BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
NGÔ THỊ HỒNG NHUNG
ẨN DỤ VỀ HÔN NHÂN CỦA NGƯỜI VIỆT
QUA TỤC NGỮ, CA DAO
DƯỚI GĨC NHÌN NGƠN NGỮ HỌC TRI NHẬN
CHUN NGHÀNH: NGÔN NGỮ HỌC
MÃ SỐ: 60.22.02.40
LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ ĐÌNH TƯỜNG
NGHỆ AN - 2012
Lời cả
n
L
PGS.TS L Đ
T
N
.
N
L Đ
T
.
L
Vinh, t ng 10 năm 2012
T c giả uận v n
u
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................ 1
1.
Lí
ọ
ề
2.
Lị
3.
Đố
ụ
4.
P
ứ
5.
Đ
6.
C
.............................................................................................................
1
ề.................................................................................................................... 2
ứ
...........................................................................
4
...............................................................................................
5
................................................................................................
5
............................................................................................................
5
ề
L
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. N
ọ
..................................................................................................
1.1.1. K
ề
ọ
1.1.2. N
..........................................................
í
ọ
1.2. Ý
ọ
1.2.1. Ý
...........................
.......................................................................
ị
ở
ứ
1.3. Ẩ
ị
ụ
1.3.1. Ẩ
ụ
1.3.2. Ẩ
ụ
1.4. V
ị
11
11
ứ
12
...................................................................................................................
12
ể
ề
13
........................................................................................................
14
V
V
ố
...........................................................
N
N
.................................................................
17
.............................................................................................
17
1.4.2. N
1.4.3. C
7
......................................
ề ụ
1.4.1. Tụ
6
ĩ
............................................................................................................
1.2.2. Ý
6
ụ
V
N
V
N
...................................
17
...............................................................................................
19
1.4.4. N
V
N
.....................................
20
.................................................................................
22
1.5.1. K
..........................................................................................
22
1.5.2. Tụ
ề
....................................................................
24
...............................................................................................................................
26
1.5. Tụ
1.6. T ể
ề
CHƯƠNG 2
ẨN DỤ VỀ HÔN NHÂN CỦA NG ƯỜI VIỆT
TRONG TỤC NGỮ, CA DAO
2.1. H
MỘT THỰC THỂ HOÀN CHỈNH............................................... 29
2.1.1. H
ể
ể
ố
.............................................................................................
2.1.2. H
ể
ể
..........................................................................................................
2.2. H
MỘT ĐÔI MỘT CẶP......................................................................
2.2.1. H
ể
2.2.2. H
ể
ể
2.3. H
ể
ứ
31
32
33
......................................................
34
HAI MÀ LÀ MỘT MỘT MÀ LÀ HAI....................................
36
2.3.1. V
ể
2.3.2. V
ố
ể
ứ
2.3.3. V
2.4. H
29
ị
36
...............
38
..............................................
39
MỘT SỰ TÍCH HỢP CÁC GIÁ TRỊ.......................................... 40
2.4.1. H
í
2.4.2. H
ố
í
khi có
2.5. H
ị
ị
40
ố
ố .................................................................................................... 42
MỘT VẬT QUAY QUANH MỘT VẬT KHÁC................... 45
2.5.1. H
ể
2.5.2. H
ể
2.5.3. H
ọ
ể
.................
45
.......................
46
ị
cho nhau................................................................................................................. 47
2.6. H
2.6.1. S
2.6.2. Tí
2.7. H
SỰ SỞ HỮU........................................................................................... 48
ở
ể
ở
ở
..........................................................
48
............……
51
SỰ CÂN ĐỐI HÀI HÒA.................................................... 53
2.7.1. S
ố
ề
2.7.2. S
ố
ề
2.8. T ể
ể ..................................................................................... 53
ẩ
.............................................................
54
...............................................................................................................................
56
CHƯƠNG 3
CƠ CHẾ ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ HÔN NHÂN CỦA NGƯỜI VIỆT
TRONG TỤC NGỮ, CA DAO
3.1. M
ể
ể
...........................................................
3.1.1. H
ể
3.1.2. H
...............................
ể
ể
3.2. H
59
60
ố
i.............................................................................................. 61
ể
ể
ị........................................................................................................................... 68
3.2.1. H
ể
3.2.2. H
ể
3.3. M
ể
ị........................................ 68
ể
ỉ
ị........................................ 70
ề
ứ
3.3.1. M
ể
ỉ
ề
3.3.2. M
ể
ỉ
ề
3.4. K
ể
3.4.1. M
ể
3.4.2. M
ể
3.5. T ể
ẩ
ứ
ẩ
.......................................
78
.......................................................
78
.....................................................
81
ẽ
ỉ
..................
85
......................................................................
85
ố
...
88
...............................................................................................................................
90
KẾT LUẬN................................................................................................................................. 92
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................... 95
MỞ ĐẦU
t
1.1. K
ụ
V
ọ
ị
ọ
ứ .Đ
ị
ụ
V
,
ở
ị
ỉ
ụ
Đ
ụ
ể
ề
.
ề
ĩ
ể
ụ
.
Tụ
í
.Đ
ụ
ể
ể
.C í
ề
ể
V
ị
ị
ẩ
riêng v ụ
V
1.2. N
ĩ
ụ
ĩ
ẩ
ể
ụ
ụ
ề
ọ
ĩ
ọ
ứ
ĩ
ụ
ỉ
ể
Nam nói chung.
ụ
ĩ
ụ
ọ
ể
. Cũ
ể
ĩ
ụ
ố
í
ọ
ố
ẻ
V
. T
ẩ
ở
ụ
ề
1.3. N
ở
ĩ
ứ
V
ị
ọ
ụ
.Đ
ẩ
ứ
ề
.
ứ
ể
ọ
1
ỉ XX
ố
ố
ở
.N
ọ
ị
u
ọ
ể
ể
n
ứ
ĩ
.Ý
ọ
.N
ể
N
G. L
ị
ẩ
.
ề
ở ẩ
ụ
ố
ọ
ố
M. J
ố
í
ụ
ể
M
ũ
ể
ụ
ể
ị
ố
ứ
ể
-
ố
ở ụ
ề
ề
.K
ụ
ụ
V .T
ụ
ể
ề
.V
í
: Ẩ
ụ ề
V
ọ
í
óc nhìn
ị
ẩ
í
ĩ
.
s v
T
ề
ứ
.T
ứ
ọ
ề ụ
í
-N
ứ
ụ
V
-N
ứ
ụ
T
-N
ứ
ụ
N
V
ứ
ề
C
H
ọ ;
ọ .
ọ
.Đ
V
ọ ;
ụ
ề
ị
.Đ
H
:
ứ
H
Đ
Tọ
2
L
N
Đ
N
B
Đ T ị
K
L
N
T
G
...
ề
ố
.N
ụ
ọ
V
"Ý niệm của người Việt về ôn n ân và quan ệ
vợ c ồng trong ca dao từ bìn diện tri n ận"
ọ V
ĩL T ịT
Đ
2008 "Ý niệm của người Việt về tìn u lứa đơi trong ca dao
từ bìn diện tri n ận"
N
T ịH
Đ
ọ V
2008 "Quan
niệm của người Ng ệ về ơn n ân và quan ệ gia đìn trong ca dao Ng ệ
Tĩn "
N
T ịS
Đ
ọ V
2010 "Quan niệm của người
Ng ệ về tìn yêu trong ca dao Ng ệ Tĩn "
ọ V
V
T ịH
S
2010 . Đ
ụ
Đ
í
ể .
V
ọ
ể
ụ
ể Tìm về lin
Đề
.N
ồn ti ng Việt
ố
Đứ D
: N
ị
.
ọ
ể
-
ể
.
ỞV
N
tri n ận ở
ứ
ể ể
l t uy t đ i cư ng đ n t
T
L T
T
Ngôn ng
c ti n Ti ng Việt 2005 ; T
c tri n ận - từ
V
C
o
i c p và suy ng ĩ (2009
V
ố
.S
ề
V T ị D
L
Tìm i u ti ng Việt từ g c đ ngôn ng
ĩ 2003 ; T
T
Mỹ D
"buồn" trong ti ng Nga và ti ng An
ÝN
N
ỉ XX
ỉ
luận n d tri n ận (2007) ố
ố
N
c tri n ận
Tìm i u ý niệm
2005 ố 9 ; N
T ị
Bước đầu k o s t n d tìn yêu trong ti ng An và ti ng Việt
ọ
ẻ 2006 ; H T
H
iện tượng n d
3
n ìn từ c c quan
đi m truyền t ng và quan đi m tri n ận luận
T
2007 ; L Đ
T ử p ân t c m t bài ca dao ài ước từ bìn diện ngôn ng
c tri n ận N
ọ
g c đ ngôn ng
ể
2008 ố 9 ; P
T
c tri n ận L
N
T ịT
H
ĩ 2008 ; G
H ề
ể
n d tri n ận mơ ìn
tr c trên cứ liệu ca từ Tr n Công S n L
ố
n d dưới
nd c u
ĩ 2009 . . . N
ứ
ọ
NNHTN. C
trưng văn
ẩ
N
Đứ T
Tìm i u đ c
a - dân t c của ngôn ng và tư duy người Việt (trong s so
s n với dân t c k c) N
ĐHQG H 2002 trong đ t c gi ng iên
cứu s p
c và bức tran ngôn ng về t
m tr
a iện t
ng ĩa c c từ c
N ọ T
b p ận c t
người
Tìm về b n s c văn
2004
ể
T
ứ
a Việt Nam (N
ĩ
:
ứ
ứ
ụ
T
ẩ
qua t c ng
ụ
ọ
ị
n d về ôn n ân của người Việt
ca dao dưới g c n ìn ngơn ng
t
v
v
c tri n ận".
u
T
ể ẩ
V
ọ
ố
N
dao
ố
-P
Đ
T
V
(Vũ N ọ P
Q
TP HCM
.
ứ
Kí
T
ở
ề
X
giới ng
ụ
t
-N
T
ụ ề
t" (N
L
-Đ
D
T
1995 ;
N
V
ể ẩ
t
S
2008 .
ụ ề
V
ọ
4
ụ
ọ
ề ẻ
ụ
ứ
V
ọ
N
ụ
ở
.
u
Để
ụ
í
ứ
-T
ụ ề
:
ố
V
ụ
ố
N
ố
;
:K
ụ
ề
ố
ố
ĩ
.
-P
ố
-T
ĩa.
ố
.
t
L
ể
V
ứ ẩ
ụ
ẩ
ụ
ụ
ọ
.V
các
ố
í
ụ
trong
ể
L
ụ
ề
ọ
ề
ụ
V .K
ụ
ể
ề
ở
.
6 C u trú
N
í
ụ
u
v
"Mở
", "K
L
"
"T
", n
ể
:
C
1: Cở ở í
ề
C
2: Ẩ
ụ ề
V
C
3: C
ẩ
ụ
ề
.
5
í
V
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Ng n ng học tri nhận
1.1.1. Kh i ư c về ng n ng học tri nhận
N
ọ
ọ
C
L
ề
ỉ XX
ở
: G.L
ề
M.J
R.Langaker, L.Talmy, W.Chafe, R.Jackendoff, G.Fauconnier, Ch.Fillmore,
U.Neisser,
E.Rosch,
A.Wierzbicka,
E.K
V.M
V.D
ọ
ọ
ể ở Mỹ
m t k uyn
A.P
ũ
ọ
.K
ng n à s ng lập k oa
c
í
c iện trong k uôn k
ể
của cu c c c m ng tri
ề
: ...C
ể
của tr n o
đ n c c tr ng t i
ể
:
ề
song song với
ở
C
ố
í
ĩ
.H
C omsky được coi là m t trong n
được t
ọ
ọ
C
tri n ận. B
ố
ỉ XX
ướng r t mới
N.Aruchiunova,
...Cũ
ọ
60
í
Yu.Stepanov,
ứ
ể
. . ..C
í ọ
-
ọ
ọ
6
ố
ứ
ể
ề
.
C
1.1.2. Nh ng ngu n
N
c
1991. D
ản c a ng n ng học tri nhận
ọ
ọ
ứ
ụ
ở ố
ề
.T
ũ
ể
ứ
ề
ố
ọ
í
ọ
ể
ứ : Ngơn ng
n ận - từ lý t uy t đ i cư ng đ n t
Tìm i u đ c trưng văn
c ti n ti ng Việt L T
ướng ng ng ĩa
c tri
T
a dân t c của tư duy và ngôn ng ở người Việt
N
Đứ T
Về k uyn
c tri n ận (Lê Quang Thiêm), ệ ìn n ận t ức trong
ng iên cứu ngơn ng (Ng
V
58, 4 - 5]
H
Ngôn ng
c tri n ận là gì? T
C ...
1.1.2.1. Ng n ng kh ng phải
t khả n ng tri nhận t trị
N
ị
ọ
ề
ể
ố
í
ứ
ể
ứ
ụ
ề
ụ
ĩ
.N
ẩ
ỉ
.N
-T
ứ
ứ
ể
í
ề
.H
7
ọ :
ĩ
ứ
ề
ọ
ể
ề
í
ị ọ
ề
ũ
ở
ở
ể ở
ố
ọ - ố
í
ề
.
-B
ứ
ề
ứ
ứ
ứ
ứ
í
ụ
ũ
ứ
ụ
ụ
.D
ể
ị
ể
.
1.1.2.2. Ng ngh a v ng ph p
N
ri
s
ni
ọ
h a
ể
ứ
ề
ề
ể
ứ
.C
ứ
ứ
ứ
ố
; ũ
ĩ
ĩ
ở
ĩ
.C í
ố
ề
ề
ể
ứ ẩ
ụ
.
1.1.2.3. Tri th c ng n ng nả sinh ra t vi c s d ng ng n ng
8
N
ọ
ụ
ị
ụ
ứ
ọ
ụ
ụ .
N
ể
ố
ể
ể
-N
ọ
ọ
ụ
:
í
ứ
ứ
ứ
.T
ẩ
ụ
.
-N
ọ
ề
ọ
ố
ở
ể
í
ể
í
.V
ị
ứ
...
ứ
ố
í
Đ
ể
ể
ọ
í
.
ứ
ứ
ứ
ố
í
ũ
ố
ể
ố
ố
ứ
.Ý
ứ
ố
ỉ
ứ .C í
ứ
ứ
ố
ĩ
ứ
;
-
ứ
ĩ
ĩ
ọ
ĩ
ọ
.
9
- N
ĩ
ở
ị
ề
ề ố ứ
ố ứ
ứ
ị
.S
ẽ
.
-Ý
ĩ
ố
ố
ứ
ề
ứ
ứ
-V
ứ
ứ
N
ĩ
ĩ
.
ể
ề
ĩ
ứ
ề
ọ
ĩ .
í
ứ
ề
C
ố
:
ứ
í
ể
ể
ẩ
í
í
ẽ
ở
ề
. N
í
ứ
ề
;
ề
í
ũ
ể
ở
C
ũ
ứ
.
ứ
ứ
ụ
ể
ọ
.
10
ứ
C
ứ
ố
S
.
ố
ĩ
ọ
ứ
.N
ề
ọ
ứ
ố
ụ
ọ
ọ
ụ
í
ị
ố
ể
1.2. Ý ni
.
trong ng n ng học tri nhận
ố
Theo Ju.X.Xtepanov: "Ý
ứ
;
ề
ề
ứ
ị
;
ố
ị
[14,
tr 61].
1.2.1. Ý ni
đ n vị c a tư du ,
c sở nghi n c u ng ngh a
v v nh a
G.G.X
ứ
ị
ể
ể
í
ở ể
ở
ứ
ũ
ũ
ĩ
. Ý niệm là đ n v của tư duy là y u t của ý t ức V
ứ
ố
ẽ
.Ý
.T
. 62
ở
11
T
T
Mỹ Dung
:
-Ý
.Ý
ị
.N
.
-Ý
í
ĩ
ứ
í
.D
-Ý
ứ
í
ị
.
ứ
ể
.H
í
í
í
ở
.Ý
ỉ
í
.Ý
ỉ
ĩ
.N
ề
ố
ố
ở
ố
ố
ị. Ý
.N
ứ
í
ụ
ố
.
1.2.2. Ý ni
đ n vị tinh thần,
tranh thế giới đư c phản nh trong
N
đ n vị n i dung c a
c con người.
ị
í
ứ
ị
ứ
í
.C
ở
ề
ố
ố
ứ
Ý
ụ
.V
ề
.
L
ĩ
ụ
ĩ
ọ
1.3. Ẩn d
ni
12
.
c
1.3.1. Ẩn d theo quan điể
Ẩ
ụ
ề
ể
tru ền th ng
ố
ọ
ọ
í
ĩ
ề
ĩ
.Ẩ
ĩ
ụ
ũ
í
ứ
.V
ể
ề
ị
ở
G
ẩ
ứ
ứ
ể
.
ọ
ụ
ẩ
Ẩ
ụ
ẩ
ẩ
ẩ
ụ
ụ
ọ
ứ
ẩ
ụ
ể
ẩ
:
.
ĩ
ĩ
ụ
ụ
ụ
ĩ
ứ
. T í ụ:
ọ
miệng
ở
ể
;
ể
. Ngậm miệng.
ĩ
ẩ
ụ
ũ
ở
gi ng.
ụ
ĩ
ề
C
ể
ụ
.Ẩ
ỉ
ố
ẩ
ể
ụ
ị
ố
.
ọ
ụ
ẩ
r
ố
miệng c ờ sung. D
ụ
ể ọ
ề
.
iệng b t
iệng
ở r ng miệng t i. V t t ư ng s p k n miệng [51, tr. 610].
Ẩ
ụ
ứ
ỉ
ọ
ụ
ể
ứ
.N
ỉ
ĩ
ứ
ỉ
ĩ
.D
ố
ẩ
ề
ể
ụ
.
13
Ví ụ
ề
ể
ề
ẩ
ụ
:
i c n ớ b n k ơng?
B nt ìc
c ti t t u đông đợi đ
n đây mận mới
-
i đào
Vườn ồng đ c ai vào ay c ưa?
ận
i t ì đào in t ưa
Vườn ồng c l i n ưng c ưa ai vào
K
ẩ
ụ
ẩ
ụ
ẩ
ụ
ẩ
ứ
ứ
ể
ề
ứ
ị
1.3.2. Ẩn d
Ẩ
.
ni
ụ
ị
ọ .N
ứ
ứ
ọ
ố
í
.Ẩ
ụ
í
C
ề
ứ
ứ
ố
ọ
ể
ẩ
ọ
ứ
ẩ
ụ
ĩ
ụ
.ỞV
ọ
ẩ
ẩ
ề
í
ề
.T
ẩ
ề
ụ
ứ
ề
ụ
ẽ ể
Ẩ
.
ụ
ứ
ẩ
ể
ố
.
ụ
ỉ
N
ụ
í
ụ
ẩ
ụ. T
ở
14
ẩ
ụ
ỉ
ụ ọ
ể
í
.Ẩ
ĩ
ụ
í
í
í
ẩ
ụ.
ứ
ềẩ
.N
ẩ
ụ
D
ụ
ứ
ĩ
ứ
ũ
.T
ề
ỉ
ẩ
T
R
í
ẩ
ở
ềẩ
ụ ề
ụ
ụ
ọ
ề
ũ
ố
.
1979
ĩ
ứ
ứ .T
ụ
ẩ
ụ
ể
ở
30
í
ể
.12]. D
ẩ
ụ
ố
í
ể
í
ẩ
ụ
.
J
L
1980
ố
ề
ụ
ề
ứ
ỉ
ẩ
ề
.H
ề
ề
ề
ẩ
ụ
ề
ở
. "...C ng tôi n ận t y r ng
n d t a k p đời s ng àng ngày k ông c
tư tưởng và àn đ ng
ụ
trong ngôn ng mà c trong
t về c c c ng ta suy ng ĩ và àn đ ng
t ng k i niệm t ông t ường của c ng ta về b n c t mang t n
[30, tr.14].
15
ệ
nd "
T
ụ
ể
ở
ẩ
ẩ
ề
ụ. N ề
ụ
ỉ
ể
ọ
ể
ụ
ố
ề
ể
í
ẩ
ụ. C
ể
ề
ố
í
ẩ
ụ:
- Bao giờ c o ư ng b n oa
ăn đào b n t i c o ta b n mìn
T uyền k ơng đậu b n iang ìn
Ta k ơng ta quy t l y mìn làm đôi
- Bao giờ c o g o b n sàng
C o trăng b n gi c o nàng b n an
Mố
-
-
ứ
í
ọ
ẩ
ụ
ụ
.
ẩ
ụ
ể
ỉ
ề
ụ
ứ
.D
ẩ
...
ể
L
Ẩ
ề -
-
B
ụ
ị
ĩ
1962
ỉ
ở
ề
ể
.L
J
1980
ũ
ỉ
ố
ĩ
ề
ẩ
ụ
ẩ
ở
ỉ
ẩ
ẩ
ụ
ể
ỉ
ở
.C
ụ
ụ
16
ọ
ĩ
í
[48, tr. 223].
N
ẩ
ụ
ể
ọ
ĩ
ĩ
í
48, tr. 223].
1.4. V i n t về t c ng v ca dao Vi t Na
1.4.1. T c ng Vi t Na
Tụ
ọ
.
H
ụ
ề
ở
ũ
ẩ
ũ
ở
.N
ở
ề
ụ
ề
ọ
ụ
ề
ể
í
.T
ề
ọ
ề
ũ
ề
ụ
ề
ứ
, ụ
ố
ể
ụ. V
ốí
ứ
ể
ọ
ũ
.
1.4.2. Nh ng đ c trưng c
1.4.2.1. Đ c điể
ản c a t c ng Vi t Na
về n i dung
Q
ể
T
í
ọ
ể
;
ẩ
ề
ụ
ố
ể
ọ
ỹ
ở
.L
ể
.
ề
ụ
.T
ũ
17
ị
.N
ể
.Đ
ề
ề
ọ
ề
ụ
ề
.T
ụ
ở
í
í
ị .
Tụ
ở
ở
ở
ể
í
ụ
.Ở ụ
ề
ở
í
í
Tụ
.
;
T
ề
ụ
ị
ề
ề
ố
ề
ố
.N
ề
N
ụ .
ề
.
í
:
-Q
-Đ
Về
:
- Vở
ọ
-C
Về
au:
-L
-N
ố
ố
N
ũ
;
.C
ể
ị
ụ
ỉ
ĩ ở
ề
ứ
ị
ể
18
ề
ở
ỉ
.
1.4.2.2. H nh th c ngh thuật
Tụ
ề
ị
ọ
ọ
ề
ề
ể
ở
.Ở
ĩ
ụ
ụ
ở
.
K
ẽ
ở ụ
ở
ứ
ề
ố
ốí;
ề
ở
...Lố
ể
.C
ố
ể
ố
ố
ố
ĩ
ụ
ể
ụ
ụ
X
ứ
ở ụ
ứ
.N
ỉ
ọ
.Ở ụ
ở
ề
ụ
.
ề
ứ
ể
.V
ụ
ọ
í
: ụ
ỉ
ề
ể
ể
.
1.4.3. Ca dao Vi t Na
Ca dao ố
ỉ XVIII
H
ỉ XIX ể
V
ố
ỉ
N
.T
ể
í
ỉ
ể...K
í
...
ố
ọi
ụ
ọ
19
.
.V
ũ
C
T
ể
V
: 1. T
ề
ứ
ị . 2. T ể
ể ụ
ề
ố
52 96]
C
ứ
ố
:C
ể
ể
ể ọ
ể ụ
.
C
i
.N
i
. Đ
ề
ẩ
ể. N
.C
ể
ể
ị
ỉ
ề
ở
ẩ
.C
ể
ố
ề
ể
ứ
ể
ứ
V
1.4.4. Nh ng đ c trưng c
1.4.4.1. Đ c điể
N
N
ể
ản c a ca dao Vi t Na
về n i dung
V
N
ĩ ề
ụ
ĩ
N
ỉ
.R
ọ ũ
ể
ứ
ụ .
ố
ứ
ở
i
ề
.T
ề
ĩ
ể
ố
ể
ố .K
ọ
ề
.
ố
.
20