Luận văn tốt nghiệp đánh giá đặc điểm nông sinh học cây ích mẫu leonurus heterophullus sweet phục vụ công tác chọn giống ở việt nam

mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài

Đợc thiên nhiên u đÃi, Việt Nam có nguồn tài nguyên thực vật,
động vật vô cùng phong phú và đa dạng. Cộng đồng các dân tộc Việt Nam
có bốn ngàn năm lịch sử dựng nớc và giữ nớc đà có truyền thống lâu ®êi
Mang l■i tr■ nghi■m m■i m■ cho ng■■i dùng, công ngh■ hi■n th■ hi■n ■■i, b■n online khơng khác gì so v■i b■n g■c. B■n có th■ phóng to, thu nh tựy ý.

về sử dụng các loại cây cỏ sẵn có để làm thuốc và bảo vệ sức khoẻ.
Trong khi khoa học công nghệ ngày càng phát triển, thiên nhiên ngày
càng bị khai thác cạn kiệt làm mất cân bằng sinh thái và huỷ hoại môi
trờng sống. Do đó, ngày càng có nhiều loại bệnh mới phát sinh và các
bệnh truyền nhiễm phát triển thành đại dịch... trong khi y học hiện đại cha
kịp có các phơng thức điều trị thì các bài thuốc và các cây thuốc cổ truyền
các dân tộc, bản làng và các bộ tộc lại tỏ ra rÊt hiƯu qu¶.
Theo tỉ chøc y tÕ thÕ giíi hiện trên thế giới có 20.000 loài trong
khoảng 250.000 loài thực vật đợc sử dụng làm thuốc hay có xuất xứ cung
cấp các hoạt chất làm thuốc. Theo Nguyễn Tập (Viện Dợc liệu) đến năm
2000, Việt Nam đà thống kê và su tầm đợc 3830 loài thuộc 296 họ thực
vật đợc dùng làm thuốc. [1]
Nh vậy, cây dợc liệu là loại cây vô cùng quý giá về giá trị chữa bệnh
cũng nh giá trị kinh tế, trong số các cây dợc liệu có giá trị cao hiện nay
nh sâm ngọc linh, sâm vũ diệp, tam thất, bạch chỉ, bạch truật, đơng quy...
trong đó có cây ích mẫu. Trên thị trờng ích mẫu là một trong những dợc
liệu đợc tiêu thụ lớn, theo số liệu điều tra của Phạm Thanh Huyền và cộng
sự năm 2003 hàng năm tại thị trờng LÃn «ng cung cÊp kho¶ng 2,350 tÊn,
NghÜa Trai 8,300 tÊn. [1]

49

Mangh■n

Ln
123doc
Th■a
Xu■t
Sau
Nhi■u
khi
h■■ng
phát
thu■n
l■i
event
cam
s■
nh■n
m■t
tr■
t■
h■u
k■t
s■
thú
nghi■m
t■i
ýxác
n■m
t■■ng
m■t
d■ng
v■,

là
s■
nh■n
website
ra
mang
event
kho
m■i
■■i,
1.
t■o
t■
th■
m■
l■i
c■ng
ki■m
■■ng
d■n
123doc
CH■P
vi■n
nh■ng
cho
■■u
■■ng
ti■n
h■
kh■ng

ng■■i
NH■N
■ã
quy■n
th■ng
thi■t
chia
t■ng
ki■m
dùng,
l■
CÁC
s■
th■c.
s■
l■i
b■■c
v■i
ti■n
vàchuy■n
■I■U
t■t
cơng
h■n
mua
123doc
online
kh■ng
nh■t
2.000.000

ngh■
bán
KHO■N
sang
b■ng
ln
cho
tài
■■nh
hi■n
ng■■i
li■u
ph■n
ln
tài
TH■A
tài
v■
th■
li■u
hàng
t■o
li■u
thơng
dùng.
tríhi■n
THU■N
hi■u
c■
c■a

■■u
■ tin
t■t
h■i
Khi
■■i,
qu■
mình
Vi■t
xác
c■
khách
gia
b■n
nh■t,
minh
trong
l■nh
Nam.
t■ng
Chào
online
hàng
uy
tài
v■c:
l■nh
thu
Tác
m■ng

tín
kho■n
tr■
nh■p
khơng
tài
phong
v■c
cao
thành
b■n
chính
email
nh■t.
tài
online
khác
chun
■■n
li■u
thành
tínb■n
Mong
gì
cho
d■ng,
và
v■i
so
nghi■p,

viên
kinh
■ã
t■t
123doc.
123doc.net!
v■i
mu■n
cơng
■■ng
c■a
c■
doanh
b■n
các
hồn
mang
ngh■
123doc
ký
g■c.
online.
thành
v■i
h■o,
Chúng
l■i
thơng
B■n
và

123doc.netLink
cho
viên
Tính
■■
n■p
có
tơi
tin,
c■ng
c■a
cao
th■
■■n
cung
ti■n
ngo■i
tính
website.
phóng
■■ng
th■i
vào
c■p
ng■,...Khách
trách
xác
tài
■i■m
D■ch

xã
to,kho■n
th■c
nhi■m
h■i
thutháng
V■
nh■
m■t
s■
c■a
(nh■
■■i
hàng
■■■c
tùy
ngu■n
5/2014;
123doc,
v■i
■■■c
ý.
cóg■i
t■ng
th■
tài
123doc
v■
mơ
ngun

b■n
d■
ng■■i
■■a
t■
dàng
s■
v■■t
d■■i
tri
dùng.
■■■c
ch■
tra
th■c
m■c
■ây)
email
c■u
M■c
h■■ng
q
100.000
cho
tài
b■n
tiêu
báu,
li■u
b■n,

nh■ng
■ã
hàng
phong
m■t
l■■t
tùy
■■ng
■■u
quy■n
cách
truy
thu■c
phú,
ky,
c■a
c■p
chính
■a
l■i
b■n
vào
123doc.net
m■i
d■ng,
sau
xác,
các
vuingày,
n■p

lịng
“■i■u
nhanh
giàu
ti■n
s■
■■ng
tr■
giá
Kho■n
chóng.
h■u
trên
thành
tr■
nh■p
2.000.000
website
■■ng
Th■a
th■
email
vi■n
th■i
Thu■n
c■a
thành
mong
tài v■
li■u

mình
viên
mu■n
S■
online
và
■■ng
D■ng
click
t■o
l■n
ký,
D■ch
■i■u
vào
nh■t
l■t
link
ki■n
V■”
vào
Vi■t
123doc
top
sau
cho
Nam,
200
■ây
cho

■ã
cung
các
các
(sau
g■iwebsite
c■p
users
■âynh■ng
■■■c
cóph■
thêm
tài
bi■n
g■i
thu
li■u
t■t
nh■t
nh■p.
■■c
T■it■i
khơng
t■ng
Chính
Vi■tth■i
th■
Nam,
vì v■y
■i■m,

tìm
t■123doc.net
th■y
l■chúng
tìm
trên
ki■m
tơi
th■
racóthu■c
■■i
tr■■ng
th■nh■m
c■p
top
ngo■i
3nh■t
■áp
Google.
tr■
■KTTSDDV
■ng
123doc.net.
Nh■n
nhu c■u
■■■c
theo
chiaquy■t
danh
s■ tài

hi■u
...li■udo
ch■t
c■ng
l■■ng
■■ng
vàbình
ki■mch■n
ti■n là
online.
website ki■m ti■n online hi■u qu■ và uy tín nh■t.
Mangh■n
Ln
123doc
Th■a
Xu■t
Sau
Nhi■u
khi
h■■ng
phát
thu■n
l■i
event
s■
cam
nh■n
m■t
tr■
t■

h■u
k■t
s■
thú
nghi■m
t■i
ýxác
n■m
t■■ng
m■t
d■ng
v■,
là
s■
nh■n
website
ra
mang
event
kho
m■i
■■i,
1.
t■o
t■
th■
m■
l■i
c■ng
ki■m

■■ng
d■n
123doc
CH■P
vi■n
nh■ng
cho
■■u
■■ng
ti■n
h■
kh■ng
ng■■i
NH■N
■ã
quy■n
th■ng
thi■t
chia
t■ng
ki■m
dùng,
l■
CÁC
s■
th■c.
s■
l■i
b■■c
v■i

ti■n
vàchuy■n
■I■U
t■t
cơng
h■n
mua
123doc
online
kh■ng
nh■t
2.000.000
ngh■
bán
KHO■N
sang
b■ng
ln
cho
tài
■■nh
hi■n
ng■■i
li■u
ph■n
ln
tài
TH■A
tài
v■

th■
li■u
hàng
t■o
li■u
thơng
dùng.
tríhi■n
THU■N
hi■u
c■
c■a
■■u
■ tin
t■t
h■i
Khi
■■i,
qu■
mình
Vi■t
xác
c■
khách
gia
b■n
nh■t,
minh
trong
l■nh

Nam.
t■ng
Chào
online
hàng
uy
tài
v■c:
l■nh
thu
Tác
m■ng
tín
kho■n
tr■
nh■p
khơng
tài
phong
v■c
cao
thành
b■n
chính
email
nh■t.
tài
online
khác
chun

■■n
li■u
thành
tínb■n
Mong
gì
cho
d■ng,
và
v■i
so
nghi■p,
viên
kinh
■ã
t■t
123doc.
123doc.net!
v■i
mu■n
cơng
■■ng
c■a
c■
doanh
b■n
các
hồn
mang
ngh■

123doc
ký
g■c.
online.
thành
v■i
h■o,
Chúng
l■i
thơng
B■n
và
123doc.netLink
cho
viên
Tính
■■
n■p
có
tơi
tin,
c■ng
c■a
cao
th■
■■n
cung
ti■n
ngo■i
tính

website.
phóng
■■ng
th■i
vào
c■p
ng■,...Khách
trách
xác
tài
■i■m
D■ch
xã
to,kho■n
th■c
nhi■m
h■i
thutháng
V■
nh■
m■t
s■
c■a
(nh■
■■i
hàng
■■■c
tùy
ngu■n
5/2014;

123doc,
v■i
■■■c
ý.
cóg■i
t■ng
th■
tài
123doc
v■
mơ
ngun
b■n
d■
ng■■i
■■a
t■
dàng
s■
v■■t
d■■i
tri
dùng.
■■■c
ch■
tra
th■c
m■c
■ây)
email

c■u
M■c
h■■ng
q
100.000
cho
tài
b■n
tiêu
báu,
li■u
b■n,
nh■ng
■ã
hàng
phong
m■t
l■■t
tùy
■■ng
■■u
quy■n
cách
truy
thu■c
phú,
ky,
c■a
c■p
chính

■a
l■i
b■n
vào
123doc.net
m■i
d■ng,
sau
xác,
các
vuingày,
n■p
lịng
“■i■u
nhanh
giàu
ti■n
s■
■■ng
tr■
giá
Kho■n
chóng.
h■u
trên
thành
tr■
nh■p
2.000.000
website

■■ng
Th■a
th■
email
vi■n
th■i
Thu■n
c■a
thành
mong
tài v■
li■u
mình
viên
mu■n
S■
online
và
■■ng
D■ng
click
t■o
l■n
ký,
D■ch
■i■u
vào
nh■t
l■t
link

ki■n
V■”
vào
Vi■t
123doc
top
sau
cho
Nam,
200
■ây
cho
■ã
cung
các
các
(sau
g■iwebsite
c■p
users
■âynh■ng
■■■c
cóph■
thêm
tài
bi■n
g■i
thu
li■u
t■t

nh■t
nh■p.
■■c
T■it■i
khơng
t■ng
Chính
Vi■tth■i
th■
Nam,
vì v■y
■i■m,
tìm
t■123doc.net
th■y
l■chúng
tìm
trên
ki■m
tơi
th■
racóthu■c
■■i
tr■■ng
th■nh■m
c■p
top
ngo■i
3nh■t
■áp

Google.
tr■
■KTTSDDV
■ng
123doc.net.
Nh■n
nhu c■u
■■■c
theo
chiaquy■t
danh
s■ tài
hi■u
...li■udo
ch■t
c■ng
l■■ng
■■ng
vàbình
ki■mch■n
ti■n là
online.
website ki■m ti■n online hi■u qu■ và uy tín nh■t.
Lnh■n
123doc
Th■a
Xu■t
Sau
khi
h■■ng

phát
thu■n
cam
nh■n
m■t
t■k■t
s■
t■i
ýxác
n■m
t■■ng
d■ng
là
s■
nh■n
website
ra
mang
■■i,
1.
t■o
t■l■i
c■ng
■■ng
d■n
123doc
CH■P
nh■ng
■■u
■■ng

h■
NH■N
■ã
quy■n
th■ng
chia
t■ng
ki■m
CÁC
s■s■
l■i
b■■c
ti■n
vàchuy■n
■I■U
t■t
mua
online
kh■ng
nh■t
bán
KHO■N
sang
b■ng
cho
tài
■■nh
ng■■i
li■u
ph■n

tài
TH■A
v■
li■u
hàng
thơng
dùng.
tríTHU■N
hi■u
c■a
■■u
tin
Khi
qu■
mình
Vi■t
xác
khách
nh■t,
minh
trong
Nam.
Chào
hàng
uy
tài
l■nh
Tác
m■ng
tín

kho■n
tr■
phong
v■c
cao
thành
b■n
email
nh■t.
tàichun
■■n
li■u
thành
b■n
Mong
và
v■i
nghi■p,
viên
kinh
■ã
123doc.
123doc.net!
mu■n
■■ng
c■a
doanh
hồn
mang
123doc

kýonline.
v■i
h■o,
Chúng
l■ivà
123doc.netLink
cho
Tính
■■
n■p
tơi
c■ng
cao
■■n
cung
ti■n
tính
■■ng
th■i
vào
c■p
trách
xác
tài
■i■m
D■ch
xãkho■n
th■c
nhi■m
h■itháng

V■
m■t
s■
c■a
(nh■
■■i
■■■c
ngu■n
5/2014;
123doc,
v■i
■■■c
g■i
t■ng
tài
123doc
v■
mơ
ngun
b■n
ng■■i
■■a
t■s■
v■■t
d■■i
tri
dùng.
■■■c
ch■
th■c

m■c
■ây)
email
M■c
h■■ng
q
100.000
cho
b■n
tiêu
báu,
b■n,
nh■ng
■ã
hàng
phong
l■■t
tùy
■■ng
■■u
quy■n
truy
thu■c
phú,
ky,
c■a
c■p
■a
l■i
b■n

vào
123doc.net
m■i
d■ng,
sau
các
vuingày,
n■p
lịng
“■i■u
giàu
ti■n
s■
■■ng
tr■
giá
Kho■n
h■u
trên
thành
tr■
nh■p
2.000.000
website
■■ng
Th■a
th■
email
vi■n
th■i

Thu■n
c■a
thành
mong
tài v■
li■u
mình
viên
mu■n
S■
online
và
■■ng
D■ng
click
t■o
l■n
ký,
D■ch
■i■u
vào
nh■t
l■t
link
ki■n
V■”
vào
Vi■t
123doc
top

sau
cho
Nam,
200
■ây
cho
■ã
cung
các
các
(sau
g■iwebsite
c■p
users
■âynh■ng
■■■c
cóph■
thêm
tài
bi■n
g■i
thu
li■u
t■t
nh■t
nh■p.
■■c
T■it■i
khơng
t■ng

Chính
Vi■tth■i
th■
Nam,
vì v■y
■i■m,
tìm
t■123doc.net
th■y
l■chúng
tìm
trên
ki■m
tơi
th■
racóthu■c
■■i
tr■■ng
th■nh■m
c■p
top
ngo■i
3nh■t
■áp
Google.
tr■
■KTTSDDV
■ng
123doc.net.
Nh■n

nhu c■u
■■■c
theo
chiaquy■t
danh
s■ tài
hi■u
...li■udo
ch■t
c■ng
l■■ng
■■ng
vàbình
ki■mch■n
ti■n là
online.
website ki■m ti■n online hi■u qu■ và uy tín nh■t.
Lnh■n
Th■a
Xu■t
Sau
Nhi■u
123doc
Mang
khi
h■■ng
phát
thu■n
l■i
event

cam
s■
nh■n
m■t
tr■
t■
h■u
k■t
s■
thú
nghi■m
t■i
ýxác
n■m
t■■ng
m■t
d■ng
v■,
là
s■
nh■n
website
ra
mang
event
kho
m■i
■■i,
1.
t■o

t■
th■
m■
l■i
c■ng
ki■m
■■ng
d■n
123doc
CH■P
vi■n
nh■ng
cho
■■u
■■ng
ti■n
h■
kh■ng
ng■■i
NH■N
■ã
quy■n
th■ng
thi■t
chia
t■ng
ki■m
dùng,
l■
CÁC

s■
th■c.
s■
l■i
b■■c
v■i
ti■n
vàchuy■n
■I■U
t■t
cơng
h■n
mua
123doc
online
kh■ng
nh■t
2.000.000
ngh■
bán
KHO■N
sang
b■ng
ln
cho
tài
■■nh
hi■n
ng■■i
li■u

ph■n
ln
tài
TH■A
tài
v■
th■
li■u
hàng
t■o
li■u
thơng
dùng.
tríhi■n
THU■N
hi■u
c■
c■a
■■u
■ tin
t■t
h■i
Khi
■■i,
qu■
mình
Vi■t
xác
c■
khách

gia
b■n
nh■t,
minh
trong
l■nh
Nam.
t■ng
Chào
online
hàng
uy
tài
v■c:
l■nh
thu
Tác
m■ng
tín
kho■n
tr■
nh■p
khơng
tài
phong
v■c
cao
thành
b■n
chính

email
nh■t.
tài
online
khác
chun
■■n
li■u
thành
tínb■n
Mong
gì
cho
d■ng,
và
v■i
so
nghi■p,
viên
kinh
■ã
t■t
123doc.
123doc.net!
v■i
mu■n
cơng
■■ng
c■a
c■

doanh
b■n
các
hồn
mang
ngh■
123doc
ký
g■c.
online.
thành
v■i
h■o,
Chúng
l■i
thơng
B■n
và
123doc.netLink
cho
viên
Tính
■■
n■p
có
tơi
tin,
c■ng
c■a
cao

th■
■■n
cung
ti■n
ngo■i
tính
website.
phóng
■■ng
th■i
vào
c■p
ng■,...Khách
trách
xác
tài
■i■m
D■ch
xã
to,kho■n
th■c
nhi■m
h■i
thutháng
V■
nh■
m■t
s■
c■a
(nh■

■■i
hàng
■■■c
tùy
ngu■n
5/2014;
123doc,
v■i
■■■c
ý.
cóg■i
t■ng
th■
tài
123doc
v■
mơ
ngun
b■n
d■
ng■■i
■■a
t■
dàng
s■
v■■t
d■■i
tri
dùng.
■■■c

ch■
tra
th■c
m■c
■ây)
email
c■u
M■c
h■■ng
q
100.000
cho
tài
b■n
tiêu
báu,
li■u
b■n,
nh■ng
■ã
hàng
phong
m■t
l■■t
tùy
■■ng
■■u
quy■n
cách
truy

thu■c
phú,
ky,
c■a
c■p
chính
■a
l■i
b■n
vào
123doc.net
m■i
d■ng,
sau
xác,
các
vuingày,
n■p
lịng
“■i■u
nhanh
giàu
ti■n
s■
■■ng
tr■
giá
Kho■n
chóng.
h■u

trên
thành
tr■
nh■p
2.000.000
website
■■ng
Th■a
th■
email
vi■n
th■i
Thu■n
c■a
thành
mong
tài v■
li■u
mình
viên
mu■n
S■
online
và
■■ng
D■ng
click
t■o
l■n
ký,

D■ch
■i■u
vào
nh■t
l■t
link
ki■n
V■”
vào
Vi■t
123doc
top
sau
cho
Nam,
200
■ây
cho
■ã
cung
các
các
(sau
g■iwebsite
c■p
users
■âynh■ng
■■■c
cóph■
thêm

tài
bi■n
g■i
thu
li■u
t■t
nh■t
nh■p.
■■c
T■it■i
khơng
t■ng
Chính
Vi■tth■i
th■
Nam,
vì v■y
■i■m,
tìm
t■123doc.net
th■y
l■chúng
tìm
trên
ki■m
tơi
th■
racóthu■c
■■i
tr■■ng

th■nh■m
c■p
top
ngo■i
3nh■t
■áp
Google.
tr■
■KTTSDDV
■ng
123doc.net.
Nh■n
nhu c■u
■■■c
theo
chiaquy■t
danh
s■ tài
hi■u
...li■udo
ch■t
c■ng
l■■ng
■■ng
vàbình
ki■mch■n
ti■n là
online.
website ki■m ti■n online hi■u qu■ và uy tín nh■t.
u■t phát

Nhi■u
Mang
Ln
123doc
Th■a
Xu■t
Sau
khi
h■n
h■■ng
phát
thu■n
l■i
event
s■
cam
nh■n
t■
m■t
tr■
t■
h■u
ýk■t
s■
thú
nghi■m
t■i
ýt■■ng
xác
n■m

t■■ng
m■t
d■ng
v■,
là
s■
nh■n
website
ra
mang
event
t■o
kho
m■i
■■i,
1.
t■o
t■
c■ng
th■
m■
l■i
c■ng
ki■m
■■ng
d■n
123doc
CH■P
vi■n
nh■ng

cho
■■ng
■■u
■■ng
ti■n
h■
kh■ng
ng■■i
NH■N
■ã
quy■n
th■ng
thi■t
chia
ki■m
t■ng
ki■m
dùng,
l■
CÁC
s■
th■c.
ti■n
s■
l■i
b■■c
v■i
ti■n
vàchuy■n
■I■U

t■t
cơng
online
h■n
mua
123doc
online
kh■ng
nh■t
2.000.000
ngh■
bán
KHO■N
b■ng
sang
b■ng
ln
cho
tài
■■nh
hi■n
tài
ng■■i
li■u
ph■n
ln
tài
TH■A
li■u
tài

v■
th■
li■u
hàng
t■o
li■u
thơng
dùng.
trí
hi■u
hi■n
THU■N
hi■u
c■
c■a
■■u
■ tin
qu■
t■t
h■i
Khi
■■i,
qu■
mình
Vi■t
xác
c■
khách
gia
nh■t,

b■n
nh■t,
minh
trong
l■nh
Nam.
t■ng
Chào
online
uy
hàng
uy
tài
v■c:
l■nh
thu
Tác
tín
m■ng
tín
kho■n
tr■
cao
nh■p
khơng
tài
phong
v■c
cao
thành

b■n
chính
nh■t.
email
nh■t.
tài
online
khác
chun
■■n
li■u
thành
tín
Mong
b■n
Mong
gì
cho
d■ng,
và
v■i
so
nghi■p,
viên
kinh
■ã
mu■n
t■t
123doc.
123doc.net!

v■i
mu■n
cơng
■■ng
c■a
c■
doanh
b■n
mang
các
hồn
mang
ngh■
123doc
ký
g■c.
online.
thành
v■i
l■i
h■o,
Chúng
l■i
thơng
B■n
cho
và
123doc.netLink
cho
viên

Tính
■■
n■p
có
c■ng
tơi
tin,
c■ng
c■a
cao
th■
■■n
cung
ti■n
ngo■i
■■ng
tính
website.
phóng
■■ng
th■i
vào
c■p
ng■,...Khách
trách
xác
xã
tài
■i■m
D■ch

xã
to,h■i
kho■n
th■c
nhi■m
h■i
thum■t
tháng
V■
nh■
m■t
s■
c■a
(nh■
■■i
hàng
ngu■n
■■■c
tùy
ngu■n
5/2014;
123doc,
v■i
■■■c
ý.
cótài
g■i
t■ng
th■
tài

123doc
ngun
v■
mơ
ngun
b■n
d■
ng■■i
■■a
t■
dàng
s■
v■■t
tri
d■■i
tri
dùng.
■■■c
ch■
th■c
tra
th■c
m■c
■ây)
email
c■u
q
M■c
h■■ng
q

100.000
cho
tài
báu,
b■n
tiêu
báu,
li■u
b■n,
nh■ng
phong
■ã
hàng
phong
m■t
l■■t
tùy
■■ng
■■u
phú,
quy■n
cách
truy
thu■c
phú,
ky,
c■a
c■p
■a
chính

■a
l■i
b■n
vào
d■ng,
123doc.net
m■i
d■ng,
sau
xác,
các
vuingày,
n■p
giàu
lịng
“■i■u
nhanh
giàu
ti■n
giá
s■
■■ng
tr■
giá
Kho■n
chóng.
h■u
tr■
trên
thành

tr■
nh■p
■■ng
2.000.000
website
■■ng
Th■a
th■
email
th■i
vi■n
th■i
Thu■n
mong
c■a
thành
mong
tài v■
li■u
mình
mu■n
viên
mu■n
S■
online
và
■■ng
D■ng
t■o
click

t■o
l■n
■i■u
ký,
D■ch
■i■u
vào
nh■t
l■t
link
ki■n
ki■n
V■”
vào
Vi■t
123doc
cho
top
sau
cho
Nam,
cho
200
■ây
cho
■ã
cung
các
các
các

(sau
g■i
users
website
c■p
users
■âynh■ng
có
■■■c
cóph■
thêm
thêm
tài
bi■n
g■i
thu
thu
li■u
t■t
nh■p.
nh■t
nh■p.
■■c
T■it■i
Chính
khơng
t■ng
Chính
Vi■tth■i
vìth■

Nam,
vìv■y
v■y
■i■m,
tìm
123doc.net
t■123doc.net
th■y
l■chúng
tìm
trên
ki■m
tơi
ra
th■
racó
■■i
thu■c
■■i
tr■■ng
th■
nh■m
nh■m
c■p
top
ngo■i
■áp
3nh■t
■áp
Google.

■ng
tr■
■KTTSDDV
■ng
123doc.net.
nhu
Nh■n
nhuc■u
c■u
■■■c
chia
theo
chias■
quy■t
danh
s■tàitài
hi■u
li■u
...li■uch■t
do
ch■t
c■ng
l■■ng
l■■ng
■■ng
vàvàki■m
bình
ki■mch■n
ti■n
ti■nonline.

là
online.
website ki■m ti■n online hi■u qu■ và uy tín nh■t.


Theo công bố của Nguyễn Thợng Dong (Viện Dợc liệu) trên thế giới
15tỷ USD/năm các thị trờng lớn nh Mỹ 4 tỷ; châu Âu 2,4 tỷ, Nhật Bản
2,7tỷ và châu á khoảng 3 tỷ USD/năm.[1]
Theo số liệu của Nguyễn Duy Thuần (Viện Dợc liệu) công bố trong
Hội nghị dợc liệu toàn quốc tổ chức vào tháng 3 năm 2003, nhu cầu sử
dụng dợc liệu ở nớc ta khoảng 50.000 tấn/năm phơc vơ cho 145 bƯnh
viƯn y häc cỉ trun, 242 khoa y học cổ truyền và xuất khẩu. [1]
Cây ích mẫu là một cây mọc hoang dại song nó lại là một cây thuốc
quý đà đợc biết đến từ nhiều đời nay nhất là trong trong các bài thuốc
đông y. Hiện các bài thuốc có ích mẫu đợc chế biến dới nhiều dạng sản
phẩm khác nhau nhng ít ngời mô tả đợc hình dạng, màu sắc của cây ích
mẫu một cách cụ thể và nhất là các đặc điểm sinh vật học quan trọng liên
quan đến công tác chọn giống. Mặc dù cây ích mẫu đợc trồng trong nhân
dân nhng nó vẫn đợc thu hoạch theo kiểu thu hái hoang dại trong công
tác trồng trọt và chế biến vẫn chỉ là theo kinh nghiệm. Do đó nguồn tài
nguyên thiên nhiên này bị thu hẹp dần nên ít có khả nằng khai thác tự nhiên
còn các cây trồng thì năng suất không cao. Vì vậy chúng ta cần phải quan
tâm đến công tác chọn giống để đa vào sản xuất hàng hoá loại cây này. Từ
năm 1966, Trung tâm nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc Hà Nội đÃ
thu thập các giống cây ích mẫu ở các nơi về trồng và nghiên cứu để trở
thành một nguồn dợc liệu có giá trị cao cung cấp cho các bệnh viện y học
cổ truyền, các khoa y học cổ truyền... và các xí nghiệp chế biến đông dợc.
Hiện nay trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, nhu cầu sử
dụng thuốc cổ truyền hiện đang đợc quan tâm chú ý, do đó mà cây ích
mẫu và các cây thuốc quý khác đang đợc quan tâm phát triển. Cây ích

mẫu tên khoa học là: Leonurus heterophullus Sweet thuộc họ hoa môi:
Lamiaceae. Là loại cây thuốc nam quan trọng đối với sức khoẻ của con
ngời nhất là đối với phụ nữ. Để duy trì và phát triển cây thuốc quý này các
49


nhà khoa học cần quan tâm đến công tác chọn và tạo giống mới cho cây ích
mẫu để đáp ứng cho nhu cầu sản xuất hàng hoá và xuất khẩu, thúc đẩy phát
triển kinh tế của đất nớc nói chung và thúc đẩy ngành y học nói riêng.
Cây ích mẫu không chỉ đơn thuần là một cây thuốc có ý nghĩa trong
việc chăm sóc sức khoẻ con ngời. Đặc biệt là đối với ngời phụ nữ khi
sinh nở mặt khác cây ích mẫu còn là một loại cây có khả năng đem lại hiệu
quả kinh tế cao trong thời kỳ kinh tế mở. Nh hiện nay nếu chúng ta những
nhà khoa học của ngành nông học có thể tuyển và chọn tạo ra đợc giống
ích mẫu có năng suất cao, chất lợng tốt, có khả năng thích ứng trồng trên
các loại đất và trong tất cả các vụ trong năm thì một hớng mới sẽ mở ra đó
là tạo đợc một vùng trồng nguyên liệu dợc phẩm quý phục vụ cho đất
nớc và phục vụ cho cả các nớc có nhu cầu, tạo đợc hiệu quả kinh tế cho
nông dân.
Xuất phát từ những yêu cầu thiết thực chính đáng và tiềm năng kinh tế
của cây ích mẫu nên chúng tôi tiến hành đề tài: "Đánh giá đặc điểm nông
sinh học cây ích mẫu (Leonurus heterophullus Sweet) phục vụ công tác
chọn giống ở Việt Nam". Trong đề tài này chúng tôi tập trung đi sâu vào
nghiên cứu các đặc điểm sinh học của cây ích mẫu phục vụ cho công tác
chọn giống.
2. ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

2.1. ý nghĩa khoa học
Đánh giá đặc điểm sinh học: cấu tạo thân lá, hoa, cành ...mẫu phục vụ
công tác chọn giống cây ích mẫu.

Đánh giá đặc điểm nông học: chiều cao cây, số cành, số nhánh, cân
nặng ... và các yếu tố cấu thành năng suất để phục vụ công tác chọn tạo
giống cây ích mẫu.
49


2.2. ý nghĩa thực tiễn
- Chọn tạo đợc giống ích mẫu có năng suất cao chất lợng tốt phục vụ
cho y học cổ truyền và phát triển kinh tế nông thôn.
- Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu đặc điểm sinh học cây ích mẫu
tìm phơng pháp thích hợp cho công tác chọn giống.
- Chọn tạo đợc các giống ích mẫu phù hợp với điều kiện canh tác
của ngời dân và có năng suất cao chất lợng tốt.
3. Mục tiêucủa đề tài

- Nghiên cứu đánh giá các đặc tính sinh học của cây ích mẫu.
- Nghiên cứu đánh giá các đặc tính nông học của cây ích mẫu.
- Bớc đầu tập hợp vật liệu khởi đầu phục vụ công tác chọn giống.
- Sơ bộ chọn lọc các giống ích mÉu cã chÊt l−ỵng tèt.

49


chơng I

Tổng quan tài liệu và cơ sở khoa học của đề tài
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài

Công tác chọn giống cây trồng đều dựa trên các nguyên lý di truyền
nhân và di truyền tế bào chất, cơ së khoa häc chÝnh cđa tÝnh di trun do

Mendel khëi xớng năm 1866 và đợc chứng minh vào năm 1890. Trên cơ
sở lý thuyết về nhiễm sắc thể, về thành phần và cấu trúc của gen, ngời ta
đà đa ra hàng loạt các phơng pháp tạo giống hiện đại nh; lai xa, xử lý
đột biến gen, đột biến nhiễm sắc thể, chọn giống tế bào trần, dung hợp tế
bào và tổng hợp chuyển nạp lắp ghép các gen - kỹ nghệ di truyền. Trong
công tác chọn giống thì 2 mặt cơ bản là sự biến động và chọn lọc. Sự biến
động trong tính trạng là cái ta cần phải cải tiến và chọn lọc. Nếu trong quần
thể tất cả các cây đều giống nhau thì không cần cải tiến đặc tính giống
nhau đó và cũng khó mà chọn lọc đợc đặc tính giống nhau này. Trong
trờng hợp đó, các nhà chọn tạo giống phải tạo ra các biến động hay là tạo
ra những quần thể có những cá thể sai khác để từ đó chọn lọc và phân lập ra
những cá thể mong muốn thích ứng tốt với điều kiện sinh thái cụ thể. Sự
chọn lọc cá thể đều dựa trên cơ sở nhận biết những đặc tính bên ngoài nh
bông to, hạt chắc và nhiều hay ít, lá dầy hay mỏng, cây cao hay thấp ... tức
là trên cơ sở quan sát kiểu hình [2].
Kiểu hình của một cá thể do kiểu gen và môi trờng quyết định.
- Kiểu gen mà cây trồng đó mang (genotype) hay còn gọi là thành
phần di truyền (heritable).
- Môi trờng mà cá thể ®ã ®ang sinh sèng (®Êt ®ai, ph©n bãn, ®iỊu
kiƯn thêi tiết, khí hậu ...), những thành phần này là tự nhiên luôn có biến
động và ít có quy luật , không di truyền đợc (nonheritable cômpnents) gọi
49


là thành phần không di truyền. Nh vậy khi quan sát một cá thể ta phải
luôn luôn nhớ rằng trong cá thể đó là một tập hợp của kiểu gen và môi
trờng đợc thể hiện trong công thức:( Fanconer D.S., 1983).[3]
P = G + E + GE
Trong đó:
P: là kiểu hình

G: là kiểu gen
E: là tác động môi trờng
GE: là tơng tác kiều gen và môi trờng
Trong các nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy sự sai khác giữa
các cá thể trong quần thể giống cần chọn đợc coi trọng và đặt lên hàng đầu
nh: NiLov (1936) đà thấy hàm lợng tinh dầu trong quần thể Lavanda dao
động từ 0,5 - 11,3%; Nicolacv (1960) khi nghiên cứu quần thể bạc hà thấy
tỷ lệ menthol trong tinh dầu bạc hà có từ 14% đến 92%; Đuey (1977) thấy
hàm lợng dầu trong phôi cây ngô giống Burwhite giao động 4,3% - 19,6%;
Sahoo và Dutta (1982) thấy hàm lợng tinh dầu trong sả hoa hồng dao động
từ 0,067% - 0,670%; Gaur và cộng sự (1978) thấy hàm lợng Protein trong
củ khoai tây đạt từ 0,51% - 0,96%.
Theo Comstock và Robinson 1952, kiểu hình là những đặc tính quan
sát hoặc đo đếm đợc nh chiều cao của cây, mầu sắc hoa, quả ... Hoặc có
thể biều diễn bằng một nhóm các đặc tính nh; hình dạng, mầu sắc, mùi vị
... Mỗi đặc tính do một gen quy định hoặc một nhóm gen quy định. Nhng
bản thân gen không tự sản xuất ra một đặc tính mà gen chỉ sản xuất ra các
protein, nhng những protein hoạt động nh các enzym. Nh vậy chức năng
đầu tiên của gen là sản xuất ra các enzym để gây ra những xúc tác đặc biệt
49


cho những phản ứng hoá sinh và kết quả cuối cùng là sự biểu hiện ra các
đặc tính của cây trồng và đợc thể hiện bằng kiểu hình.[4]
Mục đích của công tác chọn giống là chọn tạo ra đợc các giống mới
có các đặc tính đặc trng về kinh tế, chất lợng tốt hơn giống cũ. Các đặc
tính của cây trång th−êng cã quan hƯ víi nhau theo nhiỊu h−íng. Do đó khi
chọn lọc các nhà chọn giống phải đồng thời chọn lọc ở nhiều tính trạng
nhất là các tính trọng có tơng tác trực tiếp và mật thiết với các tính trạng
mong muốn của nhà chọn giống. Thông thờng tính trạng này biểu hiện tốt

thì tính trạng kia biểu hiện ở mức trung bình hoặc dới trung bình. Trong
trờng hợp này buộc nhà chọn giống phản cân nhắc để chọn ra những cá
thể sao cho thoả mÃn đợc mục tiêu chọn giống không phải trên giá trị cụ
thể của từng tính trạng mà phải dựa vào giá trị tổng thể của tất cả các tính
trạng cần chọn.
1.1.1. Cơ sở lý luận
Cây ích mẫu có tên gọi là nguyệt mẫu thảo, sung uất, phản hồn đơn,
ích minh, xú thảo, sung uý, chói đen, Wormwoodlike motherwort, lions
(Anh), agripaume (Pháp). [5], [6]
Tên khoa häc: Leonurus heterophyllus Sweet
Thuéc hä hoa m«i: Lamiaceae
Ých mÉu thuộc loại thực vật thân thảo sống 1 năm, cây cao từ 1 - 2 m,
thân hình vuông có đờng lâm däc, l¸ mäc ngay tõ gèc chia 5 - 7 thuỳ, mỗi
thùy có 2 - 3 răng ca, mặt lá màu xanh sẫm, mặt dới màu xanh nhạt, 2 mặt
đều có lông nhung ngắn mọc dầy. Cuống lá dài 17 cm, có hoa mọc ở nách lá,
hoa màu tím hồng hay màu hồng, quả khi còn non màu xanh nhạt, khi chín
thành màu nâu sẫm, toàn thân cây lá hoa, hạt đều dùng làm thuốc. [5], [6]

49


Theo sách cổ, ích mẫu có tính chất vị cay, đắng, tính hơi hàn, có khả
năng trục ức huyết và sinh huyết mới hoạt huyết điều kinh.[5]
Về phân bố sinh thái: cây ích mẫu là cây mọc hoang dại nên phân bố
rất rộng và ở Việt Nam có rất nhiều, ích mẫu đợc phân ra các loài: Loài
ích mẫu mùa đông, loài ích mẫu mùa xuân, loài ích mẫu mùa hạ.
1.1.2. Phân bố sinh thái cây ích mẫu
Theo các tài liệu chi Leonurus L. trên thế giới có 8 loài, phân bố ở
châu Âu, một phần ở châu á và châu Mỹ. Theo nghiên cứu của Viện Dợc
liệu thì loài Ých mÉu ë n−íc ta chđ u lµ Leonurus hetrophylluss

sweet.[5],[7], [8]
1.1.3. Cơ sở thực tiễn nghiên cứu các đặc điểm sinh học
1.1.3.1. Cơ sở khoa học của công tác chọn giống
Nh chúng ta đà biết chọn tạo giống cây trồng là chọn lọc từ các biến
dị tự nhiên cũng nh nhân tạo có trong quần thể để tạo ra giống mới. Công
việc quan trọng của chọn giống là khả năng quan sát, óc phán đoán nhằm
phát hiện ra những biến dị có lợi đem lại nguồn giá trị kinh tế cao và phù
hợp với điều kiện canh tác của vùng sản xuất nhng phải đảm bảo đợc tính
biến dị và tính ổn định của một giống cây trồng.[9], [10]
Mục tiêu và chiến lợc của công tác chọn giống là chọn tạo đợc
giống có năng suất cao, có chất lợng tốt về dinh dỡng, chất lợng thơng
phẩm và chất lợng dợc phẩm, khả năng chống chịu sâu bệnh và các điều
kiện bất thuận của tự nhiên. Đặc biệt là các nhà chọn giống chọn tạo đợc
các giống có đặc tính sinh học đáp ứng đợc nhu cầu của sản xuất và ngời
tiêu dùng: chiều cao cây, độ to nhỏ, thời gian sinh trởng, khả năng thu
hoạch chế biến và bảo quản. Muốn vậy các nhà nông học phải nắm vững
đợc các đặc điểm hình thái, đặc tính sinh lý, đặc tính di trun cịng nh−
49


các tính trạng về chống chịu sâu bệnh, tính thích ứng của cây với môi
trờng xung quanh hay nói cách khác khoa học là phải nắm đợc quy luật
di truyền và các gen quy định tính trạng mong muốn. .[9], [10]
Theo các nhà di truyền học thì nhiềm vụ quan trọng của chọn giống là
biết đợc tính biến dị di trun vµ tÝnh di trun cđa loµi cịng nh− cđa cá
thể. Ngày nay các nhà di truyền học đà khám phá và phát hiện về thông tin
di truyền của một số đối tợng trên gen, nhiễm sắc thể và các mối tơng
quan của gen với môi trờng xung quanh, cơ chế phát sinh các tái tổ hợp di
truyền, sự ổn ®Þnh hay ®ét biÕn cđa gen. Tõ thut di trun, cơ sở di truyền
và bảo tồn nòi giống để tìm ra phơng thức lai tạo tối u nhất, phù hợp với

đối tợng cụ thể nhằm tạo ra giống có hiệu quả cao theo mong muốn của
con ngời. Muốn chọn tạo đợc giống tốt theo mong muốn ngời ta phải
biết đợc gen quy định tính trạng hoặc các gen có ảnh hởng đến tính
trạng, theo các nhà di truyền học thì ý nghĩa của di truyền đối với chọn
giống và sự phát triển của nền nông nghiệp hiện đại là gen Điểm trọng
yếu trong phơng pháp luận của nó là tính cơ bản và tổng hợp, tính chính
xác và cụ thể, đồng thời cũng trừu tợng và phức tạp. [10]
Để nghiên cứu chọn giống chúng ta phải nắm vững đợc tính di
truyền, những biến dị di truyền của các kiểu gen và đặc biệt là hình thức
sinh sản của cây vì hình thức sinh sản của cây nói lên tính chất di truyền
của kiểu gen đặc trng cho mỗi quần thể. Đối với các thực vật nói chung và
đối với cây nông nghiệp nói riêng đều có các hình thức sinh sản sau:[10]
+ Kiểu sinh sản sinh dỡng tự nhiên gồm có sinh sản sinh dỡng thân
rễ, sinh sản bằng bồ, sinh sản bằng giò, sinh sản bằng củ, sinh sản thai sinh,
sinh sản bằng chồi phụ và sinh sản khúc thân.
+ Kiểu sinh sản sinh dỡng nhân tạo gồm có sinh sản bằng hình thức
giâm cành, chiết, ghép hoặc sinh sản bằng nuôi cấy mô tế bào.
49


+ Kiểu sinh sản vô tính: sinh sản từ một tế bào đơn độc gọi là bào tử.
+ Kiểu sinh sản hữu tính gồm có sinh sản hữu tính đẳng giao, sinh sản
hữu tính, sinh sản hữu tính noÃn giao.
Đối với cây ích mẫu thuộc loại cây sinh sản hữu tính, trên hoa có phân
chia vòi nhị và bầu nhuỵ rõ ràng. Do đó phải nghiên cứu rất kỹ về các đặc
tính cấu tạo hoa nhằm phục vụ cho công tác chọn giống. Cây ích mẫu thuộc
loại cây hạt kín nên có các hạt nằm trong bầu nhuỵ, đợc cấu tạo gồm cánh
hoa, lá đài, nhị đực và nhuỵ, các cánh hoa lộ toàn bộ và đính trên tràng hoa.
Cơ quan đực là nhị gồm có bao phấn và chỉ nhị, nhuỵ là bộ phận cái gồm có
vòi nhuỵ, bầu nhuỵ và lá noÃn.

Do là cây sinh sản hữu tính nên quá trình thụ phấn thụ tinh của hoa
phụ thuộc rất nhiều vào hình thức thụ phấn nh thụ phấn nhờ gió, thụ phấn
nhờ sâu bọ, côn trùng.
1.1.3.2. Những thành tựu về chọn giống trong nông nghiệp đ đạt đợc
hiện nay
Đối với lúa, các nhà khoa học đà phân biệt đợc trong chi Oryza có
khoảng 22 loài và đà phân chia theo tính trạng của loài theo các đặc điểm di
truyền nh hình thái lá, chiều cao cây, số lạt, sức đẻ nhánh, lông trên vỏ
trấu, thời gian sinh trởng và quang chu kỳ Đặc biệt là các nhà khoa học
đà phát hiện đợc các gen quy định tính trạng ở lúa nhất là các gen có tính
chống chịu nh các gen đợc ký hiệu Xa1, Xa2, Xa7 có khả năng chống
chịu bệnh bạc lá. Từ các cơ sở khoa học khi tiến hành phẫu thuật hoa lúa và
cơ sở khoa học của hình thức sinh sản của lúa các nhà khoa học đà đạt đợc
rất nhiều thành công trong nghiên cứu về lúa: tạo ra các giống lúa thuần,
tạo ra các giống lúa lai 2 dòng, lúa lai 3 dòng điều này có ý nghĩa rất lớn
trong việc nâng cao năng suất và hiệu suất sử dụng đất cho phù hợp với điều
kiện canh tác từ thô sơ đến hiện đại nh hiện nay. Đặc biệt từ khi các nhµ
49


khoa häc ph¸t hiƯn ra kiĨu gen bÊt dơc ë lúa đây có thể coi là cuộc cánh
mạng lớn trong công tác chọn giống đối với những cây sinh sản hữu
tính.[11]
Cũng nh lúa, ngô là cây lơng thực quan trọng trong nông nghiệp,
ngô đợc sử dụng làm thức ăn, bánh và thức ăn gia súc. Ngô là loài giao
phấn chéo chính nhờ đặc điểm này mà các nhà khoa học nông nghiệp đÃ
rất thành công trong công tác chọn giống. Bằng cách cắt cờ ngô và thụ phấn
nhân tạo, cùng với việc sử dụng dòng bất dục. Các nhà chọn giống đà chọn
đợc những giống ngô cho thế hệ con lai vợt xa dòng bố mẹ về năng suất
cũng nh chất lợng. Đối với ngô các nhà chọn giống đà rất thành công

trong việc ứng dụng u thế lai để có các giống ngô đáp ứng đợc yêu cầu
của con ngời thông qua khả năng lai tạo từ các giống ngô khác nhau.
Đối với các loài cây ăn quả nh nhÃn (giống Songfengben), các nhà
khoa học Yang (1996) Winhuanvaf Liu Guo Qiang (1999) chän läc trong
qn thĨ c©y gieo từ hạt từ năm 1985 có trọng lợng quả 14,5g, hàm lợng
chất hoà tan đạt 23,1% đặc biệt là quả chín vào tháng 10 muộn hơn các
giống khác 20 30 ngày nên hiệu quả kinh tế rất cao.
Theo Pearson và Gobec, 1988, nho có hơn 1000 loài với 14 chi thuộc
họ Vitacoae thì đến nay các nhà khoa học đà chọn đợc 14.000 giống, hiện
chúng đang đợc trồng khắp nơi trên thế giới (Alleweldt et al, 1990).
Ngoài ra các nhà nông nghiệp còn chọn đợc các giống da hấu, da
chuột, cà chua, ớt với các mầu sắc quả khác nhau, thời vụ khác nhau, trọng
lợng quả to nhỏ theo thị hiếu ngời tiêu dùng.
Còn với cây dợc liệu: Các nhà dợc liệu trong nớc đà nghiên cứu
chọn đợc giống Thanh cao TC1 tõ c¸c gièng thanh cao mäc hoang hoặc
đợc trồng trong dân tại các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh, Bắc
Kạn, Thái Nguyên và Hải Dơng có năng suất dợc liệu khô từ 2,6
49


2,8tấn/ha, hàm lợng artemisinin trong lá trung bình đạt trên 1% (Nguyễn
Văn Thuận, Luận án tiến sỹ, 2001)[12]. Nhng hiện nay, công tác chọn
giống cây thuốc vẫn còn nhiều hạn chế mà mới chỉ chủ yếu là chọn giống
thông thờng chứ cha đợc nghiên cứu sâu về khoa học cũng nh áp dụng
công nghệ sinh học trong chọn giống.
1. 2. Giá trị sử dụng làm thuốc, giá trị kinh tế

1.2.1. Bộ phận sử dụng của cây ích mẫu và cách chế biến dợc liệu
Bộ phận sử dụng gồm những phần trên mặt đất theo y học cổ truyền
ích mẫu đợc chế biến nh sau[5][6]:

+ ích mẫu cắt đoạn: Lấy ích mẫu tơi hoặc đà phơi khô, bỏ rễ cắt
đoạn dài 3 - 5cm phơi khô.
+ ích mẫu chích rợu: cho ích mẫu vào rợu với tỷ tệ10:3 sau đó trộn
đều, ủ một đêm, dùng lửa nhỏ sao đến khi có mầu hơi đen.
+ ích mẫu chích giấm: tẩm giấm vào ích mẫu với tỷ lệ 2:10 sau đó ủ
và sao vµng
+ Ých mÉu chÕ: Dïng Ých mÉu 10 kg, giÊm 1kg, gừng tơi 2kg, rợu
1kg, muối ăn 200g, nớc sôi vừa đủ. Trớc hết già gừng vắt nớc, dùng
nớc sôi pha muối rồi trộn với giấm và rợu cho hỗn hợp phụ liệu vào ích
mẫu trộn kỹ, ủ chừng 1 giờ sau đó phơi khô.
1.2.2. Thành phần hoá học của cây ích mẫu
Dợc liệu ích mẫu đà phân lập đợc 2 alcaloid là leonurin và
stachydrin. Hàm lợng leonurin cao nhất ở giai đoạn đầu khi cây ra quả và
thấp nhất ở giai đoạn ra hoa. Hàm lợng stachydrin cao nhất ở giai đoạn nở

49


hoa và thấp nhất ở giai đoạn đầu ra quả. Hàm lợng alcaloid toàn phần
trong ích mẫu 0,1% - 0,2%.
Trong ích mẫu còn có các acid béo nh: acid linolenic, lauric,
fumaric, 4 - guanidino butyric. Mét hỵp chÊt míi thc loại labdan đà đợc
phân lập từ ích mẫu là prehispanolon cã c«ng thøc 9α, 13R, 15,16 diepoxy
labdan 14 en-7 on.
Trong quả ích mẫu các nhà hoá học đà phân lập một số peptid vòng
và đà xác định đợc cấu trúc.
Trong hạt ích mẫu chứa leonurin, tinh dầu, dầu béo từ h¹t cã tû träng
ë 15,5o : 0,9199 chØ sè acid 112,47.[6]
H

O
OMe

N

O

N

NH 2

NH

Leonuri

OH

OMe

Me

Me
N

CO 2

Stachydria
1.2.3. Giá trị sử dụng làm thuốc.
Hiện nay ích mẫu đợc dùng toàn cây (thân, lá, cành, hạt) để chữa
các bệnh cho phụ nữ, nh đẻ xong bị rong huyết, chữa niêm mạc dạ con,

kinh nguyệt quá nhiều, ngoài ra ích mẫu còn có tác dụng chữa bệnh cao
huyết áp, các bệnh về tuần hoàn cơ tim, thai không ra, sản tiền, sản hậu và
ích mẫu còn là thuốc bổ huyết. Hạt ích mẫu đợc gọi là sung uất tử dùng
làm thuốc hoạt huyết thuận khí, trừ phong, minh mục, thông gân mạch, ích
tinh, trị các chứng huyết nhiệt đầu thống, tâm phiền, mắt mờ [8].

49


Sau đây là một số bài thuốc có chứa ích mẫu.
Bài ích mẫu hoàn:
- ích mẫu thảo

: 5 đồng cân

- Đơng quy

: 3 đồng cân

- Xích thợc

: 3 đồng cân

- Mộc hơng

: 1 đồng cân, 5 phân

Các dợc liệu trên đợc bào chế sau đó nghiền bột, luyện mật thành
hoàn. Mỗi lần uống 3 tiền, mỗi ngày uống 2 lần với nớc sôi còn ấm. Thuốc
có tác dụng trị kinh thuỷ không đều, đau bụng, lâu không có mang.

ích mẫu đợc đem sắc với rễ cỏ tranh, phục linh, xa tiền tử, bạch
truật, tang bì để chữa trị tiểu tiện khó, phù thũng, viêm thận cẫp mÃn tính,
cao huyết áp. Bài thuốc nh sau:
- ích mẫu thảo

: 7 đồng cân

- Rễ cỏ tranh

: 5 đồng cân

- Phục linh

: 5 đồng cân

- Xa tiền tử

: 5 đồng cân

- Bạch truật

: 3 tiền

- Tang bì

: 3 đồng cân

Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều: (Cao hơng ngải)
-

ích mẫu 800g

-

Ngải cứu 200g
49


-

Hơng phụ 250g.

-

Nấu với nớc vài lần. Cô đặc còn 1000ml. Thêm đờng. Uống

mỗi lần 2 - 3 thìa canh, ngày 2 lần trớc bữa ăn.
Bài thuốc bổ huyết điều kinh:
- ích mẫu 80g
- Nghệ đen 60g
- Ngải cứu 40g
- Hơng phụ 40g
- Hơng nhu 30g
Tất cả sao vàng tán bột mịn, luyện với mật, làm thành viên to bằng
hạt đậu xanh. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 20 viên.
Ngoài ra ích mẫu còn dùng nấu thành cao, chế thành xirô hoặc dạng
thuốc viên điều trị rất thuận tiện [13].
1.2.4. Giá trị kinh tế
ích mẫu đợc nhân dân dùng chữa bệnh phụ nữ, nhất là đối với phụ
nữ sau khi sinh nở, hoặc chữa bệnh kinh nguyệt không đều, đau bụng rong

kinh, máu ứ. Ngoài ra còn có khả năng làm hạ huyết áp, chữa loét dạ dầy
hành tá tràng...
Về mặt kinh tế, trồng ích mẫu so với cây lúa, cây ngô, các cây hoa
màu vụ đông... có thu nhập cao hơn. Năng suất thân lá khô đạt từ 4 - 5
tấn/ha. Giá tuỳ theo mỗi năm có lên xuống, chẳng hạn năm 1996 có nơi giá
1 kg là 3000đ/kg nhng có nơi lên tới 5000đ/kg.[14]

49


Về thời gian chiếm đất ngắn, tính ổn định về năng suất và cây trồng
tơng đối an toàn.
1.3. Cơ sở thực tiễn, những kết quả nghiên cứu trên thế
giới và Việt Nam

1. 3.1. Trên thế giới
Theo các tài liệu của Trung Qc th× Ých mÉu cđa Trung Qc cã rÊt
nhiỊu loài khác nhau về đặc tính sinh vật học, hình thái học. Từ năm 1956
đến năm 1957 tại Trại Trồng cây thuốc Nam Xuyên đà tiến hành thí nghiệm
theo dõi và đánh giá các loài ích mẫu:[7]
- Loài ích mẫu mùa xuân
- Loài ích mẫu mùa hạ
- Loài ích mẫu mùa đông
ã Loài ích mẫu mùa xuân: Thời gian sinh tr−ëng 240 ngµy nÕu gieo
vµo vơ thu, 100 ngµy nÕu gieo vào vụ xuân và thời gian từ lúc gieo
hạt đến lúc nở hoa là 60 ngày.
ã Loài ích mẫu mùa hạ: Loài này đều có thể gieo vào mùa xuân và mùa
thu. Nếu gieo vào mùa thu thời gian sinh trởng là 320 ngày trong đó
thời gian phát triển là 290 ngày (từ khi gieo đến ra hoa). Hình thái
cây to, cao, nhiều nhánh năng suất cao.

ã Loài ích mẫu mùa đông: Thời gian từ gieo đến thu hoạch là 230
ngày, thời gian phát triển là 180 ngày (từ gieo hạt đến ra hoa). Cây
thấp, ít cành, năng suất thÊp.

49


ở Trung Quốc còn có loài ích mẫu hoa to ( Leonurus siboricus L.),
loµi nµy th−êng mäc hoang ë miỊn Đông Bắc thuộc các tỉnh: Hà Bắc; Sơn
Tây; Thiểm Tây; Cam Túc và Nội Mông.[15]
Quy trình trồng và chăm sóc c©y Ých mÉu cđa ng−êi Trung Qc:
ë Trung Qc chia thành giống chín sớm và giống ích mẫu mùa
đông, cả 2 đều trồng từ hạt. ở Trung Quốc ngời ta gieo thẳng là chủ yếu
chiếm 60% còn lại là gieo trong vời ơm sau đó đem ra trồng.
Chuẩn bị giống: Chọn các hạt đạt tiêu chuẩn thờng tỷ lệ nẩy mầm của
ích mẫu đạt 80%, chuẩn bị 400 450g/mẫu nếu gieo theo kiểu bỏ lỗ , còn
nếu gieo theo hàng cần 500 600g/mẫu.
Chuẩn bị đất: Trớc khi gieo phải chuẩn bị đất, cầy, băm nhỏ đất và
lên luống chiều rộng 130cm, căn cứ vào mật độ gieo để làm rÃnh to hay
nhỏ, phân ure chuẩn bị 150 200kg/mẫu và phân chuồng để bón lót cho
cây.
Đối với giống chín sớm có thể gieo vào mùa thu, mùa xuân và mùa
hạ, nhng gieo vào mùa xuân là thích hợp nhất (từ hạ tuần tháng 2 đến
thợng tuần tháng 3). §èi víi khu vùc cã nhiƯt ®é thÊp th−êng gieo vào
cuối hạ cho đến mùa thu (từ hạ tuần tháng 9 đến thợng tuần tháng 10).
Nếu gieo hạt sớm rễ bị các loại sâu phá hại, nếu gieo muộn vào cuối mùa
thu khi đó nhiệt độ thấp, đất khô không thích hợp cho cây phát triển làm
cho hạt có thể từ giữa mùa xuân đến thanh minh năm sau mới nẩy mầm.
Những cây này cho năng xuất không cao, nhiều cây có thể không ra hoa kết
hạt đợc.

Cách gieo hạt của ngời Trung Quốc là bỏ hạt vào hốc, gieo theo
luống hoặc gieo vại. Đối với những nơi đất canh tác bằng phẳng thì tiến
hành gieo theo luống, những nơi đất dốc thì tiến hành gieo theo kiểu bỏ lỗ
49


còn gieo vÃi thờng ít đợc sử dụng. Trớc khi gieo hạt đợc trộn vào tro
bếp hoặc đất mịn 250 300kg/mẫu và có thể trộn thêm phân chuồng với
lợng 35 – 45kg/mÉu. Gieo theo r·nh víi mËt ®é 25 x 10cm, độ sâu của
rÃnh 4 7cm, trớc khi gieo cần 2500 3000kg phân chuống bón lót vào
các rÃnh, khi gieo hạt không cần ấp đất. Gieo theo hốc khoảng cách 25 x
25cm, hố rộng 10cm sâu 3 7cm cho hạt vào và cùng không cần lấp.
Đến khi cây cao khoảng 5cm bắt đầu tỉa cây, tiến hành tỉa 2 3 lần
sao cho đạt mật độ 25 x 10cm, khi cây cao 15 20cm thì thôi không tỉa nữa
đối với gieo luống, còn gieo theo hốc thì tỉa để 2- 3 cây/hốc.
Làm cỏ: Nếu cây gieo vào mùa xuân thì tiến hành làm cỏ 3 lần vào
lúc cây cao 5cm, 15cm và khi cây cao 30cm, cây gieo mùa hạ thì dựa vào
tình hình phát triển của cây để tiến hành làm cỏ. Đối với cây gieo vào mùa
thu tiến hành làm cỏ khi cây 3 4lá sau đó tiếp tục làm cỏ 3- 4 lần nữa. Khi
làm cỏ kết hợp với vun gốc và làm đất tránh việc cọ sát làm tổn thơng cây
hoặc đất đè làm chết cây. Sau mỗi lần làm cỏ lại bón phân 1 lần, phân bón
tốt nhất là đạm và phân chuồng, khi bón phân kết hợp với tới nớc.
Đối với ích mẫu thì bệnh hại thờng gặp là bệnh phấn trắng, bệnh
đốm lá và nấm. Bệnh phấn trắng thờng phát sinh vào thời gian vũ cốc ( các
ngày 19, 20, 21 tháng 4) cho đến lập hạ, thời gian cuối Xuân đầu Hạ cũng
rất rễ xuất hiện loại bệnh này. Khi bị hại trên mặt lá chuyển mầu vàng và có
một lớp phấn trắng, nếu bệnh nặng có thể làm cho lá khô quắt lại. Khi phát
hiện bệnh phải tiến hành phòng trừ sớm, dùng thuốc Jia jituobujin 50%
hoặc Qingfemeisu 80EC phun liên tục 2 4 lần. Bệnh đốm lá thờng phát
sinh từ tháng 4 5, sau khi bị bệnh mặt lá sau xuất hiện đốm nâu, trên mặt

lá có đốm mầu vàng và toàn bộ lá quăn lại khô héo cho đến rụng. Dùng
thuốc Dixiuna 300 – 400 hc dïng Domeishilic 0,2 – 0,3EC phun liên tục
2 3 lần mỗi lần cách nhau 7 –10 ngµy.

49


Nấm gây hại rất nguy hiểm cho ích mẫu, đối với các giống ích mẫu
gieo vào mùa xuân thờng bị nấm phát triển vào thời tiết từ cốc vũ đến lập
hạ, nếu giống gieo vào mùa thu thì nấm phát triển vào Sơng giáng đến lập
đông, nguyên nhân là do độ ẩm quá cao gây ra. Khi nhiễm bệnh trên cây
xuất hiện các chấm trắng sau đó phát thành lớp rồi đẫn đến thối cây.
Phơng pháp phòng trừ khi phát hiện bệnh dùng bột Sheng shihui rắc hoặc
Dailinci 65% rắc, đồng thời phun thuốc.
Đối với sâu hại: Trên cây ích mẫu ở Trung Quốc có rất nhiều loài sâu
hại và côn trùng hại cây rất nghiêm trọng nh nhện đỏ, bọ dừa... Để phòng
trừ sâu hại dùng dung dịch Yancaoshihui hoặc Leguooruyou 40% phun
1.3.2. ở Việt Nam.
Theo báo cáo của phòng Su tầm nay là Khoa Tài nguyên cây thuốc
(Viện Dợc liệu) ích mẫu đợc phát hiện tại nhiều nơi và đợc dùng làm
thuốc từ rất lâu đời. ở Việt Nam cã 3 loµi Ých mÉu lµ: Ých mÉu, Ých mẫu
sibêri và X nhĩ ( Leonurus sibiricus L, Leonurus heterophyllus Sweet)[6].
Nhng loài Leonurus heterophyllus Sweet phân bố phổ biến hơn và đang
đợc trồng để làm thuốc ở nớc ta hiện nay, tên khoa học của loài này đÃ
đợc đổi thành Leonurus artemisia (Lour.) S.Y.Hu. [15]
Theo tài liệu của Đỗ Tất Lợi Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam
[5], Viện Dợc liệu Tài nguyên cây thuốc Việt Nam [7], ích mẫu mọc tự
nhiên chủ yếu trên những vùng đất ẩm, ớt ven sông, trên các ruộng bỏ
hoang. Vùng phân bố của ích mẫu rộng, cây ích mẫu có mặt trên hầu hết
các tỉnh đồng bằng và trung du bắc bé, tõ vïng nói thÊp cho ®Õn vïng ®Êt

cã ®é cao 1500m, ở độ cao trên 1500m hầu nh không gặp cây ích mẫu
mọc tự nhiên. ích mẫu thích hợp với những vùng đất phù sa giầu mùn, có
tầng canh tác dầy, giữ ẩm tốt, nhiệt độ 15 - 25oc vµ pH 6,5 -7.

49


Năm 1968, Nguyễn Phi Phụng (Viện Dợc liệu) đà nghiên cøu vỊ
thêi vơ gieo trång, thêi gian sinh tr−ëng vµ phát dụng của 4 giống ích mẫu
tại Hà Tây. Năm 1967, Trại Trồng cây thuốc Văn Điển nay là Trung tâm
nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc Hà Nội (Viện Dợc liệu) đà nghiên
cứu quy trình sơ bộ trồng cây ích mẫu. Ngoài ra trong thời gian đó còn có
các địa phơng tiến hành nghiên cứu kỹ thuật trồng cây ích mẫu tại Hải
Hng và các vùng lân cận nhng chỉ mạng tính chất tự phát chứ cha có
những công trình nghiên cứu sâu và cụ thể.
Năm 1993, cây ích mẫu đà đợc tiến hành trồng tại huyện Yên Minh
tỉnh Hà Giang năng suất đạt 1,5 - 2 tấn/ha.
Năm 1998 Viện Dợc liệu đà tiến hành trồng cây ích mẫu tại huyện
Quản Bạ và Đồng Văn của tỉnh Hà Giang và phát hiện ra rằng ở độ cao dới
1000m cây sinh trởng tốt hơn cây đợc trồng ở độ cao trên 1000m.
Năm 1995: Trần Toàn (Viện Dợc liệu) đà nghiên cứu thêm một số
kỹ thuật trồng ích mẫu tại Hµ Néi vµ chØ ra r»ng thêi vơ tèt nhÊt để trồng
cây ích mẫu là vụ Đông Xuân (tháng 10 -11), khoảng cách 20 x 20cm, đạm
dạng N 540kg/ha, thu hoạch dợc liệu từ khi cây bắt đầu nở hoa đến khi
hoa nở rộ, năng suất hạt giống đạt 250 -270kg/ha. Tuy nhiên cây ích mẫu
có thể trồng ở vụ Xuân Hè (tháng 1 - 2) nhng năng suất thấp hơn còn các
vụ khác thì hầu nh không có năng suất hoặc năng suất rất thấp.
Hoạt chất chính của ích mẫu là alcaloid, tanin 7 - 8%, flavonoid ...các
hoạt chất này có trong cây phụ thuộc rất nhiều vào giống, thời vụ, phân bón
và kỹ thuật canh tác...

Quy trình trồng và chăm sóc cây ích mẫu của ngời Việt Nam:
* Chuẩn bị đất: Chọn đất cao ráo, thoát nớc, đủ ẩm, tơi xốp, mầu mỡ.
- Đất để làm vờn ơm: Gieo hạt để có cây con trồng làm dợc liệu.
49


- Đất để sản xuất dợc liệu.
- Đất để trồng cây giống, sau này thu hạt làm giống cho vụ sau.
* Chuẩn bị hạt giống: Giống cần phải đợc chuẩn bị tốt, trớc khi vào vụ
gieo trồng cần thử lại tỷ lệ mọc mầm để xác định lợng gieo, thông
thờng loại giống có tỷ lệ mọc mầm trên 80% thì 1ha gieo trồng 2 - 3kg,
nếu gieo thẳng hạt thì tốn hơn năm đến sáu kg.
* Chuẩn bị phân bón:
+ Trồng lấy hạt giống:
- Phân chuồng hoai mục : 16,2 tấn/ha.
- Đạm urê

: 405 kg/ha.

- Lân supe

: 540 kg/ha.

- Kali sunfat

: 108 kg/ha.

+ Trồng lấy dợc liệu:
- Phân chuồng hoai mục :13,5 tấn/ha.
- Đạm urê

: 405 kg/ha.

- Lân supe

: 405 kg/ha.

- Kali sunfat

: 54 kg/ha.

Ngoài ra có thể dùng các loại phân tổng hợp hay phân vi sinh.
Các vật t kỹ thuật khác: Các thuốc phòng trừ sâu bệnh và các dụng
cụ, phơng tiện phơi sấy khi thu hoạch dợc liÖu.

49


Giống và kỹ thuật sản xuất hạt giống ích mẫu
Làm đất lên luống: Đất đà đợc chọn cần cày bừa kỹ, vơ sạch cỏ, lên
luống cao 15 cm, rộng từ 0,8 - 1 m nÕu rng thÊp tho¸t n−íc kÐm cần lên
luống cao hơn.
- Bón phân: Vờn ơm phân bón không cần nhiều, chủ yếu là phân
chuồng hoai mục, trộn thêm nhiều trấu để đất tơi xốp, giữ đợc ẩm cho đất,
tạo cho cây con mau lớn, khi nhổ cây con dễ dàng.
- Gieo hạt và chăm sóc: Hạt giống gieo ở vờn ơm để trồng cho 1ha
cần 2 - 3kg hạt có tỷ lệ nảy mầm 70 - 80%. Trớc khi gieo ngâm hai sôi ba
lạnh chừng bốn đến sáu cho hạt no nớc, vớt hạt để ráo nớc rồi trộn với đất
bột hoặc tro thảo mộc để gieo cho đều. Cách gieo thông thờng là gieo vÃi,
cũng có thể gieo theo rạch, gieo xong trên mặt cần phủ rơm rạ để khi tới

hoặc ma hạt không bị dí.
ở vờn ơm cần luôn sạch cỏ, nếu có điều kiện tới thêm ít đạm pha
loÃng.
Giai đoạn trồng và chăm sóc cây giống:
- Làm đất lên luống: Ruộng trồng cây để giống cũng nh ruộng
trồng lấy duợc liệu đều cần chọn đất, cầy bừa kỹ, vơ sạch cỏ lên thành
luống cao 15 - 20 cm, riêng ruộng làm giống cần lên cao hơn vì tháng năm
đến tháng sáu hay có ma sớm.
- Phân bón: Cần chú ý lân, kali hoặc bón thêm tro bếp, tăng thêm một
lần bón đạm vào tháng t khoảng hai đến 3kg đạm urê cho 360 m2.
- Trồng và chăm sóc: Ruộng giống ít khi gieo thẳng mà bằng cây con
khi có bốn đến năm đôi lá thật, cao 18 - 20 cm. Khoảng cách trồng 20 x 30
cm hay 30 x 30 cm. Mét vô gièng có thể làm cỏ ba đến bốn lần, các lần lµm
49


cỏ đều kết hợp với xới xáo, vun gốc, bón thúc, đặc biệt cây để giống thời
gian kéo dài hơn, cây tha có nhiều cành, có hoa, có cây dễ bị đổ nên cần
vun gốc để khi có gió không bị đổ. Khi trời ma cần thoát nớc kịp thời.
Lúc c©y cao 0,8 - 1 m cã thĨ bÊm ngän để cây ra nhiều cành.
Phòng trừ sâu bệnh:ích mẫu khi ra hoa, kết hạt hay gặp bọ rùa bám
vào các trục hoa để trích hút, làm cho hạt bị lép, không có nhân. Các loài
rệp nhất là rệp đen hại thân, búp ngọn, hoa, hạt. Cách phòng trừ có thể dùng
Bi 58, Dipterex, Ofalox 400 EC hoặc Filitox... nồng độ theo hớng dẫn trên
bao bì.
Thu hoạch và bảo quản hạt giống:

Thu hạt ích mẫu vào thời điểm

hạt chín từ 50 - 60%, khi đó bông độ 2/3 hoặc 1/2. Thu về để một đến hai

ngày sau khi đem phơi rũ lấy hạt, sàng sẩy sạch rồi phơi lại, đóng thành
từng túi nhỏ để nơi cao ráo, thoáng mát hoặc để vào chum vại, lọ sành,
thùng kẽm. Năng suất trung bình đạt từ 270 - 324 kg/ha, nếu làm tốt có thể
đạt tới 400 kg/ha.
Tiêu chuẩn giống cho sản xuất: Giống phải sạch, không lẫn tạp,
thuần chủng, tỷ lệ nẩy mầm cao đạt từ 70% trở lên. Không nhiễm sâu,
bệnh, năng suất và chất lợng dợc liệu ổn định.
Kỹ thuật gieo trồng làm dợc liệu
* Thời vụ gieo trồng:
- Vụ đông xuân gieo từ 15/10 - 15/11, riêng các vùng bÃi, ven sông
hay có nớc sớm nên gieo vào 15/9, thời vụ này cho kết quả cao nhất vì hạt
gieo xuống đất còn đủ ẩm, lúc này độ ẩm đất thờng là 80%, nhiệt độ trung
bình trong tháng là 21,60C đến 23,10C.

49


- Vơ xu©n hÌ gieo tõ 15/1 - 15/2, −u điểm lúc này có ma xuân,
nhiệt độ lúc này thấp hơn tháng mời, tháng mời một vì thế chọn ngày
nắng ấm để gieo.
- Vụ hè thu gieo 15/4, vụ này năng suất dợc liệu thấp ít ngời trồng
( trừ các vùng có khí hậu mát mẻ quanh năm ).
* Làm đất, lên luống, phân bón:
- Làm đất: Sau khi chọn đợc đất cầy sâu để ải, bừa nhỏ, vơ sạch cá,
lªn luèng cao 15 - 20 cm, réng tõ 0,9 - 1,2 m đối với đất ruộng để tiện tới
tiêu. Đất đồi gò, ven núi có độ dốc, khô hạn, đất ven sông, ven bÃi có thể
trồng nh vờn ơm lấy cây con để trồng ở ruộng giống.
- Phân bón: ích mẫu là cây lấy lá làm dợc liệu cần bón phân theo
mức đà định.
- Cách bón: Phân chuồng cùng với lân, kali dùng để bón lót, nếu gieo

vÃi bón trên toàn bề mặt, gieo hàng hay trồng cây con nên bón theo rạch.
Phân đạm chủ yếu để bón thúc vào các thời kỳ sau:
+ Khi cây trồng đợc 30 ngµy bãn 81 kg/ha.
+ Sau trång 50 ngµy bãn tiÕp 108 kg/ha.
+ Lần ba sau khi trồng 70 ngày bón 135 kg/ha.
+ Lần cuối bón nốt số còn lại 81 kg/ha sau 90 ngµy.
Khi bãn cã thĨ hoµ tan trong nớc rồi tới, sau doa lại nớc là hoặc
rắc xung quanh gốc rồi tới nớc. Đối với vờn ơm cũng cần bón lót phân
chuồng để khi nhổ cây đợc dễ dàng. Phân đạm cần hoà nớc để tới 2
kg/360 m2( Cách bón phân đạm chia theo thời gian nói trên là đối với cách
trồng cây con ).
49


Trồng và chăm sóc: ( Hiện nay có hai cách trồng)
- Gieo thẳng: Trớc đây và hiện nay vẫn còn nhiều ngời gieo thẳng
để không phải gieo cây con trồng lại, cây lớn nhanh không bị chột khi
trồng, nhng tốn vật liệu phủ, khi nắng hạn, thiếu nớc tới, gặp giá buốt,
khó chống đỡ vì diện tích quá lớn. Nơi nào nhiều cỏ gấu, cỏ gà tốn công
làm cỏ, mặt khác có ảnh hởng đến quay vòng đất đai vì từ khi gieo đến
đánh cây để trồng mất khoảng 50 - 60 ngày. Nếu gieo ở vờn ơm cây
giống cần chú ý trộn hạt với đất hay cát, trộn đi trộn lại cho đều, đất có kiến
cần phải xử lý tiêu diệt, gieo xong phủ rơm hay trấu để khi tới không bị dí.
- Trồng lại bằng cây con: Khi cây con đợc 4 - 5 đôi lá thật, cây cao
12-18 cm có thể đánh ra trồng. Chọn ngày râm mát, trồng vào buổi chiều
xong tới nớc ngay cây sẽ sống 100%. Mật độ trồng từ 16 - 25 cây/m2,
khoảng c¸ch 20 x 20 cm hay 20 x 30 cm, với ruộng gieo thẳng thờng để
mật độ dầy hơn song không quá 30cây/m2.
- Chăm sóc:
+ Tới nớc: ích mẫu là cây a ẩm nhng không chịu úng, vụ gieo

trồng đông xuân thời tiết thờng khô hạn. Dù gieo thẳng hay trồng cây con
đều phải tới để đảm bảo độ ẩm cho cây phát triển.
+ Dặm tỉa cây con: Nếu gieo thẳng cần tỉa nhiều lần để định mật độ,
khoảng cách cây thích hợp. Trồng bằng cây con phải đảm mật độ, cây nào
chết cần dặm ngay, cây nào còi cọc thoái hoá, biến dạng cũng cần nhổ bỏ,
đảm bảo mật độ từ khi trồng đến lúc thu hoạch.
+ Làm cỏ, bón thúc: Gieo thẳng hay trồng bằng cây con đều phải
định kỳ làm cỏ, xới xáo nhất là thời kỳ cây còn nhỏ, cây mới cấy dễ bị cỏ
dại lấn át. Số lần làm cỏ tuỳ theo mức độ cỏ ở từng vùng, cơ bản không để
cỏ lấn át cây. Các kỳ làm cỏ nên kết hợp với bón thúc đạm, khi cây đà giao
49