Xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố hồ chí minh trong quá trình hội nhập quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------

PHẠM ĐÌNH HUẤN

XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN
CỦA SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG Q TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------

PHẠM ĐÌNH HUẤN

XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN
CỦA SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG Q TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
Ngành: CNDVBC & CNDVLS
Mã số: 9.22.90.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. TS.TRẦN CHÍ MỸ
2. TS.VŨ NGỌC MIẾN
Ngƣời phản biện độc lập:
1. PGS.TS. Trần Mai Ƣớc
2. PGS.TS. Vũ Đức Khiển
Phản biện:
1. PGS.TS. Vũ Văn Gầu
2. PGS.TS. Vũ Đức Khiển
3. PGS.TS. Lƣơng Minh Cừ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2020


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận án này, tơi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ quý
báu của người thân, gia đình, bạn bè, thầy cơ và đồng nghiệp.
Trước hết tôi xin cảm ơn quý thầy cô Khoa Triết học, Trường Đại học
Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, nơi
tơi đã học tập từ cử nhân, thạc sĩ, nghiên cứu sinh; nơi đã giáo dục, đào tạo,
trang bị cho tôi tri thức để công tác và nghiên cứu khoa học ngày hôm nay.
Tôi xin cảm ơn sâu sắc đến TS.Trần Chí Mỹ và TS.Vũ Ngọc Miến đã tận
tâm hướng dẫn tôi nghiên cứu và thực hiện luận án này.
Tôi xin cảm ơn chân thành đến q thầy cơ các Phịng, Thư viện
Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia thành phố
Hồ Chí Minh; Thư viện Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh; các tác giả của các
cơng trình đã cơng bố mà tơi kế thừa, tham khảo giúp tơi hồn thành luận án
của mình.
Cuối cùng, tơi xin gửi đến gia đình, cơ quan cơng tác, đồng nghiệp, bạn
bè lời cảm ơn sâu sắc đã ln tạo điều kiện, khích lệ, động viên tơi trong suốt
quá trình học tập, nghiên cứu, thực hiện luận án này.

Xin chân thành cảm ơn!
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày …. tháng ….. năm 2020
Tác giả

PHẠM ĐÌNH HUẤN


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi, dưới sự
hướng dẫn khoa học của TS.Trần Chí Mỹ và TS.Vũ Ngọc Miến. Các tài liệu,
số liệu sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Tơi xin hồn
tồn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu của cơng trình khoa học này.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày …. tháng ….. năm 2020
Tác giả

PHẠM ĐÌNH HUẤN


MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1
Chƣơng 1. QUAN ĐIỂM VỀ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH
VIÊN TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM ................21
1.1. QUAN ĐIỂM VỀ ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH VIÊN VÀ HỘI NHẬP
QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM...................................................................................... 21

1.1.1. Quan điểm về đời sống tinh thần của sinh viên Việt Nam ...................... 21

1.1.2. Quan điểm về hội nhập quốc tế và đặc điểm của hội nhập quốc tế ở
Việt Nam ...................................................................................................... 38

1.2. SỰ CẦN THIẾT VÀ TÁC ĐỘNG CỦA HỘI NHẬP QUỐC TẾ ĐỐI VỚI XÂY
DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH VIÊN TRONG QUÁ TRÌNH HỘI
NHẬP QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM ...................................................................... 51

1.2.1. Sự cần thiết của việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên trong
quá trình hội nhập quốc tế ở Việt Nam ........................................................ 51
1.2.2. Sự tác động của hội nhập quốc tế đối với xây dựng đời sống tinh thần
của sinh viên trong quá trình hội nhập quốc tế ở Việt Nam ......................... 57
Kết luận chƣơng 1 ....................................................................................... 67
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA
SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG QUÁ TRÌNH
HỘI NHẬP QUỐC TẾ .............................................................................. 69
2.1. ĐẶC ĐIỂM HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH
VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................................ 69

2.1.1. Khái quát về thành phố Hồ Chí Minh và đặc điểm hội nhập quốc tế ở
thành phố Hồ Chí Minh................................................................................. 69
2.1.2. Khái quát về sinh viên và đặc điểm đời sống tinh thần của sinh viên ở
thành phố Hồ Chí Minh................................................................................ 81
2.2. NHỮNG THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ CỦA VIỆC XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
TINH THẦN CỦA SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG QUÁ


TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ........................................................................ 93

2.2.1. Những thành tựu chủ yếu của việc xây dựng đời sống tinh thần của
sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập quốc tế ........ 93
2.2.2. Những hạn chế chủ yếu của việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh
viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập quốc tế .................... 116
Kết luận chƣơng 2 ..................................................................................... 131

Chƣơng 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO
HIỆU QUẢ XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH VIÊN Ở
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG Q TRÌNH HỘI NHẬP
QUỐC TẾ................................................................................................... 134
3.1. PHƢƠNG HƢỚNG CƠ BẢN NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÂY DỰNG
ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG Q TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ................................................. 134

3.1.1. Xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh
trong quá trình hội nhập quốc tế nhằm đào tạo nên những con người phát
triển tồn diện - lực lượng nịng cốt kế thừa xứng đáng sự nghiệp cách mạng
ở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................... 134
3.1.2. Xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh
trong quá trình hội nhập quốc tế trên cơ sở kết hợp truyền thống và hiện đại,
đặc biệt phải giáo dục và phát huy sâu rộng giá trị tinh thần truyền thống của
dân tộc Việt Nam......................................................................................... 137
3.1.3. Xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh
trong quá trình hội nhập quốc tế trên cơ sở phát huy sức mạnh của cả hệ
thống chính trị và xuất phát từ đặc điểm, yêu cầu nhiệm vụ xây dựng phát
triển kinh tế - xã hội ở thành phố Hồ Chí Minh .......................................... 141
3.2. NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÂY DỰNG
ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA SINH VIÊN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ................................................. 145


3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cả hệ thống chính trị về ý nghĩa và tầm quan
trọng của việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí
Minh trong q trình hội nhập quốc tế ........................................................ 146
3.2.2. Đảng bộ, chính quyền và các tổ chức Đồn Thanh niên, Hội Sinh viên
thành phố Hồ Chí Minh quan tâm hồn thiện các chủ trương, chính sách và

các giải pháp trong việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở Thành
phố trong quá trình hội nhập quốc tế ......................................................... 152
3.2.3. Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên thành phố Hồ Chí Minh phát huy tính
tích cực, sáng tạo, thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp
giáo dục rèn luyện nhằm xây dựng đời sống tinh thần tốt đẹp cho sinh viên ở
Thành phố trong quá trình hội nhập quốc tế ............................................... 162
3.2.4. Phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của người sinh viên trong
xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong
q trình hội nhập quốc tế ..................................................................... 172
Kết luận chƣơng 3 ..................................................................................... 176
KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................ 178
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 183
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .............................................................. 195
PHỤ LỤC


1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Con người là vốn quý nhất của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực
của quá trình phát triển của mỗi quốc gia. Trong chiến lược phát triển nhân
tố con người Việt Nam - động lực cho sự phát triển của đất nước, thanh niên,
trong đó có sinh viên giữ vị trí quan trọng, điều này khơng chỉ thể hiện về số
lượng thanh niên, sinh viên chiếm tỷ lệ cao trong lực lượng lao động, mà
thanh niên, sinh viên là lực lượng có năng lực, phẩm chất, là nguồn nhân lực
chất lượng cao phục cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Các nhà
kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin cũng đánh giá cao vai trò của thanh
niên, sinh viên đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong thư gửi
Đại hội quốc tế sinh viên xã hội chủ nghĩa, Ph.Ăngghen đã viết "Các bạn hãy

cố gắng làm cho thanh niên ý thức được rằng giai cấp vơ sản lao động trí óc
phải được hình thành từ hàng ngũ sinh viên" (C.Mác và Ph.Ăngghen, 1993a,
tr.613). V.I.Lênin khi nghiên cứu về vai trò của thanh niên, ông đã tập trung
nghiên cứu thanh niên, sinh viên như một bộ phận hợp thành của tầng lớp tri
thức, là lực lượng đi đầu trong việc ứng dụng những thành tựu của khoa học
kỹ thuật vào sản xuất "Việc điện khí hóa khơng thể do những người mù chữ
thực hiện được, mà chỉ biết chữ khơng thơi thì chưa đủ... điều đó chỉ có thể
thực hiện được trên cơ sở một nền học vấn hiện đại" (V.I.Lênin, 2005,
tr.364, 365). Trên cơ sở nhận thức vai trò quan trọng của thanh niên, sinh
viên đối với tương lai của đất nước, Hồ Chí Minh khẳng định "Một năm khởi
đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã
hội" (Hồ Chí Minh, 2000a, tr.194) và cũng theo người, đối với sự tồn vong,
thịnh suy của một đất nước cũng phụ thuộc vào sự phát triển, trưởng thành
của thanh niên, sinh viên "Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần
lớn là do thành niên" (Hồ Chí Minh, 2000b, tr.185). Đảng Cộng sản Việt
Nam ln đánh giá cao vai trị của thanh niên nói chung và sinh viên nói


2
riêng trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong Nghị quyết hội nghị
lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khoá X, ngày 25/7/2008 Về tăng
cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh
cơng nghiệp hố, hiện đại hố xác định "Thanh niên là lực lượng xã hội to
lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân
tộc; là lực lượng chủ yếu trên nhiều lĩnh vực, đảm nhiệm những cơng việc
địi hỏi hy sinh, gian khổ, sức khỏe và sáng tạo". Trong bản Di chúc, Hồ Chí
Minh từng căn dặn, đối với đồn viên và thanh niên, Đảng cần phải "Chăm
lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người kế
thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chun"" (Hồ Chí Minh,
2000f, tr.504). Do đó, việc giáo dục, rèn luyện thanh niên, sinh viên có tầm

quan trọng và to lớn, sinh viên Việt Nam cần được xây dựng tồn diện về
mọi mặt, trong đó xây dựng đời sống tinh thần có ý nghĩa quan trọng, trực
tiếp đối với sự phát triển toàn diện của sinh viên Việt Nam.
Trong quá trình hội nhập quốc tế, sinh viên Việt Nam là lực lượng có
vai trị quan trọng đặc biệt, là “bộ phận thanh niên ưu tú, có tri thức, sáng
tạo, sống có ước mơ, hồi bão, có lý tưởng; là lực lượng quan trọng, giữ vai
trò kế thừa, phát huy những thành quả cách mạng của Đảng, của dân tộc”
(Hội Sinh viên Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh, 2018b, tr.53). Để thực
hiện nhiệm vụ đó cần phải xây dựng lực lượng sinh viên phát triển toàn diện
về mọi mặt, trong đó xây dựng đời sống tinh thần có ý nghĩa thiết thực đối
với phát triển toàn diện của người sinh viên. Bởi vì, sinh viên là người chủ
nhân tương lai, đưa nước nhà vững bước tiến cùng các dân tộc tiên tiến trong
khu vực và trên thế giới. Do đó, việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh
viên là một trong những yếu tố quyết định đối với nhiệm vụ đào tạo, phát
triển thế hệ trẻ Việt Nam, góp phần phát triển bền vững đất nước trong quá
trình hội nhập quốc tế. Đồng thời, quá trình hội nhập quốc tế có sự tác động
đến đời sống tinh thần của sinh viên, một mặt đem lại cho sinh viên Việt


3
Nam những cơ hội phát huy năng lực, sự năng động, sáng tạo; có điều kiện
thích ứng nhanh, nắm bắt những thành tự khoa học - công nghệ hiện đại; tạo
điều kiện cho sinh viên đón nhận những luồng văn hóa từ mọi nơi du nhập
vào Việt Nam, tiếp thu cái mới, cái tiến bộ trong đời sống tinh thần của nhân
dân và sinh viên các nước trên thế giới, để nâng cao, làm phong phú hơn,
làm giàu có hơn, cao đẹp hơn đời sống tinh thần của mình. Mặt khác, quá
trình hội nhập quốc tế đặt ra những thách thức, tác động tiêu cực đến đời
sống tinh thần của sinh viên như: tư tưởng coi trọng bằng cấp, chưa chú
trọng nhiều đến thực học, giải quyết vấn đề, khả năng ngoại ngữ chưa cao sẽ
là lực cản đối với sinh viên trong quá trình hội nhập quốc tế; lối sống thực

dụng, chủ nghĩa cá nhân, sùng ngoại trong quá trình hội nhập quốc tế có điều
kiện sinh sơi nẩy nở trong đời sống sinh viên, góp phần làm băng hoại những
giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc; trong quá trình giao lưu, tiếp xúc với
những nền văn hóa khác nhau, có chế độ chính trị khác nhau cũng góp phần
làm cho một bộ phận sinh viên kém bản lĩnh, thiếu tự tin rơi vào trạng thái
giảm sút niềm tin, lý tưởng, vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam; các thế lực thù địch cũng lợi dụng hội nhập quốc tế thực hiện âm mưu
diễn biến hịa bình mà đối tượng chúng thường nhắm đến là sinh viên để
chống phá sự nghiệp cách mạng của đất nước, của dân tộc, v.v... Tất cả
những điều đó đã và đang tác động đến đời sống tinh thần của sinh viên Việt
Nam, tình hình đó nếu khơng được ngăn chặn kịp thời thì hậu quả sẽ ảnh
hưởng xấu đến tương lai của thanh niên, mà “tương lai của thanh niên, tức là
tương lai của nước nhà” (Hồ Chí Minh, 2000a, tr.102). Chính vì vậy, Chỉ thị
số 42 của Ban Bí thư Trung ương Đảng ngày 24/3/2015 xác định:
Xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc,
kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức
trong sáng, ý thức tuân thủ pháp luật; có năng lực, bản lĩnh trong hội
nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng lao động, trở thành những


4
cơng dân tốt, tích cực tham gia đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước.
Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo, là đầu mối giao lưu và hội nhập quốc tế, có
vị trí quan trọng trong cả nước. Với những đặc điểm đặc sắc về lịch sử, văn
hóa, con người, đó là nơi sớm tiếp xúc với nền cơng nghiệp có kỹ thuật
hiện đại phương Tây, với nguồn lao động dồi dào, tư duy năng động, sáng
tạo, nhanh nhạy với thực tiễn, thành phố Hồ Chí Minh sớm trở thành trung
tâm kinh tế, văn hóa xã hội của cả nước, "đóng góp 21% GDP cả nước,
đóng góp 27% tổng thu ngân sách nhà nước, đứng đầu cả nước về thu hút

vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài, chiếm 29,5% cả nước". (Tổng cục
Thống kê, 2019, tr.270). Trong quá trình hội nhập quốc tế, với quyết tâm và
nỗ lực của tồn hệ thống chính trị, các trường đại học, cao đẳng, các tổ
chức Đoàn, Hội, Doanh nghiệp, gia đình và bản thân sinh viên, công tác
xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh đã có
những chuyển biến tích cực. Phần lớn sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh
có tinh thần u nước, có bản lĩnh chính trị vững vàng, luôn tin vào sự lãnh
đạo của Đảng, pháp luật của Nhà nước, có ý thức tổ chức kỷ luật tốt, năng
động, sáng tạo, xung kích trong các hoạt động phong trào, tích cực trong
học tập và nghiên cứu khoa học, có lối sống lành mạnh, v.v.., góp phần tích
cực vào sự nghiệp hội nhập và phát triển của Thành phố. Tuy nhiên, việc
xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh cịn
những hạn chế như: trình độ, phẩm chất, năng lực của một bộ phận sinh
viên chưa theo kịp yêu cầu mới đặt ra của quá trình hội nhập quốc tế ở
Thành phố; một bộ phận sinh viên có biểu hiện suy thoái tư tưởng, đạo đức,
lối sống; sùng ngoại, xem nhẹ các giá trị truyền thống dân tộc, chạy theo lối
sống thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, thậm chí vi phạm pháp luật, sa vào các
tệ nạn xã hội, còn thụ động trong học tập, nghiên cứu khoa học, v.v..,


5
những hiện tượng đó đã tác động tiêu cực đến đời sống tinh thần của sinh
viên nói riêng, đối với sự phát triển kinh tế xã hội ở Thành phố nói chung.
Những hạn chế trên đã được Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng bộ thành phố
Hồ Chí Minh (2015) nhận định:
Cơng tác giáo dục chính trị tư tưởng và cơ chế, phương thức quản lý
chưa đủ mạnh để tăng sức đề kháng chống lại sự xâm lăng văn hóa; chưa
đẩy lùi được sản phẩm phi văn hóa, độc hại diễn biến phức tạp, đang tấn
công vào đạo đức, lối sống xã hội, nhất là thanh – thiếu niên. (tr.23)
Tất cả những vấn đề nêu trên cho thấy, công tác xây dựng đời sống tinh

thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh đang đứng trước nhiều yêu cầu,
thách thức và những vấn đề đặt ra trong quá trình hội nhập quốc tế. Chính vì
vậy, việc nghiên cứu, làm rõ về lý luận và thực tiễn trong công tác xây dựng
đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong q trình
hội nhập quốc tế, từ đó phân tích, đánh giá chỉ ra những thành tựu và hạn
chế. Trên cơ sở đó xác định phương hướng và đề xuất những giải pháp nhằm
nâng cao hiệu quả xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ
Chí Minh trong q trình hội nhập quốc tế là hết sức cần thiết.
Với những lý do trên, tác giả chọn vấn đề “Xây dựng đời sống tinh thần
của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập quốc tế” để
nghiên cứu và viết luận án tiến sĩ Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ
nghĩa duy vật lịch sử.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Ở Việt Nam nói chung, thành phố Hồ Chí Minh nói riêng vấn đề xây
dựng đời sống tinh thần của sinh viên trong quá trình hội nhập quốc tế ngày
càng được nhận thức toàn diện hơn, đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của
nhiều nhà khoa học và nhiều tổ chức chính trị - xã hội, với nhiều góc độ khác
nhau. Có thể khái quát các cơng trình nghiên cứu trên thành các nhóm đề tài
liên quan đến luận án như sau:


6
Nhóm các cơng trình nghiên cứu những quan điểm về xây dựng đời
sống tinh thần. Liên quan đến chủ đề này, có thể kể đến các nhóm cơng trình
của tác giả:
Ở nước ngoài: Từ thập niên 70 của thế kỷ XX, ở Liên Xơ (cũ), có nhiều
cơng trình nghiên cứu về văn hóa tinh thần của các nhà khoa học mácxít đã
được cơng bố, tiêu biểu: Cơ sở lý luận văn hóa Mác – Lênin, do
A.I.Acnơnđốp (chủ biên), Nxb. Maxcơva, 1976; Lối sống xã hội chủ nghĩa,
nhiều tác giả, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1982; Giáo dục người công dân,

A.S.Makarenkô, Nxb. Giáo dục, 1984; v.v… Trong các cơng trình này, các
tác giả tập trung phân tích những vấn đề lý luận về văn hóa tinh thần của xã
hội nói chung, của xã hội xã hội chủ nghĩa nói riêng; bản chất và những tính
quy luật cơ bản của nó, qua đó xác định và thuyết giải những ngun tắc
mácxít trong nhận thức và xử lý vấn đề văn hóa tinh thần trong quá trình xây
dựng chủ nghĩa xã hội.
Cuối của thế kỷ XX, sự khủng hoảng về mơ hình phát triển của các
nước phương Tây mà chủ yếu là sự phát triển mất cân đối giữa đời sống vật
chất và đời sống tinh thần, coi trọng yếu tố kinh tế, kỹ thuật, công nghệ,
xem nhẹ yếu tố con người, yếu tố văn hóa dẫn đến những hệ quả xã hội
xấu, cản trở, thậm chí phá hoại những nỗ lực phát triển ở các quốc gia này.
Trong bối cảnh đó, nhiều cơng trình nghiên cứu đã xuất hiện như là sự phản
ứng về mặt tư tưởng trước thực trạng phát triển ở phương Tây được mô tả
là “Trong các nền văn minh gọi là phát triển của chúng ta, tồn tại một tình
trạng kém phát triển thảm hại về văn hóa, trí não, đạo đức và tình người”
(Richard Bergeron, 1995, tr.338). Theo khuynh hướng nghiên cứu này, có
những cơng trình: Phản phát triển cái giá của chủ nghĩa tự do của Richard
Bergeron, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; Tạo dựng một nền văn
minh mới: chính trị của làn sóng thứ ba của Alvin Toffler và Heidi Toffler,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996; Sự va chạm của các nền văn minh


7
của Samuel Hungtington, Nxb. Lao động, 2003; v.v… Kết quả nghiên cứu
của những cơng trình đó đã thức tỉnh giới khoa học và giới lãnh đạo, quản lý
ở các quốc gia trên thế giới trong việc xác định quan điểm vì mục tiêu phát
triển đất nước trong thời đại mới – thời đại tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế,
sự phát triển đột phá của khoa học và công nghệ, rằng: trong mọi xã hội ngày
nay, bất luận ở trình độ phát triển kinh tế nào, hoặc xu hướng chính trị và
văn hóa nào, văn hóa và phát triển là hai mặt gắn liền với nhau, phát triển

cần thừa nhận văn hóa giữ một vị trí trung tâm, một vai trò điều tiết xã hội.
Ở Trung Quốc, từ thời kỳ đất nước này thực hiện cải cách mở cửa đến
nay có nhiều cơng trình nghiên cứu về xây dựng nền văn minh tinh thần xã
hội chủ nghĩa ở quốc gia đông dân nhất thế giới này, như: Cải cách thể chế
văn hóa gồm 2 tập, do Khang Thức Chiêu làm chủ biên, Nxb.Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 1996; Đề cương học tập lý luận của đồng chí Đặng Tiểu Bình
về xây dựng chủ nghĩa xã hội mang màu sắc Trung Quốc, do Ban Tuyên
truyền thuộc Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc biên soạn, (Trần
Khang dịch), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996; Một số vấn đề trước
mắt của chủ nghĩa xã hội đương đại do Ban Nghiên cứu - giảng dạy chủ
nghĩa xã hội trường Đảng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc biên soạn
năm 1998, xuất bản ở Bắc Kinh, Viện Thông tin khoa học – Học viện chính
trị quốc gia Hồ Chí Minh dịch và ấn hành năm 2000. Những kết quả nghiên
cứu của giới khoa học và lãnh đạo Trung Quốc về văn minh tinh thần và xây
dựng nền văn minh tinh thần đều rất đáng được tham khảo trong nhận thức
và xử lý đời sống văn hóa tinh thần trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc
tế ở nước ta hiện nay.
Ở Việt Nam: Cuốn sách Đời sống tinh thần của cá nhân: Khái niệm và
nguyên tắc nghiên cứu, của tác giả Vi Quang Thọ, Nxb. Khoa học xã hội,
1998. Tác giả đã trình bày quan điểm về đời sống tinh thần của cá nhân,
những nguyên tắc nghiên cứu đời sống tinh thần của cá nhân cùng các khía


8
cạnh liên quan đến đời sống tinh thần của cá nhân, từ đó tác giả phân tích
những yếu tố cơ bản của đời sống tinh thần của con người với tư cách là chủ
thể của hoạt động sáng tạo tinh thần, góp phần dự báo xu hướng phát triển
tương lai và xác định các nhiệm vụ quan trọng trong công tác giáo dục, tự
giáo dục, tự hoàn thiện về mặt đạo đức, nhân cách của cá nhân.
Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, GS.Trần Văn Giàu,

Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011 là những cơng trình khoa học lớn,
nghiên cứu một cách cơng phu, kỹ lưỡng về đời sống tinh thần của con người
và dân tộc Việt Nam với những căn cứ lý luận khoa học vững chắc, những cứ
liệu lịch sử xác thực, các tác giả đã xác định và luận giải một cách thuyết phục
về hệ giá trị tinh thần truyền thống đặc sắc của dân tộc Việt Nam, bao gồm các
giá trị tiêu biểu như: Yêu nước, cần cù, anh hùng, sáng tạo, lạc quan, thương
người, tình nghĩa, v.v… Hệ giá trị tinh thần cao đẹp là những nhân tố quan
trọng bảo đảm cho dân tộc Việt Nam trường tồn, lớn mạnh và chiến thắng.
Tiếp tục trong hướng nghiên cứu này, đó là: Luận án Tiến sĩ Triết học
về Đời sống tinh thần của xã hội và xây dựng đời sống tinh thần của xã hội
Việt Nam trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội của tác giả Trần Khắc
Việt, Học viện Nguyễn Ái Quốc, Hà Nội, năm 1992. Tác giả đã luận giải về
khái niệm đời sống tinh thần và phân biệt đời sống tinh thần của xã hội với ý
thức xã hội, đời sống văn hóa tinh thần, đồng thời tác giả coi đời sống tinh
thần là một hệ thống bao gồm các khâu: sản xuất – nhu cầu – trao đổi - tiêu
dùng tinh thần diễn ra các lĩnh vực của đời sống tinh thần như: đời sống tư
tưởng, hoạt động khoa học, nghệ thuật, giáo dục và đào tạo, sinh hoạt tơn
giáo tín ngưỡng. Từ đó tác giả khảo sát thực trạng, đưa ra những giải pháp và
kiến nghị xây dựng đời sống tinh thần của xã hội Việt Nam trong thời kỳ quá
độ đi lên chủ nghĩa xã hội.
Như vậy, có thể nói các cơng trình trên đây đã phản ánh bức tranh
tương đối đầy đủ cả về lý luận và thực tiễn về vấn đề xây dựng đời sống


9
tinh thần trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội nói chung và trong q
trình hội nhập quốc tế nói riêng. Đây là nguồn tư liệu quý, giúp tác giả trong
việc luận giải, làm rõ những vấn đề lý luận chung về việc xây dựng đời sống
tinh thần của sinh viên trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay.
Nhóm các cơng trình nghiên cứu về xây dựng đời sống tinh thần của

sinh viên Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế. Về chủ đề này, có thể
kể đến một số cơng trình nghiên cứu nổi bật của các tác giả như: Cuốn sách
Bản lĩnh chính trị thanh niên sinh viên ngày nay của Dương Tự Đàm, Nxb.
Thanh niên, 2007. Tác giả đã nghiên cứu trong số 20 giá trị chung có tính
phổ biến được mọi tầng lớp người Việt Nam lựa chọn, thì sinh viên quan tâm
nhiều đến: việc làm và lập nghiệp; học vấn rộng; tình yêu và xây dựng gia
đình hạnh phúc; lối sống văn hóa và nếp sống văn minh; bản lĩnh cá nhân,
đây là những lựa chọn phù hợp với bối cảnh nền kinh tế đang chuyển sang
cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, những hệ giá trị
mà sinh viên lựa chọn có những hạn chế như: sinh viên ít quan tâm hoặc xem
nhẹ những giá trị đạo đức, lối sống, trách nhiệm cơng dân. Từ đó tác giả đưa
những kiến nghị, giải pháp xây dựng bản lĩnh chính trị, khoa học của thanh
niên sinh viên.
Cuốn sách Cơng tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên Việt Nam
hiện nay, Trần Thị Anh Đào, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010. Cơng
trình đã phân tích vai trò, các yếu tố của giáo dục lý luận chính trị cho sinh
viên, từ đó khảo sát thực trạng, đưa ra những kiến nghị và giải pháp về công
tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên.
Hội thảo khoa học Giáo dục đạo đức cho sinh viên trong các trường cao
đẳng, đại học Việt Nam, Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh –
Viện Nghiên cứu giáo dục tổ chức và biên soạn, năm 2012. Công trình là tập
hợp 60 bài viết tham gia hội thảo của các nhà giáo, nhà quản lý giáo dục, nhà
nghiên cứu. Các tác giả đã trình bày những vấn đề lý luận về giáo dục đạo đức


10
trong các trường đại học, cao đẳng ở Việt Nam; thực trạng giáo dục đạo đức
trong các trường đại học, cao đẳng ở Việt Nam và đưa ra những giải pháp, đặc
biệt là chia sẻ kinh nghiệm giáo dục đạo đức cho sinh viên các trường ở thành
phố Hồ Chí Minh từ kinh nghiệm một số trường trên thế giới.

Cuốn sách Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh với việc xây dựng nhân
cách sinh viên Việt Nam hiện nay, Lương Gia Ban và Hồng Trang, Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014. Các tác giả đã phân tích, làm rõ những nội
dung và đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh; sự cần thiết
phải giáo dục chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh trong việc xây dựng nhân
cách sinh viên Việt Nam hiện nay và những phương hướng, giải pháp của
việc giáo dục đó.
Cuốn sách Giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc xây dựng nhân
cách sinh viên Việt Nam hiện nay của Lương Gia Ban và Nguyễn Thế Kiệt
(Chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014. Các tác giả luận giải về
vai trò giá trị truyền thống dân tộc trong việc xây dựng nhân cách sinh viên
Việt Nam, từ đó các tác giả khảo sát thực trạng, đưa ra những phương hướng
và giải pháp để phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong việc xây dựng
nhân cách sinh viên Việt Nam.
Cuốn sách Giáo dục đạo đức mới cho sinh viên trong điều kiện kinh tế
thị trường ở Việt Nam hiện nay của Lương Gia Ban và Nguyễn Thế Kiệt
(Đồng chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013. Tác giả đã trình bày
vai trị, nội dung của giáo dục đạo đức mới cho sinh trong điều kiện nền kinh
tế thị trường ở Việt Nam. Từ đó các tác giả đã khảo sát thực trạng và vấn đề
đặt ra trong giáo dục đạo đức cho sinh viên, trên cơ sở đó đề xuất các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho sinh viên trong điều kiện
xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay.
Cuốn sách Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong
quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế, của Phạm Hồng Tung. Nxb. Chính


11
trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011. Trong cuốn sách tác giả trình bày về
tình hình thanh niên Việt Nam, xu hướng biến đổi lối sống của thanh niên
Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế và những giải pháp xây dựng lối

sống của thanh niên Việt Nam. Tuy tác giả khơng trình bày trực tiếp về sinh
viên Việt Nam nhưng trong q trình phân tích, tác giả có bàn đến sinh viên
Việt Nam.
Những thách thức của văn hóa Việt Nam trong q trình hội nhập kinh
tế quốc tế, Phạm Duy Đức (chủ biên), Nxb. Văn hóa – Thơng tin và Viện
Văn hóa, Hà Nội, 2006; Văn hóa và con người Việt Nam trong đổi mới và
hội nhập quốc tế, Hồng Chí Bảo, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010;
Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, Nguyễn Chí Bền,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010. Tác động của toàn cầu hóa đối với
sự phát triển văn hóa và con người Việt Nam, Dương Phú Hiệp, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2010. Trong những cuốn sách này, ở những mức độ
khác nhau, các tác giả đề cập và luận giải về mặt lý luận những vấn đề: Thứ
nhất, toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và những tác động, những thách thức từ
các q trình đó đối với đời sống tinh thần của con người và xã hội Việt
Nam, rằng q trình đó tất yếu có tác động tích cực và tiêu cực, có cả cơ hội
và thách thức đối với sự phát triển và tiến bộ về tinh thần, văn hóa của con
người và xã hội Việt Nam. Nhận thức rõ các tác động, các cơ hội và thách
thức đó là rất quan trọng và rất cần thiết để có thể chủ động, tự giác trong
xây dựng văn hóa và phát triển con người Việt Nam một cách có hiệu quả
cao nhất. Thứ hai, đó là vấn đề thái độ ứng xử của con người và xã hội Việt
Nam trong hội nhập văn hóa thế giới. Trong vấn đề này, quan điểm của các
tác giả là đối thoại văn hóa trên cơ sở bình đẳng, tơn trọng lẫn nhau giữa
các nền văn hóa, tích cực và chủ động tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại,
giữ gìn và phát huy những giá trị tinh thần tốt đẹp và bản sắc văn hóa của
dân tộc và đồng thời với hai q trình đó là tạo ra những giá trị mới, trong


12
đó giá trị tinh thần làm nền tảng và động lực cho sự phát triển nhanh và bền
vững của đất nước.

Liên quan đến chủ đề này cịn có các luận án: Giá trị đạo đức truyền
thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong
bối cảnh tồn cầu hóa hiện nay, Nguyễn Thị Thanh Hà, Luận án Tiến sĩ
Triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2014. Tác giả đã
luận giải về khái niệm lối sống; về các giá trị truyền thống của dân tộc Việt
Nam và vai trò của các giá trị đó trong xây dựng lối sống cho sinh viên trong
điều kiện toàn cầu hiện nay; đề xuất một số phương hướng và giải pháp
nhằm phát huy giá trị truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho sinh
viên thời đại tồn cầu hóa. Luận án Tiến sĩ Triết học Nghệ thuật với vấn đề
giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho sinh viên ở nước ta hiện nay, Đặng Thị Minh
Tuấn, Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam - Học viện Khoa học Xã hội,
năm 2018. Tác giả đã luận giải về nghệ thuật, thị hiếu thẩm mỹ và vai trò của
nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ; khảo sát thực trạng của nghệ thuật với
giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho sinh viên ở nước ta hiện nay, từ đó tác giải
trình bày những giải pháp vận dụng nghệ thuật trong giáo dục thị hiếu thẩm
mỹ cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
Ngoài ra, các bài viết đăng trên tạp chí như Võ Minh Tuấn Tác động
tồn cầu hóa đến đạo đức sinh viên hiện nay đăng trên Tạp chí Triết học, số
4 (155), tháng 4 – 2004. Tác giả cho rằng sự tác động của cái tôi cao hơn đạo
đức của sinh viên biểu hiện trên hai mặt tích cực và tiêu cực.
Như vậy, các cơng trình đã đề cập khá tồn diện đến xây dựng đời
sống tinh thần của sinh viên Việt Nam trong q trình hội nhập quốc tế,
trong đó tập trung phân tích các khía cạnh đạo đức, lối sống, nghệ thuật,
truyền thống dân tộc, chính trị - tư tưởng trong đời sống tinh thần của sinh
viên Việt Nam và phân tích những tác động tích cực, tiêu cực hội nhập quốc
tế, tồn cầu hóa đến đời sống tinh thần của con người Việt Nam nói chung,


13
sinh viên Việt Nam nói riêng từ đó đề ra những giải pháp nhằm xây dựng đời

sống tinh thần của con người Việt Nam nói chung, sinh viên Việt Nam nói
riêng ngày càng cao đẹp hơn. Đây là nguồn tài liệu quý, giúp tác giả luận
giải, làm rõ những vấn đề lý luận chung, khảo sát thực trạng và đề ra những
giải pháp xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí
Minh trong q trình hội nhập quốc tế.
Nhóm các cơng trình nghiên cứu về xây dựng đời sống tinh thần của
sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong q trình hội nhập quốc tế, chủ
đề này có các cơng trình của các tác giả như sau:
Cuốn sách Chúng ta đã đứng dậy – Truyền thống phong trào sinh viên,
học sinh Sài Gòn – Gia Định 1954 – 1975, tập 2: 1969 – 1975, do Ban
thường vụ Đồn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh Thành phố Hồ Chí
Minh – Ban Chủ nhiệm Câu lạc bộ Truyền thống Thành Đoàn biên soạn,
Nxb. Trẻ, 2014. Cuốn sách trình bày về: tình hình, diễn biến phong trào;
những sự kiện nổi bật; chung ngọn lửa phong trào; bút ký phong trào; phần
kết thúc. Cuốn sách đã góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho sinh
viên Thành phố, giúp sinh viên hiểu biết sâu sắc về truyền thống cách mạng,
lý tưởng cách mạng và con đường đấu tranh một thời của tuổi trẻ Thành phố.
Cuốn sách Một số vấn đề về văn hóa văn nghệ hiện nay của Thành phố
chúng ta của Võ Văn Kiệt, Nxb. Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 1981.
Đây là tập hợp các bài phát biểu của tác giả về văn hóa văn nghệ ở thành phố
Hồ Chí Minh, đã làm sáng tỏ nhận thức về văn hóa văn nghệ, đồng thời
khơng chấp nhận bất cứ cái gì xa lạ với văn hóa dân tộc, với cách mạng, tác
giả đã chỉ ra những lệch lạc nghiêm trọng trong phong trào văn hóa văn nghệ
đặc biệt là những ca khúc của giới trẻ và cần phải có những biện pháp đi sâu,
chăm sóc phong trào văn nghệ quần chúng.
Cơng trình Thành phố Hồ Chí Minh 10 năm, Nxb. Sự thật, Hà Nội,
1985, của Bí thư Thành ủy đương thời, có thể coi là cuốn sách tiêu biểu cho


14

sự nghiên cứu tồn diện, có hệ thống về thành phố Hồ Chí Minh trong giai
đoạn lịch sử 10 năm sau ngày Thành phố được giải phóng. Về phương diện
đời sống tinh thần tác giả đã vạch ra và biện chứng một cách thuyết phục về
những giá trị tinh thần đặc trưng của nhân dân thành phố Hồ Chí Minh: có
tác phong cơng nghiệp, kỷ luật, sáng tạo, sống phóng khống, trọng nghĩa
tình. Ở phương diện này, có thể nói nội dung của cuốn sách góp phần làm
cho người dân Thành phố hiểu rõ mình là ai và đồng bào cả nước, bạn bè bên
ngoài hiểu thế nào là con người thành phố Hồ Chí Minh.
Cuốn sách Về cơng tác tư tưởng và văn hóa ở thành phố Hồ Chí Minh
của Nguyễn Văn Linh, Nxb, Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2013. Đây là
tập hợp những bài viết của đồng chí Nguyễn Văn Linh liên quan đến cơng
tác tư tưởng, văn hóa ở thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là tầm quan trọng,
nhiệm vụ, vai trò của việc rèn luyện đạo đức, lối sống, giữ vững lý tưởng
cách mạng, cơng tác văn hóa, văn nghệ trong việc xây dựng con người mới
xã hội chủ nghĩa ở Thành phố này.
Cuốn sách Cẩm nang những kỹ năng thực hành xã hội cần thiết cho sinh
viên, Nxb. Trẻ, 2010, của nhiều tác giả viết nhân Đại hội Hội Sinh viên Việt
Nam thành phố Hồ Chí Minh lần IV (2010 – 2015). Ban tổ chức đã biên soạn
cuốn sách này với những nội dung thiết thực, hữu ích cho sinh viên Thành phố
bên cạnh những kiến thức chuyên môn đã được đào tạo trong nhà trường.
Cuốn sách Giáo dục và đào tạo thành phố Hồ Chí Minh hội nhập các
nền giáo dục tiên tiến, Trần Công Minh, Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2010.
Cuốn sách là tập hợp các bài viết của tác giả, được sắp xếp gồm ba phần theo
các chủ đề: các bài viết đề cập đến xây dựng nền giáo dục tiên tiến; đổi mới
tư duy và những bước đi hội nhập; hội nhập, tác giả giới thiệu một số nền
giáo dục tiên tiến trên thế giới, những nơi mà tác giả đã đến thăm và làm
việc, từ đó thành phố Hồ Chí Minh có thể tham khảo, học hỏi để xây dựng
nền giáo dục tiên tiến.

15
Cuốn sách Xây dựng lối sống văn hóa của thanh niên thành phố Hồ
Chí Minh, Đặng Quang Thành, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm
2005. Tác giả đã luận về lối sống có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ
Chí Minh; những yếu tố tác động đến lối sống có văn hóa của thanh niên
Thành phố và đề xuất những giải pháp nhằm tăng cường xây dựng lối sống
có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh. Trong thanh niên thành
phố Hồ Chí Minh mà tác giả nghiên cứu có đề cập đến sinh viên ở thành
phố Hồ Chí Minh.
Cuốn sách Mạng xã hội với giới trẻ thành phố Hồ Chí Minh, Nguyễn
Thị Hậu (chủ biên), Nxb. Văn hóa - Văn nghệ, năm 2013. Cuốn sách là tập
các bài viết của các tác giả bàn về giới trẻ ở Thành phố với việc sử dụng
mạng xã hội và có những bài viết nghiên cứu về việc sử dụng mạng xã hội
của sinh viên Thành phố.
Hội thảo Thành phố Hồ Chí Minh - 40 năm xây dựng, phát triển và hội
nhập do Thành ủy, Hội đồng Nhân dân, Ủy ban Nhân dân, Ủy ban Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh tổ chức tại thành phố Hồ Chí
Minh tháng 3 năm 2015, Nxb. Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh xuất bản
năm 2015, có nhiều báo cáo tham luận đề cập đến hội nhập quốc tế, đến đời
sống tinh thần và xây dựng đời sống tinh thần của nhân dân Thành phố,
trong đó có đời sống tinh thần của sinh viên. Nổi bật trong đó có thể kể đến
các báo cáo tham luận sau: thành phố Hồ Chí Minh trong q trình hội nhập
kinh tế quốc tế của Việt Nam hiện nay, tác giả Huỳnh Tấn Sang; Kết hợp hài
hòa giữa giá trị vật chất và văn hóa để phát triển bền vững, tác giả Nguyễn
Thành Tài; Văn hóa văn nghệ, báo chí, xuất bản thành phố Hồ Chí Minh 40
năm xây dựng và phát triển, tác giả Nguyễn Thế Kỷ; Thành phố Hồ Chí
Minh – một trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục đào tạo và khoa học công
nghệ, tác giả Hứa Ngọc Thuận; Sự phát triển của thành phố Hồ Chí Minh
nhìn từ khía cạnh văn hóa, tác giả Ngơ Văn Lệ; Giải pháp nâng cao hiệu

16
quả hoạt động nghiên cứu khoa học góp phần đẩy mạnh chất lượng giáo dục
đào tạo trong sinh viên các trường đại học, cao đẳng trên địa bàn thành phố
Hồ Chí Minh, tác giả Lê Hồng Việt Lâm; Một vài suy ngẫm về công tác xây
dựng nguồn nhân lực chất lượng cao cho Thành phố từ việc nâng cao chất
lượng đào tạo tại các trường đại học, cao đẳng trên địa bàn, tác giả Nguyễn
Thị Thu Lài; Dấu son 40 năm phong trào Thanh niên thành phố mang tên
Bác Hồ kính u, tác giả Ban Bí thư Trung ương Đồn; v.v…
Cũng trong chủ đề này có cơng trình Những vấn đề lối sống và tư duy
của cộng đồng người Việt vùng Đơng Nam Bộ trong q trình đổi mới và hội
nhập quốc tế hiện nay” do Dỗn Chính (chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 2013. Cơng trình nghiên cứu về lối sống và tư duy – một trong
những lĩnh vực cơ bản của đời sống tinh thần của người Việt ở vùng Đơng
Nam Bộ trong đó có thành phố Hồ Chí Minh, một địa bàn tiêu biểu của
vùng. Trong cuốn sách này, các tác giả đã phân tích, làm rõ những nhân tố
tác động đối vối tư duy và lối sống, thực trạng và xu hướng biến đổi lối sống
của cộng đồng người Việt ở Đông Nam Bộ trong đó có tầng lớp sinh viên,
học sinh của thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, cơng trình đã đề xuất và
luận giải một số phương hướng, giải pháp phát triển tư duy và hoàn thiện lối
sống của cư dân vùng này trong quá trình hội nhập quốc tế.
Liên quan đến chủ đề này cịn có các luận án, luận văn, tạp chí: Xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần ở thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn
hiện nay. Trần Chí Mỹ, Luận án Tiến sĩ Triết học, Học viện Chính trị Quốc
gia Hồ Chí Minh, năm 2002. Tác giả đã luận giải về các khái niệm văn hóa,
văn hóa tinh thần, đời sống văn hóa tinh thần theo các khâu, các lĩnh vực của
đời sống văn hóa tinh thần từ nhu cầu, sản xuất, trao đổi, tiêu dùng trên các
lĩnh vực cơ bản: tư tưởng, khoa học, nghệ thuật, tơn giáo, tín ngưỡng, v.v…
Từ đó tác giả khảo sát thực trạng, đưa ra những kiến nghị và giải pháp xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần ở thành phố Hồ Chí Minh; phân tích về mặt

17
tâm lý học lối sống của sinh viên thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn
hiện nay, Nguyễn Ánh Hồng, Luận án tiến sĩ Tâm lý học, Trường Đại học
Sư phạm Hà Nội, năm 2002. Tác giả đã phân tích lối của sinh viên ở thành
phố Hồ Chí Minh từ đó đề xuất những giải pháp về xây dựng lối sống của
sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay. Lối sống của
sinh viên thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, Dương Thị Cẩm Lệ, Luận văn
thạc sĩ chủ nghĩa xã hội khoa học, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân
văn, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014. Luận văn này, tác
giả trình bày quan niệm về lối sống và vai trị của nó đối với việc hình thành
nhân cách của sinh viên; phân tích thực trạng xu hướng biến đổi lối sống của
sinh viên Thành phố và đề xuất một số phương hướng và giải pháp xây dựng
lối sống của sinh viên ở Thành phố này; Chiến lược diễn biến hịa bình
chống Việt Nam và ảnh hưởng của nó đối với sinh viên thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay của Bùi Thị Hường, Trường Đại học Khoa học xã hội và
Nhân văn, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, năm 2012. Tác giả đã
trình bày về chiến lược diễn biến hịa bình; phương thức tác động của chiến
lược diễn biến hịa bình đối với sinh viên thành phố Hồ Chí Minh; ảnh
hưởng của chiến lược diễn biến hịa bình đối với sinh viên Thành phố trên
các lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống. Trên cơ sở phân tích thực trạng
những trường hợp sinh viên bị tác động, lơi kéo tham gia các hoạt động diễn
biến hịa bình ở thành phố Hồ Chí Minh, tác giả đề xuất một số phương
hướng và giải pháp khắc phục, ngăn chặn ảnh hưởng của diễn biến hịa bình
đối với sinh viên thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Huỳng Văn Sơn, thực
trạng lựa chọn các giá trị đạo đức nhân văn trong lối sống của sinh viên
thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, đăng trên Tạp chí Tâm lý học, số 5 (122),
thánh 5 - 2009. Tác giả đã trình bày thực trạng về sự lựa chọn các giá trị đạo
đức trong lối sống của sinh viên Thành phố và đề xuất những giải pháp để

xây dựng lối sống của sinh viên Thành phố trên lĩnh vực đạo đức.


18
Các cơng trình nêu trên đều có đề cập và phân tích, làm sáng tỏ những
vấn đề lý luận về văn hóa, tư tưởng, tinh thần của con người ở Thành phố nói
chung, sinh viên ở Thành phố nói riêng. Một số cơng trình đã phân tích thực
trạng đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trên một số
lĩnh vực đạo đức, lối sống, tư tưởng và đề xuất một số giải pháp nhằm xây
dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở những lĩnh vực này. Tuy nhiên các
cơng trình nêu trên chưa thực sự đi sâu phân tích chỉ ra ý nghĩa, tầm quan
trọng và sự cần thiết của việc xây dựng đời sống tinh thần của sinh viên ở
thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập quốc tế; đồng thời cũng
chưa có những đề tài tập trung phân tích, đánh giá thực trạng và đề ra những
phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời
sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội
nhập quốc tế như là một đề tài chuyên sâu. Trên cơ sở kế thừa thành quả
những cơng trình nghiên cứu của các học giả đi trước, tác giả luận án cố
gắng đi sâu vào nghiên cứu về vấn đề xây dựng đời sống tinh thần của sinh
viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập quốc tế có tính
chun sâu và hệ thống hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
Mục đích của luận án: Luận án phân tích, chỉ ra thực trạng xây dựng
đời sống tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong q trình
hội nhập quốc tế; trên cơ sở đó, xác định những phương hướng cơ bản và đề
xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng đời sống
tinh thần của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong quá trình hội nhập
quốc tế.
Nhiệm vụ của luận án: Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung
giải quyết những nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, trình bày, làm rõ những quan điểm về xây dựng đời sống tinh
thần của sinh viên trong quá trình hội nhập quốc tế ở Việt Nam.