02 đề tài địa lí NGÀNH CÔNG NGHIỆP TRONG ôn THI học SINH GIỎI QUỐC GIA

CHUYÊN ĐỀ TRẠI HÈ HÙNG VƯƠNG

Đề tài : ĐỊA LÍ NGÀNH CÔNG NGHIỆP TRONG ÔN THI HỌC
SINH GIỎI QUỐC GIA

MỤC LỤC
1. Lí do chọn đề tài........................................................................................................1

1


2. Mục đích của chuyên đề............................................................................................2
3. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................2
4. Tính mới và đóng góp của đề tài................................................................................2
5. Cấu trúc chuyên đề....................................................................................................3
PHẦN NỘI DUNG........................................................................................................4
Chương 1:NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỊA LÍ NGÀNH CƠNG NGHIỆP...........4
I. Vai trị và đặc điểm của cơng nghiệp..........................................................................4
1. Một số khái niệm.......................................................................................................4
2. Vai trị........................................................................................................................ 4
3. Đặc điểm.................................................................................................................... 7
3.1. Sản xuất công nghiệp bao gồm 2 giai đoạn.............................................................7
3.2. Sản xuất cơng nghiệp có tính tập trung cao độ........................................................8
3.3. Sản xuất công nghiệp bao gồm nhiều ngành phức tạp, được phân cơng tỉ mỉ và có
sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành để tạo ra sản phẩm cuối cùng...............................8
4. Phân loại.................................................................................................................... 9
II. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển và phân bố cơng nghiệp..................................9
1. Vị trí địa lí.................................................................................................................. 9
2. Nhân tố tự nhiên......................................................................................................10
2.1. Khống sản:..........................................................................................................10
2.2. Khí hậu và nguồn nước:........................................................................................10

2.3. Đất, rừng, biển......................................................................................................11
3. Các nhân tố kinh tế - xã hội.....................................................................................11
3.1. Dân cư và nguồn lao động....................................................................................11
3.2. Tiến bộ khoa học kĩ thuật.....................................................................................11
3.3. Thị trường.............................................................................................................11
III. Địa lí các ngành cơng nghiệp.................................................................................12
1. Cơng nghiệp năng lượng..........................................................................................12
1.1. Vai trị...................................................................................................................12
1.1.1. Vai trị................................................................................................................12
1.1.2. Cơ cấu sử dụng năng lượng có mối quan hệ mật thiết với tiến bộ khoa học công
nghệ (KHCN)..............................................................................................................13
1.2. Ngành công nghiệp khai thác than........................................................................13
1.3. Công nghiệp khai thác dầu mỏ..............................................................................15
1.4. Công nghiệp điện lực............................................................................................15

2


2. Cơng nghiệp luyện kim............................................................................................18
2.1. Luyện kim đen.....................................................................................................18
2.1.1. Vai trị................................................................................................................18
2. 1.2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật................................................................................18
2.1.3. Tình hình sản xuất và phân bố...........................................................................19
2.2.1. Vai trò................................................................................................................20
2.2.2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật.................................................................................20
2.2.3. Sự phát triển và phân bố....................................................................................20
3. Cơng nghiệp cơ khí..................................................................................................20
3.1. Vai trị...................................................................................................................20
3.2. Cơ cấu................................................................................................................... 21
3.3. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật....................................................................................21

3.4. Phân bố.................................................................................................................22
4.Công nghiệp điện tử - tin học....................................................................................22
4.1. Vai trò...................................................................................................................22
4.2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật....................................................................................22
4.3. Phân bố.................................................................................................................22
5. Cơng nghiệp hóa chất..............................................................................................22
5.1. Vai trò...................................................................................................................22
5.2. Phân loại...............................................................................................................23
5.3. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật....................................................................................23
5.4. Phân bố.................................................................................................................23
6. Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng......................................................................24
6.1. Vai trò...................................................................................................................24
6.2. Phân loại...............................................................................................................24
6.3. Đặc điểm............................................................................................................... 24
6.4. Phân bố ngành dệt may.........................................................................................24
7. Cơng nghiệp thực phẩm...........................................................................................25
7.1. Vai trị...................................................................................................................25
7.2. Đặc điểm - Phân bố...............................................................................................25
IV. Một số hình thức chủ yếu của tổ chức lãnh thổ cơng nghiệp..................................26
1. Khái niệm................................................................................................................26
2. Vai trị...................................................................................................................... 26
3. Một số hình thức của tổ chức lãnh thổ cơng nghiệp.................................................27

3


3.1. Điểm công nghiệp.................................................................................................27
3.2. Khu công nghiệp tập trung....................................................................................27
3.3. Trung tâm công nghiệp.........................................................................................28
3.4. Vùng công nghiệp.................................................................................................28

Chương 2:PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY...............................30
1. Phương tiện dạy học................................................................................................30
2. Một số phương pháp và kĩ thuật giảng dạy chuyên đề............................................32
2.1. Phương pháp bản đồ, biểu đồ................................................................................32
2.2. Phương pháp phân tích bảng số liệu.....................................................................32
2.3. Phương pháp sử dụng bản đồ tư duy (Mind map), sơ đồ hóa kiến thức (graph). . .32
2.4. Kĩ thuật “khăn trải bàn”........................................................................................32
2.5. Kĩ thuật “mảnh ghép”...........................................................................................33
2.5. Phương pháp hội thảo, đóng vai............................................................................34
Chương 3:MỘT SỐ DẠNG CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP.................................................35
I. Một số dạng câu hỏi cơ bản......................................................................................35
1. Khái niệm, thuật ngữ, vai trò, đặc điểm đối tượng ĐL.............................................35
2. Mối quan hệ nhân quả..............................................................................................44
3. Mối quan hệ 1 chiều, lẫn nhau.................................................................................49
II. Bài tập..................................................................................................................... 51
PHẦN KẾT LUẬN......................................................................................................54
1. Kết luận...................................................................................................................54
2. Kiến nghị.................................................................................................................54
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................55

4


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1: Cơ cấu sử dụng năng lượng trên thế giới năm 2017........................................21
Hình 2. Biểu đồ sản xuất điện từ các nguồn khác nhau trên thế giới từ 1985 - 2018...23
Hình 3. Sản xuất thép trên thế giới phân theo khu vực và quốc gia.............................24
Hình 4. Những quốc gia khai thác nhiều than trên thế giới năm 2012.........................35
Hình 5. Những khu vực dự trữ dầu mỏ trên thế giới....................................................35
Hình 6. 10 nhà máy sản xuất xe có động cơ hàng đầu thế giới....................................36

Hình 7. Các quốc gia sản xuất xe ô tô hàng đầu trên thế giới năm 2000 và năm 2017 36

5


CHUN ĐỀ: ĐỊA LÍ NGÀNH CƠNG NGHIỆP TRONG ƠN THI
HỌC SINH GIỎI QUỐC GIA
1. Lí do chọn đề tài
- Các vấn đề Địa lí kinh tế - xã hội đại cương luôn được coi là cơ sở, nền
tảng quan trọng để tìm hiều các vấn đề kinh tế - xã hội cụ thể ở các quốc gia.
Chính vì vậy, trong chương trình giáo dục trung học phổ thơng hiện hành, địa lí
kinh tế - xã hội đại cương được ưu tiên đưa vào đầu cấp học.
- Ngành công nghiệp là một trong những nội dung quan trọng trong phần
Địa lí kinh tế - xã hội đại cương. Nội dung này được thể hiện cụ thể trong
chương VIII của địa lí lớp 10. Trong 4 bài học (31,32,33,34), các vấn đề về công
nghiệp được đề cập đến một cách khá cô đọng, khái quát. Tuy nhiên, đây lại là
cơ sở quan trọng để học sinh tìm hiểu về ngành cơng nghiệp của các nước trên
thế giới trong chương trình lớp 11 và đặc biệt là tìm hiểu về Địa lí ngành cơng
nghiệp Việt Nam trong chương trình lớp 12.
- Cơng nghiệp có vai trị chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Bất kì quốc
gia nào, muốn đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế đều phải trải qua q trình
cơng nghiệp hóa. Trong cuộc cách mạng cơng nghiệp 4.0, với sự hỗ trợ mạnh
mẽ của kĩ thuật số, ngành công nghiệp trên toàn thế giới phát triển rất nhanh.
Năm 2017 giá trị sản xuất của ngành công nghiệp đạt 21.623 nghìn tỉ, chiếm
25,5 % GDP tồn cầu.
- Việc tìm hiểu về địa lí ngành cơng nghiệp có ý nghĩa rất quan trọng đối
với kì thi học sinh giỏi quốc gia. Với các đề thi có nội dung câu hỏi liên quan
đến địa lí ngành cơng nghiệp đại cương, liên quan đến ngành công nghiệp của
các vùng cũng như của cả nước ta, thì kiến thức về địa lí ngành cơng nghiệp sẽ
là cơ sở vô cùng quan trọng để học sinh có thế làm bài thi một cách tốt nhất.

- Từ những lí do trên, tơi viết chun đề “Địa lí ngành cơng nghiệp trong
ơn thi học sinh giỏi quốc gia” để mạnh dạn trao đổi cùng các thầy cô giáo trong
Hội thảo khoa học THHV lần thứ XVI, với mong muốn các thầy cô giáo và các
6


em học sinh có thêm một kênh thơng tin tham khảo, củng cố thêm kiến thức và
kĩ năng về địa lí ngành cơng nghiệp.
2. Mục đích của chun đề
Chun đề được tác giả viết nhằm đạt được các mục đích cụ thể sau:
- Khái quát những nội dung kiến thức cơ bản, quan trọng về Địa lí ngành
cơng nghiệp để các thầy cô và các học sinh tham khảo.
- Trên cơ sở các tài liệu tham khảo và các thông tin mà tác giả cập nhận
được , tác giả sẽ cung cấp một cách cơ bản nhất về Địa lí các ngành công nghiệp
trên thế giới.
- Giới thiệu minh họa các cách thức tổ chức giảng dạy chuyên đề về Địa lí
ngành cơng nghiệp mà tác giả đã triển khai tới các thầy cơ tham khảo, có thể vận
dụng một cách sáng tạo ở đơn vị mình.
- Hệ thống các câu hỏi, bài tập và định hướng cách trả lời để vận dụng
trong giảng dạy và ôn thi học sinh giỏi quốc gia.
- Chuyên đề có thể làm tài liệu tham khảo cho các thầy cô giáo và các em
học sinh sau khi được góp ý của các thầy cơ và chỉnh sửa. Đó sẽ là nguồn tài
liệu để trao đổi chung giữa các trường trong hệ thống THHV, mở rộng ra có thể
là các trường khác trong cả nước.
3. Phương pháp nghiên cứu
- Thu thập tài liệu, phân loại, phân tích tài liệu, xử lí thơng tin.
- Phương pháp biểu đồ, bản đồ.
- Phương pháp chuyên gia: Tác giả trao đổi ý kiến với các chuyên gia đầu
ngành trong mơn Địa lí, mảng Địa lí KTXH Việt Nam để có những thơng tin
chính xác nhất đưa vào chun đề.

4. Tính mới và đóng góp của đề tài
- Khái qt những nội dung kiến thức cơ bản, quan trọng về Địa lí ngành
cơng nghiệp một cách ngắn gọn, dễ hiểu, dễ vận dụng.
7


- Bổ sung những kiến thức mới nhất về tình hình phát triển và phân bố các
ngành cơng nghiệp trên thế giới.
- Hệ thống được các dạng câu hỏi và bài tập vận dụng phục vụ cho dạy và
học Địa lí, đặc biệt đối với ơn thi học sinh giỏi quốc gia.
5. Cấu trúc chuyên đề
Chuyên đề ngoài phần mở đầu (với lí do chọn đề tài, mục đích, phương
pháp nghiên cứu, tính mới của đề tài) và phần kết luận thì nội dung chính của đề
tài trình bày trong 3 chương:
- Chương 1: Những vấn đề chung về địa lí ngành cơng nghiệp
- Chương 2. Phương tiện và phương pháp dạy học
- Chương 3: Một số dạng câu hỏi và bài tập

8


PHẦN NỘI DUNG
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỊA LÍ NGÀNH CƠNG NGHIỆP
I. Vai trị và đặc điểm của cơng nghiệp
1. Một số khái niệm
- Công nghiệp : Công nghiệp là một tập hợp các hoạt động sản xuất với
các đặc điểm nhất định, thơng qua các q trình cơng nghệ để tạo ra sản phẩm.
- Q trình cơng nghiệp hóa : Là q trình một xã hội chuyển từ một
nền kinh tế dựa trên cơ sở nông nghiệp chuyển sang một nền kinh tế về cơ bản

dựa vào sản xuất công nghiệp.
- Công nghiệp trọng điểm : là ngành có thế mạnh lâu dài, mang lại hiệu
quả cao về các mặt kinh tế - xã hội và có tác động mạnh mẽ đến sự phát triển
các ngành kinh tế khác.
- Cơng nghiệp mũi nhọn : Là ngành
+ Có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân và sản phẩm của nó chi
phối nhiều ngành kinh tế khác.
+ Có vai trị quyết định trong việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội
của đất nước.
+ Có tốc độ tăng trưởng vượt trội so với các ngành công nghiệp khác
+ Khai thác các thế mạnh đặc biệt của đất nước, hướng về xuất khẩu và
phù hợp với xu thế tiến bộ khoa học công nghệ của thời đại.
- Các ngành công nghiệp truyền thống : Là những ngành tiêu tốn nhiều
nguyên, nhiên liệu, thường gây ô nhiễm môi trường
- Các ngành công nghiệp hiện đại : Là những ngành tiêu tốn ít ngun
nhiên liệu, có hàm lượng khoa học, kĩ thuật cao, ít gây ơ nhiễm mơi trường.
2. Vai trị
Cơng nghiệp có vai trị chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân.
* Tạo ra khối lượng của cải, vật chất rất lớn cho xã hội, cung cấp hầu hết
các tư liệu sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật cho tất cả các ngành kinh
tế, tạo ra các sản phẩm tiêu dùng có giá trị.
Dễ dàng tái sản xuất, mở rộng nền kinh tế. (thông qua quy trình cơng nghệ
sẵn có, cơng nghiệp dễ dàng thực hiện tái sản xuất với khối lượng lớn một cách
nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả).
9


Góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng nền kinh tế, vì đây là ngành có
năng suất lao động cao, giá trị gia tăng lớn (đặc biệt là các ngành công nghệ
cao). So với nông nghiệp điều kiện phát triển của cơng nghiệp ít bị hạn chế bởi

các yếu tố tự nhiên nên thường có tốc độ tăng trưởng cao, góp phần thúc đẩy
nhịp độ tăng trưởng chung của nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng của công nghiệp
trên thế giới, nhất là ở Việt Nam thường cao hơn tốc độ tăng trưởng chung của
toàn bộ nền kinh tế. Năm 2003 tốc độ tăng trưởng GDP là 7,2%, công nghiệp là
16%).
* Thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành kinh tế khác như nông nghiệp,
giao thông vận tải, thương mại, dịch vụ.
- Nơng nghiệp : Sử dụng máy móc, vật tư. Phát triển hệ thống hạ tầng
trong nông nghiệp.
- Dịch vụ :
+ Giao thông vận tải : Xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông vận tải. Cơ sở
vật chất – kĩ thuật (phương tiện giao thơng, máy móc, thiết bị phụ trợ). Cung cấp
hàng hóa cho giao thơng vận tải hoạt động.
+Thương mại : Cơ sở hạ tầng kĩ thuật. Sản phẩm cơng nghiệp tham gia
vào q trình trao đổi.
+ Du lịch : Xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch. Máy móc và thiết bị phụ trợ
khác có liên quan.
- CN cung cấp hầu hết các tư liệu sản xuất cho các ngành kinh tế, góp
phần nâng cao năng suất, chất lượng, thúc đẩy sự phát triển kinh tế.
- Cung cấp các sản phẩm công nghiệp đa dạng, góp phần đa dạng cơ cấu
các ngành kinh tế khác (thỏa mãn nhu cầu và đề ra nhu cầu).
- Góp phần nâng cao trình độ cho nguồn lao động của các ngành kinh tế
khác.
Do vậy cơng nghiệp có tác dụng góp phần tạo ra sự chuyển biến của các
ngành về cả lượng và chất (nông nghiệp : mở rộng địa bàn sản xuất, tăng khối
lượng sản phẩm, nâng cao chất lượng sản phẩm, thay đổi phương thức sản xuất :
quảng canh sang thâm canh. Đối với dịch vụ : hình thành nền kinh tế tri thức
(hàm lượng chất xám cao).
* Tạo điều kiện khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên
nhiên ở các vùng khác nhau, làm thay đổi sự phân công lao động và giảm mức

độ chênh lệch về trình độ phát triển giữa các vùng lãnh thổ.
10


- Khai thác có hiệu quả :
+ Khi chưa có công nghiệp việc phát hiện, khai thác tài nguyên thiên
nhiên chỉ có ở phạm vi hẹp, hiệu quả giảm, khi có cơng nghiệp, thơng qua máy
móc, thiết bị và quy trình cơng nghệ làm cho cơng tác thăm dị, khai thác tài
nguyên thiên nhiên thuận lợi, dễ dàng, góp phần mở rộng danh mục tài nguyên
thiên nhiên. (Ví dụ : năng lượng mặt trời, năng lượng gió để sản xuất năng
lượng sạch, các khiên băng của châu Nam cực, lớp phủ tuyết, ơ xi của khí
quyển…cũng trở thành tài ngun. Ca na da khai thác nước sạch từ những núi
băng trôi làm nước uống tinh khiết, rượu, bia, các Tiểu vương quốc A-rập Thống
nhất (UAE) đang lên kế hoạch kéo những tảng băng từ Nam Cực về bờ biển
nước này để khai thác nhằm giải quyết vấn đề liên quan tới nước uống. Dự án
được bắt đầu từ năm 2018).
+ Sử dụng có hiệu quả : Thơng qua quy trình cơng nghệ có thể khai thác
được tối đa cơng dụng của tài nguyên thiên nhiên, phế phẩm của ngành này có
thể trở thành nguyên liệu của ngành khác (sỉ than trong cơng nghiệp luyện kim
có thể là ngun liệu sản xuất gạch, xi măng).
+ Làm thay đổi sự phân công lao động và giảm mức độ chênh lệch về
trình độ phát triển giữa các vùng lãnh thổ. Nơi diễn ra các hoạt động cơng
nghiệp cần có các hoạt động dịch vụ phục vụ nó như nhu cầu lương thực, thực
phẩm, nơi ăn, ở của công nhân, đường giao thông, cơ sở chế biến. Cơng nghiệp
tạo điều kiện hình thành các đơ thị hoặc chuyển hóa chức năng của chúng, là hạt
nhân phát triển các không gian kinh tế.
+ Hoạt động cơng nghiệp là giảm bớt sự chênh lệch về trình độ phát triển
giữa thành thị và nông thôn. Công nghiệp làm thay đổi bộ mặt của nông thôn,
làm cho nông thơn nhanh chóng bắt nhịp được với thành thị).
* Có khả năng sản xuất ra nhiều sản phẩm mới mà khơng ngành sản xuất

vật chất nào sánh được, vì thế công nghiệp tạo khả năng mở rộng sản xuất, mở
rộng thị trường lao động, tạo ra nhiều việc làm mới, tăng thu nhập. Sản xuất ra
nhiều sản phẩm mới : Thơng qua quy trình cơng nghệ sẵn có, cơng nghiệp có thể
dễ dàng tái sản xuất với khối lượng lớn một cách nhanh chóng, kịp thời, hiệu
quả. Quy trình cơng nghệ góp phần nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm, phù
hợp với thị hiếu của người tiêu dùng. Có khả năng tạo ra nhiều sản phẩm chưa
từng có trong tự nhiên. Có khả năng biến phế liệu của ngành này thành các sản
11


phẩm có giá trị. Sản phẩm cơng nghiệp được ứng dụng trong mọi mặt của đời
sống kinh tế - xã hội.
* Góp phần nâng cao trình độ văn minh cho tồn xã hội, đảm bảo an ninh
quốc phịng.
Cơng nghiệp là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá trình độ phát triển kinh tế của
các nước.
3. Đặc điểm
3.1. Sản xuất công nghiệp bao gồm 2 giai đoạn.
a. Biểu hiện
- Giai đoạn 1: Tác động vào đối tượng lao động là môi trường tự nhiên để
tạo ra nguyên liệu (khai thác than, dầu mỏ, quặng kim loại, khai thác gỗ….)
- Giai đoạn 2: Chế biến các nguyên liệu đó thành tư liệu sản xuất và vật
phẩm tiêu dùng (sản xuất máy móc, chế biến gỗ, chế biến thực phẩm….)
Hai giai đoạn của sản xuất cơng nghiệp khơng phải theo trình tự bắt buộc
như sản xuất nơng nghiệp mà có thể tiến hành đồng thời và cách xa nhau về mặt
không gian.
Trong mỗi giai đoạn có nhiều cơng đoạn sản xuất phức tạp nhưng có mối
liên hệ chặt chẽ với nhau.
- Giai đoạn 2 có tính chất quyết định đối với hoạt động sản xuất cơng
nghiệp vì

+ Tạo ra sản phẩm cuối cùng.
+ Nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm
+ Khai thác tối đa cơng dụng của ngun liệu, góp phần đa dạng cơ cấu ngành.
- Giai đoạn 1 chỉ tạo ra nguyên liệu (bán thành phẩm), giá trị thấp.
b. Nguyên nhân
- Tính chất hai giai đoạn của q trình sản xuất công nghiệp là do : đối
tượng lao động của sản xuất công nghiệp đa phần không phải là sinh vật sống,
mà là những vật thể tự nhiên : khoáng sản nằm sâu trong lòng đất, dưới đáy
biển. Con người phải khai thác chúng để tạo ra nguyên liệu, rồi chế biến nguyên
liệu đó để tạo ra sản phẩm. (khác với đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cây
trồng, vật ni – các cơ thể sống. Do đó sản xuất nơng nghiệp phụ thuộc chặt
chẽ vào tự nhiên và có tính mùa vụ rõ rệt. Sản xuất cơng nghiệp ít phụ thuộc vào
tự nhiên).
12


3.2. Sản xuất cơng nghiệp có tính tập trung cao độ.
a. Biểu hiện
- Sản xuất công nghiệp (trừ các ngành cơng nghiệp khai thác khống sản,
khai thác gỗ…) khơng địi hỏi những khơng gian rộng lớn.
- Tính tập trung thể hiện rõ ở sự tập trung tư liệu sản xuất, nhân cơng và
sản phẩm. - Trên một diện tích nhất định, có thể xây dựng nhiều xí nghiệp, thu
hút nhiều lao động và tạo ra một khối lượng lớn sản phẩm.
b. Nguyên nhân
- Do sản xuất công nghiệp gồm 2 giai đoạn. Trong mỗi giai đoạn có nhiều
cơng đoạn sản xuất phức tạp nhưng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
- Đối tượng lao động của sản xuất công nghiệp đa phần không phải là sinh
vật sống, mà là những vật thể tự nhiên : ks nằm sâu trong lòng đất, dưới đáy
biển. Con người phải khai thác chúng để tạo ra nguyên liệu, rồi chế biến nguyên
liệu đó để tạo ra sản phẩm. Do vậy, các giai đoạn của sản xuất cơng nghiệp có

thể được tiến hành đồng thời, tập trung. Ví dụ : Máy bay Booing mang nhãn
hiệu Hoa Kì nhưng được sản xuất bởi 650 cơng ti thuộc 30 quốc gia khác nhau
trên thế giới.
Do có tính tập trung cao độ nên trong phân bố cơng nghiệp cần phải chọn
những địa điểm thích hợp sao cho trên đó có thể hình thành các xí nghiệp có mối
liên hệ mật thiết với nhau về mặt công nghệ, nguyên liệu, sản xuất, lao động…
(ví dụ : 1 xí nghiệp luyện kim thường có nhiều phân xưởng ; luyện cốc, luyện
gang, quặng thép. Ngồi sản phẩm chính là gang, thép, cịn có rất nhiều các
phân xưởng khác nhằm tận dụng phế thải để sản xuất ra nhiều sản phẩm phụ như
gạch, xi măng từ xỉ than cốc, dược phẩm, benzen, lưu huỳnh, amơniắc, hiđrơ,
mê tan, êtilen từ khí than cốc….Vì vậy, các xí nghiệp luyện kim đen thường
được xây dựng thành các xí nghiệp liên hợp.
Tính chất tập trung trong sản xuất cơng nghiệp khác hẳn tính chất phân
tán trong không gian của sản xuất nông nghiệp. (Do tư liệu sản xuất chủ yếu và
không thể thay thế được của sản xuất nông nghiệp là đất đai. Quy mô sản xuất,
trình độ phát triển, mức độ thâm canh, phương hướng sản xuất và cả việc tổ chức
lãnh thổ nông nghiệp lệ thuộc nhiều vào số lượng và chất lượng của đất đai).
3.3. Sản xuất công nghiệp bao gồm nhiều ngành phức
tạp, được phân cơng tỉ mỉ và có sự phối hợp chặt chẽ giữa
các ngành để tạo ra sản phẩm cuối cùng.
13


a. Biểu hiện
- Công nghiệp là tập hợp của hệ thống nhiều ngành như khai thác (than,
dầu mỏ…), điện lực, luyện kim, chế tạo máy, hoá chất, thực phẩm....
- Các ngành này kết hợp chặt chẽ với nhau trong quá trình sản xuất để tạo
ra sản phẩm.
- Trong từng ngành cơng nghiệp, quy trình sản xuất cũng hết sức chi tiết,
chặt chẽ.

- Do đó, hình thức chun mơn hố, hợp tác hố, liên hợp hố có vai trị
đặc biệt quan trọng trong sản xuất công nghiệp.
b. Nguyên nhân
Do sản xuất cơng nghiệp gồm hai giai đoạn. Mỗi giai đoạn có nhiều cơng
đoạn sản xuất phức tạp. Vì vậy cần phải có các hình thức chun mơn hóa, liên
hợp hóa, hợp tác hóa trong sản xuất. Ví dụ : 1 xí nghiệp luyện kim thường có
nhiều phân xưởng ; luyện cốc, luyện gang, quặng thép. Ngồi sản phẩm chính là
gang, thép, cịn có rất nhiều các phân xưởng khác nhằm tận dụng phế thải để sản
xuất ra nhiều sản phẩm phụ như gạch, xi măng từ xỉ than cốc, dược phẩm,
benzen, lưu huỳnh, a mô ni ắc, hiđrô, mê tan, eetilen từ khí than cốc….Vì vậy,
các xí nghiệp luyện kim đen thường được xây dựng thành các xí nghiệp liên
hợp.(tận dụng được phế thải). Máy bay Booing mang nhãn hiệu Hoa Kì nhưng
được sản xuất bởi 650 cơng ti thuộc 30 quốc gia khác nhau trên thế giới.
4. Phân loại.
- Dựa vào tính chất tác động đến đối tượng lao động
+ Công nghiệp khai thác
+ Công nghiệp chế biến.
- Dựa vào cơng dụng của sản phẩm.
+ Cơng nghiệp nặng: nhóm A.
+ Cơng nghiệp nhẹ: Nhóm B.
II. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển và phân bố cơng nghiệp.
1. Vị trí địa lí
- Tác động rất lớn tới việc lựa chọn địa điểm xây dựng xí nghiệp cơng
nghiệp cũng như phân bố các ngành cơng nghiệp và các hình thức tổ chức lãnh
thổ cơng nghiệp.
- Việc lựa chọn vị trí thuận lợi về tự nhiên, kinh tế, giao thơng, chính trị
(gần cảng, có đường quốc lộ, đường sắt đi qua, gần trung tâm thành phố….) sẽ
14

thuận lợi để hình thành các nhà máy, xí nghiệp, khu công nghiệp, khu chế
xuất… trên thế giới và Việt Nam.
- Khi xem xét 97 địa điểm mà các ngành công nghiệp và các địa phương
lựa chọn để xây dựng khu cơng nghiệp ở nước ta thì cả 97 địa điểm (100%) đều
có vị trí thuận lợi (gần cảng, sân bay, đường quốc lộ, đường sắt, gần trung tâm
thành phố… (khu chế xuất Tân Thuận – lớn nhất TP HCM cách tt tp 4 km, sát
cảng Bến Nghé, phía nam là khu đơ thị mới nam Sài Gịn, cách sân bay Tân Sơn
Nhất 13 km, gần tỉnh lộ 15 thông thương với Đồng bằng sông Cửu Long.
2. Nhân tố tự nhiên
- Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên là tiền đề vật chất không
thể thiếu được để phát triển và phân bố cơng nghiệp. Nó ảnh hưởng rõ rệt đến
việc hình thành và xác định cơ cấu ngành cơng nghiệp.
2.1. Khống sản:
- Là một trong những loại tài nguyên có ý nghĩa hàng đầu đối với phát
triển và phân bố công nghiệp.
- Trữ lượng, chất lượng và sự kết hợp các loại khoáng sản trên lãnh thổ sẽ
chi phối quy mơ, cơ cấu và tổ chức các xí nghiệp cơng nghiệp.
- Ví dụ: ngành cơng nghiệp khai thác và chế biến than của nước ta tập
trung ở Quảng ninh (nơi chiếm 94% trữ lượng than cả nước), các nhà máy xi
măng của nước ta đều được xây dựng ở những nơi có nguồn đá vơi phong phú:
Hồng Thạch (Hải Dương), Bỉm Sơn (Thanh Hóa), Chinfon (Hải Phịng), Hà
Tiên 1 (Kiên Giang).
2.2. Khí hậu và nguồn nước:
- Nguồn nước: là điều kiện quan trọng cho việc phân bố các xí nghiệp của
nhiều ngành cơng nghiệp như luyện kim, hố chất, dệt, nhuộm, giấy, chế biến
thực phẩm…. Những vùng có mạng lưới sơng ngịi chảy trên địa hình miền núi
tạo tiềm năng để phát triển cơng nghiệp thủy điện.
- Khí hậu: ảnh hưởng nhất định đến sự phân bố công nghiệp
+ Đặc điểm khí hậu, thời tiết tác động khơng nhỏ đến hoạt động của các ngành
cơng nghiệp khai khống.

+ Chi phối cả việc lựa chọn kĩ thuật và công nghệ sản xuất: Ví dụ phải nhiệt đới
hóa trang thiết bị sản xuất vì khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa làm cho máy móc dễ bị hư
hỏng.
15


+ Khí hậu đa dạng và phức tạp làm xuất hiện những tập đồn cây trồng, vật
ni đặc thù . Đó là cơ sở để phát triển các ngành cơng nghiệp chế biến lương thực,
thực phẩm
2.3. Đất, rừng, biển
Đất đai là địa bàn để xây dựng các nhà máy. Tài nguyên rừng (gỗ) và
biển (cá, dầu khí, cảng nước sâu….) tác động tới việc hình thành các xí nghiệp
chế biến lâm sản, thuỷ sản, khai thác, lọc dầu, xí nghiệp đóng và sửa chữa tàu…
3. Các nhân tố kinh tế - xã hội
3.1. Dân cư và nguồn lao động
Là nhân tố quan trọng hàng đầu. Đây vừa là lực lượng sản xuất vừa là
nguồn tiêu thụ sản phẩm.
+ Nơi có nguồn lao động dồi dào cho phép phát triển và phân bố các
ngành công nghiệp cần nhiều lao động như dệt may, giày da, công nghiệp thực
phẩm. Đây là những ngành khơng địi hỏi trình độ cơng nghệ và chun mơn cao.
+ Nơi có đội ngũ lao động có kĩ thuật cao, công nhân lành nghề thường
gắn với các ngành cơng nghiệp hiện đại, địi hỏi hàm lượng cơng nghệ và chất
xám cao trong sản phẩm như kĩ thuật điện, điện tử - tin học, cơ khí chính xác….
+ Quy mơ, cơ cấu và thu nhập của dân cư có ảnh hưởng lớn tới quy mô và
cơ cấu của nhu cầu tiêu dùng.
3.2. Tiến bộ khoa học kĩ thuật
+ Đẩy nhanh tốc độ phát triển của các ngành công nghiệp.
+ Làm thay đổi việc khai thác, sử dụng tài nguyên và phân bố hợp lí các
ngành cơng nghiệp. Ví dụ, phương pháp khí hố than ngay trong lịng đất khơng
những làm thay đổi hẳn điều kiện lao động mà còn cho phép khai thác những

mỏ than ở sâu trong lòng đất mà trước đây chưa hề khai thác được.
+ Làm thay đổi quy luật phân bố các xí nghiệp cơng nghiệp. Ví dụ các xí
nghiệp luyện kim đen trước đây thường gắn với các mỏ than và sắt. Nhờ phương
pháp điện luyện hay lị thổi ơxi mà sự phân bố của các xí nghiệp luyện kim đã
thay đổi và khơng nhất thiết phải gắn với vùng than.
3.3. Thị trường
Bao gồm thị trường trong nước và quốc tế
- Có tác động mạnh mẽ tới q trình lựa chọn vị trí của các xí nghiệp, hướng
chun mơn hố sản xuất. Sự phát triển của cơng nghiệp hố ở bất kì quốc gia nào
cũng đều nhằm thoã mãn nhu cầu trong nước và hội nhập với thị trường thế giới.
16


- Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, sự cạnh tranh quyết liệt trên thị
trường trong nước và quốc tế giữa các sản phẩm đòi hỏi các nhà sản xuất phải có chiến
lược thị trường. Đó là việc cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm giá
thành, đổi mới công nghệ và thay đổi cơ cấu sản phẩm. VD: Ở nước ta, thời kì 1980 –
1990 do tiếp cận với cơ chế thị trường muộn và không nắm vững nhu cầu của thị
trường trong và ngồi nước, nên hầu hết các ngành cơng nghiệp quốc doanh gặp khó
khăn. Hiện nay, một số ngành (dệt may, chế biến thực phẩm, thủy – hải sản, da –
giày….) nhờ chiến lược thị trường hiệu quả mà có vị trí nhất định ở cả thị trường trong
nước lẫn quốc tế như Hoa Kì, EU…..
- Cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật (đường sá, mạng lưới thông tin,
điện) thuận lợi để phát triển các khu công nghiệp, trung tâm cơng nghiệp.
- Đường lối chính sách: ảnh hưởng tới định hướng đầu tư và cơ cấu ngành
công nghiệp.
III. Địa lí các ngành cơng nghiệp
1. Cơng nghiệp năng lượng

CƠNG NGHIỆP NĂNG LƯỢNG

Khai thác nguyên nhiên liệu

Than

Dầu khí

Các loại
khác

Sản xuất điện

Thủy điện

Nhiệt
điện

Các loại
khác

1.1. Vai trò
1.1.1. Vai trò
- Là một trong những ngành kinh tế quan trọng và cơ bản của một quốc gia.
+ Công nghiệp năng lượng là một ngành công nghiệp, nhưng cũng là lĩnh
vực thuộc kết cấu hạ tầng quan trọng nhất của nền kinh tế.
- Nền sản xuất hiện đại chỉ có thể phát triển được với sự tồn tại của cơ sở
năng lượng nhất định (tạo điều kiện để vận hành máy móc).
17

- Công nghiệp năng lượng tạo điều kiện cho các ngành kinh tế khác
phát triển.
+ Cung cấp năng lượng để phát triển nền kinh tế hiện đại, tạo điều kiện
cho các ngành kinh tế khác phát triển.
+ Đối với công nghiệp : năng lượng là cơ sở để tiến hành cơ khí hóa, điện
khí hóa, thực hiện cuộc cách mạng khoa học công nghệ.
+ Đối với nông nghiệp : điện khí hóa, cơ giới hóa, thực hiện các nội dung
trong tứ hóa, thúc đẩy sản xuất nơng nghiệp hàng hóa.
- Thu hút các ngành cần nhiều năng lượng : luyện kim, hóa chất, điện
tử… do đó ảnh hưởng tới mức độ tập trung công nghiệp, là nhân tố quan trọng
nhất trong phân bố công nghiệp hiện đại.
- Công nghiệp năng lượng sử dụng nguồn năng lượng mới, thay thế năng
lượng truyền thống, thúc đẩy khoa học kĩ thuật phát triển.
- Góp phần nâng cao đời sống văn hóa, văn minh của xã hội.
1.1.2. Cơ cấu sử dụng năng lượng có mối quan hệ mật thiết với tiến bộ
khoa học công nghệ (KHCN)
- Tài nguyên năng lượng phong phú, đa dạng, phân chia thành 2 nguồn
năng lượng chính : năng lượng truyền thống (củi, gỗ, than, dầu khí), năng lượng
mới (năng lượng mặt trời, năng lượng gió, thủy triều, địa nhiệt).
- Cùng với những tiến bộ khoa học công nghệ, cơ cấu sử dụng năng lượng
tiến bộ theo thời gian.
+ Thời kì đầu của xã hội lồi người : củi, gỗ là chủ yếu.
+ Tiếp đó than chiếm ưu thế.
+ Sau đó là dầu khí chiếm tỉ trọng cao theo tiến bộ KHCN.
- Hiện nay nguồn năng lượng truyền thống dần cạn kiệt, gây ô nhiễm môi
trường.
- Với tiến bộ của khoa học công nghệ, các nguồn năng lượng mới được sử
dụng phổ biến hơn : năng lượng mặt trời, gió, địa nhiệt, thủy triều…
1.2. Ngành công nghiệp khai thác than
a. Vai trò

- Dùng làm nhiên liệu trong các nhà máy hơi nước, đầu máy xe lửa
- Nhiên liệu cho các nhà máy nhiệt điện.
- Nhiên liệu cho ngành luyện kim (than được cốc hóa).
18


- Được sử dụng như là nguồn nguyên liệu để chế tạo ra nhiều loại dược
phẩm, chất dẻo, sợi nhân tạo…
b. Phân loại
- Than mỡ : rất giòn, được luyện sẽ trở thành than cốc rắn chắc, dùng trong
công nghiệp luyện kim.
- Than antraxit : Có khả năng sinh nhiệt lớn, độ bền cơ học cao, không bị vỡ
vụn khi chuyên chở, chủ yếu làm nhiên liệu có nhiệt lượng cao.
- Than nâu : có độ cứng và khả năng sinh nhiệt thấp, chứa nhiều tro, độ ẩm cao
và có lưu huỳnh, thường được dùng trong công nghiệp nhiệt điện, trong sinh hoạt hoặc
chuyển thành nhiên liệu dạng khí.
- Ngồi ra cịn có than bùn, than gầy…..
c. Tình hình phát triển
- Than vẫn là thành phần chính của nguồn cung cấp nhiên liệu toàn cầu,
chiếm 27% tổng năng lượng sử dụng trên toàn thế giới và chiếm 38% sản
lượng điện. Nó đóng một vai trị quan trọng trong các ngành công nghiệp
như sắt và thép.
- Ngành giao thông đang phát triển đang thúc đẩy nhu cầu năng lượng
toàn cầu. Nhiên liệu có nguồn gốc từ than và điện từ than dự kiến sẽ đóng một
vai trị đáng kể trong việc hỗ trợ các nhu cầu này. Khả năng than biến thành các
trạng thái khác nhau như khí và chất lỏng sẽ cho phép nó được sử dụng làm
nhiên liệu hoặc chế biến thành hóa chất để tạo ra các sản phẩm khác. Những
chất khí hoặc chất lỏng này thường được gọi là nhiên liệu tổng hợp hoặc
synap. Nhiên liệu lỏng, có nguồn gốc từ than đá, có thể đóng vai trị thay thế cho
các sản phẩm dầu thơng thường có giá đang tăng đáng kể và tạo ra ít chất gây ơ

nhiễm khơng khí khi đốt hơn so với đốt than trực tiếp. Chúng khơng chứa lưu
huỳnh và có hàm lượng oxit nitơ thấp. Các quốc gia như Trung Quốc đang phát
triển một số nhà máy trình diễn từ than đến chất lỏng (CTL). Những yếu tố này
sẽ thúc đẩy tăng trưởng ngành khai thác than toàn cầu trong giai đoạn dự báo.
- Ước tính khoảng 13 nghìn tỉ tấn, trong đó ¾ là than đá.
- Sản lượng than có xu hướng tăng, tập trung chủ yếu ở các nước có trữ
lượng than lớn.
d. Phân bố
- Tập trung chủ yếu ở bán cầu Bắc, 4/5 thuộc về các nước : Hoa Kì, Liên
Bang Nga, Trung Quốc, Ấn Độ, Úc, Ba Lan…
19


1.3. Cơng nghiệp khai thác dầu mỏ
a. Vai trị
- Là « vàng đen » của nhiều quốc gia
+ Có nhiều thuộc tính quý báu : khả năng sinh nhiệt lớn, thuận lợi trong
sử dụng, vận chuyển, dễ dàng cơ khí hóa việc nạp nhiên liệu vào động cơ, nhiên
liệu cháy hồn tồn và khơng tạo thành tro.
+ Là ngun liệu q giá cho ngành cơng nghiệp hóa chất, dược phẩm…
b. Tình hình phát triển
- Trữ lượng ước tính khoảng 400 -500 tỉ tấn, trữ lượng chắc chắn khoảng
140 tỉ tấn.
- Tổng sản lượng dầu thế giới năm 2019 trung bình đạt
80.622.000 thùng mỗi ngày. Khoảng 68% đến từ mười quốc gia
hàng

đầu

và

44%

trùng

lặp

đến

từ

mười

bốn

thành

viên OPEC hiện tại, trong bảng dưới đây. Ba nhà sản xuất hàng
đầu trong lịch sử gần đây là Nga , Ả Rập Saudi và Hoa Kỳ . Ả
Rập Saudi và Nga cũng đứng đầu danh sách các nước xuất khẩu
dầu , trong khi Nga không phải là thành viên của OPEC. Sản
lượng dầu hàng tháng của Mỹ đạt 10,07 triệu thùng/ngày trong
năm 2017, mức sản xuất dầu thô hàng tháng cao nhất trong
lịch sử Hoa Kỳ. Đầu năm 2018, chính phủ Hoa Kỳ dự báo nước
này sẽ trở thành nhà xuất khẩu dầu khí rịng vào năm 2022, lần
đầu tiên kể từ năm 1953.
c. Phân bố
- Tập trung ở các nước đang phát triển thuộc khu vực Trung Đông, Bắc
Phi, Mĩ La Tinh, LB Nga, Trung Quốc, Hoa Kì….
- Chủ yếu khai thác và xuất khẩu dầu thô.

1.4. Công nghiệp điện lực
a. Vai trò
- Là cơ sở chủ yếu để phát triển nền công nghiệp hiện đại.
- Gắn liền với đời sống văn hóa – văn minh của con người.
b. Phân loại
- Điện được sản xuất từ nhiều nguồn khác nhau : nhiệt điện, thủy điện,
điện nguyên tử, điện tuabin khí… nhưng chủ yếu từ nhiệt điện (64% sản lượng),
thủy điện (18%).
20


- Các nước giàu than : phát triển nhiệt điện
- Các nước giàu thủy năng : phát triển thủy điện.
- Các nước kinh tế phát triển : phát triển điện nguyên tử
c. Đặc điểm
- Là loại năng lượng không thể tồn kho, nhưng lại có khả năng vận
chuyển đi xa bằng đường dây cao thế. Vì vậy, việc xây dựng mạng lưới điện
quốc gia và xuyên quốc gia để điều hòa việc cung cấp điện và bán điện là cần
thiết.
- Các nhà máy điện có cơng suất càng lớn, thiết bị hiện đại, mạng lưới
phân phối điện rộng, tuy đòi hỏi nhiều vốn nhưng giá thành trên một đơn vị điện
năng sẽ thấp.
- Do đặc điểm xây dựng nhà máy thủy điện và nhiệt điện khác nhau (vốn,
thời gian, nhu cầu lao động, giá thành…) nên mỗi quốc gia thường chú ý kết hợp
phát triển các nhà máy nhiệt điện lẫn thủy điện.
- Hiện nay các quốc gia chú trọng đến việc sản xuất điện từ những nguồn
năng lượng mới.
d. Tình hình phát triển và phân bố
- Sản lượng điện trên thế giới ngày càng tăng do (sự phát triển của lực
lượng sản xuất, tiến bộ khoa học kĩ thuật và đời sống văn hóa, văn minh của con

người, nhu cầu sử dụng điện cho sản xuất và sinh hoạt ngày càng tăng). Tổng
sản lượng điện trên toàn thế giới năm 2017 là 25.570 TWh (một đơn vị TWh
tương đương 1012 MWh).

21


Hình 1: Cơ cấu sử dụng năng lượng trên thế giới năm 2017

- Sản lượng điện tập trung chủ yếu ở các quốc gia có nền cơng nghiệp
phát triển : Hoa Kì, Nhật Bản, Liên bang Nga… do có khả năng phát triển ngành
điện : vốn lớn, trình độ khoa học kĩ thuật cao, nhu cầu điện cho sinh hoạt lớn
do đời sống văn hóa, văn minh phát triển, nhu cầu điện cho sản xuất công
nghiệp lớn.
- Sản lượng điện của các nước đang phát triển chỉ chiếm một phần nhỏ bé,
mức tiêu thụ điện bình qn đầu người cịn thấp do hạn chế về vốn, trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất và tiến bộ khoa học kĩ thuật. Trong cơ cấu kinh tế,
nông, lâm, ngư nghiệp vẫn cịn chiếm tỉ trọng lớn, cơng nghiệp có vị trí nhỏ.
Nhiều nước đã tiến hành cơng nghiệp hóa nhưng sản xuất công nghiệp vẫn ở
mức thấp, nhu cầu về điện chưa cao. Đời sống của phần đơng dân cư cịn nhiều
khó khăn, nhu cầu sử dụng điện chưa cao.
Bảng 1. Sản lượng điện của một số quốc gia trên thế giới năm 2018
Quốc gia / khu vực
Thế giới
Trung Quốc
Hoa Kỳ
Ấn Độ
Nga
Nhật Bản
Canada

Đức
Nam Triều Tiên
Brazil
Pháp

Điện lực sản xuất (GWh)
26.614.800
7.111.800
4.460.800
1,561,100
1.110.800
1.051.600
654.400
648.700
594.300
588.000
574.200

(GWh - Gigawatt giờ, là một đơn vị năng lượng đại diện cho một tỷ (1
000 000 000) giờ watt và tương đương với một triệu kilowatt giờ)

22


Hình 2. Biểu đồ sản xuất điện từ các nguồn khác nhau trên thế giới từ 1985 - 2018

2. Công nghiệp luyện kim
2.1. Luyện kim đen
2.1.1. Vai trò
- Là một trong những ngành quan trọng nhất của công nghiệp nặng, tạo ra

nguyên liệu cơ bản cho ngành chế tạo máy và gia công kim loại, cung cấp vật
liệu kết cấu cơ bản cho ngành xây dựng. (sắt, thép).
- Hầu hết các ngành kinh tế đều sử dụng các sản phẩm của ngành luyện
kim đen.
- Kim loại đen chiếm trên 90% tổng khối lượng kim loại sản xuất trên thế giới.
2. 1.2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật
- Sử dụng một khối lượng lớn nguyên, nhiên liệu và động lực (quặng sắt,
than cốc, đá vơi…). Vì vậy, sự phân bố và trữ lượng, cũng như chất lượng các
mỏ than, sắt, có ý nghĩa rất quan trọng đối với việc lựa chọn địa điểm và quy mơ
các xí nghiệp luyện kim.
- Gồm nhiều gia đoạn sản xuất : Từ quặng sắt và than cốc nấu thành gang
trong lò cao, từ gang luyện thành thép rồi cán thép thành thỏi, dát thành tấm.
Quặng
sắt xi
- Có khả năng tận dụng phế phẩm để tạo ra các sản phẩm phụ
: gạch,
măng (từ xỉ than cốc, dược phẩm, ben zen, lưu huỳnh, Hi đrô… từ khí than cốc.
Xí nghiệp luyện kim đen thường được xây dựng thành các xí nghiệp
Khí than
Gang
Thép
Than đá
Than cốc
liên hợp với nhiều ngành sản xuất.
Luyện, cán

Xỉ than
Sp hóa
học
rắn,lỏng

Dược
phẩm

Hắc
ín

Benz
en

Gạch

Sp hóa
học ở thể
khí
S

NH3

H2

Mê
tan

Xi măng

Etylen

Chế tạo
máy
23

2.1.3. Tình hình sản xuất và phân bố
- Phát triển mạnh từ nửa sau thế kỉ 19. Sản lượng thép tăng nhanh.
- Năm 2018, tổng sản lượng thép thô thế giới là 1808,6 triệu tấn. Quốc gia
sản xuất thép lớn nhất hiện nay là Trung Quốc, chiếm 51,3% sản lượng thép thế
giới năm 2018. Năm 2008, 2009, 2015 và 2016 sản lượng giảm ở phần lớn các
nước sản xuất thép do suy thối kinh tế tồn cầu.

2.2. Luyện kim màu
Hình 3. Sản xuất thép trên thế giới phân theo khu vực và quốc gia

24


2.2.1. Vai trị
- Được sử dụng rộng rãi trong cơng nghiệp chế tạo máy, đặc biệt là chế tạo ô tơ,
máy bay, kĩ thuật điện, điện tử, cơng nghiệp hố chất, bưu chính viễn thơng, thương
mại….
Kim loại màu cơ bản

Kim loại màu
hợp kim
Kim loại nặng Kim loại nhẹ Voonfram,
Đồng,
chì, Nhơm,
ma môlipđen,
thiếc, kẽm, ni nhê, ti tan
cooban, vanadi
ken

Tạo nên phần lớn sản phẩm
của ngành luyện kim màu

Kim loại màu Kim loại màu
q
hiếm
Vàng,
bạc, Uran,
platin
giecmani,
Xeelen, liti

Sản xuất thép có chất
lượng cao

Phục vụ cơng nghiệp
điện tử, năng lượng
nguyên tử

2.2.2. Đặc điểm kinh tế - kĩ thuật
- Sản xuất ra các kim loại khơng có sắt
- Cần một khối lượng lớn quặng kim loại màu lớn. (để sản xuất ra 1 tấn kim
loại tinh do hàm lượng kim loại trong quặng kim loại rất thấp. Trước khi luyện quặng
phải trải qua quy trình tuyển quặng.
- Các xí nghiệp tuyển quặng cũng được xây dựng ngay tại mỏ kim loại.
- Nguyên liệu của ngành luyện kim màu là các quặng kim loại ở dạng đa kim.
Do vậy các xí nghiệp luyện kim màu thường được xây dựng thành các xí nghiệp liên
hợp (với nhiều phân xưởng sản xuất kim loại màu khác nhau để lấy được tối đa các
ngun tố q có trong quặng).
- Các xí nghiệp tinh luyện kim loại được phân bố gần nơi tiêu thụ. (vì việc chế

luyện địi hỏi kĩ thuật cao).
2.2.3. Sự phát triển và phân bố.
+ Các nước có trữ lượng kim loại màu lớn chủ yếu là các nước đang phát triển
+ Các nước sản xuất kim loại màu chủ yếu là các nước phát triển. Vì việc tinh
luyện yêu cầu công nghệ cao, vốn đầu tư lớn, nguồn năng lượng dồi dào…Các nước
đang phát triển tuy có trữ lượng kim loại màu lớn song chỉ là nơi cung cấp quặng tinh.
3. Cơng nghiệp cơ khí
3.1. Vai trị
- Có vị trí quan trọng trong hệ thống các ngành cơng nghiệp.
25