Chuyên đề tốt nghiệp chuyên khoa cấp i kiến thức và thực hành chuẩn bị cho cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện của điều dưỡng trung tâm cấp cứu 115 hà nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (844.28 KB, 46 trang )
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH
TẠ THỊ NHƯ QUỲNH
KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CHUẨN BỊ
CHO CẤP CỨU NGỪNG TUẦN HOÀN TRƯỚC BỆNH VIỆN
CỦA ĐIỀU DƯỠNG TRUNG TÂM CẤP CỨU 115 HÀ NỘI
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ
TỐT NGHIỆP ĐIỀU DƯỠNG CHUYÊN KHOA CẤP I
NAM ĐỊNH - 2020
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH
TẠ THỊ NHƯ QUỲNH
KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CHUẨN BỊ
CHO CẤP CỨU NGỪNG TUẦN HOÀN TRƯỚC BỆNH VIỆN
CỦA ĐIỀU DƯỠNG TRUNG TÂM CẤP CỨU 115 HÀ NỘI
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP CHUYÊN KHOA CẤP I
Chuyên ngành: ĐIỀU DƯỠNG NỘI NGƯỜI LỚN
Giảng viên hướng dẫn: TS.BS. Ngơ Huy Hồng
NAM ĐỊNH - 2020
i
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Ban Giám hiệu Trường Đại học
Điều dưỡng Nam Định, các thầy cơ giáo trong tồn trường đã tạo điều kiện giúp đỡ
tơi trong suốt q trình học tập tại trường.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới thầy giáo Thầy
thuốc ưu tú - TS.BS.Ngơ Huy Hồng là người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tơi
trong q trình thực hiện chun đề tốt nghiệp này.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Phòng Kế hoạch nghiệp vụ - Trung
tâm cấp cứu 115 Hà Nội đã quan tâm giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi
thực hiện chuyên đề.
Cuối cùng, tơi xin được gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã ln giúp đỡ
tơi trong q trình thực hiện chuyên đề.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện chuyên đề một cách hoàn chỉnh nhất.
Song khơng thể tránh khỏi những thiếu sót mà bản thân chưa thấy được.Tơi rất
mong được sự đóng góp của q thầy cô và các bạn trong lớp, đồng nghiệp để
chuyên đề được hoàn chỉnh hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày …. tháng 12 năm 2020
Học viên
Tạ Thị Như Quỳnh
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là báo cáo chuyên đề của riêng tôi.
Nội dung trong báo cáo này hồn tồn trung thực, khách quan và chưa được
cơng bố trong bất cứ một cơng trình nào khác. Báo cáo này do bản thân tôi thực
hiện dưới sự hướng dẫn của giảng viên hướng dẫn. Nếu có điều gì sai trái tơi xin
hồn tồn chịu trách nhiệm.
Học viên
Tạ Thị Như Quỳnh
i
i
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................... ii
MỤC LỤC ............................................................................................................. iii
DANH MỤC CHỮA VIẾT TẮT............................................................................. v
DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. vi
DANH MỤC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ ....................................................................... vii
ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................................... 1
Chương 1. ................................................................................................................ 3
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................................... 3
1.1. Cơ sở lý luận ................................................................................................. 3
1.1.1. Khái niệm ngừng tuần hoàn ..................................................................... 3
1.1.2. Hậu quả của ngừng tuần hoàn.................................................................. 3
1.1.3. Nguyên nhân ngừng tuần hoàn ............................................................... 4
1.1.4. Triệu chứng và chẩn đốn ...................................................................... 4
1.1.5. Quy trình cấp cứu ngừng tuần hoàn ......................................................... 4
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................. 9
1.2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước .................................... 9
1.2.2. Thực trạng cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện ........................... 11
Chương 2: ............................................................................................................. 13
MÔ TẢ VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT .................................................................. 13
2.1. Giới thiệu sơ lược về Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội .................................. 13
2.2. Thực trạng kiến thức, thực hành chuẩn bị của điều dưỡng cho cấp cứu ngừng
tuần hoàn trước bệnh viện của điều dưỡng Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội…. ... 15
2.2.1. Đối tượng khảo sát và phương pháp thu thập số liệu ............................. 15
2.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 16
2.2.2.1. Thông tin chung về điều dưỡng.......................................................... 16
2.2.2.2. Thực trạng kiến thức của điều dưỡng về ngừng tuần hoàn và quy trình
cấp cứu ngừng tuần hồn trước bệnh viện ....................................................... 17
2.2.2.3. Thực trạng công tác chuẩn bị sẵn sàng thuốc, trang thiết bị của điều
dưỡng trước khi đi cấp cứu: ............................................................................ 21
ii
2.3. Ưu điểm và tồn tại ....................................................................................... 22
Chương 3. .............................................................................................................. 24
ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP .......................................................................... 24
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 26
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................
Phụ lục 1. ..................................................................................................................
PHIẾU KHẢO SÁT KIẾN THỨC VỀ NGỪNG TUẦN HOÀN ....... VÀ CẤP CỨU
NGỪNG TUẦN HOÀN TRƯỚC BỆNH VIỆN ........................................................
Phụ lục 2. ..................................................................................................................
BẢNG KIỂM ĐÁNH GIÁ CHUẨN BỊ THUỐC VÀ TRANG THIẾT BỊ CHO
CẤP CỨU NGỪNG TUẦN HOÀN CỦA ĐIỀU DƯỠNG.................................... 32
iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ĐD:
Điều dưỡng
NB:
Người bệnh
TTB:
Trang thiết bị
iv
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 2.1 Kiến thức về xác định bệnh nhân có ngừng tuần hồn
17
Bảng 2.2 Kiến thức của điều dưỡng về tình trạng thiếu ơ-xy của não
18
Bảng 2.3 Quy trình cấp cứu ngừng tuần hồn
18
Bảng 2.4 Chẩn đốn ngừng tuần hồn
18
Bảng 2.5 Thời điểm thực hiện CPR
19
Bảng 2.6 Trình tự thực hiện CPR
19
Bảng 2.7 Tần suất thực hiện Ép tim-Thơng khí
19
Bảng 2.8 Biên độ ép tim đối với người lớn
20
Bảng 2.9 Tốc độ nhấn ngực
20
Bảng 2.10 Thời gian gián đoạn khi nhấn ngực
20
Bảng 2.11 Hiểu biết về sốc điện
21
Bảng 2.12 Hiểu biết về khai thông đường thở, hỗ trợ thở
21
Bảng 2.13 Đường dùng Adrenaline
21
Bảng 2.14 Chuẩn bị thuốc trên xe cấp cứu của điều dưỡng
22
Bảng 2.15 Chuẩn bị trang thiết bị trên xe cấp cứu của điều dưỡng
22
v
DANH MỤC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ
Trang
Hình 1.1 Các bước cấp cứu ngừng tuần hồn
5
Hình 1.2 Minh họa kỹ thuật ép tim ngồi lồng ngực ở người lớn
6
Hình 1.3 Giữ hàm ở tư thế cổ ưỡn
7
Hình 1.4 Nâng hàm dưới lên (khi nghi ngờ có chấn thương cột sống cổ)
7
Hình 1.5 Minh họa làm thủ thuật Heimlich ở người lớn
7
Hình 1.6 Minh hoạ kỹ thuật thổi ngạt ở người lớn
8
Hình 1.7 Minh hoạ kỹ thuật bóp bóng qua mặt nạ ở người lớn (mask)
9
Hình 2.1 Cơ cấu tổ chức của Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội
13
Hình 2.2 Mơ hình hoạt động chung của hệ thống xe cứu thương
14
Biểu đồ 2.1 Đặc điểm về giới tính của điều dưỡng
16
Biểu đồ 2.2 Đặc điểm về thâm niên công tác của điều dưỡng
16
Biểu đồ 2.3 Đặc điểm trình độ học vấn của điều dưỡng
17
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngừng tuần hoàn trước bệnh viện (Out-of-hospital cardiac arrest - OHCA) là
một gánh nặng bệnh tật nghiêm trọng mang tính tồn cầu. Trong các báo cáo của
mình, Atwood Eisenberg đã công bố số lượng các ca ngừng tuần hoàn trước bệnh
viện ở Châu Âu là 275,000 trường hợp/năm, trong khi đó tác giả Rea cơng bố con số
này tại Hoa Kỳ là 420,000 trường hợp/năm [10].
Ngừng tuần hoàn trước bệnh viện có thể xảy ra tại nhà, nơi làm việc, ngồi
đường phố, nơi cơng cộng. Có nhiều nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng bệnh lý
này như chấn thương, tai nạn sinh hoạt, điện giật, đuối nước, các bệnh lý tim mạch…,
tuy nhiên phần lớn (70% - 80%) các trường hợp là do bệnh tim mạch [1]
Mặc dù có nhiều tiến bộ trong kỹ thuật cũng như tổ chức cấp cứu, nhưng tỷ lệ
tử vong do ngừng tuần hồn trước bệnh viện cịn rất cao nhất là ở các nước đang phát
triển. Ở Thái Lan, tỷ lệ tử vong do ngừng tuần hoàn trước bệnh viện là 72,3%, Đài
Loan là 94,1%, Malaysia là 92,0% [10].
Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội thuộc Sở Y tế Hà Nội, được giao nhiệm vụ cấp
cứu người bệnh, người bị tai nạn tại cộng đồng trên địa bàn Thành phố Hà Nội (cấp
cứu ngồi bệnh viện). Ngồi ra, cịn thực hiện các nhiệm vụ đột xuất khác do Bộ Y
tế, Thành phố Hà Nội và Sở Y tế giao cho như công tác phòng chống dịch, đảm bảo
y tế cho các hoạt động chính trị, văn hóa, xã hội trong nước và quốc tế diễn ra tại Hà
Nội.
Theo số liệu thống kê của Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội, trong năm 2018,
tổng số bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước bệnh viện là 1276 ca, chiếm 4,75% tổng số
bệnh nhân cấp cứu. Trong đó tái lập tuần hồn tự nhiên là 129 ca chiếm 10,1% [5].
Để góp phần mơ tả thực trạng cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện của
Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội và đặc biệt là tìm hiểu kiến thức, hiểu biết về ngừng
tuần hoàn và quy trình cấp cứu ngừng tuần hồn, cũng như cơng tác chuẩn bị thuốc,
trang thiết bị trước khi cấp cứu của cán bộ y tế nhất là điều dưỡng Trung tâm cấp cứu
115 Hà Nội, nhằm góp phần cải thiện kết quả cấp cứu, chúng tôi tiến hành đề
tài:“Kiến thức và thực hành chuẩn bị cho cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện
của điều dưỡng Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội”với các mục tiêu:
2
MỤC TIÊU
1. Mô tả thực trạng kiến thức và thực hành chuẩn bị của điều dưỡng cho cấp cứu
bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước bệnh viện tại Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội Quý
III năm 2020.
2. Đề xuất một số giải pháp tăng cường kiến thức và thực hành chuẩn bị cấp cứu
bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước bệnh viện cho điều dưỡng Trung tâm cấp cứu 115
Hà Nội.
3
Chương 1.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm ngừng tuần hoàn
Ngừng tuần hoàn là trạng thái tim ngừng cung cấp máu cho cơ thể, đặc biệt là
các cơ quan quan trọng như não, tuần hồn vành, phổi... Có 3 trạng thái cơ bản là: vô
tâm thu, rung thất và phân ly điện cơ. Ngừng tuần hồn có thể xảy ra đột ngột trên
một quả tim hoàn toàn khoẻ mạnh như trong các tai nạn do điện giật, đuối nước, sốc
phản vệ, đa chấn thương v.v... nhưng cũng có thể là hậu quả cuối cùng của một bệnh
lý mạn tính giai đoạn cuối như ung thư, xơ gan, suy tim, suy thận v.v... [2].
Trong y học, người ta còn sử dụng một số thuật ngữ khác để chỉ việc cấp cứu
trạng thái ngừng tuần hoàn như: cấp cứu ngừng tim phổi, hồi sinh chết lâm sàng, hồi
sinh tim phổi, hồi sinh tim phổi não v.v...[1].
1.1.2. Hậu quả của ngừng tuần hoàn
Ngừng tuần hoàn làm giảm nghiêm trọng lưu lượng máu não, ô-xy và glucose
cho não. Tổn thương thần kinh sau ngừng tuần hoàn là nguyên nhân quan trọng nhất
làm tăng tỷ lệ tử vong ở những bệnh nhân có tuần hồn trở lại. Bình thường lưu lượng
máu não ổn định ở mức 50ml/100gr tổ chức não trong 1 phút mặc dù huyết áp động
mạch có thể dao động từ 50 - 150 mmHg. Sở dĩ như vậy là nhờ tính tự điều hồ hệ
mạch não, khi huyết áp động mạch tụt thấp, các mạch máu não giãn ra và ngược lại
khi huyết áp tăng lên thì mạch máu não co lại.Tế bào não cịn có thể sống được khi
lưu lượng máu não > 20 ml/kg/phút, dưới ngưỡng này thì sẽ giãn mạch não tối đa và
sự sống của tế bào não phụ thuộc trực tiếp vào thời gian thiếu máu não.Tế bào não là
tế bào đặc biệt nhất trong cơ thể, khi đã tổn thương thì khơng có tái tạo và bù đắp như
các tế bào khác.Trong điều kiện bình thường khả năng chịu đựng thiếu ô-xy của não
tối đa là 5 phút. Khoảng thời gian này còn gọi là giai đoạn chết lâm sàng và việc cấp
cứu nhằm cung cấp lại máu và ô-xy cho não phải được tiến hành trong giai đoạn này
mới có thể cứu sống được bệnh nhân. Quá thời gian này, các tế bào não bị tổn thương
khơng cịn khả năng hồi phục và bệnh nhân chuyển sang giai đoạn chết sinh vật hay
chết não.
Trong một số trường hợp đặc biệt, khả năng chịu đựng thiếu ơ-xy não có thể
kéo dài hơn như: ngừng tim trong điều kiện hạ thân nhiệt (mổ với tuần hoàn ngoài cơ
4
thể, hạ thân nhiệt, ngừng tim ngoài trời băng tuyết, chết đuối trong nước lạnh...),
ngừng tim mà trước đó có sử dụng các thuốc làm giảm tiêu thụ ô-xy não như
bacbituric, trẻ sơ sinh [1].
1.1.3. Nguyên nhân ngừng tuần hoàn [2]
- Nguyên nhân do tim: Bệnh thiếu máu cơ tim, tắc mạch vành cấp, các bệnh
cơ tim, viêm cơ tim, chấn thương tim chèn ép tim cấp, kích thích trực tiếp vào tim.
- Nguyên nhân tuần hoàn: Thiếu khối lượng tuần hồn cấp (các loại sốc), tắc
mạch phổi (do khí, do cục nghẽn), cơ chế phản xạ dây phế vị.
- Ngun nhân hơ hấp: Tràn khí màng phổi nặng, thiếu ô-xy cấp (thường gây
ra vô tâm thu): dị vật, tắc đường thở.
- Nguyên nhân rối loạn chuyển hoá: Rối loạn chuyển hoá kali, tăng canxi máu
cấp, tăng catecholamin cấp, hạ thân nhiệt.
- Nguyên nhân do thuốc, nhiễm độc: Tác động trực tiếp của thuốc gây ngừng
tim, do tác dụng phụ của thuốc.
- Nguyên nhân khác: Điện giật, đuối nước.
1.1.4. Triệu chứng và chẩn đoán [2]
Dựa vào 3 triệu chứng lâm sàng cơ bản sau:
+ Mất ý thức: được xác định khi gọi hỏi bệnh nhân khơng có đáp ứng trả lời,
khơng có phản xạ thức tỉnh.
+ Ngừng thở hoặc thở ngáp: xác định khi lồng ngực và bụng bệnh nhân hồn
tồn khơng có cử động thở.
+ Ngừng tim: khi mất mạch cảnh hoặc mất mạch bẹn.
Nếu bệnh nhân đang thở máy, hơn mê thì thấy monitor tim sẽ báo động, SpO2
giảm đột ngột.
1.1.5. Quy trình cấp cứu ngừng tuần hồn
Cấp cứu ngừng tuần hồn là một cấp cứu rất khó khăn, tiên lượng của người
bệnh hoàn toàn phụ thuộc vào sự cấp cứu kịp thời và đúng qui trình. Vai trị
của kíp cấp cứu là rất quan trọng do đó phải thành thạo qui trình, phối hợp tốt giữa
Y/bác sĩ và Điều dưỡng khẩn trương.
Trong năm 2015 Hiệp hội tim mạch Hoa Kỳ - AHA (American Heart
Association) đã đưa ra hướng dẫn mới nhất cho cấp cứu ngừng tuần hoàn cơ bản,
trong đó trình tự ban đầu của các bước được thay đổi từ ABC (giải phóng đường thở,
5
thổi ngạt, ép ngực) thành CAB (ép ngực, giải phóng đường thở, thổi ngạt). Nếu có
điều kiện thì phải cho sốc điện và dùng thuốc ngay [9]. Trên cơ sở hướng dẫn của
AHA 2015, Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội đã xây dựng tài liệu và ban hành Quy
trình cấp cứu ngừng tuần hoàn trước viện năm 2018 [6],[7] để áp dụng. Cụ thể như
sau:
Quy trình cấp cứu:
1.1.5.1. Cơng tác chuẩn bị thuốc, trang thiết bị cho kíp cấp cứu
- Người chịu trách nhiệm: Điều dưỡng
- Yêu cầu chuẩn bị: Đảm bảo ln có đủ cơ số thuốc và trang thiết bị trên xe
cấp cứu theo danh mục đã được quy định.
1.1.5.2. Công tác điều phối xe cấp cứu
- Người chịu trách nhiệm: Điều dưỡng trực điều hành điện thoại cấp cứu
- Yêu cầu: Trong vòng 1 phút 30 giây từ khi có cuộc gọi yêu cầu cấp cứu phải
điều được kíp xe đi cấp cứu.
1.1.5.3. Thực hiện quy trình cấp cứu
- Người thực hiện: Y/bác sĩ và ĐD phối hợp chặt chẽ.
- Yêu cầu: Tuân thủ đúng quy trình 3 bước.
Gọi cấp cứu - Cấp cứu ban đầu CAB - Sốc điện sớm - Hồi sức tích cực
Hình 1.1: Các bước cấp cứu ngừng tuần hoàn
Bước 1. Cấp cứu cơ bản ban đầu (C-A-B)
Yêu cầu: Thực hiện theo đúng theo quy trình cấp cứu C-A-B. Bao gồm:
Hỗ trợ tuần hoàn (Circulation support):Thực hiện ngay ép tim ngoài lồng ngực như
sau:
-
Đặt nạn nhân nằm ngửa, trên nền phẳng, cứng.
-
Quỳ ngang ngực nạn nhân.
-
Tay 1: Đặt 2 ngón tay vào bờ sườn rồi miết dọc bờ sườn lên tìm mũi ức.
Tay 2: Đặt lòng bàn tay vào giữa ngực, sát vào tay 1 đang đặt ở xương ức.
Sau đó đặt lòng bàn tay 1 lên trên tay 2. Giữ 2 khuỷu tay thẳng.
6
-
Dùng sức nặng của thân mình ép lên ngực nạn nhân, với lực ép làm lún ngực nạn
nhân khoảng 5-6 cm, hướng ép vng góc với mặt phẳng nạn nhân nằm.
Hình 1.2: Minh hoạ kỹ thuật ép tim ngồi lồng ngực ở người lớn
-
Tần số: 100 - 120 lần/phút. Người thứ nhất: ép tim 30 lần liên tiếp; người thứ hai:
thổi ngạt 2 lần. Tiến hành phối hợp ép tim và thổi ngạt liên tục. Sau 5 chu kỳ
(khoảng 2 phút) cấp cứu thì ngừng 5-10 giây để kiểm tra. Nếu thấy có mạch đập
thì dừng ép tim nhưng vẫn tiếp tục hơ hấp nhân tạo. Nếu chưa có mạch thì tiếp tục
duy trì ép tim và hơ hấp nhân tạo.
-
Với trẻ sơ sinh thổi ngạt nhanh và nhẹ hơn (30 lần phút), ép tim bằng một ngón
tay cái 100 - 120 lần /phút.
-
Dùng thuốc cấp cứu: Đặt một đường truyền tĩnh mạch chắc chắn (có người hỗ
trợ) tiêm adrenaline1mg tĩnh mạch, 3 -5 phút/lần đồng thời với việc ép tim thổi
ngạt cho đến khi người bệnh có mạch, tự thở lại. Không tiêm Adrenaline vào
buồng tim.
-
Vận chuyển sớm người bệnh lên đến bệnh viện gần nhất để tiếp tục cấp cứu và
điều trị. Đảm bảo duy trì hơ hấp và nhịp tim trong suốt q trình vận chuyển.
Khai thơng đường thở (Airway control):
-
Đặt người bệnh nằm ngửa trên nền phẳng cứng, một tay đặt trên trán người bệnh
đẩy trán ra phía sau, tay kia đẩy cằm lên trên sao cho đầu ngửa, ưỡn cổ tối đa.
Hoặc ấn giữ hàm ở tư thế cổ ưỡn.
-
Khi nghi ngờ có chấn thương cột sống cổ chỉ nâng hàm dưới lên, tránh di chuyển
đầu cổ nhiều. Đặt nẹp cổ ngay khi có thể nếu có chấn thương cột sống cổ.
7
Hình 1.3 & 1.4: Minh hoạ tư thế cổ ưỡn
-
Nhanh chóng khai thơng đường thở lấy dị vật trong miệng, răng giả (nếu có), hút
đờm rãi.
-
Làm thủ thuật Heimlich nếu nghi ngờ có dị vật đường hơ hấp:
Hình 1.5: Minh hoạ làm thủ thuật Heimlich ở người lớn
+ Nếu người bệnh đang ngồi hoặc đứng: Đứng sau người bệnh và dùng cánh tay
ôm eo người bệnh, một bàn tay nắm lại, ngón cái ở trên đường giữa, đặt lên
bụng phía trên trên rốn, dưới mũi ức. Bàn tay kia ôm lên bàn tay đã nắm và dùng
động tác giật (để ép) lên trên và ra sau một cách thật nhanh và dứt khoát.
+ Khi người bệnh ở tư thế nằm: Đặt người bệnh nằm ngửa, mặt ngửa lên trên, nếu
nôn để đầu người bệnh nghiêng một bên và lau miệng. Người cấp cứu quỳ gối
ở hai bên hông người bệnh, đặt một cùi bàn tay lên bụng ở giữa rốn và mũi ức,
8
bàn tay kia úp lên trên, đưa người ra phía trước ép nhanh lên phía trên, làm lại
nếu cần.
Hỗ trợ hô hấp (Breathing support)
-
Tiến hành thổi ngạt miệng - miệng (hoặc miệng - mũi):
+ Đặt nạn nhân nằm ngửa, cổ ưỡn
+ Quỳ ngang đầu nạn nhân: Một tay đặt trên trán, ngón trỏ và ngón cái đặt 2 bên
cánh mũi nạn nhân; Một tay đặt lên cằm nạn nhân giữ cho cổ ưỡn và mở miệng
nạn nhân. Hít sâu, rồi áp miệng khít vào miệng nạn nhân. Thổi vào từ từ trong
1 - 1,5 giây (đồng thời bóp chặt mũi nạn nhân trong lúc thổi vào, mắt nhìn ngực
nạn nhân xem có phồng lên khơng). Sau đó nhả miệng nạn nhân ra, hít sâu và
thổi lại như trên. Nhịp thổi ngạt: 10 - 12 lần/phút.
+ Khi thổi ngạt nếu thấy lồng ngực không nhô lên, thổi nặng phải xem lại tư thế
đầu của người bệnh, tụt lưỡi, nếu không cải thiện phải làm thủ thuật Heimlich
để loại bỏ dị vật đường thở.
Hình 1.6: Minh hoạ kỹ thuật thổi ngạt ở người lớn
-
Bóp bóng qua mặt nạ và có ơ-xy 100% ngay khi có thể:
+ Người bệnh nằm ngửa, cổ ưỡn
+ Người 1: giữ mặt nạ bằng 2 tay (yêu cầu: mặt nạ áp chặt vào mặt người bệnh,
khơng bị xì khí ra khi bóp bóng. Cổ người bệnh được giữ ở tư thế ưỡn)
+ Người 2: bóp bóng bằng 2 tay.
+ Nối ơ-xy trực tiếp vào bóng 10 - 12 lít/phút.
9
Hình 1.7: Minh hoạ kỹ thuật bóp bóng qua mặt nạ ở người lớn (mask)
Bước 2. Cấp cứu nâng cao
-
Tuân thủ cấp cứu ban đầu C-A-B.
-
ĐD: Chuẩn bị máy, lắp các điện cực, ghi điện tâm đồ.
-
Y/bác sĩ: Đọc kết quả điện tim. Thực hiện sốc điện ngay nếu rung thất hoặc nghi
ngờ rung thất.
-
ĐD: Bóp bóng qua mặt nạ hoặc đặt nội khí quản ngay khi có thể, bóp bóng qua
nội khí quản thay cho thổi ngạt. Nối ơ-xy vào bóng ngay khi có ơ-xy, tiếp tục bóp
bóng với ô-xy 100%.
-
ĐD: Đặt đường truyền tĩnh mạch lớn để dùng thuốc, truyền dịch.
Bước 3. Đánh giá hồi sinh tim phổi
Đánh giá hồi sinh tim phổi có kết quả:
-
Đồng tử co nhỏ lại, có phản xạ với ánh sáng.
-
Có lại nhịp tim, có huyết áp.
-
Có lại nhịp thở tự nhiên.
Khi nào ngừng cấp cứu hồi sinh tim phổi không kết quả:
-
Thời gian cấp cứu > 60 phút mà khơng có kết quả.
-
Đồng tử giãn to, mất phản xạ ánh sáng.
-
Tim không đập lại.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước
Trên thế giới, các nghiên cứu [11], [12], [13], [14], [15] tập trung vào việc
đánh giá việc cấp cứu ngừng tuần hoàn trong bệnh viện và chăm sóc sau ngừng tuần
10
hoàn (In-Hospital Cardiac Arrest and Post-Arrest Care). Các nghiên cứu này cũng chỉ
ra vai trò của các bệnh viện và những yêu cầu đối với đội hồi sinh tim phổi. Tuy
không đề cập đến cấp cứu trước bệnh viện, nhưng các nghiên cứu đều chỉ ra khả năng
nhận diện sớm ngừng tuần hoàn và khả năng phản ứng của đội hồi sinh tim phổi đóng
vai trị quan trọng trong việc cứu sống người bệnh trước khi có những chăm sóc tích
cực sau cấp cứu ngừng tuần hồn. Điều này cũng cho thấy kiến thức vững vàng và sự
chuẩn bị đầy đủ sẵn sàng cho việc cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện của đội
ngũ cán bộ y tế làm nhiệm vụ sẽ góp phần mang lại hiệu quả trong cấp cứu người
bệnh ngừng tuần hoàn[14], [15].
Tại Việt Nam, cho đến nay hầu như chưa có các nghiên cứu về kiến thức và
thực hành chuẩn bị cho cấp cứu ngừng tuần hồn trước bệnh viện.
Q trình tổng hợp tài liệu, cho thấy có một số các nghiên cứu về thực trạng
cấp cứu ngừng tuần hoàn của Đặng Thành Khẩn, Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội năm
2012, nghiên cứu trên 520 bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước viện tại Hà Nội từ tháng
8/2010 đến tháng 8/2012 đã được các kíp cấp cứu của Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội
xử trí cho thấy: ngừng tuần hồn tại nơi ở chiếm 91,4%; dấu hiệu gợi ý trước khi
ngừng tuần hoàn hay gặp là khó thở (40,9%), đau thắt ngực (22,0%). Ngừng tuần
hồn do tim (58,1%), hình ảnh điện tim vơ mạch (22,2%), vơ tâm thu (77,9%). Thời
gian trung bình từ khi ĐD điều hành điện thoại của Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội
nhận cuộc gọi cho đến khi kíp cấp cứu có mặt tại hiện trường là 13,35 phút. 55,8%
số BN đã được kíp cấp cứu 115 Hà Nội tích cực cấp cứu; 72,1% số BN có chỉ định
sốc điện khử rung, đã được các kíp cấp cứu tiến hành khử rung (49/68). Tỷ lệ tái lập
tuần hoàn tại hiện trường là 7,6%. Tỷ lệ sống sót đến khoa cấp cứu các bệnh viện là
4,5% [4].
Đáng lưu ý, nghiên cứu cũng đã chỉ ra thời gian đáp ứng của các kíp cấp cứu
115 Hà Nội chậm hơn so với các kíp cấp cứu tại Hàn Quốc, Nhật Bản... Việc xử trí
cấp cứu ngừng tuần hồn tại hiện trường của các kíp cấp cứu 115 Hà Nội chưa đầy
đủ đặc biệt là những trường hợp cần khử rung tim [4]. Những phát hiện này sẽ rất
hữu ích cho việc xây dựng kế hoạch đào tạo, nâng cao năng lực cho các kíp cấp cứu
ngừng tuần hồn trước viện.
11
1.2.2. Thực trạng cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện
Mặc dù có nhiều tiến bộ trong kỹ thuật cũng như tổ chức cấp cứu, nhưng tỷ lệ
tử vong do ngừng tuần hồn trước bệnh viện cịn cao nhất là ở các nước đang phát
triển. Ở Thái Lan, tỷ lệ tử vong do ngừng tuần hoàn trước bệnh viện là 72,3%, Đài
Loan là 94,1%, Malaysia là 92,0% [10].
Theo số liệu thống kê của Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội, trong năm 2018,
tổng số bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước bệnh viện là 1276 ca, chiếm 4,75% tổng số
bệnh nhân cấp cứu. Trong đó tái lập tuần hồn tự nhiên là 129 ca chiếm 10,1% [5].
Trong cấp cứu ngừng tuần hồn trước viện, Y/bác sĩ là người điều hành q
trình cấp cứu nhưng người điều dưỡng đóng vai trị hết sức quan trọng, góp phần
khơng nhỏ vào sự thành cơng của việc cấp cứu.
Điều dưỡng là người thực hiện y lệnh. Tuy nhiên, do đặc thù của các kíp cấp
cứu trước viện làm việc độc lập và mỗi kíp chỉ có 02 cán bộ chun mơn y (01 Y/bác
sĩ và 01 ĐD), do vậy vai trò phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa ĐD với Y/bác sĩ là
rất cần thiết. Theo quy trình cấp cứu ngừng tuần hồn trước viện, tất cả các bước thực
hiện quy trình cấp cứu đều có sự tham gia phối hợp giữa ĐD với Y/bác sĩ kíp trực,
ngay cả đối với việc triển khai kỹ thuật ép tim - thơng khí trong q trình cấp cứu
cũng có sự hốn đổi, thay nhau giữa y/bác sĩ và ĐD. Do vậy, ĐD phải có kiến thức
hiểu biết và những kỹ năng như sau:
+ Có kiến thức, hiểu biết đầy đủ về ngừng tuần hồn và quy trình cấp cứu
ngừng tuần hồn trước viện.
+ Có sự nhạy bén trong việc đánh giá bệnh nhân: Nếu ĐD có kinh nghiệm và
nhận định tốt thì ngay khi quan sát người bệnh đã đánh giá được tình trạng của họ và
báo ngay cho Y/bác sỹ hoặc tự mình ép tim tại chỗ.
+ Tác phong nhanh nhẹn: Thực hiện y lệnh nhanh và vận chuyển bệnh nhân
nhanh. Thực hiện thủ thuật chính xác, đúng nguyên tắc và có hệ thống: Khi người
bệnh ngừng tim thì Y/bác sĩ vừa là người ép tim, vừa ra y lệnh, người ĐD thực hiện
y lệnh (khai thông đường thở, hỗ trợ thở, truyền dịch, tiêm thuốc...). Phần lớn bệnh
nhân ngừng tuần hồn thì việc lấy đường truyền rất khó khăn, việc xác định được tĩnh
mạch khơng phải là dễ. Hoặc khi bóp bóng qua mặt nạ nhưng khơng theo đúng các
kỹ thuật thì khí sẽ khơng vào được phổi. Do đó địi hỏi người ĐD phải thường xuyên
thực hành để làm thành thạo các thủ thuật này khi cấp cứu.
12
+ Sau khi thực hiện qui trình cấp cứu ngừng tuần hoàn cho người bệnh. ĐD
lại tiếp tục phải theo dõi sát các dấu hiệu sinh tồn của bệnh nhân, sớm phát hiện việc
ngừng tuần hoàn trở lại để kịp thời báo cáo cho Y/bác sĩ phối hợp xử lý.
+ Thực hiện ghi chép, báo cáo vào hồ sơ bệnh án chuyển cho Bệnh viện…
+ Cuối cùng là tinh thần, thái độ đối với người bệnh: Phải kiên trì, tận tụy, cấp
cứu người bệnh, đơi khi chỉ cần chịu khó cấp cứu thêm vài phút thì cứu được cả cuộc
đời của một người và ngược lại.
Tóm lại, cấp cứu ngừng tuần hồn là việc làm thường quy của các kíp trực.
ĐD phải nắm chắc các kiến thức, hiểu biết về ngừng tuần hồn, biết rõ các quy trình
cấp cứu ngừng tuần hoàn để phối hợp chặt chẽ với Y/bác sĩ. Ngoài ra, cần chuẩn bị
đầy đủ thuốc, trang thiết bị thiết yếu phục vụ cấp cứu trước viện.
13
Chương 2:
MÔ TẢ VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT
2.1. Giới thiệu sơ lược về Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội
2.1.1. Cơ cấu tổ chức
Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức của Trung tâm cấp cứu 115 Hà Nội [8]
2.1.2. Tổ chức hoạt động cấp cứu trước viện
- Trực lãnh đạo: 01 người
- Trực điều hành cấp cứu: 03 người (do ĐD luân phiên đảm nhiệm).
- Kíp trực cấp cứu: Chia 2 ca (Ca 1 thường trực từ 8h đến 16h; Ca 2 từ 16h đến
8h hơm sau. Các kíp trực cấp cứu: Số lượng: 14 kíp. Nhân lực 1 kíp: 03 người (01
Y/Bác sỹ, 01 ĐD, 01 lái xe).
- Số lượng và cơ cấu nhân lực y/bác sĩ, ĐD: Hiện có 28 bác sỹ, 23 y sỹ; ĐD là
86.
Hệ thống màng lưới cấp cứu gồm các xe cấp cứu cùng các kíp cấp cứu thường
trực 24/24 giờ được bố trí gồm 05 trạm cấp cứu khu vực: Trạm cấp cứu trung tâm
gồm 3 đội, mỗi đội 05 kíp, Trạm cấp cứu Từ Liêm gồm 03 kíp, Trạm cấp cứu Hà
Đơng gồm 02 kíp, Trạm cấp cứu Thanh Trì gồm 02 kíp, trạm cấp cứu Gia Lâm gồm
02 kíp.
14
2.1.3. Quy trình tổng quát hoạt động cấp cứu trước viện
Hình 2.2. Mơ hình hoạt động chung của hệ thống xe cứu thương [8]
Quy trình tổng quát hoạt động của hệ thống cấp cứu gồm 3 hoạt động chính:
Tiếp nhận cuộc gọi (A); điều phối xe cứu thương (B), và hành trình xe cứu thương
(C).
2.1.4. Tình hình cấp cứu bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước viện của Trung tâm
cấp cứu 115 Hà Nội
Theo báo cáo của Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội, trong Quý III/2020, Trung
tâm đã thực hiện cấp cứu cho 73 bệnh nhân ngừng tuần hoàn trước viện. Dựa vào hồ
sơ bệnh án của các bệnh nhân ngừng tuần hoàn, trung tâm đã tổng hợp và phân tính,
kết quả cho thấy [5]:
a) Đặc điểm bệnh nhân
- Tuổi trung bình là 50,84 20,5 tuổi, gặp nhiều nhất trong độ tuổi lao động từ
19-59 tuổi 56,2%, tỷ lệ bệnh nhân nam gặp nhiều hơn bệnh nhân nữ.
- Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp (34,2%), tiền sử bệnh tim mạch (20%).
39 ca (53,4%) các trường hợp ngừng tuần hồn xảy ra tại nhà.
- Thời gian trung bình từ lúc xảy ra ngừng tuần hoàn cho đến lúc gọi cấp cứu
115 là 14,45 11,47 phút.
b) Quá trình cấp cứu ngừng tuần hoàn trước bệnh viện của Trung tâm cấp cứu
115 Hà Nội:
15
- Thời gian trung bình từ lúc gọi cấp cứu cho đến lúc đến hiện trường là 11,09
4,91 phút; Thời gian xử lý tại hiện trường trung bình là 17,1812,08 phút.
- Chỉ có 39,7% bệnh nhân được kiểm sốt đường thở, 15 bệnh nhân (20,5%)
bằng các biện pháp đơn giản, 1 bệnh nhân được đặt NKQ (1,4%) và 13 bệnh nhân
được đặt mặt nạ thanh quản (17,8%).
- Tất cả các bệnh nhân đều được hỗ trợ hô hấp bằng cách bóp bóng AMBU có
ơ-xy qua mặt nạ; Adrenalin 1mg/1ml là thuốc được dùng phổ biến nhất trong cấp cứu
ngừng tuần hoàn trước bệnh viện, (95,9%) bệnh nhân được dùng thuốc này.
- 5,4% bệnh nhân tái lập tuần hoàn tự nhiên tại hiện trường, 7 bệnh nhân (9,5%)
tái lập tuần hoàn tự nhiên khi đến khoa cấp cứu.
2.2. Thực trạng kiến thức và thực hành chuẩn bị của điều dưỡng cho cấp cứu
ngừng tuần hoàn trước bệnh viện của điều dưỡng Trung tâm cấp cứu 115 Hà
Nội
Để có số liệu khách quan về kiến thức và thực hành chuẩn bị cho cấp cứu ngừng
tuần hoàn trước bệnh viện của ĐD, chúng tôi tiến hành khảo sát trong Quý III năm
2020, cụ thể như sau:
2.2.1. Đối tượng khảo sát và phương pháp thu thập số liệu
- Đối tượng khảo sát: 50 Điều dưỡng thuộcTrung tâm cấp cứu 115 Hà Nội.
- Tiêu chí lựa chọn: Điều dưỡng đã từng tham gia cấp cứu cho bệnh nhân bị
ngừng tuần hoàn được cấp cứu trong thời gian Quý III/2020. Tổng số 73 bệnh nhân.
- Tiêu chí loại trừ: Điều dưỡng vắng mặt tại Trung tâm làm việc trong ngày tiến
hành khảo sát (nghỉ bù, nghỉ phép, đi học, ốm đau, thai sản).
- Nội dung đánh giá: Đánh giá kiến thức, hiểu biết quy trình cấp cứu ngừng tuần
hồn trước bệnh viện; cơng tác chuẩn bị thuốc, trang thiết bị của điều dưỡng.
- Công cụ đánh giá:
+ Phiếu khảo sát kiến thức về ngừng tuần hoàn và quy trình cấp cứu ngừng tuần
hồn trước bệnh viện (Phụ lục 1).
+ Bảng kiểm kiểm tra công tác chuẩn bị của điều dưỡng về thuốc, trang thiết bị
y tế (Phụ lục 2).
- Thu thập số liệu: Điều dưỡng trả lời vào Phiếu phỏng vấn tự điền. Học viên sử
dụng Bảng kiểm và quan sát công tác chuẩn bị của Điều dưỡng, cụ thể như sau:
