Tài liệu giảng dạy môn Phương tiện kỹ thuật dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở tiểu học - Nguyễn Khắc Quốc

Phụ lục 5

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH
KHOA KỸ THUẬT VÀ CÔNG NGHỆ
BỘ MÔN CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

TÀI LIỆU GIẢNG DẠY
MÔN
PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC
VÀ

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
TRONG DẠY HỌC Ở TIỂU HỌC
GV biên soạn: Nguyễn Khắc Quốc
Nguyễn Ngọc Đan Thanh

Trà Vinh, ………

Lưu hành nội bộ


MỤC LỤC
PHẦN 1

PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC .............................................................. 1

Chương 1

TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC ........................ 1

1.1

Khái niệm phương tiện dạy học ............................................................................... 1

1.2

Ý nghĩa của phương tiện dạy học ............................................................................. 2

1.3

Một số loại phương tiện dạy học .............................................................................. 3

1.4

Khái quát về việc sử dụng phương tiện dạy học ...................................................... 4

1.5

Phân loại phương tiện kỹ thuật dạy học cơ bản ....................................................... 4

1.6

Chức năng và công dụng cơ bản của các thiết bị dạy học nghe nhìn cơ bản ........... 5

1.7

Các nguyên tắc sử dụng PTKT DH cơ bản .............................................................. 7

1.8

Thiết kế tiến trình dạy học có sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học ..................... 9

1.9

Chuẩn bị phương tiện nghe nhìn ............................................................................ 10

1.10

Kết chương ......................................................................................................... 11

Chương 2

MỘT SỐ PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT ........................................................ 12

2.1

Máy chiếu qua đầu và cách sử dụng ...................................................................... 12

2.2

Máy chiếu hình đa phương tiện và cách sử dụng ................................................... 17

2.3

Kết chương ............................................................................................................. 23

PHẦN 2

ỨNG DỤNG MS. OFFICE NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG SOẠN GIẢNG 24

Chương 1

MICROSOFT WORD .................................................................................... 24

1.1

Định dạng văn bản.................................................................................................. 24

1.2

Thanh cơng cụ Header & Footer ............................................................................ 25

1.3

Tìm và thay thế ....................................................................................................... 28

1.4

Thay đổi khoảng cách trong văn bản ..................................................................... 29

1.5

Soạn thảo cơng thức tốn học ................................................................................ 31

1.6

Ghi chú tài liệu ....................................................................................................... 33

1.7

Cách tạo ô đánh dấu để người dùng đánh dấu trực tiếp vào nội dung file ............. 33

1.8

Tạo mục lục tự động............................................................................................... 35

1.9

Kết chương ............................................................................................................. 37

Chương 2

MICROSOFT POWERPOINT ....................................................................... 43

2.1

Yêu cầu chung ........................................................................................................ 43

2.2

Một số định hướng cụ thể....................................................................................... 43

2.3

Thiết kế bài giảng tương tác ................................................................................... 50

2.4

Kỹ thuật TRIGGERS ............................................................................................. 51

2.5

Thực hành vẽ kỹ thuật và tạo trang PowerPoint tương tác .................................... 53


2.6
PHẦN 3

Kết chương ............................................................................................................. 56
MỘT SỐ PHẦN MỀM HỖ TRỢ DẠY HỌC SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY

TRONG DẠY HỌC ................................................................................................................. 59
Chương 1

GIỚI THIỆU BẢN ĐỒ TƯ DUY................................................................... 59

1.1

Bản đồ tư duy làm việc theo nhóm ........................................................................ 61

1.2

Bản đồ tư duy với kế hoạch.................................................................................... 62

1.3

Bản đồ tư duy với hội họp ...................................................................................... 63

1.4

Bản đồ tư duy với ghi chép .................................................................................... 64

Chương 2

PHẦN MỀM MIND MANAGER 8.0 ............................................................ 64

2.1

Hệ thống Menu ....................................................................................................... 65

2.2

Tạo Map ................................................................................................................. 68

2.3

Insert các đối tượng ................................................................................................ 70

2.4

Chèn các đối tượng vào 1 topic .............................................................................. 72

2.5

Định dạng bản đồ (Format) .................................................................................... 73

2.6

Hình ảnh trong Topic ............................................................................................. 75

2.7

Object ..................................................................................................................... 75

2.8

Layout..................................................................................................................... 76

2.9

Formatting .............................................................................................................. 76

2.10

View ................................................................................................................... 80

2.11

Export ................................................................................................................. 86

2.12

Import ................................................................................................................. 90

2.13

Công dụng .......................................................................................................... 91

2.14

Kết chương ......................................................................................................... 92

Chương 3

CHỈNH SỬA ẢNH BẰNG MS.OFFICE PICTURE MANAGER ................ 94

3.1

Giới thiệu chung ..................................................................................................... 94

3.2

Sử dụng Microsoft Office Picture Manager ........................................................... 94

Chương 4

XÂY DỰNG CÂU CHUYỆN BẰNG HÌNH ẢNH ....................................... 99

4.1

Xây dựng câu chuyện bằng hình ảnh với Photo Story 3 for Window.................... 99

4.2

Xây dựng câu chuyện bằng hình ảnh với Window Movie Maker ....................... 105

4.3

Kết chương ........................................................................................................... 118

Chương 5

THIẾT KẾ ẢNH ĐỘNG BẰNG MICROSOFT GIF ANIMATOR ............ 120

5.1

Nguyên tắc thiết kế hoạt hình............................................................................... 120

5.2

Qui trình xây dựng hoạt hình ............................................................................... 120

5.3

Hướng dẫn cụ thể ................................................................................................. 120

5.4

Kết chương ........................................................................................................... 124


Chương 6

PHẦN MỀM LOGO ..................................................................................... 125

6.1

Giới thiệu về LOGO ............................................................................................. 125

6.2

Tại sao nhân vật của LOGO là Rùa? .................................................................... 126

6.3

Một số lệnh cơ bản ............................................................................................... 126

6.4

Màn hình của Logo .............................................................................................. 126

6.5

Câu lệnh lặp.......................................................................................................... 127

6.6

Thủ tục trong LOGO ............................................................................................ 128

6.7

Sử dụng màu và nét bút bằng lệnh ....................................................................... 128

6.8

Chữ trong LOGO ................................................................................................. 128

6.9

Tính tốn trong LOGO ......................................................................................... 129

6.10

Âm nhạc trong LOGO ...................................................................................... 129

6.11

Kết chương ....................................................................................................... 130

Chương 7

TRUYỀN THÔNG QUA MẠNG ................................................................ 131

7.1

Giới thiệu về tìm kiếm cơ bản .............................................................................. 131

7.2

Sử dụng các từ khóa chuẩn đề tìm kiếm .............................................................. 133

7.3

Khai thác kết quả tìm kiếm .................................................................................. 137

7.4

Sử dụng Gmail ..................................................................................................... 138

7.5

Một số website dạy học Tiếng Anh...................................................................... 149

7.6

Kết chương ........................................................................................................... 151

Chương 8

THI TRỰC TUYẾN ..................................................................................... 152

8.1

Hướng dẫn đăng ký thi giải toán qua mạng – ViOlympic ................................... 152

8.2

Kết chương ........................................................................................................... 157

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................... 158


DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1. Sơ đồ phân loại phương tiện dạy học theo cấu tạo ........................................................ 5
Hình 2. Các bước chuẩn bị tiết học có sử dụng PTKT DH ........................................................ 9
Hình 3. Hình dạng của máy chiếu qua đầu ............................................................................... 13
Hình 4: Các cách chế tạo phim chiếu ....................................................................................... 14
Hình 5. Bóng đèn máy chiếu qua đầu....................................................................................... 17
Hình 6. Cấu tạo máy chiếu hình đa phương tiện ..................................................................... 18
Hình 7. Cách bố trí máy chiếu đa phương tiện ......................................................................... 19
Hình 8. Sơ đồ bố trí máy chiếu hình đa phương tiện................................................................ 20

Hình 9. Cách kết nối máy chiếu đa phương tiện với thiết bị nghe nhìn ................................... 20
Hình 11. Bài giảng sử dụng cấu trúc hình sao .......................................................................... 44
Hình 10. Cấu trúc bài giảng sử dụng lưu đồ ............................................................................. 44
Hình 12. Cấu trúc bài giảng sử dụng biểu đồ xương cá ........................................................... 45
Hình 13. Minh họa nội dung của phương pháp hình cắt mặt cắt.............................................. 50
Hình 14. Luyện tập nội dung phương pháp HC-MC có các nút đã thay đổi vị trí ................... 51
Hình 15. Minh họa bản đồ tư duy dạng 1 ................................................................................. 59
Hình 16. Minh họa bản đồ tư duy dạng 2 ................................................................................. 60
Hình 17. Phương pháp tập trung trí tuệ .................................................................................... 61
Hình 18. Minh họa Phương pháp tập trung trí tuệ .................................................................... 62
Hình 19. Bảng đồ tư duy với kế hoạch ..................................................................................... 63
Hình 20. Bảng đồ tư duy với hội họp ....................................................................................... 63
Hình 21. Bảng đồ tư duy với ghi chép...................................................................................... 64
Hình 22. Phần mềm Mind Manager 8.0 ................................................................................... 64
Hình 23. Hệ thống menu - Home ............................................................................................. 65
Hình 24. Menu ngữ cảnh Task Info .......................................................................................... 65
Hình 25. Hệ thống menu - Insert .............................................................................................. 66
Hình 26. Hệ thống menu - Format............................................................................................ 66
Hình 27. Hệ thống menu - Review ........................................................................................... 66
Hình 28. Hệ thống menu- View ............................................................................................... 67
Hình 29. Hệ thống menu - Export ............................................................................................ 67
Hình 30. Hệ thống menu - Tools .............................................................................................. 68
Hình 31. Tạo map – Chức năng Create a map.......................................................................... 68
Hình 32. Chức năng chèn topic con ......................................................................................... 69
Hình 33. Menu - Relationship .................................................................................................. 69


Hình 34. Minh họa tạo mối quan hệ giữa các topic .................................................................. 69
Hình 35. Nút lệnh Alert ............................................................................................................ 70
Hình 36. Minh họa chức năng alert .......................................................................................... 70

Hình 37. Tạo nhãn với nút lệnh Label ...................................................................................... 70
Hình 38. Minh họa nhập ngày giờ cho một topic ..................................................................... 71
Hình 39. Chèn hình ảnh vào topic hiện hành ........................................................................... 71
Hình 40. Đính kèm tập tin vào topic hiện hành ........................................................................ 72
Hình 41. Chèn hyperlink cho một topic ................................................................................... 72
Hình 42. Minh họa đánh dấu một biểu tượng ........................................................................... 73
Hình 43. Minh họa đánh dấu đoạn văn bản .............................................................................. 73
Hình 44. Chọn hình dạng cho topic .......................................................................................... 74
Hình 45. Chọn đường nối giữa các topic .................................................................................. 74
Hình 46. Chọn kiểu phân nhánh của chủ đề ............................................................................. 74
Hình 47. Thiết lập vị trí ảnh trong topic ................................................................................... 75
Hình 48. Định dạng kiểu đường nối giữa các topic .................................................................. 75
Hình 49. Chọn kiểu đường bao quanh các topic ...................................................................... 76
Hình 50. Tạo danh sách thứ tự.................................................................................................. 76
Hình 51. Định dạng kiểu topic ................................................................................................. 77
Hình 52. Chọn kiểu topic có sẵn .............................................................................................. 77
Hình 53. Đổi tên kiểu topic ...................................................................................................... 78
Hình 54. Minh họa đổi tên kiểu topic ....................................................................................... 78
Hình 55. Menu ngữ cảnh khi thao tác chuột phải ..................................................................... 78
Hình 56. Thiết lập nền cho topic .............................................................................................. 79
Hình 57. Thiết lập nền từ thư viện ảnh nền .............................................................................. 79
Hình 58. Thiết lập ảnh nền từ tập tin trên máy tính.................................................................. 80
Hình 59. Chế độ Outline View ................................................................................................. 80
Hình 60. Chế độ Mutimap View .............................................................................................. 81
Hình 61. Chế độ presentation Mode ......................................................................................... 81
Hình 62. Chức năng Filter ........................................................................................................ 82
Hình 63. Minh họa chức năng Filter với Show Branch alone .................................................. 82
Hình 64. Chức năng Detail ....................................................................................................... 83
Hình 65. Minh họa chức năng Detail ....................................................................................... 83
Hình 66. Chức năng ẩn hiện các đối tượng .............................................................................. 84

Hình 67. Chức năng phân chia màn hình ................................................................................. 84
Hình 68. Minh họa chức năng phân chia màn hình 1 ............................................................... 85


Hình 69. Minh họa chức năng phân chia màn hình 2 ............................................................... 85
Hình 70. Chọn tập tin map cần làm việc .................................................................................. 85
Hình 71. Kết xuất với MS. Word ............................................................................................. 86
Hình 72. Kết xuất với MS. Powerpoint .................................................................................... 87
Hình 73. Kết xuất với Mindjet Player ...................................................................................... 87
Hình 74. Lưu bản đồ dưới dạng ảnh (.bmp) ............................................................................. 87
Hình 75. Lưu bản đồ dưới dạng webpage ................................................................................ 88
Hình 76. Tùy chọn kết xuất ra webpage ................................................................................... 88
Hình 77. Các thiết lập kết xuất ra webpage .............................................................................. 89
Hình 78. Kết quả lưu ở dạng web ............................................................................................. 89
Hình 79. Hệ thống menu – Chức năng Open ........................................................................... 90
Hình 80. Xây dựng ý tưởng mới............................................................................................... 92
Hình 81. Chọn ảnh và mở ảnh với MS Office Picture manager ............................................... 95
Hình 82. Ảnh trước khi chỉnh độ sáng ..................................................................................... 95
Hình 83. Ảnh sau khi chỉnh độ sáng......................................................................................... 95
Hình 84. Cửa sổ điều chỉnh độ tương phản của ảnh ................................................................. 96
Hình 85. Minh họa chức năng cắt ảnh ...................................................................................... 96
Hình 86. Minh họa ảnh sau khi cắt ........................................................................................... 96
Hình 87. Giao diện phần mềm Photo Story.............................................................................. 99
Hình 88. Chọn ảnh cần tạo mới một slide show ..................................................................... 100
Hình 89. Hiệu chỉnh thơng số ảnh .......................................................................................... 101
Hình 90. Tạo tiêu đề chú thích cho mỗi ảnh trong slide show ............................................... 102
Hình 91. Chèn âm thanh cho slide show ................................................................................ 103
Hình 92. Chọn nhạc nền cho slide show ................................................................................ 103
Hình 93. Tùy chỉnh thông số nhạc nền cho slide show .......................................................... 104
Hình 94. Xuất bản slide show................................................................................................. 105

Hình 95. Giao diện chính phần mềm Windows Move Maker ................................................ 105
Hình 96. Chọn thiết bị thu ảnh (Minh họa với webcam) ........................................................ 106
Hình 97. Đặt tên tập tin và chọn vị trí lưu trữ ........................................................................ 107
Hình 98. Thiết lập các thơng số chất lượng ảnh ..................................................................... 107
Hình 99. Tiến hành chụp ảnh.................................................................................................. 108
Hình 100. Thao tác chọn đoạn phim cần chèn ....................................................................... 109
Hình 101. Chọn vị trí đặt tên tiêu đề cho đoạn phim ............................................................. 110
Hình 102. Nhập tên tiêu đề cho đoạn phim ............................................................................ 110
Hình 103. Chọn hiệu ứng cho tiêu đề đoạn phim ................................................................... 111


Hình 104. Thiết lập màu chữ và font chữ cho tiêu đề đoạn phim .......................................... 111
Hình 105. Tiến hành ghi âm ................................................................................................... 112
Hình 106. Chọn ảnh cần import ............................................................................................. 112
Hình 107. Tiếp tục chọn ảnh cần import từ bộ sưu tập ảnh ................................................... 113
Hình 108. Chọn ảnh cần import bằng thao tác kéo rê chuột .................................................. 113
Hình 109. Chọn hiệu ứng cho các ảnh.................................................................................... 114
Hình 110. Chọn tập tin audio cần import ............................................................................... 115
Hình 111. Chọn từ bộ sưu tập các audio ................................................................................ 115
Hình 112. Chỉnh sửa đoạn ghi âm .......................................................................................... 116
Hình 113. Chọn vị trí lưu trữ .................................................................................................. 117
Hình 114. Tiến trình lưu trữ Video clip .................................................................................. 117
Hình 115. Tiến trình xử lý thao tác lưu trữ video clip ............................................................ 117
Hình 116. Hồn thành thao tác lưu trữ video clip .................................................................. 118
Hình 117. Thao tác lưu slide đã tạo với các ảnh nguồn ở dạng gif ........................................ 121
Hình 118. Giao diện phần mềm Microsoft Gif Animator ...................................................... 122
Hình 119. Hộp thoại mở các slide đã tạo với phần mềm MS Gif Animator .......................... 123
Hình 120. Tiếp tục chèn các slide........................................................................................... 123
Hình 121. Lưu lại ảnh động sau khi hồn tất.......................................................................... 124
Hình 122. Biểu tượng của phần mềm Microsoft Windows Logo .......................................... 125

Hình 123. Cửa sổ làm việc với phần mềm Logo .................................................................... 126
Hình 124. Minh họa tạo một thủ tục trong Logo .................................................................... 128
Hình 125. Thiết lập font chữ trong Logo................................................................................ 128
Hình 126. Giao diện tìm kiếm với Google ............................................................................. 131
Hình 127. Tìm kiếm nâng cao với Google ............................................................................. 133
Hình 128. Tìm kiếm thơng tin theo từ khóa nhất định ........................................................... 134
Hình 129. Tìm kiếm theo định dạng file tại vị trí cụ thể ........................................................ 134
Hình 130. Tìm kiếm theo từ khóa tại một vị trí cụ thể ........................................................... 135
Hình 131. Tìm kiếm theo định dạng file ................................................................................ 135
Hình 132. Click vào hình ảnh để xem ở kích thước to hơn. ................................................... 136
Hình 133. Tìm kiếm với từ khóa chuẩn define ....................................................................... 136
Hình 134. Minh họa tìm kiếm phần mềm với Google............................................................ 137
Hình 135. Mở nội dung liên kết trong cửa sổ mới ................................................................. 138
Hình 136. Tạo tài khoản với Gmail ........................................................................................ 139
Hình 137. Gởi email với tài khoản Gmail .............................................................................. 140
Hình 138. Đồng gửi trong Gmail............................................................................................ 141


Hình 139. Cấu hình tài khoản Gmail ...................................................................................... 142
Hình 140. Thay đổi password của tài khoản Gmail ............................................................... 143
Hình 141. Nhập mới mật khẩu tài khoản Gmail ..................................................................... 143
Hình 142. Thiết lập chuyển tiếp thư trong Gmail................................................................... 144
Hình 143. Tạo Contact trong tài khoản Gmail ....................................................................... 145
Hình 144. Tạo nhóm với Google Group................................................................................. 145
Hình 145. Tiến hành tạo nhóm ............................................................................................... 146
Hình 146. Thiết lập thơng tin nhóm ....................................................................................... 146
Hình 147. Thiết lập thơng tin nhóm ....................................................................................... 147
Hình 148. Hồn tất thiết lập thơng tin nhóm .......................................................................... 147
Hình 149. Sử dụng Forum trong Gmail Group ...................................................................... 148
Hình 150. Trang web học tiếng Anh 1 ................................................................................... 149

Hình 151. Trang web học tiếng Anh 2 ................................................................................... 150
Hình 152. Trang web học tiếng Anh 3 ................................................................................... 150
Hình 153. Trang web học tiếng Anh 4 ................................................................................... 151
Hình 154. Đăng ký tài khoản với ViOlympic ........................................................................ 152
Hình 155. Màn hình đăng ký thành viên với ViOlympic ....................................................... 153
Hình 156. Minh họa đăng nhập vào tài khoản vừa đăng ký ................................................... 154
Hình 157. Đăng ký thành viên mới ........................................................................................ 154
Hình 158. Màn hình đăng ký thành viên với IOE .................................................................. 155
Hình 159. Thơng báo tham gia các dịch vụ của IOE.............................................................. 156
Hình 160. Chi tiết thơng tin đăng ký thành viên với IOE....................................................... 156
Hình 161. Chọn nút lệnh đăng nhập vào tài khoản IOE ......................................................... 156
Hình 162. Màn hình đăng nhập IOE ...................................................................................... 157


PHẦN 1 PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC
Chương 1 TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT DẠY HỌC
 Mục tiêu: Sau khi học xong chương này, người học sẽ:
- Mô tả khái niệm Phương tiện dạy học
- Phân loại các Phương tiện kỹ thuật dạy học
- Phân biệt các loại phương tiện hỗ trợ dạy học
- Biết tổ chức tiết học có sử dụng Phương tiện kỹ thuật dạy học
- Chủ động và tự tin trong việc sử dụng các Phương tiện kỹ thuật dạy học
- Có ý thức sử dụng Phương tiện kỹ thuật dạy học hỗ trợ dạy học.

Tóm tắt chương
Là một giáo viên thì việc tìm hiểu các phương tiện kỹ thuật dạy học là hết sức
cần thiết. Đặc biệt là các loại phương tiện dạy học hiện đại. Chương này nhằm cung
cấp cho chúng ta những kiến thức cơ bản về một số phương tiện kỹ thuật dạy học;
Cung cấp các khái niệm cũng như ý nghĩa của nó.
1.1

Khái niệm phương tiện dạy học
Như chúng ta đã biết, q trình dạy học gồm có hoạt động dạy và hoạt động

học, trong đó diễn ra q trình tái sản xuất những kinh nghiệm xã hội của nhân loại.
Cũng như bất kỳ một quá trình sản xuất nào, quá trình dạy học cũng phải sử dụng
những phương tiện lao động nhất định. Phương tiện lao động sư phạm rất đa dạng. Nó
bao gồm những phương tiện vật chất, phương tiện thực hành, phương tiện trí tuệ. Ở
đây chúng ta chỉ nghiên cứu phương tiện dạy học vật chất với ý nghĩa là công cụ lao
động của người dạy và người học, gọi tắt là PTDH. Song, khi đề cập đến các PTDH
với cách sử dụng chúng thì phần nào đã nói đến phương tiện thực hành. Từ cách hiểu
PTDH như vậy, có thể định nghĩa của PTDH như sau:
PTDH là tập hợp những đối tượng vật chất được người dạy sử dụng với tư cách là
những phương tiện tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của người học, là phương tiện
nhận thức của người học, thông qua đó mà thực hiện những nhiệm vụ dạy và học.

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

1


1.2

Ý nghĩa của phương tiện dạy học
Từ sự nghiên cứu khái niệm quá trình dạy học, chúng ta nhận thấy rằng hoạt

động dạy là hoạt động tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, mà một
trong những nhiệm vụ tổ chức điều khiển nhận thức đó của giáo viên là việc tổ chức,
điều khiển quá trình tri giác cảm tính những hiện tượng hoặc đối tượng được nghiên
cứu của học sinh. Song, những hiện tượng, đối tượng đó khơng phải bao giờ cũng

được hiện ra một cách trực tiếp ở ngay phịng học. Trong trường hợp đó PTDH tạo khả
năng tái hiện chúng một cách gián tiếp thơng qua hình vẽ, tranh ảnh, sơ đồ, mơ hình…
Nhờ có PTDH mà tạo nên trong ý thức của học sinh những hình ảnh trực quan cảm
tính của những hiện tượng và sự vật.
Sản phẩm mà PTDH tạo ra thường là hình ảnh chủ quan, trong đó chỉ phản ánh
mặt bên ngoài của đối tượng hoặc hiện tượng. Nhiệm vụ của dạy học là làm sao để từ
những hình ảnh trực quan cảm tính dẫn dắt học sinh hiểu được bản chất của hiện tượng
hoặc sự vật. Việc chuyển hoá đó có liên hệ với tư duy trừu tượng, với việc đưa vào và
sử dụng những khái niệm trừu tượng. Với điều đó, những hình ảnh trực quan đảm bảo
mối liên hệ thường xuyên giữa tư duy với hiện tượng hoặc đối tượng nghiên cứu khi
cung cấp cho tư duy tài liệu thông tin cần thiết. Chúng thực hiện hai chức năng cơ bản
là chức năng nhận thức và chức năng điều khiển hoạt động nhận thức của người học.
Chức năng nhận thức: Làm phong phú quá trình tư duy bằng nhiều chi tiết đã bị
mất đi trong những khái niệm trừu tượng và giúp vạch ra những thuộc tính bên trong
của đối tượng và hiện tượng được nghiên cứu.
Chức năng điều khiển hoạt động nhận thức của người học: Những hình ảnh trực
quan cảm tính được hồn thiện và được làm phong phú khơng ngừng trong q trình nhận
thức bằng những thuộc tính đặc biệt của chúng. PTDH là trợ thủ không thể thay thế được
của người giáo viên ở giai đoạn hình thành tư duy trừu tượng cho học sinh. Ở giai đoạn
này, những hình ảnh trực quan cảm tính bao giờ cũng là thành phần và tiền đề bắt buộc
của tư duy. Tư duy dù đạt đến mức độ cao như thế nào ít nhiều nó cũng vẫn cần đến trực
quan cảm tính, cần đến hình ảnh. Ở giai đoạn kết thúc, sự nghiên cứu hiện tượng hoặc sự
vật cần phải chỉ cho học sinh sự vận dụng trong thực tiễn của nó. Điều đó cũng sẽ khó đạt
được nếu thiếu sử dụng những PTDH.

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

2

Vì vậy, ở cả giai đoạn trực quan cảm tính, giai đoạn tư duy trừu tượng và ở cả
giai đoạn giới thiệu cho học sinh sự vận dụng thực tiễn những hiện tượng hoặc sự vật
nghiên cứu cũng cần phải sử dụng những PTDH.
PTDH là cơng cụ nhờ nó mà họ nhận thức được thế giới xung quanh. Việc sử
dụng những PTDH giúp người học có được một số lợi ích nhất định, cụ thể: Người học
có thơng tin đầy đủ và sâu sắc hơn về đối tượng hoặc hiện tượng nghiên cứu và chính
bằng cách đó mà tạo điều kiện nâng cao chất lượng dạy học; PTDH giúp làm thoả mãn
và làm phát triển hứng thú của người học; Làm cho tài liệu học tập trở nên vừa sức
hơn đối với họ bằng tính trực quan được thơng qua; Tăng cường hoạt động lao động
của người học và bằng cách đó cho phép nâng cao nhịp điệu nghiên cứu tài liệu học
tập; PTDH giúp tăng cường hoạt động độc lập, tự lực; Làm tăng tính tự lực trong tiết
học của học sinh.
Trong trường hợp tổ chức vận dụng đúng đắn về mặt sư phạm, PTDH đóng vai
trị như là nguồn thơng tin và giải phóng người giáo viên khỏi nhiều cơng việc có tính
chất thuần t kỹ thuật trong tiết học, chẳng hạn như thông báo thông tin, để có nhiều
thời gian hơn cho cơng tác sáng tạo trong hoạt động với học sinh. PTDH tạo khả năng
vạch ra một cách sâu sắc hơn, trình bày rõ ràng dễ hiểu, đơn giản hơn nội dung tài liệu
học tập, tạo điều kiện hình thành cho họ động cơ học tập đúng đắn.
1.3

Một số loại phương tiện dạy học
Phương tiện dạy học hết sức đa dạng. Thành phần của các loại PTDH phụ thuộc

vào trình độ phát triển khoa học kỹ thuật. Trong nhà trường chúng ta trước đây thường
được trang bị những phương tiện ít có tính kỹ thuật hơn, đúng hơn là ít phải dùng điện
năng hơn nên được gọi là đồ dùng dạy học, rõ hơn nữa là đồ dùng dạy học trực quan
hay PTDH trực quan. 30 năm gần đây, do sự tiến bộ của khoa học - kỹ thuật đã xuất
hiện những PTDH trực quan. Thực ra những phương tiện kỹ thuật dạy học như những
phương tiện nghe - nhìn cũng có tính trực quan, cũng là đồ dùng dạy học. Vì vậy cách
phân loại có tính chất quy ước, tính tương đối.

Đồ dùng dạy học trực quan bao gồm: mẫu vật, hình mẫu, mơ hình, phương tiện
đồ hoạ như tranh, hình vẽ, sơ đồ, bản đồ... thiết bị và đồ dùng thí nghiệm, sách giáo
khoa và tài liệu dạy học khác.

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

3


Phương tiện dạy học kỹ thuật (PTKT DH) bao gồm các phương tiện nghe nhìn, các máy kiểm tra, máy dạy học. Trong số những loại phương tiện đó, phương
tiện nghe - nhìn chiếm vị trí quan trọng nhất.
1.4

Khái qt về việc sử dụng phương tiện dạy học
Phương tiện dạy học có ý nghĩa to lớn như trên đã trình bày, song khơng phải tự

thân nó có tồn bộ ý nghĩa đó. Nói cách khác là khơng phải cứ sử dụng PTDH là có tác
dụng dạy học - giáo dục mà còn phụ thuộc rất nhiều vào việc người giáo viên sử dụng
nó như thế nào, vào cách nghiên cứu, chế biến tài liệu dạy học với việc sử dụng
phương tiện đó mà họ sẽ tiến hành.
Tiết học với việc sử dụng những phương tiện kỹ thuật dạy học đó là một kiểu tiết
học mới mà trong đó bắt buộc người giáo viên phải sử dụng phương pháp dạy học phù
hợp với chúng. Những PTDH, đặc biệt là những phương tiện kỹ thuật dạy học, làm thay
đổi cấu trúc và cả nhịp điệu tiết học và kết quả dẫn tới là làm thay đổi vị trí người giáo
viên trong tiết học. Đồng thời điều đó địi hỏi trình độ lành nghề của người giáo viên cao.
Hiệu quả sử dụng những PTDH càng lớn khi họ có trình độ nghiệp vụ càng cao.
1.5

Phân loại phương tiện kỹ thuật dạy học cơ bản

1.5.1 Dựa theo loại hình nghe nhìn
 Thiết bị nghe

Bao gồm các thiết bị hoặc nhóm thiết bị sau:
-

Thiết bị ghi - đọc tiếng bằng băng từ/máy ghi âm.

-

Thiết bị ghi hoặc ghi - đọc đĩa CD.

-

Thiết bị (phòng) học ngoại ngữ.

 Thiết bị nhìn

Bao gồm các thiết bị hoặc nhóm thiết bị sau:
-

Máy chiếu qua đầu.

-

Máy chiếu slide.

-

Máy chiếu vật thể.

 Thiết bị nghe – nhìn

Bao gồm các thiết bị hoặc nhóm thiết bị sau:
-

Thiết bị ghi - đọc hình tiếng bằng băng từ/đầu video.

-

Thiết bị đọc hoặc ghi - đọc hình tiếng bằng đĩa CD/đầu VCD.

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

4


-

Thiết bị phát hình tiếng bằng máy tính/máy chiếu.

-

Máy tính và mạng máy tính

1.5.2 Dựa theo nguyên lý cấu tạo cơ bản của thiết bị
Hiện nay, do những áp dụng rộng rãi tiến bộ của kỹ thuật và công nghệ vào lĩnh
vực sản xuất thiết bị nghe nhìn, mỗi thiết bị nghe nhìn thường là một sản phẩm tổng
hợp của nhiều lĩnh vực khác nhau. Vì vậy, việc phân chia thiết bị như hình sau chỉ
mang tính chất tương đối.

Hình 1. Sơ đồ phân loại phương tiện dạy học theo cấu tạo
1.6

Chức năng và công dụng cơ bản của các thiết bị dạy học nghe nhìn cơ bản
Bảng bên dưới không chỉ giúp chúng ta nắm được chức năng và cơng dụng cơ

bản của các PTKT DH mà cịn đưa ra một số gợi ý trong việc sử dụng PTKT trong
việc dạy và học sao cho hiệu quả.
TT
1

Thiết bị

Khả năng

Hỗ trợ kèm theo

Gợi ý áp dụng

Máy

Chiếu hình ảnh màu hoặc đen trắng - Phim chiếu.

- Thích hợp cho

chiếu

được chuẩn bị bằng máy tính hoặc - Kinh nghiệm chế tạo việc trình chiếu các

qua đầu

thủ cơng dùng để giới thiệu sơ đồ. phim.

nội dung khác nhau

Mơ hình chi tiết máy, tiết học tóm - Kinh nghiệm sử dụng cho mọi đối tượng.
tắt tại phòng thực hành, giờ lý thiết bị.
thuyết cho mọi nội dung.
2

Máy

Chiếu hình ảnh dương bản màu - Phim, máy ảnh.

chiếu

sắc hoặc đen trắng dùng để giới - Kinh nghiệm chế tạo trong việc giới thiệu

slide

thiệu sơ đồ, hình mẫu, vật thật, và sử dụng.

các khoá học, tiết

các động tác, tình huống chuẩn.

học cần chiếu hình,

- Sử dụng thiết bị.

Đặc biệt hiệu quả

ảnh thật, màu sắc.
3

Máy

Có khả năng chiếu, phóng to ba - Kinh nghiệm sử dụng Đặc biệt hiệu quả

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

5


chiếu

chiều vật mẫu, vật thật dùng để giới thiết bị.

vật thể

thiệu linh kiện, dụng cụ, chi tiết thiết - Các vật thật thích hợp phóng to vật học có
bị, con giống dưới dạng tĩnh vật

4

về kích thước.

khi cần giới thiệu,

kích thước nhỏ.

Máy

Kết nối với máy tính, đầu video, - Đầu LCD.

chiếu

máy chiếu vật thể để phóng to - Máy tính/máy chiếu trình chiếu các nội

hình đa

hình động hoặc tĩnh với ảnh màu CD video/máy chiếu dung

phương

hoặc đen trắng dùng để chiếu băng video.

tiện

hoặc phóng sơ đồ hình mẫu, vật - Máy ảnh số (digital Đặc biệt hiệu quả
thật, các động tác, tình huống, photo cammera).
cảnh quan chuẩn.

Thích hợp cho việc

khác

nhau

cho mọi đối tượng.

trong trình chiếu

- Cách thức lắp đặt và hội giảng, hội thảo
sử dụng.

đơng người.

- Sử dụng thiết bị
5

Máy

Có công dụng ghi, phát âm thanh, Hệ thống tăng âm khi Thuận lợi cho việc

ghi âm

tiếng nói dùng trong việc ghi chép cần thiết.

học cơ động.

và phát tiết học, âm thanh chuyên
đề đặc biệt được dùng trong việc
học tập ngoại ngữ.
6

TV/

Dùng để giới thiệu đồ vật, các - Băng video.

Video

hoạt động, thao tác tĩnh hoặc - Kinh nghiệm biên tập, khi trình chiếu các
chuyển động.

dựng cảnh.

Đặc biệt hiệu quả

tiết học, các thao tác
mẫu đã được ghi
hình, các khố học
từ xa.

7

Phịng

Có khả năng dạy, học tích cực - Băng từ.

Đặc biệt hiệu quả

học

ngôn ngữ và đánh giá kết quả học - TV/Video.

trong việc dạy và

tiếng

tập đồng thời cho nhiều đối tượng - Tài liệu học tập.

học ngôn ngữ cho

học tập.

- Các thiết bị, đồ dùng để nhóm hoặc lớp có
duy trì hoạt động bình các trình độ nhập
thường của phịng học học khác nhau.
(bàn ghế, điều hồ...).

8

Máy

Có khả năng tổ chức việc dạy và - Đĩa mềm, máy in, giấy - Tận dụng việc sử

tính,

học tích cực cũng như kiểm tra in.

dụng

mạng

đánh giá kết quả học tập theo các - Các phần mềm dạy học.

giáo dục

máy

phần mềm dạy học cho cá nhân, - Các thiết bị, đồ dùng để hiện có.

tính

hoặc đồng thời cho nhóm lớp duy trì hoạt động bình - Chế bản in giấy

phần

mềm

đào tạo

(trong trường hợp được nối thường của phịng học hoặc phim.
mạng).

(bàn ghế, điều hồ...)

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

6


1.7

Các nguyên tắc sử dụng PTKT DH cơ bản

1.7.1 Đảm bảo an toàn
Các PTKT DH thường được sử dụng với điện áp cao, cường độ ánh sáng lớn và

độ khuyếch đại âm thanh có thể lớn hơn mức cần thiết. Vì vậy, chúng ta cần chú ý các
nội dung an toàn sau:
 An toàn về điện
Những cán bộ thường xuyên sử dụng và bảo dưỡng PTKT DH cần phải có kỹ
năng an toàn và sơ cứu điện giật. Các thiết bị nghe nhìn cần có dây cắm nguồn tiếp địa
để tránh điện giật do điện áp cao rò rỉ ra vỏ thiết bị. Cần chú ý đặc biệt những khu vực
có ghi ký hiệu điện cao áp. Khơng tự động mở vỏ bảo vệ thiết bị. Khi không dùng
PTKT DH trong thời gian dài cần rút phích cắm ra khỏi ổ điện.
 An toàn thị giác
Một số PTKT DH (như máy chiếu qua đầu, slide...) có cường độ chiếu sáng rất
lớn có thể gấp nhiều lần cường độ ánh sáng mà mắt người có thể chịu đựng trong thời
gian ngắn. Vì vậy, chúng ta cần tránh để cho ánh sáng các phương tiện trên chiếu
thẳng mắt giáo viên và học sinh trong khoảng cách gần. Một số thiết bị như thiết bị
chiếu vật thể (sử dụng theo nguyên tắc phản quang) có tấm phủ bảo vệ lọt sáng. Khi sử
dụng cần sử dụng tấm phủ và tuân thủ qui trình sử dụng.
 An tồn thính giác

Một số PTKT DH có thể có hệ thống khuyếch đại ngồi rất lớn, tuỳ theo kích
thước của phịng học và vị trí học sinh, cần điều chỉnh âm lượng (volume) đủ nghe.
Cường độ âm thanh khơng vượt q 55dBA (đối với phịng học, phịng hội họp).
1.7.2 Đảm bảo tính vừa sức
Nguyên tắc này mang đặc tính tâm lý – sư phạm và nó có liên quan đến cách
thức sử dụng PTKT DH.
 Sử dụng PTKT DH đúng lúc, đúng chỗ
Chỉ sử dụng PTKT DH vào thời điểm thích hợp của tiết học lý thuyết hoặc giờ
thực hành. Cần tuân thủ kế hoạch sử dụng PTKT DH, kế hoạch này cần dành ưu tiên
cho những môn, giờ học cần thiết. Không lạm dụng PTKT DH. Trước và sau thời
điểm sử dụng có thể khơng nên bật thiết bị hoặc cần tắt thiết bị để tránh gây phân tán
cho học sinh.
Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

7


 Sử dụng PTKT DH phù hợp tâm sinh lý học sinh tiểu học
Sử dụng PTKT phải phù hợp đặc điểm lứa tuổi học sinh tiểu học. Học sinh cần
được hướng dẫn và thực tập trước cách thức sử dụng PTKT DH cần thiết. Các điều
kiện về kích thước bảng, bàn ghế, ánh sáng, độ ẩm, an toàn điện... trong phịng học có
sử dụng PTKT DH cần tn thủ các tiêu chuẩn về nhân trắc và đồ dùng, thiết bị dạy
học của Việt Nam.
1.7.3 Đảm bảo tính hiệu quả
Hiệu quả sư phạm và hiệu quả kinh tế cần được cân nhắc trước khi sử dụng
PTKT DH.
 Định hướng hình thành kỹ năng
Các giờ sử dụng PTKT DH cần được chuẩn bị trước, không chỉ để cho tiết học
hoặc giờ thực hành thêm sinh động, phong phú mà cịn nhằm hình thành kỹ năng cho
học sinh. Vì vậy, mục tiêu cũng như các nội dung bài học của các tiết/giờ học có
PTKT DH (nội dung trình chiếu, nội dung nghe) cần phải mang tính hình thành kỹ
năng cao, tránh dài dịng, không tập trung vào trọng tâm. Cố gắng sử dụng tối đa khả
năng kiểm tra đánh giá của PTKT DH.
 Lựa chọn sử dụng phương tiện khi biết rõ việc sử dụng nó có hiệu quả
Phương tiện kỹ thuật dạy học được lựa chọn phải đảm bảo nâng cao chất lượng
của giờ dạy học, hỗ trợ hoạt động của giáo viên và học sinh.
 Quản lý
Cần có phịng hoặc nơi chuyên cất giữ, bảo quản PTKT DH. Các phòng này cần
có nội qui sử dụng. Cần có cán bộ chuyên trách về phòng PTKT DH như cán bộ chịu
trách nhiệm quản lý phịng máy tính, phịng ngoại ngữ, phịng cất giữ bảo quản, thiết
bị, phương tiện nghe nhìn. Cần có kế hoạch sử dụng PTNN. Kế hoạch này cần được
xây dựng trên nguyên tắc thống nhất giữa nhu cầu hiện tại, dự báo tương lai và khả
năng hỗ trợ của cơ sở đào tạo. Kế hoạch cần được thể hiện thành văn bản và có sự

chấp thuận và hỗ trợ của lãnh đạo cơ sở đào tạo.
 Phát triển
Không nên mua sắm các thiết bị quá cũ kỹ, lạc hậu hoặc khó có khả năng nâng
cấp, phát triển. Trong kế hoạch sử dụng PTKT DH cần có kế hoạch, nội dung bảo
dưỡng, mua sắm bổ sung. Các nội dung này cần có khoản mục kinh phí dự kiến cần hỗ
Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

8


trợ. Các cán bộ quản lý, giáo viên sử dụng PTKT DH cần tự học hoặc được cử tham
gia các khoá học nâng cao về sử dụng PTKT DH.
1.7.4 Đảm bảo tính thẩm mỹ cao
Tránh lạm dụng hình ảnh, ánh sáng, màu sắc loè loẹt trong các nội dung trình chiếu.
Cần kết hợp hài hồ việc bố trí thiết bị với màu sắc, kích thước sàn, trần, cửa sổ, bảng,
bàn ghế trong phịng học.
1.7.5 Khuyến khích sử dụng tối đa PTKT DH trong điều kiện cho phép
Nếu chúng ta có khả năng sử dụng an toàn, vừa sức và hiệu quả PTKT DH nên
sử dụng và khuyến khích các giáo viên và học viên khác sử dụng tối đa chúng trong
dạy và học. Lập kế hoạch, tổ chức và triển khai sử dụng PTKT DH trong một cơ sở
đào tạo của mình. Trong đó, chúng ta có thể tìm hiểu việc xây dựng các bước triển
khai cũng như việc khuyến khích giáo viên trong cơ sở sử dụng PTKT DH, xây dựng
tiến trình cho giờ giảng hoặc khố học, lập dự trù mua sắm vật liệu...
1.8

Thiết kế tiến trình dạy học có sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học
Các bước chuẩn bị tiết học có sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học:
Những nội dung bên phải thể hiện các yếu tố, các điều kiện để thực hiện mỗi bước.

Hình 2. Các bước chuẩn bị tiết học có sử dụng PTKT DH

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

9


Như vậy, để chuẩn bị được tiết học với phương tiện nghe nhìn hỗ trợ, trước khi
biên soạn tiết học cần phải xây dựng tiến trình và làm chủ phương tiện.
Người giáo viên khi sử dụng những PTDH, đặc biệt là phương tiện kỹ thuật dạy
học trong một tiết học cần thực hiện các việc sau:
- Nghiên cứu tài liệu để phân chia chúng, xác định chính xác những PTDH nào
cần thiết phải sử dụng, mục đích sư phạm sử dụng từng PTDH đó, kết quả cần đạt được.
- Tìm hiểu tính năng của từng phương tiện và qua đó để sử dụng phối hợp
các PTDH khác nhau nhằm đạt hiệu quả sư phạm cao.
- Xác định vị trí của những phương tiện đó trong tiết học, nghĩa là lựa chọn
thời điểm nào của tiết học để sử dụng phương tiện đó nhằm đạt hiệu quả cao nhất.
- Xác định thời lượng sử dụng phương tiện đó và suy nghĩ kỹ về sự phù hợp
những PTDH đã lựa chọn với những PTDH khác.
- Cân nhắc những biện pháp, cách thức chuẩn bị cho học sinh tri giác tài liệu
học tập cũng như việc nghiên cứu tài liệu sau khi đã quan sát hoặc nghe đầy đủ.
- Xây dựng kế hoạch và tiến hành tổ chức tiết học với việc sử dụng phối hợp
những PTDH một cách thích hợp nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, tự nhận thức của
học sinh trong việc lĩnh hội tài liệu học tập.
1.9

Chuẩn bị phương tiện nghe nhìn
Cơng việc chuẩn bị phương tiện nghe nhìn bao gồm chuẩn bị nội dung trình

chiếu và chuẩn bị thiết bị.
Chuẩn bị nội dung trình chiếu: Theo tiến trình, tuỳ theo phương tiện sử dụng,

các nội dung trình chiếu được chuẩn bị sao cho thích hợp với nội dung và thời lượng
dự kiến.
Chuẩn bị thiết bị nghe nhìn: Cần lưu ý rằng khi chuẩn bị các thiết bị phục vụ
tiết học cần chú ý những nội dung sau:
- Thiết bị cần phải được chuẩn bị sẵn sàng trước khi tiết học bắt đầu.
- Các nội dung trình chiếu phải được sắp xếp theo thứ tự trình chiếu.
- Phải kiểm tra độ rõ nét, âm lượng từ các vị trí thiệt thịi nhất của lớp học.

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

10


1.10

Kết chương
Chương này, đã cung cấp cho chúng ta một số kiến thức tổng quát về các loại

phương tiện dạy học, các tiến trình dạy học. Để hiểu rõ hơn về công dụng của một số
loại PTDH chúng ta sẽ tiếp tục nghiên cứu trong chương sau.

 Câu hỏi củng cố và thực hành:
1. Nêu khái niệm, ý nghĩa của PTDH?
2. Phân loại các PTKT DH theo loại hình và nguyên lý hoạt động?
3. Trình bày các nguyên tắc sử dụng PTKT DH cơ bản?
4. Cho biết tiến trình dạy học có sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học?

Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

11

Chương 2 MỘT SỐ PHƯƠNG TIỆN KỸ THUẬT
 Mục tiêu: Sau khi học xong chương này, người học sẽ:
-

Mô tả công dụng cũng như cách phân loại thiết bị

-

Biết sử dụng các PTKT DH, vận dụng linh hoạt các PTKT DH.

-

Biết tổ chức tiết học có sử dụng PTKT DH.

-

Chủ động và tự tin trong việc sử dụng các PTKT DH.

-

Có ý thức sử dụng PTKT DH hỗ trợ dạy học.

Tóm tắt chương
Ở chương trước, chúng ta đã tìm hiểu qua về những khái niệm chung cũng như
các kiến thức cơ bản về PTDH. Chương này chúng ta sẽ tiếp tục nghiên cứu về công
dụng, cách sử dụng cụ thể một số loại PTDH.
2.1

Máy chiếu qua đầu và cách sử dụng

2.1.1 Cơng dụng
Máy chiếu qua đầu, hay cịn gọi là máy chiếu phim trong - Overhead projector
là thiết bị được sử dụng để phóng to và chiếu văn bản và hình ảnh tĩnh có trên phim
nhựa trong suốt lên màn hình phục vụ việc trình bày.
2.1.2 Nguyên tắc hoạt động
Nhờ nguồn sáng công suất lớn và hệ thống quang học (thấu kính, gương chiếu)
hình trên phim trong suốt được chiếu và phóng to trên màn hình kích thước lớn.
Lưu ý: Cường độ sáng càng lớn, khả năng chiếu xa và đạt được hình rõ nét càng
cao. Tuy nhiên, lượng tiêu thụ điện sẽ lớn hơn và việc bảo dưỡng bóng đèn địi hỏi cao
hơn.
2.1.3 Hình dạng, cấu trúc thiết bị
Các máy chiếu qua đầu nói chung gồm các bộ phận được thể hiện như hình 3:

Tài liệu giảng dạy mơn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

12


Hình 3. Hình dạng của máy chiếu qua đầu
2.1.4 Cơng dụng của các bộ phận chính
Thấu kính: Tiếp nhận, hội tụ và phóng chiếu nguồn sáng từ bóng đèn cơng suất
lớn.
Gương hắt: Tiếp nhận hình chiếu và giúp điều chỉnh góc chiếu thích hợp trên
màn hình.
Tay chỉnh tiêu cự: Giúp tinh chỉnh tiêu cự nhằm tạo ra hình ảnh rõ nét nhất.
Nguồn và công tắc nguồn: Là nơi cắm dây nguồn và công tắc, bật nguồn điện.
Thân máy: Là nơi chứa cố định nguồn sáng, thấu kính, quạt thơng gió và nơi
chứa gương hắt, chỉnh tiêu cự khi đóng máy.

Thơng khí: Các lỗ thơng khí cố định có tác dụng lưu thơng gió do quạt tạo ra có
tác dụng làm mát thiết bị.
Tay xách: Dùng để vận chuyển thiết bị trong trạng thái đóng.
2.1.5 Lắp đặt máy chiếu qua đầu
Lắp đặt máy chiếu qua đầu được tiến hành theo các bước sau:
Bước 1: Gạt các lẫy bên sườn máy đồng thời mở nắp máy (được gắn liền với
thấu kính ).
Bước 2: Nâng giá gương hắt bằng cách kéo giá gương bằng tay phải, trong khi
giữ thân máy bằng tay trái.
Bước 3: Nâng giá đỡ kính hắt để đạt được vị trí thẳng đứng.
Bước 4: Đậy nắp máy (thấu kính).
Bước 5: Cắm nguồn điện và bật nguồn bằng công tắc.
Bước 6: Chỉnh tiêu cự tối ưu bằng cách điều chỉnh tay chỉnh tiêu cự nhằm đạt
được khn hình và độ nét tối ưu trên màn ảnh.
Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

13


Khi khơng sử dụng, nếu cần tháo lắp để có thể vận chuyển cần chú ý các thao
thác cơ bản sau:
Bước 1: Tắt cơng tắc điện, tháo phích cắm điện. Hạ giá gương hắt bằng cách
dùng tay phải kéo giá đỡ theo chiều mũi tên, trong khi đó phải giữ thân máy bằng tay
trái, cần thận trọng không làm nứt, vỡ thấu kính.
Bước 2: Đậy nắp thiết bị, thu dây cắm vào hốc để dây tại nắp máy.
2.1.6 Chế tạo phim chiếu bằng phim trong
 Vật liệu
Để chế tạo phim trong (transparencies), chúng ta cần có các cơng cụ và vật liệu:
-

Giấy/phim trong: bất cứ loại giấy trong nào có thể in, viết hoặc dán hình
trên bề mặt đều có thể làm phim chiếu. Tuy nhiên, loại phim thông dụng
là các loại phim chuyên dụng, khổ A4, trong suốt có thể chịu nhiệt hoặc
kém chịu nhiệt.

-

Bút viết trên kính đen trắng hoặc màu sắc.

-

Máy tính kèm máy in lazer màu hoặc đen trắng.

 Chế tạo

Hình 4: Các cách chế tạo phim chiếu
Có hai cách chế tạo phim chiếu: chế tạo thủ công và chế tạo với sự trợ giúp của
máy photocopy và máy vi tính.
Cách 1: Chuẩn bị thủ cơng
Trên bề mặt phim trong ta có thể dùng các loại bút màu đen hoặc màu sắc khác
loại viết được trên kính với sự trợ giúp của thước kẻ, compa... thể hiện chữ và hình
theo ý muốn. Trong một số trường hợp ta có thể dùng loại keo dán hoặc băng dính
trong để đính các hình cắt đã được chuẩn bị trước. Tuy nhiên, việc dán hình chỉ nên sử
dụng khi cần có hình khối đơn giản và màu đen trắng.
Cách 2: Chuẩn bị bằng máy tính
Tài liệu giảng dạy mơn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

14

Máy tính ngày càng phổ biến và tiện lợi. Với sự trợ giúp của các phần mềm xử
lý hình và chữ chúng ta có thể chuẩn bị trình bày của chúng ta trên vi tính sau đó in
trên giấy trong bằng máy in laser hoặc in và sửa trên giấy bình thường sau đó dùng
máy photocopy in trên giấy trong. Chúng ta có thể sử dụng các phần mềm thơng dụng
để chuẩn bị trình chiếu của chúng ta: Microsoft Word, Microsoft Paint, Microsoft
PowerPoint, Adobbe Photoshop, Autocad... hoặc các phần mềm tương tự.
Chú ý:
- Thực tế cho thấy khi trình chiếu bằng chữ, số dịng khơng nên q 6 dịng
và mỗi dịng khơng nên q 6 từ đối với phim trong khổ A4. Khn hình trên phim chỉ
nên giới hạn trong khuôn khổ 20cm x 25cm.
- Mực bút viết, mực in phải là loại mực bám trên giấy trong. Thông thường
nên dùng mực đen và xanh dương để thể hiện nội dung cơ bản. Các màu khác có thể
sử dụng để tạo các điểm nhấn thị giác (gây sự chú ý).
- Khi sử dụng máy photocopy hoặc máy in phải chú ý sử dụng loại phim
trong chịu nhiệt (trên vỏ hộp đựng phim có ghi “Có thể dùng để photocopy” - “For
photocopy” hoặc “Có thể dùng cho máy in” - “Printable”), hoặc phim màu (“Ink Jet
Transparencies”.
- Một số ít máy photocopy do tốc độ in chậm và sự hạn chế của các tính
năng khác, có thể khơng in được phim trong.
- Các phim sau khi được chế tạo cần được bảo quản nơi khô ráo, giữa hai
phim cần đặt một tờ giấy mềm để tránh hỏng nội dung.
2.1.7 Sử dụng máy chiếu qua đầu trong dạy học
Những chú ý khi sử dụng máy chiếu qua đầu, ngoài các nguyên tắc và qui tắc
chung, cần tuân thủ một số qui tắc sau:
- Khi không sử dụng hoặc trong thời gian nghỉ dài cần tắt máy.
- Chú ý an toàn điện và bỏng có thể gây ra khi tiếp xúc với bóng chiếu sáng
chính.
- Tránh va đập mạnh, khơng sờ tay, làm xước gương, thấu kính.
Các điều kiện để sử dụng hiệu quả máy chiếu qua đầu: Sử dụng hiệu quả máy
chiếu qua đầu phụ thuộc vào các yếu tố căn bản sau:

- Chất lượng thiết kế và chế tạo phim chiếu: Hình ảnh đơn giản, rõ ràng, kích
thước nằm trong khn hình; Chữ càng ít càng hiệu quả. Kích thước chữ phải đủ lớn
Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

15


để đọc. Kinh nghiệm cho thấy, với lớp học có chiều dài 5 - 10m, máy chiếu đặt cách
màn hình 2,5 - 3m thì phơng chữ tối thiểu là 16 thì học viên cuối lớp mới nhìn rõ;
Các hình chiếu, đương nhiên, phải đảm bảo tính hệ thống và logic tiết học.
- Hình ảnh chiếu phải đạt chất lượng cao: Cụ thể hình phải rõ nét và nhìn
thấy được trong phạm vi lớp học, hội trường. Chất lượng này phụ thuộc vào một số
yếu tố sau: Cách chỉnh khn hình và tiêu cự. Cũng cần lưu ý rằng chất lượng khn
hình và độ nét cịn phụ thuộc rất nhiều vào cường độ sáng của máy chiếu. Cường độ
sáng có thể được bù đắp và khắc phục một phần nhờ việc che tối phịng học, hội
trường; Thơng thường trong buổi trình chiếu người ta thường giảm bớt chiếu sáng
trong phòng bằng cách tắt bớt các nguồn sáng, che rèm hoặc đóng bớt các cửa sổ.
- Cách sắp xếp, bố trí máy chiếu qua đầu và màn hình: Trong thực tế, có một
số cách thức bố trí máy chiếu, màn hình trong phịng học, hội trường. Các cách bố trí
phổ biến nhất nhằm đạt được khoảng cách và góc nhìn thích hợp.
Phương pháp trình bày bằng máy chiếu qua đầu:
- Trước khi trình bày: Chúng ta cần kiểm tra lần cuối khn hình và độ nét
hình. Hãy kiểm tra từ vị trí xa và khó xem nhất của lớp học. Tiến hành những điều
chỉnh cần thiết; Sắp xếp các hình chiếu theo thứ tự trình bày. Có những hình chiếu
cần sử dụng nhiều lần hoặc phải in thêm, hoặc đánh dấu nhằm tiện để riêng và sử
dụng lại. Bản phim chiếu đầu tiên cần để và chỉnh sẵn trên máy; Chuẩn bị que chỉ
(bút chì, đèn dọi...)
- Trong khi trình bày: Cố gắng để hình cần chiếu nằm giữa khn hình; Chỉ
bật máy khi trình bày hoặc khi muốn người học suy nghĩ trên hình chiếu. Ngồi ra
cần tắt máy để tránh sự tập trung khơng cần thiết vào hình chiếu; Dùng que chỉ, hoặc

đèn dọi trong quá trình trình bày.
2.1.8 Bảo dưỡng máy chiếu qua đầu
 Thay bóng đèn
Các máy mới thường có bóng đèn phụ. Bóng phụ thường được bố trí cạnh bóng
chính để tiện thay thế. Trước khi thay bóng cần xác định liệu cịn bóng dự phịng hay
khơng. Đối với nhiều máy chiếu qua đầu sản xuất trong những năm gần đây, việc thay
bóng có thể được tiến hành dễ dàng nhờ việc chuyển vị trí giá đỡ bóng đèn đặt bên
ngồi thân máy. Đối với những máy cũ, việc chuyển bóng hoặc thay bóng mới được
tiến hành theo các bước sau:
Tài liệu giảng dạy môn: PTKTDH và UD CNTT trong DH ở TH

16