Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử việt nam lớp 8 trường trung học cơ sở

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
  

TRẦN THỤY VĨNH KHƢƠNG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 8
TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Vinh – 2012

1


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
  

TRẦN THỤY VĨNH KHƢƠNG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY
HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 8 TRƢỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Lịch sử
Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS.TRỊNH ĐÌNH TÙNG

Vinh – 2012
2


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong
luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chưa từng được cơng bố trong bất kỳ một cơng
trình nào khác.
Tác giả luận văn

Trần Thụy Vĩnh Khƣơng

3


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CÁM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
MỞ

ĐẦU

…………………………………………………………………………………1
1. Lý

do

chọn

đề

tài…………………………………………………………………..1
2. Lịch

sử

nghiên

cứu

vấn

đề…………………………………………………………3
2.1

Tình

hình

nghiên

cứu

ở

nước

ngồi………………………………………..3
2.2

Tình

hình

nghiên

cứu

trong

nước…………………………………………..5
3. Mục

đích

và

nhiệm

vụ

nghiên

cứu

của

đề

tài………………………………..........6
3.1

Mục
đích……………………………………………………………………6

3.2

Nhiệm

vụ

của

đề

tài……………………………………………………......6
4. Đối

tượng

cứu……………………………………………………………...7

4

nghiên


5. Phạm

vi

đề

tài……………………………………………………………………...7
6. Cơ

sở

phương

pháp

luận

và

phương

pháp

nghiên

cứu…………………………….7
6.1

Cơ

sở

phương

pháp

luận……………………………………………………7
6.2

Phương

pháp

nghiên

cứu…………………………………………………...7
7. Giả

thuyết

khoa

học………………………………………………………………..8

8. Đóng

góp

của

luận

văn…………………………………………………………….8
9. Cấu

trúc

của

luận

văn………………………………………………………………8
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG THCS
1.1 .

Cơ

sở

lý

luận……………………………………………………………………..9
1.1.1. Quan niệm về tổ chức HĐN trong dạy học lịch sử ở trường

THCS…….....9
1.1.2. Các

cách

tổ

chức

hoạt

động

nhóm

trong

dạy

học

lịch

sử…………………15
1.1.3. Đặc điểm lứa tuổi tâm lý của học sinh THCS với việc tổ chức hoạt động
nhóm………………………………………………………………………
24
5

1.1.4. Khả năng tổ chức hoạt động nhóm trong mơn lịch sử ở trường
THCS…...26
1.1.5. Vai trò ý nghĩa của việc dạy học theo nhóm trong dạy học lịch sử ở
trường
THCS……………………………………………………………………...
29
1.2.

Cơ

sở

thực

tiễn……………………………………………………………….31
1.2.1. Điều tra khảo sát thực tiễn tổ chức dạy học nhóm trong dạy học lịch sử
hiện

nay

ở

trường

THCS……………………………………………………….31
1.2.2. Đánh

giá

kết

quả

điều

tra

khảo

sát……………………………….………..32
TIỂU

KẾT

CHƢƠNG

I………………………………………………………..39
CHƢƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 8 Ở TRƢỜNG THCS.
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
2.1. Mục tiêu, nội dung và cấu tạo phần Lịch sử Việt Nam lớp 8
THCS……42
2.1.1.

Mục

tiêu……………………………………………………………………42
2.1.2.

Nội

dung…………………………………………………………………...43
Cấu

2.1.3.
tạo……………………………………………………………….…….44

6


2.2.

Những

nội

dung

có

thể

tổ

chức

hoạt

động

nhóm…………………..……..45
2.2.1 Một số câu hỏi có thể tổ chức HĐN phần LSVN lớp 8
THCS…………….48
2.2.2.

Một

số

gợi

ý

hướng

dẫn…………………………………………………...55
2.3.

Cách

tiến

hành

tổ

chức

hoạt

động

nhóm

trong

DHLS…………………..60
2.3.1.

Đối

với

Giáo

viên………………………………………………………….60
2.3.2.

Đối

với

Học

sinh…………………………………………………………..62
2.4. Tổ chức hoạt động nhóm kết hợp với một số phƣơng pháp khác trong
DHLS

ở

THCS………………………………………………………………….64
2.4.1.

Tổ

chức

HĐN

kết

hợp

với

phương

pháp

thuyết

trình……………………..65
2.4.2.

Tổ

chức

HĐN

kết

hợp

với

sử

dụng

đồ

dùng

trực

dạy

học

theo

dự

pháp

kể

quan..…………………..65
2.4.3.

Tổ

chức

HĐN

kết

hợp

với

án……...……………………..65
2.4.4.

Tổ

chức

HĐN

kết

hợp

với

phương

chuyện...……………………..66
2.4.5.

Tổ

chức

HĐN

kết

hợp

với

phương

pháp

đóng

vai….……………………..66
2.5.

Thực

nghiệm

sƣ

phạm……………………………………………………..66
2.5.1.

Mục

đích

nghiệm……………………………………………………..66

7

thực


2.5.2.

Đối

tượng

thực

nghiệm…………………………………………………….66
2.5.3.

Nội

dung

và

phương

pháp

thực

nghiệm…………………………………...67
2.5.4.

Thu

thập

và

phân

tích

kết

quả

thực

nghiệm……………………………….67
KẾT
LUẬN……………………………………………………………………..72
TÀI

LIỆU

KHẢO……………………………………………………..75

8

THAM


Lời Cảm Ơn
Để hồn thành khóa học và thực hiện tốt đề tài, tôi đã nhận được
sự giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị:
Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất
đến PGS.TS Trịnh Đình Tùng - người đã hướng dẫn tận tình cho tơi
trong suốt q trình thực hiện đề tài.
Tơi xin trân trọng cảm ơn q thầy cơ trong khoa Lịch sử của
trường Đại học Vinh, Phòng Đào tạo sau Đại học - Đại học Sài Gịn
cùng q thầy cơ tham gia giảng dạy, truyền đạt kiến thức cho tôi trong
suốt thời gian học tập vừa qua.
Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo, giáo viên và học sinh các trường
THCS Lê Q Đơn, THCS Tân Thới Hịa - Thành phố Hồ Chí Minh đã
tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong quá trình khảo sát số liệu và thực
nghiệm sư phạm.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đồng nghiệp,
những người đã động viên, hỗ trợ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian vừa
qua.
TP Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2012
Tác giả luận văn
Trần Thụy Vĩnh Khương

9


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo
GS: Giáo sư
GV: Giáo viên
HS: Học sinh
HĐN: Hoạt động nhóm
PGS.TS: Phó giáo sư tiến sĩ
SGK: Sách giáo khoa
SGV: Sách giáo viên
TCN: Trước công nguyên
THCS: Trung học cơ sở
TS: Tiến sĩ
Th.s: Thạc sĩ
TK: Thế kỉ
TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh

10


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng

1.1:

Bảng

so

sánh

hoạt

động

cá

nhân

tổ

chức

với

hoạt

động

nhóm……………………..16
Bảng

1.2:

Quy

trình

dạy

học

theo

nhóm……………………..……………….18
Hình

1.3:

Mơ

hình

nhóm

2

học

sinh……………………..…………………………….20
Hình

1.4:

hình

Mơ

nhóm

theo

dãy

bàn

hoặc

tổ……………………..………………....20
Hình

1.5:

Mơ

hình

nhóm

kim

tự

tháp……………………..…………………………....21
Hình

1.6:

Nhóm

bể

cá………………………..……………………..…………………..21
Hình

1.7:

Mơ

hình

nhóm

chun

sâu

(chun

gia)

khăn

trải

……………………..……………21.
Hình

1.8:

Mơ

hình

nhóm

bàn……………………..…………………………23
Bảng

1.9:

Các

tiêu

chí

chia

nhóm……………………..……………………..………...23
Bảng

1.10:

Đánh

giá

của

GV

về

việc

tổ

chức

HĐN……………………..……………..33
Bảng

1.11:

Tần

số

sử

dụng

các

về

HĐN

phương

pháp

dạy

học……………………..………….34
Bảng

1.12:

Thái

độ

của

HS

sử……………………..……..37

11

trong

giờ

học

lịch


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Nước Việt Nam ta vốn có nền văn hiến từ ngàn xưa, việc học hành thi cử đã có
nề nếp. Bộ mơn lịch sử đã chiếm một vị trí rất quan trọng trong nền giáo dục dân tộc.
Cho đến ngày nay, bộ môn lịch sử lại càng được xã hội quan tâm do tình hình thế giới
đang có nhưng diễn tiến phức tạp, việc cung cấp kiến thức lịch sử lịch sử cho thế hệ trẻ
được đặc ra hết sức cấp thiết và đó là vấn đề sống còn của một dân tộc trước những
thách thức của thời đại.
Vấn đề nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử đã từng được các nhà giáo dục
nghiên cứu rất nhiều nhằm mục đích tạo cho các em thấy được tính khả thi của bộ mơn,
từ đó sẽ có động cơ học tập đúng đắn, u thích bộ môn và chủ động lĩnh hội kiến thức
mới, tránh lối học vẹt, nhồi nhét, đối phó.
Hơn thế nữa, tình hình và nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ cơng nghiệp hóa
hiện đại hóa trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội đòi hỏi phải đổi mới giáo dục
theo tinh thần nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai (1996)
Khóa VIII. Theo mục tiêu đào tạo, dự án phát triển giáo dục THCS xác định:“mơn lịch
sử ở trường THCS phải giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản, cần thiết về
lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc, giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, truyền thống
dân tộc”.
Bước vào TK XXI, sự phát triển kinh tế xã hội đã đặt ra một yêu cầu mới, đó là
phải đào tạo thế hệ trẻ có “bốn cột trụ” của một nền giáo dục mà UNESCO nêu ra:
“Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để khẳng định mình”.
Thời đại kinh tế hội nhập hiện nay cũng đòi hỏi ở con người một số phẩm chất
năng lực nhất định như: làm việc tập thể, giao tiếp, hợp tác nhóm, thích ứng thực tiễn
và tự lực giải quyết những vấn đề do cuộc sống đặt ra…
Tại bất kỳ đất nước nào, những đổi mới ở giáo dục phổ thơng mang tính cải
cách giáo dục cũng đều bắt đầu từ việc xem xét, điều chỉnh mục tiêu giáo dục với

những kỳ vọng mới về mẫu người học sinh có được sau quá trình giáo dục.

12


Biết làm việc theo nhóm là một địi hỏi của thời đại. Các chuyên gia Liên Hợp
Quốc tham gia nghiên cứu về nguồn nhân lực Việt Nam có cùng một nhận định:
“người Việt Nam rất thông minh, cần cù lao động. Chỉ tiếc rằng họ không biết làm việc
theo tinh thần ê-kip”. Cịn ơng Steer- Giám đốc ngân hàng thế giới tại Việt Nam có
tuyên bố rằng: “Học sinh Việt Nam cần được bồi dưỡng về một số kỹ năng để làm việc
có hiệu quả trong xã hội hiện đại. Đó là các kỹ năng giải quyết vấn đề, truyền thông,
giao tiếp và làm việc theo tinh thần đồng đội”.
Những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo cho giáo viên dạy học
theo nhóm để học sinh hoạt động tích cực, phát huy cao độ tinh thần hợp tác và học hỏi
lẫn nhau.
Ngoài ra, phương pháp dạy học theo nhóm sẽ giúp các thành viên trong nhóm
chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới
bằng cách nói ra những điều đang nghĩ. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau
chứ không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Qua đó tình đồn kết sẽ được
tăng lên nhờ thấu hiểu lẫn nhau, các thành viên nhóm sẽ biết tuân thủ những quy định
của nhóm và của giáo viên, từ đó rèn các em nếp sống có trật tự, kỹ cương.
Hiện nay, việc tổ chức học tập nhóm đã được sử dụng trong dạy học ở phổ
thông nhưng chất lượng và hiệu quả của việc học nhóm chưa cao, cịn rất nhiều hạn
chế và chủ yếu nặng tính hình thức. Đối với học sinh cấp THCS, việc tổ chức dạy học
theo nhóm sẽ góp phần phát huy năng lực nhận thức độc lập của học sinh, nâng cao
hiệu quả bài học lịch sử, đồng thời tạo hứng thú học tập cho học sinh. Trong một số tiết
học nhóm, tuy được chia nhóm nhưng các em khơng thích thú, một số em biếng nhác,
ỷ lại trông chờ vào kết quả của những bạn khá giỏi hơn hoặc lợi dụng giờ thảo luận để
làm việc riêng, nói chuyện…Có nhiều ngun nhân dẫn đến tình hình này: điều kiện cơ
sở vật chất, tài liệu học tập, sự chuẩn bị của giáo viên, học sinh…Trong đó nguyên

nhân chủ yếu là do giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về bản chất, quy trình, cách thức
tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng, giáo
viên áp dụng phương pháp này tùy tiện, chủ quan theo kinh nghiệm cá nhân…Vì vậy
việc khắc phục tình hình trên là yêu cầu được đặt ra cấp thiết.

13


Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng là một đề tài
có ý nghĩa cả về mặt khoa học và thực tiễn. Vì vậy chúng tơi chọn “Tổ chức hoạt động
nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 8 trường Trung học cơ sở” làm đề tài
nghiên cứu. Qua đó chúng tơi muốn góp phần vào việc tìm ra biện pháp thích hợp để tổ
chức học tập nhóm cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường
phổ thông
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1.

Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngồi

Qua q trình nghiên cứu, được tiếp cận với các tài liệu liên quan đến đề tài này,
chúng tôi thấy có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực,
trong đó thảo luận nhóm khơng phải là một vấn đề mới đặc biệt là đối với các nước
phát triển. Rất nhiều tác giả, nhà nghiên cứu giáo dục đã đề cập trên những khía cạnh
khác nhau, ít nhiều có liên quan đến đề tài này:
Thời kỳ cổ đại, Quanh-li-liêng (142-118 TCN) – một nhà giáo người Roma đã
đưa ra ý kiến rất tiến bộ, đó là “…phải làm cho trẻ em vui mà học, phát triển tính tích
cực chủ động của các em”. Cịn ở phương Đông, Khổng Tử (511-497 TCN) cũng rất
quan tâm đến việc dạy học tích cưc đối với học trị của mình “dạy học trị mà khơng
khơi lên sự đam mê muốn học hỏi chỉ là đập búa lên sắt nguội mà thôi”.
Sang thời trung đại, bước vào giai đoạn phục hưng, việc chú ý phát huy tính tích

cực độc lập của các em học sinh cũng được nhiều nhà giáo dục tiến bộ quan tâm.
Thời cận đại, G.Cô-men-xki (1592 – 1670) cũng nêu lên những yêu cầu của
người thầy là phải làm thế nào để học sinh thích thú học tập và bản thân các em phải cố
gắng nắm bắt tri thức. Ơng thường nói: “tơi bồi dưỡng cho học sinh của mình tinh thần
độc lập trong quan sát, trong đàm thoại và trong việc ứng dụng vào thực tiễn”; “giáo
dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đốn đúng đắn, phát triển nhân
cách…hãy tìm ra phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn”
Sang TK XVIII, ở châu Âu bắt đầu áp dụng phương pháp dạy học theo nhóm,
điển hình như cách dạy của linh mục A.Bel, nhà giáo Đ.Lancaste. Năm 1789, Girard đã
đưa ra sáng kiến dạy học tương trợ, nghĩa là học sinh được chia thành các nhóm nhỏ

14


theo sự tương đương về trình độ. Giáo viên hướng dẫn cho các học sinh trên lớp, sau
đó các em sẽ hướng dẫn lại cho học sinh lớp dưới, cách dạy này sẽ giải quyết được tình
trạng lớp học quá đông.
Đầu TK XX, hai nhà giáo dục người Anh là Ben và Lancanxto đã tiến hành kiểu
dạy kèm cặp. Những em học sinh lớn tuổi sẽ được thầy dạy trước, sau đó sẽ thay thầy
kèm cặp cho những học sinh khác. Có thể nói đây là hình thức học nhóm sơ khai nhất.
Askial- một nhà giáo lỗi lạc Ba Lan đã viết cuốn “Học tập theo nhóm ở trường”
nhằm giới thiệu một số hình thức học nhóm có hiệu quả.
Cịn ở Liên Xô (cũ) và các nước Đông Âu cũng có nhiều cơng trình nghiên cứu
về học nhóm. Chẳng hạn Ko-tơp đã xây dựng một quy trình kỹ thuật tương đối hồn
chỉnh về dạy học nhóm, trong đó bao gồm các thao tác cần thiết mà thầy trò cần phải
thực hiện trong từng tiết học.
Ở Ba Lan, khoảng giữa thế kỷ XX, một loạt các cơng trình nghiên cứu về hình
thức dạy học của Bozdanxki, G-rot…Theo tổng kết từ các nhà giáo dục, họ cho rằng
việc tổ chức hoạt động nhóm được diễn ra cụ thể phụ thuộc vào mục đích mơn học, tiết
học và tài nghệ sư phạm của người giáo viên.

Đức là một quốc gia khá thành công trong việc tổ chức dạy học theo nhóm và
họ đã đúc kết thành một số bước như sau:
Bước 1: Giáo viên sẽ tạo động cơ, đưa ra vấn đề trước lớp để học sinh thảo luận
Bước 2: Lớp sẽ được chia thành nhiều nhóm, mỗi nhóm sẽ được phân cơng nhiệm vụ
Bước 3: Các nhóm sẽ trao đổi, thảo luận và thống nhất kết quả
Bước 4: Nhóm cử đại diện lên trình bày kết quả, giáo viên đánh giá và rút ra kết luận.
Năm 2007, nhà xuất bản M.Graw-Hill đã cho xuất bản cuốn Managing Teams
(quản lý nhóm) của tác giả Lawrence Holpp, cuốn sách này đã được lựa chọn phiên
dịch và được xuất bản tại nhà xuất bản lao động xã hội. Cuốn sách này sẽ cung cấp cho
bạn tổng quan toàn bộ kỹ năng liên quan đến việc xây dựng và hoạt động của nhóm, từ
việc xác định mục tiêu của nhóm, tạo văn hóa làm việc cho nhóm…
Cịn trong cuốn sách “tiến tới một sư phạm tương tác” của Jean-Marc Denmmé
et Madeleine Roy, tác giả đã đề cập rất nhiều đến phương pháp sư phạm tương tác

15


trong đó có tương tác nhóm, tương tác giữa các thành viên trong nhóm trong khi thực
hiện nhiệm vụ giáo viên giao.
Tóm lại, vấn đề tổ chức dạy học theo nhóm đã có từ lâu và cách học này được
thế giới đánh giá là có hiệu quả. Vì vậy, dạy học theo nhóm là phương pháp được sử
dụng thường xuyên liên tục ở các nước phát triển. Chúng ta cũng cần phải học tập
phương pháp này để nâng cao chất lượng giáo dục ở Việt Nam.
Tuy nhiên, do đặc thù nước ta còn kém phát triển, dân số lại quá đơng trong khi
diện tích lớp học thì lại q nhỏ, bàn ghế thì cũng khơng dễ di dời, cơ sở vật chất kỹ
thuật khác xa so với những nước phát triển. Do đó chúng ta cần tránh việc dạy nhóm
một cách máy móc, hình thức dẫn đến hiệu quả giờ học không cao. Cho nên vấn đề tổ
chức dạy học nhóm trong bộ mơn lịch sử vẫn là một vấn đề cần được nghiên cứu và
làm sáng tỏ. Và điều đó cũng giúp cho luận văn có ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn.
2.2.

Tình hình nghiên cứu trong nƣớc

Từ sau cách mạng tháng Tám 1945, Việt Nam đã có phong trào học tập dân chủ,
học tập theo tổ, nhóm và phong trào đơi bạn chun cần. Tuy vậy cách thức này chưa
thực sự phát huy được tính tích cực của người học.
Trong cuốn “Phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại”, tác giả Thái Duy
Tuyên đã nhấn mạnh đến quy trình tổ chức dạy học theo phương pháp hợp tác nhóm và
bồi dưỡng các kỹ năng hợp tác.
Bên cạnh đó, các nhà giáo dục lịch sử trong nước cũng đã quan tâm đến vấn đề
tổ chức dạy học nhóm trong bộ mơn lịch sử ở trường phổ thơng, chẳng hạn giáo trình
“Phương pháp dạy học lịch sử” do GS. Phan Ngọc Liên chủ biên đã đề cập đến những
yêu cầu biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử, trong đó các tác giả phần
nào cũng đề cập đến hình thức tổ chức dạy học theo nhóm.
Cịn GS. Nguyễn Thị Cơi cũng đã chỉ rất rõ trong “Các con đường biện pháp
nâng cao hiệu quả bài học lịch sử” ở trường phổ thông về việc kết hợp các dạng hoạt
động học tập để phát huy tính tích cực của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả bài
học. Trong đó GS Cơi cũng nhấn mạnh đến việc kết hợp hoạt động nhóm với cá nhân
và hoạt động nhóm với tồn lớp.

16


Trong cuốn “Làm việc theo nhóm”, Th.s Nguyễn Thị Oanh cũng đã viết: “trong
thảo luận nhóm, điều quan trọng khơng phải là thông tin giải đáp thắc mắc từ trên
xuống mà là khơi dậy sự tham gia tích cực và chủ động của nhóm viên. Sự chủ động
trong học tập làm cho học sinh dễ hiểu và nhớ bài học, cịn chủ động trong việc làm
sáng tỏ vấn đề, góp ý kiến cho quyết định…”
Trong một vài tư liệu về phương pháp dạy học hiện đại – dự án Việt Bỉ có nhắc
đến một số phương pháp như dạy học theo hợp đồng, dự án…nhưng nhìn chung đó

cũng là một cách tổ chức xuất phát từ hoạt động hợp tác nhóm.
Tuy nhiên, phương pháp tổ chức dạy học theo nhóm mới chỉ trong giai đoạn
nghiên cứu hoàn thiện về mặt lý luận và bước đầu áp dụng vào thực tế giảng dạy trong
nhà trường phổ thơng của nước ta. Vì vậy, việc nghiên cứu tìm hiểu vận dụng tổ chức
hoạt động học tập theo nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THCS là một cơng việc
mới mẻ, có ý nghĩa thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích
Đề tài này khơng chỉ nhằm mục đích khẳng định vai trị, ý nghĩa quan trọng của
việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học bộ mơn lịch sử mà cịn xác định được các
u cầu và biện pháp tổ chức học tập theo nhóm một cách có hiệu quả, góp phần nâng
cao chất lượng dạy học lịch sử hiện nay ở trường phổ thông.
3.2. Nhiệm vụ của đề tài
Để đạt được mục đích trên, đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau:
-Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài nhằm làm rõ một số vấn
đề lý luận như: khái niệm, vai trị, ngun tắc, hình thức, biện pháp tổ chức hoạt động
nhóm trong dạy học nói chung dạy học lịch sử nói riêng
- Điều tra thực trạng dạy học theo nhóm ở một số trường THCS tại TPHCM.
- Phân tích chương trình lịch sử Việt Nam lớp 8, phân loại các nội dung phù
hợp với cách thức dạy học theo nhóm.

17


- Các hình thức, biện pháp tiến hành tổ chức học tập nhóm trong giờ học lịch sử
ở trên lớp. Từ đó thiết kế một số mơ hình tổ chức hoạt động nhóm qua phần dạy học
lịch sử Việt Nam ở lớp 8 trường THCS.
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng, trên cơ sở đó rút ra kết luận về tính khả
thi và hiệu quả của việc tổ chức hoạt động nhóm trong giờ lên lớp mơn lịch sử.

18


4. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là q trình tổ chức hoạt động nhóm trong dạy
học lịch sử Việt Nam lớp 8 trường THCS.
5. Phạm vi đề tài
Đề tài đi sâu nghiên cứu các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động nhóm
trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 8 trường THCS.
Để có cơ sở thực tiễn, đồng thời xác nhận, chứng minh tính khả thi, hiệu quả
của những biện pháp nêu ra, chúng tôi tiến hành điều tra khảo sát và thực nghiệm ở
một số trường THCS tại địa bàn TP.HCM.
6. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Cơ sở phƣơng pháp luận
Phương pháp nghiên cứu được dựa trên cơ sở những quan điểm lý luận của chủ
nghĩa Mác-Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối và chính sách của
Đảng, Nhà nước về cơng tác giáo dục những vấn đề liên quan đến lý luận dạy học và
những tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.
6.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
Chủ yếu vận dụng những phương pháp nghiên cứu của khoa học giáo dục, bao gồm:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: đọc, phân tích các loại tài liệu Tâm lý học, lý
luận dạy học, lý luận dạy học lịch sử, chương trình, SGK, SGV lịch sử lớp 8 THCS và
các loại tài liệu khác có liên quan đến vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh nói
chung, hoạt động nhóm nói riêng .
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: thơng qua nhiều hình thức khác nhau như
dự giờ, quan sát, điều tra, khảo sát, phỏng vấn, trao đổi với các GV, HS, cán bộ chuyên
gia để thu thập số liệu về tình hình nhận thức và thực hiện việc tổ chức HĐN trong học
dạy học lịch sử ở trường THCS.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh
giá hiệu quả của việc vận dụng hình thức dạy học theo nhóm để tổ chức dạy học phần

lịch sử Việt Nam lớp 8 trường THCS. Trên cơ sở những kết quả thu được, tiến hành
kết luận về tính khả thi của luận văn.

19


- Phương pháp thống kê toán học xử lý số liệu: tập hợp và xử lý các số liệu thu
được qua điều tra, thực nghiệm bằng cách lập bảng tính các tham số đặc trưng. Trên cơ
sở đó so sánh các giá trị thu được giữa các lớp thực nghiệm và các lớp đối chứng để
đánh giá hiệu quả tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THCS.
Các phương pháp trên được phối hợp chặt chẽ trong suốt quá trình thực hiện đề
tài.
7. Giả thuyết khoa học
Trong điều kiện dạy học hiện nay nếu thiết kế và sử dụng tốt các biện pháp mà
luận văn đề xuất sẽ tổ chức tốt hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử, góp phần nâng
cao chất lượng dạy học bộ mơn cho học sinh.
8. Đóng góp của luận văn
- Khẳng định được vai trò ý nghĩa của hoạt động nhóm trong bộ mơn lịch sử.
- Điều tra được thực tiễn, nêu những nét chính của q trình tổ chức dạy học
theo nhóm trong giờ học lịch sử.
- Đề xuất được các hình thức, biện pháp tổ chức hoạt động nhóm ở phần lịch
sử Việt Nam lớp 8 trường THCS theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
- Là tài liệu tham khảo giúp cho bản thân và đồng nghiệp, làm phong phú thêm
ý nghĩa khoa học và thực tiễn góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy .
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính
của luận văn được bố cục thành 2 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy
học lịch sử ở trƣờng THCS
Chƣơng 2: Một số biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt

Nam lớp 8 ở trƣờng THCS. Thực nghiệm sƣ phạm

20


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƢỜNG THCS
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Quan niệm về tổ chức HĐN trong dạy học lịch sử ở trƣờng THCS
1.1.1.1. Quan niệm về nhóm, nhóm học tập
Theo Từ điển tiếng Việt, “nhóm” là: “tập hợp một số ít người hoặc sự vật được
hình thành theo những ngun tắc và tiêu chí nhất định” [64, tr.153].
Còn trong Dạy học lấy học sinh làm trung tâm của Trần Bá Hoành, tác giả định
nghĩa rằng: “nhóm” (đội, ekip) là một tập thể nhỏ được hình thành để thực hiện một
nhiệm vụ nhất định trong một thời gian nhất định” [31, tr.84]
Từ định nghĩa trên, có thể đi đến nhận thức về “nhóm học tập” là tập hợp một số
ít người được hình thành nên nhằm cùng tiếp nhận và giải quyết những nhiệm vụ đặt
ra trong q trình học tập.
Như vậy, nhóm học tập là môi trường, phương tiện để GV chuyển các hoạt động
dạy học đến HS. Đối với học sinh, nhóm học tập khơng chỉ là mơi trường học tập tích
cực (ở đó các học sinh phải hợp tác với nhau để cùng giải quyết nhiệm vụ học tập, là
nơi học sinh giao tiếp, chia sẻ, cạnh tranh với nhau và thể hiện bản thân mình…) mà
cịn là đối tượng học tập của học sinh (học giải quyết các mối quan hệ trong nhóm, học
cách tổ chức, lập kế hoạch, học các kỹ năng xã hội.
Từ trước đến nay các nhà nghiên cứu về lý luận dạy học đã nêu lên những định
nghĩa về HĐN trong dạy học như sau:
Trong giáo trình Hoạt động dạy học ở trường THCS, tác giả Nguyễn Ngọc Bảo,
Hà Thị Đức cho rằng: “dạy học theo nhóm là hoạt động dạy học có sự phân chia HS

theo từng nhóm nhỏ, trong đó có nhiều thành phần khác nhau về giới tính, trình độ,
cùng thảo luận, trao đổi suy nghĩ dựa trên cơ sở hoạt động tích cực của từng cá nhân.

21


Mỗi thành viên phải vừa hoàn thành nhiệm vụ học tập của bản thân mình, vừa có trách
nhiệm đối với việc học tập của các thành viên khác. Học sinh trong nhóm cùng làm
việc với nhau để thực hiện những mục tiêu đã đề ra”.[4, tr.67]
Ths. Nguyễn Trọng Sửu: “Dạy học nhóm là hình thức xã hội của dạy học, trong
đó HS của một lớp được chia thành các nhóm nhỏ trong khoản thời gian giới hạn, mỗi
nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm
việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp”.
[56, tr.21]
PGS.TS. Trần Ngọc Giao: “hoạt động dạy học theo nhóm là hoạt động trong đó
GV tổ chức cho HS hoạt động và hợp tác với nhau trong các nhóm nhằm đạt được mục
tiêu học tập”. [3, tr. 90]
Từ những quan niệm trên, có thể hiểu khái niệm dạy học theo nhóm là hoạt
động dạy học trong đó học sinh của lớp được chia thành nhiều nhóm nhỏ, các thành
viên của nhóm cùng làm việc để đạt được những mục tiêu học tập đã đề ra. Bản chất
của HĐN là sử dụng các mối quan hệ mang tính tương tác, trực tiếp, đa chiều ở nhiều
cấp độ khác nhau giữa các chủ thể để tổ chức dạy học
Nhóm học tập của học sinh là một tổ chức cơ động, luôn luôn vận động và phát
triển tùy theo mục tiêu và nội dung học tập. Sự vận động và phát triển của nó diễn ra
theo một q trình, nảy sinh, diễn biến và kết thúc.
Nhóm học tập được hình thành bởi các yếu tố sau:
Thứ nhất, tương tác: các thành viên nhóm giao tiếp với nhau bằng lời nói hay
ngôn ngữ cơ thể. Những ngôn ngữ này đôi khi có ý nghĩa lớn hơn lời nói, cách ăn mặc,
dáng đứng, nét mặt và cử chỉ phát ra những thông điệp. Có sự giao tiếp khi người đáp
ứng những thơng đạt gửi đi. Tương tác phải hai chiều, sự tham gia tích cực của cá nhân

sẽ đem lại sự thỏa mãn và gắn bó với nhóm.
Thứ hai, chia sẻ mục tiêu: một tập hợp người khơng thể gọi là nhóm nếu họ
khơng có cùng mục tiêu, nhiều khi là nhiều mục tiêu, có thể rất lớn nhưng có khi là
bình thường chẳng hạn như gặp nhau để thư giãn bằng chuyện trò trao đổi: trong lớp

22


học mục tiêu chung là học hỏi trong một tập thể người ta không chia sẻ những mục tiêu
khác nhau thì có sự phân hóa thành viên nhiều nhóm.
Mục tiêu chính là động lực, là kim chỉ nam cho hoạt động nhóm. Mục tiêu giúp
giải quyết mâu thuẩn và xác định đánh giá cách làm việc của nhóm. Mục tiêu phải khả
thi thì nhóm mới hoạt động được lâu dài và có hiệu quả.
Mục tiêu gắn liền nhu cầu quyền lợi của thành viên, có tính thách đố và thiết
thực với họ. Sự tham gia mục tiêu chung sẽ đem lại hứng thú cho thành viên, nhóm
trưởng giỏi là người biết tạo ra sự hài hòa giữa các mục tiêu chung và riêng.
Thứ ba, hệ thống các quy tắc: đây chính là luật lệ hướng dẫn hành vi mà nhóm
đặt ra. Những quy tắc này có thể được thơng báo chính thức hoặc được các thành viên
nhóm mặc nhiên chấp nhận khơng cần hình thức. Sự tn thủ quy tắc sẽ giúp nhóm
hoạt động tốt. Các quy tắc này có thể được áp đặt từ bên ngồi (ví dụ nội quy, quy chế
của trường, của Bộ GD và ĐT), hay từ nội bộ nhóm: áo đồng phục, tên gọi nhóm …
Thứ tư, vai trị: là khn mẫu các hành vi quen thuộc mà cá nhân phát triển để
phục vụ nhóm. Các vai trò này từ từ thành nếp tùy đặc tính về nhân cách và nhu cầu
của thành viên nhóm và đồng thời xuất phát từ nhu cầu, đặc điểm của nhóm. Các vai
trị ln ở thế động tùy theo tình huống khác nhau. Một cá nhân có thể đóng nhiều vai
trị. Thường trong nhóm nổi bật các vai trị sau:
-Vai trị liên quan đến cơng tác phải hồn thành
-Vai trị liên quan đến củng cố và duy trì nhóm
-Vai trị liên quan đến nhu cầu cá nhân của nhóm viên
Thứ năm, hành vi trong nhóm: khi nhóm thực hiện nhiệm vụ có 3 loại hành vi

mà thành viên thường có:
-Hành vi hướng về cơng tác.
-Hành vi củng cố nhóm.
-Hành vi cá nhân…
1.1.1.2. Quan niệm về nhóm trong dạy học lịch sử ở trƣờng THCS
Việc học theo nhóm thực tế đã từng xuất hiện từ nửa sau thế kỷ XIX, tuy vậy
mãi đến buổi giao thời của TK XX, quan điểm của việc dạy học theo nhóm mới được

23


thực hiện và đưa vào thực hành làm mẫu. Đến 1982, hàng ngàn trường ở Mỹ đã đi theo
mơ hình học nhóm có trình độ tương đồng (theo Kulik C.L.C và Kulik J.A ghi nhận).
Dạy học theo nhóm đã được quan tâm từ TK XX, bắt nguồn từ các nước
phương Tây. Nhiều nghiên cứu về hoạt động nhóm trong dạy học được xây dựng mang
tính ứng dụng thực tiễn cao qua nhiều thời kỳ lịch sử khác nhau. Nổi bật là sự nỗ lực
hợp tác dựa trên động cơ phát triển cá nhân khi làm việc tập thể và nguyện vọng chung
để đạt được thành quả có ý nghĩa cho cá nhân và nhóm.
Vấn đề đặt ra là làm sao vận dụng phương pháp này vào Việt Nam phù hợp với
thực tiễn để đạt được hiệu quả cao. Những năm gần đây có nhiều cơng trình nghiên cứu
về tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học:
Theo Phan Trọng Ngọ, “Học tập theo nhóm nhỏ là phương pháp trong đó nhóm
(lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong lớp đều
được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm
mình về vấn đề đó.
Cịn Trần Thị Thu Mai thì cho rằng: “Học tập nhóm là một phương pháp học
tập mà theo đó học sinh trong nhóm trao đổi, giúp đỡ và hợp tác với nhau trong học
tập, học sinh trao đổi ý tưởng và kiến thức với các thành viên trong nhóm. Những học
sinh khá có khả năng giúp đỡ những học sinh yếu hơn. Các thành viên của nhóm tham
gia tích cực và hợp tác với nhau để lĩnh hội kiến thức và kỹ năng mới”.

Tóm lại, tổ chức dạy học theo nhóm là một phương pháp dạy học mới, góp
phần thực hiện tốt nhất quan điểm dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học
sinh. Đó là một định hướng giáo dục chú trọng khai thác tối đa mối quan hệ và tác
động đa chiều trong quá trình dạy học. Với phương pháp này, học sinh được lôi cuốn
vào các hoạt động học tập, tiếp thu kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự tổ
chức hướng dẫn của GV. Phương pháp này giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách
chủ động sáng tạo, nhận được nhiều thông tin phản hồi từ GV và các HS khác. Đây là
phương pháp hữu hiệu giúp học sinh phát triển kĩ năng giao tiêp, kĩ năng làm việc
trong tập thể…

24


Dạy học theo nhóm khác với phương pháp dạy học truyền thống. Các phương
pháp dạy học truyền thống chỉ yêu cầu sự tác động 1 chiều từ GV đến HS, sự tương tác
giữa thầy và trị thì trong tổ chức HĐN xuất hiện nhiều mối liên hệ tương tác, sự tác
động đa chiều giữa GV với HS, giữa HS với GV, giữa HS với HS, người học trở thành
chủ thể tích cực của q trình chiếm lĩnh tri thức, HS không thụ động tiếp nhận tri thức
một chiều từ GV mà bằng hoạt động tự nghiên cứu, trao đổi thảo luận trong nhóm, thể
hiện, rút kinh nghiệm và tự điều chỉnh…HS sẽ chủ động, sáng tạo tiếp nhận tri thức và
rèn luyện những phẩm chất quan trọng trong học tập và cuộc sống. Người GV khơng
cịn là chủ thể của q trình dạy học, khơng cịn là người duy nhất tìm ra và cung cấp
kiến thức cho HS.
Trong HĐN, GV là người tổ chức và đạo diễn, là người thiết kế các hoạt động
theo nhóm: thành lập các nhóm học tập, đề ra nhiệm vụ cho từng nhóm nhỏ và tất cả
các nhóm, là người điều hành, giám sát, hướng dẫn để các nhóm tự tiến hành các hoạt
động trong nhóm, là người chủ trì hoạt động thảo luận chung toàn lớp và cuối cùng GV
là người tổng kết, gợi ý, định hướng kiến thức cho HS.
Như vậy, từ vai trò là người chủ giờ học, GV trở thành người tổ chức điều khiển
HS học tập (Tuy nhiên không thể so sánh vai trò của GV là quan trọng hoặc kém quan

trọng hơn), còn việc chiếm lĩnh tri thức là nhiệm vụ của HS.

1.1.1.3. Một số dấu hiệu, đặc điểm của tổ chức hoạt động nhóm:
Dạy học theo nhóm cịn được gọi bằng những tên gọi khác nhau như dạy học
hợp tác, dạy học theo nhóm nhỏ…Đây khơng phải là một phương pháp dạy học cụ thể
mà là một hình thức xã hội, hay là hình thức hợp tác của dạy học. Cũng có tài liệu gọi
đây là một hình thức tổ chức dạy học. Tùy theo nhiệm vụ cần giải quyết trong nhóm
mà có những phương pháp làm việc khác nhau được sử dụng. Khi khơng phân biệt
giữa hình thức và phương pháp cụ thể thì dạy học nhóm trong nhiều tài liệu cũng được
gọi là phương pháp dạy học nhóm:
- Là hình thức lao động tập thể hợp tác giữa chủ thể học sinh – nhóm – giáo
viên, trong đó các hoạt động cá nhân của từng học sinh riêng biệt được tổ chức lại và
liên kết hữu cơ với nhau trong một hoạt động chung nhằm thực hiện các mục tiêu,
25