÷ng chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn, cã thÓ lµ c«ng søc khai hoang, vun trång nh÷ng thöa ruéng, cã thÓ lµ c¸i mît mµ hay hïng tráng của một ca khúc ca ngợi tình ngời, tình đời, v.v... Và ở đây là tình yêu, sự g¾n bã thuû chung víi c¸i lµng cña m×nh, cña mét ngêi n«ng d©n ph¶i rêi lµng ®i t¶n c trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p..

(34) 2. Thµnh c«ng cña truyÖn Lµng chÝnh lµ ë h×nh tîng nh©n vËt l·o Hai víi những trạng huống tâm lí, ngôn ngữ đợc khắc hoạ sắc sảo, chân thực và sinh động. Tuy nhiên, để nhân vật bộc lộ đợc tâm lí hay ngôn ngữ, trớc hết, nhà văn phải xây dựng đợc tình huống truyện. Tính cách nhân vật chỉ đợc thể hiện trong một sự việc cụ thể nào đó. Hiểu lầm rồi vỡ lẽ là dạng tình huống thờng đợc các nhà văn sử dông. ViÖc rêi lµng ®i t¶n c lµ sù viÖc cã ý nghÜa t¹o khung cho c©u chuyÖn. §ã cha phải là tình huống. Phải đến khi ông Hai nghe tin đồn làng của ông theo Tây lµm ViÖt gian th× t×nh huèng míi thùc sù b¾t ®Çu. T×nh huèng truyÖn kÕt thóc khi ông Hai biết đợc sự thực làng của ông không theo giặc. Qua tình huống này, hình ¶nh mét l·o n«ng d©n tha thiÕt yªu lµng quª cña m×nh, mét lßng mét d¹ theo kh¸ng chiÕn hiÖn ra s¾c nÐt, víi chiÒu s©u t©m lÝ, ng«n ng÷ mang ®Ëm mµu s¾c c¸ thÓ ho¸. 3. Sở dĩ cái tin làng chợ Dầu theo giặc làm ông Hai khổ tâm là vì nó đã động chạm đến điều thiêng liêng, nhạy cảm nhất trong con ngời ông. Cái làng đối với ngời nông dân quan trọng lắm. Nó là ngôi nhà chung cho cộng đồng, họ mạc. Đời này qua đời khác, ngời nông dân gắn bó với cái làng nh máu thịt, ruột rà. Nó là nhà cửa, đất đai, là tổ tiên, là hiện thân cho đất nớc đối với họ. Trớc Cách mạng th¸ng T¸m, «ng Hai thuéc lo¹i "khè r¸ch ¸o «m", tõng bÞ "bän h¬ng lÝ trong lµng truất ngôi trừ ngoại xiêu dạt đi, lang thang hết nơi này đến nơi khác, lần mò vào đến tận đất Sài Gòn, Chợ Lớn kiếm ăn. Ba chìm bảy nổi mời mấy năm trời mới lại đợc trở về quê hơng bản quán.". Nên ông thấm thía lắm cái cảnh tha hơng cầu thực. Ông yêu cái làng của mình nh đứa con yêu mẹ, tự hào về mẹ, tôn thờ mẹ, mét t×nh yªu hån nhiªn nh trÎ th¬. Cø xem c¸i c¸ch «ng Hai n¸o nøc, say mª khoe vÒ lµng m×nh th× sÏ thÊy. Tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng khoe c¸i sinh phÇn cña viên tổng đốc làng ông: "Chết! Chết, tôi cha thấy cái dinh cơ nào mà lại đợc nh cái dinh c¬ cô thîng lµng t«i.". Vµ mÆc dï ch¼ng hä hµng g× nhng «ng cø gäi viªn tổng đốc là "cụ tôi" một cách rất hả hê! Sau Cách mạng, "ngời ta không còn thấy ông đả động gì đến cái lăng ấy nữa", vì ông nhận thức đợc nó làm khổ mình, làm khæ mäi ngêi, lµ kÎ thï cña c¶ lµng: "X©y c¸i l¨ng Êy c¶ lµng phôc dÞch, c¶ lµng gánh gạch, đập đá, làm phu hồ cho nó. [...] Cái chân ông đi tập tễnh cũng vì cái l¨ng Êy''. B©y giê «ng khoe lµng «ng khëi nghÜa, khoe "«ng gia nhËp phong trµo tõ håi k× cßn trong bãng tèi", råi nh÷ng buæi tËp qu©n sù, khoe nh÷ng hè, nh÷ng ô, nh÷ng giao th«ng hµo cña lµng «ng,... Còng v× yªu lµng qu¸ nh thÕ mµ «ng nhÊt quyết không chịu rời làng đi tản c. Đến khi buộc phải cùng gia đình đi tản c ông.

(35) buån khæ l¾m, sinh ra hay bùc béi, "Ýt nãi, Ýt cêi, c¸i mÆt lóc nµo còng lÇm lÇm". ë n¬i t¶n c, «ng nhí c¸i lµng cña «ng, nhí nh÷ng ngµy lµm viÖc cïng víi anh em, "Ô, sao mà độ ấy vui thế. Ông thấy mình nh trẻ ra.[...] Trong lòng ông lão lại thấy n¸o nøc h¼n lªn.". Lóc nµy, niÒm vui cña «ng chØ lµ hµng ngµy ®i nghe tin tøc thêi sự kháng chiến và khoe về cái làng chợ Dầu của ông đánh Tây. Thế mà, đùng một cái ông nghe đợc cái tin làng chợ Dầu của ông theo Tây làm Việt gian. Càng yêu lµng, h·nh diÖn, tù hµo vÒ lµng bao nhiªu th× b©y giê «ng Hai l¹i cµng thÊy ®au đớn, tủi hổ bấy nhiêu. Nhà văn Kim Lân đã chứng tỏ bút lực dồi dào, khả năng phân tích sắc sảo, tái hiện sinh động trạng thái tình cảm, hành động của con ngời khi miêu tả diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật ông Hai trong biến cố nµy. ¤ng l·o ®ang n¸o nøc, "Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn, vui qu¸!" v× nh÷ng tin kháng chiến thì biến cố bất ngờ xảy ra. Cái tin làng chợ Dầu theo giặc đã làm «ng ®iÕng ngêi: "Cæ «ng l·o nghÑn ¾ng h¼n l¹i, da mÆt tª r©n r©n. ¤ng l·o lÆng ®i, tởng nh đến không thở đợc. Một lúc lâu ông mới rặng è è, nuốt một cái gì vớng ở cổ [...] giọng lạc hẳn đi", "Ông Hai cúi gằm mặt xuống mà đi" và nghĩ đến sự dè bØu cña bµ chñ nhµ. ¤ng l·o nh võa bÞ mÊt mét c¸i g× quý gi¸, thiªng liªng l¾m. Những câu văn diễn tả tâm trạng thật xúc động: "Nhìn lũ con, tủi thân, nớc mắt ông lão cứ tràn ra... Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy? Chúng nó cũng bị ngời ta rẻ rúng hắt hủi đấy? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu...". Nỗi nhục nhã, mặc cảm phản bội hành hạ ông lão đến khổ sở : "Chao ôi! Cực nhục cha, cả làng Việt gian! Råi ®©y biÕt lµm ¨n bu«n b¸n ra sao? Ai ngêi ta chøa. Ai ngêi ta bu«n b¸n mÊy. Suèt c¶ c¸i níc ViÖt Nam nµy ngêi ta ghª tëm, ngêi ta thï h»n c¸i gièng ViÖt gian bán nớc...". Cả nhà ông Hai sống trong bầu không khí ảm đạm: "Gian nhà lặng đi, hiu hắt, ánh lửa vàng nhờ nhờ ở ngọn đèn dầu lạc vờn trên nét mặt lo âu của bà lão. Tiếng thở của ba đứa trẻ chụm đầu vào nhau ngủ nhẹ nhàng nổi lên, nghe nh tiÕng thë cña gian nhµ." ¤ng Hai ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn, lóc nµo còng n¬m ním, bÊt æn trong nçi tñi nhôc ª chÒ. ThËm chÝ «ng kh«ng d¸m nh¾c tíi, ph¶i gäi tªn c¸i chuyÖn ph¶n béi lµ "chuyÖn Êy". ¤ng tuyÖt giao víi tÊt c¶ mäi ngời, "không dám bớc chân ra đến ngoài" vì xấu hổ. Và cái chuyện vợ chồng ông lo nhất cũng đã đến. Bà chủ nhà bóng gió đuổi gia đình ông, chỉ vì họ là ngời của làng theo Tây. Gia đình ông Hai ở vào tình thế căng thẳng. Ông Hai phải đối mặt với tình cảnh khó khăn nhất : "Thật là tuyệt đờng sinh sống! [...] đâu đâu có ngời chî DÇu ngêi ta còng ®uæi nh ®uæi hñi. Mµ cho dÉu v× chÝnh s¸ch cña Cô Hå ngêi.

(36) ta chẳng đuổi đi nữa, thì mình cũng chẳng còn mặt mũi nào đi đến đâu.". 4. Tõ chç yªu tha thiÕt c¸i lµng cña m×nh, «ng Hai ®©m ra thï lµng: "VÒ lµm g× c¸i lµng Êy n÷a. Chóng nã theo T©y c¶ råi. VÒ lµng tøc lµ bá kh¸ng chiÕn. Bá Cụ Hồ...". Và "Nớc mắt ông giàn ra". Ông lại nghĩ đến cảnh sống nô lệ tăm tối, lầm than trớc kia. Bao nỗi niềm của ông không biết giãi bày cùng ai đành trút cả vào những lời trò chuyện cùng đứa con thơ dại : - Hóc kia! ThÇy hái con nhÐ, con lµ con cña ai? - Lµ con thÇy mÊy lÞ con u. - ThÕ nhµ con ë ®©u? - Nhµ ta ë lµng chî DÇu. - ThÕ con cã thÝch vÒ lµng chî DÇu kh«ng? Th»ng bÐ nÐp ®Çu vµo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ: - Cã. ¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vµo lßng, mét lóc l©u l¹i hái: - µ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai? Th»ng bÐ gi¬ tay lªn, m¹nh b¹o vµ rµnh rät: - ñng hé Cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m! Níc m¾t «ng l·o giµn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ: - ừ đúng rồi, ủng hộ Cụ Hồ con nhỉ. Những lời đáp của con trẻ cũng là tâm huyết, gan ruột của ông Hai, một ngời lÊy danh dù cña lµng quª lµm danh dù cña chÝnh m×nh, mét ngêi son s¾t mét lßng víi kh¸ng chiÕn, víi Cô Hå. Nh÷ng lêi thèt ra tõ miÖng con trÎ nh minh oan cho ông, chân thành và thiêng liêng nh lời thề đinh ninh vang lên từ đáy lòng ông: Anh em đồng chí biết cho bố con ông Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng. Cái lòng bố con ông là nh thế đấy, có bao giờ dám đơn sai. Chết thì chết có bao giờ dám đơn sai. 5. Nhà văn đã nhìn thấy những nét đáng trân trọng bên trong ngời nông dân.

(37) ch©n lÊm tay bïn. Nh©n vËt «ng Hai hiÖn ra ch©n thùc tõ c¸i tÝnh hay khoe lµng, thích nói về làng bất kể ngời nghe có thích hay không; chân thực ở đặc điểm tâm lí vì cộng đồng, vui cái vui của làng, buồn cái buồn của làng và chân thực ở những diễn biến của trạng thái tâm lí hết sức đặc trng của một ngời nông dân tủi nhục, đau đớn vì cái tin làng mình phản bội. Nếu nh trong biến cố ấy tâm trạng của ông Hai đau đớn, tủi cực bao nhiêu thì khi vỡ lẽ ra rằng đó chỉ là tin đồn không đúng, lµng chî DÇu cña «ng kh«ng hÒ theo giÆc, sù vui síng cµng tng bõng, h¶ hª bÊy nhiêu. Ông Hai nh ngời vừa đợc hồi sinh. Một lần nữa, những thay đổi của trạng thái tâm lí lại đợc khắc hoạ sinh động, tài tình: "Cái mặt buồn thỉu mọi ngày bỗng tơi vui, rạng rỡ hẳn lên. Mồm bỏm bẻm nhai trầu, cặp mắt hung hung đỏ hấp háy...". Ông khoe khắp nơi: "Tây nó đốt nhà tôi rồi bác ạ. Đốt nhẵn![...] Láo! Láo hết! Toàn là sai sự mục đích cả.", "Tây nó đốt nhà tôi rồi ông chủ ạ. Đốt nhẵn.[...] Ra láo! Láo hết, chẳng có gì sất. Toàn là sai sự mục đích cả!". Đáng lẽ ra ông phải buån v× c¸i tin Êy chø? Nhng «ng ®ang trµn ngËp trong niÒm vui v× tho¸t khái c¸i ách "ngời làng Việt gian". Cái tin ấy xác nhận làng ông vẫn nhất quyết đứng về phía kháng chiến. Cái tin ấy khiến ông lại đợc sống nh một ngời yêu nớc, lại có thể tiếp tục sự khoe khoang đáng yêu của mình,... Mâu thuẫn mà vẫn hết sức hợp lí, điểm này cũng là sự sắc sảo, độc đáo của ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật của nhµ v¨n Kim L©n. Ngời đọc sẽ không thể quên đợc một ông Hai quá yêu cái làng của mình nh thÕ. MÆt kh¸c, còng nh c¸c nh©n vËt quÇn chóng (chÞ cho con bó loan tin lµng chî DÇu theo giÆc), bµ chñ nhµ,... c¸i khã quªn ë nh©n vËt nµy cßn lµ nÐt c¸ thÓ ho¸ rÊt đậm về ngôn ngữ. Lúc ông hai nói thành lời hay khi ông nghĩ, ngời đọc vẫn nhận thấy rất rõ đặc điểm ngôn ngữ của vùng quê Bắc Bộ, của một làng Bắc Bộ: "Nắng này là bỏ mẹ chúng nó", "không đọc thành tiếng cho ngời khác nghe nhờ mấy", "Thì vỡn", "có bao giờ dám đơn sai",... Đặc biệt là nhà văn cố ý thể hiện những từ ngữ dùng sai trong lúc quá hng phấn của ông Hai. Những từ ngữ "sai sự mục đích c¶" lµ dÊu Ên ng«n ng÷ cña ngêi n«ng d©n ë thêi ®iÓm nhËn thøc ®ang chuyÓn biến, muốn nói cái mới nhng từ ngữ cha hiểu hết. Sự sinh động, chân thực, thú vị của câu chuyện phần nào cũng nhờ vào đặc điểm ngôn ngữ này. 6. Kim Lân đã từng đợc đánh giá là một cây bút hàng đầu về đề tài phong tục. Trong truyện Làng, sự thông hiểu về lề thói, phong tục của làng quê đợc ông vận dụng hết sức khéo léo vào xây dựng tâm lí, hành động, ngôn ngữ nhân vật. Cốt truyện đơn giản, sức nặng lại dồn cả vào mạch diễn biến tâm trạng, vào lời thoại.

(38) của nhân vật nên câu chuyện có sức hấp dẫn riêng, ấn tợng riêng, độc đáo. Trong số rất nhiều những nhân vật nông dân khác, ngời đọc khó có thể quên một ông Hai yêu làng quê, yêu đất nớc, thuỷ chung với kháng chiến, với sự nghiệp chung của d©n téc. Mét «ng hai thÝch khoe lµng, mét «ng Hai sèt s¾ng nghe tin tøc chÝnh trÞ, một ông Hai tủi nhục, đau đớn khi nghe tin làng mình theo giặc, một ông Hai vui mừng nh trẻ thơ khi biết tin làng mình không theo giặc,... Ai đó đã một lần thấy nhµ v¨n Kim L©n, nghe «ng nãi chuyÖn cßn thó vÞ h¬n n÷a: h×nh nh ta gÆp «ng đâu đó trong Làng rồi thì phải. II. RÌn luyÖn kü n¨ng Khi đọc truyện, cần chú ý nghệ thuật xây dựng tình huống tâm lí, miêu tả sinh động diễn biến tâm trạng, ngôn ngữ của nhân vật để cảm nhận đợc tình yêu làng quª th¾m thiÕt thèng nhÊt víi lßng yªu níc vµ tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña «ng Hai trong truyÖn. Chơng trình địa phơng phần tiếng Việt. 1. Hãy tìm trong ngôn ngữ ở địa phơng mà em đang sử dụng hoặc ngôn ngữ ở địa phơng khác mà em biết những từ ngữ chỉ các sự vật, hiện tợng,… kh«ng cã tªn gäi trong ph¬ng ng÷ kh¸c vµ trong ng«n ng÷ toµn d©n. Gợi ý: Ghi lại những từ mà em cho là chỉ có ở phơng ngữ nào đó rồi tra từ điển hoặc hỏi những ngời lớn tuổi để kiểm tra lại. 2. Hãy tìm trong ngôn ngữ ở địa phơng mà em đang sử dụng hoặc ngôn ngữ ở địa phơng khác mà em biết những từ ngữ giống về nghĩa nhng khác về ©m víi nh÷ng tõ ng÷ trong c¸c ph¬ng ng÷ kh¸c vµ trong ng«n ng÷ toµn d©n råi s¾p xÕp vµo b¶ng theo mÉu sau:. Ph¬ng ng÷ B¾c. Ph¬ng ng÷ Trung. Ph¬ng ng÷ Nam. c¸ qu¶ (c¸ chuèi). c¸ trµu. c¸ lãc. lîn. heo. heo. ng·. bæ. tÐ. 3. Hãy tìm trong ngôn ngữ ở địa phơng mà em đang sử dụng hoặc ngôn.

(39) ngữ ở địa phơng khác mà em biết những từ ngữ giống về âm nhng khác về nghÜa víi nh÷ng tõ ng÷ trong c¸c ph¬ng ng÷ kh¸c hoÆc trong ng«n ng÷ toµn d©n råi s¾p xÕp vµo b¶ng theo mÉu sau:. Ph¬ng ng÷ B¾c. Ph¬ng ng÷ Trung. Ph¬ng ng÷ Nam. èm: bÞ bÖnh. èm: gÇy. èm: gÇy. 4. Gi¶i thÝch vÒ nguyªn nh©n cña viÖc xuÊt hiÖn tõ ng÷ chØ c¸c sù vËt, hiện tợng,… chỉ có ở một địa phơng nào đó mà không có tên gọi trong phơng ng÷ kh¸c vµ trong ng«n ng÷ toµn d©n. Gợi ý: Hiện tợng này có liên quan gì đến điều kiện tự nhiên, xã hội, đời sống, … cña tõng vïng, miÒn; ph¶n ¸nh nhu cÇu g× trong ng«n ng÷ cña tõng vïng, miÒn? 5. Ng«n ng÷ toµn d©n ë ViÖt Nam lµ lÊy theo chuÈn cña ng«n ng÷ cña ph¬ng ng÷ nµo. Cho vÝ dô tõ hai b¶ng trªn. Gợi ý: Ngôn ngữ của miền Bắc (cụ thể là thủ đô Hà Nội) đợc lấy làm chuẩn cho ngôn ngữ toàn dân. Đây là đặc điểm của tất cả các ngôn ngữ trên thế giới (lấy ngôn ngữ của vùng có thủ đô làm chuẩn). 6. Sử dụng ngôn ngữ địa phơng nh thế nào cho phù hợp? Gợi ý: Nên sử dụng ngôn ngữ địa phơng trong những hoàn cảnh giao tiếp nào? Không nên sử dụng ngôn ngữ địa phơng trong những hoàn cảnh giao tiếp nào? Để có thể chuyển đổi giữa ngôn ngữ địa phơng với ngôn ngữ toàn dân thì phải chuẩn bÞ nh÷ng g×?. ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 3 - v¨n tù sù. I. Tham khảo các đề văn sau Đề 1: Hãy kể về một lần tình cờ đợc xem nhật kí của bạn. Đề 2: Hãy tởng tợng rằng mình đợc gặp ngời lính lái xe trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật. Viết bài văn để kể lại cuộc gặp gỡ và trò chuyện đó..

(40) Đề 3: Hãy kể lại cho các bạn nghe về một kỉ niệm đáng nhớ với thầy (cô) giáo cò trong ngµy 20 - 11. Đề 4: Trong buổi gặp gỡ với các chú bộ đội nhân ngày 22 - 12, em đợc thay mÆt c¸c b¹n ph¸t biÓu nh÷ng suy nghÜ vÒ t×nh c¶m vµ tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ sau đối với thế hệ cha anh đi trớc. Hãy viết bài văn kể lại cuộc gặp gỡ ấy. Đề 5: Một lần, em cùng một số bạn trong lớp đến nhà một bạn để thuyết phục bố mẹ bạn cho bạn đó tham gia lớp ngoại khoá sáng tác văn học. Hãy viết bài văn kể lại cuộc gặp gỡ đó. II. Híng dÉn chung 1. VÒ d¹ng bµi: §©y lµ d¹ng bµi v¨n tù sù cã kÕt hîp víi miªu t¶ néi t©m vµ nghÞ luËn. 2. Tìm hiểu đề: - Xác định sự việc, nhân vật của câu chuyện sẽ kể (đề bài yêu cầu kể về ai, viÖc g×?); - Tìm hiểu những vấn đề liên quan đến nội dung sẽ kể; - Hình dung ra chủ đề của bài văn; diễn biến câu chuyện; - Lùa chän ng«i kÓ. 3. LËp dµn ý: LËp dµn ý theo bè côc ba phÇn: - Më bµi: Giíi thiÖu c©u chuyÖn (cã thÓ dÉn d¾t hoµn c¶nh x¶y ra c©u chuyÖn hoặc nêu ý nghĩa, bài học của câu chuyện để dẫn vào nội dung cần kể); - Th©n bµi: Cã thÓ kÓ theo diÔn biÕn tù nhiªn theo trËt tù tríc - sau cña c¸c sù viÖc hoÆc kÓ theo håi tëng, tõ hiÖn t¹i kÓ vÒ qu¸ khø. + C©u chuyÖn më ®Çu, diÔn biÕn, kÕt thóc thÕ nµo? S¾p xÕp c¸c sù viÖc theo trËt tù hîp lÝ; + C©u chuyÖn cã nh©n vËt nµo? CÇn kh¾c ho¹ t©m tr¹ng, suy nghÜ cña nh©n vËt nµo hay cña chÝnh ngêi kÓ chuyÖn? Sö dông yÕu tè miªu t¶ néi t©m ë nh÷ng tình huống nào, nhằm mục đích gì? Ví dụ: Tâm trạng, suy nghĩ đợc giãi bày trong nhật kí của một bạn mà em tình.

(41) cờ đợc biết; tâm trạng của em khi đợc chứng kiến những thổ lộ thầm kín của ngời khác (hồi hộp, ngại ngùng, ân hận, cảm thông…) (Đề 1). Cảm nghĩ của em về ng ời lính qua cuộc nói chuyện với ngời lính lái xe trong bài thơ Tiểu đội xe không kÝnh; diÔn biÕn t©m tr¹ng cña em trong cuéc nãi chuyÖn (§Ò 2). Suy nghÜ cña em vÒ t×nh nghÜa thÇy - trß; diÔn biÕn t©m tr¹ng cña em trong kØ niÖm víi thÇy, c« gi¸o cò; c¶m xóc cña em khi nhí vÒ kØ niÖm s©u s¾c Êy (§Ò 3). Suy nghÜ vÒ t×nh c¶m vµ trách nhiệm của thế hệ sau đối với thế hệ cha anh đi trớc đợc bày tỏ trong buổi gặp gỡ với các chú bộ đội (Đề 4). Tâm trạng của em và các bạn trong cuộc nói chuyện với bố mẹ ngời bạn để thuyết phục cho bạn tham gia lớp ngoại khoá (Đề 5). + Trong c©u chuyÖn, néi dung nµo cÇn sö dông yÕu tè nghÞ luËn? (NghÞ luËn về vấn đề gì? Lí lẽ ra sao? Cần dẫn chứng nào?) VÝ dô: T¹i sao em l¹i b¾t gÆp nhËt kÝ cña b¹n, xem nhËt kÝ cña ngêi kh¸c khi không đợc sự đồng ý là không hay nhng do tình cờ và cũng do đôi chút tò mò (Đề 1). Tại sao trong hoàn cảnh khó khăn, nguy hiểm mà các chú bộ đội vẫn vui tơi, lạc quan đến tinh nghịch đợc (Đề 2). Tại sao kỉ niệm với thầy, cô giáo cũ lại in đậm trong tâm trí em đến thế (Đề 3). Tại sao tuổi trẻ lại phải biết ơn, có trách nhiệm đối với thế hệ cha anh đi trớc (Đề 4). Thuyết phục rằng việc tham gia hoạt động ngoại khoá có tác dụng bổ trợ cho học tập, giúp học tập tốt hơn, bạn bè đoàn kÕt, g¾n bã h¬n (§Ò 5). + CÇn lËp dµn ý chi tiÕt, c©n nh¾c viÖc miªu t¶ néi t©m vµ nghÞ luËn cho hîp lí; chú ý đảm bảo sự kết hợp tự nhiên, hài hoà giữa tự sự, miêu tả nội tâm và nghị luËn. - KÕt bµi: KÕt thóc sù viÖc; nªu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ c©u chuyÖn, suy nghÜ về bài học đợc rút ra sau câu chuyện,…. Đối thoại và độc thoại và độc thoại nội tâm trong v¨n b¶n tù sù. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái:.

(42) Cã ngêi hái : - Sao b¶o lµng chî DÇu tinh thÇn l¾m c¬ mµ?... - ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nớc, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cời nhạt một tiếng, vơn vai nãi to: - Hµ, n¾ng gím, vÒ nµo ... Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cời nói xôn xao của đám ngời mới tản c lên ấy vẫn dõi theo. Ông nghe rõ cái giọng chua lanh lảnh của ngời đàn bà cho con bú: - Cha tiên s nhà chúng nó! Đói khổ ăn cắp ăn trộm bắt đợc ngời ta còn thơng. Cái giống Việt gian bán nớc thì cứ cho mỗi đứa một nhát! Ông Hai cúi gằm mặt xuống mà đi. Ông thoáng nghĩ đến mụ chủ nhà. Về đến nhà, ông Hai nằm vật ra giờng, mấy đứa trẻ thấy bố hôm nay có vẻ kh¸c, len lÐt ®a nhau ra ®Çu nhµ ch¬i sËm ch¬i sôi víi nhau. Nh×n lò con, tñi th©n, níc m¾t «ng l·o cø trµo ra. Chóng nã còng lµ trÎ con làng Việt gian đấy ? Chúng nó cũng bị ngời ta rẻ rúng hắt hủi đấy ? Khốn nạn, b»ng Êy tuæi ®Çu... ¤ng l·o n¾m tay l¹i mµ rÝt lªn: - Chóng bay ¨n miÕng c¬m hay miÕng g× vµo måm mµ ®i lµm c¸i gièng ViÖt gian bán nớc để nhục nhã thế này ! (Kim L©n, Lµng) Trong ba c©u ®Çu ®o¹n trÝch, ai nãi víi ai? Cã mÊy ngêi tham gia nãi chuyện? Dựa vào đâu để khẳng định đó là cuộc trò chuyện trao đổi qua lại? Gợi ý: Đối thoại là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều ngời. Trên văn bản, đối thoại đợc thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và đáp (mçi lît lêi lµ mét lÇn g¹ch ®Çu dßng). Trong ba c©u ®Çu ®o¹n trÝch trªn, cã Ýt nhÊt hai ngời phụ nữ; mỗi lời nói đều hớng tới ngời đối thoại; mỗi lợt lời đợc đánh dấu bằng một gạch đầu dòng. Đây là hình thức đối thoại. 2. Câu “Hà, nắng gớm, về nào…” của ông Hai có phải là đối thoại kh«ng? V× sao? Trong ®o¹n trÝch cßn c©u nµo t¬ng tù nh vËy? Gợi ý: Đây không phải là đối thoại, vì: chỉ có một lợt lời, không tham gia vào.

(43) câu chuyện của hai ngời đàn bà tản c và cũng không hớng tới ngời đối thoại nào, không có ai đáp lại lợt lời này. Đây là lời độc thoại. Độc thoại là lời nói của một ngời nào đó không nhằm vào một ai hoặc nói với chính mình. Trên văn bản, khi lời độc thoại vang lên thành tiếng thì nó đợc đánh dấu bằng dấu gạch đầu dòng. Có thể thấy đặc điểm này qua câu độc thoại khác: “- Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nớc để nhục nhã thế này!”. 3. Câu “Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ? Chúng nó cũng bị ngời ta rẻ rúng hắt hủi đấy ? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu ...” có gì giống và khác với các câu độc thoại trên? Gợi ý: Câu này giống với các câu độc thoại trên trừ hai điểm: không vang lên thành tiếng và không đợc đánh dấu bằng dấu gạch đầu dòng. Đây là lời độc thoại néi t©m. 4. Các hình thức đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm trong đoạn trích trªn cã t¸c dông nh thÕ nµo trong viÖc t¸i hiÖn kh«ng khÝ cña c©u chuyÖn vµ thái độ những ngời tản c trong buổi tra ông Hai gặp họ? Nhà văn đã sử dụng những hình thức diễn đạt này để khắc hoạ những diễn biến tâm lí của nhân vËt «ng Hai ra sao? Gợi ý: Nhà văn đã sử dụng hình thức đối thoại và độc thoại để tái hiện không khí tản c; làm cho câu chuyện sinh động nh nó đang diễn ra thực sự trong thực tế; thể hiện thái độ căm phẫn, khinh bỉ của nhóm ngời tản c đối với hành động phản bội của dân chợ Dầu. Đây cũng là tình huống quan trọng để nhân vật bộc lộ những diễn biến tâm lí, trạng thái tình cảm, qua đó tính cách nhân vật ông Hai đợc khắc ho¹ râ nÐt, cã chiÒu s©u. XÐt trong toµn bé c©u chuyÖn cña truyÖn ng¾n Lµng, t×nh huèng trªn lµ mét mèc lín, cho thÊy nh÷ng biÕn chuyÓn trong con ngêi «ng Hai, có tác dụng lớn trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Phân tích tác dụng của hình thức đối thoại trong đoạn trích dới đây: Mãi khuya, bà Hai mới chống gối đứng dậy. Bà lẳng lặng xuống bếp châm lửa ngồi tính tiền hàng. Vẫn những tiền cua, tiền bún, tiền đỗ, tiền kẹo,… Vẫn cái giäng r× rÇm, r× rÇm thêng ngµy. - Nµy, thÇy nã ¹. ¤ng Hai n»m rò ra ë trªn giêng kh«ng nãi g×..

(44) - ThÇy nã ngñ råi µ? - G×? ¤ng l·o khÏ nhóc nhÝch. - Tôi thấy ngời ta đồn… ¤ng l·o g¾t lªn: - BiÕt råi! Bµ Hai nÝn bÆt. Gian nhµ lÆng ®i hiu h¾t… (Kim L©n, Lµng) Gîi ý: - §èi tho¹i gi÷a ai víi ai? Trong t×nh huèng nµo? - Về vấn đề gì? - Thái độ của từng ngời tham gia đối thoại đợc bộc lộ ra sao? - Hình thức đối thoại trong đoạn trích có gì bất thờng? - Cuộc đối thoại gợi ra không khí gia đình ông Hai nh thế nào khi nghe tin lµng m×nh theo giÆc? - Chú ý phân tích lợt lời của ông Hai, tác dụng của đối thoại trong việc thể hiÖn t©m tr¹ng buån ch¸n, thÊt väng, ®au khæ cña mét ngêi qu¸ yªu lµng m×nh. 2. Viết một đoạn văn theo chủ đề tự chọn trong đó có sử dụng cả ba hình thức đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm. Gợi ý: Có thể viết đoạn văn theo chủ đề đợc gợi ý trong các đề bài ở Bài văn sè 3.. lÆng lÏ sa pa NguyÔn Thµnh Long. I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

(45) 1. TruyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa cña NguyÔn Thµnh Long nhÑ nhµng mµ s©u s¾c, thẫm đẫm chất thơ. Nhẹ nhàng, kín đáo nh Sa Pa thành phố trong sơng, và cũng giµu søc sèng víi hoa tr¸i ng¸t h¬ng bèn mïa. LÆng lÏ mµ kh«ng buån tÎ, nh÷ng con ngêi n¬i ®©y ®ang tõng ngµy thÇm lÆng cèng hiÕn søc lùc cña m×nh, thÇm lÆng ®em l¹i h¬ng s¾c cho cuéc sèng. §äc truyÖn ng¾n nµy, chóng ta chóng ta cã thÓ thÊy: "Sa Pa kh«ng chØ lµ mét sù yªn tÜnh. Bªn díi sù yªn tÜnh Êy, ngêi ta lµm viÖc!" 2. Lặng lẽ Sa Pa có một cốt truyện đơn giản. Chỉ là cuộc hội ngộ giữa bốn ngời: ông hoạ sĩ già, cô kĩ s mới tốt nghiệp, bác lái xe và anh thanh niên phụ trách tr¹m khÝ tîng trªn nói Yªn S¬n. T¸c gi¶ kh«ng hÒ cho biÕt tªn cña c¸c nh©n vËt. Qua cuéc héi ngé cña nh÷ng con ngêi "kh«ng cã tªn" Êy, hiÖn ra ch©n dung con ngời lao động thầm lặng, trên cái nền lặng lẽ thơ mộng của Sa Pa. Câu chuyện về cuéc héi ngé chØ diÔn ra trong vßng ba m¬i phót, ngêi ho¹ sÜ chØ kÞp ph¸c th¶o bøc ch©n dung cña m×nh nhng ch©n dung cña chµng thanh niªn, cña nh÷ng con ngêi đang cống hiến tuổi xuân, ngày đêm lặng lẽ làm việc thì đã hiện ra rõ nét. Chân dung Êy hiÖn ra tríc hÕt qua sù giíi thiÖu cña b¸c l¸i xe vui tÝnh, qua sù quan s¸t, c¶m nhËn, suy ngÉm nhµ nghÒ cña b¸c ho¹ sÜ, qua sù c¶m nhËn cña c« g¸i trÎ vµ qua sù tù ho¹ cña chµng trai. 3. Theo lời giới thiệu của bác lái xe, cái con ngời "cô độc nhất thế gian" là một thanh niên hai mơi bảy tuổi, làm công tác khí tợng kiêm vật lí địa cầu. Trong câu chuyện phác thảo chân dung của bác lái xe, đáng chú ý là chuyện "thèm ngời" của anh chàng "cô độc nhất thế gian" kia. Không phải anh ta "sợ ngời" mà lên làm việc ở đây, trái lại, anh ta từng chặt cây ngáng đờng ngăn xe dừng lại để đợc gặp ngêi "nh×n tr«ng vµ nãi chuyÖn mét l¸t". Qua c¸i nh×n cña ngêi ho¹ sÜ, ngêi thanh niªn hiÖn ra víi "tÇm vãc nhá bÐ, nÐt mÆt r¹ng rì". Anh ta sèng trong "Mét c¨n nhµ ba gian, s¹ch sÏ, víi bµn ghÕ, sæ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu gọn l¹i mét gãc tr¸i gian víi chiÕc giêng con, mét chiÕc bµn häc, mét gi¸ s¸ch.". Mét cuộc sống giản dị, ngăn nắp của một ngời yêu đời, say mê công việc và không có vÎ g× cña sù buån ch¸n. Trong sù c¶m nhËn cña c« kÜ s míi ra trêng, cuéc sèng cña ngêi thanh niªn lµ "cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp", anh mang lại cho cô "bó hoa của nh÷ng h¸o høc vµ m¬ méng ngÉu nhiªn"..

(46) Nếu nh ngời hoạ sĩ lão thành mới chỉ ghi đợc "lần đầu gơng mặt của ngời thanh niên" thì chính những lời tâm sự của một kẻ "thèm ngời" khi đợc gặp ngời đã là một bức chân dung tự hoạ khá hoàn chỉnh. Chân dung là gì nếu không phải lµ nh÷ng nÐt vÏ tinh thÇn, nh÷ng nÐt gîi t¶ phÈm chÊt? Nh÷ng nÐt tù ho¹ cña anh thanh niên về cả những con ngời đang làm việc nh anh khiến ngời hoạ sĩ già, dù đã trải nhiều chuyện đời phải suy ngẫm rất nhiều: "Ngời con trai ấy đáng yêu thật, nhng làm cho ông nhọc quá. Với những điều lµm cho ngêi ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ trong c¸i v¾ng vÎ vßi väi hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt trªn mÆt biÓn, cuån cuén tu«n ra khi gÆp ngêi." Vậy những điều gì ở chàng thanh niên đã làm cho ngời hoạ sĩ già suy nghĩ và thậm chí làm thay đổi cả cái quan niệm về mảnh đất Sa Pa vốn có trong ông? Nỗi "thèm ngời" ở anh thanh niên không phải nỗi nhớ cuộc sống đông đúc, tiện nghi, an nhàn, nh anh nói: "Nếu là nỗi nhớ phồn hoa đô thị thì xoàng.". Ngời thanh niªn hiÓu rÊt râ c«ng viÖc cña m×nh, chÊp nhËn sèng trong hoµn c¶nh buån tẻ, cô độc để làm công việc "đo gió, đo ma, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trớc thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu". Nhng con ngời ấy không hề thấy buồn tẻ, cô độc. Cái sự "thèm ngời" của chàng thanh niªn lµ lÏ b×nh thêng cña con ngêi, nhÊt l¹i lµ tuæi trÎ. Anh sèng víi triÕt lÝ: "khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình đợc?". Đợc làm việc có ích đối với anh thế là niềm vui. Hơn nữa công việc của anh gắn liền với công việc của bao anh em đồng chí khác ở những điểm cao hơn hoặc thấp hơn. Ngời hoạ sĩ đã thấy bối rối khi bất ngờ đợc chiêm ngỡng một chân dung đẹp đẽ đến thế: "b¾t gÆp mét con ngêi nh anh lµ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nhng hoµn thành sáng tác còn là một chặng đờng dài". Và chắc chắn ông sẽ còn bối rối khi muèn dùng lªn ch©n dung cña Sa Pa. Bëi v×, trong sù tù ho¹ cña chµng trai cßn hiÖn ra nh÷ng ch©n dung kh¸c n÷a, còng quªn m×nh, say mª víi c«ng viÖc nh anh kÜ s rau díi Sa Pa "Ngµy nµy sang ngµy kh¸c... ngåi im trong vên su hµo, r×nh xem c¸ch ong lÊy phÊn, thô phÊn cho hoa su hµo...", nhµ nghiªn cøu sÐt mêi mét n¨m kh«ng rêi xa c¬ quan mét ngµy v× sî cã sÐt l¹i v¾ng mÆt. C¸i lÆng lÏ cña c¶nh s¾c Sa Pa th× c©y cä trªn tay ngêi ho¹ sÜ cã thÓ lét t¶ kh«ng mÊy khã kh¨n, nhng c¸i không lặng lẽ của Sa Pa nh ông đã thấy qua những con ngời kia thì vẽ thế nào đây? Ngêi ho¹ sÜ nhËn thÊy rÊt râ "sù bÊt lùc cña nghÖ thuËt, cña héi ho¹ trong cuéc hành trình vĩ đại là cuộc đời."..

(47) 4. Ngời đọc có thể dễ dàng nhận thấy trong Lặng lẽ Sa Pa, có hai nhân vật hÇu nh chØ lÆng lÏ nghe vµ suy ngÉm. §ã lµ ngêi ho¹ sÜ vµ c« kÜ s trÎ. Tríc chµng trai trẻ trung yêu đời, hiểu và yêu công việc thầm lặng của mình, ngời hoạ sĩ nhận ra rằng Sa Pa, cái tên mà chỉ nghe đến "ngời ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi", có những con ngời làm việc và lo nghĩ cho đất nớc. Thoạt đầu, đáp lại lời bác lái xe, ngời hoạ sĩ nói: "Thích chứ, thích lắm. Thế nào tôi cũng về ở hẳn đấy. Tôi đã định thế. Nhng bây giờ cha phải lúc". Sau khi gặp, đợc nghe chàng thanh niên nói, đợc chøng kiÕn vµ hiÓu cuéc sèng cña nh÷ng con ngêi ®ang lµm viÖc thùc sù, cèng hiến thực sự, quan niệm của ngời hoạ sĩ đã thay đổi. Lúc chia tay, ngời hoạ sĩ già cßn chôp lÊy tay ngêi thanh niªn l¾c m¹nh vµ nãi: "Ch¾c ch¾n råi t«i sÏ trë l¹i. T«i ở với anh mấy hôm đợc chứ?" Đây không chỉ là sự thay đổi trong cái nhìn về Sa Pa mà còn là sự thay đổi trong quan niệm của một nghệ sĩ về cuộc sống, về cái đẹp. Cßn c« g¸i ? Khi tõ biÖt, "C« ch×a tay ra cho anh n¾m, cÈn träng, râ rµng, nh ngêi ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay". Cô đã hiểu đợc nhiều điều từ cuéc sèng, c«ng viÖc cña chµng trai. Cã lÏ trong c¸i b¾t tay Êy lµ niÒm tin, lµ ý nghĩa đích thực của lao động, là cả sự thầm lặng cống hiến cho đời,... Những điều đó sẽ giúp cô vững vàng hơn trong những bớc đầu tiên vào đời. 5. Nguyễn Thành Long đã cho ngời đọc thấy cái không lặng lẽ của Sa Pa. Với những nét vẽ mộc mạc, bức chân dung về mảnh đất trên cao ấy có sức ấm toả ra từ nh÷ng bµn tay, khèi ãc ®ang tõng ngµy bÒn bØ, thÇm lÆng cèng hiÕn. II. RÌn luyÖn kü n¨ng Qua việc đọc, phân tích các yếu tố nghệ thuật: miêu tả nhân vật, miêu tả thiên nhiên,… có thể cảm nhận đợc vẻ đẹp của nhân vật trong truyện, chủ yếu là nhân vËt anh thanh niªn trong c«ng viÖc thÇm lÆng, trong c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ, tình cảm, trong quan hệ với mọi ngơi; đồng thời thấy đợc nghệ thuật viết truyện ngắn đặc sắc của nhà văn Nguyễn Thành Long.. «n tËp phÇn tiÕng ViÖt. I. C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i 1. Hoàn chỉnh sơ đồ về các phơng châm hội thoại sau: C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i. Ph¬ng ch©m vÒ chÊt.

(48) 2. §äc l¹i truyÖn ThÇy bãi xem voi (Ng÷ v¨n 6, tËp 1) vµ cho biÕt c©u chuyện này liên quan đến những phơng châm hội thoại nào? Gîi ý: §Þnh nghÜa cña n¨m «ng thÇy bãi vÒ con voi cã chÝnh x¸c kh«ng? C¸ch phán đoán phiến diện của năm ông thầy bói dẫn đến sự thiếu hụt thông tin về con voi có liên quan đến phơng châm về lợng không? Từ việc không đảm bảo phơng châm về lợng dẫn đến vi phạm phơng châm về chất nh thế nào? 3. Em đã từng gặp những tình huống giao tiếp nào mà trong đó một hoặc mét sè ph¬ng ch©m héi tho¹i bÞ vi ph¹m? H·y kÓ ra mét t×nh huèng. II. Xng h« trong héi tho¹i 1. Hệ thống từ ngữ xng hô trong hội thoại của tiếng Việt có đặc điểm nổi bËt g×? Gîi ý: C¸c tõ ng÷ xng h« cã phong phó vµ ®a d¹ng kh«ng? VÝ dô? 2. CÇn lu ý ®iÒu g× khi sö dông c¸c tõ ng÷ xng h« trong héi tho¹i? Gîi ý: V× hÖ thèng tõ ng÷ xng h« cña tiÕng ViÖt rÊt phong phó, ®a d¹ng, l¹i thêng kÌm theo s¾c th¸i biÓu c¶m nªn cÇn ph¶i chó ý lùa chän sö dông cho thÝch hîp với từng tình huống giao tiếp cụ thể, chú ý đến mối quan hệ giữa ngời nói và ngời nghe. 3. Ngời ta thờng nói đến phơng châm “xng khiêm, hô tôn”. Em hiểu phơng châm này nh thế nào? Cho ví dụ. Gợi ý: khiêm: nhún nhờng; tôn: kính trọng. Em đã thực hiện phơng châm xng th× nhón nhêng, h« th× kÝnh träng nh thÕ nµo? III. C¸ch dÉn trùc tiÕp vµ c¸ch dÉn gi¸n tiÕp 1. Ph©n biÖt gi÷a c¸ch dÉn trùc tiÕp víi c¸ch dÉn gi¸n tiÕp.

(49) Gîi ý: - DÉn trùc tiÕp: nh¾c l¹i nguyªn vÑn lêi nãi hay ý nghÜ cña ngêi hoÆc nh©n vật; lời nói hay ý nghĩ của ngời hoặc nhân vật đợc đặt trong dấu ngoặc kép. - DÉn gi¸n tiÕp: thuËt l¹i lêi nãi hay ý nghÜ cña ngêi hoÆc nh©n vËt, cã ®iÒu chØnh cho thÝch hîp. 2. Hãy chuyển những lời đối thoại trong đoan trích sau thành lời dẫn gi¸n tiÕp: Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thuỷ lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời ngời cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn ThiÕp vµo dinh vµ hái: - Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mu đánh và giữ, cơ đợc hay thua, tiên sinh nghĩ nh thế nào? ThiÕp nãi: - B©y giê trong níc trèng kh«ng, lßng ngêi tan r·. Qu©n Thanh ë xa tíi ®©y, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Chóa c«ng ®i ra chuyÕn nµy, kh«ng qu¸ mêi ngµy, qu©n Thanh sÏ bÞ dÑp tan. (Ng« gia v¨n ph¸i, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ) Gîi ý: Cã thÓ tham kh¶o ®o¹n v¨n sau: Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thuỷ lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời ngời cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi rằng quân Thanh sang đánh nếu đem binh ra chống cự thì mu đánh và giữ, cơ đợc hay thua nh thế nào. NguyÔn ThiÕp tr¶ lêi r»ng khi Êy trong níc trèng kh«ng, lßng ngêi tan r·, qu©n Thanh ë xa tíi, kh«ng biÕt t×nh h×nh qu©n ta yÕu hay m¹nh, kh«ng hiÓu râ thế nên đánh nên giữ ra sao, vua Quang Trung đi ra Bắc, không quá mời ngày, qu©n Thanh sÏ bÞ dÑp tan. 3. §èi chiÕu hai ®o¹n v¨n trªn vµ cho biÕt khi chuyÓn tõ lêi dÉn trùc tiÕp sang lêi dÉn gi¸n tiÕp th× ph¶i chó ý ®iÒu g×. Gîi ý: - Thay đổi từ ngữ chỉ xng hô;.

(50) - Thay đổi từ ngữ chỉ điạ điểm; - Thay đổi từ ngữ chỉ thời gian; - Thªm nh÷ng tõ ng÷ dÉn d¾t. Ngêi kÓ trong v¨n b¶n tù sù. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt chuyÖn kÓ vÒ ai vµ vÒ viÖc g×? - Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phót! ChÝnh lµ anh thanh niªn giËt m×nh nãi to, giäng cêi nhng ®Çy tiÕc rÎ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - ¤! C« cßn quªn chiÕc mïi xoa ®©y nµy! Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ngêi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn s¸ch tíi tr¶ cho c« g¸i. C« kÜ s nhÕch mép, mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. - Chµo anh. - §Õn bËu cöa, bçng ngêi ho¹ sÜ giµ quay l¹i chôp lÊy tay ngêi thanh niên lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm đợc chứ? §Õn lît c« g¸i tõ biÖt. C« ch×a tay ra cho anh n¾m, cÈn träng, râ rµng, nh ngêi ta cho nhau c¸i g× chø kh«ng ph¶i lµ c¸i b¾t tay. C« nh×n th¼ng vµo m¾t anh nh÷ng ngêi con g¸i s¾p xa ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp ta n÷a, hay nh×n ta nh vËy. - Chµo anh. (NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) Gîi ý: ChuyÖn kÓ vÒ ngêi ho¹ sÜ giµ, c« g¸i vµ anh thanh niªn trong gi©y phót chia tay sau cuéc gÆp gì t×nh cê. 2. Ai lµ ngêi kÓ c©u chuyÖn vÒ phót chia tay gi÷a ngêi ho¹ sÜ giµ, c« g¸i vµ anh thanh niên? Câu chuyện đợc kể theo ngôi thứ mấy? Gîi ý: - Cã ph¶i mét trong ba nh©n vËt (ngêi ho¹ sÜ giµ, c« g¸i, anh thanh niªn) kÓ l¹i c©u chuyÖn? Hay cã ngêi kh¸c giÊu mÆt kÓ l¹i c©u chuyÖn vÒ ba nh©n vËt nµy?.

(51) - Chuyện đợc kể bằng ngôi thứ ba (anh thanh niên - anh; cô kĩ s - cô gái - cô; nhµ ho¹ sÜ - ngêi ho¹ sÜ giµ); nÕu ngêi kÓ lµ mét trong ba nh©n vËt th× nh©n xng ph¶i lµ tªn mét trong ba ngêi nµy hoÆc lµ xng “t«i”. Các nhân vật là những đối tợng đợc kể lại từ một ngời khác, không xuất hiện trùc tiÕp trong c©u chuyÖn nhng biÕt tÊt c¶, chøng kiÕn tÊt c¶. CÇn ph©n biÖt gi÷a ngời kể chuyện và tác giả, ngay cả khi chuyện đợc kể theo ngôi thứ nhất, ngời kể chuyÖn xng “t«i”. 3. Nh÷ng lêi “giäng cêi nhng ®Çy tiÕc rÎ”, “nh÷ng ngêi con g¸i s¾p xa ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp ta n÷a, hay nh×n ta nh vËy.”,… lµ lêi cña ai? Dùa vµo đâu để khẳng định nh vậy? Gîi ý: Ngêi kÓ trong lo¹i truyÖn kÓ theo ng«i thø ba thêng kh«ng lé diÖn. Song cũng có khi ngời kể chuyện lộ diện để nhận xét, bình luận, đánh giá về đối tợng đợc kể hoặc thay lời nhân vật để bày tỏ sự nhận xét, bình luận, đánh giá. Nh÷ng lêi trªn lµ cña ngêi kÓ chuyÖn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc ®o¹n trÝch sau, so s¸nh víi ®o¹n trÝch tríc (trong LÆng lÏ Sa Pa) vµ cho biÕt c¸ch kÓ ë ®o¹n trÝch nµy cã g× kh¸c? Xe ch¹y chÇm chËm… MÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vµi gi©y sau, t«i ®uæi kÞp. T«i thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i vµ khi trÌo lªn xe, t«i rÝu c¶ ch©n l¹i. MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo: - Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà. MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm níc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá nh cô tôi nhắc lại lời ngời họ nội của tôi. Gơng mặt mẹ tôi vẫn tơi sáng với đôi mắt trong và nớc da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sớng bỗng đợc trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tơi đẹp nh thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó th¬m tho l¹ thêng. Ph¶i bÐ l¹i vµ l¨n vµo lßng mét ngêi mÑ, ¸p mÆt vµo bÇu s÷a nãng cña ngêi.

(52) mẹ, để bàn tay ngời mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lng cho, mới thÊy ngêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng. (Nguyªn Hång, Trong lßng mÑ) Gîi ý: Ngêi kÓ trong ®o¹n trÝch nµy lµ ai? KÓ vÒ ai vµ vÒ viÖc g×? Ng«i kÓ cã gièng víi ®o¹n trÝch tríc kh«ng? KÓ theo ng«i kÓ nh ë ®o¹n trÝch nµy th× cã lîi thÕ g× so víi viÖc kÓ theo ng«i kÓ ë ®o¹n trÝch tríc? Trong đoạn trích này, ngời kể chuyện trực tiếp xuất hiện, xng “tôi” đồng thời lµ nh©n vËt - cËu bÐ. Nh vËy, c©u chuyÖn lµ do nh©n vËt nµy chøng kiÕn, tr¶i nghiÖm vµ kÓ l¹i. Cho nªn, “t«i” chØ kÓ nh÷ng g× “t«i” chøng kiÕn, “t«i” biÕt; kh«ng gièng kÓ theo ng«i thø ba, ngêi kÓ cã mÆt kh¾p n¬i, chøng kiÕn mäi chuyện, biết tất cả, thâm nhập cả vào nội tâm nhân vật để kể lại. Kể theo ngôi thứ nhÊt - “t«i”, cã lîi thÕ lµ ngêi kÓ cã ®iÒu kiÖn tù gi·i bµy s©u s¾c h¬n nhng l¹i h¹n chế hơn kể theo ngôi thứ ba trong việc kể lại các đối tợng khác. Giọng kể chủ yếu là của “tôi” cho nên dễ rơi vào đơn điệu, không tạo ra đợc sự linh hoạt, đa dạng trong giäng kÓ nh truyÖn kÓ theo ng«i thø ba. 2. Thö chuyÓn ®o¹n v¨n trÝch trong truyÖn LÆng lÏ Sa Pa ë trªn thµnh truyÖn kÓ theo ng«i thø nhÊt. Gîi ý: Cã thÓ lùa chän mét trong ba nh©n vËt (ngêi ho¹ sÜ giµ, c« g¸i hoÆc anh thanh niên) để làm ngời kể chuyện. Lu ý: việc chọn ai là ngời kể chuyện có ảnh hởng đến cách nhìn, quan sát và sự thể hiện tình cảm, thái độ trong lời kể. Chẳng h¹n, nÕu chän kÓ theo ®iÓm nh×n cña c« g¸i th× nh÷ng lêi nh: “Anh thanh niªn võa vµo, kªu lªn. §Ó ngêi con g¸i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ s nhếch mép, mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” sẽ phải thay đổi. Có thể viết: Anh thanh niên vừa vào, kªu lªn. §Ó t«i khái trë l¹i bµn, anh lÊy chiÕc kh¨n tay cßn vo trßn cÆp gi÷a cuèn sách tới trả cho tôi. Nhng không thể viết: “Tôi nhếch mép, mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.”, vì “tôi” chỉ có thể cảm thấy mặt mình đỏ ửng chứ không thể nhìn thấy mặt “tôi” đỏ ửng để miêu tả nh nhìn từ bên ngoài vào nh thế..

(53) LuyÖn nãi: tù sù kÕt hîp víi biÓu c¶m, nghị luận, chuyển đổi ngôi kể. I. Híng dÉn chuÈn bÞ Với các đề bài: 1) T©m tr¹ng cña em sau khi g©y ra mét chuyÖn kh«ng hay cho b¹n. 2) Kể lại buổi sinh hoạt lớp, ở đó em đã phát biểu ý kiến chứng một bạn là ngời tốt. 3) Dựa vào đoạn đầu truyện Chuyện ngời con gái Nam Xơng (từ đầu cho đến Bấy giờ chàng mới tỉnh ngộ, thấu nỗi oan của vợ, nhng việc trót đã qua rồi), hãy đóng vai Vũ Nơng để kể lại câu chuyện theo ngôi kể thứ nhất. 4) Hãy đóng vai Trơng Sinh để thực hiện yêu cầu nh trên. Hãy lập dàn ý cho bài kể miệng để trình bày trớc lớp. Gîi ý: - Đây là bài văn nói nên không viết thành bài văn mà chỉ lập dàn ý để dựa vào đó trình bày bằng miệng trớc lớp. - Dựa vào gợi ý trong bài Tập làm văn ở bài 8 và bài 12 để lập dàn ý cho đề (1) và (2). Với đề (3) (với đề 4 cũng tơng tự), cần chú ý một số thao tác sau: + Chuyển đổi ngôi kể: không chỉ là việc thay thế ngôi kể thứ ba bằng ngôi kể thứ nhất; việc chuyển đổi ngôi kể sẽ kéo theo những thay đổi trong lời dẫn chuyện (ví dụ, không thể chỉ đổi là: “Tôi, ngời con gái quê ở Nam Xơng,…) và lời kể về nh©n vËt Vò N¬ng (kh«ng thÓ tù m×nh kÓ vÒ m×nh lµ: …, tÝnh t×nh thuú mÞ, nÕt na, lại thêm t dung tốt đẹp.), lời kể về các nhân vật khác,… + §¶m b¶o nguyªn t¾c: “t«i” chØ kÓ nh÷ng g× “t«i” chøng kiÕn, “t«i” biÕt (tøc lµ kh«ng thÓ kÓ nh÷ng g× Vò N¬ng kh«ng chøng kiÕn, kh«ng biÕt); nÕu vÉn gi÷ đầy đủ các nội dung nh kể ở ngôi thứ ba thì phải có cách chuyển đổi thích hợp. - Luyện nói trớc ở nhà theo dàn ý đã chuẩn bị: tởng tợng ra ngời nghe, hớng tới ngời nghe để nói; chú ý dẫn dắt mở đầu, chuyển đoạn và kết thúc; trong khi nói kết hợp với cử chỉ, điệu bộ để lời nói đạt đợc hiệu quả tác động cao hơn..

(54) II. Híng dÉn luyÖn nãi trªn líp 1. Có thể trao đổi, tham khảo các dàn ý khác trớc giờ luyện nói; 2. Nói trớc lớp theo dàn ý đã chuẩn bị ở nhà: - Chú ý diễn đạt tự nhiên, rõ ràng, mạch lạc; - Trong khi nói phải hớng tới ngời nghe để điều chỉnh sắc thái, âm lợng, biểu c¶m cho thÝch øng; - Rèn tác phong đĩnh đạc, ngay ngắn trớc đám đông. 3. L¾ng nghe, ghi chÐp nh÷ng nhËn xÐt cña thÇy, c« gi¸o vµ c¸c b¹n; söa ch÷a những lỗi về nội dung và hình thức diễn đạt, đặc biệt chú ý bài nói với yêu cầu chuyển đổi ngôi kể.. chiÕc lîc ngµ NguyÔn Quang S¸ng. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nguyễn Quang Sáng đã rất thành công khi xây dựng đợc một cốt truyện đầy tính bất ngờ, có sức cuốn hút ngời đọc. Tình huống không chịu nhận ba của bé Thu là bất ngờ đầu tiên. Anh Sáu đi kháng chiến chống Pháp từ khi đứa con duy nhất của anh cha đầy một tuổi. Từ đó hai ba con cha hề gặp lại nhau, cho đến khi kháng chiến kết thúc, anh trở về, đứa con gái tám tuổi không chịu nhận ba. Trong ba ngày ở nhà, bằng đủ mọi cách mà con bé vẫn không chịu gọi lấy một tiếng ba. §Õn lóc ph¶i ra ®i nhËn nhiÖm vô míi, bÐ Thu míi gäi anh b»ng ba. ThËt bÊt ngê. Thì ra, nó không chịu nhận ba là vì vết thẹo trên má đã khiến anh không còn giống nh trong bøc ¶nh chôp ngµy cíi. Con bÐ chØ gäi ba khi bµ ngo¹i gi¶i thÝch cho nã rõ điều này. Giây phút anh nghe đợc tiếng gọi mà anh chờ đợi đã bao năm ấy cũng lµ lóc cha con xa nhau. Anh S¸u høa sÏ mang vÒ tÆng con mét c©y lîc. Nh÷ng ngày chiến đấu trong rừng, anh Sáu cặm cụi làm chiếc lợc bằng ngà cho con gái. Chiếc lợc đã làm xong nhng cha kịp trao cho con gái thì anh hi sinh. 2. Những sự việc chính của câu chuyện trong đoạn trích là nh vậy. Nhng độ.

(55) căng và tính bất ngờ của nó chỉ đợc đẩy lên đỉnh điểm khi trong từng sự việc tác giả đã miêu tả những diễn biến tâm lí của nhân vật một cách tinh tế, sinh động. T×nh cha con s©u nÆng béc lé trong nh÷ng t×nh huèng Ðo le, ngÆt nghÌo cña bom đạn chiến tranh. Bản thân cốt truyện của đoạn trích Chiếc lợc ngà đã có giá trị tố cáo tội ác chiến tranh đối với cuộc sống con ngời. Cha con tám năm trời không gÆp nhau lµ do chiÕn tranh. VÕt thÑo lµm biÕn d¹ng khu«n mÆt anh S¸u, khiÕn con bÐ kh«ng nhËn ra ba lµ do chiÕn tranh. Vµ thËt ®au xãt, ngêi cha cha kÞp trao cho đứa con hết mực yêu thơng của mình kỉ vật nh lời hứa thì chiến tranh đã cớp đi sinh m¹ng anh. Tuy nhiªn, c¸i mµ t¸c gi¶ tËp trung thÓ hiÖn lµ nh÷ng con ngêi, lµ nh©n vËt. 3. Tác giả đã chứng tỏ tài năng của mình trong việc xây dựng nhân vật một bé g¸i t¸m tuæi bíng bØnh vµ gan gãc. Trong t©m hån trÎ th¬ cña bÐ Thu, chØ cã duy nhÊt h×nh ¶nh mét ngêi ba mµ nã biÕt qua bøc ¶nh chôp víi m¸ ngµy cíi. Nã nhÊt quyÕt kh«ng chÞu nhËn ba, kh«ng gäi ba v× thÊy ba nã trong bøc ¶nh kh«ng hÒ cã vÕt thÑo trªn m¸ cßn ngêi cø gäi nã lµ con, b¾t nã gäi b»ng ba b©y giê l¹i cã vÕt thẹo dài trên má. Nguyễn Quang Sáng đã tỏ ra rất am hiểu tâm lí trẻ thơ. Chi tiết gọi "trổng" và chi tiết chắt nớc cơm đã khắc hoạ nổi bật sự đáo để hồn nhiên của bé Thu. Đặc biệt là chi tiết bé Thu hất đổ cả chén cơm khi anh Sáu gắp cho nó cái trứng cá. Bị ba đánh, tởng đâu "con bé sẽ lăn ra khóc, sẽ giẫy, sẽ đạp đổ cả mâm c¬m, hoÆc sÏ ch¹y vôt ®i. Nhng kh«ng, nã ngåi im, ®Çu cói g»m xuèng. NghÜ thÕ nào nó cầm đũa, gắp lại cái trứng cá để vào chén, rồi lặng lẽ đứng dậy, bớc ra khỏi mâm.". Đành rằng trẻ con chỉ tin vào những gì chúng thấy, đành rằng bé Thu không thể biết đợc sự ác nghiệt của bom đạn là thế nào, và nó có cách suy nghĩ theo kiÓu trÎ con cña nã, nhng ph¶i thõa nhËn r»ng c« bÐ nµy cã mét c¸ tÝnh m¹nh mẽ. Sự bớng bỉnh, gan góc đến kì lạ của bé Thu sau này trở thành lòng dũng cảm, sù lanh lîi cña c« giao liªn Thu. Nhng lÏ nµo ë bÐ Thu chØ lµ sù bíng bØnh, gan góc đến đáo để? Không hề giản đơn nh vậy, trong buổi sáng cha nó lên đờng: "Con bé nh bị bỏ rơi, lúc đứng vào góc nhà, lúc đứng tựa cửa và cứ nhìn mọi ngêi ®ang v©y quanh ba nã. VÎ mÆt cña nã cã c¸i g× h¬i kh¸c, nã kh«ng bíng bØnh hay nh¨n mµy cau cã n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i buån rÇu, c¸i vÎ buån trªn g¬ng mÆt ngây thơ của con bé trông rất dễ thơng. Với đôi mi dài uốn cong, và nhhông bao giờ chớp, đôi mắt nó nh to hơn, cái nhìn của nó không ngơ ngác, không lạ lùng, nó nh×n víi vÎ nghÜ ngîi s©u xa.".

(56) Cho đến khi nghe tiếng kêu thét lên: "- Ba.. a... a...ba!" thì mọi ngời mới vỡ lẽ ra rằng nó thèm đợc gọi ba nh thế nào, "Tiếng kêu của nó nh tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi ngời, nghe thật xót xa. Đó là tiếng "ba" mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng "ba" nh vỡ tung ra từ đáy lòng nó, nó vừa kêu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh mét con sãc, nã ch¹y thãt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lấy cổ ba nó.". Bé Thu là đứa trẻ giàu tình cảm. Thái độ của bé Thu với ba trái ngợc trong những ngày đầu khi ông Sáu về thăm nhà và lúc ông sắp ra đi. Song, trái ngợc mà vẫn nhất quán. Vì quá yêu ba, quá khao khát đợc có ba nên khi nhận định không phải ba nó thì nó nhất định không chịu nhận, nhất định không gọi "ba" lấy mét tiÕng. Cho nªn, khi tiÕng gäi nh xÐ kia cÊt lªn ta thÊy nã thiªng liªng v« cïng. Tiếng gọi ấy càng trở nên thiêng liêng, quý giá bởi đón chờ nó là cả tấm lòng cao đẹp, thơng yêu con vô hạn của ngời cha. 4. Ngời đọc sẽ nhớ mãi hình ảnh một ngời cha, ngời cán bộ cách mạng xúc động dang hai tay chờ đón đứa con gái bé bỏng duy nhất của mình ùa vào lòng sau tám năm xa cách. Mong mỏi ngày trở về, nóng lòng đợc nhìn thấy con, đợc nghe tiếng gọi "ba" thân thơng từ con, anh Sáu thực sự bị rơi vào sự hụt hẫng: "anh đứng sững lại đó, nhìn theo con, nỗi đau đớn khiến mặt anh sầm lại trông thật đáng thơng và hai tay buông xuống nh bị gãy". Mong mỏi bao nhiêu thì đau đớn bấy nhiêu. Anh cũng không ngờ rằng chính bom đạn chiến tranh vừa là nguyên nhân gián tiếp, vừa là nguyên nhân trực tiếp của nỗi đau đớn ấy. Tám năm xa vợ xa con, ở nhà đợc ba ngày rồi lại lên đờng, và ra đi mãi... Ba ngày anh đợc ở nhà anh chẳng đi đâu xa, để đợc gần gũi, vỗ về bù đắp những ngày xa con. Lòng ngời cha ấy đau đớn biết nhờng nào khi đứa con là máu mủ của mình gọi mình bằng "ngời ta": "Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cời. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc đợc, nên anh phải cời vậy thôi.". Cử chỉ gắp từng miếng trứng cá cho con cho thÊy anh S¸u lµ ngêi sèng t×nh c¶m, s½n sµng dµnh cho con tÊt c¶ nh÷ng g× tốt đẹp nhất. Và chao ôi là hình ảnh hai đôi mắt của hai cha con trong thời khắc chia xa: "Anh nhìn với đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu. Tôi thấy đôi mắt mênh mông của con bé bỗng xôn xao". Ngời cha ấy sẽ ra đi khi cha đợc gọi bằng "ba" lấy một lần. Đến tận giây phút cuối cùng, khi không còn thời gian để chăm sóc vỗ về nữa, anh mới thực sự đợc làm cha. Đó là sự thiệt thòi, là sự hi sinh không thể xem lµ nhá cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. DÇu sau nµy anh S¸u cã hi sinh c¶ tÝnh m¹ng cña m×nh. 5. Câu chuyện đợc kể từ ngôi thứ nhất, ngời kể chuyện xng "tôi" có mặt và.

(57) chøng kiÕn toµn bé c©u chuyÖn gi÷a cha con anh S¸u. §o¹n trÝch b¾t ®Çu víi h×nh ¶nh chiÕc lîc ngµ, khÐp l¹i còng víi h×nh ¶nh chiÕc lîc ngµ. Ngêi kÓ chuyÖn kÓ l¹i câu chuyện cảm động đã xảy ra, khi anh còn cha thực hiện đợc ý nguyện cuối cïng cña anh S¸u tríc lóc hi sinh: trao l¹i tËn tay con g¸i kØ vËt cña ngêi cha. Ngêi cha ấy đã vui mừng "hớn hở nh trẻ đợc quà" khi kiếm đợc khúc ngà để làm lợc tÆng con g¸i nh lêi høa lóc ra ®i. Anh "ca tõng chiÕc r¨ng lîc, thËn träng, tØ mØ vµ cè c«ng nh ngêi thî b¹c.[...] anh gß lng, tÈn mÈn kh¾c tõng nÐt: "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba"". N¬i rõng s©u, tÊt c¶ nçi nhí, t×nh th¬ng yªu con cña anh dån c¶ vµo c«ng viÖc Êy, chiÕc lîc Êy. Ngêi cha n©ng niu chiÕc lîc ngµ, ng¾m nghÝa nã, mài lên tóc cho cây lợc thêm bóng thêm mợt, "Cây lợc ngà ấy cha chải đợc mái tóc của con, nhng nó nh gỡ rối đợc phần nào tâm trạng của anh". Chiếc lợc ngà nh là biểu tợng của tình thơng yêu, săn sóc của ngời cha dành cho con gái, cho dù đến khi không còn nữa anh cha một lần đợc chải tóc cho con. Ngời kể chuyện, đồng đội của ông Sáu đã bộc lộ một sự đồng cảm và xúc động thực sự khi kể lại câu chuyện. Có lẽ, không ai hiểu nhau hơn những ngời đồng đội, gần nhau hơn những ngời đồng đội. Cho nên, sau này, khi trao tận tay Thu chiếc lợc, giữa thu và ngời đồng đội của cha mình nảy nở một tình cảm giống nh tình cha con. 6. Đoạn trích Chiếc lợc ngà đã đạt đợc giá trị sâu sắc cả về nội dung và hình thức biểu đạt. Hình tợng chiếc lợc ngà và câu chuyện giữa hai cha con ngời cán bộ cách mạng sẽ còn gây đợc xúc động lâu bền trong lòng ngời đọc. II. RÌn luyÖn kü n¨ng Đọc bài văn, chú ý giọng đối thoại, việc lựa chọn nhân vật kể thích hợp: ngời kÓ chuyÖn trong vai mét ngêi b¹n th©n thiÕt cña «ng S¸u, kh«ng chØ lµ ngêi chøng kiến khách quan và kể lại mà còn bày tỏ sự đồng cảm, chia se với các nhân vật; cảm nhận đợc tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le thông qua nghệ thuật miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt, nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn bÊt ngê mµ tù nhiªn cña t¸c gi¶.. ¤n tËp phÇn tËp lµm v¨n Ôn lại những kiến thức đã học, hệ thống hoá thành đề cơng ôn tập theo những định hớng sau:.

(58) 1. PhÇn TËp lµm v¨n trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9, tËp mét cã nh÷ng néi dung lín nµo? CÇn chó ý vµo néi dung träng t©m nµo? Gợi ý: Xem lại các tên bài ở phần Tập làm văn, tổng kết để rút ra những nội dung c¬ b¶n, träng t©m. Nh×n chung, ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n 9, tËp mét xoay quanh những vấn đề chính sau: - V¨n b¶n thuyÕt minh; kÕt hîp gi÷a thuyÕt minh víi miªu t¶, lËp luËn vµ mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt; - V¨n b¶n tù sù: + KÕt hîp tù sù víi miªu t¶ (miªu t¶ bªn ngoµi vµ miªu t¶ bªn trong), lËp luËn; + Đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm trong tự sự; ngời kể và ngôi kể trong v¨n b¶n tù sù. - Trong c¸c néi dung trªn, cÇn tËp trung t×m hiÓu kÜ c¸c néi dung míi, n©ng cao so víi ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n ë c¸c líp díi nh: thuyÕt minh kÕt hîp víi c¸c biện pháp nghệ thuật; tự sự kết hợp với miêu tả nội tâm, phân biệt đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm; nhận diện ngời kể chuyện trong văn bản tự sự, cách chuyển đổi ngôi kể. 2. Ph©n biÖt gi÷a thuyÕt minh vµ miªu t¶; Ph©n tÝch t¸c dông cña miªu t¶ trong thuyÕt minh. Gîi ý: - Thuyết minh: phản ánh chính xác, khách quan, trung thành với đối tợng đợc thuyết minh; hạn chế sử dụng yếu tố tởng tợng, sử dụng nhiều đến số liệu cụ thể; dùng nhiều trong các lĩnh vực giao tiếp nhật dụng; ngôn ngữ đơn nghĩa. - Miêu tả: dựa vào đặc điểm, tính chất khách quan của đối tợng, phát huy trí tởng tợng, h cấu; sử dụng nhiều yếu tố so sánh, liên tởng, ít sử dụng số liệu cụ thể; dïng nhiÒu trong s¸ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt; ng«n ng÷ thêng ®a nghÜa. - Sử dụng miêu tả trong thuyết minh giúp ngời đọc (nghe) hình dung cụ thể, sinh động hơn về đối tợng, làm tăng sức hấp dẫn cho văn bản thuyết minh. 3. LÊy vÝ dô vÒ sù kÕt hîp gi÷a thuyÕt minh víi gi¶i thÝch, miªu t¶. Ph©n tích tác dụng của sự kết hợp giữa các thao tác trong ví dụ đó. Gợi ý: Tìm trong các văn bản trong chơng trình Ngữ văn đã đợc học, trong các.

(59) lo¹i s¸ch híng dÉn nÊu ¨n, s¸ch híng dÉn c¾m hoa, s¸ch híng giíi thiÖu vÒ di tÝch lÞch sö, danh lam th¾ng c¶nh,… 4. Nªu vai trß cña yÕu tè miªu t¶ néi t©m vµ nghÞ luËn trong tù sù. Gîi ý: Ph©n biÖt gi÷a miªu t¶ bªn ngoµi vµ miªu t¶ bªn trong (miªu t¶ néi tâm). Con ngời trong thực tiễn đời sống ngoài những biểu hiện về hành động, cử chỉ, nói năng,… tức là những biểu hiện bên ngoài còn có đời sống bên trong: suy nghĩ, cảm xúc, t tởng,… Để con ngời hiện lên sinh động, đầy đủ, sâu sắc, bên c¹nh viÖc miªu t¶ nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi, trong khi tù sù cÇn thiÕt ph¶i kh¾c hoạ đợc những diễn biến tâm trạng, trạng thái tâm lí,… tóm lại là miêu tả đời sống bªn trong. Trong lời kể, có khi ngời kể chuyện muốn thể hiện một sự đánh giá, nhận xét hoặc suy luận nào đó trớc đối tợng, khi đó nghị luận đợc sử dụng. Nghị luận là mét thao t¸c quan träng gióp cho ngêi kÓ béc lé t tëng, quan ®iÓm cña m×nh; hoÆc đợc dùng để xây dựng tình huống triết lí nào đó trong truyện. 5. T×m ba ®o¹n v¨n tù sù: mét ®o¹n cã sö dông yÕu tè miªu t¶ néi t©m, mét ®o¹n cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn vµ mét ®o¹n cã sö dông kÕt hîp c¶ ba yÕu tè tù sù, miªu t¶ néi t©m vµ nghÞ luËn. Gîi ý: T×m trong c¸c v¨n b¶n Ng÷ v¨n trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9, tËp mét hoÆc trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n ë c¸c líp tríc, cã thÓ t×m trong nh÷ng t¸c phÈm mình đã đợc đọc,… Có thể tham khảo: - “Thực sự mẹ không lo lắng đến nỗi không ngủ đợc. Mẹ tin đứa con của mẹ lớn rồi. Mẹ tin vào sự chuẩn bị rất chu đáo cho con trớc ngày khai trờng. Còn điều gì để lo lắng nữa đâu! Mẹ không lo, nhng vẫn không ngủ đợc. Cứ nhắm mắt lại là dờng nh vang bên tai tiếng đọc bài trầm bổng: “Hằng năm cứ vào cuối thu… Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đờng làng dài và hẹp”.” (LÝ Lan, Cæng trêng më ra) - “Ph¶i, ngêi ho¹ sÜ giµ võa nãi chuyÖn, tay võa bÊt gi¸c hÝ ho¸y vµo cuèn sæ t× lªn ®Çu gèi. H¬n bao nhiªu ngêi kh¸c, «ng biÕt rÊt râ sù bÊt lùc cña nghÖ thuËt, của hội hoạ trong cuộc hành trình vĩ đại là cuộc đời. […] Thế nh ng, đối với chính nhµ ho¹ sÜ, vÏ bao giê còng lµ mét viÖc khã, nÆng nhäc, gian nan. Lµm mét bøc chân dung, phác học nh ông làm đây, hay rồi vẽ dầu, làm thế nào làm hiện lên đợc mẫu ngời ấy? Cho ngời xem hiểu đợc anh ta, mà không phải hiểu nh một ngôi sao.

(60) xa? Và làm thế nào đặt đợc chính tấm lòng của nhà hoạ sĩ vào giữa bức tranh đó? Chao «i, b¾t gÆp mét con ngêi nh anh ta lµ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nhng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đờng dài. Mặc dù vậy, ông đã chấp nhận sự thö th¸ch.” (NguyÔn Thµnh Long, LÆng lÏ Sa Pa) - “Nh÷ng ý tëng Êy t«i cha lÇn nµo ghi trªn giÊy, v× håi Êy t«i kh«ng biÕt ghi vµ ngµy nay t«i kh«ng nhí hÕt. Nhng mçi lÇn thÊy mÊy em nhá rôt rÌ nóp díi nãn mẹ lần đầu tiên đi đến trờng, lòng tôi lại tng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sơng thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đờng làng dài và hẹp. Con đờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.” (Thanh TÞnh, T«i ®i häc) 6. Phân biệt giữa đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm. Gợi ý: Dựa trên những dấu hiệu về nội dung và hình thức nào để phân biệt giữa đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm? 7. Đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm có vai trò gì trong văn bản tự sù? Cho vÝ dô vµ ph©n tÝch. Gîi ý: Xem l¹i Gîi ý ë môc I.4 - bµi 13. 8. T×m ba ®o¹n v¨n: mét ®o¹n kÓ theo ng«i thø nhÊt, mét ®o¹n kÓ theo bằng ngôi thứ ba (đại từ nhân xng ngôi thứ ba hoặc tên nhân vật) và một ®o¹n kÓ b»ng lêi cña ngêi kÓ chuyÖn (vèn giÊu mÆt) lé diÖn. Gîi ý: Ngêi kÓ chuyÖn lµ g×? Ph©n biÖt c¸c h×nh thøc kÓ chuyÖn (ng«i thø nhất: ngời kể chuyện <có thể đồng thời là nhân vật trong câu chuyện> - xng “tôi”; và ngôi thứ ba: xng theo đại từ nhân xng ngôi thứ ba hoặc theo tên nhân vật). Trong h×nh thøc kÓ chuyÖn theo ng«i thø ba (lêi kÓ thuéc vÒ nh©n vËt) cã khi ngêi kể chuyện lộ diện, kể từ đứng bên ngoài quan sát và kể lại. Nhận diện hình thức kể chuyÖn theo ng«i thø nhÊt vµ ng«i thø ba kh«ng khã. §iÒu cÇn lu ý lµ viÖc nhËn diÖn lêi cña ngêi kÓ chuyÖn “giÊu mÆt” - ngêi kÓ trong h×nh thøc kÓ theo ng«i thø ba, khi chñ thÓ nµy xuÊt hiÖn vµ ph¸t ng«n; trong nhiÒu trêng hîp, lêi cña ngêi kÓ chuyện dạng này có sự hoà phối nhất định với giọng, lời của nhân vật. Ví dụ: Cô nh×n th¼ng vµo m¾t anh - nh÷ng ngêi con g¸i s¾p xa ta, biÕt kh«ng bao giê gÆp.

(61) ta n÷a, hay nh×n ta nh vËy; th× kh«ng chØ lµ lêi cña ngêi kÓ mµ cã sù nhËp th©n ë một mức độ nhất định giữa ngời kể và nhân vật anh thanh niên, lời ở đây vừa nh cụ thể (của nhân vật) vừa nh khái quát, vang lên từ một nhân vật vô hình nào đó.. cè h¬ng Lç TÊn. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Cã thÓ h×nh dung bè côc cña truyÖn thµnh ba phÇn: - PhÇn ®Çu lµ hµnh tr×nh trë vÒ lµng quª cña nh©n vËt "t«i" (TÊn) – ngêi kÓ chuyện (từ đầu cho đến "đang làm ăn sinh sống"). - Phần giữa là những ngày "tôi" ở làng quê để từ biệt (từ "Tinh mơ sáng hôm sau" cho đến "xấu tốt đều mang đi sạch trơn nh quét"). - Phần cuối là "tôi" và gia đình trên đờng ra đi (từ "Thuyền chúng tôi thẳng tiến" cho đến hết). 2. Tác giả phản ánh từ đó phê phán sự sa sút của nông thôn phong kiến chủ yếu thông qua hai nhân vật Nhuận Thổ và Hai Dơng. Niềm hi vọng đợc gửi gắm vµo h×nh tîng hai ch¸u bÐ Hoµng vµ Thuû Sinh. C©u chuyÖn vÒ chuyÕn tõ biÖt lµng quê đợc kể từ nhân vật Tấn - xng "tôi". Câu chuyện thấm đẫm những trạng thái cảm xúc buồn vui của "tôi", đồng thời thể hiện một quan điểm mới về cuộc sống qua nh÷ng chiªm nghiÖm, suy ngÉm giµu tÝnh triÕt lÝ cña nh©n vËt nµy. Không phải khi gặp lại và chứng kiến những thay đổi của Nhuận Thổ nên Tấn mới buồn mà cái buồn đã bao trùm ngay từ đầu truyện, trong chặng đờng trở về quª h¬ng. Cã vÎ buån cña mét ngêi trë vÒ "vÜnh biÖt ng«i nhµ yªu dÊu vµ tõ gi· làng cũ thân yêu, đem gia đình đến nơi đất khách", song nỗi buồn trĩu nặng tâm can lµ nçi buån tríc c¶nh lµng quª: "th«n xãm tiªu ®iÒu, hoang v¾ng, n»m im l×m díi vßm trêi vµng óa". Khung c¶nh Êy lµm dÊy lªn nçi nghi hoÆc thÇm dù c¶m vÒ nh÷ng chuyÖn buån råi ®©y sÏ gÆp ë quª h¬ng: "h¼n lµng cò cña m×nh vèn chØ nh thế kia thôi, tuy cha tiến bộ hơn xa, nhng cũng vị tất đến nỗi thê lơng nh mình tởng. Chẳng qua là tâm mình đã đổi khác...". Sự tơng phản giữa "tôi" xa và tôi "nay" trong c¶m nhËn cßn xuyªn suèt thiªn truyÖn..

(62) 3. Có thể thấy sự thay đổi sa sút của quê hơng "tôi" ở sự biến dạng của Nhuận Thổ. Tác giả tạo ra sự tơng phản trong thời gian quá khứ và hiện tại để lột tả những thay đổi đáng buồn của Nhuận Thổ, ngời đã từng là bạn với Tấn từ thủa thiếu thời. Trong kí ức "tôi" sống dậy những hình ảnh tuyệt đẹp của quá khứ thần tiên hơn hai mơi năm trớc, trong đó nổi bật hình ảnh một Nhuận Thổ khoẻ khoắn, lanh lợi "cổ ®eo vßng b¹c, tay l¨m l¨m cÇm chiÕc ®inh ba", "níc da b¸nh mËt" víi biÕt bao chuyÖn l¹, bao ®iÒu k× thó. §èi lËp víi mét NhuËn Thæ hiÖn t¹i giµ nua, th« kÖch, nÆng nÒ, da dÎ "vµng x¹m, l¹i cã thªm nh÷ng nÕp nh¨n s©u ho¾m". NhuËn Thæ b©y giờ sống trong một tình cảnh bi đát: "Con đông, mùa mất, thuế nặng, lính tráng, trộm cớp, quan lại, thân hào đày đoạ thân anh khiến anh trở thành đần độn, mụ mÉm ®i!". Khi xa, lóc hai ngêi b¹n ph¶i chia tay: "Lßng t«i xèn xang, t«i khãc to lªn", NhuËn Thæ "còng khãc mµ kh«ng chÞu vÒ". B©y giê gÆp l¹i b¹n cò NhuËn Thổ "Bẩm ông!" khiến Tấn điếng ngời và cảm thấy đã có "một bức tờng khá dày ng¨n c¸ch". Bøc têng ng¨n c¸ch Êy khiÕn ngêi khæ kh«ng thÓ gi·i bµy, ngêi síng h¬n kh«ng thÓ chia sÎ. Cuéc sèng buån th¶m, con ngêi buån th¶m, t×nh b¹n còng buån th¶m! 4. Duy chỉ có vẻ chân thật trong Nhuận Thổ là thoát đợc sự sa sút, biến dạng: "Ngày đông tháng giá, chẳng có gì. Đây chỉ là ít đậu xanh của nhà phơi khô, xin «ng...". Gi¸ nh kh«ng cã c¸i ®iÖu bé khóm nóm, kh«ng cã nh÷ng s¸o ng÷ tha göi thì đã không đáng buồn đến thế. Thực trạng thê thảm của làng quê còn đợc tác giả phơi bày khi ông xây dựng nhân vật Hai Dơng. Thái độ của ngời kể chuyện lộ rõ sự châm biếm khi nói về con ngời này. Đó là một ngời đàn bà "trên dới năm mơi tuổi, lỡng quyền nhô ra, môi mỏng dính", với bộ dạng "hai tay chống nạnh, không buộc thắt lng, chân đứng chạng ra, giống hệt cái com-pa trong bộ đồ vẽ, có hai chân bé tí". Ngời đàn bà đã từng đợc mệnh danh là "nàng Tây Thi đậu phụ" này lộ rõ tính cách hợm hĩnh, lu manh khi bịa đặt kể công bế ẵm Tấn và chỉ chực dòm ngó chôm chỉa đồ đạc. Và còn những con ngời khác của cái làng quê ấy cũng thật đáng buồn: "Kẻ đến đa chân, ngời đến lấy đồ đạc. Có kẻ vừa đa chân, vừa lấy đồ đạc.". Tất cả đợc bày ra nh biÓu thÞ sù tha ho¸ cña con ngêi. Cho nªn, ta míi hiÓu t¹i sao kÎ tõ biÖt quª h¬ng ra ®i mµ lßng l¹i kh«ng chót lu luyến nh thế. Làng quê xa đẹp đẽ là vậy, những con ngời khi xa đáng yêu là vậy mµ hiÖn t¹i chØ cßn lµ nh÷ng h×nh ¶nh biÕn d¹ng, sa sót. Ngêi ra ®i chØ cßn thÊy lÎ.

(63) loi, ngột ngạt trong bốn bức tờng vô hình, cao vọi. ấn tợng đẹp đẽ về quê hơng đã tan vì, h×nh ¶nh ngêi b¹n "oai hïng, cæ ®eo vßng b¹c" vèn râ nÐt lµ thÕ mµ trong thời khắc từ biệt đã trở nên mờ nhạt, ảo não. Nhng đó không phải là những hình ảnh khép lại thiên truyện. Những triết lí sâu sắc về hi vọng trong cuộc sống con ngời vốn đã đợc ơm mầm từ khi tác giả x©y dùng h×nh tîng hai bÐ Hoµng vµ Thuû Sinh. Khi TÊn sèng víi dßng håi øc tuæi thơ, anh đã nhận ra: "Tôi cảm thấy tựa hồ tôi đã tìm ra đợc quê hơng tôi đẹp ở chỗ nào rồi.". Quê hơng đẹp ở những kỉ niệm của thời niên thiếu oai hùng, thần tiên. B©y giê, Hoµng vµ Thuû Sinh thÊy khoan kho¸i khi ë bªn nhau, chóng th©n thiÕt với nhau, không "cách bức" nh Tấn và Nhuận Thổ. Cuộc sống mới phải đợc bắt đầu từ những tấm lòng trẻ trong trắng, hoà đồng. Tấn nghĩ đến cuộc sống tơng lai và khẳng định: "Chúng nó cần phải sống một cuộc đời mới, một cuộc đời mà chúng tôi cha từng đợc sống". Thực tại còn u ám, thê lơng. Nhuận Thổ xin chiếc l hơng và đôi đèn nến để thờ cúng, cũng là để cầu nguyện cho cuộc sống tốt đẹp hơn. Còn "tôi" cũng đang hi vọng và mong ớc những điều đẹp đẽ cho tơng lai thế hệ trẻ. Những câu văn kết thúc thiên truyện chợt trở nên thâm trầm, triết lí: "đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là h. Cũng nh những con đờng trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đờng. Ngời ta đi mãi thì thành đờng th«i." 5. C¸i hi väng lµ c¸i cha cã, kh«ng ai hi väng c¸i ®ang cã bao giê! C¸i hi väng cũng không là cái đã từng có, ngời ta phải hớng tới những cái mới, tốt đẹp hơn. Cảnh tợng đẹp đẽ có phần giống những hình ảnh trong hồi ức tuổi thơ của Tấn với Nhuận Thổ hiện ra khi anh đang mơ màng là thực. Trong cuộc đời mới của thế hệ Hoàng - Thuỷ Sinh ngay cả vẻ đẹp ấy cũng sẽ khác. Cuộc đời mới ấy còn ở phía trớc, có thể là xa vời, nhng con ngời cứ mong ớc, mongớc mãi để có đợc nó. Rồi cuộc sống mới ấy cũng sẽ đến, đúng nh chân lí về sự hình thành của những con đờng trên mặt đất vậy. II. RÌn luyÖn kü n¨ng Đọc bài văn, chú ý giọng đọc thích hợp ntrong từng trờng hợp tác giả thể hiện xen kẽ giữa các phơng thức biểu đạt: tự sự, miêu tả, biểu cảm, lập luận..

(64) ¤n tËp phÇn tËp lµm v¨n (tiÕp theo). 9. Các nội dung văn bản tự sự đã học ở lớp 9 có gì giống và khác với các nội dung về kiểu văn bản này đã học ở những lớp dới? Gợi ý: Những nội dung nào đợc nâng cao lên từ những nội dung đã học ở lớp dới? Những nội dung nào mới đợc giới thiệu? 10. Tại sao trong một văn bản có đủ các yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận, tự sự mà vẫn gọi đó là văn bản tự sự? Trên thực tế, các văn bản có thuần tuý chỉ sử dụng một phơng thức biểu đạt nào đó hay không? Gợi ý: Để xác định một văn bản là tự sự, miêu tả, biểu cảm hay nghị luận, ng ời ta căn cứ vào đặc điểm gì? Trong văn bản tự sự, các thao tác miêu tả, biểu cảm và nghị luận nếu có thì chúng đóng vai trò gì? Thao tác nào quyết định đến đặc thù về phơng thức biểu đạt của văn bản tự sự? Chóng ta chia ra thµnh c¸c ph¬ng thøc (tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn) một cách rạch ròi để dễ tìm hiểu và rèn luyện kĩ năng. Nh những kiến thức đã đợc häc vÒ sù kÕt hîp nhiÒu thao t¸c trong mét v¨n b¶n, trªn thùc tÕ ngêi ta thêng kÕt hîp sö dông c¸c thao t¸c vµ trong nhiÒu trêng hîp khã cã thÓ t¸ch b¹ch gi÷a c¸c ph¬ng thøc.. 11. Dùa vµo b¶ng sau vµ cho biÕt víi mçi kiÓu v¨n b¶n chÝnh th× cã thÓ cã nh÷ng kh¶ n¨ng kÕt hîp c¸c thao t¸c nh thÕ nµo: T. v¨n. T. b¶n chÝnh 1. Tù sù. 2. Miªu t¶. 3. 4 5. C¸c thao t¸c cã thÓ kÕt hîp trong kiÓu v¨n b¶n chÝnh. KiÓu. S. BiÓu c¶m NghÞ luËn ThuyÕt. Tù sù. Mi ªu t¶ +. +. BiÓu c¶m +. NghÞ luËn +. +. +. +. +. + +. Th. minh + +. +. +. + +. §iÒu hµnh.

(65) minh 6. §iÒu hµnh. Gợi ý: Ô sẫm màu biểu thị thao tác chính, quy định đặc điểm phơng thức biểu đạt của từng kiểu văn bản. Dấu (+) biểu thị khả năng có thể sử dụng thao tác. 12. Một số tác phẩm tự sự trong chơng trình Ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 9 kh«ng cã bè côc ba phÇn (Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi) r¹ch rßi. H·y kÓ ra mét sè t¸c phÈm nh vËy vµ cho biÕt t¹i sao bµi tËp lµm v¨n tù sù cña häc sinh vÉn phải có đủ ba phần? Gîi ý: Nãi t¸c phÈm lµ lo¹i trõ c¸c trÝch ®o¹n. Cã thÓ kÓ ra c¸c t¸c phÈm tù sù kh«ng cã bè côc ba phÇn r¹ch rßi nh: L·o H¹c, Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª,… §èi víi c¸c phÈm nghÖ thuËt, ®©y lµ ®iÒu b×nh thêng. Ngêi ta cã thÓ biÕn hoá linh hoạt cách bố cục của tác phẩm. Mặc dù không chia đợc ra thành ba phần rõ ràng (Mở bài, Thân bài, Kết bài) nhng các tác phẩm này vẫn đảm bảo mối liên quan chặt chẽ giữa các nội dung, ngời đọc vẫn hình dung ra đợc câu chuyện với mở đầu, diễn biến, kết thúc. Bài văn của học sinh phải theo bố cục ba phần để đảm b¶o viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng c¬ b¶n, h×nh thµnh kÜ n¨ng c¬ b¶n tríc khi cã thÓ tù m×nh thiÕt kÕ bè côc linh ho¹t víi dông ý riªng. 13. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng vÒ kiÓu v¨n b¶n tù sù trong phÇn TËp làm văn đã giúp em nh thế nào trong việc đọc - hiểu các văn bản - tác phẩm v¨n häc thuéc kiÓu nµy trong s¸ch gi¸o khoa? LÊy vÝ dô vµ ph©n tÝch. Gîi ý: §©y lµ mét trong nh÷ng ®iÓm quan träng, tÝch cùc trong quan ®iÓm d¹y học tích hợp. Nắm chắc đặc điểm, các phơng diện thể hiện đặc trng của văn bản tự sự sẽ trang bị cho chúng ta những tri thức công cụ hữu ích để đi vào khám phá nh÷ng gi¸ trÞ cña v¨n b¶n tù sù. Víi bÊt cø t¸c phÈm, ®o¹n trÝch nµo thuéc lo¹i tù sù còng cã thÓ lÊy lµm dÉn chøng cho ®iÒu nµy. Trong ch¬ng tr×nh TËp lµm v¨n 9, tập một, các em đợc hiểu thêm thế nào là miêu tả nội tâm, đối thoại, độc thoại, độc tho¹i néi t©m. §©y lµ nh÷ng ph¬ng diÖn quan träng cña t¸c phÈm tù sù, cÇn n¾m vững để có thể khai thác những nét đặc sắc trong nghệ thuật kể chuyện của các tác phÈm, ®o¹n trÝch. 14. Những kiến thức và kĩ năng đọc - hiểu văn bản tự sự và tiếng Việt có liên quan đến tự sự đã giúp em những gì trong việc viết bài văn tự sự (kể.

(66) chuyện)? Lấy ví dụ để chứng minh. Gợi ý: Những kĩ năng và kiến thức đọc hiểu văn bản tự sự và tiếng Việt có liên quan đến tự sự rất có ý nghĩa đối với việc hình thành và rèn luyện, bồi dỡng kĩ n¨ng viÕt bµi v¨n tù sù. C¸c v¨n b¶n tù sù cã trong s¸ch gi¸o khoa lµ nh÷ng t¸c phẩm u tú, bộc lộ rõ những đặc điểm về thể loại. Đọc - hiểu các văn bản này cũng là hình thức tiếp xúc để tự rút ra những cách viết hay nhất. Đó là cha nói về mặt néi dung. Nh÷ng kiÕn thøc phong phó vÒ cuéc sèng, tù nhiªn vµ x· héi sÏ lµ nh÷ng vốn tri thức quý báu để chúng ta có đợc vốn hiểu biết làm cơ sở cho bài văn của mình. Mặt khác, đọc - hiểu tác phẩm văn học còn là hình thức bồi dỡng kĩ năng cảm thụ, rèn rũa tình cảm thẩm mĩ - những phẩm chất không thể thiếu để có thể t¹o lËp mét v¨n b¶n tù sù hay. Cßn nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cña phÇn tiÕng ViÖt? Chóng sÏ gióp c¸c em trau dåi vèn tõ ng÷, rÌn luyÖn kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷, c¸c kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n,… lµ nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ® îc trong qu¸ tr×nh viÕt bµi. Kh«ng cã kÜ n¨ng ng«n ng÷ th× còng kh«ng cã kh¶ n¨ng t¹o lËp v¨n bản, dù đó là kiểu văn bản nào đi chăng nữa.. những đứa trẻ (TrÝch Thêi th¬ Êu) M¸c-xim Go-r¬-ki. I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Những đứa trẻ là một đoạn trích trong chơng IX của tiểu thuyết “Thời thơ Êu” cña ngµ v¨n Nga M¸c-xim Go-r¬-ki (1868-1936). Thêi th¬ Êu lµ cuèn tiÓu thuyÕt gåm mêi ba ch¬ng, kÓ vÒ thêi A-li-«-sa (tªn th©n mËt cña M¸c-xim Go-r¬-ki) ë víi «ng vµ ngo¹i v× bè mÊt sím, mÑ ®i lÊy chồng khác. Bên hàng xóm là nhà ông đại tá ốp-xi-an-ni-cốp đã già, sống với ngời vợ kế và ba đứa con nhỏ mồ côi mẹ khoảng trên dới mời tuổi, trạc tuổi với A-li-ôsa. Do tình cờ có lần A-li-ô-sa cùng hai đứa lớn con ông đại tá kéo dây gầu lên cứu đợc thằng nhỏ chơi nghịch nhảy vào gầu rơi xuống giếng, nên mấy đứa trẻ chơi th©n víi A-li-«-sa, bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña bè. §o¹n trÝch trong s¸ch gi¸o khoa.

(67) kÓ tiÕp theo sù kiÖn Êy. 2. §o¹n trÝch cã thÓ chia lµm ba phÇn: - PhÇn mét: T×nh b¹n tæi th¬ trong s¸ng; - PhÇn hai: T×nh b¹n bÞ cÊm ®o¸n; - Phần ba: Tình bạn vẫn đợc duy trì. Xuyên thấm cả ba phần trên là các yếu tố nghệ thuật chủ chốt: những đứa trẻ, những con chim, truyện cổ tích, ngời dì ghẻ, ngời bà hiền hậu đã xuất hiện ở phần ®Çu l¹i xuÊt hiÖn ë phÇn thø ba, t¹o nªn mèi quan hÖ kÕt nèi thèng nhÊt vµ chÆt chẽ, gây đợc ấn tợng sâu sắc trong ngời đọc. 3. Thông qua các đối thoại, nội dung đoạn trích gây đợc ấn tợng mạnh mẽ bởi hình ảnh những đứa trẻ sống thiếu tình thơng. Ông bà ngoại của A-li-ô-sa là hàng xóm của đại tá ốp-xi-an-ni-cốp, nhng hai gia đình lại có địa vị xã hội khác nhau, điều đó tạo ra bức tờng ngăn cách mối quan hệ tự nhiên giữa những đứa trẻ. Nhìn sang hàng xóm, A-li-ô-sa chỉ biết “Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ nh nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ phân biệt đợc chúng theo tÇm vãc”. Do tình cờ, A-li-ô-sa góp sức cứu đứa trẻ – con của gia đình đại tá rơi xuống giếng nên ba đứa trẻ nhà đại tá rủ A-li-ô-sa sang chơi. Hoàn cảnh sống thiếu tình thơng đã tạo nên tình bạn trong sáng giữa các bạn nhỏ. Khi mấy đứa trẻ kể về chuyện mẹ chết, “chúng ngồi sát vào nhau giống nh những chú gà con”. Hình ảnh đó rất giàu sức gợi. 4. Đoạn trích thể hiện đặc sắc trong nghệ thuật kể chuyện đan xen giữa chuyện dời thờng và truyện cổ tích. Thông qua chi tiết về “dì ghẻ”, khi mấy đứa trẻ hàng xóm nhắc đến “mẹ khác”, A-li-ô-sa liên tởng ngay đến nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong truyện cổ tích. Khi những đứa trẻ nói về “mẹ thật”, A-li-ô-sa cũng có những suy tởng nh độc thoại nội tâm, lạc ngay vào không khí truyện cổ tích. Chi tiết ngời bà nhân hậu cũng đợc kể lại bằng giọng của truyện cổ tích: “ngày trớc, trớc kia, đã cã thêi”,… NghÖ thuËt kÓ chuyÖn ®an xen gi÷a chuyÖn dêi thêng vµ truyÖn cæ tÝch cña Mác-xim Go-rơ-ki đã giúp cho đoạn trích “Những đứa trẻ” nói riêng và tác phẩm.

(68) “Thời thơ ấu” nói chung trở nên sinh động và hấp dẫn. II. RÌn luyÖn kü n¨ng Khi đọc đoạn trích, cần chú ý phân biệt giọng đọc theo nhân vật, đặc biệt là nhân vật xng “tôi” ở ngôi thứ nhất, vì đây là tác phẩm đợc viết theo thể tiểu thuyết tù truyÖn..

(69) môc lôc. Bµi 1. Néi dung Phong c¸ch Hå ChÝ Minh C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i Sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n b¶n thuyÕt minh LuyÖn tËp sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n b¶n thuyÕt minh. 2. §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i (tiÕp theo) Sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh LuyÖn tËp sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh. 3. Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền đợc bảo vệ và phát triÓn cña trÎ em C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i (tiÕp theo) Xng h« trong héi tho¹i ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 1 – V¨n thuyÕt minh. 4. ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng (trÝch TruyÒn k× m¹n lôc) C¸ch dÉn trùc tiÕp vµ c¸ch dÉn gi¸n tiÕp Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng LuyÖn tËp tãm t¾t v¨n b¶n tù sù. 5. ChuyÖn cò trong phñ chóa (trÝch Vò trung tuú bót) Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ – Håi thø mêi bèn (trÝch) Sù ph¸t triÓn cña tõ vùng (tiÕp theo) Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 1. Trang.

(70) 6. TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du ChÞ em Thuý KiÒu (trÝch TruyÖn KiÒu) C¶nh ngµy xu©n (trÝch TruyÖn KiÒu) ThuËt ng÷ Miªu t¶ trong v¨n b¶n tù sù. 7. KiÒu ë lÇu Ngng BÝch (trÝch TruyÖn KiÒu) M· Gi¸m Sinh mua KiÒu (trÝch TruyÖn KiÒu) Trau dåi vèn tõ ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 2 – V¨n tù sù. 8. Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n (trÝch TruyÖn KiÒu) Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga (trÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn) Miªu t¶ néi t©m trong v¨n b¶n tù sù. 9. Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n (trÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn) Chơng trình địa phơng (phần Văn) Tæng kÕt vÒ tù vùng Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 2. 10. §ång chÝ Bài thơ về tiểu đội xe không kính Kiểm tra truyện trung đại Tæng kÕt vÒ tù vùng (tiÕp theo) NghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù. 11. Đoàn thuyền đánh cá BÕp löa Tæng kÕt vÒ tù vùng (tiÕp theo) TËp lµm th¬ t¸m ch÷.

(71) 12. Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ ¸nh tr¨ng Tæng kÕt vÒ tù vùng (tiÕp theo) LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨ tù sù cã sö dông yÕu tè nghÞ luËn. 13. Lµng (trÝch) Chơng trình địa phơng (phân Tiếng Việt) ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 3 – V¨n tù sù Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự. 14. LÆng lÏ Sa Pa (trÝch) ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt Ngêi kÓ trong v¨n b¶n tù sù LuyÖn nãi: Tù sù kÕt hîp víi biÓu c¶m, nghÞ luËn, chuyÓn đổi ngôi kể. 15. ChiÕc lîc ngµ (trÝch) Kiểm tra thơ và truyện hiện đại KiÓm tra phÇn TiÕng ViÖt ¤n tËp phÇn TËp lµm v¨n. 16. Cè h¬ng ¤n tËp phÇn TËp lµm v¨n (tiÕp theo) KiÓm tra tæng h¬p cuèi häc k× I. 17. Những đứa trẻ (trích Thời thơ ấu).

(72) häc tèt ng÷ v¨n 8 (tËp hai) Ph¹m An Miªn, NguyÔn Lª Hu©n _____________________. Nhà xuất bản đại học quốc gia tp. hồ chí minh 03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh §T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172 Email: *****. ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn Biªn tËp néi dung. Tr×nh bµy b×a. Söa b¶n in. _________________________________________ In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in.... GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy th¸ng n¨m 2005 In xong vµ nép lu chiÓu quý n¨m 2005..

(73)

hoc tot ngu van lop 9

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về