Nghiên cứu lễ hội đền Gióng gắn với phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn huyện Sóc Sơn

MỞ ĐẦU
1.Lí do chọn đề tài:
Trong tiến trình dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, ở bất kỳ nơi đâu
trên đất Việt, chúng ta đều bắt gặp những di tích lịch sử – văn hố như đình,
chùa, đền, miếu, lăng tẩm. … Đây là những tài sản vô cùng quý giá của dân
tộc mà cha ông ta đã để lại cho hậu thế.
Di tích lịch sử - văn hố là những trang sử. Có sức thuyết phục lớn đối
với mọi thế hệ vì ở đó mang dấu ấn của lịch sử, hơi thở của lịch sử truyền lại
cho mn đời sau. Những di tích lịch sử ấy được coi như những bảo tàng về
nghệ thuật, kiến trúc, điêu khắc, trang trí, và những giá trị văn hố phi vật
thể. Gìn giữ những di tích lịch sử - văn hố khơng chỉ đơn thuần là giữ những
thành quả vật chất của ông cha để lại, mà hơn thế là biết tiếp tục kế thừa và
phát huy sáng tạo những giá trị văn hoá mới, phù hợp với xu thế phát triển
của thời đại.
Tìm hiểu về di tích lịch sử – văn hố là tìm về cội nguồn của dân tộc để
kế thừa và phát huy, góp phần làm đẹp thêm truyền thống văn hố. Những di
tích ấy sẽ trở nên có ý nghĩa hơn nếu chúng ta đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu,
phân tích từng lớp văn hố chứa đựng trong nó để góp phần hiểu sâu hơn về
cội nguồn dân tộc để giữ gìn, bảo tồn những tinh hoa văn hố, truyền thống
đạo đức, góp phần xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc
dân tộc. Từ đó kết hợp hài hồ giữa q khứ, hiện tại và hướng tới tương lai.
Trải qua bao nhiêu thế hệ, với những biến cố thăng trầm của lịch sử và
xã hội, đã khiến cho nhiều di tích lịch sử – văn hoá quý giá bị huỷ hoại dưới
bàn tay vơ tình hay hữu ý của con người, thêm vào đó là sự khắc nghiệt của
khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa và chiến tranh đã tàn phá nặng nề khiến cho

1


nhiều di tích lịch sử – văn hố ở Hải Dương nói riêng, cũng như trong cả
nước nói chung bị thu hẹp, đổ nát và xuống cấp nghiêm trọng hoặc bị phủ một

lớp rêu phong vì sự lãng quên của con người.
Trong những năm gần đây, hoà chung với xu thế phát triển của đất
nước, các di tích lịch sử - văn hố dần dần được phục hồi, tơn tạo và phát huy
tác dụng. Lễ hội được bảo lưu và ngày càng trở nên có ý nghĩa và thiết thực
hơn. Người ta thừa nhận rằng chính các di tích lịch sử - văn hố đã và đang
đóng góp phần nhỏ bé vào sự hoàn thiện con người, đưa con người tới một
cuộc sống tốt đẹp hơn và hướng người ta trở về với cội nguồn, ngược dòng
lịch sử, trở về quá khứ, không lãng quên quá khứ mà trái lại biết trân trọng
những thành quả vật chất và tinh thần của quá khứ. Từ đó kế thừa, khai thác
phục vụ những mục đích hiện tại của con người.
Một trong những vấn đề cấp bách trong sự nghiệp xây dựng nền văn
hố ở nước ta là cơng tác bảo tồn, trùng tu và khai thác những giá trị văn hố
cịn ẩn chứa bên trong các di tích lịch sử - văn hố. Chúng ta ln phải có ý
thức bảo vệ, nghiên cứu những viên ngọc q giá của cha ơng để lại. Gìn giữ
cho hiện tại và tương lai, kế thừa những tinh hoa, những truyền thống tốt đẹp
của tổ tiên, phù hợp với đường lối của Đảng và nhà nước là xây dựng một
nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Du lịch ngay từ xa xưa đã được ghi nhận như là một sở thích,một hoạt
động của con người.ngày nay trên phạm vi toàn thế giới,du lịch trở thành nhu
cầu thiết yếu không thể thiếu trong đời sống văn hóa xã hội của con người.Du
lịch khơng chỉ đáp ứng nhu cầu giải chí đơn thuần mà còn giúp con người
nâng cao hiểu biết, giao lưu văn hóa giữa tộc người,các dân tộc các quốc gia,
góp phần làm phong phú tinh thần,khơng những thế nó còn hỡ trợ sự phát
triển nhiều mặt của quốc gia nơi đón khách.
2


Ở việt nam những năm gần đây,du lịch trở thành một nghành kinh tế mũi
nhọn và được quan tâm hàng đầu.thực tế năm 2007 ,việt nam đã đón được 4,2
triệu lượt khách quốc tế,19,2 triệu lượt khách du lịch nội địa.Tổng thu nhập

tồn xã hội về du lịch ước tính đạt 56 nghìn tỉ đồng.Năm 2009,theo số liệu
của tổng cục Du Lịch ,trong tháng một lượng khách du lịch quốc tế đến việt
nam là trên 370.000 lượt,tăng 3,3% so với tháng 12/2008.Dự kiến đến năm
2010 lượng khách quốc tế đạt 5,5 – 6 triệu lượt và 25 triệu lượt khách nội địa.
Du lịch văn hóa là một loại hình du lịch có xu hướng phát triển ở việt
nam. Ngày nay do sự biến động quá nhiều, cuộc sống của con người ngày
được hiện đại hóa hơn, thì nhu cầu trở về với nguồn cội, tìm hiểu những nét
đẹp văn hóa truyền thống , lễ hội truyền thống , làng nghề truyền thống, của
mỗi quốc gia dân tộc khác nhau trên thế giới ngày càng tăng. Đến các điểm di
tích lịch sử văn hóa,du khách được thỏa mãm nhu cầu hiểu biết về những nét
đẹp văn hóa, những giá trị lịch sử lâu đời, những danh nhân văn hóa của mọi
thời đại tại mỗi quốc gia, dân tộc nơi du khách đặt chân đến.
Hà Nội là miềm đất giàu di tích lịch sử, văn hóa và danh nam thắng
cảnh,tuy bị chiến tranh thiên tai tàn phá nặng nề, nhưng nhờ có truyền thống
giữ gìn bản sắc dân tộc,bảo tồn di sản lịch sử văn hóa dân tộc, cùng sự quan
tam của chính quyền địa phương , đến nay Hà Nội vẫn giữ được hàng ngàn di
tích co giá trị. Đây là tài sản vô giá, là cơ sở của sử học, là linh hồn và là niềm
tự hào của nhân dân địa phương.
Với lý do trên tôi muốn lựa chọn đề tài : “Nghiên cứu lễ hội đền Gióng
gắn với phát triển du lịch văn hóa trên địa bàn huyện Sóc Sơn” để viết bài
tiểu luận của mình. Mong rằng bài tiểu luận phần nào sẽ giới thiệu được về di
tích lịch sử văn hóa đền Gióng, giúp cho du khách có thêm sự hiểu biết về các

3


di tích để lựa chọn tour du lịch hợp lý, đồng thời có một số góp ý nhằm khai
thác di tích đạt hiệu quả về kinh tế, bảo tồn những giá trị đặc sắc của di tích.
2.Muc đích nghiên cứu:
Đề tài nhằm tìm hiểu các di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu ở đền Gióng

và thực trạng khai thác di tích lịch sử văn hóa vào hoat hoạt động phát triển
du lịch tỉnh. Từ đó đề ra một số định hướng, giải pháp bảo tồn, tôn tạo và khai
thác chúng một cách có hiệu quả nhất .
3. Đới tượng nghiên cứu:
Đối tượng: đề tài tập trung nghiên cứu, đánh giá tiềm năng du lịch của
di tích lịch sử văn hóa đền Gióng xã Phù Ninh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội.
4.Phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi: tập trung tìm hiểu về di tích lịch sử vă hóa đền Gióng xã Phù
Ninh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội.
5.Phương pháp nghiên cứu:
5.1. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin:
Đây là phương pháp hết sức cần thiết cho việc thực hiện các đề tài
nghiên cứu du lịch có một lương thơng tin cung cấp cho bài viết về đề tài khai
thác di tích lịch sử văn hóa đền Gióng xã Phù Ninh, huyện Sóc Sơn, Hà
Nội.để phục cụ cho du lịch. Người viết phải thu thập các tư liệu, thông tin từ
nhiều nguồn khác nhau, sau đó sử lý chúng để hồn thành bài viết của mình.
5.2. Phương pháp nghiên cứu thực địa:
Đây là phương pháp hết sức quan trọng được sử dụng để làm tăng tính
thuyết phục cho bài viết co nhiều thông tin ghi nhận chân thực, xuất phát
4


trong quá trình người viết đi thu thập số liệu, thơng tin. Từ đó có thể cảm
nhận được giá trị cua di tích, hiểu được khía cạnh khác nhau của thực tế. Và
cũng có thể đối chiếu, bổ xung những thông tin cần thiết mà các phương pháp
khác không cung cấp hoặc chua cung cấp đầy đủ.
5.3. Phương pháp phỏng vấn :
Trong quá trình thực hiện bài viết, người viết đã tìm hiểu và khai thác
nguồn thơng tin từ chính những cư dân địa phương, những người có sự hiểu
biết chuyên sâu hay trực tiếp quản lý các di tích … để bổ sung thông tin trực

tiếp cho bài viết. Thơng qua phương pháp phỏng vấn trần tục cũng có thể đi
sâu vào tìm hiểu.
5.4. Phương pháp tởng hợp và phân tích :
Là phương pháp sử dụng để phân tích, đánh giá tổng hợp và đua ra
nhận xét trên tư liệu đã thu thập được từ những phương pháp trên. Từ đó có
cái nhìn tổng qt hơn về vấn đề nghiên cứu.

5


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ LỄ HỘI
VỚI PHÁT TRIỂN DU LỊCH
1.1. Một số vấn đề về du lịch văn hoá
1.1.1. Khái niệm du lịch văn hoá
Xu thế quốc tế hoá trong sinh hoạt văn hoá giữa cộng đồng và các quốc
gia trên thế giới được mở rộng dẫn tới việc giao lưu văn hoá tìm kiếm những
kiến thức về văn hố nhân loại đã trở thành một trong những nhu cầu của
nhiều tầng lớp dân cư trong xã hội, du lịch khơng cịn là nghỉ ngơi giải trí đơn
thuần mà cịn là nghỉ ngơi giải trí tích cực có tác dụng bổ sung tri thức làm
phong phú thêm đời sống tinh thần của con người.
Có thể hiểu du lịch văn hố là một loại du lịch mà mục đích chính là
nâng cao hiểu biết cho cá nhân đáp ứng sự tìm hiểu qua các chuyến du lịch
đến những vùng đất mới, tìm hiểu và nghiên cứu lịch sử, kiến trúc, kinh tế chế
độ xã hội, cuộc sống và phong tục tập quán của địa phương đất nước đến du
lịch hoặc kết hợp với nhiều mục đích khác nữa.
Du lịch văn hố vừa là phương tiện, vừa là mục đích của kinh doanh du
lịch, du lịch văn hoá nhằm chuyển hoá các giá trị văn hoá, các giá trị vật chất
cũng như tinh thần cho hoạt động du lịch, du lịch văn hoá là phương thức hấp
dẫn vì nó giải quyết những nhu cầu về cảm thụ cảnh quan của quốc gia và du

lịch văn hố thường dành cho những du khách có trình độ cao trong xã hội.
Du lịch văn hoá được xem như là tổng thể của du lịch, xem đó là một hiện
tượng văn hoá. Những cố gắng thu hút khách ở các điểm du lịch phải mang
tính văn hố. Những động cơ thu hút đến các điểm du lịch là để nghỉ ngơi và
giải trí.

6


Người ta có thể phân chia du lịch văn hố ra nhiều loại theo các tiêu
thức khác nhau.
+ Du lịch tìm hiểu bản sắc văn hố: Khách đi tìm hiểu các nền văn hố
là chủ yếu. Mục đích đi tìm hiểu, nghiên cứu đối tượng khách chủ yếu là các
nhà nghiên cứu khoa học, học sinh, sinh viên đó là những chương trình du
lịch dã ngoại đến các dãy phố cổ kính, các khu di tích của thủ đơ Hà Nội để
khách tìm hiểu phong tục tập quán, lối sống văn hố của người dân nơi đó.
Khách sẽ đi bộ khi tham quan các cơng trình kiến trúc, nghệ thuật tập quán
sinh hoạt của người dân và nghỉ qua đêm tại nơi đó.
+ Du lịch tham quan văn hố: Đây là loại hình du lịch kết hợp giữa
tham quan với nghiên cứu tìm hiểu văn hố trong một chuyến đi. Đối tượng
tham gia phong phú gồm cả khách đi vừa để tham quan, vừa để nghiên cứu và
những khách chỉ đi để chiêm ngưỡng, để biết và thoả mãn sự tị mị có thể
theo trào lưu. Do vậy, trong một chuyến đi du khách thường đi đến những
điểm du lịch trong đó vừa có những điểm du lịch văn hóa vừa có những điểm
du lịch như vui chơi giải trí, các trò tiêu khiển mới lạ . Đối tượng khách là
những người vừa phiêu lưu mạo hiểm thích tìm cảm giác mới và chủ yếu là
những người tuổi trẻ.
1.1.2. Nguồn tài nguyên và đặc điểm của du lịch văn hoá
Tài ngun du lịch văn hố là các di tích lịch sử văn hoá, kiến trúc; các
lễ hội; các đối tượng du lịch gắn với dân tộc học và các gía trị nhân văn khác

có thể được sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình
thành các khu du lịch nhằm tạo ra sức hấp dẫn du lịch.
Du lịch văn hoá khác với du lịch tự nhiên, đặc điểm du lịch dựa vào
bản sắc văn hóa dân tộc với sự tham gia của cộng đồng nhằm bảo tồn và phát
huy các giá trị văn hóa truyền thống. Du lịch văn hóa chủ yếu là những sản
7


phẩm văn hóa, những lễ hội truyền thống dân tộc, kể cả những phong tục tín
ngưỡng... để tạo sức hút đối với khách du lịch bản địa và từ khắp nơi trên thế
giới. Đối với khách du lịch có sở thích nghiên cứu, khám phá văn hóa và
phong tục tập qn bản địa, thì du lịch văn hóa là cơ hội để thỏa mãn nhu cầu
của họ.
Phần lớn hoạt động du lịch văn hóa gắn liền với địa phương - nơi lưu
giữ nhiều lễ hội văn hóa và cũng là nơi tồn tại đói nghèo. Khách du lịch ở các
nước phát triển thường lựa chọn những lễ hội của các nước để tổ chức những
chuyến du lịch nước ngoài. Bởi thế, thu hút khách du lịch tham gia du lịch
văn hóa tức là tạo ra dòng chảy mới và cải thiện cuộc sống của người dân địa
phương.
Ở Việt Nam, tài ngun du lịch văn hóa vơ cùng phong phú và đa dạng
được tổ chức dựa trên những đặc điểm của vùng miền. Ví dụ như:
- Chương trình Lễ hội Đất Phương Nam (Lễ hội văn hóa dân gian vùng
Đồng bằng Nam bộ)
- Du lịch Điện Biên (Lễ hội văn hóa Tây Bắc kết hợp với sự kiện chính
trị: 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ)
- Con đường Di sản miền Trung (Lễ hội dân gian kết hợp tham quan
những di sản văn hóa được UNESCO cơng nhận)
- Festival Huế…
1.2. Một số vấn đề về phát triển du lịch văn hoá hiện nay
Trong vài năm trở lại đây chúng ta thường hay nói tới một loại hình du

lịch mới mà cũ đó là du lịch văn hố. Trong hệ thống các nguồn tài nguyên
phục vụ cho phát triển du lịch văn hố có một nguồn tài ngun hết sức quan
trọng mà dường như từ lâu đã bị mai một, đó chính là các lễ hội dân gian ở

8


Việt nam. Có thể nói, lễ hội là một kho tàng văn hố, nơi lưu giữ những tín
ngưỡng, tơn giáo, những sinh hoạt văn hoá văn nghệ, nơi phản ánh tâm thức
con người Việt Nam một cách trung thực.
Với ngành du lịch văn hoá, lễ hội là một sản phẩm văn hố đặc biệt và
được nhìn nhận như một “bảo tàng sống” về đời sống cư dân văn hóa bản địa.
Nhất là dịp xuân về, hàng nghìn lễ hội diễn ra trên cả nước chính là cơ hội để
hút khách du lịch. Tuy vậy, sức thu hút của lễ hội ở Việt Nam chưa lớn. Theo
thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước có khoảng 8.000 lễ
hội, từ quy mô làng, xã đến quốc gia. Trong đó, có khoảng 70% lễ hội do cấp
xã quản lý, những lễ hội này chỉ thu hút sự tham gia cộng đồng dân cư quanh
vùng ở phạm vi hẹp. Thực tế cho thấy ngành du lịch càng phát triển, càng gắn
kết với lễ hội truyền thống. Tự thân ngành du lịch trong bước đường phát
triển của mình tự tìm đến với loại sản phẩm văn hoá đặc biệt này. Đưa khách
đến với lễ hôi truyền thống là nhằm để giới thiệu đất nước, con người Việt
Nam hôm qua, hôm nay là giới thiệu các giá trị về văn hoá, tín ngưỡng của lễ
hội, tính dân tộc và tính phổ quát của lễ hội. Vì thế ngành du lịch đứng trước
một khó khăn, đồng thời cũng là một yêu cầu phải khai thác di sản văn hoá
này sao cho khoa học, đúng với đặc trưng lễ hội. Trong di sản văn hoá của các
thế hệ trước để lại, lễ hội dân tộc có tác dụng hữu hiệu với ngành du lịch
không chỉ hôm nay mà cả ngày mai ở cả hai mặt: giới thiệu đất nước, con
người và kinh doanh. Khai thác, giới thiệu những lễ hội dân tộc biến nó thành
người bạn đồng hành trong cuộc sống hơm nay là công việc của ngành du
lịch. Về cả phương diện giới thiệu bản sắc văn hoá dân tộc lẫn phương diện

kinh doanh, Ngành rất cần một thái độ khoa học, đúng hướng, sự hỡ trợ của
các nhà văn hố.
1.4. Lễ hội trong phát triển du lịch

9


Lễ hội là dịp để con người hướng về một sự kiện lịch sử trọng đại :
ngưỡng mộ tổ tiên, ôn lại truyền thống hoặc để giải quyết những nỗi lo âu,
những khao khát, ước mơ mà cuộc sống thực tại chưa giải quyết được. Song
không chỉ thoả mãn nhu cầu nhiều mặt của nhân dân, lễ hội còn là một trong
những tài nguyên nhân văn quan trọng cho phát triển du lịch. ẩ hiều lễ hội đã
và đang được khai thác cho hoạt động du lịch và các công ty du lịch đã không
bỏ qua nguồn tài nguyên quý giá này. Hoạt động du lịch có tác động đa chiều
đến lễ hội và ngược lại. Tuy nhiên biết kết hợp, quản lý khoa học chắc chắn
hai hoạt động này sẽ bổ trợ rất tốt cho nhau.
1.4.1. Lễ hội với phát triển kinh tế - xã hội địa phương
Trong các di sản văn hố q báu mà ơng cha xưa để lại cho hậu thế, lễ
hội là một trong những tài nguyên đặc sắc nhất, kết tinh những gì đẹp đẽ nhất,
tinh tuý nhất. Chính những giá trị cao đep chứa đựng trong đó mà lễ hội ngày
nay đang dần được nhân rộng, phát triển cả về hình thức và nội dung. Lễ hội
có sức hấp dẫn khơng kém gì các di tích lịch sử - văn hố.
Có thể thấy lễ hội mở ra không chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu nhiều mặt
của đời sống nhân dân mà còn là nguồn lực to lớn đối với sự phát triển kinh tế
- xã hội của địa phương, của một vùng hay một quốc gia. Điều này được thể
hiện đậm nét qua các khía cạnh chủ yếu sau :
Lễ hội tạo nên môi trường mới huyền diệu giúp cho người tham dự có
điều kiện tiếp xúc với bí an của nguồn khởi. Lễ hội trở thành dịp cho con
người hành hương về cội rễ, bản thể của mình, là dịp để họ bày tỏ lịng thành
kính, ngưỡng mộ tổ tiên, ơn lại truyền thống hay hướng về một sự kiện lịch sử

trọng đại. ẩ hư vậy hồ mình vào với khơng khí lễ hội con người sẽ hình
thành cho mình ý thức sâu sắc hơn về cội nguồn, về dân tộc. Lễ hội là môi

10


trường nuôi dưỡng, truyền tụng để đạo lý truyền thống “ uống nước nhớ
nguồn” ngàn năm còn chảy mãi.
Các lễ hội cịn chứa đựng tính giáo dục cao : giáo dục lòng yêu quê
hương đất nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và phát huy các giá trị truyền
thống. Có thể nói mỡi người khi tham gia lễ hội, đắm mình trong bầu khơng
khí linh thiêng, huyền diệu mà cũng không kém phần nhộn nhịp sôi động ấy
han sẽ thấy lịng mình trào dâng những cảm xúc tuyệt diệu, mới thấy sao mà
yêu, mà tự hào trân trọng các giá trị văn hoá của những bậc tiền nhân để lại,
mới thấy trách nhiệm lớn lao của bản thân mình trong việc gìn giữ, bảo vệ và
phát huy các giá trị đẹp đẽ ấy để truyền lại cho các thế hệ mai sau.
Khi lễ hội được tổ chức, đặc biệt với những lễ hội có quy mơ lớn sẽ thu
hút được một lượng khách du lịch đông đảo về tham dự. Khách từ khắp nơi
đổ về sẽ có tác động nhiều mặt đến đời sống xã hội địa phương làm cho đời
sống của nhân dân địa phương trở nên sôi động, nhộn nhịp hẳn lên. Mặt khác
quá trình tiếp xúc của khách với người địa phương là điều kiện để các nền văn
hóa hịa nhập với nhau làm cho mọi người hiểu nhau hơn, tăng thêm tình hữu
nghị, tương thân, tương ái giữa cộng đồng.
Xét trên bình diện kinh tế việc tập trung lượng khách du lịch đông đảo
trong thời gian nhất định sẽ có tác động lớn đến kinh tế địa phương. Để phục
vụ được một lượng khách du lịch đông đảo tất yếu phải đòi hỏi một số lượng
lớn các vật tư, hàng hoá các loại. Điều này khích thích mạnh mẽ đến các
ngành kinh tế có liên quan như nông nghiệp, công nghiệp chế biến, gioa thông
vận tải, dịch vụ...Từ đó tạo ra nhiều cơng ăn việc làm cho người dân và giảm
bớt nạn thất nghiệp, góp phần ổn định trật tự xã hội địa phương.

Như vậy tài nguyên du lịch lễ hội nếu biết cách khai thác phục vụ cho
hoạt động du lịch sẽ mang lại những tác động to lớn trong việc làm thay đổi

11


bộ mặt kinh tế - xã hội của khu vực cả về nhận thức cũng như đời sống tinh
thần của nhân dân.
1.4.2. Tầm quan trọng của lễ hội đối với việc phát triển du lịch địa
phương
Lễ hội là biểu hiện tập trung của văn hoá. Văn hoá là một nội dung đặc
trưng của sản pham du lịch. ẩ hư vậy có thể thấy lễ hội là một thành tố cơ bản,
quan trọng tạo nên sản pham du lịch và tạo nên sức hấp dẫn trong du lịch. Lễ
hội đã trở thành dịp để mọi người cởi bỏ những lo toan thường nhật để hồ
mình vào những niềm vui dân dã, hiếm hoi, quý giá từ thủa nào.
Các tài nguyên du lịch văn hố trong đó có lễ hội được coi là tài
nguyên du lịch đặc biệt hấp dẫn. ẩ ếu như tài nguyên du lịch tự nhiên hấp dẫn
du khách bởi sự hoang sơ, độc đáo và hiếm hoi của nó thì tài ngun du lịch
văn hố thu hút du khách bởi tính phong phú, đa dạng và truyền thống cũng
như tính địa phương của nó. Các đối tượng của tài nguyên du lịch văn hoá mà
lễ hội là một yếu tố tiêu biểu là cơ sở để tạo nên loại hình du lịch văn hố
phong phú. Lễ hội là một hiện tượng văn hoá dân gian tổng thể. ẩ hững yếu tố
tinh thần được lễ hội bảo lưu, truyền tụng từ đời này sang đời khác và thực sự
trở thành di sản văn hố vơ giá. Hơn nữa nhận thức văn hoá là yếu tố thúc
đNy động cơ đi du lịch của du khách.
Như vậy xét dưới góc độ thị trường thì các yếu tố chứa đựng trong mơi
trường lễ hội vừa là yếu tố cung vừa góp phần hình thành yếu tố cầu của hệ
thống du lịch.
Tầm tác động, ảnh hưởng và sức hấp dẫn của các lễ hội phụ thuộc
nhiều vào quy mơ cũng như tính chất của chúng. Một lễ hội có quy mơ càng

lớn cùng với tính chất đặc biệt quan trọng của nó được đánh giá có sức hấp
dẫn lơi cuốn khơng chỉ khách du lịch trong nước mà còn khách du lịch quốc
12


tế một cách đông đảo. Lễ hội đền Hùng, lễ hội chùa Hương, festival Huế rõ
ràng đã trở thành niềm mong ước, khát khao được tham dự của biết bao du
khách.
1.4.3. Tác động của hoạt động du lịch đến lễ hội ở địa phương
Ngày nay khi đời sống của con người khơng ngừng được nâng cao thì
nhu cầu du lịch ngày càng phát triển. Trong đó loại hình du lịch văn hố
chiếm một vị trí rất quan trọng.
Khắp nơi trên đất nước Việt Nam đâu đâu cũng thấy chùa chiền, đền
miếu, các khu di tích lịch sử, văn hố. Việt Nam là một đất nước của lễ hội,
đây là cách tưởng nhớ các vị anh hùng, những vị có cơng với dân, với nước.
Đó là truyền thống quý báu nối q khứ, hiện tại và tương lai. Chính vì thế
mà Việt Nam cũng được du khách quốc tế biết đến là một đất nước của lễ hội.
Văn hố tín ngưỡng Việt Nam mn hình, mn vẻ khơng chỉ hấp dẫn du
khách nội địa mà còn là mảnh đất màu mỡ để cho khách quốc tế tham quan.
Lễ hội không chỉ đáp ứng nhu cầu đa dạng của nhân dân về tâm linh,
tín ngưỡng, thư giãn... mà còn là nguồn tài nguyên du lịch có thể khai thác để
tạo nên những sản pham du lịch độc đáo, hấp dẫn, giàu bản sắc văn hố. Song
trong q trình phát triển du lịch, hoạt động du lịch vừa có tác động tích cực
và tiêu cực đến du lịch, đến cộng đồng dân cư địa phương.
Tác động tích cực.
Một trong những chức năng của du lịch là giao lưu văn hoá giữa các
cộng đồng. Khi đi du lịch mỗi du khách sẽ mang đến điểm du lịch những nét
bản sắc văn hoá riêng của địa phương, dân tộc mình. Từ việc giao lưu này,
các lễ hội có dịp tiếp nhận những cái mới, những nét văn hoá mới trên cơ sở
giữ nguyên bản chất, có sự sàng lọc sẽ tạo ra cho mơi trường lễ hội “ tấm

thảm muôn màu” của sự pha trộn kỳ diệu của các nền văn hoá đa dạng mang
13


lại cho lễ hội những nét đặc trưng riêng có. Đây là cơ hội làm phong phú thêm
hiểu biết về văn hoá xã hội của cả du khách và cộng đồng dân cư địa phương.
Du lịch làm cho đời sống cộng đồng dân cư trở lên sôi động hơn khi tiếp xúc
với những tư tưởng, lối sống văn hoá mới.
Một trong những ý nghĩa của du lịch là góp phần giáo dục con người ý
thức bảo vệ môi trường, bảo vệ các di tích, danh lam thắng cảnh, gìn giữ các
giá trị văn hoá truyền thống. ẩ hu cầu về nâng cao nhận thức văn hoá trong
chuyến đi của du khách thúc đay nhà cung ứng sản pham du lịch quan tâm,
yểm trợ cho việc khơi phục các di tích lịch sử, lễ hội, sản pham các làng nghề
truyền thống... để thu hút du khách. Từ đó góp phần cho việc bảo vệ các di
tích lịch sử, phát huy bản sắc văn hố trong lễ hội, khơi phục các làng nghề
truyền thống. Về phía du khách khi được hố mình vào khơng gian văn hố
của mơi trường lễ hội linh thiêng, họ sẽ càng thấm thía sâu sắc những giá trị
văn hoá truyền thống tốt đẹp, giá trị lịch sử, ý nghĩa nhân văn cao đẹp mà các
di tích lịch sử, lễ hội chứa đựng. Từ đó họ sẽ thêm yêu, thêm trân trọng hơn
nữa những di tích lịch sử, nét đẹp văn hoá lễ hội ấy.
Hoạt động du lịch phát triển đã tạo ra nguồn thu để tu bổ các di tích,
đầu tư cho lễ hội, nâng cấp cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho
du lịch ở địa phương. Thông qua hoạt động du lịch, việc khai thác có hiệu quả
các di tích lịch sử cũng như các giá trị văn hoá chứa đựng trong lễ hội để thu
hút du khách đã mang lại nguồn lợi cho người dân địa phương, đem lại công
ăn ciệc làm và thu nhập cho cộng đồng dân cư. Phát triển du lịch là một lối
thoát lý tưởng để giảm bớt nạn thất nghiệp, tăng cơ hội tìm kiếm việc làm,
nâng cao mức sống cho người dân. Hoạt động du lịch làm biến đổi cán cân
thu chi của khu vực và đất nước, làm tăng nguồn thu ngoại tệ, điều hoà nguồn
vốn từ vùng kinh tế phát triển mạnh sang vùng kinh tế kém phát triển hơn.

14


Tại điểm du lịch nhu cầu về hàng hoá tăng nhanh, thúc đay mạnh mẽ
các ngành kinh tế có liên quan phát triển như : nông nghiệp, công nghiệp chế
biến., làm thay đổi cơ cấu lao động. Hơn nữa, các hàng hố, dịch vụ có chất
lượng cao, hình thức đẹp đòi hỏi phải có sự đầu tư bằng những cơng nghệ
cao, hiện đại. Vì thế mà trình độ lao động của nguồn nhân lực cũng ngày càng
được cải thiện.
Tác động tiêu cực.
Do bản chất của lễ hội là mang tính thời vụ, các lễ hội thường tập trung
vào khoảng thời gian nhất định và không kéo dài. Sự tập trung một lượng
khách quá đông trong một khoảng thời gian ngắn có thể gây q tải, gây sức
ép cho mơi trường lễ hội, gây ơ nhiễm mơi trường tự nhiên, có ảnh hưởng rất
lớn đến đời sống dân cư địa phương sau mùa du lịch. Bên cạnh đó số lượng
các cơng trình phục vụ du lịch tăng lên nhanh chóng làm vượt quá khả năng
đáp ứng của nơi đến du lịch.
Hoạt động du lịch cịn ảnh hưởng tiêu cực đến mơi trường văn hoá địa
phương. Để thoả mãn nhu cầu của du khách, vì lợi ích kinh tế trước mắt nên
các lễ hội truyền thống được đưa ra diễn một cách thiếu chun mơn, thiếu
tính tự nhiên gây trò cười cho du khách. ẩ hiều nhà cung ứng du lịch đã thuyết
phục người dân địa phương thường xuyên trình diễn lại các lễ hội cho du
khách xem. ẩ hiều trường hợp do thiếu hiểu biết về nguồn gốc, ý nghĩa và các
hành vi của lễ hội, người ta đã giải thích một cách sai lệch, thậm chí bậy bạ
các giá trị đó. ẩ hư vậy những giá trị văn hố đích thực của cộng đồng đáng lý
phải được tơn trọng thì lại đem ra làm trò tiêu khiển, mua vui cho du khách.
Giá trị truyền thống dần bị lu mờ do bị lạm dụng về mục đích kinh tế.
Xu hướng ngày nay là tình trạng mê tín dị đoan ngày càng phát triển
dẫn đến nạn chùa giả, di tích giả. làm mất đi lòng tin của du khách.

15


Đạo đức của con người bị suy giảm gắn với nhiều hiện tượng tiêu cực.
Du lịch còn là môi trường tốt để những kẻ ham hưởng lạc và trục lợi gặp
nhau, làm gia tăng các tệ nạn xã hôi như tình trạng bán hàng rong, hàng giả,
chèo kéo khách, bắt chẹt khách để kiếm lợi; tình trạng nghiện hút, ăn xin, mại
dâm... Lợi dụng môi trường lễ hội linh thiêng, chứa đựng những giá trị tâm
linh sâu sắc, một số kẻ đã lợi dụng lễ hội để hành nghề mê tín dị đoan, bói
tốn. khiến nhiều lễ hội mất đi nét đẹp văn hố truyền thống.
Quan hệ gia đình, dòng họ, làng bản lỏng lẻo dần do nhu cầu phục vụ
du lịch, do lối sống, mức sống thay đổi khi tiếp xúc nhiều loại khách du lịch
và có các nguồn thu khác nhau từ du lịch. Bên cạnh đó giáo dục gia đình cũng
bị suy giảm do cả người lớn và trẻ em đều mải kiếm tiền từ việc phục vụ du
lịch.
Quá trình giao lưu giữa người tiêu dùng và cộng đồng dân cư tại nơi du
lịch là môi trường để các ảnh hưởng tiêu cực thâm nhập vào xã hội một cách
nhanh chóng. ẩ hững khác biệt về tơn giáo, văn hố, chính trị giữa du khách
và cơng đồng dân cư có thể dẫn đến những hiểu lầm, thậm chí hiềm khích tạo
nên sự căng thang. ẩ gồi ra có thể dẫn đến những bất hồ giữa dân cư địa
phương và các nhà cung ứng du lịch.
Việc biết ơn và thờ phụng tổ tiên, những vị anh hùng dân tộc, những
chiến sĩ hy sinh vì dân, vì nước đơi khi trở thành mê tín di đoan và tệ hại hơn
là thường bị thương mại hố. Chính vì vậy mà nó ảnh hưởng rất lớn đến việc
phát triển du lịch.

16

Chương 2
THỰC TRẠNG VIỆC TỔ CHỨC, QUẢN LÝ VÀ KHAI THÁC
LỄ HỘI ĐỀN GIÓNG PHỤC VỤ DU LỊCH
2.1. Thực trạng tổ chức hội đền Gióng
2.1.1. Khái quát lễ hội đền Gióng
Tại khu vực di tích đền Sóc, vào ngày 6 tháng Giêng âm lịch hàng năm,
giữa tiết trời xuân ấm áp, nhân dân trong vùng lại tưng bừng bước vào lễ hội
3 ngày để tưởng nhớ người anh hùng Thánh Gióng (cịn tại q hương của
người anh hùng, làng Phù Đổng, Gia Lâm, thì lễ hội diễn ra vào ngày 9/4).
Đây là một trong những lễ hội lớn, hàng năm thu hút rất nhiều khách thập
phương. Trò chơi đặc sắc nhất của lễ hội đền Sóc là trò cướp giị hoa. Giị hoa
gồm 500 bơng được làm băng tre non, mơ phỏng lại tích Thánh Gióng khi roi
sắt gẫy đã nhổ tre hai bên đường làm vũ khí tiếp tục đánh giặc. Tương truyền,
trong lễ hội đầu tiên thuở xa xưa, khi dân làng dâng giò hoa tre, loại hoa có
sắc mà khơng có hương này lên lễ Thánh thì được Thánh chấp nhận vì nó tinh
khiết, khơng có lồi ong bướm nào có thể làm ơ uế được. Trò cướp giò hoa
diễn ra trong ngày đầu tiên của lễ hội, chỉ sau chừng nửa giờ khi đã kết thúc
phần tế Thánh. Đó là phần hứng khởi nhất của những người tham dự lễ hội
đền Sóc, khơng chỉ là trị mua vui, giải trí mà thực sự đã đi vào tiềm thức, tâm
linh văn hóa những người dự hội, để lại dấu ấn tinh thần sâu sắc.
2.1.2. Công tác tổ chức lễ hội đền Gióng.
Ban tổ chức hội đền Gióng huyện Sóc Sơn đã xây dựng các phương án
bảo đảm an ninh trật tự, vệ sinh mơi trường, an tồn giao thơng, làm tốt cơng
tác phịng chống cháy nổ trong toàn bộ khu vực diễn ra các hoạt động lễ hội.
Thực hiện quản lý chặt chẽ các hoạt động dịch vụ, đẩy mạnh công tác tuyên
truyền để du khách về dự lễ hội hiểu sâu sắc hơn giá trị và nét độc đáo của
17


đền Gióng Xn. Ban tổ chức cịn khuyến khích các doanh nghiệp quảng bá

thương hiệu và giới thiệu sản phẩm tới người tiêu dùng, đặc biệt là các sản
phẩm cây cảnh, cây thế có giá trị nghệ thuật cao. Để đảm bảo an ninh trật tự,
an tồn giao thơng cho đền Gióng, huyện Sóc Sơn đã xây dựng các phương án
đảm bảo ANTT. Các xã gần Phù Ninh, đều thành lập Ban tổ chức để chỉ đạo
công tác quản lý các hoạt động diễn ra trong đền Gióng Xuân trên địa bàn.
Rút kinh nghiệm, để tránh tình trạng ùn tắc giao thông, Ban tổ chức cấm các
loại ô tô đi vào tuyến đường cắm 50 biển báo và biển chỉ dẫn giao thông, quy
hoạch 30 bãi gửi xe, giá dịch vụ tiếp tục thực hiện theo Nghị định của Chính
phủ (về phí và lệ phí thuộc ngân sách Nhà nước) và quyết định của UBND
thành phố Hà Nội (về mức thu phí giữ xe đạp, xe máy, ơ tơ…), phân luồng
đường một chiều tại các tuyến giao thông thuộc khu vực đền Gióng và các
điểm di tích; thành lập đồn kiểm tra liên ngành phát hiện, xử lý kịp thời các
hành vi vi phạm quy chế lễ hội. Kiên quyết khơng để xảy ra tình trạng ùn tắc
giao thơng, tập trung đẩy lùi các hiện tượng mê tín dị đoan, các tai, tệ nạn xã
hội, khắc phục nạn hành khất, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi phản
cảm, văn hố phẩm thẩm lậu, hành vi trộm cắp, móc túi, cờ bạc, phải kịp thời
xử lý các hành vi vi phạm pháp luật; khơng bán các văn hóa phẩm thẩm lậu,
không tổ chức dịch vụ, kinh doanh trong khuôn viên Đền, Phủ, Chùa, Lăng;
không mang chất nổ, chất dễ cháy vào khu vực chợ. Cấm đốt pháp hoặc gây
tiếng nổ dưới bất kỳ hình thức nào; Khơng cho phép tổ chức các trò chơi kiếm
tiền bất hợp pháp; không được tổ chức các hoạt động mê tín dị đoan; không
chứa chấp, dung túng những người hành khất; phát hiện và xử lý kịp thời
những tệ nạn xã hội; giữ gìn vệ sinh mơi trường, chống ơ nhiễm lây truyền
bệnh dịch; thực hiện tiết kiệm chống lãng phí.
2.1.3. Diễn trình lễ hội đền Gióng

18


Nửa đêm Mồng 5, rạng sáng ngày Mồng 6 tháng Giêng âm lịch quan

viên và bô lão trong làng Vệ Linh tiến hành lễ Khai quang, tức là nghi lễ tắm
tượng Thánh Gióng. ẩ hững nồi nước lá thơm hái từ trên núi được đặt lên
trước bệ tượng. Chủ tế đốt nắm hương và dùng nắm hương đang cháy nhúng
vào nồi nước thơm rồi làm động tác tắm gội tượng trưng cho tượng Thánh.
Từ sau lễ Khai quang, các quan viên, hào lão có tên trong danh sách túc
trực phải ở lại đền chầu hầu Thánh suốt đêm. Suốt đêm đó tiếng trống, tiếng
chiêng vang động cả khu rừng quanh đền. Cờ, nghi tượng thì đã được trưng
bày rợp trời kín đất từ chiều hơm trước, tức chiều Mồng 5 tháng Giêng âm
lịch.
Sau đêm chầu hầu, khoảng đến giờ Dần ( khoảng 4-5 giờ sáng) trời
rạng đông, từ đền nổi lên ba hồi trống báo hiệu phần lễ rước bắt đầu với
những nghi tượng như sau :
- Đội cờ : đi đầu là cờ tiết mao, thứ đến là 5 lá cờ đuôi nheo ( xanh, đỏ,
vàng, trắng, đen) ngũ hành hoặc 4 cờ tứ tượng, tứ linh. ẩ hững người cầm cờ
mặc áo màu nâu đỏ cá thắt lưng.
- Đội trống chiêng : trống cái do hai người khiêng, một người thủ hiệu
đánh trống. Chiêng cũng do hai người khiêng. Cả trống và chiêng đều được
che lọng.
- Chấp kích, bát bửu, lịch triểu phong tặng : hai bên là chấp kích, bát
bửu, ở giữa là một trích biển bầu dục có lọng che, người cầm biển mặc áo
thụng màu xanh.
- Biểu tượng ngựa Gióng : được làm bằng tre đan hoặc bằng gỡ dán có
vẻ hoa văn mây nước. ẩ gựa cao 4-5 m theo thế đang chồm bay. Đi trước và
đi sau kiệu ngựa chia làm hai hàng các võ sinh ăn mặc phỏng theo phục trang
chiến binh thời các vua Hùng, tay có mang theo binh khí và gậy tre ngà.
19


- Đội dâng hương.
- Đội đồng văn múa sinh tiền, múa bồng.

- Đội bát âm.
- Lễ rước dò hoa tre : hoa tre gợi nhớ lại hình ảnh Thánh Gióng nhổ gốc
tre ngà vụt túi bụi, đánh tan giặc Ân. Hoa tre thường được nhuộm nhiều màu
sắc nhưng chủ yếu chỉ có màu đỏ và màu vàng. Về thứ bậc dâng hoa tre thì
cây giò hoa tre đầu tiên là cây giị của làng Vệ Linh, sau đó là các làng khác
có tục rước giò hoa tre đi sau. Mỡi cây giò là do 4 người cầm binh khí, mặc áo
nâu đỏ, thắt lưng bao xanh, đỏ khiêng. Hoa tre trước tiên được dâng vào đền
Thượng, đặt tại sân để các tế quan làm lễ bái tấu. Sau khi tấu xong ở đền
Thượng thì lại rước hoa tre xuống tấu ở đền Hạ. Bái tế xong, tế quan hô : “ Lễ
tất, tranh lộc !” thì từ phút đó mọi người tham dự lễ hội đều được phép đua
nhau giành cướp hoa tre người nào chen chúc cướp được chiếc hoa tre thì họ
nhảy cẫng lên reo hị và tỏ vẻ sung sướng lắm. Vì họ quan niệm hoa tre là vật
thiêng, là lộc của Thánh Gióng, giành được hoa tre cũng như giành được phúc
lành mà Thánh ban cho. Lễ bái tấu dâng hoa tre là lễ chính, mở đầu cho lễ hội
đền Gióng (đền Sóc). Bởi thế lễ được tiến hành rất trang nghiêm, trọng thể.
Đồng thời nó cũng mở màn cho các hình thức vui chơi khác kéo dài trong
suốt ba ngày.
- Ngà voi : được làm bằng gỡ màu trắng có hoa văn do hai người vác,
trước sau có 4 người hộ tống.
- Voi : được đan bằng tre, dán giấy đen, cao 3 m, trước sau có 4 người
hộ tống.
- Cỏ voi : đó là hai cây chuối được dựng trên kiệu, trước và sau có 4
người hộ tống.

20


- Trầu cau : dây trầu cao quấn trên một giàn tre đan cao 3 m, gốc là cau
được đựng trong một giỏ tre , trước và sau kiệu có 4 người hộ tống.
- Rước cầu húc : cầu được làm bằng gỗ màu đỏ đặt trên kiệu tre.

Đêm Mồng 6, rạng sáng ngày Mồng 7 Tết, thôn Vệ Sơn Đơng - xã Tân
Minh dâng qn thuyền rước trải. Đó là hai mươi hình nhân được cắt thành
hai hàng đặt trên một kiệu tre hình thuyền đầu rồng đi cá được rước vào
đền hành lễ.
Đến sáng ngày Mồng 7 tổng Yên Tàng dâng giò lưỡi mác và làm lễ
Chém tướng ở đồi Yên ngựa. Theo tục lễ từ thời cổ đã định : làng Vệ Linh
chọn cử 20 người tham gia tiết mục nghi lễ : 3 làng Yên Tàng, Mậu Tàng,
Xuân Tàng ( xưa thuộc tổng Yên Tàng, huyện Đa Phúc nay thuộc xã Bắc
Phú) phải kén 3 thiếu nữ từ 13 cho đến 16 tuổi đóng giả làm tướng giặc. Tục
truyền ngày xưa Thánh Gióng đuổi giặc đến núi Sóc Sơn thì chém được 3
tướng giặc, kết thúc cuộc kháng chiến chống giặc Ân nên tục chém tướng này
nhằm thuật lại sự tích đó. Chọn con gái làm tướng phải chọn người có nhan
sắc, con nhà trong sạch, cha mẹ song tồn. Gia đình có con được chọn làm
tướng , được địa phương ưu tiên thì giờ cho luyện tập, chuan bị khăn áo, các
thứ trang điểm...
Làng nào được chọn làm tướng thì dân làng mang đồ tế lễ gồm hương
hoa, trầu cau, oản, chuối. đặt lên kiệu, cử 16 trai tráng khoẻ mạnh, mặc áo
cánh đỏ, thắt giải nhiễu điều, đầu chít khăn đỏ, khiêng kiệu, rước lễ vào đền.
Đi trước kiệu có người cầm cờ ngũ sắc, sau kiệu là dân làng cùng đến đền
dâng lễ.
Đến khoảng 7 giờ, Lễ chém tướng bắt đầu. Từ trên ngọn núi có các lá
cờ hiệu phất ra lệnh. Theo hiệu lệnh cờ chỉ dẫn, người đóng quân chém tướng
vung gươm nhanh nhẹn theo động tác chém tướng đã được tập dượt. Lúc này
21


trống chiêng inh ỏi, rừng người chen chúc vòng trong vịng ngồi. Lá cờ hiệu
trên núi phất lia lịa, nhanh như cắt một lưỡi kiếm đưa lên, vị nữ tướng ù té
chạy, vụt nhanh vào chỡ khuất, nơi đó có người nhà cõng về.
Sau lễ chém tướng còn rất nhiều lễ, còn nhiều trò vui chơi, tiết mục ca

hát, chầu văn, ca trù. mặc sức để du khách thưởng ngoạn cảnh quan thiên
nhiên kỳ vĩ, hồi tưởng lại trang sử hào hùng, đầy chất thơ của dân tộc ta từ
thời kỳ mở nước.
2.2. Lễ hội đền Gióng với phát triển du lịch Hà Nội hiện nay
Lễ hội đền Gióng cổ truyền chứa đựng những giá trị văn hoá độc đáo
và sinh động. Tổ chức lễ hội hàng năm sẽ góp phần giữ vững bản sắc văn hoá
dân tộc. Đây vừa là dịp sáng tạo và hưởng thụ các giá trị văn hố, vừa là mơi
trường để truyền các “ mã” văn hố cho các thế hệ sau.
Thơng qua các hệ thống biểu tượng, lễ hội đã phát huy hết vai trò ưu
việt của mình. ẩ ó giúp cho con người xích lại gần nhau, tìm thấy những giá
trị truyền thống, giá trị của cả cộng đồng mà họ đang tồn tại. Giúp họ sáng tạo
ra những tác pham văn hoá mới, đó cũng là sự sản sinh ra con người lần thứ
hai. Khơng riêng chỉ với lễ hội đền Gióng mà đối với tất cả các lễ hội khác,
khi đến với lễ hội con người nâng cao sự hiểu biết, sự sáng tạo, khơi dậy
những năng lực tiềm an hoặc bị chìm sâu trong mỡi con người, giúp họ có thể
hoàn thiện nhân cách và tâm cách trong đời sống.
Đến với lễ hội đền Gióng - Sóc Sơn là thoả mãn nhu cầu tinh thần của
con người. Khi tham gia vào lễ hội con người được tắm mình trong một
khơng gian văn hố thuần t. Họ có điều kiện để bứt mình ra khỏi những mệt
mỏi, những căng thẳng trong lao động, trong cuộc sống thường ngày. để hồ
mình vào khơng khí lễ hội, để thâm nhập vào các vai trò mới - “ vai trò thiêng
” trong lễ hội.
22


Là mơi trường văn hố nên các giá trị văn hoá trong lễ hội sẽ giúp cho
con người nhận thức và kế thừa những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Họ
thoả mãn được nhu cầu giải trí, vui chơi, tìm hiểu các giá trị văn hố độc đáo
trong lễ hội, quên đi những lo âu, phiền muộn và có tinh thần phấn khởi để
bước vào một ngày mới với nhiều niềm vui mới.

Tục mở hội hàng năm cũng là dịp hoạt động văn hoá cho quần chúng
nhằm tạo ra một mơi trường văn hố lanh mạnh, thực sự trở thành ngày hội
văn hố của cả vùng.
Hình tượng Thánh Gióng, sự tích Thánh Gióng từ bao đời nay đã đi vào
ký ức và tình cảm sâu lắng của nhân dân ta và được biểu hiện cụ thể qua các
đền miếu thờ cúng, qua các chứng tích, các câu chuyện kể, các bài ca, các hội
hè tín ngưỡng, các diễn xướng dân gian. Cả một vùng trung du rộng lớn đâu
đâu cũng có vết tích của Thánh Gióng : từ nơi Gióng được sinh ra ở làng Phù
Đổng cho đến lúc Gióng đánh thắng giặc và bay về trời ở Sóc Sơn, từ những
vết chân ngựa sắt đến những bãi đá ong đựoc coi là phân ngựa rơi vãi, những
bãi cát trắng do ngựa sắt của Gióng sùi bọt mép tạo thành trên đường Gióng
ra trận cho đến những trận địa xưa kia Gióng phá giặc Ân với những tảng đá
có hình thù roi sắt của Gióng, những bụi tre đằng ngà mà Gióng đã dùng để
vút vào giặc rồi tung đi các ngả, những hình ngựa đá của tướng giặc bị Gióng
quất roi sắt đứt đầu ... Từ cái nơi ban đầu của dân tộc, người Việt cứ lan toả
tới đâu thì sự tích thánh Gióng phá giặc Ân lại được lưu truyền đến đó.
Khu di tích lịch sử đền Gióng - Sóc Sơn được dựng lên để hồn chỉnh
bài ca huyền thoại về Thánh Gióng - một trong tứ bất tử của dân tộc. Khi đến
với lễ hội đền Gióng cổ truyền đặc sắc là đến với một khơng gian linh thiêng
và trần tục tràn đầy tình nhân ái. Về dự lễ hội là dịp để người ta tưởng nhớ và
tỏ lịng biết ơn Thánh Gióng - người anh hùng dân tộc đã đánh tan giặc Ân

23


xâm lược đem lại sự bình yên cho nhân dân. Với ý nghĩa này , Lễ hội đền
Gióng - Sóc Sơn là dịp để cho nhân dân hướng về một sự kiện lịch sử văn hoá
trọng đại của dân tộc - sự kiện Thánh Gióng phá tan giặc Ân, nhằm ôn lại
truyền thống yêu nước của dân tộc như thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng
nói : “ Trong truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta luôn giữ một truyền thống

hay và đẹp vô cùng là tưởng nhớ tổ tiên, tưởng nhớ những người có cơng lớn
trong việc dựng nước và giữ nước”.
Giá trị văn hoá tinh thần của lễ hội cịn thể hiện ở chỡ sau thời gian lao
động cực nhọc là dịp để nhân dân giải quyết những lo âu, những khao khát mà
cuộc sống thực tại chưa giải quyết được. Họ đến với lễ hội là để cầu cho sức
khoẻ, hạnh phúc, cầu cho “ Thiên thời - Địa lợi - ẩ hân hoà” và mùa màng
phong đăng, tươi tốt. Chính nghi lễ của hội đã tạo ra một yếu tố văn hoá
thiêng liêng, một giá trị tham mỹ đối với toàn thể cộng đồng giúp cho con
người hướng tới cái Chân - Thiện - Mỹ.
Phần hội của lễ hội diễn ra những hoạt động biểu tượng cho tâm lý
cộng đồng, văn hoá của dan tộc chứa đựng những ý nguyện tốt đẹp của con
người: thể hiện sức mạnh, tinh thần thượng võ, khát khao chiến thắng của con
người. Đồng thời nó còn có vai trò như một tiết tấu làm cho nhịp điệu cuộc
sống ở nông thôn được sôi động, nhộn nhịp hẳn lên.
Những năm qua, thành phố Hà Nội rất chú trọng đầu tư khôi phục và tổ
chức Hội chợ vào nền nếp, thu hút ngày càng đông các tầng lớp nhân dân và
du khách thập phương. Hội đền Gióng phát triển đã đưa kinh tế huyện phát
triển vượt bậc, UBND thành phố đánh giá cao về tiềm năng kinh tế. Khi đời
sống vật chất được nâng cao, nó cũng tạo ra những nhu cầu lớn về tinh thần,
từ đó có thể lí giải tại sao thời gian gần đây hội đền Gióng Hà Nội ngày càng
phong phú về nội dung và quy mô hơn trở thành một trong những lễ hội đầu

24


xuân lớn của thành phố. Hiện nay hội đền Gióng đang dần trở thành một sản
phẩm du lịch với du khách khắp cả nước. Bên cạnh yếu tố tâm linh thì họ tới
đây tham quan vui chơi giải trí, mua sắm những sản vật của địa phương được
du khách mua về dùng, làm quà biếu… Tất cả các yếu tố trên cũng góp phần
quảng bá du lịch địa phương ngày càng thu hút được nhiều du khách trên cả

nước.
Song bên cạnh những mặt tích cực cũng những điểm cần thay đổi như
số lượt khách du lịch đến hội chợ tăng, năm sau cao hơn năm trước, song xét
về cơ cấu thì chỉ có lượng nhỏ khách du lịch cũ quay lại. Điều này cho thấy,
dù lượng khách đến vui chơi, mua sắm tại hội chợ đông, nhưng hiệu quả hoạt
động kinh doanh dịch vụ còn hạn chế. Nguyên nhân là do cơ sở hạ tầng, hệ
thống kỹ thuật du lịch còn yếu và thiếu đồng bộ; kinh nghiệm quản lý của lao
động ngành du lịch còn nhiều bất cập và nhất là các tệ nạn ở hội chợ ngày
càng gia tăng, tính chất mua bán chộp giật làm mất đi bản sắc vốn có.
2.3. Đánh giá chung
2.3.1. Ưu điểm
Ban tổ chức lễ hội đền Gióng của hai huyện Sóc Sơn và Sóc Sơn đã
triển khai và thực hiện tốt cơng tác an ninh trật tự, phòng cháy chữa cháy,
đảm bảo an tồn giao thơng, tạo ấn tượng tốt đối với du khách và nhân dân về
dự hội. Ban tổ chức đền Gióng Xuân huyện Sóc Sơn đã huy động lực lượng
công an, quân đội với gần 500 chiến sỹ làm nhiệm vụ tại các chốt. Các xã Phù
Ninh, đều thành lập Ban tổ chức, quản lý tốt các hoạt động diễn ra tại đền
Gióng trên địa bàn. Ban tổ chức đền Gióng Xuân huyện Sóc Sơn triển khai
đồng bộ các phương án bảo đảm an ninh trật tự, vệ sinh mơi trường, an tồn
giao thơng, làm tốt cơng tác phịng chống cháy nổ trong toàn bộ khu vực diễn
ra các hoạt động lễ hội. Đặc biệt do làm tốt công tác phân luồng, kiểm soát

25