Một số giải pháp quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học huyện lâm hà, tỉnh lâm đông
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (943.49 KB, 119 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
______________________________________
ĐỖ THỊ THU LIÊN
MỘT SỐ GIẢI PHÁP
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC
HUYỆN LÂM HÀ, TỈNH LÂM ĐỒNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Nghệ An, 6/2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
______________________________________
ĐỖ THỊ THU LIÊN
MỘT SỐ GIẢI PHÁP
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC
HUYỆN LÂM HÀ, TỈNH LÂM ĐỒNG
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 60.14.01.14
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN VĂN TỨ
Nghệ An, 6/2016
i
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các giảng viên, các nhà
quản lý của Trường Đại học Vinh và Trường Đại học Kinh tế - Công nghiệp
Long An đã tổ chức, giảng dạy để chúng tơi hồn thành chương trình đào tạo
trình độ thạc sĩ quản lý giáo dục.
Tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ, giáo viên các trường tiểu học và
Phòng Giáo dục huyện Lâm Hà đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tơi hồn thành
khóa học.
Đặc biệt, tơi xin bày bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Văn
Tứ đã định hướng, tận tình hướng dẫn tơi hồn thành luận văn này.
Tơi xin gởi lời cảm ơn đến gia đình, bè bạn đã động viên, ủng hộ và tạo
nhiều điều kiện thuận lợi để tôi yên tâm học tập và hoàn thành luận văn.
Mặc dù đã hết sức cố gắng, nhưng luận văn khơng thể tránh khỏi những
thiếu sót. Rất mong được các nhà khoa học, các giảng viên chỉ dẫn, góp ý để
luận văn được hồn thiện hơn!
Tác giả
Đỗ Thị Thu Liên
ii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i
MỤC LỤC ..................................................................................................... ii
CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ......................................................... v
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... vi
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ................................ 5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 5
1.2. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 9
1.2.1. Hoạt động giáo dục và hoạt động dạy học ở trường tiểu học .......... 9
1.2.2. Phương pháp và phương pháp dạy học tiểu học ............................ 12
1.2.3. Đổi mới và quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học ...... 15
1.3. Một số vấn đề lý luận về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường
tiểu học ........................................................................................................... 24
1.3.1. Mục tiêu của giáo dục tiểu học ...................................................... 24
1.3.2. Giáo viên tiểu học .......................................................................... 25
1.3.3. Học sinh tiểu học ........................................................................... 26
1.3.4. Nội dung dạy học ở trường tiểu học .............................................. 26
1.3.5. Phương pháp dạy học ở tiểu học.................................................... 27
1.4. Nội dung quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học ...... 27
1.4.1. Quản lý công tác nâng cao nhận thức về đổi mới phương pháp dạy
học ở trường tiểu học ............................................................................... 27
1.4.2. Quản lý công tác lập kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học ở
trường tiểu học ......................................................................................... 29
1.4.3. Quản lý công tác phát triển chương trình đào tạo, đổi mới hoạt
động dạy và học ở trường tiểu học .......................................................... 29
1.4.4. Quản lý công tác sinh hoạt tổ chuyên môn, nghiệp vụ ở trường tiểu
học ............................................................................................................ 30
1.4.5. Quản lý công tác nâng cao năng lực toàn diện của đội ngũ giáo
viên ở trường tiểu học .............................................................................. 31
1.4.6. Quản lý công tác kiểm tra, đánh giá ở trường tiểu học ................. 31
1.4.7. Quản lý công tác đảm bảo các điều kiện cho việc đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học ............................................................... 32
1.5. Một số yếu tố cơ bản chi phối việc quản lý hoạt động đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học ..................................................................... 33
1.5.1. Sự chỉ đạo của các cấp ủy, công tác điều hành, quản lý của cấp
trên ........................................................................................................... 33
iii
1.5.2. Sự phối hợp giữa nhà trường - gia đình - xã hội và thực hiện xã hội
hóa giáo dục ở bậc tiểu học...................................................................... 34
1.5.3. Xây dựng các điều kiện về nhân lực và cơ sở vật chất của trường
tiểu học ..................................................................................................... 35
Chương 2.THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI PHƯƠNG
PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN LÂM HÀ, TỈNH LÂM
ĐỒNG.......................................................................................................... 38
2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội, văn hóa - giáo dục ở huyện Lâm Hà, tỉnh
Lâm Đồng ...................................................................................................... 38
2.1.1. Điều kiện tự nhiên.......................................................................... 38
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................... 38
2.1.3. Đặc điểm văn hóa - giáo dục ......................................................... 40
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................ 42
2.2.1. Nhiệm vụ khảo sát ......................................................................... 42
2.2.2. Nội dung khảo sát .......................................................................... 42
2.2.3. Phương pháp khảo sát .................................................................... 42
2.2.4. Đối tượng và địa bàn khảo sát ....................................................... 42
2.3. Thực trạng giáo dục tiểu học ở huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ........... 42
2.3.1. Mạng lưới trường lớp ..................................................................... 42
2.3.2. Đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý ................................................. 43
2.3.3. Học sinh ......................................................................................... 44
2.3.4. Cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục .................................................... 45
2.3.5. Chất lượng giáo dục tiểu học ......................................................... 46
2.4. Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học của các trường tiểu học
ở huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng .................................................................. 49
2.4.1. Kết quả nhận thức về tầm quan trọng của việc đổi mới PPDH ..... 49
2.4.2. Thực trạng hoạt động đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên
trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ..................................... 49
2.4.3. Thực trạng về hoạt động học của học sinh .................................... 50
2.5. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học của các trường tiểu
học ở huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ........................................................... 51
2.5.1. Thực trạng quản lý để nâng cao nhận thức của giáo viên về đổi mới
phương pháp dạy học ............................................................................... 51
2.5.2. Thực trạng quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn ................................ 52
2.5.3. Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng và tự bồi dưỡng giáo
viên .......................................................................................................... 53
2.5.4. Thực trạng quản lý việc chuẩn bị bài lên lớp, lên lớp của giáo
viên .......................................................................................................... 53
2.5.5. Thực trạng quản lý việc đổi mới phương pháp dạy học ................ 55
2.5.6. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học
sinh ........................................................................................................... 57
iv
2.5.7. Thực trạng quản lý việc đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục ... 58
2.5.8. Thực trạng về tạo động lực hoạt động đổi mới phương pháp dạy
học ............................................................................................................ 59
2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động đổi mới phương pháp
dạy học của các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ................. 60
2.6.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân ...................................... 60
2.6.2. Những hạn chế và nguyên nhân..................................................... 62
2.6.3. Bài học ........................................................................................... 63
Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN LÂM HÀ,
TỈNH LÂM ĐỒNG ...................................................................................... 65
3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ........................................................... 65
3.2. Một số giải pháp quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở
trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ........................................... 66
3.2.1. Nâng cao nhận thức về vai trị, vị trí của hoạt động đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học ............................................................... 66
3.2.2. Quản lý tốt công tác xây dựng kế hoạch về hoạt động đổi mới
phương pháp dạy học ở trường tiểu học .................................................. 71
3.2.3. Nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ về hoạt động đổi mới
phương pháp dạy học cho đội ngũ giáo viên và các đối tượng liên quan 74
3.2.4. Đổi mới cách đánh giá kết quả giáo dục và học tập theo hướng phát
triển năng lực toàn diện của học sinh tiểu học......................................... 79
3.2.5. Không ngừng tăng cường cơ sở vật chất, thiết bị dạy học đảm bảo
thực hiện hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học
huyện Lâm Hà .......................................................................................... 85
3.2.6. Thực hiện tốt công tác kiểm tra và tạo động lực cho hoạt động đổi
mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học huyện Lâm Hà .................. 89
3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp .............................................................. 92
3.4. Thăm dò tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp quản lý hoạt
động đổi mới phương pháp dạy học đã đề xuất ............................................ 93
3.3.1. Những vấn đề chung về thăm dị ................................................... 93
3.3.2. Kết quả thăm dị tính cần thiết và tính khả thi của các giải
pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học huyện
Lâm Hà ........................................................................................ 95
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 100
CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CĨ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN VĂN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
v
CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Chữ viết tắt
TT
Chữ viết đầy đủ
1
CBQL
Cán bộ quản lý
2
CSVC
Cơ sở vật chất
3
GD-ĐT
Giáo dục - Đào tạo
4
GDTH
Giáo dục tiểu học
5
GV
Giáo viên
6
HĐDH
Hoạt động dạy học
7
HS
Học sinh
8
HSTH
Học sinh tiểu học
9
HT
Hiệu trưởng
10
PP
Phương pháp
11
PPDH
Phương pháp dạy học
12
QTDH
Quá trình dạy học
13
QL
Quản lý
14
QLGD
Quản lý giáo dục
15
TBDH
Thiết bị dạy học
16
TTH
Trường tiểu học
vi
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Thống kê đội ngũ GV các trường tiểu học huyện Lâm Hà ................ 43
Bảng 2.2. Thống kê đội ngũ CBQL các trường tiểu học huyện Lâm Hà ........... 43
Bảng 2.3. Số lớp, số HS Tiểu học huyện Lâm Hà (từ năm 2013 - 2014 đến 2015
- 2016) ............................................................................................... 44
Bảng 2.4. Số lượng học sinh Tiểu học huyện Lâm Hà năm học 2015 - 2016 .... 44
Bảng 2.5. Đối với các lớp học chương trình hiện hành năm học 2013-2014 ..... 47
Bảng 2.6. Đối với các lớp học thực hiện mơ hình VNEN năm học 2013-2014 47
Bảng 2.7. Kết quả kiểm tra HS tiểu học cuối năm học 2014-2015 .................... 48
Bảng 2.8. Kết quả giáo dục học sinh tiểu học năm học 2014-2015.................... 48
Bảng 2.9. Kết quả kiểm tra HS tiểu học cuối kì I năm học 2015-2016 .............. 48
Bảng 2.10. Kết quả giáo dục học sinh tiểu học cuối kì I năm học 2015-2016 ... 48
Bảng 2.11: Thực trạng việc đổi mới phương pháp dạy học ................................ 50
Bảng 2.12: Thực trạng công tác quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn ..................... 52
Bảng 2.13: Quản lý giờ lên lớp của GV và hoạt động học tập của HS .............. 54
Bảng 2.14: Thực trạng quản lý việc thực hiện đổi mới PPDH ........................... 55
Bảng 2.15: Thực trạng Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học .................. 57
Bảng 2.16: Thực trạng quản lý phương tiện, điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy
học ..................................................................................................... 58
Bảng 3.1. Kết quả thăm dị tính cần thiết của các giải pháp đã đề xuất ............. 95
Bảng 3.2. Kết quả thăm dị tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ................ 97
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cách mạng khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ trong những năm qua
làm tăng vọt khối lượng tri thức của nhân loại, giáo dục không thể thực hiện
được chức năng truyền thống của nó là truyền đạt lại khối kiến thúc khổng lồ ấy.
Do vậy, nội dung các môn học trong tương lai không phải là liệt kê hết những
kiến thức cần truyền đạt, mà chỉ là những kiến thức cơ bản, nền tảng, chủ yếu
rèn luyện cho người học kỹ năng tư duy, kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng biểu đạt, kỹ
năng khai thác và xử lý thông tin. Rèn luyện cho người học áp dụng, sử dụng có
ích các thơng tin đó và trên cơ sở đó, biến thơng tin thành tri thức.
Nội dung giáo dục được đổi mới tất yếu dẫn đến sự đổi mới phương pháp
giáo dục. Phương pháp dạy - học mới đòi hỏi thầy trò cùng nhau khám phá kiến
thức, tìm tịi cái mới với sự hỗ trợ của các phương tiện giáo dục hiện đại.
Để đổi mới GD-ĐT nói chung và GDTH nói riêng, vấn đề đổi mới
phương pháp hoạt động giáo dục ở trường tiểu học là rất quan trọng. Đặc biệt là
đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học để phát triển trí tuệ và hình thành kỹ
năng cho trẻ ngay từ những ngày đầu tiên cắp sách đến trường nhằm giúp trẻ
thành công ngay lần đầu tiên bước vào cuộc sống học tập, lao động trí óc một
cách nghiêm túc.
Bậc GDTH đã có nhiều áp dụng thành tựu về các phương diện. Những
vấn đề liên quan đến việc xây dựng trường chuẩn quốc gia, mơ hình trường tiểu
học mới VNEN, chương trình công nghệ giáo dục, trường bán trú, Thông tư
30,... đã khẳng định những thành tựu chung của giáo dục tiểu học.
Tuy nhiên, GDTH và việc đổi mới phương pháp giáo dục, phương pháp
dạy học ở các trường tiểu học của huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng đang cịn có
nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới. Tình hình này có nhiều
ngun nhân, trong đó có vai trị của Hiệu trưởng trong việc quản lý hoạt động
2
đổi mới phương pháp dạy học còn nhiều hạn chế, chưa có giải pháp hợp lý đáp
ứng cho địi hỏi sự nghiệp đổi mới chất lượng GDTH. Do đó, việc tìm kiếm
những giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học của
huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng là vấn đề cấp bách hiện nay. Vì vậy, chúng tôi
chọn đề tài nghiên cứu “Một số giải pháp quản lý hoạt động đổi mới phương
pháp dạy học ở các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng” làm đề tài
nghiên cứu. Qua đề tài chúng tôi hy vọng cung cấp cho các nhà quản lý những
cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất những giải pháp quản lý tốt hơn
nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở tiểu học.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất một số giải pháp quản lý việc đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Công tác quản lý việc đổi mới phương pháp dạy học ở các trường tiểu học
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Giải pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học các trường tiểu học
huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất và thực thi được một số giải pháp quản lý đổi mới phương
pháp dạy học có cơ sở khoa học và có tính khả thi thì sẽ góp phần nâng cao chất
lượng dạy học và chất lượng giáo dục toàn diện ở các trường tiểu học huyện
Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài về những vấn đề liên quan đến
quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, đặc biệt là vấn đề quản lý đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học.
3
5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài
- Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng của họat động dạy học và
việc quản lý quá trình dạy học, đánh giá tình hình, hiệu quả quản lý đổi mới
phương pháp dạy và học ở các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng.
- Đề xuất một số giải pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa và hệ thống hóa tài liệu về quản lý, quản
lý hoạt động dạy học và đổi mới phương pháp dạy học, quản lý đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
Phương pháp điều tra, phương pháp phỏng vấn, phương pháp quan sát,
phương pháp lấy ý kiến chuyên gia, phương pháp tổng kết kinh nghiệm.
6.3. Phương pháp thống kê
Sử dụng phương pháp thống kê trong xử lý và phân tích số liệu về khảo
sát thực trạng cũng như tính cần thiết, khả thi của các giải pháp đề xuất.
7. Đóng góp của luận văn
- Về mặt lý luận, góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý nhà
trường, về phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học và quản lý việc
đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học.
- Về mặt thực tiễn, luận văn khảo sát, đánh giá thực trạng đổi mới phương
pháp dạy học ở các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng
- Đề xuất một số giải pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay.
8. Cấu trúc của luận văn
4
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận văn gồm 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận của việc quản lý hoạt động đổi mới phương
pháp dạy học ở trường tiểu học.
- Chương 2: Thực trạng việc quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy
học ở các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng.
- Chương 3: Một số giải pháp quản lý hoạt động đổi mới phương pháp
dạy học ở các trường tiểu học huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng.
5
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Cũng như hoạt động giáo dục nói chung, ngay từ xa xưa, vấn đề phương
pháp dạy học đã được đề cập đến trong các tác phẩm của các nhà triết học, giáo
dục học, các nhà tư tưởng.
Ở Trung Quốc, nhà triết học nổi tiếng, nhà giáo dục nổi tiếng Khổng Tử
(551 - 479 TCN) đã có nhiều quan niệm về giáo dục nói chung và phương pháp
giáo dục nói riêng. Ơng chủ trương giáo dục phải làm cho con người đạt tới
những chuẩn mực về trung, hiếu, nhân, nghĩa, lễ, trí, tín; về mối quan hệ “quân
sư phụ”, về “tam cương, ngũ thường”. Khổng Tử cho rằng, giáo dục là một
thành tố không thể thiếu được cho mỗi người, mỗi dân tộc, giáo dục cần thiết
cho mọi người, rằng “nhân bất học bất tri lý” (người không học, không biết được
cái lý của đạo trời), “ấu bất học, lão hà vi” (nhỏ không học, lớn lên biết làm gì).
Về PP giáo dục, Khổng Tử coi trọng việc tự học, tự luyện, tu thân. Phương pháp
giáo dục của Khổng Tử là phát huy tính sáng tạo, phát triển động cơ hứng thú ý
chí người học. Tính biện chứng trong phương pháp giáo dục, phương pháp dạy
học của Khổng Tử được ơng khẳng định về tính đa dạng của môi trường học tập:
“tam nhân hành, tất hữu ngã sư yên” (trong ba người cùng đi, thế nào cũng có
một người là thầy của ta), về mối quan hệ giữa kiến thức cũ và tri thức mới : “ơn
cố tri tân” (ơn cũ thì biết mới”).
Ở phương Tây, việc nghiên cứu về phương pháp dạy học và cải tiến
phương pháp dạy học như thế nào cho có hiệu quả được nhiều nhà khoa học
quan tâm. Tác giả I.F.Kharlamôp, trong cuốn “Phát huy tính tích cực của HS thế
nào”, đã khẳng định vai trị to lớn của tính tích cực, chủ động, tự giác của người
học trong việc tiếp thu tri thức mới; quá trình nắm kiến thức mới khơng thể hình
6
thành bằng cách học thuộc các quy tắc, các kết luận khái quát hoá, mà phải
được xây dựng trên cơ sở của việc cải tiến, đổi mới hoạt động tự lập của người
học, phải phân tích tính lơgích sâu sắc tài liệu, sự kiện làm nền tảng cho việc
hình thành các khái niệm khoa học một cách bền vững [18].
Nhà giáo dục học vĩ đại phương Tây, Komenxky (1592 - 1670), trong tác
phẩm “Thiên đường của trái tim”, đã đưa ra một hệ thống những nguyên tắc
vàng ngọc về giáo dục nói chung và phương pháp dạy học nói riêng. Về PPDH
và đổi mới PPDH ông đã chỉ rõ, người dạy học phải quan tâm tìm tịi, sáng tạo
tất cả mọi con đường dẫn đến việc mở mang trí tuệ và vận dụng hợp lý những
con đường đó cho người học [17].
Bước vào thế kỷ XX và trong giai đoạn hiện nay, cùng với sự phát triển
mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và cơng nghệ, đã có nhiều cơng trình
nghiên cứu về đổi mới phương pháp giáo dục và PPDH ở nhiều nước trên thế
giới. và đó là một trong những yếu tố tạo nên những nền giáo dục tiên tiến ở các
nước phát triển mà Việt Nam chúng ta học tập để đổi mới căn bản, toàn diện
GD-ĐT.
Đối với Việt Nam, khoa học giáo dục được hình thành và phát triển theo
chủ nghĩa Mác lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Mục tiêu, nguyên lý giáo dục đã
được Đảng, Nhà nước khẳng định qua các chủ trương, trính sách về giáo dục,
đào tạo. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đã khẳng định nhiều vấn đề liên
quan đến đổi mới phương pháp giáo dục, phương pháp dạy học. Người cho rằng,
cách học phải nhẹ nhàng, khơng gị ép HS vào khn khổ người lớn, phải đặc
biệt chú trọng đến sức khỏe của các cháu, chú trọng bồi dưỡng phương pháp tự
phát huy nội lực, óc tư duy lý luận, tư duy kỹ thuật, tư duy kinh tế, óc phê phán
và sáng tạo cho người học [19]
Chính vì vậy, vấn đề đổi mới PPDH đã được các nhà khoa học, nhà giáo
dục quan tâm nghiên cứu từ cuộc cải cách giáo dục lần thứ 2 (1956), cải cách
giáo dục lần thứ ba (1979) và những năm đổi mới hiện nay. Nhiều cơng trình,
7
bài viết, hội thảo khoa học, luận án tiến sĩ, đề tài nghiên cứu, giáo trình đào tạo
của các trường sư phạm,… về đổi mới phương pháp dạy học được cơng bố, đã
đóng góp quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện ở nhà
trường. Nhiều nhà khoa học như Thái Duy Tuyên, Đặng Quốc Bảo, Đặng Vũ
Hoạt, Nguyễn Ngọc Quang,…. Đã có nhiều cơng trình về đổi mới phương pháp
giáo dục và phương pháp dạy học.
Trong xu thế chung đó, đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học
cũng đã được quan tâm nghiên cứu. Với vị trí là một bậc học mở đầu cho giáo
dục phổ thơng, phương pháp giáo dục nói chung và phương pháp dạy học ở tiểu
học có những tính chất đặc thù, phải luôn đổi mới để phù hợp với đối tượng học
sinh. Mơ hình trường tiểu học bán trú, mơ hình trường tiểu học VNEN, giáo dục
theo cơng nghệ dạy học, phương pháp bàn tay nặn bột, Thông tư 30 về đánh giá
học sinh tiểu học,… là những bằng chứng khẳng định kết quả nghiên cứu về đổi
mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học.
Trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT,
trong đó có đổi mới phương pháp dạy học, trở nên quan trọng và cần thiết. Đổi
mới phương pháp dạy học là một trong những yếu tố thực hiện thành công đổi
mới giáo dục tiểu học. Với quan điểm “GD là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho
GD là đầu tư cho phát triển”, Nghị quyết 29 của Hội nghị TƯ lần thứ 8 (khóa
XI) đã khẳng định: tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực; chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ
thông tin và truyền thông trong dạy và học [11].
8
Tuy nhiên, việc nghiên cứu về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở
tiểu học chưa có nhiều cơng trình để có thể áp dụng cho tất cả các trường tiểu
học trên mọi địa bàn, trong đó có các trường tiểu học ở huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm
Đồng. GD bậc TH của huyện Lâm Hà đã có những kết quả, tiến bộ về nhiều
phương diện trong hoạt động nâng cao chất lượng GD toàn diện. Các trường TH
trong huyện đã có nhiều giải pháp chỉ đạo việc quản lí, tổ chức dạy học theo
chuẩn kiến thức, kĩ năng và định hướng phát triển năng lực học sinh (HS); điều
chỉnh nội dung dạy học phù hợp đặc điểm tâm sinh lí học sinh tiểu học (HSTH)
miền núi; tăng cường GD đạo đức, GD kĩ năng sống; chỉ đạo triển khai hiệu quả
mơ hình trường TH mới, mở rộng áp dụng tại các trường có điều kiện; đổi mới
phương pháp dạy, phương pháp học và thực hiện tốt thông tư 30/2014/TTBGDĐT ngày 28/8/2014 về quy định đánh giá HSTH [5]; đảm bảo cơ hội tiếp
cận GD cho HS có hồn cảnh khó khăn; tăng cường tiếng Việt cho HS dân tộc
thiểu số; đảm bảo các điều kiện và triển khai dạy học ngoại ngữ theo chương
trình mới; duy trì, củng cố và nâng cao chất lượng phổ cập GDTH đúng độ tuổi;
đẩy mạnh xây dựng trường chuẩn quốc gia và tổ chức dạy học 2 buổi/ngày. Đổi
mới mạnh mẽ công tác quản lí, phát triển đội ngũ giáo viên (GV) và cán bộ quản
lí GD; đề cao trách nhiệm, khuyến khích sự sáng tạo của GV và cán bộ quản lí
GD; ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và quản lí. Trong những thành
tựu chung đó, có những kết quả về đổi mới PPDH ở trường TH. Tuy nhiên, với
đối tượng HS đặc thù, với điều kiện kinh tế - xã hội cịn nhiều khó khăn, việc
đáp ứng u cầu đổi mới căn bản, toàn diện GDTH ở huyện Lâm Hà đang là
nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết. Chính vì vậy, nghiên cứu, đề xuất các giải pháp
quản lý hoạt động đổi mới PPDH phù hợp với điều kiện cụ thể ở địa bàn được
xem là một hoạt động chủ yếu của các trường TH của huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm
Đồng là một việc làm cần thiết, quan trọng. Đó chính là mục tiêu của luận văn
chúng tơi thực hiện.
9
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Hoạt động giáo dục và hoạt động dạy học ở trường tiểu học
1.2.1.1. Khái niệm hoạt động giáo dục
Giáo dục là một trong những chức năng, thuộc tính cơ bản của xã hội loài
người, nhằm lưu giữ, truyền thụ và phát triển những kinh nghiệm, tri thức, hiểu
biết của con người từ thế hệ này sang thế hệ khác, từ môi trường này sang mơi
trường khác. Khơng có giáo dục thì lồi người sẽ không tồn tại và phát triển.
Liên hợp quốc đã khẳng định những chức năng cơ bản của giáo dục là để biết,
để làm việc, để chung sống, để tự khẳng định mình.
Vì vậy, dù được tiếp cận một cách khác nhau, nhưng các nhà nghiên cứu
đều cho rằng hoạt động giáo dục là sự tác động của chủ thể đối với đối tượng
giáo dục để làm cho đối tượng ấy phát triển nhân cách, tri thức và kỹ năng,
nhằm đáp ứng được một mức độ của mục têu đã đặt ra. Chủ thể giáo dục rất đa
dạng, nhưng quan trọng nhất là các trường học. Chính vì vậy, hoạt động giáo
dục là hoạt động cơ bản của các trường học, trong đó có các trường tiểu học.
1.2.1.2. Khái niệm hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học tồn tại như một hoạt động xã hội, nó gắn liền với hoạt
động của con người. Mục đích dạy học phản ánh tập trung nhất những yêu cầu
của xã hội đối với quá trình dạy học. Nó gắn liền với mục tiêu giáo dục nói
chung và mục tiêu giáo dục đào tạo bậc tiểu học nói riêng.
Hoạt động dạy học bao gồm hai hoạt động: Hoạt động dạy và hoạt động
học. Hai hoạt động này ln gắn bó mật thiết với nhau, có tác động qua lại lẫn
nhau, là tiền đề phát triển cho nhau. Trong đó, hoạt động dạy của người GV là
tổ chức, điều khiển HS học tập; hoạt động học của HS là chủ động tích cực, tự
giác và sáng tạo dưới sự điều khiển của GV.
a. Khái niệm về hoạt động dạy:
Theo quan điểm của tác giả Nguyễn Cảnh Tồn, Trần Bá Hồnh, Vũ Văn
Tảo, Nguyễn Kỳ thì hoạt động dạy là hoạt động tổ chức, hướng dẫn, tạo điều
10
kiện thuận lợi cho người học hoạt động, để tự người học thu lượm tri thức,
chiếm lấy tài sản sở hữu của mình. Người dạy giúp đỡ người học thực hiện
phương pháp học.
Như vậy, vai trị của giáo viên khơng chỉ truyền thụ nội dung kiến thức,
mà chính là người tạo hứng thú học tập, hướng dẫn người học về phương pháp.
Ngồi ra, người thầy lúc bấy giờ đóng vai trò là người trọng tài, cố vấn, kết luận
về các cuộc tranh luận, đối thoại trò - trò, thầy - trò, để khẳng định về mặt khoa
học kiến thức do người học tìm ra. Cuối cùng, thầy là người kiểm tra, đánh giá
kết quả học của HS trên cơ sở tự đánh giá, tự điều chỉnh.
b. Khái niệm về hoạt động học:
Hoạt động học được thể hiện ở việc học sinh tiếp nhận nhiệm vụ và kế
hoạch do GV tổ chức, có kĩ năng thực hiện các thao tác học tập nhằm giải quyết
các nhiệm vụ do GV yêu cầu, tự điều chỉnh các hoạt động học tập dưới sự kiểm
tra của GV và tự kiểm tra của bản thân. Ngoài ra, tự tổ chức, tự điều khiển, tự
đánh giá HĐDH để đạt kết quả tốt. Nội dung của hoạt động học là: kiến thức, kĩ
năng, thái độ.
Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Hoạt động học nhằm tiếp thu (lĩnh hội)
những điều của hoạt động dạy truyền thụ và biến những điều tiếp thu được thành
năng lực thể chất và năng lực tinh thần”.
Trong nhà trường phổ thơng nói chung, trường tiểu học nói riêng thì
HĐDH là hoạt động trọng tâm, nó giúp HS nắm vững kiến thức phổ thơng một
cách có hệ thống thơng qua hoạt động dạy của người thầy. Hoạt động dạy theo
Đặng Vũ Hoạt: “Hoạt động của thầy là hoạt động điều khiển, hoạt động của trị
là đối tượng của QTDH”.
Tóm lại, QTDH ln tồn tại đồng thời hoạt động dạy của thầy và hoạt
động học của trò. Chất lượng và hiệu quả của QTDH phụ thuộc vào chất lượng,
hiệu quả của hoạt động thành phần, đặc biệt phụ thuộc vào hiệu quả sự tương tác
lẫn nhau giữa hai hoạt động đó.
11
1.2.1.3. Hoạt động dạy học ở trường tiểu học
Ở trường tiểu học, hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm của GV. Đây
là hoạt động đặc trưng nhất của nhà trường phổ thông. Nội dung giáo dục được
lựa chọn, xây dựng theo các nguyên tắc: phát triển, chuẩn mực và tối ưu. Bậc
tiểu học hướng chủ yếu vào hình thành cho HS hệ thống kỹ năng cơ bản trên cơ
sở có lý thuyết và khả năng tư duy. Vì vậy, thực chất của phương pháp giáo dục,
dạy học ở tiểu học là tổ chức cho HS hoạt động, tổ chức cho HS học tập, hay có
thể gọi là phương pháp “Thầy tổ chức - Trò hoạt động”.
Trong hoạt động dạy học ở trường tiểu học, chủ thể của hoạt động dạy là
nhà giáo, người có chun mơn, nghiệp vụ sư phạm và có đủ các tiêu chuẩn về
nhân cách theo quy định trong Luật Giáo dục và các văn bản quy phạm pháp
luật khác hiện hành.
Đối tượng của hoạt động dạy là HS với hoạt động học của các em học
sinh với tính đa dạng về tâm lý lứa tuổi, vùng miền.
Cũng như giáo dục phổ thơng nói chung, mục đích của hoạt động dạy ở
trường tiểu học là tổ chức cho HS thực hiện hoạt động học để các em hiện thực
hóa mục tiêu giáo dục cụ thể cho bản thân mình, hướng tới mục tiêu chung là
hồn thiện nhân cách, tiếp thu tri thức, rèn luyện kỹ năng, phát triển năng lực
toàn diện.
Phương tiện của hoạt động dạy là nội dung (chương trình, tài liệu),
phương pháp, thiết bị và cả chính phẩm chất nhân cách và năng lực sư phạm của
GV. Phương tiện dạy học ở trường tiểu học liên quan đến yếu tố của cơ sở giáo
dục như nhân lực, tài lực, vật lực, liên quan đến xã hội - nhà trường và gia đình.
Ở trường tiểu học, kết quả của hoạt động dạy là sự phát triển của HS theo
mục tiêu giáo dục, được hiện thực hóa từng bước qua sự lĩnh hội kiến thức, kĩ
năng và thái độ của HS theo những tiêu chuẩn quy định trong chương trình học
của HS. Kết quả học tập của HS cũng phản ánh phần nào sự hoàn thiện về tri
12
thức và khả năng sư phạm, sự thỏa mãn nhu cầu chính trị đạo đức và văn hóa,
nghiệp vụ của GV và đội ngũ cán bộ quản lý ở trường tiểu học.
Từ đó cho thấy, giáo dục tiểu học đã trở thành cấp học bắt buộc, với mục
tiêu nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng
đắn và lâu dài về đạo đức, .... Học sinh tiểu học ngày hôm nay phải được chuẩn
bị để đón nhận những thách thức của việc hịa nhập toàn cầu, liên quan đến sự
tồn tại của dân tộc và phát triển bền vững quốc gia. Nhà trường tiểu học khơng
chỉ dạy chữ cho HS mà cịn dạy cách học, dạy cách tự định hướng, cách giao
tiếp, ứng xử, kỹ năng sống, tạo khả năng tự nâng cao hiểu biết của bản thân.
Giáo dục tiểu học là cấp học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân, tạo
cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển nhân cách HS, đặt nền tảng vững
chắc cho giáo dục phổ thơng và tồn bộ hệ thống giáo dục quốc dân thì việc đổi
mới phương pháp dạy học ở tiểu học góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở
cấp học này là cực kỳ quan trọng.
1.2.2. Phương pháp và phương pháp dạy học tiểu học
1.2.2.1. Khái niệm phương pháp
- Theo từ điển Tiếng Việt: Phương pháp là cách thức tiến hành để có hiệu
quả một hoạt động cụ thể nào đó [29].
Phương pháp được định nghĩa theo quan điểm triết học: PP là hình thái
chiếm lĩnh hiện thực. Trong tác phẩm: "Bút ký triết học", khi đề cập đến mối
quan hệ giữa nội dung và phương pháp, Lênin đã dẫn câu nói của Hegel:
"Phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động bên trong của bản thân
nội dung". Phương pháp, như vậy không phải là hình thức bên ngồi mà là thành
tố có quan hệ hữu cơ, biện chứng với nội dung, chịu sự chi phối của nội dung,
đồng thời tác động đến việc lựa chọn, cấu trúc nội dung.
Như vậy, phương pháp được hiểu là cách thức, con đường thực hiện nội
dung để đạt được một mục tiêu nào đó.
13
1.2.2.2. Khái niệm phương pháp dạy học
- Phương pháp dạy học là một hệ thống tác động liên tục của người dạy
nhằm tổ chức hoạt động nhận thức, rèn luyện của người học để đạt được mục
tiêu đã định. Phương pháp dạy học luôn được đặt trong mối quan hệ chặt chẽ với
các thành tố khác của quá trình dạy học. Đó là mối quan hệ giữa mục tiêu, nội
dung, phương pháp, phương tiện, hình thức, kết quả và nhất là mối quan hệ giữa
người dạy và người học trong dạy học.
- PPDH bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học. Phương pháp
dạy là PP tổ chức nhận thức, PP điều khiển các hoạt động trí tuệ và thực hành,
PP giáo dục ý thức và thái độ đúng đắn cho HS. Phương pháp học là PP nhận
thức và rèn luyện để hình thành hệ thống tri thức và kỹ năng thực hành, hình
thành nhân cách người học. Hai PP này khơng tồn tại độc lập, tách rời nhau mà
nó liên quan và phụ thuộc nhau, chúng vừa là mục đích vừa là nguyên nhân tồn
tại của nhau.
- Các nhà nghiên cứu đã nêu 6 đặc điểm của phương pháp dạy học, xem
đó là yếu tố cần phải nắm hiểu để đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả.
Thứ nhất, PPDH mang tính khách quan và chủ quan của phương pháp dạy
học. Tính khách quan thể hiện ở chỗ mọi PPDH đều phải xuất phát từ đối tượng,
từ đặc điểm, quy luật vận động, cấu trúc của đối tượng; đối tượng của PPDH
vừa là nội dung dạy học, vừa là người học. Tính chủ quan thể hiện ở chỗ PPDH
do các chủ thể GV và HS tiến hành; hiệu quả của PPDH phụ thuộc vào năng lực
người sử dụng, vào sự nhuần nhuyễn, linh hoạt, sáng tạo và tích cực trong việc
sử dụng PPDH ở các trường học.
Thứ hai, PPDH mang tính mục đích, chịu sự quy định của mục đích và
nội dung dạy học. Thực chất PPDH là phương thức để đạt được mục đích; mỗi
mục đích dạy học đòi hỏi PPDH tương ứng và mỗi PPDH bao giờ cũng hướng
tới đạt một mục đích cụ thể nào đó. Khơng có một PPDH nào đạt được tất cả các
mục đích. Mỗi PPDH giúp HS đạt được trình độ, năng lực nhất định. Việc xác
14
định mục đích hình thành năng lực ở HS để chọn PPDH phù hợp là điều quan
trọng (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá).
Thứ ba, phương pháp dạy học gắn liền với nội dung dạy học. Phương
pháp là sự vận động bên trong của nội dung nên nó khơng có phương pháp nào
nằm ngồi nội dung của nó. Nội dung quyết định sự lựa chọn phương pháp.
Khơng có PPDH nào phù hợp với mọi nội dung dạy học. Có 4 kiểu nội dung dạy
học cơ bản: hệ thống tri thức về thế giới và về cách thức hành động; hệ thống
những kinh nghiệm thực tiễn hoạt động (kỹ năng, kỹ xảo); hệ thống kinh nghiệm
hoạt động sáng tạo; hệ thống kinh nghiệm về thái độ và quy tắc ứng xử.
Thứ tư, phương pháp dạy học gắn liền với phương tiện dạy học. PPDH và
phương tiện dạy học là 2 phạm trù độc lập với nhau nhưng tồn tại và vận động
trong mối quan hệ biện chứng với nhau. Một PPDH bao giờ cũng gắn chặt với
phương tiện dạy học. Phương tiện dạy học là một bộ phận của PPDH vì nó là cái
thể hiện PPDH. Phương tiện dạy học sẽ trở lên vô nghĩa khi không chứa đựng
phương pháp. Việc lựa chọn PPDH phải tính đến phương tiện dạy học mà các
nhà trường hiện có.
Thứ năm, phương pháp dạy học gắn liền với đặc điểm đối tượng và hình
thức tổ chức lớp học. Có thể có nhiều phương pháp và hình thức để chuyển tải
cùng một nội dung, nhưng phải lựa chọn phương pháp sao cho phù hợp với đối
tượng và hình thức tổ chức. Việc tìm hiểu rõ đối tượng để lựa chọn hình thức và
PPDH là yếu tố quan trọng tạo nên hiệu quả của PPDH ở các trường học hiện
nay.
Thứ sáu, phương pháp dạy học có cấu trúc đa cấp. PPDH thực chất là hệ
thống các hành động và thao tác, nên việc thiết kế q trình dạy học địi hỏi GV
bao giờ cũng phải xác lập được một hệ thống các hành động, thao tác của thầy
và trò tương ứng với từng đơn vị, nội dung dạy học cụ thể nhằm đạt được các
mục tiêu cụ thể và xây dựng chúng thành quy trình. PPDH thực chất là sự thực
hiện quy trình các hành động và thao tác trong thực tiễn của các cơ sở giáo dục.
15
1.2.2.3. Phương pháp dạy học ở trường tiểu học
Phương pháp dạy học ở tiểu học là cách thức tổ chức, tác động, hướng
dẫn, phối hợp, đánh giá của giáo viên đối với hoạt động tiếp nhận tri thức, rèn
luyện nhân cách, phát triển kỹ năng của học sinh tiểu học, phù hợp với đối tượng
và môi trường giáo dục. Phương pháp dạy học tiểu học phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học,
môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho
HS.
Theo các nhà nghiên cứu, PPDH hiện hành gồm nhóm các PPDH sử dụng
ngơn ngữ, nhóm các PPDH trực quan, nhóm các PPDH thực hành, nhóm các
PPDH kiểm tra đánh giá kiến thức của HS và tìm tịi các PPDH mới, dạy học
Algơrith, dạy học chương trình hố, dạy học nêu vấn đề. Trong sự phát triển như
vũ bão của khoa học công nghệ, những yếu tố kỹ thuật hiện đại đã xâm nhập sâu
vào tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội trong đó có lĩnh vực khoa học giáo dục
nói chung và phương pháp dạy học nói riêng. Chính vì thế trong lý luận dạy học
nói chung cũng như PPDH nói riêng đã xuất hiện những xu hướng tiếp cận mới
về PPDH như: DH theo quan điểm hợp tác, dạy và học phát hiện và giải quyết
vấn đề, dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ, dạy và học theo dự án, dạy và học
với hỗ trợ của công nghệ thơng tin… Những vấn đề lý luận về PPDH nói trên sẽ
là điểm tựa để nghiên cứu đổi mới PPDH ở trường tiểu học hiện nay.
1.2.3. Đổi mới và quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học
1.2.3.1. Khái niệm đổi mới
Theo Từ điển tiếng Việt, đổi mới là sự thay đổi hoặc làm thay đổi tốt hơn,
tiến bộ hơn so với trước [29].
Đổi mới là thay đổi, kế thừa cái cũ và tiếp thu những cái mới một cách linh
hoạt phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh để đáp ứng yêu cầu của xã hội trong giai
đoạn hiện nay. Đổi mới trên cơ sở những cái đã có, khơng phủ định những yếu tố
16
tích cực của cái đã có, phát triển, bổ sung để phù hợp với môi trường, điều kiện và
mục tiêu mới.
Trong lĩnh vực GD-ĐT, khái niệm “đổi mới” được hiểu là thường xuyên
đưa cái mới vào GD để tạo ra sự phát triển mới, để nâng cao hiệu quả đào tạo mà
vẫn giữ được sự ổn định. Như thế, “đổi mới” không phủ nhận cái hiện hành mà kế
thừa và phát huy những thành tựu đã được thử thách qua nhiều thế hệ, đồng thời
tìm cách phối hợp một cách hợp lý giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và
quốc tế, để đáp ứng những yêu cầu mới của kinh tế - xã hội đối với sự nghiệp giáo
dục trong bối cảnh hiện nay.
Vì vậy, đổi mới PPDH cần phải đặt trong mối quan hệ biện chứng với sự
đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình sách giáo khoa và thiết bị dạy học, đổi
mới kiểm tra - đánh giá đặc biệt là năng lực của giáo viên. Đổi mới PPDH là quá
trình phối hợp linh hoạt và hợp lý những kinh nghiệm và thành tựu sử dụng và cải
tiến các PPDH của đội ngũ giáo viên ở nước ta với việc vận dụng các PPDH mới
đã được thử thách trong thực tế dạy học ở nước ta và các nước khác.
1.2.3.2. Đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học ở
trường tiểu học
a) Đổi mới phương pháp dạy học là những hoạt động nhằm tìm kiếm những
cách thức, con đường, mơ hình, phương pháp dạy học mới nhằm nâng cao chất
lượng, hiệu quả giáo dục toàn diện ở trường tiểu học. Đổi mới phương pháp dạy
học có thể hiểu là con đường tốt nhất để chất lượng và hiệu quả dạy học cao. Đổi
mới phương pháp dạy học theo định hướng của đổi mới mục tiêu giáo dục hiện
nay, về bản chất là sự đổi mới cách thức tổ chức dạy học theo quan điểm phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, hướng quá trình dạy học
nhằm phát triển năng lực tồn diện.
Vì vậy, đổi mới PPDH cần phải đặt trong mối quan hệ biện chứng với sự
đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình sách giáo khoa và thiết bị dạy học, đổi
mới kiểm tra - đánh giá đặc biệt là năng lực của giáo viên. Đổi mới PPDH là quá
17
trình phối hợp linh hoạt và hợp lý những kinh nghiệm và thành tựu sử dụng và cải
tiến các PPDH của đội ngũ giáo viên ở nước ta với việc vận dụng các PPDH mới
đã được thử thách trong thực tế dạy học ở nước ta và các nước khác.
b) Đổi mới phương pháp dạy học ở trường tiểu học
Trong xu thế tồn cầu hố và hội nhập quốc tế hiện nay, đổi mới PPDH
trong các trường tiểu học là một yêu cầu cấp thiết nhằm hướng tới một đội ngũ
giáo viên lành nghề, đáp ứng những đòi hỏi ngày một cao của giáo dục Việt Nam
trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đổi mới PPDH, trước hết
phải đổi mới về quan niệm, về mặt nhận thức. Đổi mới không phải là thay cái cũ
bằng cái mới mà chính là sự kế thừa, sử dụng có chọn lọc và sáng tạo hệ thống
PPDH truyền thống hiện cịn có giá trị tích cực trong việc hình thành tri thức, rèn
luyện kỹ năng, kinh nghiệm và thái độ tích cực đối với đời sống, chiếm lĩnh các
giá trị xã hội. Việc đổi mới phải được tổ chức một cách có hệ thống, có khoa học,
đồng bộ, có điều kiện khả thi với điều kiện thực tế của trường tiểu học.
1.2.3.3. Quản lý
Từ khi có sự phân cơng lao động, xã hội loài người đã xuất hiện một
dạng lao động mang tính đặc thù, đó là tổ chức, điều khiển các hoạt động theo
những yêu cầu nhất định, đó chính là hoạt động QL. QL vừa là khoa học vừa là
nghệ thuật trong việc điều khiển một hệ thống ở tầm vĩ mơ lẫn vi mơ. Đó là
những hoạt động cần thiết phải thực hiện khi những con người kết hợp với nhau
trong các nhóm, các tổ chức nhằm đạt được những mục tiêu chung của con
người.
Trong nghiên cứu, thuật ngữ QL đã trở nên phổ biến nhưng chưa có một
định nghĩa thống nhất. Có nhiều cách tiếp cận khác nhau:
- Các Mác cho rằng, tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động
chung nào tiến hành trên quy mơ tương đối lớn thì ít nhiều cũng cần đến một sự
chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng
chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất khác với sự vận
