Luận văn quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 6 tuổi ở các trường mầm non tư thục quận hà đông, hà nội

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
NHẬN THỨC CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON .......... 12
1.1. Đặc điểm nhận thức của trẻ 5-6 tuổi .......................................................... 12
1.3. Quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm
non ..................................................................................................................... 24
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5
- 6 tuổi ............................................................................................................... 28
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NHẬN
THỨC CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON TƯ THỤC
QUẬN HÀ ĐÔNG, HÀ NỘI ............................................................................. 33
2.1. Khái quát về giáo dục mầm non quận Hà Đông ........................................ 33
2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 35
2.3. Thực trạng hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường
mầm non tư thục quận Hà Đông ....................................................................... 37
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các
trường mầm non tư thục quận Hà Đông ........................................................... 44
2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động phát triển nhận
thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà Đông ................ 52
Chương 3 BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NHẬN
THỨC CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON TƯ THỤC
QUẬN HÀ ĐÔNG, HÀ NỘI ............................................................................. 58
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................. 58
3.2. Những biện pháp quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở
các trường mầm non tư thục ở quận Hà Đông .................................................. 59
3.3. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp ................................. 73
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................... 78
PHỤ LỤC ............................................................................................................ 84

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU
CBQL :

Cán bộ quản lý

ĐTB :

Điểm trung bình

GDMN :

Giáo dục mầm non

GV :

Giáo viên

MN :

Mầm non


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Đối tượng khảo sát .....................................................................................36
Bảng 2.2. Mức độ đánh giá .........................................................................................38
Bảng 2.3. Mục tiêu phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ................................38
Bảng 2.5. Phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động phát triển nhận thức
............................................................................................................................................ 40

Bảng 2.6. Điều kiện hỗ trợ hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi
............................................................................................................................................ 42

Bảng 2.10. Đánh giá của CBQL và GV về tổ chức thực hiện hoạt động ........47
phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi.......................................................................47
Bảng 2.11. Chỉ đạo hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi .............48
Bảng 2.12. Đánh giá của CBQL và GV về chỉ đạo hoạt động phát triển........49
nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ........................................................................................49
Bảng 2.13. Kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6
tuổi .....................................................................................................................................50
Bảng 2.14. Đánh giá của CBQL và GV về kiểm tra, đánh giá hoạt động ......51
phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi.......................................................................51
Bảng 2.15. Yếu tố thuộc về CBQL ...........................................................................52
Bảng 2.16. Yếu tố thuộc về
.GV và trẻ 5 - 6 tuổi ......................................................................................................53
Bảng 2.17. Yếu tố thuộc về gia đình.........................................................................54
Bảng 2.18. Yếu tố thuộc về mơi trường và điều kiện cơ sở vật chất................55
Bảng 3.1. Tính cấp thiêt ...............................................................................................74
Bảng 3.2. Tính khả thi ..................................................................................................75


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Giáo dục mầm non là mắt xích đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân,
chịu trách nhiệm chăm sóc - giáo dục trẻ từ 0 - 6 tuổi. Đây là giai đoạn đặt nền
móng đầu tiên quan trọng của nhân cách con người. Nếu khơng làm tốt việc
chăm sóc - giáo dục trẻ trong những năm này thì việc giáo dục lại hết sức khó
khăn, phức tạp. Vì vậy, Nghị quyết TW2, khoá VIII của Đảng cộng sản Việt
Nam về "Định hướng chiến lược giáo dục - đào tạo trong thời kỳ cơng nghiệp
hố, hiện đại hố và đề ra mục tiêu giáo dục Mầm non phải trang bị cho trẻ

những gì tốt nhất kể cả về mặt vật chất và tinh thần một cách tồn diện”.
Đứng trước tình hình đổi mới của đất nước, cùng với sự phát triển không
ngừng của nền giáo dục nước nhà, đứng trước thời kỳ hội nhập kinh tế, đất nước
đang trên đường mở cửa những ảnh hưởng khơng nhỏ của nền nhiều nền văn hóa
khác nhau. Thì việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa vốn có của cha
ơng ta từ ngàn xưa là nhiệm vụ cần và cập nhật nhất. Bên cạnh đó, việc tiếp thu
những tinh hoa văn hóa của nhân loại để làm giàu thêm bản sắc văn hóa riêng
của dân tộc mình cũng là vấn đề cần thiết- làm thế nào để cho thế hệ trẻ của
chúng ta "Hoà nhập mà khơng hồ tan".
Từ ngàn xưa kinh nghiệm của cha ông ta đã đúc kết nhiệm vụ học đầu tiên
của mỗi con người phải là "Tiên học lễ, hậu học văn" lễ phép là nét đẹp văn hoá
được đặt lên hàng đầu khi nhìn nhận và đánh giá về một ai đó mà chúng ta
thường bàn luận. Trong thời đại hiện nay, tiếp thu nhiều nền văn hoá khác nhau
nên đâu đó vẫn cịn nhiều câu chuyện thương tâm về đạo đức, lễ giáo của con
người, việc mà tôi và các bạn đã nghe và thấy trên thông tin đại chúng, trong
cuộc sống hằng ngày. Chính vì thế phát triển nhận thức của trẻ 5 - 6 tuổi cần
phải được chú trọng kịp thời. Đó cũng là các chủ nhân tương lai của đất nước.
Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ tám, Khóa XI, Nghị quyết về
đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ mục tiêu: “Đối với giáo

1


dục mầm non, giúp trẻ phát triển thể chất, tình cảm, hiểu biết, thẩm mỹ, hình
thành các yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị tốt cho trẻ bước vào lớp 1”. Có
thể nói, những định hướng, chủ trương, chính sách của Đảng, sự cụ thể hóa của
ngành giáo dục Việt Nam đã luôn bám sát thực tế của nền giáo dục toàn cầu
trong các giai đoạn cụ thể. Trẻ từ dưới 2 tuổi đã bắt đầu tiếp thu từ mơi trường
sống xung quanh, như giọng nói của người lớn khi trò chuyện với trẻ, cách thức
tiếp xúc của trẻ...tất cả đều là tác động đến sự phát triển của trẻ. Vì vậy, việc

giáo dục để phát triển nhận thức của trẻ cần được tiến hành từ bậc học mầm non,
bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam để giúp trẻ phát
triển hài hòa, toàn diện về nhân cách. Giúp các em hiểu những nội dung kiến
thức và vận dụng được những kỹ năng sống được cung cấp thành những hành
động cụ thể trong q trình sống và hoạt động thực tiễn, ứng phó trước nhiều
tình huống mới nảy sinh, học cách giao tiếp, ứng xử với mọi người, giải quyết
mâu thuẫn trong mối quan hệ và thể hiện bản thân một cách tích cực.
Phát triển nhận thức cho trẻ ở giai đoạn lứa tuổi mầm non có vai trị quan
trọng. Đặc biệt đối với trẻ ở lứa tuổi 5- 6 tuổi giai đoạn này chính là thời điểm
bước ngoặt, là sự kiện quan trọng khiến các nhà giáo dục cần quan tâm, một mặt
là để giúp trẻ hoàn thiện những thành tựu phát triển tâm lý trong suốt thời kỳ
mẫu giáo, mặt khác là sự chuẩn bị tích cực cho trẻ đủ điều kiện để làm quen dần
với hoạt động học tập và cuộc sống ở trường phổ thông, để trẻ bước vào lớp 1
với sự tự tin, thích nghi nhanh chóng với mơi trường giáo dục mới thì việc chuẩn
bị sẵn sàng về mặt tâm lý đến học tập ở trường tiểu học là nhiệm vụ quan trọng
bậc nhất của giai đoạn giáo dục mẫu giáo nói chung và trẻ ở lứa tuổi 5 - 6 tuổi
nói riêng. Trẻ bước vào trường học ngoài mặt tâm lý, vốn tri thức nhất định về
thế giới xung quanh thì phải có các chuẩn mực hành vi đạo đức, kỹ năng cần
thiết giúp trẻ nhanh chóng gia nhập vào tập thể lớp, tìm được vị trí của mình
trong tập thể đó, có ý thức trách nhiệm trong các hoạt động. Do đó, cơng tác
quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ trong các trường mầm non có tầm

2


là hết sức quan trọng đối với các nhà quản lý nhà trường mầm non cũng như các
cấp quản lý giáo dục mầm non ở nước ta.
Thực tế công tác quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mầm non
trong nhà trường ln mang tính thời sự bởi mâu thuẫn giữa sự gia tăng dân số
cơ học, nhu cầu đưa trẻ đến trường cao, yêu cầu chất lượng ngày càng tăng và đa

dạng với khả năng đáp ứng của ngành giáo dục và các địa phương còn hạn chế,
đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh. Ở quận Hà
Đơng, thành phố Hà nội, trong những năm qua, công tác quản lý hoạt động phát
triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi trong các trường mầm non nói chung và các
trường mầm non tư thục nói riêng cũng cịn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ và chưa
đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Các hoạt động quản lý chưa
phát huy tính năng động, sáng tạo của giáo viên, chưa gắn kết được vai trò của
các lực lượng giáo dục trong việc tổ chức quản lý hoạt động phát triển nhận thức
cho trẻ 5 - 6 tuổi, chưa chú trọng đến việc chỉ đạo, hướng dẫn tổ chức hoạt động,
phương pháp, nội dung hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi một
cách hệ thống…
Xuất phát từ những lí do trên đây, tơi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động
phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà
Đơng, Hà Nội” để nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hoạt động nhận thức là một hoạt động quan trọng của con người, là khởi
nguồn của mọi sự hiểu biết. Nhận thức đúng sẽ dẫn tới hành động đúng và
ngược lại, nghĩa là nhận thức định hướng cho mọi hành động của con người.
Trong độ tuổi mầm non thì nhận thức thế giới xung quanh bằng các giác quan,
thông qua các hoạt động, giao tiếp với người lớn, với bạn trong cuộc sống hàng
ngày và trong các hoạt động giáo dục dưới sự hướng dẫn của người lớn, như:
làm quen với toán, âm nhạc, văn học, tạo hình, vận động. Vì là một thành phần
khơng thể thiếu được trong tâm lý người và có vai trò quan trọng trong đời

3


sống tâm lý người nên nhận thức được rất nhiều nhà tâm lý, giáo dục đã quan
tâm nghiên cứu.
2.1. Nghiên cứu quốc tế

Các nhà tâm lý học hàng đầu trên thế giới luôn quan tâm nghiên cứu tâm
lý trẻ em lứa tuổi mầm non và đặc biệt là sự phát triển nhận thức của trẻ. Điển
hình nhà tâm lý học Jean Piaget sinh ngày 9-8-1896 ở Thụy Sĩ, mất ngày 16-091980. Ông là một chuyên gia về tâm lý trẻ em nổi tiếng chưa từng nhận một
bằng đại học Tâm lý nào. Sự quan tâm chính của ơng trong lĩnh vực Tâm lý đó
là nghiên cứu về những yếu tố sinh học ảnh hưởng đến quá trình hiểu biết của
chúng ta. Một trong những đóng góp quan trọng, đánh dấu tầm ảnh hưởng của
ông trong lĩnh vực Tâm lý học Phát triển nói riêng và Tâm lý học nói chung, là
thuyết Phát sinh Nhận thức (Piaget’s Theory of Cognitive Development). Luận
thuyết của ông cung cấp cho chúng ta thấy một cái khung để nhìn thấy sự phong
phú và phức tạp của phát triển nhận thức.
Cùng quan điểm với các nhà tâm lý E. Claparét, V. Stécnơ, K. Buler, J.
Piaget khẳng định trẻ em là một thực thể phi xã hội, chỉ “suy nghĩ về mình và
theo quan điểm của mình” nên tư duy của trẻ là mơ hồ, khơng có logic. Tư duy
của trẻ sẽ chuyển sang trình độ của những thao tác logic trong quá trình sống và
tiếp xúc với người lớn.
Vì thuyết của Piaget một mặt cố kết hợp sự trưởng thành và kinh nghiệm
và mặt khác là sự phát triển nhận thức và xã hội, đã truyền cảm hứng cho các
nhà theo thuyết Phát triển với nhiều loại quan tâm đa dạng. Một trong những
người có ảnh hưởng nhất trong số này là Lawrence Kohlberg, người xây dựng
thuyết Lập luận đạo đức của mình trên nền tảng thuyết Phát triển nhận thức
chung của Piaget.
Patricia H. Miler (1983) đã khẳng định trong những nhà tâm lý hậu Piaget
có đại diện ở đây là Robbie Case (1985) nhà lý luận và nghiên cứu chính. Cơng
trình của Robbie Case nặng về xây dựng khả năng trí nhớ hoặc như ơng nói,

4


“không gian diễn tiến của thực hiện”: “ Số tối đa về các sơ cấu độc lập mà một
trẻ có thể hoạt hóa bất kỳ thời gian nào” [33, tr. 87].

Bên cạnh đó, khơng thể khơng kể đến nhà tâm lý học Liên Xô L. X.
Vưgôtxki (1834 -1896) đã để lại cơng trình nghiên cứu thuyết của VyGotsky: Trí
tuệ và văn hóa. Cơng trình của ơng biểu thị đặc điểm phát triển nhận thức không
phải là sự tiến hành đơn độc mà là sự cộng tác giữa chuyên gia và người mới
học. Cơng trình của ơng nhắc chúng ta tầm quan trọng của ngôn ngữ.
Bộ ba nhà nghiên cứu hàng đầu Flavell, J.H., Miller, P. H., & Miller, S. A
(1993) đã biên soạn quyển sách mô tả sự phát triển nhận thức trong tuổi ẵm ngửa
và những năm trước tuổi đến trường. Trình bày thuyết của Piaget và Vygotsky,
như quan điểm xử lý thông tin [30].
Bartsch, K, & Wellman, H, M (1995) đã sử dụng các mẫu trò chuyện của trẻ
trong thực tế để chứng minh sự phát triển hiểu biết trí tuệ của trẻ. Wellman là một
trong những nhà điều tra thuyết trí tuệ trong khi Batsch là học trị của ơng [29].
Siegler, R, S. (1998) là người ủng hộ hàng đầu tiếp cận xử lý thông tin
trong phát triển nhận thức, và trong sách này ông đã phản ánh định hướng ấy.
Ơng thảo luận thuyết và ngơn ngữ của Piaget nhưng đề cập nhiều về các chủ đề
xử lý thơng tin như là trí nhớ, giải quyết vấn đề và kỹ năng học thuyết [35].
Theo lý thuyết về "các giai đoạn hình thành thao tác trí tuệ" của P.Ia
Ganpêrin, chúng ta có thể hình thành những tiền khái niệm khoa học cho trẻ ở
tuổi mẫu giáo lớn mà không cần dựa trực tiếp vào các biểu tượng như trước và
có thể xem đây là một mặt quan trọng của sự phát triển trí tuệ (đứng về mặt lý
thuyết là như vậy).
M. Xêtsênốp đã chỉ ra nguồn gốc của tư duy là quan sát - nhận thức cảm
tính về thế giới xung quanh. Tuy nhiên đứa trẻ không quan sát một cách thụ
động mà tác động tích cực vào đối tượng khi tri giác chúng. Chính trong q
trình hành động với đồ vật trẻ học được cách đối chiếu, so sánh, phân tích các sự
vật. Như vậy, theo ơng thì cơ sở để hình thành tư duy logic cao cấp chính là các

5

hành động thực tiễn của trẻ. Đây là quan niệm căn bản cho những nghiên cứu
sau này của các nhà tâm lý về quá trình phát triển tư duy của trẻ em [17].
Robert V.Kail và John C. Cavanaugh (1996), hai ông đều là người Mỹ.
Trong cuốn sách hai ông đã trình bày sự hình thành, phát triển tâm - sinh lý con
người (cá nhân) từ khi là thai nhi cho đến khi mất đi mà con người phải thử
nghiệm, cùng với những thực tế gì sẽ tạo ra và thúc đẩy sự hình thành tâm lý đó,
đồng thời nêu ra những phúc lơị xã hội nên và cần có để đảm bảo cho tâm sinh lý
con người phát triển thành những nhân cách có lợi cho xã hội, cho nhân loại.
Trong cuốn sách này hai tác giả cũng đã nêu quan điểm của mình về sự nhận thức
qua phân tích thuyết của 2 nhà tâm lý học vĩ đại Jean Piaget và VyGotsky [34].
2.2. Nghiên cứu trong nước
Các nhà khoa học trong nước cũng đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về
hoạt động nhận thức và nhất là sự quan tâm đến hoạt động phát triển nhận thức
cho trẻ mầm non như tác giả Nguyễn Công Khanh, Đinh Thị Kim Thoa, Nguyễn
Ánh Tuyết, Nguyễn Thị Như Mai… Tư tưởng chính của các tác giả là trình bày
bộ mơn Tâm lý học trẻ em tuổi mầm non như một khoa học mà đối tượng là sự
phát triển tâm lý chứ không phải chỉ là bản thân những đặc điểm tâm lý này. Khi
trình bày mỗi giai đoạn lứa tuổi, mỗi mặt của sự phát triển tâm lý, các tác giả
dành vị trí trung tâm cho những vấn đề có sự liên quan đến quá trình phát triển,
các tiền đề xuất phát của sự phát triển, các cấu tạo tâm lý mới nảy sinh trong quá
trình phát triển, các điều kiện cơ bản của sự phát triển và các kết quả cuối cùng
của từng giai đoạn phát triển. Những tài liệu mang tính chất mơ tả liên quan đến
đặc điểm lứa tuổi trẻ em chỉ được sử dụng ở chừng mực cần thiết để giúp cho
người đọc hiểu rõ thêm quá trình phát triển [13], [23].
Phạm Minh Hạc, Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thủy đã có nhiều cơng
trình nghiên cứu về vấn đề tri giác và tư duy và đã kết luận tri giác không những
chịu ảnh hưởng của các tác nhân kích thích mà cịn bị chi phối bởi các nhân tố
bên trong chủ thể như thái độ, nhu cầu, hứng thú, động cơ…[11], [27], [22].

6

Phạm Hồng Gia (1978) , Nguyễn Cơng Khanh (2009) thì cho rằng cốt lõi
của tư duy là trí thơng minh, q trình lĩnh hội các khái niệm cũng chính là quá
trình phát triển tư duy và là cơ sở để tạo nên trí thơng minh. Với trẻ mẫu giáo sự
thể hiện trong các thao tác với đồ vật và trong chính các hoạt động của trẻ là biểu
hiện sự thơng minh của chúng [8], [13].
Trương Thị Thùy Anh (2017) lại có một hướng nghiên cứu độc đáo, tập
trung vào vai trò của đồng dao trong sự phát triển nhận thức của trẻ mẫu giáo.
Đồng dao không chỉ mở rộng nhận thức về thế giới xung quanh mà cịn đóng vai
trị trong việc giúp trẻ em nói chung, trẻ mầm non nói riêng phát triển ngơn ngữ,
thể chất, thẩm mĩ, tình cảm xã hội [2].
Hoàng Nam Hải (2019) cho rằng sự phát triển tâm lý của con người phải
trải qua nhiều giai đoạn. Những giai đoạn này được liên kết chặt chẽ với sự phát
triển của các hoạt động của con người. Khi trẻ chuyển từ tuổi này sang tuổi khác,
luôn có những cấu trúc tâm lý mới chưa bao giờ xuất hiện trong giai đoạn trước.
Những cấu trúc mới này làm thay đổi nhận thức của trẻ trong quá trình phát
triển, gây ra những khó khăn trong các hoạt động nhận thức, đặc biệt là trong
việc học toán. Bài báo cung cấp một số biện pháp hỗ trợ nhận thức cho học sinh
khi bắt đầu cấp tiểu học dạy toán [10].
Một số tác giả nghiên cứu những vấn đề về hứng thú nhận thức, tính tích
cực nhận thức của trẻ điển hình như tác giả Hồng Thị Phương (2012), Nguyễn
Thị Bảy, Nguyễn Thị Linh (2014), Lường Thị Định (2019) [21], [3], [7]. Tác giả
Lường Thị Định đã trình bày kết quả khảo sát về tình trạng phát triển sự quan
tâm nhận thức trong hoạt động học tập cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi của giáo viên
mầm non tại huyện Thuận Châu, Sơn Tỉnh La, giúp giáo viên mầm non khám
phá những hạn chế và lợi thế của việc tổ chức các hoạt động học tập để phát
triển và duy trì sự quan tâm cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Trên cơ sở đó, đề xuất các
biện pháp hiệu quả để cải thiện lợi ích nhận thức đang phát triển cho trẻ 5-6 tuổi
trẻ mẫu giáo trong huyện [7].

7


Nhiều giáo viên mầm non đã có những sáng kiến kinh nghiệm tổ chức
hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ ở lứa tuổi mầm non. Tiểu biểu Vũ Huyền
Trinh (2014) đưa ra cách tổ chức hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mầm
non thơng qua việc hình thành biểu tượng ban đầu về toán [26]. Hồ Lam Hồng &
Nguyễn Ngọc Linh (2019) trình bày một số cơ sở để xây dựng một hệ thống đồ
chơi cho sự phát triển nhận thức của trẻ mẫu giáo [12].
Tóm lại, các cơng trình nghiên cứu trên đều đưa ra các phương pháp, biện
pháp cụ thể, phù hợp nhằm phát triển nhận thức cho trẻ dựa vào đặc điểm phát
triển của trẻ em Việt Nam và các nhà nghiên cứu giáo dục đều khẳng định phát
triển nhận thức là nền tảng quan trọng quyết định đến mọi mặt phát triển toàn
diện sau này của trẻ. Trên cơ sở kế thừa các công trình nghiên cứu trên, tác giả
nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ
5-6 tuổi tại các trường mầm non tư thục tại quận Hà Đông là rất cần thiết nhằm
nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động phát triển nhận thức và chuẩn bị tốt các
điều kiện cho trẻ sẵn sàng bước vào lớp một theo Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5
tuổi Ban hành kèm theo Thông tư số 23/2010/TT-BGDĐT ngày 22 tháng 7 năm
2010 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý hoạt động phát triển nhận thức
cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non và khảo sát, nghiên cứu thực tiễn quản lý
hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non tư thục
quận Hà Đông, thành phố Hà Nội, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt
động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non tư thục trên địa
bàn quận Hà Đông, Hà Nội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tổng hợp, xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động phát triển nhận
thức cho trẻ 5-6 tuổi ở trong trường mầm non.

8


- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động phát triển
nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà Đông, thành
phố Hà Nội.
- Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6
tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà Đông, thành phố Hà Nội.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
Biện pháp quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở các
trường mầm non tư thục quận Hà Đông, thành phố Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài khảo sát cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trong nhà trường ở 6
trường mầm non tư thục quận Hà Đông:
- Trường mầm non Tuổi Thần Tiên; - Trường mầm non Thái Học
- Trường mầm non Hà Nội Thăng Long; - Trường mầm non Mùa Xn;
- Trường mầm non Hồng Trình Thanh; - Trường mầm non Ngôi Nhà
Sinh Thái.
Đề tài khảo sát thực trạng trong thời gian 3 năm từ năm học 2016-2017
đến năm học 2018-2019.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành dựa trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp luận
của quản lý giáo dục.

5.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích và tổng hợp tài liệu, nghiên cứu lý luận liên quan để xây dựng

cơ sở lý luận của đề tài.
5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra: Điều tra bằng phiếu hỏi đối với cán bộ quản lý,
giáo viên trong nhà trường.

9


- Phương pháp xin ý kiến chuyên gia: Hỏi ý kiến của các chuyên gia để
xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu, nhận định, đánh giá trực trạng và gợi ý biện
pháp thiết thực, phù hợp thực tiễn.
- Phương pháp tổng kết thực tiễn: Tổng kết thực tiễn quá trình hoạt động
quản lý nhà trường, giáo dục, rèn luyện để phát triển nhân thức cho trẻ trong các
nhà trường.
5.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ
Đề tài sử dụng một số phương pháp thống kê tốn học để tổng hợp, phân
tích số liệu; sử dụng một số ứng dụng công nghệ thơng tin để tính tốn và thể
hiện luận văn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Đề tài thành cơng sẽ góp thêm một bản tổng hợp lý luận về quản lý phát
triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trưởng mầm non; làm tham khảo, tham chiếu
cho các nghiên cứu liên quan.
- Đề tài thành công sẽ cung cấp cho Giáo dục mầm non quận Hà Đông
bức tranh thực trạng về quản lý phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở các
trường mầm non tư thục trên địa bàn quận; gợi ý, khuyến nghị những biện pháp
quản lý hoặc có thể vận dụng vào công tác quản lý của mỗi đơn vị, cá nhân trong
phát triển nhận thức cho trẻ mầm non trường tư thục nói riêng và các trường
mầm non trên địa bàn quận nói chung.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục,

luận văn gồm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho
trẻ 5-6 tuổi ở các trường mầm non.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6
tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà Đông, Hà Nội.

10


Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6
tuổi ở các trường mầm non tư thục quận Hà Đông, Hà Nội.

11


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN
NHẬN THỨC CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON
1.1. Đặc điểm nhận thức của trẻ 5-6 tuổi
Muốn phát triển nhận thức cho trẻ ở bất kì lứa tuổi nào có hiệu quả trước
tiên các nhà giáo dục cần hiểu rất rõ những đặc điểm tâm lý nói chung và đặc
điểm nhận thức của trẻ ở từng lứa tuổi. Ở đây, tác giả chỉ tập trung tìm hiểu về
đặc điểm nhận thức của trẻ 5 - 6 tuổi.
1.1.1. Tư duy
Theo Nguyễn Ánh Tuyết (2014) với trẻ 5 - 6 tuổi phát triển cả 3 loại tư duy,
tư duy hành động trực quan, tư duy trừu tượng, tư duy hình ảnh trong đó tư duy
hành động trực quan vẫn chiếm ưu thế. Tư duy hình ảnh trực quan, tư duy trừu
tượng được phát triển ở trẻ và giúp trẻ đến gần với hiện thực khách quan [24].
Sự phát triển tư duy ở độ tuổi này mạnh mẽ về kiểu loại, các thao tác. Trẻ đã
biết phân tích tổng hợp khơng chỉ dừng lại ở đồ vật, hình ảnh mà ngay cả từ ngữ.

Tư duy của trẻ dần dần mất đi tính duy kỷ, tiến dần đến khách quan, hiện thực hơn.
Dần dần trẻ phân biệt được thực và hư. Đã có tư duy trừu tượng với các con số,
khơng gian, thời gian, quan hệ xã hội...Ý thức rõ về những ý nghĩ, tình cảm của
mình, trách nhiệm đối với hành vi. Các phẩm chất của tư duy đã bộc lộ đủ về cấu
tạo và chức năng hoạt động của nó như tính mục đích, độc lập sáng tạo, tính linh
hoạt, độ mềm dẻo... Cùng với sự phát triển của tư duy - hình tượng, kiểu tư duy trực
quan - sơ đồ bắt đầu phát triển ở cuối tuổi mẫu giáo. Tư duy trực quan - sơ đồ giúp
trẻ hiểu ra một nguyên lí khá trừu tượng là bất cứ một đối tượng nguyên vẹn nào
cũng đều được chia thành nhiều bộ phận và có thể khơi phục những bộ phận đó lại
thành một chỉnh thể. Đồng thời ở lứa tuổi này cũng xuất hiện một số yếu tố tư duy
logic.
1.1.2. Cảm giác - tri giác

12


Trẻ 5 - 6 tuổi dễ dàng hòa đồng vào các sự kiện, hịa mình với nhân vật, hịa
mình vào trong các hình tượng trong các tác phẩm nghệ thuật, đồng nhất, biến mình
trong đó. Với đặc trưng tâm lý lứa tuổi riêng biệt, trẻ cảm nhận cuộc sống luôn hiện
ra những điều mới mẻ, ngay cả cuộc sống bình thường diễn ra hằng ngày đối với trẻ
cũng đầy sự mới lạ, hấp dẫn. Tuy nhiên, mọi sự vật, hiện tượng, mọi suy nghĩ, hành
động nằm trong mối quan hệ với chính bản thân chủ thể. Khả năng đồng hóa này
khiến trẻ có thể giao cảm với thế giới con người, tự nhiên trong tác phẩm nghệ thuật
từ đó, trẻ thể hiện sự cảm nhận của mình bằng các cảm xúc tích cực: chú ý lắng
nghe, ngắm nhìn, vui sướng, vỗ tay, dùng những từ gợi cảm hoặc bằng những cảm
xúc tiêu cực như sợ hãi, tức giận, chê bai... Ở lứa tuổi này cùng với sự hoàn thiện
của các giác quan thì hoạt động cảm nhận của trẻ tiếp tục được hoàn thiện, độ nhạy
cảm của các giác quan được nâng cao, việc phân tích các thuộc tính của sự vật hiện
tượng xung quanh hiệu quả hơn trước. Hệ thống tín hiệu thứ hai tham gia tích cực
hơn vào q trình phân tích làm cho cảm giác trở nên chính xác, cụ thể hơn và đồng

thời làm cho cảm giác có tính “tự giác”. Cùng với cảm giác, tri giác của trẻ cũng
phát triển mạnh. Chính độ nhạy cảm cao của các giác quan, cũng như sự phối hợp
hoạt động hài hòa, linh hoạt, mềm dẻo của chúng giúp cho các quá trình nhận thức
của trẻ diễn ra nhanh chóng và hiệu quả. Trẻ 5-6 tuổi ln thích khám phá, tị mị,
thích quan sát, tìm hiểu thế giới xung quanh và đặc biệt hứng thú với những điều
mới lạ. Đây là một điều kiện thuận lợi để các nhà giáo dục thực hiện nhiệm vụ giáo
dục nhận thức cho trẻ.
1.1.3. Chú ý
A.V.Đaparôjet (1977) quan niệm rằng “Khả năng chú ý ở trẻ 5-6 tuổi có thể
kéo dài từ 35-50 phút nếu đối tượng đó hấp dẫn, có nhiều thay đổi, kích thích được
sự tị mị, ham hiểu biết của trẻ” [1, tr. 74]
Nguyễn Ánh Tuyết (2014) cho rằng nhiều phẩm chất chú ý của trẻ 5 - 6 tuổi
đã được phát triển, trẻ biết hướng ý thức của mình vào các đối tượng cần cho vui
chơi, học tập hoặc lao động tự phục vụ. Trẻ có thể phân phối được chú ý vào 2,3 đối

13


tượng cùng một lúc, tuy nhiên thời gian phân phối chú ý chưa bền vững, dễ dao
động [24].
Ở lứa tuổi mẫu giáo, chú ý không chủ định vẫn chiếm ưu thế và đặc điểm
này còn kéo dài tới tuổi mẫu giáo 5 - 6 tuổi. Trẻ thường chú ý tới những đối tượng
khi đối tượng đó gây ra một kích thích mạnh, hoặc một sự ngạc nhiên, nhất là tạo
cho trẻ một sự hứng thú. Với sự phát triển của tính chủ định và ý thức thì khả năng
chú ý của trẻ 5 - 6 tuổi đã có sự thay đổi cơ bản: trẻ bắt đầu điều khiển chú ý của
mình vào những đối tượng nhất định, tức chú ý có chủ định dần hình thành và phát
triển mạnh. Chú ý có chủ định được phát triển trong q trình giáo dục. Nó được
hình thành và phát triển mạnh với những loại kích thích mới, một trong số đó là
kích thích bởi ngơn ngữ nói tác động từ bên ngồi. Trẻ 5-6 tuổi đặc biệt nhạy cảm
với ngơn ngữ nói. Trẻ hướng sự chú ý của mình tới những đặc điểm của lời nói như

giọng điệu, ngữ điệu, cách phát âm... Giọng điệu có ý nghĩa kích thích sự chú ý ở
độ chính xác, tỉ mỉ. Trẻ nhận ra được thái độ, tình cảm (thiện cảm, thân thương, trìu
mến hay thờ ơ, lạnh lùng, bực bội...) của người lớn, bạn bè xung quanh.
Bởi vậy, việc rèn luyện chú ý có chủ định giúp trẻ chú ý vào những vấn đề
trẻ không thật sự hứng thú sẽ rất cần thiết cho sự tiếp thu kiến thức của trẻ. Nếu
không chú ý có chủ định, trẻ sẽ khơng đặt cho mình nhiệm vụ chú ý cụ thể, sự nhận
thức sẽ phân tán, trẻ khơng thể tiếp thu kiến thức một cách có hệ thống, đầy đủ.
Trong hoạt động học tập, để giải quyết các nhiệm vụ nhận thức, chú ý có chủ định
giúp trẻ phát hiện nhanh vấn đề, từ đó kích thích hứng thú nhận thức của trẻ phát
triển.
1.1.4. Ngơn ngữ
Ngơn ngữ của trẻ phát triển với một tốc độ rất nhanh cả về số lượng và chất
lượng trong thời kỳ trẻ học mẫu giáo. Với trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi, Nguyễn Ánh
Tuyết (2014) yêu cầu trẻ sử dụng thành thạo tiếng mẹ đẻ theo hướng phải nắm vững
ngữ âm và ngữ điệu khi sử dụng tiếng mẹ đẻ, vốn từ và cơ cấu ngữ pháp phát triển.
Trẻ tích lũy được hàng nghìn từ tích cực khơng những chỉ về danh từ, động từ mà

14


cả các đại từ, tính từ và quan hệ từ... Trẻ đã có kỹ năng kết hợp các từ trong hầu hết
các mẫu câu theo quy tắc ngữ pháp tiếng mẹ đẻ. Trẻ 5-6 tuổi đã bắt đầu hiểu nghĩa
của các từ, biết sử dụng tiếng mẹ đẻ để diễn đạt rõ ràng, mạch lạc ý nghĩ và từng
bước thể hiện các sắc thái xúc cảm phù hợp trong lời nói. Việc sử dụng ngơn ngữ
trong giao tiếp và các tính chất của ngơn ngữ ở trẻ phụ thuộc phần lớn vào việc
hướng dẫn và sự gương mẫu về lời nói của người lớn [24].
Trẻ 5-6 tuổi có nhu cầu hiểu biết nên thường hay đặt câu hỏi “Vì sao?” và
mong muốn người lớn giải thích. Mặt khác, trẻ cũng có nhu cầu giải thích cho
người lớn và các bạn cùng tuổi hiểu được những ý nghĩ của mình. Bên cạnh đó khả
năng giải thích bằng ngơn ngữ cũng đang được phát triển trong độ tuổi này. Kiểu

ngôn ngữ này địi hỏi trẻ phải trình bày ý kiến của mình theo một trình tự nhất định,
phải nêu bật những điểm chủ yếu và những mối quan hệ, liên hệ giữa các sự vật
hiện tượng một cách hợp lý để người nghe có thể hiểu và chấp nhận. Như vậy, có
thể nói rằng, ngơn ngữ mạch lạc của trẻ 5-6 tuổi thể hiện trình độ phát triển tương
đối cao khơng những về phương diện ngôn ngữ mà cả về phương diện tư duy.
Muốn cho ngơn ngữ được mạch lạc thì những điều trẻ định nói cần phải được rõ
ràng ngay từ trong đầu, tức là cần có tư duy hỗ trợ.
1.1.5. Trí nhớ
John W. Santrock (2011) cho biết trí nhớ của trẻ được cải thiện đáng kể sau 2
tuổi. Đôi khi trí nhớ dài hạn của trẻ lứa tuổi mầm non có vẻ khơng ổn định, nhưng
chúng có thể nhớ được rất nhiều thông tin nếu được gợi nhắc phù hợp [32].
Với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, trí nhớ phát triển mạnh song chủ yếu vẫn là trí nhớ
khơng chủ định. Trẻ thường ghi nhớ chủ yếu những gì gây hứng thú hoặc gây ấn
tượng mạnh cho trẻ. Do đó, những sự vật hiện tượng nào gây chú ý cho trẻ nhiều
hơn, trẻ tập trung chú ý quan sát, lắng nghe giải thích thì trẻ sẽ ghi nhớ cái đó kỹ
hơn. Tuy nhiên trí nhớ của trẻ 5-6 tuổi vẫn đặc trưng bởi đặc điểm trí nhớ trực quan
hành động. Vì thế giáo viên mầm non cần phải dùng nhiều loại học cụ trực quan,

15


cho trẻ hành động với đồ vật, tổ chức quá trình ghi nhớ cho trẻ khoa học hơn để trẻ
ghi nhớ tốt hơn.
Ngoài ra trẻ 5 - 6 tuổi cũng bắt đầu hình thành trí nhớ logic. Trẻ ghi nhớ cái
gì đó có ý nghĩa tốt hơn những cái khơng có ý nghĩa và vì thế trẻ ở lứa tuổi này
khơng phải chỉ có ghi nhớ máy móc mà cịn có khả năng ghi nhớ ý nghĩa. Đến giai
đoạn này thì trí nhớ có chủ định được phát triển trên nền tảng vững chắc hơn. Từ
chỗ trẻ chưa biết đặt một nhiệm vụ ghi nhớ nào cả, dần chuyển sang ghi nhớ có chủ
định, có mục đích.
1.1.6. Đặc điểm nhận thức của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi

Với trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi, sự nhận thức của trẻ có rất nhiều thay đổi. Hoàng
Thị Oanh, Nguyễn Thị Xuân (2016) cho rằng ở lứa tuổi này, trẻ đã tương đối biết
nhiều về bản thân, biết điều khiển những cảm xúc và hành vi, điều đó tạo điều kiện
cho sự chủ động của hành vi. Ở tuổi này, ý thức bản ngã của trẻ đã được xác định,
trẻ đã có khả năng so sánh mình với những người khác. Trẻ có thể lĩnh hội các khái
niệm sơ đẳng và các kết luận, lập luận khi được dạy dỗ. Trẻ đã hiểu biết được giới
tính của mình và biết phải thể hiện thế nào cho phù hợp với giới tính. Trẻ có khả
năng tổng hợp và khái quát hóa đơn giản những dấu hiệu tiêu biểu bên ngoài. Trẻ
biết so sánh đặc điểm giống và khác nhau của một vài đối tượng, biết phân nhóm
các đối tượng theo một hay vài dấu hiệu rõ nét [20].
Theo Nguyễn Ánh Tuyết (2014) các hiện tượng tâm lý như tri giác, trí nhớ,
tưởng tượng về cơ bản là sự nối tiếp sự phát triển ở lứa tuổi từ 4 - 5 tuổi nhưng chất
lượng mới hơn. Thể hiện ở:
+ Mức độ phong phú của các kiểu loại
+ Mức độ chủ định các quá trình tâm lý rõ ràng hơn, có ý thức hơn.
+ Tính mục đích hình thành và phát triển ở mức độ cao hơn.
+ Độ nhạy cảm của các giác quan được tinh nhạy hơn.
+ Khả năng kiềm chế các phản ứng tâm lý được phát triển.

16


Nhìn chung, trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi đã có nhận thức rất tốt. Trẻ biết thực hiện
nghiêm túc nghĩa vụ của mình, có ý thức đối với hành vi văn minh và hành động
văn hóa trong cuộc sống. Bước sang tuổi mẫu giáo 5- 6 tuổi, sự tự ý thức của trẻ
được xác định rõ ràng, trẻ thực hiện các hành động một cách chủ định hơn, nhờ đó
trẻ trở thành những chủ thể có năng lực, có sáng kiến, khả năng tư duy và giao tiếp
với mọi người theo một cách riêng [24].
1.2. Hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non
1.2.1. Các khái niệm

1.2.1.1. Nhận thức
Nhận thức là một hoạt động quan trọng của con người, định hướng cho mọi
hành động của con người. Nhận thức đúng sẽ dẫn tới hành động đúng và ngược lại.
Theo M. Rô-Den-Tan (1975) về phương diện triết học ơng cho rằng nhận
thức là q trình tái tạo lại hiện thực trong tư duy của con người, được quyết định
bởi quy luật phát triển xã hội và gắn liền, khơng tách rời thực tiễn, nó phải là mục
đích của thực tiễn, hướng tới chân lí khách quan [18].
L.X. Vygotsky (1997) coi nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan
trong ý thức của con người, nhận thức bao gồm: nhận thức cảm tính và nhận thức lí
tính; chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau và cơ sở, mục đích, tiêu chuẩn của
nhận thức là thực tiễn xã hội [16].
Các nhà giáo dục học Nguyễn Văn Giao, Nguyễn Hữu Quỳnh, Vũ Văn
Tảo, Bùi Hiền (2015) cho rằng nhận thức là quá trình hay là kết quả phản ánh và tái
tạo hiện thực vào trong tư duy của con người [9].
Trần Thị Ngọc Trâm, Nguyễn Thị Nga (2011) đưa ra khái niệm nhận thức là
một quá trình bên trong và là một trong ba mặt cơ bản của đời sống tâm lý con
người (nhận thức, tình cảm, ý chí). Nhận thức có liên quan rất chặt chẽ với sự học
và về bản chất, sự học là một q trình nhận thức [25].
Tóm lại, nhận thức được xem là kết quả phản ánh quá trình con người nhận
biết về thế giới. Nhận thức ở mức độ thấp là nhận thức cảm tính, ở mức độ cao hơn

17


là nhận thức lí tính. Nhận thức lí tính và nhận thức cảm tính có mối quan hệ chặt
chẽ, bổ sung và chi phối lẫn nhau trong cùng một hoạt động của con người
1.3.1.2. Phát triển nhận thức cho trẻ
Phát triển nhận thức cho trẻ là một quá trình tác động sư phạm có mục đích,
có định hướng, có kế hoạch của nhà giáo dục đến trẻ nhằm hình thành cho trẻ một
số biểu tượng đơn giản về thế giới xung quanh và phương thức hoạt động nhận thức

sơ đẳng góp phần phát triển những năng lực và nhu cầu hoạt động nhận thức ở trẻ
em.
1.2.2. Hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non
Hoạt động phát triển nhận thức là hoạt động có định hướng, có tổ chức, có
chủ đích của chủ thể giáo dục tác động lên trẻ, nhằm mục đích đạt được mục tiêu
giáo dục, đó là hình thành được nhận thức cho trẻ, tạo nền tảng giúp trẻ hình thành
có thể lĩnh hội được tri thức, tạo tiền đề để cho các bước phát triển tiếp theo và phát
triển toàn diện nhân cách.
1.2.2.1. Mục tiêu hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường
mầm non
Theo chương trình Giáo dục mầm non được ban hành kèm theo Thơng tư
ban hành Chương trình Giáo dục mầm non ngày 24/1/2007 đã đưa ra mục tiêu phát
triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo (bao gồm độ tuổi 5 - 6 tuổi) như sau:
+ Ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tịi các sự vật, hiện tượng xung quanh;
+ Có khả năng quan sát, so sánh, phân loại, phán đốn, chú ý, ghi nhớ có chủ
định;
+ Có khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề đơn giản theo những cách khác
nhau;
+ Có khả năng diễn đạt sự hiểu biết bằng các cách khác nhau (bằng hành
động, hình ảnh, lời nói...) với ngơn ngữ nói là chủ yếu;
+ Có một số hiểu biết ban đầu về con người, sự vật, hiện tượng xung quanh
và một số khái niệm sơ đẳng về toán.

18


1.2.2.2. Nội dung hoạt động phát triển nhận thức
Đặc trưng nhận thức ở trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi là trực quan sinh động, bước
đầu hình thành các quá trình nhận thức lý tính. Do vậy, hoạt động phát triển nhận
thức cho trẻ 5-6 tuổi cần dựa vào sự phát triển các đặc trưng tâm lý lứa tuổi mẫu

giáo, từ đó có những tác động giáo dục làm chín muồi và phát triển, tạo nên những
tiền đề cho bước phát triển kế tiếp.
Có 3 nội dung chính về lĩnh vực phát triển nhận thức trong chương trình giáo
dục mầm non đó là: làm quen với tốn, khám phá khoa học và khám phá xã hội.
Khám phá khoa học bao gồm các nội dung:
- Các bộ phận của cơ thể con người
- Đồ vật
- Động vật và thực vật
- Một số hiện tượng tự nhiên
Làm quen với một số khái niệm sơ đẳng về toán bao gồm các nội dung:
- Tập hợp, số lượng, số thứ tự và đếm.
- Xếp tương ứng.
- So sánh, sắp xếp theo qui tắc.
- Đo lường.
- Hình dạng.
- Nhận biết vị trí trong khơng gian và định hướng thời gian.
Khám phá xã hội bao gồm các nội dung:
- Bản thân, gia đình, trường mầm non, cộng đồng
- Một số nghề trong xã hội
- Danh lam thắng cảnh, các ngày lễ hội, sự kiện văn hóa
Với mỗi nội dung của hoạt động phát triển nhận thức là những kết quả mong
đợi khi thực hiện những nội dung này. Đây vừa là những mong đợi vừa là những
mục tiêu mà giáo viên cần hướng đến khi tổ chức các hoạt động phát triển nhận
thức cho trẻ.

19


1.2.2.3. Phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động phát triển nhận thức
cho trẻ 5 - 6 tuổi

* Phương pháp tổ chức hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ 5 - 6 tuổi
+ Nhóm phương pháp trải nghiệm:
Phương pháp thực hành thao tác với đồ vật, đồ chơi: Trẻ sử dụng và phối
hợp các giác quan, làm theo sự chỉ dẫn của giáo viên, hành động đối với các đồ vật,
đồ chơi (cầm, nắm, sờ, đóng mở, xếp chồng, xếp cạnh nhau, xâu vào nhau,...) để
phát triển giác quan và rèn luyện thao tác tư duy.
Phương pháp dùng trò chơi: Sử dụng các loại trò chơi với các yếu tố chơi
phù hợp để kích thích trẻ tự nguyện, hứng thú hoạt động tích cực giải quyết nhiệm
vụ nhận thức, nhiệm vụ giáo dục đặt ra.
Phương pháp nêu tình huống có vấn đề: Đưa ra các tình huống cụ thể nhằm
kích thích trẻ tìm tịi, suy nghĩ dựa trên vốn kinh nghiệm để giải quyết vấn đề đặt ra.
Phương pháp luyện tập: Trẻ thực hành lặp đi lặp lại các động tác, lời nói, cử
chỉ, điệu bộ theo yêu cầu của giáo viên nhằm củng cố kiến thức và kỹ năng đã được
thu nhận.
+ Nhóm phương pháp trực quan - minh họa (quan sát, làm mẫu, minh họa):
Phương pháp này cho trẻ quan sát, tiếp xúc, giao tiếp với các đối tượng,
phương tiện (vật thật, đồ chơi, tranh ảnh); hành động mẫu; hình ảnh tự nhiên, mơ
hình, sơ đồ và phương tiện nghe nhìn (phim vơ tuyến, đài, máy ghi âm, điện thoại,
vi tính) thơng qua sử dụng các giác quan kết hợp với lời nói nhằm tăng cường vốn
hiểu biết, phát triển tư duy và ngôn ngữ của trẻ.
+ Trị chơi:
Sử dụng các trị chơi thích hợp để kích thích trẻ hoạt động và mở rộng hiểu
biết về môi trường xung quanh, điều này tốt cho sự phát triển về lời nói, sự tư duy
của trẻ.
GV là người tổ chức, hướng dẫn, trợ giúp trẻ, là thang đỡ, là người tạo cơ
hội, cơ may cho trẻ trong các hoạt động ở trường mầm non. Bởi vậy GV cần chủ

20

động, sáng tạo trong việc lên kế hoạch tổ chức hoạt động chơi - học của trẻ, cần
phải biến nhận thức của mình thành hành động cụ thể trong thực tiễn giáo dục trẻ
hiện nay.
+ Nhóm phương pháp làm mẫu, đàm thoại:
Sử dụng các phương tiện ngôn ngữ (đàm thoại, trị chuyện, kể chuyện, giải
thích) nhằm truyền đạt và giúp trẻ thu nhận thơng tin, kích thích trẻ suy nghĩ, chia
sẻ ý tưởng, bộc lộ những cảm xúc, gợi nhớ những hình ảnh và sự kiện bằng lời nói.
Lời nói, câu hỏi của giáo viên cần ngắn gọn, cụ thể, gần với kinh nghiệm sống của
trẻ.
+ Nhóm phương pháp nêu gương:
Nêu gương: Sử dụng các hình thức khen, chê phù hợp, đúng lúc, đúng chỗ.
Biểu dương trẻ là chính, nhưng khơng lạm dụng.
Đánh giá: Thể hiện thái độ đồng tình hoặc chưa đồng tình của người lớn, của
bạn bè trước việc làm, hành vi, cử chỉ của trẻ. Từ đó đưa ra nhận xét, tự nhận xét
trong từng tình huống hoặc hồn cảnh cụ thể. Khơng sử dụng các hình phạt làm ảnh
hưởng đến sự phát triển tâm - sinh lý của trẻ.
* Các hình thức tổ chức hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ
Đối với trẻ 5 - 6 tuổi, tâm lý của trẻ chỉ phát triển khi trẻ hoạt động. Trẻ hoạt
động càng tích cực thì tâm lý trẻ càng phát triển, đứa trẻ ưa hoạt động là đứa trẻ
thơng minh. Vì vậy hướng trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động là nhiệm vụ của
người giáo viên, đặc biệt đối với trẻ 5 - 6 tuổi cần tổ chức các hoạt động nhận thức
đa dạng để trẻ có cơ hội hồn thiện các chức năng tâm lý, chuẩn bị cho việc học ở
phổ thông sau này.
Hoạt động trong lớp học:
Hoạt động trong lớp học ở trẻ 5 - 6 tuổi là một loại hoạt động đặc biệt, nó
chưa hẳn là một giờ học như ở phổ thông nhưng cũng không là giờ chơi như ở lứa
tuổi nhà trẻ. Nó vừa có hình thức tổ chức như một giờ học ở trường phổ thông
nhưng những phương pháp, biện pháp tác động lên trẻ trong quá trình hoạt động lại

21

kết hợp nhiều dạng hoạt động tự nhiên, thoải mái; khơng gị bó trẻ như thơng qua
trị chơi, qua lao động, qua các loại hình văn học, nghệ thuật tạo hình, âm nhạc…Ở
các loại hình này khi tổ chức trên giờ học là giáo viên tạo cơ hội cho trẻ trao đổi, trị
chuyện, được phát biểu, nói lên ý kiến của mình, được tự tìm hiểu, tự làm, tự khám
phá để nhận biết bằng nhiều giác quan khác nhau.
Hoạt động chơi ở các góc:
Ở trường mầm non muốn trẻ phát triển tốt thì giáo viên phải là người thể
hiện tốt nhiệm vụ giáo dục của mình ln linh động sáng tạo giúp trẻ thông qua
chơi mà học, bằng cách thông qua giờ “Hoạt động góc”. Trong q trình giáo dục
trẻ nói chung, tổ chức cho trẻ chơi nói riêng giáo viên cần phải biết dạy cho trẻ chơi
cái gì? Chơi như thể nào để đem lại kiến thức phục vụ cho hoạt động học, phục vụ
cho sự phát triển tư duy của trẻ, vì vậy đồ chơi càng phong phú bao nhiêu thì càng
kích thích sự hứng thú và tạo sự ham muốn được khám phá mở mang kiến thức về
thế giới xung quanh ở trẻ bấy nhiêu.
Trẻ chơi chủ yếu do nhu cầu và khả năng của trẻ, nhu cầu muốn bắt chước,
muốn làm người lớn, nhưng khả năng và sức lực của trẻ chưa đủ để làm người lớn
do đó trẻ giải tỏa nhu cầu đó dưới hình thức là hoạt động góc:
+ Góc phân vai
+ Góc xây dựng
+ Góc thư viện (sách truyện)
+ Góc vận động
+ Góc khám phá, trải nghiệm.
Hoạt động lao động:
Hoạt động lao động đối với lứa tuổi mẫu giáo không nhằm tạo ra sản phẩm
vật chất mà được sử dụng như một phương tiện giáo dục. Hoạt động lao động đối
với trẻ mẫu giáo gồm: lao động tự phục vụ, lao động trực nhật, lao động tập thể.
Hoạt động ngoài trời:

22