Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm hồ xuân hương viết về người phụ nữ

Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viÕt
vỊ ngêi phơ n÷

LỜI NĨI ĐẦU
Hồ Xn Hương là tác gia lớn của nền văn học cổ Việt
Nam. Đã có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về thơ Nơm của bà từ khi
ra đời cho đến nay. Đề tài tiểu luận của tơi nhằm tìm hiểu chủ nghĩa
nhân đạo trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương viết về người phụ nữ .Tơi
hy vọng sẽ góp một phần nhỏ bé trong vơ hạn nghiên cứu về thơ Nơm
của bà.
Đề tài được hồn thành là nhờ sự hướng dẫn tận tình của cơ giáo
Thạch Thị Kim Hương,và sự cố găng của bản thân.
Đề tài có nhiều thiếu sót,tơi rất mong được sự góp ý và chỉ bảo
chân thành của cô hướng dẫn để tìm hiểu đề tài thấu đáo hơn.Tơi xin
chân thành cảm ơn.
Vinh,ngày 28 tháng 03 năm 2009
Sinh viên

Nguyễn Thị Liễu

1


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viÕt
vỊ ngêi phơ n÷

PHẦN MỞ ĐẦU
I.Lý do chọn đề tài.
Hồ Xuân Hương-Thơ và đời đã được rất nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm. Nó thể hiện thơng qua nhiều bài viết chun luận, tiểu
luận,phê bình… và có nhiều tác phẩm của bà được đu vào giảng dạy ở

trường phổ thông.
Mặc dù vậy,thân thế và sự nghiệp của nữ sĩ còn nhiều vấn đề
phải bàn cãi song chúng ta có thể khẳng định rằng: Hồ Xuân Hương là
một tác gia lớn, các tác phẩm của bà phong phú, đa dạng và giá trị.
Đồng thời là người viết nhiều,viết hay về người phụ nữ. Chư nghĩa
nhân đạo trong thơ bà được thẻ hiện trong cách nhìn nhận, cách đánh
giá hết sức độc đáo, đặc biệt tấm lòng ấy đã huớng tới người phụ nữ.
Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương viết về
người phụ nữ trở thành một dề tài mà chúng ta cần quan tâm.Nghiên
cứu đề tài này, sẽ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về con người và tình cảm
mà Hồ Xuân Hương đã dành cho người phụ nữ. Là sự đề cao vẻ đẹp
mang tính nhân bản, sự đồng cảm xót thương cảm thơng sâu sắc nỗi
bất hạnh của người phụ nữ. Do đó vấn đề bạn “Chủ nghĩa nhân đạo
trong thơ Nôm Hồ Xuân Hương viết về người phụ nữ” là vấn đề chủ
đạo được tôi chọn làm đề tài nghiên cứu.

2


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viÕt
vỊ ngêi phơ n÷

II. Mục đích u cầu
Cho đến nay, sáng tác của Hồ Xuân Hương để lại vẫn còn nhiều
ý kiến đánh giá khác nhau. Có một số tác phẩm mà nhiều nhà nghiên
cứu cịn hồi nghi hoặc phủ nhận là của Hồ Xuân Hương. Trong phạm
vi nhỏ của tiểu luận tôi chỉ khảo sát những bài thơ Nôm viết về người
phụ nữ và sử dụng những tác phẩm viết về người phụ nữ.
III. Lịch sử vấn đề
Hồ Xuân Hương là một hiện tượngvăn học thuộc về quá khứ

hơn nũa thân thế và sự nghiệp của bà cho đến nay vấn còn là một ẩn
số chưa giải đáp. Vấn đề chủ nghĩa nhân đạo trong thơ Nôm của nữ sĩ
viết về người phụ nữ được nhiều người quan tâm.
`Tác giả Nguyễn Lộc trong giáo trình: Văn học Việt Nam cuối
hế kỷ XVIII- hết thế kỷ XIX” đã viết:”Trong văn học Việt Nam nửa
cuối thế kỷ XVIII-nửa đầu thế kỷ XIX, Hồ Xuân Hương là một nhà
thơ nhân đạo vì thơ bà trước hết là tiếng nói tâm tình của ngươi phụ
nữ.Là người phụ nữ bình thường,người phụ nữ lao dộng có nhiều bất
hạnh trong cuộc sống.Có thể nói Hồ Xuân Hương là nhà thơ đầu tiên
trong lịch sử văn học đã đem đến cho thơ văn tiếng nói của những
người phụ nữ ấy những tiếng than và những tiếng căm hờn và những
châm biếm sâu cay.Trong cuốn “Hồ Xuân Hương về tác gia và tác
phẩm”,tác giả Nguyễn Lộc còn viết:Hồ Xuân Hương được coi là một
trong những nhà thơ tiêu biểu cho trào lưu nhân đạo chủ.

3


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viÕt
vỊ ngêi phơ n÷

Nghĩa của văn học Việt Nam giai đoạn nửa cuối thế kỷ XVIIInửa đầu thế kỷ XIX trước hết vì sang tác của bà đã nêu bật được
những vấn đề riêng tư,nhưng nỗi bất công mà người phụ nữ trong xã
hội phong kiến phải chịu đựng và tin tưởng đấu tranh bênh vực quyền
lực của người phụ nữ.
Tác giả Ngô Gia Võ với bài viết:Nghệ thuạt với ý nghĩa khẳng
định khát vọng nhân văn trong thơ Hồ Xuân Hương cho rằng: “Việc
đã kích, phê phán châm biếm nếu có mục đích vì con nguời chắc chắn
khơng có giá trị nhân đạo sâu sắc. Hồ Xuân Hương đã kích, phê phán
để mà ca ngợi, khẳng định và bênh vực. Đó là giá trị nhân đạo quan

trọng nhất trong tác phẩm của bà”.
Do đó việc tìm hiểu: “Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ Nôm Hồ
Xuân Hương viết về người phụ nữ” là cần thiết.
IV. Phương pháp nghiên cứu:
Khi làm đề tài này tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
-

Phương pháp tổng hợp tài liệu: Việc sử dụng phương pháp

này sẽ giúp thu thập các thông tin các bài viết, bài tiểu luận về thơ và
đời của Hồ Xuân Hương viết về người phụ nữ.
-

Phương pháp phân tích, so sánh: Sử dụng phương pháp này

nhằm giải thích chứng minh cho từng vấn đề, thời có sự so sánh đối
chiếu để làm nổi bật vấn đề.
-

Phương pháp tổng hợp khí quát: Nhằm khái quát tổng hợp

để rút ra những nhận xét chung nhất và khái quát nhất.

4


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Phần nội dung

Chơng 1
Khái niệm về chủ nghĩa nhân đạo và số phận ngời
phụ nữ trong xà hội phong kiến việt nam
1.1

Khái niệm về chủ nghĩa nhân đạo.
Chủ nghĩa nhân đạo là một khái niệm,một

phạm trù của lí luận văn học và cũng là nội dung chủ
đạo mà văn học từ xa đến nay đều đề cạp đến. Tuy
nhiên cách hiểu về khái niệm này không giông nhau. Có
ngời đồng nhất khái niệmchủ nghĩa nhân đạovới
chủ nghĩa nhân văn. Chẳng hạn:
Nhóm tác giả Lê Bá Hán,Trần Đình Sử, Nguyễn
Khắc Phi trong cuốn Từ điển thuật ngữ nghiên cứu văn
học do Lê Bá Hán chủ biên có viết:ở cấp độ thế giới
quan, chủ nghĩa nhân văn là toàn bộ những t tởng
tình cảm,quý trọng các giá trị nh trí tuệ,tình cảm,
phẩm giá, sức mạnh, vẻ đẹp. Chủ nghĩa nhân văn
không phải là một khái niệm đạo đức đơn thuần mà
bao hàm cả cách nhìn nhận, đánh giá về nhiều mặt
trong các quan hệ tự nhiên xà hội và con ngời.
Có rất nhiều quan niệm của các nhà nghiên cứu,
nhng chúng tôi thấy rằng quan niệm của tác giả Hoàng
Trinh trong cuốn Văn học ngọn nguồn và sáng tạo là hợp

5


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết

về ngời phụ nữ

lí hơn cả. Sự hợp lí ở đây vừa mang tính khái quát
cao vừa phù hợp với đề tài mà chúng tôi đề cập đến.
Tác giả đa ra nhận xét: Trong lịch sử văn học các nớc
những vấn đề của con ngời luôn luôn chiêm vị trí
trung tâm, vai trò của con ngời trong đời sống tự nhiên
và trong đời sống xà hội, phẩm giá củ con ngời và
những giá trị do con ngời tạo ra,con ngời và cuộc đấu
tranh cho tự do cho tâm lí,con ngời trong qun hệ giai
cấp dân tộc đó là những vấn đề con ngời mà văn học
thờng đề cập và đó cũng là điều làm thành nội dung
cơ bản của chủ nghĩa nhân đạo trong văn học từ xa
đến nay. Nội dung cơ bản đó là nhân bản khi ngời ta
đề cập đến những vấn đề về con ngời chủ yếu về
mặt triết học; là nhân ái khi muốn ngời ta đi sâu vào
mối quan hệ giữa ngời với ngời về mặt luân lí đạo
đức; là nhân văn khi ngời ta muốn ca ngợi những giá
trị con ngời chủ yếu đứng về mặt văn hóa.Nhng bởi
con ngời bao giờ cũng là con ngời xà hộivà con ngời lịch
sử nên chủ nghĩa nhân đạo cũng là một sản phảm có
tính giai cấp và tính lịch sử
Từ định nghĩa khái niệm chủ nghĩa nhân
đạocủa tác giả Hoàng Trinh,chúng ta sẽ soi rọi vào
những sáng tác bằng chữ Nôm của Hồ Xuân Hơng để
làm nổi bật vấn đề trung tâm.

6

Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viÕt
vỊ ngêi phơ n÷

1.2. Sè phËn ngêi phơ n÷ trong x· héi phong
kiÕn ViÖt Nam.
X· héi phong kiÕn ViÖt Nam tồn tậi hàng nghìn
năm,có những lúc hng thịnh và cũng có những luc suy
vong,nhng dù thế nào đi chăng nữa thì ngời phụ nữ
vẫn luôn chịu thiệt thòi,bất hạnh nhất.
Có thể nói trong xà hội ấy,ngời phụ nữ trở thành
những “con ngêi nhá bД con ngêi bæn phËn thÊp
kÐm. Hä chØ biÕt thùc hiƯn mƯnh lƯnh vµ phơc ïng
mƯnh lƯnh. Đó không phải là sự nhu nhợc mà cái chính
là xà hội không cho họ bất cứ một quyền hành nào ù
chỉ là ớc mơ hay khát vọng. Đó là cảnh làm lẽ, cảnh
chồng chung và rất nhiều cảnh đời số phận khác nữa.
Chừng đó cũng nói lên đợc thân phận bé nhỏ, tội
nghiệp, bất hạnh mà ngời phụ nữ phải gánh chịu.
Giai đoạn cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX, nhiều
phong trào đấu tranh của nông dân đà dấy lên đòi
quyền lợi cá nhân của mình, bên cạnh đó là sự xuất
hiện tầng lớp thị dân- tầng lớp tự do không chịu gò bó
trong quan hệ gia tộc , dòng họ cũng nh cộng đồng
làng xà phong kiến đà làm nảy sinh t tơng mới. Đó là t tơng mong đợc sống cuộc sống tự do hạnh phúc với khá
vọng phát triển tâm lí, bản năng và tình cảm riêng t.
Từ đó làm phá sản ý thức hệ thống phong kiến và nho
giáo. Những tầng lớp giai cấp trớc đây chịu muôn phần
7

Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

thua thiệ thì bây giờ họ đà dõng dạc đứng lên đòi
quyền lợi của mình, dực biệt phải kể dến ngời phụ nữ.
Chính vì lẽ đó mà các nhà văn, nhà thơ giai đoạn
nửa cuối thế kỉ XVIII_ nửa đầu thế kỉ XIX rấ quan
tâm tới ngời phụ nữ. Không chỉ cảm thông, bênh vực
mà còn nâng niu, trân trọng vẻ đẹp của họ. Và một
trong những tác giả mà ta không thể không nhắc đến
sĩ Hồ Xuân Hơng.

Chơng 2
THƠ NÔM CủA Hồ XUÂN HƯƠNG Đề CAO CON NGƯời
bản năng tự nhiên của ngời phụ nữ

Hồ Xuân Hơng đà công khai nói lên khát
vọng,nhu cầu mang tính bản năng tự nhiên của con ngời mà cụ thể ở đây là nữ sĩ nói đến nhu cầu hạnh
8


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

phúc ái ân. Đó là giá trị nhân bản-bản tính vốn có của
con ngời.
Hầu nh tất cả các sáng tác của bà dù là các vịnh
vật ,vịnh cảnh đều nói lên những điều mà xà hội
phong kiến lúc bấy giờ cấm kị.Trong thơ,bà nói đến
các bộ phận sinh dục nam nữ. Sáng tác của bà hầu nh

là thơ nôm truyền tụng nào cũng nói đến hoặc dễ
làm ngời ta liên tởng đến hành động tính giao hay
những bộ phận gợi dục trên cơ thể ngời phụ nữ. Hồ
Xuân Hơng có lối nhìn, lối cảm, lối nghĩ đặc biệt.
Nó làm choự vật trong thiên nhiên, trong xà hội khi đi
vào thơ bà đều gợi lên hình ảnh của những gì mà ngời ta cho là thô tục nhất. Nh:
Chơi xuân có biết xuân chăng tá
Cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không
(Đánh đu)
Ong non ngứa nọc châm hoa sữa
Dê cỏn buồn sừng húc dậu tha
(Mắng học trò dốt)
Trai du gối hạc khom khom cật
Gái uốn lng ong ngửa ngửa lòng
(Đánh đu)
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba ch×m víi níc non”
9


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

(Bánh trôi nớc)
Yếm đào trễ xuống nơng long
(Thiếu

nữ

ngủ

ngày)
Hồ Xuân Hơng đà công khai nói lên nhu cầu bản
năng tự nhiên trần tục vốn có của con ngời song đó
chẳng phải là dâm, là tục nh nhiều nhà nghiên
cứu đà nói với nghĩa tiêu cực mà đó là điều hết sức
bình thờng nhiều khi còn là cái đẹp nữa.
Nói đến dâm hay tục thì cha hẳn đà là
xấu vì dâm có chính dâm và tà dâm, tục có
trần tục và thô tục. Thơ Hồ Xuân Hơng là dâm,
tục thì đó phải là chính dâm và trần tục.
Những yếu tố này hết sức bình thờng trong đời sống
con ngời. Miêu tả vẻ đẹp ngời phụ nữ, một vẻ đẹp chỉ
đơn thuần về mặt hình thức nhng đó là vẻ đẹp
chân thực, viên mÃn, một vẻ đẹp tuyệt vời nh tiên
cảnh.
Đôi gò bồng đảo sơng còn ngậm
Một

lạch

đào

nguyên

suối

chửa

thông

(Thiếu nữ ngủ ngày)
Rõ ràng đây là vẻ đẹp hết sức tự nhiên trần tục
và chỉ những ai có ý nghĩ xấu mới lỉên tëng nh÷ng
10


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

gì là thô tục. Vẻ đẹp ấy đáng đợc chúng ta chiêm ngỡng và trân trọng. Cũng nh vấn đề ái ân mà tạo hoá đÃ
ban tặng cho con ngời thì cớ gì lại phê phán phản đối
hay cấm đoán. Đó cũng chỉ là nhu cầu tự nhiên nh ăn,
ở, đi lại của con ngời mà thôi.
Hồ Xuân Hơng đà tìm cho mình điểm tựa là
văn hoá dân dan để công khai nói lên tiếng nói cá
nhân mang tính bản năng của mình.
Chỉ đứng ở vị trí này, nữ sĩ mói có cơ sở để
thể hiện tấm lòng nhân văn cao cả. Đứng về phía văn
hoá dân gian. Hồ Xuân Hơng học tập và tiếp thu
những gì là tốt đẹp mà kho tàng văn hoá đan gian đÃ
để lại.
Trong kho tàng văn hoá dân gian có những mẫu
chuyện cời, những câu đố tục, những bài ca dao,
những câu tục ngữ, thành ngữ rất tục nhng tuyệt
nhiên chẳng ai cho đó là xấu xa đồi bại. Cái chính ở
Hồ Xuân Hơng, dâm, tục đợc nữ sĩ sử dụng nh là
phơng tiện nghệ thuật, nó chỉ là hình thức bề ngoài
còn đằng sau đó mới là ý tởng thẩm mĩ đích thực.
Nói đến nhu cầu hạnh phúc ái ân của con ngời
chẳng cần giấu giếm quanh co, Hồ Xuân Hơng nói

thẳng ra:
Năm thì mời hoạ hay chăng chớ

11


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Một tháng đôi lần có cũng không
(Lấy chồng chung)
Bà không thấy tội lỗi gì trong một cô gái cả nể
trong tình yêu đến phải hoá dở dang mà còn công
khai thách thức với d luận xà hội.
Hồ Xuân Hơng sử dụng những yếu tố đợc xem là
dâm, tục đó nh một công cụ, một phơng tiện
nghệ thuật nhằm tố cáo những thói xấu, những cái vô
văn hoá, vô đạo đức của một lớp ngời lúc bấy giờ. Trong
bài S bị ong châm với câu:
Đầu s há phải gì bà cốt
Bà đà kích thói đạo đức giả của nho giáo, cũng
nh chủ nghĩa h vô của phật giáo:
Thân này ví biết đờng này
nhỉ
Thà trớc thôi đành ở vậy xong `
Hồ Xuân Hơng đà nói lên đợc khát vọng ngàn đời
mà nhân dân hằng ao ớc trong đó phải kể đến ngời
phụ nữ.Đó là quyền lợi chính đáng của mỗi cá nhân
con ngời.Hồ Xuân Hơng đà đề cao nhu cầu, khát vọng
đó.Vởy đây chẳng phải là một tấm lòng,một tình

cảm nhân đạo thắm thiết mà nữ sĩ đà dành cho ngời
phụ nữ hay sao.
Đề cao con ngời bản năng tự nhiên không phải chỉ
có ổ Hồ Xuân Hơng mà văn học giai đoạn nửa cuối
12


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

thế kỉ XVIII- nửa đầu thế kỉ XIX với những tác
giả:Nguyễn Gia Thiều, Đặng Trần Côn, Nguyn Du cũng
đà đề cập đến.
Khúc ngâm của Nguyễn Gia Thiều tràn đầy khát
vọng cuộc sống vật chất nhục cảm.Hình ảnh cơ thể
ngời phụ nữ và cuộc sống buồng the đà hiện lên.
Kìa điểu thú là loài vạn vật
Dẫu vô t cũng biết đèo bòng
Có âm dơng,có vợ chồng
Dẫu từ thiên hạ cũng vòng phu
thê
(Cung oán ngâm khúc)
Hay nang Kiều của Nguyễn Du,khi biết mình bị
lừa và phải vào lầu xanh tiếp khách,nàng cảm thấy
nuối tiếc với chàng Kim Trọng:
Biết thân đến bớc lạc loài
Nhị đào thà bẻ cho ngời tình chung
(Truỵên Kiều)
Dẫu sao sự thể hiện khát vọng cuộc sống bản năng
trong những tác phẩm đó vẫn đợc miêu tả một cách dè

dặt,có phần né tránh.Trái lại vứi Hồ Xuân Hơng,nỗi
niềm khát khao cuộc sống tự nhiên trần tục đó lại hiện
lên với những dong thơ táo bạo,độc đáo,mới lạ cha
từng có và đậm cá tính của riêng mình.

13


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Đề cao con ngời bản năng tự nhiên là một biểu hiện
giá trị nhân đạo trong thơ Nôm truyền tụng của Hồ
Xuân Hơng.

Chơng 3
THƠ NÔM Hồ XUÂN HƯƠNG Đề CAO Vẻ ĐẹP NGƯời Phụ
Nữ, CảM THÔNG, BÊNH Vực, CHống lại sự VÔ NHÂN ĐạO

14


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Đây là giá trị nhân đạo sâu sắc nhất ,ngời phụ
nữ trong xà hội phong kiến phải chịu đựng trăm ngàn
cay đắng,chịu sự dày vò về thể xác và tinh
thần,phẩm chất của họ có đẹp bao nhiêu, tốt bao nhiêu
,ý thức phản kháng quyết liệt đến dờng nàothì chúng

ta cũng không phủ nhận đợc thực tại đắng cay, éo le
ngang trái mà họ phải gánh chịu. Hình ảnh ngời ph
nữ trong thơ Hồ Xuân Hơng là những con ngời lao
động bình thờng, dân dÃ. Cũng có ớc mơ, khát vọng
rất đẹp, rất con ngời nhng cũng chịu nhiều số phận
hẩm hiu bất hạnh.Hồ Xuân Hơng đứng về phía họ,
bênh vực, bảo vệ và ca ngợi vẻ đẹp của họ.
3.1. Đề cao vẻ đẹp ngời phụ nữ
Hồ Xuân Hơng đà ca ngợi vẻ đẹp ngời phụ nữ về
hình thức bên ngoài và phẩm chất bên trong
3.1.1. Đề cao vẻ đẹp hình thức
Hồ Xuân Hơng đề cao vẻ đẹp thiên về hình thức
bà không né tránh, không tô son điểm phấn, không ớc
lệ tợng trng mà miêu tả phản ánh những gì vốn có.
Thật táo bạo cha, mạnh mẽ và cũng rất cá tính, cùng thời
với Hồ Xuân Hơng, đại thi hào Nguyễn Du nổi tiếng với
bức tranh miêu tả hình thể nàng kiều trong truyện
kiều.
Rõ ràng trong ngọc trắng ngà

15


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Dày dày sẵn đúc một toà thiên
nhiên
Nhng vẻ đẹp của nàng Kiều dới ngòi bút của
Nguyễn Du vẫn mang tính ớc lệ cha thật tự nhiên. Hồ

Xuân Hơng miêu tả cô gái một thiếu nữ trong lúc nghỉ
tra thật tự nhiên, thật cụ thể:
Đồi gò bồng đảo sơng còn ngậm
Một

lạch

đào

nguyên

suối

chửa

(Thiếu

nữ

ngủ

thông

ngày)
Vẻ đẹp của ngời thiếu nữ hiện lên một cách chân
thực tự nhiên. Chỉ đơn thuần là vẻ đẹp hình thức,nhng với tài năng sử dụng ngôn ngữ cùng với t tởng nghẹ
thuật tiến bộ, tác giả cho chúng ta thấy đợc sức sống
tràn đầy trên từng bộ phận cơ thể ngời thiếu nữ. Có
thể nói đây là vẻ đẹp trẻ trung, viên mÃn, giàu sức
sống và đáng để chiêm ngỡng. Vẻ đẹp đà vợt ra khỏi

giới hạn khuôn khổ phép tắc của lễ giáo phong kiến và
nho giáo đơng thời.
Nói về vẻ đẹp hình thức của ngời phụ nữ, Hồ
Xuân Hơng một mặt trực tiếp nói ra, mặt khác nữ sĩ
miêu tả cảnh vật sự vật và thông qua cảnh vật, sự vật

16


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

để gián tiếp ca ngợi vẻ đẹp của họ. Nh trong bài Bánh
trôi nớc:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nớc non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
Đây là một trong những bài thơ viết về đề tài
vịnh vật và đối tợng nói đến dĩ nhiên là một sự vật cụ
thể. Với bài thơ này, đối tợng sự vật ở đây là cái bánh
trôi nớc.
Tóm lại Hồ Xuân Hơng miêu tả vẻ đẹp hình thức
của ngời phụ nữ, một vẻ đẹp tự nhiên trần thế, trần
tục. Bà khức từ mọi luật lệ, lẽ giáo của đạo đức phong
kiến, công khai nói kên những gì mình thấy và những
gì mình biết.
3.1.2. Đề cao vẻ đẹp phẩm chất của ngời phụ
nữ
Ca ngợi vẻ đẹp của ngời phụ nữ Hồ Xuân Hơng

không dừng lại ở hình thức bề ngoài mà quan trọng
hơn là đi sâu phản ánh vẻ đẹp tâm hồn bên trong. Đó
mới chính là giá trị đích thực và là tiêu chuẩn cao nhất
của cái đẹp.
Trong văn học thời kì trớc đó cũng đà nói rất nhiều
đến khía cạnh này. Nh tình cảm nhớ thơng lo lắng
17


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

khát vọng sống hạnh phúc của ngời chinh phụ trong
Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn. Và đặc biệt
ngời phụ nữ có phẩm chất tuyệt đẹp hy sinh tình
riêng để đem lại hạnh phúc chung đó là nàng Kiều
trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Riêng Hồ Xuân Hơng đề cao phẩm chất ngời phụ nữ trên nhiều khía
cạnh. Trớc hết đó là một sự khao khát mạnh mẽ về tình
yêu hạnh phúc lứa đôi qua bài Mời trầu:
Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi
Này của Xuân Hơng đà quyệt rồi
Có phải duyên nhau thì thắm lại
Đừng xanh nh lá, bạc nh vôi
Đề cao vẻ đẹp ngời phụ nữ Hồ Xuân Hơng ca ngợi
sự hi sinh chịu đựng, tấm lònh quả cảm vợt qua mọi
khó khăn thử thách để giữ vững giá trị tốt đẹp nhất
của mình. Hồ Xuân Hơng thấu hiểu hết nỗi khắt khe
nghiệt ngà của cuộc đời đối với ngời phụ nữ và có
những lúc họ phó mặc số phận của mình cho cuộc
đời đa đẩy. Dù có rắn nát có đau khổ tủi cực nhng

cái còn lại lớn nhất và giá trị nhất mà nữ sĩ đà tìm
thấy ở ngời phụ nữ đó chính là tấm lòng son là tấm
lòng chung thuỷ, trong trắng, kiên kinh là phẩm hạnh
tuyệt vời của ngời phụ nữ ViÖt Nam.

18


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Vẻ đẹp phẩm chất của ngời phụ nữ còn đợc thể
hiện qua ý thức khẳng định bản ngà cá nhân của
mình. Trong bài Đề đền sầm nghi đống:
Ghé mắt trông ngang thấy
bảng treo
Kìa đền thái thú đứng cheo
leo
Ví đây đổi phận làm trai đợc
Thì sự anh hùng há bấy nhiêu
Cả bài thơ là một sự mỉa mai, khinh bỉ của tác
giả đối với trang nam nhi vô dụng nh Sầm Nghi Đống,
đồng thời nói lên tiếng nói đòi quyền công bằng, bình
đẳng,ngời phụ nữ có quyền nh nam giới và họ cũng có
thể lập nên sự nghiệp lớn có khi còn vẻ vang hơn là
khác. Tác giả cùng một lúc chống lại ba thế lực đó là
thần quyền,quân quyền và nam quyền.Đề cao phẩm
chất cao đẹp của ngời phụ nữ,chủ nghĩa nhân đạo
của Hồ Xuân Hơngcòn ca ngợi họ ở đức tính cần
cù,chịu thơng chịu khó, chăm lo cuộc sống ngổn

ngang bề bộn.
Vẻ đẹp phẩm chất luôn là điểm tựa vững chác
nhất của mỗi một con ngời.Hồ Xuân Hơng nh muốn
hoá thân vào cuộc đời và cũng là ngời phụ nữ,cho nên

19


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

nữ sĩ đà phản ánh những vẻ đẹp đáng quý của ngời
phụ nữ Việt Nam trên cái nền nhân đạo.
3.2 Sự cảm thông bênh vực,bảo vệ ngời
phụ,chống lại những hủ tục vô nhân đạo.
Trong giai đoạn nửa cuối thế kỉ XVIII- nửa đầu thế
kỉ XIX , ngời phụ nữ trở thành đối tợng nghệ thuật chủ
yếu của các nhà văn,nhà thơ. Nói về họ, các tác giả
không những đề cao, ngợi ca những nét đẹp vốn có
mà còn cảm thông bênh vực, nâng niu trân trọng và
chống lại những quan niệm,luật lệ phong kiến hà
khắc. Hồ Xuân Hơng viết hay về ngời phụ nữ với tình
cảm và tấm lòng của mình
Nói về nỗi khổ của ngời phụ nữ trong xà hội phong
liến Việt Nam,có lẽ cách làm lẽ là phổ biến hơn cả.XÃ
hội phong kiến đà cho nam giới cái quyền trai năm thê
bảy thiếpcòn gái thì chính chuyên một chồng. Vì
vậy cảnh vợ cả vợ lẽ với những quan hệ vốn cơm chẳng
lành canh chẳng ngọt ®· diƠn ra.Trong mâi quan hƯ
ch¼ng mÊy tèt ®Đp Êy, phần thiệt thòi luôn thuộc về

ngời vợ lẽ, nh ca dao thờng thể hiện:
Vợ lẽ nh dẻ chùi chân
Chùi rồi thì vứt ra sân
Kêu ông hàng xóm bẩn chân
thì chùi

20


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Hồ Xuân Hơng thể hiên rõ điều này qua bài thơ
Lấy chồng chung:
Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng
Chém cha cái chết lấy chồng chung
Năm thì mời hoạ hay chăng chớ
Một tháng đôi lần có cũng không
Khi nàng Kiều của Nguyễn Du với bao tình cảm bi
thảm, trải qua nhiều cơn sóng gió dữ dội trong cuộc
đời và tác giả đà khái quát lên thành số phận chung của
những ngời phụ nữ:
Chém cha cái số hoa đào
Cởi ra rồi lại buộc vào nh chơi
(Nguyễn Du)
Trong cao ca dao xa đà từng có những lời với ý tơng
tự:
Tối tối chị giữ mất chồng
Chị cho manh chiếu nằm
suông chuồng bò

Mong chồng chồng chẳng
xuống cho
Đến khi chồng xuống đà o o
gáy dồn
Lời ca dao trên đà nói đợc thực tế chế độ đa thê
ngày xa và thân phạn ngời làm lẽ là nh vậy . Những
cuộc ái ân của ngời vợ lẽ với ngời chồng chỉ là vụng
trộm, chốc lát và nh thế làm gì có sự hiện hữu của
21


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

tình yêu, đà vậy thân phận của họ còn nh một kẻ nô lệ
, nh một ngời hầu giái:
Cố đấm ăn xôi xôi lại hẫm
Cầm bằng làm mớn, mớn không
công
PhảI thừa nhận rằng ngời phụ nữ là ngời lao động
cần cù, chịu thơng chịu khó và theo lẽ thờng họ sẽ đợc
đền đáp xứng đáng. Nhng với cảnh đời làm lẽ, quy luật
ấy đà xoay chuỷen ngợc lại.
Chỉ với hai câu thơ trong bài Lấy chồng chung
tác giả đà diễn tả đợc tất cả nỗi chua xót uất hận, dằn
vặt của thân phận làm lẽ:
Thân này ví biết dờng này
nhỉ
Thà trớc thôi đành ở vậy
xong

Hồ Xuân Hơng muốn nói với chúng ta rằng: thà để
tuổi xuân qua đI chứ nhất định không đành lòng
cam chịu kiếp làm lẽ thì chắc chắn cuộc sống sẽ
hạnh phúc và tốt đẹp hơn nhiều. Ta cũng thấy đợc sự
cam phẫn tột cùng của tác giả đối với chế độ đa thê đơng thời. Bà đà đứng trên lập trờng bình đẳng nam
nữ trong tình yêu chân chính để bảo vệ và bênh vực
ngời phụ nữ.
Trong bài tự tình I là nỗi niềm buồn thảm trớc
duyên hẩm phận hiu trớc cuộc đời ngang trái éo le:
Tiếng gà văng vẳng gáy trên
bom
22


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Oán hận trông ra khắp mọi
chòm
Mõ thảm không khua mà
cũng cốc
Chuông sầu ai đánh cớ sao
om
Nỗi buồn thảm của con ngời đợc Hồ Xuân Hơng
thể hiện qua thiên nhiên: Thời gian và không gian, con
ngời dễ cảm nhận về chính cuộc đòi mình, ý thức đợc số phận của mình.
Và bài Tự tình IInỗi buồn tủi ,xót xa của Hồ
Xuân Hơng cũng đợc gợi lên giữa không gian và thời
gian nh bài Tự tình I:
Canh khuya văng vẳng trống

canh dồn
Trơ cái hồng nhan với nớc non
Và kết thúc bài thơ là tâm trạng chán chờng buồn
tủi
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại
Mảnh tình san sẻ tí con con
Ngán ngẩm thất vọng vì cuộc đời chỉ nh một
vòng luẩn quẩn của sự éo le, bạc bẽo.
Miêu tả, phản ánh những nỗi bất hạnh éo le, ngang
tráih của ngời nữ sĩ chỉ nêu lên hay liệt kê về một
hiện thực phổ biến trong xà hội mà đằng sau đó là cả
một khối tình, là sự cảm thông, chia sẻ vµ mét tÊm

23


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

lòng bao dung, đọ lợng chứa chan tình cảm nhân đạo
chủ nghĩa.

PHầN KếT LUậN
Trải qua những bớc thăng trầm trên con đờng sáng
tạo nghệ thuật,Hồ Xuân Hơng đà vợt qua tất cả những
ranh giới khắt khe của thời gian và lòng ngời khẳng
định vị thế và giá trị t tởng nghệ thuật của mình.
Sống trong xà hội phong kiến đén thời kì suy
vong, nghiệt ngÃ,thối nát,đạo đức giả.Hồ Xuân Hơng
vẫn viết nên những nền thơ chứa chan tình đời,tình

ngời,đặc biệt ngòi bút ấy đà hớng tới ngời phụ nữ.
Hồ Xuân Hơng viết nhiều và viết rất hay về ngời
phụ nữ với cáI nhìn độc đáo chân thực,toàn diện và
sâu sắc. Hồ Xuân Hơng đà nói lên ớc mơ, khát vọng
trần thế,trần tục,một khát vọng mang tính bản năng tự
nhiên.Viết về ngời phụ nữ, nhà thơ không chỉ thấu
hiểu, cảm thông những mất mát, những đau khổ éo
le,bất hạnh mà ngời phụ nữ phải gánh chịu, mà nữ sĩ
còn ngợi ca, đề cao vẻ đẹp hình thức, vẻ đẹp phẩm
chất bên trong của họ để khẳng định quyền lợi, nhu
cầu chính đáng của họ.

24


Chủ nghĩa nhân đạo trong thơ nôm Hồ Xuân Hơng viết
về ngời phụ nữ

Hồ Xuân Hơng đà đem đến cho van học Việt
Nam giai đoạn nửa cuối ths kỉ XVIII- nửa đầu thế kỉ
XIX một sự cách tân táo bạo trong quan niệm nghệ
thuật về con ngời với những gì tự nhiên vốn có. Bằng
tình cảm nhân đạo, Hồ Xuân Hơng đà dành trọn sự
yêu thơng quý trọng cho họ bằng một tình yêu chân
thành. Hồ Xuân Hơng xứng đáng là một tác giả lớn,
một cây đại thụ của nền văn học cổ điẻn Việt Nam.

TàI LIệU THAM KHảO

1. Hồ Xuân Hơng về tác gia và tác phẩm. Nhà

xuất bản Giáo dục-2005
2. Lê Trí Viễn, nghĩ về thơ Hồ Xuân Hơng. Nhà
xuất bản Giáo dục-2000
Lê Tí Viễn, Lịch sử văn học Việt Nam. Nhà xuát
bản Giáo dục-2000
3. Nguyễn Lộc, Văn häc ViƯt Nam nưa ci thÕ kØ
XVIII-hÕt thÕ kØ XIX. Nhà xuất bản giáo dục-2005.

25