Yếu tố cấu thành thế giới ngôn từ trong truyện ngắn chút thoáng xuân hương của nguyễn huy thiệp

ĈҤI HӐC QUӔC GIA THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH
75ѬӠ1*ĈҤI HӐC KHOA HC X H,9ơ1+ặ191

NGUYN TRC ANH

YU T CU THNH TH GIӞI NGƠN TӮ TRONG
TRUYӊN NGҲ1³&+Ị77+2È1*;8Ỉ1+ѬѪ1*´
CӪA NGUYӈN HUY THIӊP

LUҰ19Ă17+Ҥ&6Ƭ1*Ð11*Ӳ HӐC

TP. HӖ CHÍ MINH - 1Ă020


ĈҤI HӐC QUӔC GIA THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH
75ѬӠ1*ĈҤI HӐC KHOA HC X H,9ơ1+ặ191

NGUYN TRC ANH

YU T CU THNH TH GIӞI NGƠN TӮ TRONG
TRUYӊN NGҲ1³&+Ị77+2È1*;8Ỉ1+ѬѪ1*´
CӪA NGUYӈN HUY THIӊP
LUҰ19Ă17+Ҥ&6Ƭ1*Ð11*Ӳ HӐC
Chun ngành: NGÔN NGӲ HӐC
MÃ SӔ: 8.22.90.20

1*ѬӠ,+ѬӞNG DҮN KHOA HӐC
TS. HUǣNH THӎ HӖNG HҤNH

TP. HӖ CHÍ MINH - 1Ă020

LӠ,&$0Ĉ2$1
7{L[LQFDPÿRDQtoàn bӝ nӝi dung trong luұn vһn này là kӃt quҧ tӯ q trình
nghiên cӭu cӫa riêng tơi Gѭӟi sӵ Kѭӟng dүn cӫa TiӃQVƭ+XǤnh Thӏ Hӗng Hҥnh. Các
sӕ liӋu, phân tích trong luұQYăQOjKRjQWRjQWUXQJWKӵc YjFKѭDWӯQJÿѭӧc cơng bӕ
ӣ bҩt kǤ cơng trình nào khác. NӃu có bҩt kǤ ÿLӅu gì thӇ hiӋn trong luұQYăQOjNK{QJ
trung thӵc, tơi xin hồn tồn chӏu trách nhiӋm.

Tác giҧ luұQYăQ

NguyӉn Trúc Anh


LӠI CҦ0Ѫ1
Ĉҫu tiên, tôi xin gӱi lӡi cҧm ѫQFKkQWKjQKÿӃn TiӃQVƭ HuǤnh Thӏ Hӗng Hҥnh,
QJѭӡi ÿmGjQKUҩt nhiӅu thӡi gian và tâm huyӃWÿӇ Kѭӟng dүn tơi hồn thành luұQYăQ
Qj\Ĉӗng thӡi, W{LFNJQJY{FQJELӃWѫQFiFWKҫy cơ ÿmWUX\ӅQÿҥt cho tôi nhӳng kiӃn
thӭc nӅn tҧng vӅ ngôn ngӳ hӑc trong suӕt thӡi gian tôi hӑc tұp và nghiên cӭu tҥi
WUѭӡQJĈҥi hӑc Khoa hӑc Xã hӝLYj1KkQYăQ7ӯ nhӳng kiӃn thӭFTXêEiXÿyW{L
FyFѫKӝi tiӃp xúc vӟi nhӳQJKѭӟng nghiên cӭu mӟi và hoàn thành luұQYăQQj\
7{L FNJQJ [LQ gӱi lӡi cҧPѫQ ÿӃn SKzQJ 6DXÿҥi hӑc, giáo vө khoa Bӝ môn
Ngôn ngӳ hӑc và các thҫ\F{WURQJWKѭYLӋQWUѭӡQJÿҥi hӑc Khoa hӑc Xã hӝi và Nhân
YăQWKjQKSKӕ Hӗ &Kt0LQKÿmWҥo mӑLÿLӅu kiӋn thuұn lӧLÿӇ tơi tìm kiӃm tài liӋu,
hồn thành các thӫ tөc cҫn thiӃt cho quá trình bҧo vӋ luұQYăQ

Xin trân trӑng cҧPѫQ

NguyӉn Trúc Anh

MӨC LӨC
DҮN NHҰP............................................................................................................ 1
1. Lý do chӑQÿӅ tài ................................................................................................. 1
2. Lӏch sӱ nghiên cӭu .............................................................................................. 2
2.1 Các nghiên cӭu Th͇ giͣi ngôn tͳ trên thӃ giӟi ................................................... 2
2.2 Các nghiên cӭu Th͇ giͣi ngôn tͳ ӣ ViӋt Nam .................................................... 5
3. MөFÿtFKYjêQJKƭDFӫa viӋc nghiên cӭu ............................................................ 6
3.1 MөFÿtFKFӫa viӋc nghiên cӭu ........................................................................... 6
éQJKƭDFӫa viӋc nghiên cӭu .............................................................................. 6
ĈӕLWѭӧng và phҥm vi nghiên cӭu ........................................................................ 7
ĈӕLWѭӧng nghiên cӭu ........................................................................................ 7
4.2 Phҥm vi nghiên cӭu ........................................................................................... 7
3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭu ..................................................................................... 7
6. Bӕ cөc luұQYăQ ................................................................................................... 8
&+ѬѪ1*&Ѫ6Ӣ LÝ THUYӂT...................................................................... 9
6ѫOѭӧc quá trình hình thành Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngơn tӯ ................................... 9
Nӝi dung chính cӫa Lý thuyӃt .......................................................................... 11
1.2.1 ThӃ giӟi diӉn ngôn (discourse-world) ........................................................... 12
1.2.2 ThӃ giӟi ngôn tӯ (text-world)........................................................................ 16
1.2.3 Các yӃu tӕ xây dӵng thӃ giӟi (world-builders) .............................................. 18
1.2.4 Các nhân tӕ WK~Fÿҭy chӭFQăQJIXQFWLRQ-advancing elements) ................... 21
1.2.5 Sӵ dӏch chuyӇn thӃ giӟi và các thӃ giӟi tình thái ........................................... 24
1.2.6 Sӵ phӫ ÿӏnh (Negation) ................................................................................. 27
1.2.7 Giҧ ÿӏQK+\SRWKHWLFDO
Yj7LrXÿLӇm (focalisation) ..................................... 27
1.2.8 Khҧ QăQJWLӃp cұn các thӃ giӟi (Accessibility)............................................... 29
Khoa hӑc tri nhұn và Ngôn ngӳ hӑc tri nhұn .................................................... 31
Phong cách hӑc tri nhұn ................................................................................... 32
TiӇu kӃt ........................................................................................................... 37
&+ѬѪ1*<ӂU TӔ CҨU THÀNH THӂ GIӞI NGÔN TӮ TRONG

TRUYӊN NGҲ1&+Ị77+2È1*;8Ỉ1+ѬѪ1*&ӪA NGUYӈN HUY
THIӊP .................................................................................................................. 38
ThӃ giӟi diӉn ngơn trong tác phҭm................................................................... 38
ThӃ giӟi ngơn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong tác phҭm ....................................... 43
2.2.1 ThӃ giӟi ngôn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ nhҩt .......................... 43
2.2.2 ThӃ giӟi ngơn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ hai ............................ 54
2.2.3 ThӃ giӟi ngôn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ ba ............................. 64
TiӇu kӃt ........................................................................................................... 76
&+ѬѪ1*.ӂT CҨU CÁC THӂ GIӞI NGÔN TӮ TRONG TRUYӊN
NGҲ1&+Ị77+2È1*;8Ỉ1+ѬѪ1*&ӪA NGUYӈN HUY THIӊP ....... 78
6ѫÿӗ và các ký hiӋXGQJWURQJVѫÿӗ ............................................................. 78
KӃt cҩu thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong tác phҭm........................................... 80
3.2.1 KӃt cҩu thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ nhҩt .............................. 80
3.2.2 KӃt cҩu thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ hai ................................ 83
3.2.3 KӃt cҩu thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ ba ................................. 85
Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong tác phҭm ..................................................... 87
3.3.1 Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong truyӋn thӭ nhҩt ......................................... 87
3.3.2 Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong truyӋn thӭ hai và thӭ ba ........................... 91
Sӵ ÿDQ[HQJLӳa các thӃ giӟi ngôn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong tác phҭm ........ 94
3.3.1 ThӃ giӟi ngơn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ nhҩt .......................... 94
3.3.2 ThӃ giӟi ngôn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ hai .......................... 104
3.3.3 ThӃ giӟi ngơn tӯ và thӃ giӟi tình thái trong truyӋn thӭ ba ........................... 114
TiӇu kӃt ......................................................................................................... 122
KӂT LUҰN ........................................................................................................ 123
TÀI LIӊU THAM KHҦO ................................................................................. 128
PHӨ LӨC........................................................................................................... 132
1 ± TRUYӊN THӬ NHҨT ................................................................................ 132
2 ± TRUYӊN THӬ HAI .................................................................................... 137

3 ± TRUYӊN THӬ BA ...................................................................................... 143


DANH MӨC BҦNG TRONG LUҰ19Ă1
Bҧng 1.1. Các chӭFQăQJÿLӇn hình trong diӉn ngôn .............................................. 22
Bҧng 2.1. Các yӃu tӕ xây dӵng thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ nhҩt ... 44
Bҧng 2.2. Các yӃu tӕ xây dӵng thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ hai ..... 54
Bҧng 2.3. Các yӃu tӕ xây dӵng thӃ giӟi ngôn tӯ trung tâm trong truyӋn thӭ ba ...... 67
Bҧng 3.1. Các ký hiӋXGQJWURQJFiFVѫÿӗ .......................................................... 79

DANH MӨ&6ѪĈӖ TRONG LUҰ19Ă1
6ѫÿӗ &iFÿһc tính và các nhân tӕ WK~Fÿҭy chӭFQăQJWURQJWUX\Ӌn thӭ nhҩt .. 82
6ѫÿӗ &iFÿһc tính và các nhân tӕ WK~Fÿҭy chӭc QăQJWURQJWUX\Ӌn thӭ hai .... 84
6ѫÿӗ &iFÿһc tính và các nhân tӕ WK~Fÿҭy chӭFQăQJWURQJWUX\Ӌn thӭ ba ..... 86
6ѫÿӗ 3.4. Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong truyӋn thӭ nhҩt................................. 89
6ѫÿӗ 3.5. Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong truyӋn thӭ hai................................... 92
6ѫÿӗ 3.6. Các thӃ giӟi ngôn tӯ FѫEҧn trong truyӋn thӭ ba.................................... 94
6ѫÿӗ 3.7. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái trong phҫQÿҫu truyӋn thӭ nhҩt .......... 97
6ѫÿӗ 3.8. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái trong phҫn thӭ hai cӫa truyӋn thӭ nhҩt
.............................................................................................................................. 98
6ѫÿӗ 3.9. Các thӃ giӟi ngôn tӯ và tình thái trong phҫn cuӕi cӫa truyӋn thӭ nhҩt . 103
6ѫÿӗ 3.10. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái trong phҫQÿҫu truyӋn thӭ hai ........ 106
6ѫÿӗ 3.11. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái nӱDÿҫu phҫn thӭ hai cӫa truyӋn thӭ
hai ....................................................................................................................... 110
6ѫÿӗ 3.12. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái nӱa cuӕi phҫn thӭ hai truyӋn thӭ hai
............................................................................................................................ 111
6ѫÿӗ 3.13. Các thӃ giӟi ngôn tӯ và tình thái trong phҫn cuӕi truyӋn thӭ hai ....... 113
6ѫÿӗ 3.14. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái trong phҫQÿҫu truyӋn thӭ ba.......... 115
6ѫÿӗ 3.15. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái nӱDÿҫu phҫn thӭ hai truyӋn thӭ ba 116
6ѫÿӗ 3.16. Các thӃ giӟi ngôn tӯ và tình thái nӱa cuӕi phҫn thӭ hai truyӋn thӭ ba120

6ѫÿӗ 3.17. Các thӃ giӟi ngơn tӯ và tình thái trong phҫn cuӕi truyӋn thӭ ba ........ 121


1

DҮN NHҰP
1. Lý do chӑQÿӅ tài
1yLQKѭ6LPSVRQ
giӕQJQKѭFiFP{KuQKSKRQJFiFKKӑc, các mơ hình
tri nhұQÿѭӧc tҥo ra nhҵm thuұn lӧi cho q trình diӉn giҧi vì nó giúp chúng ta hiӇu
U}TXiWUuQKÿӑc mӝWYăQEҧn diӉQUDQKѭWKӃ QjRĈLӅu làm cho mơ hình tri nhұn khác
vӟi Phong cách hӑc chính là trӑng tâm cӫa mơ hình tri nhұn nҵm trên sӵ diӉQÿҥt Wѭ
duy chӭ khơng phҧi diӉQÿҥWYăQFKѭѫQJ'RÿyFiFSKkQWtFKPhong cách hӑc có
thӇ ÿL[DKѫQQӃXWuPÿѭӧc sӵ WѭѫQJTXDQYӟi mơ hình tri nhұn. Thұt vұy, mӕi nguy
hҥi tӯ viӋc dӵa trên ngơn tӯ WKiLTXiÿӃn mӭc khơng nhìn thҩy nhӳng gì diӉn ra bên
WURQJÿӝc giҧ NKLÿӑc mӝWYăQEҧn khiӃn cho các phân tích Phong cách hӑc trơng QKѭ
thӇ nó chӍ nҳm giӳ nhӳng gì tӕWÿҽSNKLÿӑc. Mӕi nguy tӯ viӋc tri nhұQWKiLTXiÿӃn
mӭc khơng nhìn thҩy cách tҥo nên mӝWYăQEҧQÿmFKHJLҩXÿLVӵ khéo léo và sáng
tҥo cӫa phong cách hӑFÿӕi vӟi kӃt cҩu cӫDYăQEҧQÿy
Phong cách hӑc truyӅn thӕng tiӃp cұn mӝWYăQEҧn bҩt kǤ chӫ yӃu tӯ sӵ ÿһc sҳc
vӅ các thӫ pháp nghӋ thuұWÿѭӧc tác giҧ ³ELӃn tҩX´WURQJWiFSKҭm hoһc tӯ các khía
cҥnh cӫa tӵ sӵ hӑc, chӭ FKѭDÿLVkXYjR TXiWUuQKÿӝc giҧ tiӃp cұn tác phҭPÿyQKѭ
thӃ nào. Vӟi tҫm ҧQKKѭӣng cӫa các lý thuyӃt tri nhұQFNJQJQKѭKLӋu quҧ lý giҧi các
quá trình tinh thҫn diӉQUDErQWURQJÿӝc giҧ khi tiӃp cұn mӝWYăQEҧn mà tiên phong
là Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ, chúng tơi cho rҵQJEѭӟFÿҫu ӭng dөng lý thuyӃt này
phân tích Phong cách hӑc tiӃng ViӋWWKHRKѭӟng tri nhұn sӁ mӣ ra nhiӅXKѭӟng nghiên
cӭu thú vӏ, khơng chӍ trên bình diӋn Phong cách hӑc mà cịn bә sung cho nhӳng
nghiên cӭu ngơn ngӳ hӑc tri nhұn hiӋn nay.
Chúng tôi chӑn tác phҭm &K~WWKRiQJ;XkQ +˱˯QJ(1985) cӫa NguyӉn Huy
ThiӋp cho viӋc áp dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngơn tӯ vì nhӳQJGRVDXÿk\

9 Phong cách trong các tác phҭm cӫa NguyӉn Huy ThiӋp, trRQJ ÿy Fy Chút
WKRiQJ;XkQ+˱˯QJ, ÿѭӧc nhiӅu hӑc giҧ QKѭĈӛ Ĉӭc HiӇu, ĈjR+X\+LӋp,
71)LOLPRQRYD« dành sӵ quan tâm ÿһc biӋt tӯ góc nhìn nghӋ thuұt trong
tác phҭP'RÿyFK~QJW{LPXӕn tiӃp nӕi sӵ quan tâm này trên bình diӋn
phong cách hӑc tri nhұQÿLVkXYjRTXiWUuQKÿӑc hiӇu tác phҭm cӫDÿӝc giҧ.


2

9 ĈLӇm nәi bұt trong cách viӃt cӫa NguyӉn Huy ThiӋp là sӵ ÿDGҥng các tҫng
lӟp và không gian ngôn ngӳĈLӅu này tҥRÿLӅu kiӋn thuұn lӧi cho viӋc thӇ
hiӋn các nӝLGXQJFѫEҧn cӫa Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ. 1JRjLUDÿӝ dài
cӫa truyӋn ngҳn &K~WWKRiQJ;XkQ+˱˯QJphù hӧp cho viӋc phân tích trong
khn khә cӫa mӝt luұQYăQ
9 ViӋc ӭng dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ pKkQWtFKYăQEҧn ӣ dҥng viӃt sӁ
thuұn lӧLKѫQPӝWYăQEҧn ӣ dҥng nói. Ngồi ra, chúng tơi kǤ vӑng mӝt tác
phҭPYăQKӑc sӁ FKRFiLQKuQÿDGҥQJKѫQPӝWYăQEҧn quҧng cáo hay mӝt
YăQEҧn khoa hӑc.
2. Lӏch sӱ nghiên cӭu
Phong cách hӑc tri nhұn có thӇ ÿѭӧc xem là sӵ kӃt hӧp hoàn hҧo giӳa lý thuyӃt
Khoa hӑc tri nhұn và sӵ tinh tӃ cӫa Phong cách hӑc, góp phҫn luұn giҧi nhiӅu vҩQÿӅ
diӉQUDErQWURQJVX\QJKƭFӫDÿӝc giҧ tӯ chính ngơn tӯ cӫDYăQEҧn. Vì lӁ ÿyPj
nhiӅu hӑc giҧ trên thӃ giӟi, Gÿӭng trên lұSWUѭӡng Ngôn ngӳ hӑc tri nhұn hay Phong
cách hӑc, FNJQJUDVӭc chӭng minh mӕi liên hӋ giӳa KDLOƭQKYӵc này và mӝt trong
nhӳng ӭng dөng cӫa lý thuyӃt tri nhұn vào Phong cách hӑc chính là Lý thuy͇t Th͇
giͣi ngơn tͳ (Text World Theory) cӫa Werth và Gavins.
2.1 Các nghiên cӭu Th͇ giͣi ngôn tͳ trên thӃ giӟi
Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ ÿѭӧF3DXO:HUWKÿӅ cұp trong hai bài báo mang tên
³How to Build a World´ (1995a) và ³World Enough and Time´ E
QKѭQJVӵ

hoàn chӍnh cӫa lý thuyӃWQj\ÿѭӧc giӟi nghiên cӭu biӃWÿӃn vӟi tác phҭm Text Worlds:
Representing Conceptual Space in Discourse 
ÿѭӧF0LFN6KRUWQJѭӡLÿӗng
sӵ cӫa Werth, xuҩt bҧn sau khi ông mҩt. Chuyên khҧo này là sӵ diӉn giҧi chi tiӃt nhҩt
cho Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫa Werth và làm tiӅQÿӅ cho sӵ phát triӇn vӅ sau cӫa
Lý thuyӃt này bӣi mӝt sӕ hӑc giҧWURQJÿyWLrXELӇu là Gavins vӟi cơng trình Text
World Theory: An Introduction (2007). Cơng trình cӫa Gavins là sӵ hồn thiӋn nhӳng
thiӃu sót trong mơ hình cӫa Werth và giúp cho Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ trӣ thành
mӝt trong nhӳng lý thuyӃt toàn diӋn nhҩWÿӇ nghiên cӭu các không gian tinh thҫn diӉn
ra bên trong mӛLQJѭӡi khi hӑ tiӃp cұn mӝWYăQEҧn bҩt kǤ.


3

&NJQJYuOӁ ÿy/êWKX\Ӄt ThӃ giӟi ngôn tӯ, kӇ tӯ NKLUDÿӡLÿmÿѭӧc các hӑc giҧ
sӱ dөng nhҵm kiӇm tra phҥPYLWiFÿӝng cӫa nó vӟi các loҥi hình diӉn ngơn khác
nhau vì Werth, ngay tӯ khi bҳWÿҫu chӍ tiӃn hành khҧo sát trên loҥi hình tӵ sӵ KѭFҩu.
7URQJEjLEiR³World Enough and Time´E
 tӯ viӋc phân tích lý thuyӃt cӫa
mình qua ÿRҥn trích tӯ tác phҭm A Passage to India (1924) cӫD(0)RUVWHU¶V, Werth
cho rҵng tác giҧ Yjÿӝc giҧ trong mӝt tác phҭPYăQKӑc cө thӇ chính là các tham tӕ
trong diӉQ QJ{Q ÿy Fy YDL WUz Wҥo nên nhӳng diӉn ngôn ngҫP ÿӏnh cho tác phҭm.
Theo Werth, các diӉn ngôn này ràng buӝc các tham tӕ ÿyKD\UjQJEXӝc các nhân vұt
cùng vӟi các vұt thӇ xung quanh tҥi mӝt mӕc thӡi gian và trong mӝt khơng gian xác
ÿӏnh. Sӵ ràng buӝc này có tác dөQJO{LNpRÿӝc giҧ cùng vӟi tác giҧ tҥo nên mӝt thӃ
giӟi ngơn tӯ hay nói cách khác, tҥo nên mӝt khơng gian tinh thҫn chӭDÿӵng các sӵ
tình sӁ xҧ\UD7KHR:HUWKTXiWUuQKQj\ÿѭӧc kích hoҥt là nhӡ các yӃu tӕ xây dӵng
thӃ giӟi (world-building elements) và các nhân tӕ WK~F ÿҭy chӭF QăQJ IXQFWLRQadvancing components). ThӃ giӟi ngơn tӯ vì thӃ ÿѭӧc mӣ ra trên ba cҩSÿӝ, mӝt dӵa
trên cҩu trúc tình thái, hai dӵa trên hoҥWÿӝng tinh thҫn và ba dӵa trên sӵ hӛn loҥn cӫa
các mӕc thӡi gian trong tác phҭm.

Trong chuyên khҧo Text Worlds: Representing Conceptual Space in Discourse
(1999), :HUWKÿѭDUDFiFKOêJLҧi chi tiӃt vӅ các thӃ giӟi ngôn tӯ bҵng cách khҧo sát
mӝt sӕ tác phҭPYăQKӑc. MөFÿtFKFӫa Werth là lý giҧi cách thӭFFRQQJѭӡLWѭӣng
WѭӧQJGX\WUuYjWѭѫQJWiFYӟi các thӃ giӟLWURQJYăQEҧQ4XDÿyNӃt quҧ WKXÿѭӧc
FyêQJKƭDQJKLrQFӭu cho hàng loҥWOƭQKYӵFQKѭ: Phân tích diӉn ngôn, Không gian
tinh thҫn, Ҭn dө, Khung tri thӭc, Phong cách hӑc«
Trong ³Negation as a Stylistic FHDWXUH LQ -RVHSK +HOOHU¶V Catch-22´ 

Hidalgo sӱ dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫD:HUWKÿӇ phân tích bҧn chҩt cӫa lӡi
tӯ chӕi trong tiӇu thuyӃt Catch-22 (1961) cӫa Joseph Heller. Hidalgo xây dӵng mӝt
khung ngӳ liӋu cho lӡi tӯ chӕi dӵa trên viӋc so sánh nhӳng lӡi tӯ chӕi trong tiӇu
thuyӃt cӫa Heller vӟi nhӳng lӡi tӯ chӕi tӯ hai nguӗn dӳ liӋu khác là LOB Corpus và
Brown Corpus.
Lahey tiӃp tөc chһQJÿѭӡng nghiên cӭu vӟL³All the WRUOG¶VDSubworld: Direct


4

Speech and Subworld Creation in ³After´ by Norman MacCaig´ 
. Dӵa trên
viӋFSKkQWtFKEjLWKѫAfter tӯ tuyӇn tұp Collection Poems (1985) cӫa MacCaig bҵng
Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ, bài báo cӫa Lahey cho thҩy tính biӃQÿәi cӫa Lý thuyӃt
Qj\WURQJWKѫFD
Gavins trong ³(Re)thinking Modality: a Text-world Perspective´
ÿm sӱ
dөng mơ hình cӫD:HUWKÿӇ khҧo sát q trình hình thành các thӃ giӟi ngơn tӯ khi có
sӵ xuҩt hiӋn cӫa các yӃu tӕ WuQKWKiL7UrQFѫVӣ ÿy*DYLQVKRjQWKLӋn Lý thuyӃt này
cӫD:HUWKÿӗng thӡi sӱ dөng ngӳ pháp tình thái cӫD6LPSVRQYjRSKkQWtFKYăQEҧn
tӵ sӵ ÿӇ lý giҧi kӃt cҩu nhұn thӭc cӫa các yӃu tӕ tình thái này.
9jRQăPLahey tiӃp nӕLEjLEiRQăPcӫa mình bҵng viӋc giӟi thiӋu

³(Re)thinking World-building: Locating the Text-worlds of Canadian Lyric Poetry´
Trong bài báo lҫn này, Lahey tiӃn hành phân tích mӝt sӕ EjLWKѫWUӳ tình Canada nhҵm
kiӇm tra khҧ QăQJiSGөng vào thӵc tiӉn cӫa Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngơn tӯ. Qua viӋc
SKkQWtFKÿy/DKH\FKRUҵng vai trị cӫa các ngӳ danh tӯ trong quá trình tҥo dӵng các
thӃ giӟLErQWURQJFNJQJQKѭVӵ SKkQÿӏnh rҥch ròi giӳDFiLÿѭӧc gӑi là yӃu tӕ xây
dӵng thӃ giӟi vӟi cái gӑi là nhân tӕ thúc ÿҭy chӭFQăQJWURQJLý thuyӃt cӫa Werth
cịn nhiӅu thiӃu sót.
Trong cơng trình Texture: A Cognitive Aesthetics of Reading (2009), Stockwell
chӍ ra quá trình thө cҧm bên trong mӛLQJѭӡLNKLÿӑc mӝt tác phҭPYăQKӑFGѭӟi góc
nhìn tri nhұn, phong cách hӑc tri nhұn và tâm lý ngôn ngӳ6WRFNZHOOFNJQJNKiLTXiW
các khái niӋPQKѭ[k\Gӵng nhân vұt, sҳc thái« nhҵm mӣ ra khơng gian thҭPPƭ
NKLÿӑc mӝt tác phҭPYăQFKѭѫQJ
Trong luұn án tiӃQVƭcó tên Text World Theory and the Emotional Experience
of Literary Discourses (2010), :KLWHOH\NKDLWKiFJyFÿӝ cҧm xúc cӫDÿӝc giҧ khi
tiӃp cұn mӝt tác phҭPYăQKӑc tӯ bình diӋQWKѫFDWULQKұn bҵng Lý thuyӃt ThӃ giӟi
ngơn tӯ cӫa Werth. Tác giҧ ÿmFKӑn ba tiӇu thuyӃt có khҧ QăQJJӧi nên cҧP[~FQѫL
ÿӝc giҧ ÿӇ làm ngӳ liӋu. Tӯ ÿy:KLWHOH\ÿѭDUDPӝt sӕ biӋn pháp nhҵPWăQJFѭӡng
cҩSÿӝ thӃ giӟi diӉn ngôn trong khung lý thuyӃt cӫa Werth.
Giovannelli tiӃp cұn Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫD:HUWKGѭӟLJyFÿӝ Phong


5

cách hӑc hӛ trӧ hoҥWÿӝQJVѭSKҥm bҵQJEjLEiRFyQKDQÿӅ ³Pedagogical Stylistics:
a Text World Theory Approach to the Teaching of Poetry´ 
. MөF ÿtFK Fӫa
Giovannelli là kiӇm tra khҧ QăQJӭng dөng cӫa Lý thuyӃt này trong viӋc giúp hӑc
sinh có cái nhìn thҩXÿiRYӅ mӝWYăQEҧQQjRÿyĈLӇm thú vӏ trong bài báo này cӫa
Giovannelli là ông tiӃn hành khҧo sát Lý thuyӃt cӫa Werth trong vai trị là cơng cө
giҧng dҥ\ÿӇ khuyӃn khích hӑc sinh cҧm thө ngơn ngӳ tӕWKѫQ

Bҵng viӋc phân tích vӣ kӏch Rosencrantz and Guildenstern Are Dead (1966)
cӫa Tom StoppardWK{QJTXDEjLEiR³%XLOGLQJWKHStages of Drama: Towards a Text
World Theory Account of Dramatic Play-WH[WV´
, nhóm nghiên cӭu cӫa Lahey
ÿѭD UD FiFK WLӃp cұn mӟi tӯ JyF ÿӝ tri nhұn, thay thӃ cho cách tiӃp cұn diӉn ngôn
truyӅn thӕQJÿӕi vӟLFiFYăQEҧn kӏFKĈӗng thӡLQKyPFNJQJOѭӥng phân hai loҥi tín
hiӋu, mӝt là tín hiӋu sân khҩu (theatrical signals) và hai là tín hiӋXKѭFҩu (fictional
VLJQDOV
ÿӇ lý giҧi quá trình chuyӇn dӏch giӳa thӃ giӟLKѭFҩu và thӃ giӟi trên sàn diӉn
trong tâm thӭc cӫDQJѭӡi xem.
9jRQăPWhiteley giӟi thiӋu vӟLÿӝc giҧ EjLEiRFyQKDQÿӅ ³Text World
Theory, Real Readers and Emotional Responses to The Remains of the Day´. Trong
bài báo cӫDPuQK:KLWHOH\ÿmVӱ dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫD:HUWKÿӇ khҧo
sát các phҧn ӭQJOLrQTXDQÿӃn cҧm xúc cӫDFRQQJѭӡi vӟi diӉQQJ{QYăQKӑc trong
tác phҭm The Remains of The Day. Whiteley kӃt luұn rҵng mӝt thӃ giӟi ngơn tӯ ÿD
sҳc thái có thӇ lý giҧi các phҧn ӭng tâm lý nӃu nó có khҧ QăQJJk\FK~êYӟLÿӝc giҧ
bҵng nhiӅXKѭӟng khác nhau trên cҩSÿӝ thӃ giӟi ngôn tӯ, tӯ ÿyWiFJLҧ nhұQÿӏnh
rҵng phҧn ӭng cҧm xúc cӫDÿӝc giҧ có thӇ giӕng nhau trong mӑi tác phҭm tӵ sӵ.
2.2 Các nghiên cӭu Th͇ giͣi ngôn tͳ ӣ ViӋt Nam
ViӋc nghiên cӭu Phong cách hӑc dӵa trên sӵ kӃt hӧp nó vӟi các lý thuyӃt cӫa
Khoa hӑc tri nhұQFNJQJQKѭPhân tích diӉn ngôn (Discourse Analysis) ӣ ViӋt Nam
hiӋn dӯng lҥi ӣ nhӳQJEѭӟFÿLÿҫu tiên. Các nghiên cӭu gҫQÿk\YӅ Phong cách hӑc
vүn chӏu ҧQKKѭӣng cӫDSKrEuQKYăQKӑc, WX\QKLrQEѭӟFÿҫXFNJQJÿmWLӃp cұn vӟi
các khía cҥnh thuӝc vӅ tri nhұn. Chúng tơi hy vӑng luұQYăQOҫn này có thӇ OjEѭӟc
ÿLWLӃp theo cho viӋc ӭng dөng mӝt lý thuyӃt mӟi vào nghiên cӭu Phong cách hӑc trên


6

bình diӋn Phong cách hӑc tri nhұn.

7yPOҥLKѫQQăPTXDLêWKX\ӃW7KӃJLӟLQJ{QWӯÿmFyVӭFҧQKKѭӣQJPҥQK
PӁÿӃQF{QJWUuQKQJKLrQFӭXFӫDQKLӅXKӑFJLҧWKXӝFFiFOƭQKYӵFQJKLrQFӭXQJ{Q
QJӳKӑFNKiFQKDXWURQJÿyFKӫ\ӃXOLrQTXDQÿӃQTXiWUuQKGLӉQQJ{QYăQKӑFWUL
QKұQWӯÿyPӣUDFiFKѭӟQJӭQJGөQJYjRPKRQJFiFKKӑFWULQKұQ1yLQKѭ6LPSVRQ
(2004), giӕQJ QKѭ FiF P{ KuQK SKRQJ FiFK Kӑc, các mơ hình tri nhұQ ÿѭӧc tҥo ra
nhҵm thuұn lӧi cho quá trình diӉn giҧi vì nó giúp chúng ta hiӇXU}TXiWUuQKÿӑc mӝt
YăQEҧn diӉQUDQKѭWKӃ nào.
3. MөFÿtFK YjêQJKƭDFӫa viӋc nghiên cӭu
3.1 MөFÿtFKFӫa viӋc nghiên cӭu
Dӵa trên viӋc miêu tҧ và phân tích các yӃu tӕ tҥo nên thӃ giӟi ngôn tӯ trong tác
phҭm &K~WWKRiQJ;XkQ+˱˯QJ cӫDQKjYăQ1JX\Ӊn Huy ThiӋp, luұQYăQFXQJFҩp
mӝt cái nhìn tәng thӇ và thӵc tiӉn nhҩt vӅ Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫa Werth và
Gavins biӇu hiӋn trong mӝt tác phҭm cө thӇĈLӅu này giúp chӭng minh tính hiӋu quҧ
cӫa Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngơn tӯ khi phân tích các cҩSÿӝ thӃ giӟi khác nhau hình thành
trong tâm thӭFÿӝc giҧ ÿӕi vӟi mӝWYăQEҧn tӵ sӵ tiӃng ViӋt. Tӯ ÿyOXұQYăQPRQJ
muӕn mӣ UDKѭӟng ӭng dөQJEDQÿҫu cӫa Lý thuyӃWQj\QyLULrQJFNJQJQKѭPhong
cách hӑc tri nhұn nói chung ÿӕi vӟi viӋc tiӃp cұn các tác phҭPYăQKӑc ViӋt Nam
ÿѭѫQJÿҥi. KӃt quҧ nghiên cӭu không chӍ giúp ích cho viӋc mӣ rӝQJKѭӟng tiӃp cұn
trong nghiên cӭu Phong cách hӑc ӣ ViӋt Nam mà còn phөc vө thiӃt thӵc cho viӋc dҥy
hӑc môn Ngӳ 9ăQWURQJQKjWUѭӡng.
3.2 éQJKƭDFӫa viӋc nghiên cӭu
éQJKƭDOêOX̵n
7Uѭӟc tiên, luұQYăQKѭӟng ÿӃn mӝWKѭӟng nghiên cӭu mӟi WUrQFѫVӣ ӭng dөng
Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ vào phân tích Phong cách hӑc tiӃng ViӋt, vӕn gҳn liӅn vӟi
cách tiӃp cұn truyӅn thӕng. Sau là, viӋc ӭng dөng các lý thuyӃt mӟi cӫa ngôn ngӳ hӑc
tri nhұn vào quá trình phân tích Phong cách hӑc tiӃng ViӋt này làm nӅn tҧng cho
nhӳQJEѭӟc nghiên cӭXVkXKѫQvӅ cách diӉQÿҥWFNJQJQKѭELӇu thӏ các thӃ giӟi ҭn
ÿҵng sau ngơn tӯ Pjÿӝc giҧ có thӇ trҧi nghiӋPNKLÿӑc mӝt tác phҭm.

7

éQJKƭDWK͹c ti͍n
Sӵ kӃt hӧp giӳa lý thuyӃt tri nhұn, cө thӇ là Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ, vӟi
Phong cách hӑFÿѭӧc xem là mӝWKѭӟQJÿLWULӇn vӑng bӣi nhӳQJêQJKƭDWKӵc tiӉn
cӫa nó trong nghiên cӭu và giҧng dҥ\YăQKӑF7Uѭӟc hӃt, viӋc ӭng dөng Lý thuyӃt
ThӃ giӟi ngơn tӯ góp phҫn lý giҧi các tҫQJêQJKƭDErQWURQJPӝt tác phҭPYăQKӑc,
ÿLӅu này giúp ích cKRTXiWUuQKOƭQKKӝi các sҳc thái ngơn tӯ trӣ nên tinh tӃ KѫQĈӗng
thӡLQyFNJQJPӣ ra nhӳQJKѭӟng phát triӇn mӟi cho Phong cách hӑc vӟLWѭFiFKQKѭ
mӝt công cө ÿҳc lӵFÿӇ xӱ lý các vҩQÿӅ OLrQTXDQÿӃn viӋc phân tích tác phҭPYăQ
[X{LWURQJQKjWUѭӡng. Sau là, viӋc ӭng dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ trong tác
phҭPYăQ[X{LFNJQJtҥo FѫKӝLJL~SFKRQJѭӡi hӑc tiӃp cұn các tҫQJêQJKƭDVkX[D
trong tác phҭPYăQKӑc ViӋt Nam thuұn lӧLKѫQEӣi vì Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngơn tӯ có
thӇ khai thác các khía cҥnh tinh thҫn trong q trình diӉn ngơn.
4. ĈӕLWѭӧng và phҥm vi nghiên cӭu
4.1 ĈӕLWѭӧng nghiên cӭu
LuұQYăQYұn dөng Lý thuyӃt ThӃ giӟi ngôn tӯ cӫa Werth và Gavins vào khҧo
sát tác phҭm &K~WWKRiQJ;XkQ+˱˯QJ cӫDQKjYăQ1JX\Ӊn Huy ThiӋp và tìm hiӇu
vai trị cӫa các thành tӕ cҩu thành thӃ giӟi ngôn tӯ ÿӕi vӟi viӋc tҥo nên phong cách
ngôn ngӳ cӫa tác phҭm.
4.2 Phҥm vi nghiên cӭu
ĈӅ tài giӟi hҥn sӵ khҧo sát trong phҥm vi tìm hiӇu các thӃ giӟi ngơn tӯ trong tác
phҭm &K~WWKRiQJ;XkQ+˱˯QJ cӫDQKjYăQ1JX\Ӊn Huy ThiӋp, tӯ ÿyÿѭDUDQKӳng
nhұQÿӏQKEDQÿҫu vӅ tính hiӋu quҧ cӫa Lý thuyӃt này vӟi viӋc diӉn giҧi các thӃ giӟi
tinh thҫn trong khuôn khә tác phҭm tӵ sӵ.
5. 3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭu
ĈӇ thӵc hiӋn luұQYăQFK~QJW{LFKӫ yӃu sӱ dөng hai SKѭѫQJSKiSPLrXWҧ và
mơ hình hóa. Trong khn khә mӝt luұQYăQӭng dөng lý thuyӃt mӟi vào khҧo sát
Phong cách hӑc tiӃng ViӋWWKuSKѭѫQJSKiSPLrXWҧ ÿyQJYDLWUzTXDQ\Ӄu và làm nӅn
tҧng cho quá trình thӵc hiӋQÿӅ tài này. ViӋc miêu tҧ các yӃu tӕ cҩu thành nên thӃ giӟi

ngôn tӯ trong tác phҭPYăQ[X{LJySSKҫn tҥo nên cách hiӇu toàn vҽQKѫQYӅ các tҫng