QUAN điểm DUY vật BIỆN CHỨNG về mối QUAN hệ GIỮA vật CHẤT với ý THỨC và vận DỤNG vào CÔNG CUỘC đổi mới ở nước TA HIỆN NAY

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
=====000=====

TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC
QUAN ĐIỂM DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT
CHẤT VỚI Ý THỨC VÀ VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI Ở
NƯỚC TA HIỆN NAY

Sinh viên thực hiện: Lê Thị Quỳnh Trang
Mã SV: 2014410132
Lớp: Anh 3 – Khối 1 Kinh tế quốc tế - Khóa 59
Lớp tín chỉ: TRI114(1+2.2/2021).7
Số thứ tự: 82
Giảng viên hướng dẫn: ThS. Trần Huy Quang

Hà Nội – 4/2021


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................................................3
NỘI DUNG......................................................................................................................................4
I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ VẬT CHẤT, Ý THỨC VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT
VÀ Ý THỨC................................................................................................................................4
II. VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY..............................9
KẾT LUẬN....................................................................................................................................15
TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................................16

2

MỞ ĐẦU
Triết học từ xa xưa được ra đời như là một loại hình nhận thức đặc thù của con
người với nguồn gốc đi cùng với sự phát triển của xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu về nhận
thức của con người. Con người đã sáng tạo ra những luận thuyết chung nhất, có tính hệ
thống phản ánh thế giới xung quanh và thế giới của chính con người để hiểu về thế giới,
cải tạo thế giới và biến thế giới thành thế giới đáp ứng mong muốn và nhu cầu của chính
con người. Một trong những vấn đề cơ bản nhất của triết học trước khi giải quyết những
vấn đề khác đó chính là mối quan hệ giữa vật chất với ý thức. Ph.Ăngghen viết: “Vấn đề
cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy
với tồn tại”. Cùng với cuộc cách mạng khoa học tự nhiên cuối thế kỉ XIX, đầu thế XX,
quan điểm duy vật siêu hình về vật chất bị phá sản, tính đúng đắn của quan điểm duy vật
biện chứng càng được khẳng định và được xem xét trong các mối quan hệ về sau này. Từ
đó đặt ra những câu hỏi: “Cái gì có trước? Cái nào quyết định cái nào? Vật chất có trước
hay ý thức có trước?” Giải đáp cho những thắc mắc trên chính là đi tìm bản chất thật sự
của thế giới vật chất này. Đây cũng là cơ sở để từ đó ta có những cái nhìn tổng quan,
chính xác nhất để vận dụng trong thực tiễn mà cụ thể là vào vấn đề hết sức thực tiễn hiện
nay là đối mới đất nước.
Vì vậy, em quyết định chọn đề tài :”Quan điểm duy vật biện chứng về mối quan
hệ giữa vật chất với ý thức và vận dụng vào công cuộc đổi mới ở đất nước ta hiện
nay”.
Thông qua bài tiểu luận này, em mong rằng sẽ hiểu sâu về vấn đề nghiên cứu. Bài
tiểu luận của em sẽ không thể tránh khỏi những hạn chế, sai sót, vì vậy, em kính mong
thầy cơ có những đóng góp ý kiến để bài tiểu luận của em được hoàn chỉnh hơn. Em xin
chân thành cảm ơn.

3


NỘI DUNG
I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ VẬT CHẤT, Ý THỨC VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT

CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Vật chất
1.1 Định nghĩa
Bằng việc kế thừa tư tưởng C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đã đưa ra định nghĩa
kinh điển về vật chất:
“Vật chất là một phạm trù triết học chung để chỉ thực tại khách quan được đem lại
cho con người tỏng cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và
tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.”
Qua định nghĩa về vật chất này của V.I.Lênin, ta thấy được rằng:
Thứ nhất, cần phân biệt khái niệm “vật chất” với tư cách là phạm trù triết học
(phạm trù khái quát thuộc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất của mọi tồn tại vật chất và được
xác định từ góc độ giải quyết vấn đề cơ bản của triết học) với khái niệm “vật chất” được
sử dụng trong các khoa học chuyên ngành (khái niệm dung để chỉ những dạng vật chất cụ
thể, cảm tính).
Thứ hai, thuộc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất của mọi dạng vật chất là thuộc tính
tồn tại khách quan, tức tồn tại ngồi ý thức, độc lập, khơng phụ thuộc vào ý thức của con
người, cho dù con người có nhận thức được hay khơng nhận thức được nó.
Thứ ba, vật chất, dưới những dạng cụ thể của nó là cái có thể gây nên cảm giác ở
con người khi nó trực tiếp hay gián tiếp tác động đến giác quan của con người; ý thức của
con người là sự phản ánh đối với vật chất; vật chất là cái được ý thức phản ánh.
1.2 Phương thức và hình thức tồn tại của vật chất
Theo quan điểm duy vật biện chứng, vận động là phương thức tồn tại của vật chất;
không gian, thời gian là hình thức tồn tại của vật chất.
1.2.1 Vận động là phương thức tồn tại của vật chất
Ph.Ăngghen định nghĩa về vận động: “Vận động, theo nghĩa chung nhất, được hiểu
là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất; bao gồm
4


tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ kể từ sự thay đổi vị trí đơn

giản cho đến tư duy. Vận động khơng chỉ thuần túy là sự thay đổi vị trí mà là “mọi sự
thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ”.
Ph.Ăngghen chia vận động thành 5 hình thức cơ bản:
-vận động cơ học (sự di chuyển vị trí của các vật thể trong không gian)
VD: Chim bay, tàu chạy, sự dao động của con lắc, …
-vận động vật lý (vận động của các phân tử, điện tử, các hạt cơ bản, các quá trình
nhiệt, điện, v.v)
VD: Sự bay hơi, sự đơng đặc, các điện tích di chuyển tạo thành dòng điện, tỏa
nhiệt của bàn ủi, ma sát sinh ra nhiệt, …
-vận động hóa học (sự biến đổi các chất vơ cơ, hữu cơ trong những q trình hóa
hợp và phân giải)
VD: C + O2 → CO2
-vận động sinh học (sự biến đổi của các cơ thể sống, biến thái cấu trúc gen, v.v.)
VD: Sự trao đổi chất giữa cơ thể và mơi trường bên ngồi
-vận động xã hội (sự biến đổi trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, v.v. của
đời sống xã hội)
VD: Sự thay đổi của nhà nước từ phong kiến sang XHCN.
Các hình thức vận động này tuy khác nhau về chất nhưng chúng khơng tồn tại biệt
lập mà có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trong đó, hình thức vận động cao xuất hiện
trên cơ sở các hình thức vận động thấp và bao hàm trong nó những hình thức vận động
thấp hơn.
1.2.2 Khơng gian, thời gian là những hình thức tồn tại của vật chất
Mọi dạng cụ thể của vật chất đều tồn tại ở một vị trí nhất định, có một quảng tính
(chiều cao, chiều rộng, chiều dài) nhất định và tồn tại trong các mối tương quan nhất định
(trước hay sau, trên hay dưới, bên phải hay bên trái, v.v.) với những dạng vật chất khác.
Những hình thức tồn tại như vậy được gọi là không gian. Mặt khác, sự tồn tại của sự vật
còn được thể hiện ở quá trình biến đổi, nhanh hay chậm, kế tiếp và chuyển hóa, v.v..
5

Những hình thức tồn tại như vậy được gọi là thời gian. Vật chất, không gian và thời gian
không tách rời nhau; khơng có vật chất tồn tại ngồi khơng gian và thời gian; cũng khơng
có khơng gian, thời gian tồn tại ở ngồi vật chất vận động. Là hình thức tồn tại của vật
chất, không gian và thời gian tồn tại khách quan, bị vật chất quy định; trong đó, khơng
gian có ba chiều: chiều cao, chiều rộng. chiều dài; thời gian có một chiều: từ quá khứ đến
tương lai.
1.3 Tính thống nhất vật chất của thế giới
Thế giới thống nhất ở tính vật chất của nó. Điều đó được thể hiện ở những điểm cơ
bản sau:
- Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất; thế giới vật chất là cái có trước,
tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.
- Thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô tận, vô hạn không được sinh ra và không bị
mất đi.
- Mọi tồn tại của thế giới vật chất đều có mối liên hệ khách quan, thống nhất với
nhau, biểu hiện ở chỗ chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là những kết cấu vật
chất, hoặc có nguồn gốc vật chất, do vật chất sinh ra và cùng chịu sự chi phối của những
quy luật khách quan phổ biến của thế giới vật chất.
2. Ý thức
2.1 Nguồn gốc của ý thức
Theo quan điểm duy vật biện chứng, ý thức có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc
xã hội:
- Có nhiều yếu tố cấu thành nguồn gốc tự nhiên của ý thức, trong đó, hai yếu tố cơ
bản nhất là bộ óc người và mối quan hệ giữa con người với thế giới khách quan tạo nên
hiện tượng phản ánh năng động, sáng tạo.
- Có nhiều yếu tố cấu thành nguồn gốc xã hội của ý thức, trong đó, cơ bản nhất và
trực tiếp nhất là lao động và ngôn ngữ.
2.2 Bản chất và kết cấu của ý thức
- Bản chất của ý thức: Ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách
quan vào bộ óc con người; là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
6

VD: Nhận xét về cùng một cô gái, 1 anh chàng nhận xét là dễ thương, xinh xắn.
Một anh khác lại bảo là cô ta điệu đà, ăn chơi.
- Kết cấu của ý thức: Ý thức có kết cấu rất phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố có quan
hệ mật thiết với nhau; trong đó cơ bản nhất là tri thức, tình cảm và ý chí. Trong đó tri thức
là yếu tố quan trọng nhất, là phương thức tồn tại của ý thức, đồng thời là nhân tố quyết
định hướng đối với sự phát triển và quyết định mức độ biểu hiện của các yếu tố khác.
3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Dựa trên mối quan hệ biện chứng, có thể khẳng định rằng: Vật chất có trước, ý
thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức, song ý thức không hồn
tồn thụ động mà nó có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con
người.
3.1 Vai trò của vật chất đối với ý thức
Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Vật chất có trước, ý thức có sau, vật
chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức.
- Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc người nên chỉ
khi có con người mới có ý thức. Trong mối quan hệ giữa con người với thế giới vật chất
thì con người là kết quả quá trình phát triển lâu dài của thế giới vật chất, là sản phẩm của
thế giới vật chất
- Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc xã hội của ý thức (bộ óc
người, thế giới khách quan tác động đến bộ óc gây ra các hiện tượng phản ánh, lao động,
ngơn ngữ), hoặc là chính bản thân thế giới vật chất (bộ óc người, hiện tượng phản ánh, lao
động, ngôn ngữ) đã khẳng định vật chất là nguồn gốc của ý thức.
- Ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan về thế giới vật chất
nên nội dung của ý thức được quyết định bởi vật chất. Sự vận động và phát triển của ý
thức, hình thức biểu hiện của ý thức bị các quy luật sinh học, các quy luật xã hội và sự tác
động của môi trường sống quyết định. Những yếu tố này thuộc lĩnh vực vật chất nên vật
chất khơng chỉ quyết định nội dung mà cịn quyết định cả hình thức biểu hiện cũng như
mọi sự biến đổi của ý thức.

7


VD: Sự vận động quay quanh Mặt Trời của Trái Đất sinh ra ngày đêm trên Trái
Đất, nên từ đó hình thành ý thức về ngày và đêm của con người. Sự vận động của Trái
Đất quanh Mặt Trời là cái có trước, ý thức của con người về ngày và đêm là cái có sau.
3.2 Vai trị của ý thức đối với vật chất
Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua
hoạt động thực tiễn của con người.
- Bản thân ý thức tự nó khơng trực tiếp thay đổi được gì trong hiện thực. Muốn
thay đổi hiện thực, con người phải tiến hành những hoạt động vật chất. Song, mọi hoạt
động của con người đều do ý thức chỉ đạo, nên vai trị của ý thức khơng phải trực tiếp tạo
ra hay thay đổi thế giới vật chất mà nó trang bị cho con người tri thức về thực tại khách
quan, trên cơ sở ấy con người xác định mục tiêu, đề ra phương hướng, xây dựng kế
hoạch, lựa chọn phương pháp, biện pháp, công cụ, phương tiện, v.v. để thực hiện mục tiêu
của mình.
- Sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất diễn ra theo hai hướng: tích cực
hoặc tiêu cực. Nếu con người nhận thức đúng, có tri thức khoa học, có tình cảm cách
mạng, có nghị lực, có ý chí hành động của con người phù hợp với quy luật khách quan,
con người có năng lực vượt qua những thách thức trong q trình thực hiện mục đích của
mình, thế giới được cải tạo – đó là sự tác động tích cực của ý thức. Còn nếu ý thức của
con người phản ánh không đúng hiện thực khách quan, bản chất, quy luật khách quan thì
ngay từ đầu, hướng hành động của con người đã đi ngược lại các quy luật khách quan,
hành động ấy sẽ có tác dụng tiêu cực đối với hoạt động thực tiễn, đối với hiện thực khách
quan.
VD: Chúng ta đều biết Thomas Edison đã phát minh ra bóng đèn. Ơng từng nói
rằng: “Tơi khơng thất bại. Tơi chỉ là đã tìm ra 10.000 cách khơng hoạt động”. Chúng ta
thấy, ý thức đã trang bị cho Edison những tri thức về thực tại khách quan, trên cơ sở đó
ơng đã đề ra cách làm bóng đèn mới và kết quả là ơng đã phát minh ra chiếc bóng đèn.

4. Ý thức phương pháp luận
Trên cơ sở quan điểm về bản chất vật thể của thế giới, bản chất năng động, sáng
tạo của ý thức và mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức, chủ nghĩa duy vật biện
8


chứng xây dựng nên nguyên tắc phương pháp luận cơ bản, chung nhất đối với hoạt động
nhận thức và thực tiễn của con người. Nguyên tắc đó là: Trong hoạt động nhận thức và
thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng khách quan, đồng thời phát huy
tính năng động chủ quan. Xuất phát từ thực tế khách quan, tơn trọng khách quan là xuất
phát từ tính khách quan của vật chất, có thái độ tơn trọng đối với hiện thực khách quan,
mà căn bản là tôn trọng quy luật, nhận thức và hành động theo quy luật; tôn trọng quy
luật, nhận thức và hành động theo quy luật; tơn trọng vai trị quyết định của đời sống vật
chất đối với đời sống tinh thần của con người, của xã hội. Điều đó địi hỏi trong nhận thức
và hành động, con người phải xuất phát từ thực tế khách quan để xác định mục đích, đề ra
đường lối, chủ trương, kế hoạch, biện pháp; lấy thực tế khách quan làm cơ sở, phương
tiện; tìm ra những nhân tố vật chất, tổ chức những nhân tố ấy thành lực lượng vật chất để
hành động. Phát huy tính năng động chủ quan là phát huy vai trị tích cực, năng động,
sáng tạo của ý thức và phát huy vai trị nhân tố con người trong việc vật chất hóa tính tích
cực, năng động, sáng tạo ấy. Điều này địi hỏi con người phải tơn trọng tri thức khoa học,
tích cực học tập, nghiên cứu để làm chủ tri thức khoa học và truyền bá vào quần chúng để
nó trở thành tri thức, niềm tin của quần chúng, hướng dẫn quần chúng hành động. Mặt
khác, phải tự giác tu dưỡng, rèn luyện để hình thành, củng cố nhân sinh quan cách mạng,
tình cảm, nghị lực cách mạng để có sự thống nhất hữu cơ giữa tính khoa học và tính nhân
văn trong định hướng hành động. Thực hiện nguyên tắc tơn trọng khách quan, phát huy
tính năng động chủ quan trong nhận thức và thực tiễn đòi hỏi phải phòng, chống và khắc
phục bệnh chủ quan duy ý chí; đó là những hành động lấy ý chí áp đặt cho thực tế, lấy ảo
tưởng thay cho hiện thực, lấy ý muốn chủ quan làm chính sách, lấy tình cảm làm điểm
xuất phát cho chiến lược, sách lược, v.v.. Mặt khác, cũng cần chống chủ nghĩa kinh
nghiệm, xem thường tri thức khoa học, xem thường lý luận, bảo thủ, trì trệ, thụ động, v.v.

trong hoạt động nhận thưc và thực tiễn.
II. VẬN DỤNG VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
1. Tình hình đổi mới của nước ta từ năm 1986 tới nay
Những năm cuối thập kỷ 70, đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, sau khi giải phóng
miền Nam, thống nhất đất nước, nước ta đứng trước nhiều khó khăn và thách thức mới.
Cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản diễn ra hết sức phức tạp, hầu
9


hết các nước xã hội chủ nghĩa lâm vào khủng hoảng về kinh tế - xã hội. Ở trong nước, tư
tưởng chủ quan, say sưa với thắng lợi, nơn nóng muốn tiến nhanh lên chủ nghĩa xã hội
trong một thời gian ngắn đã dẫn đến việc bố trí sai cơ cấu kinh tế, cơ cấu đầu tư, cùng với
những khuyết điểm của mơ hình kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp bộc lộ ngày
càng rõ, làm cho kinh tế - xã hội rơi vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng, đời sống nhân dân
gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, nước ta cịn bị các thế lực thù địch vao vây, cấm vận;
chiến tranh biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc xảy ra, gây ra hậu quả nặng nề.
Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đã học tập và tiếp thu tư tưởng triết học Mác –
Lênin, đề ra những mục tiêu và phương hướng chỉ đạo đúng đắn để xây dựng và phát
triển xã hội. Nhờ vào nhận thức thực tiễn, Đảng và Nhà nước đã quyết định loại bỏ nền
kinh tế bao cấp và cho phép Đất nước phát triển theo nền kinh tế hàng hóa nhiều thành
phần, vận hành theo cơ chế thị trường. Bên cạnh đó, Đảng cịn đấu tranh với xu hướng tự
phát tư bản chủ nghĩa và những mặt tiêu cực trong kinh tế, giải quyết mâu thuẫn tồn tại
trong sản xuất giữa chúng.
Trong văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần IV, đoạn kết viết: “Đảng
phải luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan. Năng lực
nhận thức và hành động theo quy luật khách quan là điều kiện đảm bảo sự lãnh đạo đúng
đắn của Đảng”. Đại hội Đàng lần VI đã xác định xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ
nghĩa là một công việc to lớn, không thể làm xong trong một thời gian ngắn, khơng thể
nóng vội làm trái quy luật. Văn kiện Đại hội xác định: “Nay phải sửa lại cho đúng như
sau: Đẩy mạnh cải tạo xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục trong suốt thời

kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, với những hình thức và bước đi thích hợp, làm cho quan
hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất, ln có tác dụng
thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất”.
1.1 Đổi mới kinh tế Trong cơ cấu sản xuất và đầu tư, Đảng và Nhà nước đã điều
chỉnh lại theo hướng “khơng bố trí xây dựng công nghiệp nặng vượt quá điều kiện và khả
năng thực tế”, tập trung sức người sức của vào việc thực hiện ba chương trình mục tiêu:
sản xuất lương thực – thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng và sản xuất hàng xuất khẩu.
Đây là những chính sách vừa đáp ứng được nhu cầu bức xúc nhất lúc bấy giờ vừa là điều
kiện thúc đẩy sản xuất lưu thông hàng hóa, là cái gốc tạo ra sản phẩm hàng hóa. Bên cạnh
10


đó, Đảng thi hành chính sách một giá, đó là giá kinh doanh thương nghiệp và xây dựng hệ
thống ngân hàng chuyên nghiệp kinh doanh tín dụng và dịch vụ ngân hàng, hoạt động
theo chế độ hạch toán kinh tế. Đảng đã đề ra mục tiêu đổi mới kinh tế, đó là:
- Xóa bỏ kinh tế bao cấp, thực hiện cơ cấu kinh tế nhiều thành phần.
- Đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế: cơ chế kế hoạch hóa theo phương thức hạch
tốn kinh doanh xã hội chủ nghĩa.
- Đổi mới về nội dung, cách thức công nghiệp hóa, thực hiện 3 chủ trương kinh tế:
+ Sản xuất lương thực, thực phẩm
+ Sản xuất hàng tiêu dung
+ Sản xuất hàng xuất khẩu
Qua quá trình đổi mới, nền kinh tế nước ta đã đạt được những thành tựu rõ rệt. Một
là, tạo lập được sự ổn định kinh tế vĩ mô. Hai là, cơ cấu kinh tế đã dịch chuyển theo
hướng tích cực, phát huy tiềm năng của từng ngành, từng vùng, từng thành phần kinh tế.
Ba là, kinh tế đối ngoại phát triển khá, vị thế nước ta trên trường quốc tế đã được nâng
cao.
1.2 Đổi mới chính trị
Sự đổi mới và phát triển kinh tế phải gắn liền với sự đổi mới trong lĩnh vực chính
trị. Thực tiễn đổi mới kinh tế đang đòi hỏi đổi mới chính trị phải nới lỏng hơn nữa, phải

tháo gỡ những trói buộc của các quan điểm chính trị, các chính sách, thiết chế, cơ chế
hoạt động, tổ chức bộ máy, … Nhu cầu đổi mới hệ thống chính trị để mở đường cho kinh
tế và xã hội phát triển bền vững là một nhu cầu khách quan xuất phát từ sự phát triển xã
hội. Vấn đề cấp thiết nhất trong đổi mới chính trị là đổi mới nhận thức về chủ nghĩa xã
hội và những đặc điểm của thời đại ngày nay. Mọi sự ràng buộc ở chế độ cũ là rào cản
cho việc đổi mới chính trị. Tại Đại hội Đảng lần thứ X, hàng loạt vấn đề về quản lý hộ
khẩu, các thủ tục hải quan, thuế thu nhập cá nhân, quản lý bất động sản, cải cách thủ tục
hành chính, tổ chức lại bộ máy hành pháp các cấp, cơ chế và quan hệ Đảng – Nhà nước –
các đồn thể chính trị - xã hội,… được thảo luận sơi nổi. Đó là những bức xúc thể hiện
nhu cầu nội tại của sự phát triển kinh tế - xã hội trong nhiều năm qua. Thực tế quá trình
tồn cầu hóa và hội nhập đã tác động trực tiếp, buộc chúng ta phải thay đổi một số thể
11


chế, luật pháp, quy trình thực hiện, quan điểm và phương pháp đánh giá các vấn đề kinh
tế - xã hội. Thực tiễn trong công cuộc đổi mới Đất nước đã đặt ra cho Đảng – Nhà Nước
ta những thách thức, buộc chúng ta phải tìm những giải pháp tối ưu để nhanh chóng hồn
thành cơng cuộc đổi mới. Thực tiễn đòi hỏi Đất nước chúng ta phải đổi mới chính trị với
tốc độ nhanh hơn, tồn diện hơn, đồng bộ hơn, “cởi trói” để giải phóng các tiềm năng xã
hội làm cho kinh tế phát triển mạnh hơn, đời sống xã hội vận động nhanh hơn. Việc đổi
mới đường lối cần phải được tiến hành đồng thời trên cơ sở nghiên cứu lý luận, vừa trên
cơ sở nghiên cứu và tổng kết thực tiễn. Qua thực tiễn, chúng ta rút ra được những bài học
và kinh nghiệm trong việc đổi mới, thực hiện công cuộc đổi mới một cách nhanh chóng
và đạt hiệu quả. Bên cạnh đó, thực tiễn cịn đặt ra cho chúng ta vấn đề, đó là đổi mới tư
duy mang tính chất cách mạng trong lĩnh vực lý luận chính trị và đường lối đổi mới chính
trị để cho đổi mới phát triển một cách tồn diện, đúng hướng, hài hòa, đồng bộ và bền
vững. Từ thực tiễn, tình hình chính trị của Đất nước ta hiện nay, Hội nghị Trung ương 7
khóa XI đã đề ra những phương hướng sau:
- Phải bám sát, cụ thể hóa, thể chế hóa các quan điểm của Cương lĩnh, Điều lệ
Đảng, Văn kiện Đại hội XI của Đảng, đồng bộ với nội dung sửa đổi, bổ sung Hiến pháp

năm 1992, giữ vững ổn định chính trị, xã hội, đáp ứng yêu cầu phát triển Đất nước trong
thời kỳ mới, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước,
phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
- Phải đổi mới đồng bộ giữa các tổ chức trong hệ thống Đảng, Nhà nước, Mặt trận
Tổ quốc, các đồn thể chính trị - xã hội; đồng bộ giữa tổ chức bộ máy với hoàn thiện chức
năng, nhiệm vụ, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, cơng chức, hồn thiện hệ thống
pháp luật với tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng.
- Đổi mới, hồn thiện hệ thống chính trị phải đồng bộ ở cấp Trung ương và cấp địa
phương, cơ sở.
1.3 Đổi mới văn hóa
Quan điểm đổi mới văn hóa ở Việt Nam thời gian qua được thể hiện tập trung ở
Cương lĩnh xây dựng và phát triển Đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội
được thông qua tại Đại hội VII (năm 1991); Cương lĩnh xây dựng và phát triển đất nước
12


trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung và phát triển năm 2011) và các văn
kiện Đại hội, các nghị quyết của Hội nghị Trung ương, của Bộ chính trị về lĩnh vực văn
hóa, văn nghệ từ Đại hội VI đến Đại hội XI.Thành tựu đổi mới tư duy lý luận của Đảng
về văn hóa là điều kiện và động lực có ý nghĩa quyết định tới việc tổ chức thực hiện đổi
mới các lĩnh vực hoạt động văn hóa trong thực tiễn, góp phần tạo nên sự phát triển của
văn hóa Việt Nam suốt thời gian qua và được thể hiện tập trung ở một số nội dung sau:
+ Đổi mới nhận thức về các lĩnh vực hoạt động chủ yếu của văn hóa.
+ Đổi mới nhận thức về vai trò và chức năng xã hội của văn hóa.
+ Đổi mới nhận thức về mơ hình, đặc trưng của nền văn hóa Việt Nam cần xây
dựng.
+ Đổi mới tư duy về tính thống nhất và đa dạng của văn hóa Việt Nam.
+ Đổi mới tư duy về nguồn lực phát triển văn hóa.
+ Tiếp tục nhấn mạnh tính đặc thù của văn hóa.
+ Đổi mới tư duy về quan hệ biện chứng giữa văn hóa với kinh tế và chính trị.

+ Đổi mới tư duy về văn hóa đối ngoại.
Qua thực tiễn trong cơng cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, Đảng cần nhận thức
được vai trò của việc xây dựng một nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, một nền văn hóa
của riêng Việt Nam. Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là sức mạnh
nội sinh quan trọng của sự phát triển bền vững. Nhà nước đã khẳng định: “Văn hóa là nền
tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã
hội” Những năm qua, lĩnh vực văn hóa đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tư tưởng,
đạo đức và lối sống – lĩnh vực then chốt của văn hóa đã có những chuyển biến tích cực.
Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng thấm sâu vào nhận thức và
hành động của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Nhiều giá trị mới về văn hóa, chuẩn mực
đạo đức được khẳng định và nhân rộng, phát huy tính dân chủ trong xã hội; thế hệ trẻ
hăng hái tiếp thu những kiến thức khoa học công nghệ tiên tiến, thể hiện mạnh mẽ ý chí
vươn lên, lập than, lập nghiệp để phát triển Đất nước. Cuộc vận động phong trào “Toàn
dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh”, các phong trào thi đua yêu nước ngày càng được mở rộng và từng bước đi vào
13


thực chất trong đời sống xã hội. Tuy còn nhiều khuyết điểm trong quá trình đổi mới
nhưng sự đổi mới về văn hóa đã có tác động tích cực đến đời sống xã hội của người dân.
2. Kết luận chung về công cuộc đổi mới
Công cuộc đổi mới phải xuất phát từ thực tế khách quan, đồng thời phát huy tính năng
động chủ quan và giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn đặt ra trên cơ sở tôn trọng sự thật.
Bên cạnh đó, qua những gì chưa đạt được, cần phải tổng hợp và rút kinh nghiệm. Cần
phải hiểu vai trò của ý thức đối với vật chất, khắc phục thái độ tiêu cực, thái độ làm việc,
thay đổi ý thức, không thụ động trong công việc, không chờ đợi, bó tay trước hồn cảnh
hoặc chủ quan, duy ý chí do tách rời vai trò của từng yếu tố vật chất hoặc ý thức.

14

KẾT LUẬN
Đổi mới các lĩnh vực là một quá trình dài, khó khăn, phức tạp. Những biến động
trong lĩnh vực kinh tế yêu cầu sự kiên trì, quyết tâm của Đảng, đồng thời Đảng cần nhạy
bén trong việc sử dụng những chính sách hợp lý và kịp thời giúp Đất nước vượt qua
những khó khăn, thách thức một cách nhanh chóng và hiệu quả. Có thể nói rằng, cơng
cuộc đổi mới là sự thay đổi rất đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta. Bằng cách nắm vững
mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức, mối quan hệ biện chứng giữa kinh tế và
chính trị, Đảng và Nhà nước đã đề ra những chính sách đúng đắn.Trên tinh thần xuất phát
từ thực tế khách quan, phát huy tính năng động chủ quan, tơn trọng khách quan, Đảng và
Nhà nước tìm ra những biện pháp giải quyết các vấn đề nhanh chóng và hiệu quả. Bên
cạnh những thành công đã đạt được, Đảng và Nhà nước phải luôn luôn vận dụng lý luận
chủ nghĩa Mác – Lênin vào thực tiễn để hồn thành xuất sắc cơng cuộc đổi mới, giúp Đất
nước Việt Nam nhanh chóng thực hiện được mục tiêu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, và
nhanh chóng hòa nhập cùng Thế giới.

15


TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2013), Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin,
Nhà xuất bản chính trị quốc gia – sự thật, Hà Nội.
- Hội đồng biên soạn Giáo trình Mơn Triết học Mác-Lênin,(2019), Giáo trình Triết học
Mác-Lênin,Hà Nội.
- Mai Thanh Hòa, Quan điểm duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất với ý thức
và vận dụng vào công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay, Tiểu luận, Đại học Ngoại
Thương. - Phạm Thùy Linh, Quan điểm duy vật biện chứng về mối quan hệ vật chất với ý
thức và vận dụng vào công cuộc đổi mới của nước ta hiện nay, Tiểu luận, Đại học Ngoại
Thương. - , 8-12-2014, Tiểu luận Mối quan hệ biện chứng
giữa vật chất và ý thức. Và sự vận dụng ấy trong xây dựng kinh tế Việt Nam hiện nay,

/>
16