Giáo trình quản lý tiền tệ ngân hàng trung ương

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
PGS.TS. Đinh Xuân Hạng
TS. Nghiêm Văn Bảy

NHÀ XUẤT BẢN TÀI CHÍNH
1


LỜI NÓI ĐẦU
Ngân hàng Trung ương là một định chế quản lý nhà nước
về tiền tệ, tín dụng và ngân hàng, phát hành tiền tệ, có trách
nhiệm xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ quốc gia.
Hiệu quả hoạt động của Ngân hàng Trung ương có ảnh hưởng
quyết định đến sự ổn định giá trị đồng tiền, an toàn của hệ
thống ngân hàng, ổn định mạch máu lưu thông của nền kinh
tế. Đồng thời tạo điều kiện để Ngân hàng Trung ương điều
hành chính sách tiền tệ một cách chủ động, linh hoạt, góp
phần quan trọng trong tiến trình phát triển bền vững và hội
nhập quốc tế của cả quốc gia.
Với ý nghĩa đó, việc tìm hiểu những vấn đề cơ bản về
Ngân hàng Trung ương, chính sách tiền tệ, cũng như quá
trình hoạt động nghiệp vụ của một Ngân hàng Trung ương là
yêu cầu cần thiết trong công tác đào tạo chuyên nghành tài
chính - ngân hàng. Những kiến thức về quản lý tiền tệ, tác
nghiệp của Ngân hàng Trung ương để duy trì hoạt động của
hệ thống ngân hàng nói riêng và sự phát triển ổn định của
nền kinh tế quốc dân nói chung là vấn đề khoa học trong nền
kinh tế thị trường hiện đại. Qua đó giúp cho người học hiểu
một cách sâu sắc về các chức năng và vai trò của Ngân hàng
Trung ương; chính sách tiền tệ và cơ chế sử dụng các cơng cụ
của nó; các nghiệp vụ chủ yếu như phát hành tiền, cho vay,

giao dịch ngoại hối… Với kiến thức đó cịn chuyển tải đến
2

3


cho người học hiểu rõ về mối quan hệ nghiệp vụ cũng như
quản lý giữa Ngân hàng Trung ương với ngân hàng thương
mại và vị trí của từng hệ thống ngân hàng trong giao dịch tiền
tệ, tín dụng, thanh tốn…của nền kinh tế quốc dan.
Trên cơ sở giáo trình “Nghiệp vụ Ngân hàng Trung ương”
do PGS, TS. Nguyễn Thị Mùi làm chủ biên, xuất bản năm
2006, Bộ môn Nghiệp vụ Ngân hàng được Giám đốc Học
viện Tài chính giao nhiệm vụ biên soạn giáo trình “Quản lý
tiền tệ Ngân hàng Trung ương”. Kết cấu giáo trình được
thiết kế một cách khoa học, từ tổng quan về Ngân hàng Trung
ương và chính sách tiền tệ đến các hoạt động nghiệp vụ, từ
nghiệp vụ trong nước đến nghiệp vụ đối ngoại. Giáo trình
này dược tập thể tác giả cập nhật những kiến thức mới nhất
về một Ngân hàng Trung ương hiện đại và chọn lọc những
nội dung khoa học phù hợp với thực tiễn điều hành của Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam và Ngân hàng Trung ương các
nước trên thế giới. Cho nên việc biên soạn giáo trình này
nhằm phản ánh kịp thời những ứng phó của Ngân hàng Nhà
nước Viết Nam trong thời kỳ khủng hoảng tài chính-tiền tệ
tồn cầu vừa qua. Đồng thời đáp ứng nhu cầu công tác đào
tạo ở Học viện Tài chính, là tài liệu quan trọng cung cấp cho
các nhà khoa học, nhà quản lý ngân hàng và chuyên gia thực
thi nghiệp vụ tại Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Giáo trình “Quản lý tiền tệ Ngân hàng Trung ương” do

PGS, TS. Đinh Xuân Hạng và TS. Nghiêm Văn Bảy làm
chủ biên, tham gia biên soạn là những giảng viên nhiều năm
giảng dạy ở Bộ môn Nghiệp vụ Ngân hàng:
- PGS,TS. Đinh Xuân Hạng - Trưởng khoa Ngân hàng và
Bảo hiểm, Học viện Tài chính, Chủ biên và biên soạn chương 1.
4

- TS. Nghiêm Văn Bảy - Trưởng Bộ môn Nghiệp vụ Ngân
hàng, Đồng chủ biên và đồng biên soạn chương 6.
- ThS. Đặng Thị Ái - Giảng viên Bộ môn Nghiệp vụ Ngân
hàng biên soạn chương 2.
- ThS. Trần Cảnh Tồn - Phó trưởng Bộ mơn Nghiệp vụ
Ngân hàng biên soạn chương 3.
- ThS. Trần Thị Thu Hiền - Giảng viên Bộ môn Nghiệp vụ
Ngân hàng biên soạn chưng 4.
- ThS. Lã Thị Lâm - Giảng viên Bộ môn Nghiệp vụ Ngân
hàng biên soạn chương 5.
- TS. Phạm Thái Hà - Giảng viên kiêm chức Bộ mơn
Nghiệp vụ Ngân hàng đồng biên soạn chương 6.
Giáo trình được biên soạn trong điều kiện nền kinh tế có
nhiều biến động, nhiều văn bản pháp lý về kinh tế tài chính
và đăc biệt trong lĩnh vực ngân hàng cịn phải tiếp tục nghiên
cứu, hồn thiện. Hơn nữa mơn học Quản lý tiền tệ Ngân hàng
Trung ương là rất phức tạp, cả về cách tiếp cận và nội dung
cụ thể. Do vậy nội dung và hình thức của giáo trình không
tránh khỏi những khiếm khuyết nhất định. Tập thể tác giả
mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp chân thành của các
nhà khoa học, nhà quản lý kinh tế trong và ngồi Học viện
Tài chính để giáo trình được sửa chữa, bổ sung hoàn thiện
hơn trong lần xuất bản tiếp theo.

Hà Nội, tháng 9 năm 2015

Ban Quản lý Khoa học, Học viện Tài Chính

5


Chương 1

TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG
VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ
1.1. NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG

1.1.1. Sự ra đời và quá trình phát triển của Ngân hàng
Trung ương
Hệ thống ngân hàng các nước đã hình thành từ cuối thế kỷ
XVI. Nhưng Ngân hàng Trung ương chỉ mới ra đời từ cuối
thế kỷ XIX, bởi hai con đường.
Thứ nhất, do sự cạnh tranh phát hành tiền giữa các ngân
hàng, kết hợp với sự can thiệp của Nhà nước. Đây là sự kết
hợp giữa “bàn tay vơ hình” và “bàn tay hữu hình” cho sự ra
đời của Ngân hàng Trung ương.
Từ khi ra đời cho đến thế kỷ XIX hệ thống Ngân hàng của
các nước chỉ có ngân hàng thương mại. Nó thực hiện chức

năng của một ngân hàng kinh doanh đồng thời được phép
phát hành kỳ phiếu ngân hàng vào lưu thông. Kỳ phiếu ngân
hàng của các Ngân hàng thương mại chỉ được phát hành khi
chiết khấu thương phiếu và cho vay đảm bảo bằng vàng. Do
vậy khả năng chuyển đổi kỳ phiếu ra vàng rất dễ dàng. Tuy
nhiên, đến thế kỷ XVIII, các ngân hàng bắt đầu lợi dụng ưu
thế của mình phát hành một khối lượng lớn các kỳ phiếu
khơng có vàng đảm bảo để cho vay, vì vậy kỳ phiếu của nhiều
6

7


Ngân hàng thương mại đã bị mất giá và bị giảm uy tín trong
lưu thụng. Kết quả của q trình cạnh tranh này chỉ còn kỳ
phiếu của ngân hàng thương mại lớn được sử dụng lưu thơng
rộng rãi cịn kỳ phiếu của ngân hàng thương mại nhỏ bị loại
dần ra khỏi lưu thơng.
Tình trạng này kéo dài, gây bất ổn trong lưu thông tiền
tệ và Nhà nước buộc phải can thiệp nhằm thiết lập trật tự
cho việc phát hành kỳ phiếu và đảm bảo cho các giấy nhận
nợ của ngân hàng. Bằng việc Nhà nước quy định cho phép
một số ngân hàng thương mại lớn được quyền phát kỳ phiếu.
Cuối cùng Nhà nước chỉ cho phép một ngân hàng thương
mại lớn nhất độc quyền phát hành kỳ phiếu Ngân hàng. Đó
chính là ngân hàng thương mại đã thắng thế trong quá trình
cạnh tranh. Ngân hàng này gọi là Ngân hàng phát hành và
kỳ phiếu của Ngân hàng này gọi là tiền Ngân hàng, hay giấy
bạc ngân hàng.
Đến cuối thế kỷ XIX, hầu hết các nước Châu Âu (trừ Italia

và Thuỵ Sĩ), cùng với một vài nước thuộc Châu Á và Châu
Phi (như Nhật Bản, Java, Angeria) đã hình thành Ngân hàng
phát hành với quyền lực và sự ưu tiên đặc biệt từ Chính phủ.
Tất cả các ngân hàng này từng bước thực hiện các chức năng
của một Ngân hàng Trung ương: phát hành và kiểm sốt lưu
thơng tiền tệ, ngân hàng của các ngân hàng trung gian và là
ngân hàng của Chính phủ. Với ý nghĩa đó, khái niệm “Ngân
hàng Trung ương” bắt đầu được nhắc đến từ cuối thế kỷ XIX.
Đầu thế kỷ thứ XX là giai đoạn hoàn thiện Ngân hàng
Trung ương về tổ chức và các chức năng. Trước hết là sự
8

tách rời chức năng độc quyền phát hành tiền ra khỏi chức
năng kinh doanh tiền tệ. Sau đó, Ngân hàng Trung ương chỉ
quan hệ giao dịch trực tiếp với các ngân hàng trung gian,
với Chính phủ và ngân hàng nước ngồi, thơng qua các hoạt
động tín dụng, quản lý dự trữ tiền, thanh toán và điều hoà vốn
khả dụng cho toàn hệ thống ngân hàng trong nước.
Cho đến trước Chiến tranh Thế giới lần Thứ II (1939 1945), phần lớn các Ngân hàng Trung ương là ngân hàng tư
nhân hoặc cổ phần, vai trò điều tiết, kiểm sốt các hoạt động
kinh tế của Nhà nước thơng qua Ngân hàng Trung ương là
rất hạn chế. Vì thế sau Chiến tranh Thế giới lần Thứ II, phần
lớn các Ngân hàng Trung ương được quốc hữu hóa trở thành
ngân hàng của Nhà nước. Ngân hàng Pháp được quốc hữu
hóa năm 1946, Ngân hàng Anh năm 1947…
Thứ hai, do yêu cầu của cơ chế quản lý nền kinh tế thị
trường, Nhà nước quyết định thành lập Ngân hàng Trung
ương. Thực chất đây cũng là sự kết hợp giữa “bàn tay vơ
hình” và “bàn tay hữu hình” cho sự ra đời của Ngân hàng
Trung ương.

Ngân hàng Trung ương ra đời theo con đường này được
diễn ra trong thế kỷ thứ XX. Trong nền kinh tế thị trường, vai
trò quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế cũng như
ảnh hưởng của khối lượng tiền cung ứng đối với các biến cố
kinh tế vi mô là hết sức quan trọng. Điều đó đã khẳng định việc
thành lập Ngân hàng Trung ương là cần thiết, không những
cho sự ổn định tiền tệ tín dụng trong nước, mà cịn tạo điều
kiện thúc đẩy các quan hệ quốc tế về thương mại và tài chính.
9


Với yêu cầu khách quan đó của nền kinh tế, nên nhiều
quốc gia đã thành lập Ngân hàng Trung ương vào nửa đầu
Thế kỷ XX. Khác với Ngân hàng Trung ương các nước Châu
Âu, các Ngân hàng Trung ương mới thành lập, ngay lập tức
đã mang đầy đủ chức năng vốn có của nó. Chẳng hạn, Ngân
hàng Trung ương của Mỹ gọi là Cục dự trữ Liên bang, được
Quốc hội lập ra vào năm 1913 và có hệ thống bao gồm 12 chi
nhánh nằm rải rác khắp nước Mỹ.
Vào những năm cuối thế kỷ thứ XX đã có hàng chục Ngân
hàng Trung ương được ra đời trên cơ sở tách hệ thống ngân
hàng một cấp thành ngân hàng hai cấp. Đó là giai đoạn các
nước chuyển từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung, sang cơ chế
thị trường, trong đó có Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Như vậy, Ngân hàng Trung ương có thể ra đời từ sự phát
triển của hệ thống ngân hàng thương mại qua nhiều thế kỷ,
thành lập mới hoặc chuyển từ hệ thống ngân hàng một cấp
thành hệ thống ngân hàng hai cấp. Dù được hình thành bằng
con đường nào, với tên gọi của mỗi nước không giống nhau
(Ngân hàng Trung ương, Ngân hàng Quốc gia, Ngân hàng

Nhà nước, Cục dự trữ liên bang...) chúng đều là Ngân hàng
Trung ương hiện đại, với các chức năng ngày càng hoàn thiện
trong kinh tế thị trường.
1.1.2. Định nghĩa Ngân hàng Trung ương
Ngày nay, tất cả các nước trên thế giới, mỗi nước đều có
một Ngân hàng Trung ương. Mơ hình tổ chức và hoạt động
của mỗi Ngân hàng Trung ương có thể khác nhau. Tuỳ theo
trình độ phát triển, mức độ hoàn thiện các chức năng của
10

Ngân hàng Trung ương và nhận thức về loại tiền do Ngân
hàng Trung ương phát hành, các quốc gia đã đưa ra một số
định nghĩa:
- Ngân hàng Trung ương là một tổ chức công quyền được
thành lập theo pháp luật nhà nước.
- Ngân hàng Trung ương là một định chế công cộng độc
quyền phát hành tiền giấy, là chủ ngân hàng của các ngân
hàng và là ngân hàng của Chính phủ.
- Ngân hàng Trung ương là một định chế quản lý nhà
nước về tiền tệ, tín dụng. Nó nằm trong bộ máy quyền lực
quốc gia.
- Ngân hàng Trung ương là ngân hàng đầu não của quốc
gia, đóng vai trị là ngân hàng của Chính phủ và hệ thống ngân
hàng, đồng thời đóng vai trị là cơ quan chịu trách nhiệm thi
hành chính sách tiền tệ của Chính phủ.
- Ngân hàng Trung ương là cơ quan của Chính phủ có
trách nhiệm giám sát hệ thống ngân hàng và thực thi chính
sách tiền tệ.
- Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là cơ quan của Chính
phủ và là Ngân hàng Trung ương của nước CHXHCN Việt

Nam. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện chức năng
quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, là ngân
hàng phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và
cung cấp dịch vụ ngân hàng cho Chính phủ1.
1

Quy định của một số nước Pháp, Mỹ, Đức, Trung Quốc… và Việt Nam.

11


Các định nghĩa trên đây đều chỉ rõ: Ngân hàng Trung
ương là một định chế cơng cộng, có nhiệm vụ chủ yếu là in,
đúc và phát hành tiền, điều tiết cung ứng tiền, ngân hàng của
các ngân hàng và cung cấp dịch vụ ngân hàng cho Chính phủ.
Theo quan điểm của giáo trình này, chúng tơi đưa ra định
nghĩa về Ngân hàng Trung ương như sau:
Ngân hàng Trung ương là một định chế quản lý nhà nước
về tiền tệ, tín dụng và ngân hàng, phát hành tiền tệ, ngân
hàng của các ngân hàng, tổ chức điều hồ lưu thơng tiền tệ
trong phạm vi cả nước nhằm ổn định giá trị đồng tiền.
1.1.3. Mơ hình tổ chức Ngân hàng Trung ương.
Tuỳ thuộc vào đặc điểm ra đời, thể chế chính trị, quyền
lực điều hành nền kinh tế mà Ngân hàng Trung ương của
các nước có vị trí và mơ hình tổ chức khác nhau. Đến nay,
Ngân hàng Trung ương trên thế giới có hai mơ hình tổ chức
và quản lý:
* Ngân hàng Trung ương trực thuộc chính phủ.
Đây là mơ hình phổ biến của Ngân hàng Trung ương các
nước trên thế giới.

Theo mơ hình này, Ngân hàng Trung ương thuộc tổ chức
của Chính phủ, chịu sự chi phối trực tiếp của Chính phủ về
nhân sự, tài chính và đặc biệt về các quyết định liên quan đến
việc xây dựng và thực thi chính sách tiền tệ.
Mơ hình này phù hợp với yêu cầu tập trung quyền lực để
khai thác tiềm năng xây dựng kinh tế. Chính phủ quản lý trực
tiếp Ngân hàng Trung ương và sử dụng Ngân hàng này trong
12

việc thực hiện các chức năng của mình. Ngân hàng Trung
ương được coi là công cụ phục vụ cho các mục tiêu trước
mắt và chiến lược của quốc gia. Đồng thời thơng qua chính
sách tiền tệ để phối hợp đồng bộ với các chính sách kinh tế vĩ
mơ nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
* Ngân hàng Trung ương độc lập với Chính phủ, trực
thuộc Quốc hội.
Theo mơ hình này, Ngân hàng Trung ương là do Quốc hội
lập ra, chịu sự điều hành và chi phối của Quốc hội về nhân
sự và các mục tiêu của chính sách tiền tệ. Nó khơng nằm
trong cơ cấu tổ chức của Chính phủ. Quan hệ giữa Ngân hàng
Trung ương và Chính phủ là quan hệ hợp tác. Ngân hàng
Trung ương toàn quyền quyết định việc xây dựng và thực thi
chính sách tiền tệ mà không bị ảnh hưởng bởi các áp lực chi
tiêu của ngân sách hoặc các áp lực chính trị khác.
Tuy nhiên, không phải tất cả các Ngân hàng Trung ương
được tổ chức theo mơ hình này đều đảm bảo được sự độc
lập hồn tồn khỏi áp lực của Chính phủ khi điều hành chính
sách tiền tệ. Mức độ độc lập của mỗi Ngân hàng Trung ương
phụ thuộc vào sự chi phối của người đứng đầu Nhà nước, cơ
chế lập pháp và nhân sự của Ngân hàng Trung ương. Điển

hình cho mơ hình này là Cục Dự trữ liên bang Mỹ, Ngân
hàng dự trữ liên bang của cộng hoà liên bang Đức, Ngân
hàng Trung ương Thuỵ Sĩ. Xu hướng tổ chức Ngân hàng
Trung ương theo mơ hình này đang ngày càng gia tăng ở các
nước cú nền kinh tế thị trường phát triển.
13


1.1.4. Chức năng của Ngân hàng Trung ương
Mục đích hoạt động của Ngân hàng Trung ương là cung
ứng tiền tệ cho nền kinh tế, điều hịa lưu thơng tiền tệ và quản
lý hệ thống Ngân hàng nhằm đảm bảo cho lưu thơng tiền tệ
ổn định. Từ đó tạo điều kiện thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế.
Để đạt được mục đích trên, Ngân hàng Trung ương phải hoạt
động theo ba chức năng cơ bản sau:
1.1.4.1. Chức năng phát hành tiền.

hàng. Cơ chế tạo tiền này không thể thiếu được sự tham gia
và kiểm soát chặt chẽ của Ngân hàng Trung ương. Nghiệp
vụ kiểm soát này được thực hiện bằng việc định ra tỷ lệ dự
trữ bắt buộc, cơ cấu hợp lý giữa tiền mặt và tiền chuyển
khoản, lãi suất tái chiết khấu và giao dịch tín dụng, thanh
tốn với các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng. Khi
đú, Ngân hàng Trung ương thực hiện nội dung chức năng
phát hành tiền.

Tiền trong lưu thông bao gồm các loại: giấy bạc ngân
hàng, tiền kim loại và tiền chuyển khoản (bút tệ).

Việc phát hành tiền của Ngân hàng Trung ương theo

các kênh sau:

- Ngân hàng Trung ương giữ độc quyền phát hành giấy
bạc Ngân hàng và tiền kim loại.

(1). Cho vay các ngân hàng thương mại và tổ chức tín
dụng. Ngân hàng Trung ương phát hành tiền qua hoạt động
cấp tín dụng, dưới hình thức tái chiết khấu, hoặc tái cầm cố
các chứng từ có giá của các ngân hàng thương mại và tổ chức
tín dụng. Đây là kênh phát hành tiền quan trọng nhất và phù
hợp với cơ chế phát hành tiền hiện nay.

Ngày nay, việc phát hành giấy bạc ngân hàng và tiền kim
loại, khơng cịn dựa trên cơ sở dự trữ vàng. Nó được thực
hiện dựa trên cơ sở đảm bảo bằng giá trị hàng hóa, dịch vụ
thể hiện trên các giấy nhận nợ do các doanh nghiệp phát hành
hoặc trái phiếu chính phủ. Thơng qua cơ chế tín dụng ngắn
hạn, Ngân hàng Trung ương thực hiện tái chiết khấu hoặc tái
cầm cố các chứng từ có giá để đưa tiền vào lưu thông. Khối
lượng tiền phát hành phụ thuộc vào tốc độ tăng trưởng kinh
tế và nhu cầu tiền trong từng thời kỳ.
- Ngân hàng Trung ương tham gia và kiểm soát chặt
chẽ việc tạo tiền chuyển khoản của các ngân hàng thương
mại và tổ chức tín dụng.
Tiền chuyển khoản được tạo ra thông qua nghiệp vụ tín
dụng và thanh tốn khơng dùng tiền mặt qua hệ thống ngân
14

(2). Phát hành qua thị trường vàng và ngoại tệ. Ngân
hàng Trung ương phát hành tiền để mua vàng và ngoại tệ

nhằm làm tăng dự trữ ngoại hối Nhà nước và điều tiết tỷ giá
hối đoái khi cần thiết.
(3). Cho ngân sách nhà nước vay. Chính phủ vay của
Ngân hàng Trung ương trong trường hợp ngân sách nhà nước
bị thiếu hụt tạm thời hoặc bội chi. Cũng có thể Ngân hàng
Trung ương phải ứng trước cho Chính phủ, trong trường hợp
Ngân sỏch nhà nước chi truớc và thu sau. Những khoản cho
Chính phủ vay quan trọng nhất là tái chiết khấu, tái cầm cố
15


các loại trái phiếu của Chính phủ thơng qua các Ngân hàng
thương mại.

- Cho vay đối với các ngân hàng thương mại và tổ chức
tín dụng.

(4). Phát hành qua nghiệp vụ thị trường mở. Ngân hàng
Trung ương phát hành tiền mua các chứng từ có giá ngắn hạn
trên thị trường mở, nhằm để tăng khối lượng tiền cung ứng,
khi có sự tăng lên của nhu cầu tiền.

Ngân hàng Trung ương cho các ngân hàng thương mại
vay dưới hình thức tái chiết khấu, tái cầm cố các chứng từ có
giá. Với tư cách là ngân hàng của các ngân hàng, Ngân hàng
Trung ương luôn là chủ nợ và là người cho vay cuối cùng đối
với các ngân hàng thương mại.

Thông qua các kênh phát hành tiền nêu trên Ngân hàng
Trung ương không những đảm bảo được nhu cầu tiền cho lưu

thông, mà cịn kiểm sốt được lượng tiền trong lưu thơng.
1.1.4.2. Chức năng ngân hàng của các ngân hàng
Nội dung của chức năng này được thể hiện ở các
nghiệp vụ:
- Quản lý tài khoản và nhận tiền gửi của các ngân hàng
thương mại và các tổ chức tín dụng.

- Tổ chức thanh tốn khơng dùng tiền mặt
Các ngân hàng thương mại đều mở tài khoản tiền gửi
thanh toán và gửi tiền vào tài khoản này tại Ngân hàng Trung
ương. Cho nên, nó có thể tổ chức thanh tốn khơng dùng tiền
mặt cho các ngân hàng thương mại thơng qua hình thức thanh
tốn bù trừ trong tồn hệ thống ngân hàng.
- Thực hiện quản lý Nhà nước và kiểm soát hoạt động đối
với các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng. Bao gồm:
• Cấp giấy phép hoạt động.

• Tài khoản tiền gửi thanh toán. Ngân hàng Trung ương
buộc các Ngân hàng thương mại phải mở tài khoản tiền gửi
thanh toán và duy trì thường xuyên một lượng tiền trên tài
khoản này để thực hiện nghĩa vụ chi trả với các ngân hàng
khỏc trong tồn hệ thống Ngân hàng.

• Quy định nội dung, phạm vi hoạt động kinh doanh và
các quy chế nghiệp vụ đòi hỏi các ngân hàng thương mại phải
tuân thủ.

• Tài khoản tiền gửi dự trữ bắt buộc. Ngân hàng Trung
ương nhận tiền gửi dự trữ bắt buộc của các ngân hàng thương
mại và tổ chức tớn dụng theo quy định. Mục đích của dự trữ

bắt buộc là nhằm đảm bảo khả năng thanh toán và sử dụng nó
là cơng cụ để điều tiết lượng tiền cung ứng.

• Đình chỉ hoạt động hoặc giải thể ngân hàng thương mại
trong trường hợp mất khả năng thanh tốn.

16

• Kiểm tra, giám sát mọi mặt hoạt động của các ngân
hàng thương mại.

1.1.4.3. Chức năng Ngân hàng Nhà nước
Nội dung của chức này này được thể hiện trên các phương
diện quản lý Nhà nuớc về tiền tệ, tín dụng và Ngân hàng:
17


- Ngân hàng Trung ương xây dựng và thực thi chính sách
tiền tệ quốc gia. Quản lý Nhà nước về các hoạt động tiền tệ,
tín dụng và ngân hàng đối nội cũng như đối ngoại.

tệ phải được xây dựng một cách khoa học và điều hành linh
hoạt theo tín hiệu thị trường thì Ngân hàng Trung ương mới
có thể hồn thành các chỉ tiêu nhiệm vụ.

- Nhận tiền gửi của Kho bạc Nhà nước cho ngân sách nhà
nước vay khi ngân sách bị thiếu hụt tạm thời hoặc bội chi,
quản lý dự trữ ngoại hối quốc gia.

- Duy trì sự an tồn của hệ thống thanh tốn: Ngân hàng

Trung ương các nước đều được giao nhiệm vụ xây dựng hệ
thống thanh tốn và đảm bảo an tồn của hệ thống này. Khi
nền kinh tế càng phát triển cùng với sự tiến bộ của công nghệ
tin học và công nghệ ngân hàng, thì an tồn trong thanh tốn
tồn hệ thống là yêu cầu bức xúc đặt ra đối với Ngân hàng
Trung ương mỗi quốc gia.

-Thay mặt chính phủ ký kết các hiệp định tiền tệ, tín dụng,
thanh tốn với nước ngồi và tổ chức tài chính - tín dụng
quốc tế.
- Đại diện cho Chính phủ tham gia vào một số tổ chức tài
chính - tín dụng quốc tế với cương vị là thành viên của các
tổ chức này.
1.1.5. Nhiệm vụ của Ngân hàng Trung ương.
- Phát hành đồng tiền pháp định: Việc phát hành tiền mặt
vào lưu thông (giấy bạc ngân hàng và tiền kim loại) do Ngân
hàng Trung ương độc quyền. Đồng thời Ngân hàng Trung
ương tham gia và kiểm sốt q trình tạo ra tiền chuyển
khoản (khối lượng tiền này chiếm tỷ trọng lớn). Đây là nhiệm
vụ quan trọng của Ngân hàng Trung ương mỗi quốc gia.
- Ổn định giá trị đồng tiền quốc gia: Trong các giai đoạn
của quá trình phát triển nền kinh tế, Ngân hàng Trung ương
được giao nhiệm vụ duy trì và ổn định giá trị đồng tiền.
- Xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ: Chính sách
tiền tệ là chính sách của một quốc gia, nhưng được Chính phủ
hoặc Quốc hội giao cho Ngân hàng Trung ương xây dựng
và điều hành trong từng thời kỳ nhất định. Chính sách tiền
18

- Bảo đảm an toàn trong hoạt động của hệ thống ngân

hàng: Hoạt động ngân hàng có tính nhạy cảm cao với sự biến
động của nền kinh tế. Khi một ngân hàng thương mại bị phá
sản có thể kéo theo dây chuyền đổ vỡ của nhiều ngân hàng
khác. Dó đó, Ngân hàng Trung ương được giao nhiệm vụ bảo
đảm an ninh tài chính và an tồn trong hoạt đơng của tồn hệ
thống ngân hàng.
- Thanh tra, giám sát các ngân hàng thương mại và tổ
chức tín dụng: Ngân hàng Trung ương thực hiện thanh tra,
giám sát ở hai cấp độ khác nhau:
• Ngân hàng Trung ương được giao nhiệm vụ thanh tra,
giám sát các ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng (Ngân
hàng Trung ương Nhật Bản, Ngân hàng Quốc gia Pháp, Ba
Lan, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam…).
• Ngân hàng Trung ương chỉ đảm nhiệm phối hợp với
cơ quan của Chính phủ để thanh tra, giám sát các ngân hàng
thương mại và tổ chức tín dụng (Cục dữ trữ Liên bang Mỹ,
19


Ngân hàng dự trữ Liên bang Đức, Ngân hàng Trung ương
Hàn Quốc…).
1.1.6. Vai trị của Ngân hàng Trung ương.
Thơng qua các hoạt động trong nền kinh tế thị trường,
Ngân hàng Trung ương có vai trị hết sức quan trọng.
1.1.6.1. Điều tiết khối lượng tiền trong lưu thụng để thúc
đẩy tăng trưởng kinh tế.
Mức cung tiền có tác động mạnh mẽ đến tăng trưởng hoặc
kìm hãm sự phát triển kinh tế. Do đó, điều tiết khối lượng
tiền trong lưu thơng cho phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế
trong từng thời kỳ là nhiệm vụ quan trọng bậc nhất đối với

Ngân hàng Trung ương.
Trong nền kinh tế thị trường, sự biến động kinh tế theo
thời gian, với mức thăng trầm theo chu kỳ. Từ đó, nhu cầu về
tiền cũng biến động tương ứng. Cần phải điều tiết khối lượng
tiền trong lưu thông cho phù hợp với sự diễn biến trên của
nền kinh tế, để góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng và kiềm chế
lạm phát.
Ngân hàng Trung ương thực hiện vai trị điều tiết khối
lượng tiền trong lưu thơng thơng qua các cơng cụ của chính
sách tiền tệ, như lãi suất, hạn mức tín dụng, tỷ lệ dự trữ bắt
buộc, nghiệp vụ thị trường mở…
Sự điều tiết khối lượng tiền trong lưu thông để phục vụ
cho sự ổn định và phát triển kinh tế chỉ có hiệu quả trong điều
kiện có sự phối hợp đồng bộ với q trình sử dụng linh hoạt
các cơng cụ kinh tế - tài chính khác.
20

1.1.6.2. Thiết lập và điều chỉnh cơ cấu kinh tế hợp lý.
Vai trò này được thể hiện trên các mặt:
- Ngân hàng Trung ương tham gia vào việc xây dựng
chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, nhằm thiết lập một cơ
cấu kinh tế hợp lý nhất và có hiệu quả cao.
- Với việc xây dựng chính sách, cơ chế tín dụng và tài trợ
vốn cho nền kinh tế thông qua hệ thống ngân hàng thương
mại và ngân sách nhà nước để thực hịên có hiệu quả cơ cấu
kinh tế đã thiết lập.
- Trong điều kiện phát triển của nền kinh tế thị trường,
Ngân hàng Trung ương góp phần điều chỉnh kịp thời cơ cấu
kinh tế cho phù hợp với thực tiễn trong nước và hội nhập
kinh tế.

1.1.6.3. Ổn định sức mua của đồng tiền quốc gia.
Trong nền kinh tế thị trường, ổn định sức mua đồng tiền
là yếu tố quan trọng góp phần ổn định và tăng trưởng kinh tế.
Ngân hàng Trung ương thông qua các hoạt động của mình
để khống chế tỷ lạm phát hàng năm, tạo ra sự cân đối giữa
tổng cung và tổng cầu về tiền trong nền kinh tế. Từ đó góp
phần ổn định sức mua đối nội của đồng tiền quốc gia.
- Mặt khác, Ngân hàng Trung ương can thiệp vào thị
trường ngoại hối để giữ vững tỷ giá hối đoái hoặc chủ động
điều chỉnh tỷ giá hối đoái theo mục tiêu của sự phát triển kinh
tế - xã hội, góp phần ổn định sức mua đối ngoại của đồng tiền
quốc gia. Nhờ đó, vừa đẩy mạnh xuất khẩu, vừa tăng cường
nhập khẩu phục vụ cho mục tiêu kinh tế đã được hoạch định.
21


Ổn định sức mua đồng tiền quốc gia khơng có nghĩa là cố
định nó. Sức mua đối nội cũng như đối ngoại của đồng tiền
có thể biến động trong một thời kỳ nào đó. Song sự biến động
ấy cần được kiểm sốt và duy trì ở mức độ hợp lý. Sự biến
động ấy phải được sử dụng để điều chỉnh có lợi cho nền kinh
tế quốc dân.
1.1.6.4. Điều chỉnh hoạt động đối với toàn bộ hệ thống
ngân hàng.
Thực hiện chức năng ngân hàng của các ngân hàng, Ngân
hàng Trung ương chỉ huy toàn bộ hệ thống ngân hàng. Trong
cơ chế thị trường, vai trò này được phát huy chỉ khi Ngân
hàng Trung ương thực sự là sản phẩm tất yếu của quá trình
phát triển hệ thống ngân hàng. Đồng thời, việc chỉ huy hệ
thống ngân hàng là một trong những giải pháp hữu hiệu để

sử dụng các công cụ tiền tệ, tín dụng và thanh tốn phục vụ
cho các hoạt động kinh tế xã hội diễn ra liên tục và sôi động
trên khắp đất nước.
Việc điều chỉnh hoạt động của hệ thống ngân hàng được
thực hiện bằng các định hướng có căn cứ khoa học, sự nắm
bắt các tín hiệu thị trường nhanh nhạy, sự phân tích sắc bén
diến biến trong các lĩnh vực hoạt động ngân hàng, trên các
loại thị trường (tiền tệ, vốn, hối đoái…) và đưa ra những giải
pháp điều chỉnh hữu hiệu.
Sự chỉ huy của Ngân hàng Trung ương đối với toàn bộ
hệ thống ngân hàng chỉ có thể thực hiện có hiệu qủa trên cơ
sở dựa vào hành lang pháp lý nghiêm ngặt, đồng thời phải
22

có được một đội ngũ cán bộ điều hành và cán bộ nghiệp vụ
thành thạo về chun mơn.
1.2. CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA NGÂN HÀNG
TRUNG ƯƠNG.
1.2.1. Định nghĩa:
Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương là một bộ
phận quan trọng trong hệ thống các chính sách kinh tế - tài
chính vĩ mơ của Nhà nước.
Từ trước đến nay đã có nhiều quan niệm khác nhau về
chính sách tiền tệ:
Trong cuốn sách “Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài
chính”, F.S. Miskin đã đưa ra quan niệm chính sách tiền tệ
theo nghĩa rộng: “Chính sách tiền tệ là một trong các chính
sách vĩ mơ, trong đó Ngân hàng Trung ương thơng qua các
cơng cụ của mình thực hiện việc kiểm soát và điều tiết khối
lượng tiền cung ứng nhằm tác động tới các mục tiêu cơ bản

của nền kinh tế trên cơ sở đó đạt được những mục tiêu cuối
cùng của mình là cơng ăn viêc làm, tăng trưởng kinh tế, ổn
định giá cả, ổn định lãi suất, ổn định thị trường tài chính và
ổn định tỷ giá hối đối”.
Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đưa ra quan niệm
chính sách tiền tệ theo phương diện quản lý nhà nước: “Chính
sách tiền tệ là một bộ phận của chính sách kinh tế-tài chính
của Nhà nước nhằm ổn định giá trị đồng tiền, kiểm sốt lạm
phát, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo an
ninh quốc phòng, nâng cao đời sống nhân dân”.
23


Theo quan điểm của giáo trình này, có thể hiểu Chính
sách tiền tệ là một trong các chính sách kinh tế vĩ mô, mà
Ngân hàng Trung ương thông qua các cơng cụ của mình thực
hiện việc kiểm sốt và điều tiết khối lượng tiền cung ứng
nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước
trong một thời kỳ nhất định.
Trong nền kinh tế thị trường, chính sách tiền tệ được sử
dụng như một công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước đối với
hoạt động của nền kinh tế. Nó được hoạch định trên cơ sở
mục tiêu kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia trong từng giai
đoạn phát triển. Dựa trên cơ chế thị trường và các quy luật
vận động của nó, chính sách tiền tệ được hoạch định đảm bảo
tính linh hoạt, mềm dẻo và được điều hành chủ yếu bằng hệ
thống các cơng cụ gián tiếp. Chính sách tiền tệ rất nhạy cảm
và có vị trí chủ đạo trong hệ thống chính sách kinh tế vi mơ.
Chính sách tiền tệ có thể được điều hành theo một trong
hai hướng sau:

- Chính sách tiền tệ mở rộng là việc cung ứng thêm tiền
cho nền kinh tế, nhằm khuyến khích đầu tư, mở rộng sản
xuất, tạo cơng ăn việc làm.
- Chính sách tiền tệ thắt chặt là việc giảm cung ứng tiền
cho nền kinh tế, nhằm hạn chế đầu tư, kìm hãm sự phát triển
q nóng của nền kinh tế. chính sách tiền tệ theo hướng này
nhằm đạt mục tiêu kiềm chế lạm phát.
Nền kinh tế thị trường thường xuyên biến động, do vậy có
lúc thừa và có lúc thiếu tiền. Do đó, chính sách tiền tệ được
24

vận hành theo xu hướng nào là tuỳ thuộc vào thực trạng kinh
tế và nhu cầu tiền trong từng thời kỳ.
1.2.2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ.
Chính sách tiền tệ do Ngân hàng Trung ương thực thi
nhằm đạt tới một hệ thống các mục tiêu:
1.2.2.1. Mục tiêu cao nhất.
Các mục tiêu của chính sách tiền tệ cơ bản là thống nhất.
Sự điều chỉnh lượng tiền cung ứng nhằm mục tiêu ổn định
tiền tệ, trên cơ sở đó góp phần tăng trưởng kinh tế và tạo
nhiều việc làm. Đây là mục tiêu cao nhất.
- Vấn đề ổn định tiền tệ.
Ổn định tiền tệ là ổn định sức mua đối nội và sức mua đối
ngọai của đồng tiền quốc gia.
• Ổn định sức mua đối nội là ổn định sức mua của tiền
đối với hàng hoá và dịch vụ trong nước (ổn định giá cả). Nền
kinh tế có lạm phát hoặc thiểu phát thì sức mua đồng tiền
khơng ổn định. Do đó, kiểm sốt lạm phát và duy trì lạm phát
thấp là thể hiện cụ thể của mục tiêu này. Khi có mức lạm phát
thấp sẽ là nhân tố cần thiết thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế.

• Ổn định sức mua đối ngoại là ổn định tỷ giá hối đoái.
Khi tỷ giá hối đoái biến động quá mức sẽ ảnh hưởng xấu
đến hoạt động xuất nhập khẩu, các hoạt động đối ngoại khác
làm giảm thấp uy tín quốc gia và sự ổn định kinh tế trong
nước. Do đó, ổn định tỷ giá hối đối được coi là mục tiêu
quan trọng.
25


- Tăng trưởng kinh tế.
Tăng trưởng kinh tế được đo bằng tỷ lệ tăng trưởng GDP
thực tế, hoặc là tỷ lệ tăng trưởng GDP danh nghĩa sau khi trừ
đi tỷ lệ lạm phát cùng kỳ.
Một nền kinh tế phát triển bền vững với tốc độ tăng trưởng
ổn định là mục tiêu của mọi chính sách kinh tế vĩ mơ. Khi
đạt được mục tiêu này sẽ tạo ra nhiều lợi thế cho nền kinh tế:
tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, nâng cao thu nhập
cho người lao động, nâng cao vị thế quốc gia trên trường
quốc tế v.v.
Thực hiện mục tiêu này, Ngân hàng Trung ương cung ứng
thêm tiền vào lưu thơng, trong khi cầu tiền chưa có gì biến
động, làm cho lãi suất thị trường giảm. Lãi suất thấp sẽ kích
thích các nhà đầu tư, các doanh nghiệp mở rộng sản xuất.
Thêm vào đó chi phí cơ hội của việc giữ tiền giảm sẽ khuyến
khích dân chúng tiêu dùng, dẫn tới tổng cầu tăng, sãn lượng
của nền kinh tế sẽ tăng.
- Cơng ăn việc làm.
Nền kinh tế có một tỷ lệ thất nghiệp thấp sẽ có tác
động tốt, nó tạo ra một thị trường lao động sẵn sàng cung
ứng cho các dự án đầu tư và mở rộng sản xuất. Thông

thường mức cung tiền tăng dẫn tới việc gia tăng đầu tư.
Đầu tư tăng lên nghĩa là các ngành kinh tế được phát triển
và mở rộng sản xuất, cần bổ sung thêm lao động, tức là
công ăn việc làm tăng.
Giữa ổn định tiền tệ, tăng trưởng kinh tế và cơng ăn việc
làm có mối quan hệ mật thiết với nhau. Ngân hàng Trung
26

ương không thể cùng một lúc đạt được cả ba mục tiêu. Chẳng
hạn, kiềm chế lạm phát có thể dẫn đến tăng trưởng kinh tế
thấp, thất nghiệp gia tăng. Ngược lại, thúc đẩy phát triển kinh
tế, tạo thêm cơng ăn việc làm có thể dẫn tới lạm phát. Do
vậy, đưa mục tiêu nào lên hàng đầu là tuỳ theo điều kiện nền
kinh tế của đất nước trong từng thời kỳ. Đa số các nước coi
ổn định tiền tệ là mục tiêu chủ yếu và dài hạn của chính sách
tiền tệ.
1.2.2.2. Mục tiêu trung gian.
Là mục tiêu được Ngân hàng Trung ương lựa chọn để đạt
tới mục tiêu cao nhất của chính sách tiền tệ.
Ngân hàng Trung ương các nước thường dựa vào ba tiêu
chuẩn để chọn mục tiêu trung gian: (1) phải đo lường được,
(2) phải kiểm sốt được, (3) phải có khả năng tác động trực
tiếp tới mục tiêu cao nhất.
Các chỉ tiêu được chọn thường là khối lượng tiền cung
ứng Ms (M1, M2, M3) hoặc lãi suất thị trường (ngắn hạn
hoặc dài hạn). Ngân hàng Trung ương chỉ chọn một trong hai
chỉ tiêu trên làm mục tiêu trung gian, bởi lẽ nếu chọn khối
lượng tiền cung ứng thì phải chịu sự biến động của lãi suất
và ngược lại.
Cả hai chỉ tiêu: khối lượng tiền cung ứng và lãi suất thị

trường đều đáp ứng đầy đủ cả ba tiêu chuẩn trên, vì vậy nó
đều có thể được chọn làm mục tiêu trung gian của chính sách
tiền tệ. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành chính sách tiền tệ ở nhiều
nước, thường thiên về lựa chọn khối lượng tiền cung ứng làm
mục tiêu trung gian hơn là lựa chọn lãi suất thị trường.
27


1.2.2.3. Mục tiêu hoạt động.
Đó là các chỉ tiêu có phản ứng tức thời với sự điều chỉnh
của công cụ chính sách tiền tệ.
Tiêu chuẩn để chọn mục tiêu hoạt động như tiêu chuẩn để
chọn mục tiêu trung gian. Các chỉ tiêu được chọn làm mục
tiêu hoạt động là dự trữ của ngân hàng thương mại và lãi
suất thị trường liên ngân hàng.
Chỉ tiêu dự trữ của ngân hàng thương mại được chọn trong
trường hợp hệ thống tài chính chưa phát triển hoặc các điều
kiện kinh tế ít nhạy cảm với tác động của lãi suất. Chỉ tiêu lãi
suất thị trường liên Ngân hàng được chọn trong trường hợp
hệ thống tài chính tương đối phát triển, các mức lãi suất thị
trường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Các loại mục tiêu của chính sách tiền tệ có mối liên quan
chặt chẽ với nhau. Mục tiêu cao nhất được coi là mục tiêu cơ
bản nhất, là đích cuối cùng của chính sách tiền tệ.
1.2.3. Nội dung cơ bản của chính sách tiền tệ.
Trong nền kinh tế thị trường, chính sách tiền tệ gồm ba
chính sách cơ bản. Đó là chính sách tín dụng, chính sách
ngoại hối và chính sách đối với ngân sách nhà nước.
1.2.3.1. Chính sách tín dụng.
Nội dung của chính sách này là cung ứng vốn tín dụng

cho nền kinh tế quốc dân, thông qua các nghiệp vụ tín dụng
ngân hàng. Dựa vào các quỹ cho vay được tạo lập từ các
nguồn tiền của xã hội và với chính sách tín dụng đã xác định,
vốn tín dụng vận động hợp lý tới nơi cần.
28

Chính sách tín dụng bao gồm hai nội dung cụ thể:
- Chính sách lãi suất, căn cứ vào trình độ phát triển và cơ
chế quản lý nền kinh tế, Ngân hàng Trung ương sẽ xây dựng
và ban hành chính sách lãi suất thích hợp, để thi hành thống
nhất trong hệ thống ngân hang. Đó có thể là lãi suất sàn, lãi
suất trần, lãi suất cơ bản, lãi suất thoả thuận…
- Chính sách và quy chế tín dụng, tuỳ thuộc vào khả
năng nguồn vốn, nhu cầu vốn của nền kinh tế, Ngân hàng
Trung ương xây dựng chính sách và quy chế tín dụng để
huy động nguồn vốn trong xã hội và mở rộng cho vay ở
mức cao nhất.
1.2.3.2. Chính sách ngoại hối.
Chính sách ngoại hối nhằm đảm bảo việc sử dụng có hiệu
quả các loại ngoại hối (vàng, ngoại tệ và các phương tiện có
giá trị thanh tốn đối ngoại) phục vụ có hiệu quả cho sự phát
triển kinh tế - xã hội.
Chính sách ngoại hối bao gồm các nội dung:
- Chính sách tỷ giá hối đoái. Ngân hàng Trung ương lựa
chọn một chế độ tỷ giá và quyết định điều chỉnh tỷ giá hối
đoái khi cần thiết. Bởi lẽ, tỷ giá hối đối có ảnh hưởng trực
tiếp đến hoạt động xuất nhập khẩu, đến việc làm cho người
lao động.
- Chính sách quản lý ngoại hối: Chính sách này hướng
vào việc ngăn chặn dự trữ ngoại hối không hợp lý trong các

pháp nhân và thể nhân, quản lý việc mua bán ngoại tệ, thu hút
các nguồn ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng.
29


- Chính sách dự trữ ngoại hối: Dự tữ một lượng ngoại
hối để phục vụ cho nhu cầu thanh toán quốc tế và điều chỉnh
khối lượng tiền trong nước là cần thiết cho mỗi quốc gia. Bởi
vậy, Ngân hàng Trung ương cần có chính sách mua bán ngoại
tệ và vàng để tăng quỹ dự trữ ngoại hối theo kế hoạch Nhà
nước đề ra hoặc điều chỉnh tỷ giá hối đoái khi cần thiết.
1.2.3.3. Chính sách đối với ngân sách nhà nước.
Chính sách này nhằm đảm bảo cung cấp phương tiện
thanh tốn cho Chính phủ trong trường hợp ngân sách nhà
nước bị thiếu hụt. Bằng chính sách cho vay, khi ngân sách
nhà nước bội chi, Ngân hàng Trung ương thực hiện cho vay
để Chính phủ giảm bớt khó khăn. Tuy nhiên, khi cho vay sẽ
làm tăng khối lượng tiền tệ, gây áp lực lạm phát tiềm tàng.
Nhưng trong trường hợp cần thiết Ngân hàng Trung ương
phải đảm bảo phương tiện thanh tốn cho Chính phủ.
1.2.4. Cơng cụ của chính sách tiền tệ
Cơng cụ của chính sách tiền tệ là hệ thống các biện pháp
nhằm tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới mức cung cầu tiền,
để đạt được các mục tiêu đề ra. Tuỳ thuộc vào cơ chế tác
động của các cơng cụ mà nó được chia ra thành cơng cụ trực
tiếp và cơng cụ gián tiếp.
1.2.4.1. Cơng cụ trực tiếp.
Đó là những cơng cụ mà Ngân hàng Trung ương có thể sử
dụng để tác động trực tiếp vào mục tiêu trung gian, qua đó
đạt được mục tiêu cao nhất của chính sách tiền tệ.

Cơng cụ trực tiếp thường được sử dụng trong nền kinh
30

tế kế hoạch hoá tập trung và giai đoạn đầu chuyển sang cơ
chế thị trường. Khi đó thị trường tiền tệ chưa phát triển hoặc
có mức lạm phát cao. Điển hình cho loại cơng cụ này là lãi
suất tiền gửi và lãi suất cho vay, hạn mức tín dụng, tớn phiếu
Ngân hàng Trung ương.
- Lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay.
Tuỳ theo mức độ phát triển của cơ chế quản lý tín dụng,
Ngân hàng Trung ương có thể sử dụng cơng cụ này trên hai
phương diện sau:
• Ấn định mức lãi suất tiền gửi và lãi suất cho vay.
Nếu lãi suất tiền gửi quy định cao, sẽ thu hút được nhiều
tiền gửi, làm gia tăng tiền vốn cho vay, giảm tỷ lệ lạm phát.
Nếu lãi suất tiền gửi thấp, sẽ làm giảm tiền gửi, giảm khả
năng mở rộng tín dụng.
Nếu lãi suất cho vay quy định thấp, các doanh nghiệp có
cơ hội vay được nhiều vốn cho sản xuất kinh doanh. Nếu lãi
suất cho vay cao, nó sẽ kìm hãm bớt sự phát triển “q nóng”
của một số ngành.
Nhược điểm của biện pháp này là làm cho các ngân hàng
thương mại mất đi tính linh hoạt và quyền tự chủ kinh doanh,
nó dễ dẫn đến tình trạng ứ đọng vốn ở Ngân hàng nhưng lại
thiếu vốn đầu tư hoặc khuyến khích dân cư dùng tiền vào dự
trữ ngoại tệ, bất động sản trong khi ngân hàng bị hụt hẫng
về tiền mặt cũng như nguồn vốn cho vay. Hơn nữa, khi ngân
hàng cho vay với mức lãi suất thấp là thể hiện cơ chế “xin
cho” làm cho vốn vay sử dụng kém hiệu quả.
31

•Ấn định khung lãi suất tiền gửi và cho vay.
Ngân hàng Trung ương có thể quy định khung lãi suất
dưới các hình thức: Lãi suất sàn và lãi suất trần, lãi suất trần
và mức chênh lệch giữa lãi suất cho vay bình quân và lãi suất
tiền gửi bình quân, lãi suất trần, lãi suất cơ bản… Và bắt buộc
các ngân hàng thương mại phải xây dựng biểu lãi suất kinh
doanh nằm trong khung lãi suất.
Biện pháp này có ưu điểm là các ngân hàng thương mại
được phép xây dựng các mức lãi suất linh hoạt hơn và bước
đầu có quyền tự chủ quy định mức lãi suất kinh doanh. Đồng
thời giúp cho các ngân hàng lựa chọn dự án kinh tế tối ưu
để cho vay, loại bỏ được những dự án kinh tế kém hiệu quả.
Nhìn chung việc ấn định khung lãi suất tiền gửi và cho vay
ngày càng ít được áp dụng ở các nước theo cơ chế thị trường.
Bởi vì, trong cơ chế thị trường, lãi suất rất nhạy cảm vốn đầu
tư, nó phải được vận động theo quan hệ cung cầu vốn trên
thị trường.
- Hạn mức tín dụng.
Hạn mức tín dụng là mức dư nợ tối đa Ngân hàng Trung
ương cho phép các ngân hàng thương mại cấp cho nền kinh
tế. Hạn mức này được quy định cho từng ngân hàng, căn cứ
vào đặc điểm kinh doanh, nhu cầu tài trợ cho các đối tượng
chính sách và nằm trong tổng dư nợ tín dụng của tồn bộ nền
kinh tế trong một thời gian nhất định. Ngân hàng thương mại
chỉ được cấp tín dụng cho nền kinh tế tối đa bằng hạn mức
tín dụng.
32

Hạn mức tín dụng là cơng cụ can thiệp trực tiếp mang tính
hành chính của Ngân hàng Trung ương để khống chế mức
tăng khối lượng tín dụng cung ứng cho nền kinh tế, nhằm
đảm bảo mức tăng trưởng khối lượng tiền cung ứng theo mục
tiêu đã đề ra.
Công cụ này kém hiệu quả điều tiết, thiếu linh hoạt,
khơng thể thay đổi thường xun vì sẽ ảnh hưởng trực
tiếp tới quá trình kinh doanh của các ngân hàng thương
mại. Việc xác định hạn mức tín dụng cho các ngân hàng
thương mại rất khó, nhiều khi thiếu chính xác. Khi nó lớn
hơn nhu cầu tín dụng thì cơng cụ này khơng có ý nghĩa.
Ngược lại, nếu hạn mức tín dụng q nhỏ, nó có thể làm
tăng lãi suất tín dụng, thúc đẩy “thị trường vốn ngầm” ra
đời và phát triển.
- Tín phiếu Ngân hàng Trung ương
Tín phiếu Ngân hàng Trung ương là giấy nhận nợ do
Ngân hàng Trung ương phát hành để bán cho các ngân hàng
thương mại và tổ chức tín dụng (nghĩa vụ phải mua theo từng
đợt phát hành). Ngân hàng Trung ương thường phát hành tín
phiếu trong trường hợp nền kinh tế có lạm phát vừa phải (từ
10%-30%/ năm), khi đã sử dụng một số biện pháp nhưng
tỷ lệ lạm phát vẫn không giảm hoăc giảm chậm. Ngân hàng
Trung ương phát hành một hoặc nhiều đợt tín phiếu trong
một thời gian nhất định. Khối lượng phát hành nhiều hay
ít, thời gian ngắn hay dài (3 tháng, 6 tháng, 9 tháng hay 12
tháng) là tùy thuộc vào mức độ lạm phát, kiểm soát lạm phát
33


từ các biện khác mà Ngân hàng Trung ương đã và đang áp

dụng. Đây là một công cụ được Ngân hàng Trung ương các
nước sử dụng nhất thời, không phải sử dụng thường xuyên để
chống lạm phát như một số biện pháp khác.
1.2.4.2. Cơng cụ gián tiếp.
Đó là những cơng cụ Ngân hàng Trung ương có thể sử
dụng để tác động trước hết vào mục tiêu hoạt động, nhờ sự
lan truyền của cơ chế thị trường ảnh hưởng tới mục tiêu trung
gian, từ đó đạt được mục tiêu cao nhất của chính sách tiền
tệ. Các cơng cụ gián tiếp thường được sử dụng ở những nền
kinh tế thị trưòng phát triển và có mối liên hệ chặt chẽ giữa
các mức lãi suất thị trường.
- Lãi suất tái chiết khấu.
Lãi suất tái chiết khấu là lãi suất cho vay ngắn hạn của
Ngân hàng Trung ương đối với các ngân hàng thương mại và
tổ chức tín dụng dưới hình thức tái chiết khấu các chứng từ
có giá chưa đến thời hạn thanh toán.
Ngân hàng Trung ương ấn định lãi suất tái chiết khấu cho
từng thời kỳ, căn cứ vào mục tiêu chính sách tiền tệ. Lãi suất
này được sử dụng để kiểm soát sự biến động lãi suất trên thị
trường và điều tiết lượng tiền cung ứng.
* Cơ chế sử dụng:
Với việc ấn định lãi suất tái chiết khấu, Ngân hàng
Trung ương có thể tác động đến khả năng vay của ngân
34

hàng thương mại và do đó làm cho cung cầu tiền tệ tăng lên
hay giảm xuống.
+ Khi lãi suất tái chiết khấu tăng lên, các Ngân hàng
thương mại sẽ bất lợi trong việc vay vốn của Ngân hàng
Trung ương. Trong điều kiện đó, các Ngân hàng thương mại

khơng có khả năng mở rộng tín dụng. Nghĩa là nhu cầu vay
vốn của các Ngân hàng thương mại giảm, lượng tiền cung
ứng giảm.
+ Ngược lại, khi lãi suất tái chiết khấu giảm, các ngân
hàng thương mại có khả năng mở rộng cho vay đối với khách
hàng, do được lợi trong việc vay vốn của Ngân hàng Trung
ương. Như vậy lượng tiền cung ứng tăng lên.
Sự thay đổi lãi suất tái chiết khấu được coi như dấu
hiệu của định hướng chính sách tiền tệ của Ngân hàng
Trung ương. Khi có chiều hướng biến động lãi suất tái
chiết khấu tăng lên là dấu hiệu của chính sách tiền tệ
thắt chặt hoặc giảm xuống là dấu hiệu của chính sách
tiền tệ mở rộng. Tuy nhiêu hiệu ứng thơng báo chỉ có
hiệu quả khi lãi suất tái chiết khấu phù hợp với mức
lãi suất thị trường.
Công cụ lãi suất tái chiết khấu có khả năng điều tiết một
cách linh hoạt các mục tiêu trung gian. Tuy nhiên mức độ
phát huy hiệu quả của công cụ này căn cứ vào mức độ phụ
thuộc về vốn của ngân hàng thương mại vào Ngân hàng
Trung ương, vì thế nó là công cụ kém chủ động. Để khắc
35


phục nhược điểm này người ta thường sử dụng kết hợp với
công cụ tỷ lệ dự trữ bắt buộc.
- Tỷ lệ dự trữ bắt buộc.
Theo luật định, khi các ngân hàng thương mại huy động
được vốn tiền gửi trong xã hội, phải trích ra một phần của số
tiền gửi này để gửi vào tài khoản dự trữ bắt buộc tại Ngân
hàng Trung ương và để tại quỹ của mình. Số tiền gửi được

trích là theo tỷ lệ dự trữ bắt buộc quy định của Ngân hàng
Trung ương.
Tỷ lệ dự trữ bắt buộc là tỷ lệ phần trăm giữa số tiền dự trữ
bắt buộc và tổng số dư tiền gửi phải tính dự trữ bắt buộc các
ngân hàng thương mại thu hút được trong một khoảng thời
gian nhất định.
Tuỳ theo điều kiện của từng nước, trong từng thời kỳ, có
nhiều quy định về việc xác định tỷ lệ dự trữ bắt buộc khác
nhau. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc có thể quy định chung cho tất cả
các ngân hàng thương mại hoặc có thể quy định riêng cho
từng ngân hàng. Tỷ lệ dự trử bắt buộc có thể được quy định
chung cho tồn bộ các loại tiền gửi hoặc có thể quy định đối
với từng loại tiền gửi (tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi ngắn
hạn dưới một năm, tiền gửi có kỳ hạn dưới hai năm…)
Việc quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc tạo điều kiện để Ngân
hàng Trung ương kiểm sốt q trình tạo tiền của hệ thống
ngân hàng thương mại và quan trọng hơn là Ngân hàng Trung
ương sử dụng để tác động đến mức cung tiền tệ.
36

* Cơ chế sử dụng:
Việc thay đổi tỷ lệ dự trữ bắt buộc, làm thay đổi mức dự
trữ bắt buộc, từ đó ảnh hưởng đến lượng tiền cung ứng trên
các phương diện sau:
+ Khi Ngân hàng Trung ương quyết định tăng hoặc giảm
tỷ lệ dự trữ bắt buộc, làm giảm hoặc tăng khả năng cho vay
của các ngân hàng thương mại đối với nền kinh tế. Từ đó,
làm giảm hoặc tăng mức cung ứng tiền tệ.
+ Tỷ lệ dự trữ bắt buộc là một thành phần trong mẫu số
của công thức tạo tiền. Vì thế sự tăng lên hoặc giảm xuống

của tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ làm giảm hoặc tăng hệ số mở rộng
tiền gửi và do đó khả năng mở rộng tiền gửi của hệ thống
ngân hàng sẽ giảm hoặc tăng lên.
- Nghiệp vụ thị trường mở.
Nghiệp vụ thị trường mở là nghiệp vụ mua bán các chứng
từ có giá của Ngân hàng Trung ương trên thị trường tiền tệ.
Trong nền kinh tế thị trường, nghiệp vụ thị trường mở là
một công cụ quan trọng trong việc thực hiện chính sách tiền
tệ của Ngân hàng Trung ương. Thông qua việc sử dụng công
cụ này sẽ điều tiết mức dự trữ của các Ngân hàng thương mại
và điều tiết mức cung tiền tệ.
* Cơ chế sử dụng.
Công cụ này được sử dụng theo cơ chế là mua hoặc bán
các chứng từ có gía của Ngân hàng Trung ương với các thành
viên tham gia thị trường mở.
37


+ Khi muốn gia tăng khối lượng tiền trong lưu thơng, mở
rộng tín dụng cho nền kinh tế, Ngân hàng Trung ương thực
hiện mua các chứng từ có giá trên thị trường.

1.3.1. Sự ra đời và phát triển của Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam

Khi nền kinh tế nước ta chuyển sang cơ chế thị trường, thi
hành Nghị định số 53/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng ngày
26/3/1988, hệ thống ngân hàng một cấp được chuyển sang hệ
thống ngân hàng hai cấp. Ngân hàng Nhà nước và các ngân
hàng chuyên doanh. Ngân hàng Nhà nước hoạt động với các

chức năng là ngân hàng phát hành tiền, là cơ quan quản lý
nhà nước về tiền tệ, tín dụng và là cơ quan quản lý dự trữ
ngoại hối của Nhà nước. Với các chức năng đó, Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam trở thành Ngân hàng Trung ương với
đúng nghĩa của nó.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam được thành lập vào năm
1951, tiền thân là Ngân hàng Quốc gia Việt Nam. Trải qua
37 năm (1951 - 1988) hoạt động theo mơ hình ngân hàng
một cấp, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam vừa đảm nhận chức
năng của Ngân hàng Trung ương là phát hành tiền, quản lý
nhà nước về các hoạt động tiền tệ - ngân hàng, vừa thực hiện
chức năng của ngân hàng trung gian. Nó được tổ chức thống
nhất từ trung ương xuống địa phương (chi nhánh Ngân hàng
Nhà nước tỉnh, thành phố và quận, huyện). Mơ hình tổ chức
và hoạt động của Ngân hàng Nhà nước trong giai đoạn này là
phù hợp với cơ chế kế hoạch hóa tập trung. Tuy nhiên nó đã
bị hạn chế là khơng làm trịn cả chức năng quản lý nhà nước
và chức năng kinh doanh tiền tệ. Kết quả là nền kinh tế rơi
vào tình trạng vừa thiếu tiền mặt, vừa lạm phát. Hoạt động
mang tính bao cấp của Ngân hàng Nhà nước đã dẫn đến sự
phân bổ và sử dụng vốn kộm hiệu quả.

Với việc đổi mới toàn diện hoạt động của hệ thống ngân
hàng, Nhà nước ban hành hai Pháp lệnh Ngân hàng 1990
(pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước, Pháp lệnh Ngân hàng
Hợp tác xã tín dụng và Cơng ty Tài chính, ngày 23/5/1990),
Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật các Tổ chức tín dụng
1997 (12/12/1997), Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật các
Tổ chức tín dụng 2010 (16/6/2010). Từ đó, Ngân hàng

Nhà nước Việt Nam mới thực sự là Ngân hàng Trung ương
của Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam được tổ
chức theo mơ hình Ngân hàng Trung ương trong nền kinh
tế thị trường và trực thuộc Chính phủ. Khái niệm Ngân
hàng Trung ương lần đầu tiên được đề cập trong Pháp lệnh
Ngân hàng Nhà nước và được hoàn thiện hơn trong quy
định của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: “Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam là cơ quan của Chính phủ và là Ngân
hàng Trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt

+ Ngược lại, khi muốn giảm mức cung tiền, thu hẹp tín
dụng, Ngân hàng Trung ương bán các chứng từ có giá đang
nắm giữ.
1.3. NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

38

39


Nam, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và
hoạt động ngân hàng, là ngân hàng phát hành tiền, ngân
hàng của các tổ chức tín dụng và ngân hàng được làm dịch
vụ tiền tệ cho Chính phủ”.

Sơ đồ 1.1: Tổ chức bộ mỏy của NHNN Việt Nam

Quyền lực điều hành Ngân hàng Nhà nước tập trung vào
ban lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước gồm Thống đốc và các
Phó Thống đốc. Mơ hình tổ chức theo quy định của Luật

Ngân hàng Nhà nước: “Ngân hàng Nhà nước có trụ sở chính
tại Thủ đơ Hà Nội và tổ chức các chi nhánh ở những khu vực
cần thiết”. Nhưng do yêu cầu cung ứng tiền và quản lý nhà
nước về tiền tệ, tại các địa phương, cho nên hiện nay mỗi
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đều có một chi nhánh
của Ngân hàng Nhà nước. Các chi nhánh này thực hiện chức
năng Ngân hàng Trung ương trên phạm vi tỉnh, thành phố và
chịu sự lãnh đạo của Ngân hàng Nhà nước Trung ương về tổ
chức cũng như hoạt động nghiệp vụ.
1.3.2. Tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
1.3.2.1. Về tổ chức bộ máy.
Ngân hàng Nhà nước được tổ chức thành hệ thống tập
trung, thống nhất gồm bộ máy điều hành và hoạt động nghiệp
vụ tại trụ sở chính, các chi nhánh ở các tỉnh, thành phố trực
thuộc Trung ương, các văn phòng đại diện ở trong nước, ở
nước ngoài và các đơn vị trực thuộc.

40

41


1.3.2.2. Lãnh đạo và điều hành Ngân hàng Nhà nước
- Thống đốc Ngân hàng Nhà nước: là thành viên Chính
phủ, chịu trách nhiệm lãnh đạo và điều hành NHNN.
- Thống đốc có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
• Chỉ đạo, tổ chức thục hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của
nhà nước quy định tại luật Ngân hàng Nhà nước và các quy
định của luật tổ chức Chính phủ.
▪▪ Chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ, trước

Quốc hội và lĩnh vực mình phụ trách.
▪▪ Đại diện pháp nhân Ngân hàng Nhà nước.
1.2.2.3. Chi nhánh, văn phòng đại diện.
Chi nhánh: là đơn vị phụ thuộc của Ngân hàng Nhà
nước, có trụ sở ở 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương, chịu sự lãnh đạo và điều hành tập trung, thống nhất
của Thống đốc.
Chi nhánh được thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn sau
đây theo ủy quyền của Thống đốc:
Kiểm tra, thanh tra hoạt động ngân hàng trên địa bàn được
phân công.
Cấp, thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động ngân hàng
của các tổ chức tín dụng và hoạt động ngân hàng của các tổ
chức khác; quyết định giải thể, chấp nhận chia, tách, hợp
nhất, sát nhập các tổ chức tín dụng trên địa bàn.
Thực hiện nghiệp vụ tái cấp vốn và cho vay thanh toán.
Cung ứng dịch vụ thanh toán, ngân quỹ và các dịch
42

vụ ngân hàng khác cho các tổ chức tín dụng và Kho
bạc Nhà nước.
Thực hiện các ủy quyền khác theo quy định của pháp luật.
Văn phòng đại diện: Là đơn vị phụ thuộc của Ngân hàng
Nhà nước, có nhiệm vụ đại diện theo sự ủy quyền của Thống
đốc. Văn phịng đại diện khơng được tiến hành hoạt động
nghiệp vụ ngân hàng.
Các đơn vi trực thuộc:
- Ngân hàng Nhà nước có các đơn vị sự nghiệp để thực
hiện các nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học, cung ứng
dịch vụ tin học, thông tin và báo chí chuyên ngành ngân hàng.

- Các doanh nghiệp trực thuộc NHNN để cung cấp các
sản phẩm chuyên dùng, phục vụ hoạt động ngân hàng.
1.3.3. Cơ chế hoạt động của Ngân hàng Nhà nước
1.3.3.1. Cơ chế quản lý nhà nước
- Tham gia xây dựng chiến lược và kế hoạch phát triển
kinh tế - xã hội của Nhà nước.
- Xây dựng đề án chính sách tiền tệ quốc gia để Chính
phủ xem xét trình Quốc hội quyết định và tổ chức thực hiện
chính sách này; xây dựng chiến lược phát triển hệ thống ngân
hàng và các tổ chức tín dụng Việt Nam.
- Xây dựng các dự án luật, pháp lệnh và các dự án khác
về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, ban hành các văn bản
quy phạm pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng theo
thẩm quyền.
43


- Cấp, thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động của các
tổ chức tín dụng, trừ trường hợp do Thủ tướng Chính phủ
quyết định; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động ngân hàng của
các tổ chức khác; quyết định giải thể, chấp thuận chia, tách,
hợp nhất, sát nhập các tổ chức tín dụng theo quy định của
pháp luật.

- Thực hiện tái cấp vốn nhằm cung ứng tín dụng ngắn hạn
và phương tiện thanh toán cho nền kinh tế.

- Kiểm tra, thanh tra hoạt động ngân hàng; kiểm sốt tín
dụng; xử lý các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tiền tệ và
hoạt động ngân hàng theo thẩm quyền.

- Tổ chức hệ thống thanh toán qua ngân hàng, làm dịch
vụ thanh toán, quản lý việc cung ứng các phương tiện
thanh toán.

- Điều hành thị trường tiền tệ, thực hiện nghiệp vụ thị
trường mở.
- Kiểm soát dự trữ quốc tế, quản lý dự trữ ngoại hối
Nhà nước.

- Quản lý việc vay, trả nợ nước ngoài của các doanh nghiệp
theo quy định của Chính phủ.

- Làm đại lý và thực hiện các dịch vụ ngân hàng cho Kho
bạc Nhà nước.

- Chủ trì lập và theo dõi kết quả thực hiện cán cân thanh
tốn quốc tế.

- Tổ chức hệ thống thơng tin và làm các dịch vụ thông tin
ngân hàng.

- Quản lý hoạt động ngoại hối và quản lý hoạt động kinh
doanh vàng.
- Ký kết, tham gia điều ước quốc tế về tiền tệ và hoạt động
ngân hàng theo quy định của pháp luật.
- Đại diện cho Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam tại
các tổ chức tiền tệ và ngân hàng quốc tế trong những trường
hợp được Chủ tịch nước, Chính phủ ủy quyền.
- Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ ngân hàng; nghiên

cứu ứng dụng khoa học và công nghệ ngân hàng.
1.3.3.2. Cơ chế hoạt động nghiệp vụ
- Tổ chức in, đúc, bảo quản, vận chuyển tiền; thực hiện
nghiệp vụ phát hành, thu hồi, thay thế và tiêu hủy tiền.
44

45


CÂU HỎI:
1. Định nghĩa về Ngân hàng Trung ương?
2. Ngân hàng Trung ương phát hành tiền qua kênh nào là
chủ yếu?
3. Tại sao Ngân hàng Trung ương là người cho vay cuối
cùng trong nền kinh tế?
4. Ưu điểm và hạn chế của Ngân hàng Trung ương trực
thuộc Chính phủ?
5. Uu điểm và hạn chế của Ngân hàng Trung ương trực
thuộc Quốc hội?
6. Tại sao NHNN Việt Nam được tổ chức theo mơ hình
NHTƯ trực thuộc Chính phủ?
7. Phân biệt chức năng phát hành tiền của Ngân hàng
Trung ương và chức năng tạo tiền của ngân hàng thương mại?
8. Mối quan hệ và tầm quan trọng của các loại mục tiêu
chính sách tiền tệ?
9. Cho biết ưu điểm và hạn chế của công cụ trực tiếp và
công cụ gián tiếp? Điều kiện để chuyển sang sử dụng hồn
tồn cơng cụ gián tiếp?
10. Đánh giá về việc sử dụng các công cụ chính sách
tiền tệ trong giai đoạn hiện nay của Ngân hàng Nhà nước

Việt Nam?

46

Chương 2

PHÁT HÀNH TIỀN CỦA
NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG
Là tổ chức duy nhất phát hành tiền mặt, khối lượng tiền do
NHTW phát hành và đưa vào lưu thông tác động mạnh đến
tổng phương tiện thanh toán trong xã hội, do đó ảnh hưởng
đến tồn bộ nền kinh tế. Vì vậy, để đáp ứng được nhu cầu
thanh tốn của nền kinh tế, NHTW chịu trách nhiệm cung
ứng đủ số lượng tiền mặt cần thiết cho lưu thông. Để thực
hiện được điều đó NHTW phải xác định đúng số lượng tiền
cần phát hành, thời điểm phát hành và phương thức phát hành
tiền ra lưu thơng. Đồng thời, phải kiểm sốt chặt chẽ việc
phát hành và cung ứng tiền để đảm bảo ổn định lưu thông tiền
tệ và phát triển kinh tế.
2.1. NGUYÊN TẮC PHÁT HÀNH TIỀN
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo
Tiền mặt do NHTW phát hành đưa vào lưu thông phải
được đảm bảo bằng giá trị vật chất nhất định, nhờ đó sức mua
của đồng tiền mới được ổn định. Tuỳ theo từng giai đoạn phát
triển của hình thái kinh tế - xã hội, mà tiền phát hành được
đảm bảo bằng các hình thức sau:
47


- Đảm bảo bằng vàng:

Nguyên tắc phát hành tiền có đảm bảo bằng vàng được áp
dụng trong thời kỳ lưu thơng tiền vàng (thời kì bản vị vàng).
Trong thời kỳ này, thay vì đưa vàng vào lưu thơng, các nước
đã cho lưu hành tiền giấy với một khối lượng giá trị tương
đương dự trữ vàng. NHTW cam kết đổi tiền giấy ra vàng bất
kỳ lúc nào. Như vậy, tiền giấy được coi như là giấy nợ của
NHTW dùng để thay thế cho tiền vàng trong lưu thông. Việc
phát hành tiền giấy dựa trên lượng vàng dự trữ đã tạo cho
tiền tệ ổn định. Tuy nhiên, việc phát hành tiền theo nguyên
tắc này sẽ hạn chế lượng tiền phát hành vào lưu thơng do dự
trữ vàng có hạn. Khi sản xuất và trao đổi hàng hoá phát triển,
nhu cầu thanh toán tăng lên, việc phát hành tiền theo nguyên
tắc này sẽ khơng cịn phù hợp. Đầu thập niên 20 và 30 của thế
kỷ XX, các quốc gia đã bãi bỏ chế độ phát hành tiền dựa vào
dự trữ vàng và chuyển sang phát hành tiền pháp định
Mặc dù cơ sở phát hành tiền dựa vào dự trữ vàng khơng
cịn, nhưng cho đến nay các nước vẫn duy trì dự trữ vàng và
ngoại tệ để thực hiện thanh toán, chi trả quốc tế và để can
thiệp thị trường khi cần thiết nhằm thực hiện chính sách tiền
tệ quốc gia.
- Đảm bảo bằng giá trị hàng hoá
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, khối lượng hàng
hóa sản xuất ngày càng gia tăng, địi hỏi phải đưa nhiều tiền
vào lưu thơng để đáp ứng cho nhu cầu trao đổi hàng hóa
và dịch vụ. Nguyên tắc phát hành tiền dựa vào dự trữ kim
48

loại q gần như chấm dứt. Thay vào đó phát hành tiền được
đảm bảo bằng hàng hóa. Theo nguyên tắc này giấy bạc ngân
hàng được phát hành khơng cịn bị cột chặt vào dự trữ vàng

hay bất kì một loại hàng hố cố định nào khác mà hồn tồn
dựa vào nhu cầu của nền kinh tế. NHTW chỉ phát hành phát
hành thêm tiền vào lưu thơng khi có sản phẩm hàng hoá, dịch
vụ tăng thêm trong nền kinh tế. Ngược lại nếu số lượng sản
phẩm hàng hoá, dịch vụ tạo ra ít hơn trước thì NHTW phải
rút bớt tiền về.
Ngày nay, hầu hết NHTW các quốc gia đều thực hiện phát
hành tiền theo nguyên tắc này. Lượng tiền cung ứng bổ sung
cho lưu thơng hàng năm ở VN được chính phủ phê duyệt chủ
yếu căn cứ vào tốc độ tăng tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát
dự kiến, tốc độ chu chuyển tiền tệ, tình trạng của cán cân
thanh tốn quốc tế, tình hình chi tiêu của Chính phủ…
2.1.2. Nguyên tắc cân đối
Xuất phát từ chức năng phương tiện thanh toán của tiền,
để đáp ứng đủ nhu cầu thanh tốn, trao đổi hàng hóa và dịch
vụ, khối lượng tiền mặt phát hành và đưa vào lưu thông phải
cân đối với nhu cầu của nền kinh tế. Nếu tiền phát hành nhiều
hơn nhu cầu sẽ gây mất giá đồng tiền, làm cho lạm phát có
cơ hội gia tăng. Ngược lại, nếu tiền phát hành ít hơn nhu cầu,
sẽ gây hiện tượng thiếu tiền, thiếu phương tiện thanh toán sẽ
làm cho sản xuất và lưu thơng hàng hố bị ngưng trệ, tất cả
những trường hợp này đều không tốt cho nền kinh tế. Cân đối
trong phát hành tiền bao hàm nhiều yếu tố khác nhau:
49