Tài liệu Giáo trình về Văn hóa kinh doanh quốc tế Chương 15+16 pptx

205
Chương 15
Những nguyên tắc Đạo đức công ty
‘Những nguyên tắc đạo đức có ở trong những lời đề tựa của một cuốn sách khoa học kinh
doanh điển hình’ – Peter Drucker

Trong vòng hai thập kỷ qua, đạo đức công ty vẫn là một môn học được giảng
dạy tại các trường kinh doanh và được tranh luận bởi các học giả. Nó không có ảnh
hưởng mấy tới thực tiễn thế giới kinh doanh quốc tế, nơi mà quan điểm chủ đạo là
bất cứ cái gì có thể đạt đến được thoả thuận. Tuy nhiên, một thế hệ người tiêu dùng
có hiểu biết về xã hộ
i và tinh tế hơn nhiều, cùng với sự phát triển của các công ty
đa quốc gia lớn, đã chuyển đổi khái niệm này từ một thứ kỷ luật kinh viện thành
một thế lực trong đời thực. Cùng với đạo đức công ty, sự tham nhũng và nhận hối
lộ trong kinh doanh quốc tế đã nổi lên thành những vấn đề quan trọng trong một
nền kinh tế thế giới ngày càng phụ thuộc lẫ
n nhau. Không còn chỉ đơn thuần được
coi là một vở kịch luân lý, quan điểm được chấp nhận chung của thế giới về tham
nhũng và hối lộ ngày nay là chúng làm cản trở cạnh tranh, làm méo mó thương mại
và làm tổn hại đến người tiêu dùng và người nộp thuế cũng như làm giảm sút sự
ủng hộ của dân chúng đối với các chính quyền. Kết quả là, các công ty đã coi đạo
đức kinh doanh là một vấn đề
mấu chốt, chứ không phải là vấn đề đạo đức có thể
lựa chọn. Sự chấp nhận đạo đức như là một yếu tố có tác động tới lợi nhuận hay
thua lỗ của công ty có nghĩa là nó đang nhận được sự chú ý nhiều hơn bất cứ lúc
nào trước đây.
Một thế giới, một tập hợp giá trị đạo đức?
Một phần của vấn đề là kinh doanh đã trở nên toàn cầu hoá nhanh chóng hơn
so với sự phát triển cuả một khuôn khổ được thừa nhận toàn cầu cho một bộ luật
đạo đức và ứng xử toàn cầu. Các công ty chỉ mới đang bắt đầu nhận ra rằng trong

khi mở rộng sang các thị trường mới có hứa hẹn nhiều lợi nhuận, họ cũng phải bắt
đầu tính
đến những chương trình nghị sự xã hội của những thị trường mới này.
Trong khi vẫn chưa có một chuẩn mực toàn cầu về đạo đức và ứng xử, đã có những
tiêu chuẩn được đề nghị phát triển bởi Phòng Thương mại Quốc tế (trụ sở tại Paris)
và Bộ Thương mại Mỹ. Và thế giới đang chứng kiến một sự hội t
ụ của nhiều điều
mà các công ty và người tiêu dùng từ tất cả các nền văn hoá đều coi là quan trọng.
Ví dụ, mặc dù các giá trị và các nền văn hoá là khác nhau, vẫn có một sự chấp nhận
toàn cầu về khái niệm rằng danh tiếng của một công ty là một lợi thế cạnh tranh
trong kinh doanh toàn cầu.
Không thể bác bỏ một sự thật rằng ở tất cả các nền văn hoá tham nhũng là
mộ
t hành vi phạm pháp và không chính đáng. Không có ở bất cứ một chính quyền
nào trên thế giới mà một chính khách hay một quan chức nhà nước có thể tuyên bố
rằng pháp luật cho phép thực hiện hành vi tham nhũng, nhận hối lộ hay tiêu phí các

206
nguồn lực. Điều logic ở đây là do tham nhũng cần phải được giữ bí mật, nền kinh
doanh quốc tế càng trở nên minh bạch, nó càng tiến nhanh tới một tiêu chuẩn toàn
cầu về tính minh bạch, thì cơ hội để đánh bại tham nhũng và hối lộ càng trở nên rõ
ràng hơn. Các thị trường sẽ hoạt động hiệu quả hơn vì lợi ích của mọi người, tất
nhiên là ngoại tr
ừ những người đã từng nhận hối lộ trong quá khứ. Trong tương lai,
các công ty sẽ tự làm nổi bật bản thân trên thị trường toàn cầu bằng cách tiếp thị
cho danh tiếng của họ.
Điểm chú ý về văn hoá: Bạn đọc nên lưu ý rằng không phải tất cả các nền
văn hoá đều định nghĩa "tham nhũng' theo cùng một cách. Cũng không phải tất cả
đều chấp nhận "tính minh b
ạch" như là một đức hạnh khi nó được nhìn nhận là một

sự vi phạm riêng tư và đạo lý về thứ bậc.
Các quy tắc đạo đức công ty
Để cạnh tranh có hiệu quả, các công ty toàn cầu phải đảm bảo rằng các điều
lệ đạo đức và các điều lệ về ứng xử của công ty họ có tính cố kết về văn hoá đối với
tất cả các nhân viên. Điều này khó hơn nhiều khi thoạt nghe tới. ở những địa điểm
xa xôi ở nước ngoài, cấp quản lý địa phương thường đưa ra nh
ững cách hiểu riêng
về những điều lệ đạo đức và giá trị của công ty. Trong một số trường hợp việc này
có thể trở nên nguy hiểm, nó tạo nên sự không nhất quán trong áp dụng và hành vi
và có thể phá vỡ danh tiếng toàn cầu của một công ty và khiến cho các nhân viên
lúng túng. Cách thức ngăn chặn điều đó xảy ra là bố trí chéo, tức là cử những nhà
quản lý từ trụ sở chính tới các văn phòng địa ph
ương để truyền bá cẩm nang đạo
đức của công ty và điều chuyển những nhân viên ở địa phương tới những địa điểm
hoạt động khác của công ty trên khắp thế giới để họ bắt đầu hiểu được rằng chương
trình đạo đức công ty thực sự là một chương trình toàn cầu, nhất quán trong áp
dụng và không có chỗ cho những cách hiểu cục bộ địa phương.
Mặc dù tính nhất quán được coi là một thành tố quan trọng sống còn của một
chính sách đạo đức toàn cầu thành công, những công ty hiểu biết hơn sẽ khuyến
khích các nhà quản lý sử dụng lý lẽ thường tình trong khi áp dụng chính sách đó.
Những tình huống nhất định đòi hỏi các điều lệ ứng xử phải linh hoạt và tính linh
hoạt có thể được truyền dạy. Khi công ty IVECO của Italy đến thị trường Trung
Quố
c, họ cử những giám đốc người Trung Quốc trở lại Italy như là một phần trong
chương trình đào tạo. Ngoài việc học những kỹ thuật quản lý cơ bản, họ cũng trở
nên thấm nhuần tập hợp nguyên tắc đạo đức công ty mới để áp dụng trở lại Trung
Quốc.
Sự bảo hiểm xung đột văn hoá
Việc cố gắng để chuyển tải một điều lệ ứng xử hoặc đạo đức từ một nền văn
hoá này sang một nền văn hoá khác, một việc rất thường xảy ra ngày nay trong kỷ

nguyên của toàn cầu hoá, lại gặp phải những thách thức của riêng nó. Một nghiên

207
cứu sự vụ thú vị được Trường quản lý châu Âu đóng tại Paris giới thiệu trên ấn
phẩm của nó là Trends, đã nêu ra trường hợp của một công ty thương mại và sản
xuất Nhật Bản, tập đoàn Matsushita (Panasonic là thương hiệu nổi tiếng nhất của
Matsushita), đang nỗ lực để giới thiệu cái mà nó gọi là “Mục tiêu quản lý cơ bản”
và “7 nguyên tắc” của công ty, một triết lý công ty và
điều luật ứng xử cơ bản, cho
những công nhân người Pháp của mình.
Thách thức đối với ban quản lý là dịch những nguyên tắc thiên về tinh thần
này, tất cả các nguyên tắc đó đều dựa trên nền văn hoá Nhật Bản và tầm quan trọng
của tập thể đối với cá nhân, thành những điều tương hợp với nền văn hoá Pháp –
một nền văn hoá ít mang tính tập th
ể hơn nhiều. Như bạn sẽ thấy, “Mục tiêu quản
lý cơ bản” nhấn mạnh nhiều đến sự thịnh vượng của cả tập thể và “Bảy nguyên tắc”
lại cố gắng tạo ra một kiểu quan hệ ông chủ – người làm công thường thấy ở Nhật
Bản. Điều này hoàn toàn trái ngược với mô hình của người Pháp, nơi các công
đoàn được dựa trên một ngành ngh
ề chứ không phải một công ty cụ thể như ở Nhật
Bản.
Tập đoàn Matsushita
Mục tiêu quản lý cơ bản

Nhận thức rõ những trách nhiệm của chúng ta với tư cách là những nhà tư
bản công nghiệp, chúng ta sẽ cống hiến sức mình cho sự tiến bộ và phát triển của
xã hội và sự sung túc của nhân dân thông qua các hoạt động kinh doanh của chúng
ta, do đó nâng cao được chất lượng cuộc sống trên khắp thế giới.
Bảy nguyên tắc
1. Đóng góp cho xã hội: Chúng ta sẽ luôn hành xử theo đúng với Mục

tiêu quản lý cơ bản, thực hiện một cách trung thành những trách nhiệm của
chúng ta với tư cách là những nhà tư bản công nghiệp đối với các cộng đồng mà
ở đó chúng ta hoạt động.
2. Công bằng và trung thực: Chúng ta sẽ công bằng và trung thực trong
tất cả những thoả thuận kinh doanh và hành vi cá nhân của chúng ta. Cho dù
chúng ta có tài năng và hiểu biết đến
đâu, nếu không có sự chính trực của cá
nhân, chúng ta có thể không giành được sự kính trọng của những người khác, và
cũng không nâng cao được lòng tự trọng của chính chúng ta.
3. Hợp tác và tinh thần đồng đội: Chúng ta sẽ dành hết khả năng để
hoàn thành những mục tiêu chung của chúng ta. Cho dù các cá nhân chúng ta có
tài năng đến đâu, không có sự hợp tác và tinh thần đồng đội chúng ta sẽ chỉ là
một công ty trên danh nghĩa mà thôi.
4. Nỗ lực không mệt m
ỏi vì sự tiến bộ: Chúng ta sẽ nỗ lực không
ngừng để nâng cao khả năng đóng góp cho xã hội của chúng ta qua các hoạt

208
động kinh doanh. Chỉ có thông qua nỗ lực không mệt mỏi này, chúng ta mới có
thể hoàn thành được Mục tiêu quản lý cơ bản và đạt được sự bình yên và thịnh
vượng lâu bền.
5. Lịch sự và khiêm tốn: Chúng ta sẽ luôn luôn thân ái và khiêm tốn,
tôn trọng những quyền và nhu cầu của người khác nhằm củng cố những mối
quan hệ xã hội lành mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống tại các cộng đồng
của chúng ta.
6. Thích nghi: Chúng ta sẽ không ngừng điều chỉnh những suy nghĩ và
cách cư xử của chúng ta cho phù hợp với những điều kiện luôn thay đổi xung
quanh chúng ta, quan tâm tới việc hành động hoà hợp với tự nhiên để đảm bảo
sự tiến bộ và thành công trong những nỗ lực của chúng ta.
7. Biết ơn: Chúng ta sẽ hành động với thái độ biết ơn đối với những lợi

ích mà chúng ta đã nhận được, tin tưởng rằng thái độ này sẽ là một nguồn vui và
sức sống bất tận, cho phép chúng ta vượt qua những trở ngại mà chúng ta phải
đối mặt.
Phiên dịch và chuyển tải
Dễ thấy rằng mặc dù những nguyên tắc trên có thể sẽ có ý nghĩa với một
nhân công người Nhật, giải thích cho một nhân công người Pháp sẽ khó hơn nhiều,
bởi người này không cùng chia sẻ kinh nghiệm về một nền giáo dục theo đạo Phật.
Trở ngại thứ nhất cần phải vượt qua là việc dịch những nguyên tắc này từ tiếng
Nhật Bản sang tiếng Pháp. Một bản dịch nguyên v
ăn có lẽ đã không có tác dụng
bởi vì nhiều ngụ ý mạnh mẽ sẽ bị mất đi, cùng với một số những ý tứ mang tính tư
tưởng hệ chỉ có ở người Nhật. Thay vào đó, công ty Matsushita đã sáng tạo ra một
tập hợp những nguyên tắc bằng tiếng Pháp không phải dựa trên bản dịch nguyên
văn, mà dựa vào một bản dịch đã được lược bỏ nhữ
ng chỗ thừa và những ý tứ
không thể chuyển ngữ được trong nguyên bản và thay vào đó là đem lại cho nó một
ngữ cảnh phổ thông mà những nhân công người Pháp sẽ hiểu được.
Để thực hiện những điều lệ ứng xử, tất cả các nhân công đều được tham dự
các buổi hội thảo về triết lý của công ty và một số ví dụ thực tế từ những công ty
Pháp khác
để chứng tỏ những khái niệm này có thể được áp dụng ra sao. Những
nhân công người Pháp được học cách hiểu những quan điểm của các nhà quản lý
người Nhật của Matsushita tại Pháp và được khuyến khích tranh luận về giá trị của
những nguyên tắc đó. Mục đích của các buổi hội thảo là nhằm tạo ra một ý thức về
sở hữu của những nhân công người Pháp đối vớ
i những giá trị “ngoại quốc” đến từ
bên kia trái đất. Mấu chốt thành công của dự án là ở chỗ cả các nhà quản lý cao
cấp người Pháp và người Nhật đều tỏ rõ vai trò lãnh đạo trong lĩnh vực đó và tự
mình làm gương áp dụng những giá trị đó trong hoạt động hàng ngày. Thay vì chỉ

209
là một ý thích nhất thời về quản lý trong tháng, “7 nguyên tắc” đã trở thành một
phần trong các công việc hàng ngày của tất cả các nhân viên.
Hãy lập nó thành văn bản
Bất chấp tất cả những cuộc thảo luận về sự quan trọng của đạo đức công ty,
một vài nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ít nhất là ở ngoài nước Mỹ, thật đáng ngạc nhiên
là chẳng có mấy công ty thực sự có một bản các điều lệ đạo đức và ứng xử được
viết ra. Ví dụ như ở úc, 71% các công ty không có điều lệ bằng vă
n bản và ở Nhật
Bản, con số này là 70%. ở Đức, Pháp và Anh, con số đó vẫn còn dưới 60%. (Mặc
dù vẫn còn thấp so với Hoa Kỳ, đó cũng là một sự cải thiện đáng kể so với con số
chưa đầy 20% có điều lệ lập thành văn bản vào năm 1984).
Tuy nhiên, ngay cả những công ty đa quốc gia lớn mà có những bản điều lệ
được viết ra cũng hi
ếm khi dành thời gian và sự quan tâm để đảm bảo rằng chúng
có tính nhất quán ở các nền văn hoá khác nhau. Kết quả là người ta hầu như không
quan tâm tới chúng khi ở ngoài trụ sở chính. Tuy nhiên, thị trường đang đòi hỏi
phải thay thế thái độ thờ ơ đối với điều lệ đạo đức bằng một bản điều lệ có hiệu lực
hơn mà người tiêu dùng có thể đ
ánh giá là có một ảnh hưởng nào đó đến cách thức
hoạt động của công ty.
Chống lại hối lộ và tham nhũng
Quan điểm từng được thừa nhận rộng rãi rằng việc nhận hối lộ và sự tồn tại
của nạn tham nhũng theo một khía cạnh nào đó là một phần của một số nền văn hoá
trên thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, đã bị bác bỏ. Trên thực tế, ngụ
ý rằng sự không trung thực và sự thiếu đạo đứ
c đã ăn sâu vào trong nền văn hoá là
một sự xúc phạm hoàn toàn đối với những nền văn hoá này. Mặc dù không còn
nghi ngờ gì nữa rằng tham nhũng phổ biến hơn ở những thị trường mới nổi, nguyên
nhân căn bản của nó là ở kinh tế, chứ không phải là văn hoá.

Đã có một sự thay đổi cơ bản trong cách suy nghĩ về những nguyên nhân của
nạn ăn hối lộ và tham nh
ũng trong kinh doanh toàn cầu. Các chính phủ và công ty
giờ đây nhận ra rằng có hai mặt đối với vấn đề này: một là mặt cầu, tức là những
quan chức nhận hoặc đòi ăn hối lộ, thứ hai là mặt cung, tức là những công ty đa
quốc gia, mà thường là có trụ sở tại những quốc gia phát triển và giàu có ở Bắc Mỹ,
châu Âu và châu á, đưa hối lộ để giành phần thắng trong kinh doanh. Để xoá bỏ
n
ạn tham nhũng, cần phải tấn công cả hai mặt cầu và cung.
Tìm kiếm sự quyết tâm
Trọng tâm của cuộc tấn công mới được tiếp thêm sinh lực nhằm vào nạn hối
lộ trong kinh doanh quốc tế có hai phần. Thứ nhất là: các quốc gia và các công ty
đã đi đến kết luận rằng chiến đấu chống nạn hối lộ và tham nhũng không còn đơn
giản chỉ là một yêu cầu về đạo đức mà còn là một vấn đề của kinh tế học về sự hiệu

210
quả. Thứ hai là: cách nhanh nhất để xoá bỏ nạn hối lộ và tham nhũng không phải là
tập trung vào mặt cầu của phương trình mà là vào mặt cung và tìm ra những công
ty và những quốc gia nuôi dưỡng hệ thống ăn hối lộ bằng cách trả tiền cho những
quan chức tham nhũng. Hoa Kỳ là nước đi đầu với việc ban hành Đạo luật về
những hành vi tham nhũng nước ngoài vào năm 1977 - đạo luật coi hành vi hối lộ
của người nước ngoài đối với các quan chức chính phủ nhằm giành thắng lợi trong
kinh doanh là hành vi phạm tội trên toàn liên bang. Nhưng chỉ trong những năm
gần đây quốc gia này mới tạo được động lực thực sự cho một tiêu chuẩn chống hối
lộ toàn cầu tại các nước công nghiệp hoá, nhiều nước trong số này đã cho phép các
công ty xoá đi những khoản hối lộ các quan chức nước ngoài như một hình th
ức
miễn giảm thuế.
Mặc dù tất cả các nước đều có luật cấm việc hối lộ các quan chức của nước
mình, nhưng chỉ Hoa Kỳ và Thuỵ Điển cấm các công dân của mình làm tha hoá các

quan chức chính quyền nước ngoài. Lập trường của Mỹ không phải được thúc đẩy
hoàn toàn bởi đạo đức. Vào những năm 1970, Uỷ ban Ngoại hối và Chứng khoán
Hoa Kỳ đã khám phá ra rằng trên 400 công ty Mỹ
thừa nhận đã có những khoản
thanh toán đáng nghi ngờ hoặc bất hợp pháp trên 300 triệu USD cho các chính phủ
và các chính trị gia nước ngoài trong thập kỷ trước đó. Và gần đây hơn, Bộ Thương
mại Hoa Kỳ ước tính rằng trong khoảng từ giữa năm 1994 tới giữa năm 1996, các
công ty Mỹ đã để mất 11 triệu USD trị giá các hợp đồng với nước ngoài do sự đưa
hối lộ
của các công ty đa quốc gia nước ngoài là đối thủ cạnh tranh. Hơn nữa, Bộ
này còn cho biết nạn hối lộ vẫn có vai trò then chốt trong nhiều cuộc cạnh tranh
xuất khẩu, trong đó các công ty đưa hối lộ vẫn giành phần thắng trong khoảng 80%
các hợp đồng.
Chú ý văn hoá:
Ngay cả luật pháp nghiêm ngặt của Hoa Kỳ cũng cho phép các công
dân của nước này chi “những khoản tiền thúc đẩy”, hay là những khoản phí tăng
thêm trả cho các quan chức nước ngoài để những quan chức này thực thi phận sự
bình thường của họ.
Điều chỉnh lại trọng tâm của cuộc đấu tranh
Ngày nay, các quốc gia đã nhất trí rằng các chi phí kinh tế là có thực: Những
nghiên cứu gần đây đã cho thấy mối tương quan trực tiếp giữa mức độ tham nhũng
và lượng đầu tư trực tiếp nước ngoài mà một nước nhận được; mức độ tham nhũng
càng cao, lượng đầu tư nước ngoài càng thấp. Họ đồng ý rằng hối lộ dẫn tới sự
phân bổ sai lệch các ngu
ồn lực. Đôi khi các quan chức chính quyền được hối lộ để
họ ủng hộ cho những dự án không cần thiết. Nó cũng làm xói mòn những nỗ lực
của các chính phủ nhằm làm tăng của cải của quốc gia trong khi cùng lúc đó lại cho
phép các chính quyền phản dân chủ nắm quyền lực.
Nhờ có những cố gắng của Mỹ, OECD và Liên Hợp quốc đã đẩy mạnh
những n

ỗ lực nhằm xoá bỏ nạn hối lộ và tham nhũng khỏi nền kinh doanh toàn cầu.