Thiết kế và sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại (lớp 11 chương trình chuẩn)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
KHOA LỊCH SỬ
===  ===

NGUYỄN THỊ HỒNG QUẾ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI
NGUYÊN THỦY, CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI
(LỚP 10-CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)

CHUYÊN NGÀNH: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ

Vinh - 2012


TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
KHOA LỊCH SỬ
===  ===

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI
NGUYÊN THỦY, CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI
(LỚP 10-CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)

CHUYÊN NGÀNH: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ

GV hướng dẫn: PGS.TS.TRẦN VIẾT THỤ

SV thực hiện: NGUYỄN THỊ HỒNG QUẾ
Lớp

:

49A – Lịch sử

Vinh - 2012


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành đề tài này, chúng tơi xin chân thành cảm thầy giáo
PGS. TS. Trần Viết Thụ cùng các thầy cô khác trong khoa Lịch sử trường
Đại học Vinh đã nhiệt tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tơi trong
q trình thực hiện đề tài.
Nhân dịp này, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè đã ln giúp
đỡ, động viên tơi trong quá trình học tập cũng như thực hiện đề tài.
Đây là lần đầu tiên làm đề tài, cho nên dù đã rất cố gắng song không
thể tránh khỏi thiếu sót, kính mong nhận được các ý kiến đóng góp của các
thầy, cô giáo và các bạn sinh viên.
Vinh, tháng 5 năm 2012
Sinh viên
Nguyễn Thị Hồng Quế


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1.

Lý do chọn đề tài ................................................................................. 1

2.

Lịch sử vấn đề ...................................................................................... 3

3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................... 5

4.

Mục đích nghiên cứu ........................................................................... 5

5.

Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................... 5

6.

Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 6

7.

Đóng góp của khóa luận ...................................................................... 7

8.

Bố cục của khóa luận ........................................................................... 7

NỘI DUNG....................................................................................................... 8
Chương 1.

VẤN ĐỀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ......................................... 8

1.1.

Quan niệm về kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường Trung
học phổ thơng....................................................................................... 8

1.1.1.

Khái niệm kênh hình ............................................................................ 8

1.1.2.

Các loại kênh hình trong dạy học lịch sử ............................................ 9

1.2.

Vị trí,ý nghĩa của việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử ...... 17

1.2.1.

Vị trí ................................................................................................... 17

1.2.2.

Ý nghĩa ............................................................................................... 18

Chương 2..

THIẾT KẾ KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
THẾ GIỚI NGUYÊN THỦY, CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI ......... 21

2.1.

Cơ sở để thiết kế hệ thống kênh hình dạy học lịch sử thế giới
nguyên thủy, cổ đại, trung đại ........................................................... 21

2.2.

Một số kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên thủy,
cổ đại, trung đại ................................................................................. 24


Chương 3.

CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY
HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI NGUYÊN THỦY, CỔ ĐẠI VÀ
TRUNG ĐẠI .............................................................................. 55

3.1.

Những yêu cầu khi sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử
thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại .......................................... 55

3.2.

Các biện pháp sử dụng ....................................................................... 56

3.2.1.

Sử dụng kênh hình để tạo biểu tượng về một sự kiện hoặc nhân
vật lịch sử ........................................................................................... 57

3.2.2.

Sử dụng kênh hình trình bày diễn biến của sự kiện........................... 61

3.2.3.

Sử dụng kênh hình để giải thích một sự kiện lịch sử ........................ 65

3.2.4.

Sử dụng kênh hình để củng cố, hệ thống hóa kiến thức .................... 67

3.2.5.

Sử dụng kênh hình để tổ chức thảo luận nhóm ................................. 69

3.2.6.

Sử dụng kênh hình để kiểm tra nhận thức của học sinh .................... 71

3.3.

Thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 73

3.3.1.

Mục đích thực nghiệm ....................................................................... 73

3.3.2.

Đối tượng thực nghiệm ...................................................................... 73

3.3.3.

Nội dung thực nghiệm ....................................................................... 73

3.3.4.

Phương pháp thực nghiệm ................................................................. 73

3.3.5.

Giáo án ............................................................................................... 74

3.3.6.

Kết quả thực nghiệm .......................................................................... 78

KẾT LUẬN .................................................................................................... 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81


MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
“Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”
Câu thơ của Bác Hồ đã nói lên ý nghĩa vơ cùng quan trọng của việc học
tập và hiểu biết những tri thức lịch sử. Lịch sử chính là cội nguồn để chúng ta
học hỏi, rút kinh nghiệm cho hiện tại và tiến tới xây dựng tương lai. Xuất phát
từ giá trị to lớn đó, Việt Nam chúng ta ln coi trọng ý nghĩa giáo dục của
lịch sử và đã đưa bộ mơn lịch sử vào trong chương trình giảng dạy của các
cấp học. Đây là một bộ mơn khoa học góp phần quan trọng trong sự nghiệp
giáo dục, trong việc đào tạo nên những con người mới xã hội chủ nghĩa. Bộ
môn lịch sử không chỉ cung cấp những tri thức về bộ mơn mà cịn có ưu thế
trong việc giáo dục đạo đức tư tưởng, phát triển kỹ năng của học sinh. Tri
thức của lịch sử là những sự kiện, nhân vật có thật tạo nên tính thuyết phục
cao trong giáo dục học sinh. Chính tính phức tạp, mn màu muôn vẻ của lịch
sử đã tác động mạnh mẽ tới tình cảm tư tưởng của học sinh. Bản chất của giáo
dục là quá trình tổ chức hoạt động cho học sinh và bộ môn lịch sử cũng tuân
theo quy luật chung đó giúp các em nhận thức đúng đắn, hình thành thói quen
hành vi văn minh trong đời sống, phù hợp với chẩn mực xã hội. Bộ mơn lịch
sử có tác dụng lớn trong việc giáo dục học sinh thông qua chính đặc trưng của
mình, góp phần cùng các mơn học khác đào tạo thế hệ trẻ có đầy đủ phẩm
chất đạo đức để xây dựng đất nước ta phồn vinh, giàu mạnh.
Tuy nhiên hiện nay việc giáo dục lịch sử cịn gặo nhiều vấn đề bất cập.
Học sinh khơng thích học cũng như tìm hiểu về tri thức lịch sử. Nó được xem
là mơn phụ chỉ học thuộc lịng, học vẹt chứ khơng gây hứng thú cho học sinh
tìm hiểu. Thiếu hiểu biết lịch sử là một điều vô cùng nguy hiểm nhất là trong
bối cảnh nước ta đang hịa mình trong xu thế khu vực hóa, tồn cầu hóa. Dạy
học lịch sử hiện nay vẫn thiên về dạy chay, giáo viên chỉ nêu lên các sự kiện
1

hiện tượng một cách qua loa, sơ sài cho học sinh ghi chép và học thuộc chính
vì vậy mà khơng gây hứng thú học tập cho học sinh. Chúng ta chỉ mới chú ý
đến kênh chữ khi dạy học lịch sử, coi đây là nguồn cung cấp kiến thức lịch sử
duy nhất, giáo viên chủ yếu trình bày lại kiến thức đó trong sách giáo khoa
tạo nên sự khơ khan, nhàm chán cho học sinh.
Đặc trưng của bộ môn lịch sử là không trực tiếp quan sát sự kiện cũng
như khơng một phịng thí nghiệm nào cho các em thực hành mà những hiện
tượng, sự kiện lịch sử được giáo viên tạo biểu tượng giúp học sinh hình dung.
Do vậy để tăng hiệu quả giáo dục bộ môn lịch sử, giáo viên khơng chỉ sử
dụng lời nói để miêu tả, tường thuật, không chỉ khai thác hệ thống kênh chữ
trong sách giáo khoa mà còn cần sử dụng triệt để hệ thống kênh hình để thu
hút sự chú ý của học sinh,giúp bài học lịch sử trở nên sinh động, hấp dẫn, gây
hứng thú học tập cho các em.
Kênh hình là một kênh thông tin quan trọng phục vụ cho việc giáo dục
học sinh, tác động mạnh mẽ tới tri giác của các em. Nó khơng cịn là tài liệu
minh họa như một số quan điểm trước đây mà là một bộ phận kiến thức học
sinh cần lĩnh hội góp phần không nhỏ trong việc cung cấp kiến thức, bồi
dưỡng tình cảm, nâng cao nhận thức lịch sử, phát triển tư duy cũng như rèn
luyện kỹ năng thực hành cho học sinh. Chính vị trí quan trọng đó mà trong
xây dựng chương trình sách lịch sử tỉ lệ kênh hình đã được tăng lên đáng kể
song vẫn chưa đáp ứng nhu cầu giảng dạy bộ môn đặc trưng như lịch sử. Hiện
nay việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử chưa được xem trọng, giáo
viên chủ yếu dạy chay, chú trọng vào phần kênh chữ mà chưa xem trọng kênh
hình. Nếu có sử dụng giáo viên chỉ sử dụng những kênh hình ít ỏi trong sách
giáo khoa mà chưa tạo được hệ thống kênh hình nhằm cụ thể hóa nội dung sự
kiện cho học sinh dễ hiểu.
Trong chương trình lịch sử lớp 10 - chương trình chuẩn, khóa trình lịch
sử thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại có tầm quan trọng cho việc hình
thành những tri thức ban đầu của lịch sử nhân loại để tao điều kiện cho học
2

sinh hiểu về các giai đoạn sau. Khóa trình này rất phù hợp cho việc giảng dạy
giáo viên sử dụng kênh hình gây hứng thú học tập và nâng cao hiệu quả tiếp
nhận, lĩnh hội tri thức của học sinh. Song theo thực tế điều tra chúng tôi thấy
khi giảng dạy về khóa trình này giáo viên chưa chú trọng tới việc sử dụng,
thiết kế thêm kênh hình làm cho hiệu quả bài học không cao, chưa gây hứng
thú học tập cho học sinh.
Trước yêu cầu chung của sự nghiệp đổi mới giáo dục, yêu cầu về việc
tìm ra những phương pháp dạy học hiệu quả cho từng đơn vị bài học, từng
chương, từng khóa trình, chúng tơi mạnh dạn chọn đề tài: “Thiết kế và sử
dụng kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung
đại (lớp 10 - Chương trình chuẩn)” làm khóa luận tốt nghiệp.
2. Lịch sử vấn đề
Kênh hình trong dạy học lịch sử là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu
trong và ngồi nước quan tâm. Nhiều cơng trình khoa học được nghiên cứu và
trở thành tài liệu đáng quý cho chúng ta tham khảo, học hỏi. Trong quá trình
thực hiện đề tài chúng tôi được tiếp cận các tài liệu về tâm lí học, lý luận dạy
học có liên quan bộ môn lịch sử cùng nhiều tài liệu, bài viết khác với nhiều
nguồn phong phú. Dựa vào việc trình bày theo vấn đề chúng tôi phân ra các
nguồn tài liệu sau:
2.1. Các cơng trình nghiên cứu về lý luận dạy học bộ môn lịch sử
Cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” tập 1, 2 do Phan Ngọc Liên chủ
biên (NXB Đại học sư phạm, 2009) trình bày một cách khái quát khái niệm, ý
nghĩa và phân loại đồ dung trực quan và phương pháp sử dụng đồ dùng trực
quan trong dạy học lịch sử trường trung học phổ thông. Cơng trình chỉ mới
trình bày một cách tổng qt về đồ dung trực quan, phương pháp thiết kế
chung chứ chưa có điều kiện trình bày về việc sử dụng, thiết kế đồ dùng trực
quan cho từng khóa trình cụ thể.

3


Tài liệu “Đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
cấp II” của Phan Ngọc Liên, Nguyễn Kỳ Tá (NXB Giáo dục, Hà Nội, 1975)
đã đề cập tới vị trí, ý nghĩa, cách phân loại, nguyên tắc sử dụng đồ dùng trực
quan trong dạy học lịch sử ở trường cấp II song lại chưa đề cập đến việc sử
dụng kênh hình hay đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử thế giới.
Cuốn “Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử
trung học cơ sở” (phần lịch sử thế giới) do PGS. TS. Trịnh Đình Tùng chủ
biên (NXB Giáo dục 2006) đã trình bày được vai trị của kênh hình và giới
thiệu nội dung, gợi ý phương pháp sử dụng trong dạy học lịch sử của sách
giáo khoa trung học cơ sở. Tác phẩm chưa thiết kế được kênh hình ngồi sách
giáo khoa và chỉ dừng lại ở những nội dung phù hợp với học sinh cấp 2.
Tài liệu “Kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông trung
học” của Nguyễn Thị Côi, tập 1 (NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2000) đề
cập đến vị trí, ý nghĩa đồ dùng trực quan và phương pháp sử dụng của phần
lịch sử Việt Nam chưa trình bày phần lịch sử thế giới.
2.2. Các cơng trình nghiên cứu về tâm lý học
Tài liệu “Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm” của Lê Văn
Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thàng (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội,
2001) đề cập đến những hiện tượng quy luật lứa tuổi, trong đó có độ tuổi
trung học phổ thông tuy nhiên tài liệu mới trình bày chung chung chưa thể
hiện được điều đó trong một khóa trình học tập cụ thể.
2.3. Các cơng trình nghiên cứu về việc hướng dẫn giảng dạy
Đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học nhiều tài liệu theo nội
dung mới được biên soạn phục vụ cho việc dạy học lịch sử lớp 10. Có thể kể
ra một số tác phẩm chủ yếu, như:
Cuốn “Giới thiệu giáo án lịch sử lớp 10” (chương trình chuẩn) của
Nguyễn Xuân Trường (NXB Hà Nội, 2006), cuốn “Tư liệu dạy và học lịch sử

lớp 10” của Nguyễn Xuân Trường, Trần Thái Hà (NXB Hà Nội, 2007), “Sách
giáo viên lịch sử lớp 10”...
4


Các tài liệu này định hướng cho giáo viên mục đích, nội dung, phương
pháp dạy học theo tinh thần đổi mới chương trình, đổi mới phương pháp dạy
học song chỉ dừng lại ở mức chung chung khái quát chưa tập trung vào một
khóa trình cụ thể và cũng chưa thể hiện được vai trị quan trọng của kênh hình
trong việc kích thích hứng thú học tập ở học sinh.
Nhìn chung các cơng trình đi trước đã đề cập tới ý nghĩa, vai trị của
kênh hình và gợi ý những biện pháp sử dụng được chúng tơi kế thừa song
chưa có một cơng trình nào nghiên cứu đi sâu, cụ thể vào vấn đề “Thiết kế và
sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung
đại (Lịch sử 10 - chuơng trình chuẩn)”.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu cách thiết kế và biện pháp sử dụng kênh hình trong dạy học
lịch sử Thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại (lớp 10 - chương trình
chuẩn) ở bài nội khóa.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Các biện pháp nhằm thiết kế và sử dụng kênh hình trong dạy học lịch
sử Thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại (lớp 10 - chương trình chuẩn) ở
bài nội khóa.
4. Mục đích nghiên cứu
Đề tài chúng tơi nghiên cứu nhằm mục đích góp phần nâng cao hiệu
quả dạy học lịch sử trong dạy học lịch sử Thế giới nguyên thủy, cổ đại và
trung đại (lớp 10 - chương trình chuẩn) ở bài nội khóa.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để giải quyết được đề tài này, chúng tôi thực hiện những nhiệm vụ sau:

1. Tham khảo các tài liệu có liên quan đến vấn đề sử dụng kênh hình
trong dạy học lịch sử như là các cơng trình nghiên cứu về tâm lý học, giáo
5


dục học, lý luận dạy học bộ mơn... Để tìm cơ sở lý luận, thực tiễn sử dụng
kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
2. Nghiên cứu về chương trình và sách giáo khoa phần lịch sử Thế giới
nguyên thủy, cổ đại và trung đại lớp 10, các tài liệu đổi mới chương trình,
sách hướng dẫn giảng dạy…để rút ra cơ sở khoa học và phương pháp sử dụng
kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên thủy, cổ đại, trung đại.
3. Tìm hiểu thực trạng sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thơng hiện nay.
4. Thiết kế được kênh hình phục vụ cho việc dạy học lịch sử thế giới
nguyên thủy, cổ đại và trung đại lớp 10 và đề xuất được biện pháp sử dụng
thiết kế.
5. Tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khoa học và tính
khả thi của những biện pháp đề xuất.
6. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã sử dụng kết hợp nhiều phương
pháp với nhau, cụ thể:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
+ Các tài liệu của Đảng, Nhà nước về giáo dục - đào tạo và về lịch sử.
+ Tài liệu về tâm lý học, giáo dục học
+ Sách giáo khoa lịch sử, các tài liệu hướng dẫn giảng dạy, các tài liệu
lịch sử liên quan
+ Các cơng trình lý luận dạy học chung và dạy học lịch sử nói riêng.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Tiến hành điều tra nắm rõ về thực trạng thiết kế sử dụng kênh hình
trong dạy học phổ thơng, dự giờ, quan sát, phát phiếu điều tra, phỏng vấn…

+ Tiến hành phương pháp thực nghiệm qua một bài học cụ thể trong
khóa trình để khẳng định tính khả thi của việc sử dụng kênh hình, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học lịch sử.
6


7. Đóng góp của khóa luận
Nghiên cứu đề tài này, chúng tơi có một số đóng góp:
- Khẳng định về vai trị và ý nghĩa của kênh hình trong việc nâng cao
chất lượng dạy học.
- Thiết kế được một hệ thống kênh hình để sử dụng trong dạy học lịch
sử thế giới nguyên thủy,cổ đại và trung đại lớp 10.
- Đề xuất được một số biện pháp để sử dụng kênh hình trong học
nội khóa.
8. Bố cục của khóa luận
Ngồi phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung chính của
khóa luận được trình bày trong hai chương:
Chương 1: Vấn đề sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường
phổ thơng
Chương 2: Thiết kế kênh hình trong dạy học lịch sử thế giới nguyên
thủy, cổ đại và trung đại
Chương 3: Các biện pháp sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử thế
giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại

7


NỘI DUNG
Chương 1
VẤN ĐỀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ

Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1.1. Quan niệm về kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường Trung học
phổ thơng
1.1.1. Khái niệm kênh hình
Chương trình của một mơn khoa học bất kì sau khi xây dựng đều được
cụ thể hóa ở sách giáo khoa. Theo Luật giáo dục, sách giáo khoa phải thực
hiện các quy định của chương trình về mặt nội dung lẫn phương pháp dạy
học. “Sách giáo khoa cụ thể hóa các yêu cầu về nội dung kiến thức và kĩ năng
quy định trong chương trình giáo dục của các môn học ở mỗi lớp của giáo dục
phát triển, đáp ứng yêu cầu và phương pháp giáo dục phổ thông”. Sách giáo
khoa lịch sử cũng vậy đây là tài liệu cụ thể hóa chương trình mơn lịch sử do
Nhà nước quy định. Hiện nay sách giáo khoa khơng cịn là tài liệu thơng báo
kiến thức sẵn có mà là tài liệu giúp học sinh tự học, chiếm lĩnh và vận dụng tri
thức mới một cách linh hoạt, sáng tạo.
Từ lâu nhiều nhà giáo dục lịch sử nước ta cũng như nước ngoài thường
phân chia nội dung sách giáo khoa ra 2 phần - “kênh chữ” và “kênh hình”.
Theo cuốn Phương pháp dạy học lịch sử tập 1 do Phan Ngọc Liên chủ biên,
“kênh chữ là những thông tin thành văn chủ yếu được dùng trong sách giáo
khoa để trình bày nội dung tri thức của bộ mơn, chỉ dẫn về phương pháp học
tập về đánh giá, kiểm tra kết quả học tập của học sinh. Kênh hình bao gồm
những ảnh chụp, tranh vẽ, hình vẽ, sơ đồ, đồ thị…” [113, 9]. Tác giả Nguyễn
Thị Côi trong Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử
trung học cơ sở (phần lịch sử Việt Nam) cũng khẳng định “Kênh hình trong
sách giáo khoa lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch
sử” [3, 2].
8


Thực tế cho thấy sách giáo khoa lịch sử hiện nay đã giảm kênh chữ tới
25 %, tăng lượng kênh hình lên đáng kể đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

của đất nước.
1.1.2. Các loại kênh hình trong dạy học lịch sử
Về việc phân loại kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông,
chúng tôi chủ yếu đề cập đến kênh hình trong sách giáo khoa và phục vụ cho
bài nội khóa. Cho đến hiện nay, chúng ta có nhiều quan niệm khác nhau về
phân loại kênh hình trong sách giáo khoa.
Thứ nhất, nếu chúng ta theo quan niệm truyền thống trong việc chia
sách giáo khoa thành hai phần “kênh hình” và “kênh chữ”, thì theo chức năng
hoặc mục đích sử dụng, kênh hình được chia thành các loại sau:
“+ Loại minh họa để cụ thể hóa nội dung một sự kiện quan trọng. Loại
này thường được ghi kèm theo những yêu cầu và hướng dẫn thực hiện.
+ Loại cung cấp thơng tin, thường khơng có giải thích, tuy nhiên có thể
chú thích ngắn gọn để học sinh tìm hiểu nội dung của sự kiện, mà khơng diễn
tả thành văn (thường là loại ảnh, tư liệu lịch sử).
+ Loại vừa cung cấp thông tin, vừa minh họa cho kênh chữ có lời
hướng dẫn khai thác, sử dụng thông tin.
+ Loại dùng để rèn luyện kỹ năng thực hành, kiểm tra kiến thức (loại
bài tập - thực hành). Loại này thường được kèm theo câu hỏi và hướng dẫn sử
dụng” [113, 9].
Kênh hình trong sách giáo khoa phải phù hợp với nội dung trình bày ở
kênh chữ, khơng có những thơng tin sai lệch về mặt khoa học hoặc làm phân
tán sự tập trung suy nghĩ của học sinh của sự kiện đang học, không sử dụng
những kênh hình khơng hợp với trình độ học sinh nhất là có tác dụng ảnh
hưởng xấu tới nhận thức, tình cảm, tư tưởng của học sinh. Khi sử dụng kênh
hình chúng ta cũng phải chú ý đảm bảo yêu cầu về mặt thẩm mỹ như là về
màu sắc, bố cục cùng những ghi chú cần thiết.
9


Với cách phân chia nội dung sách giáo khoa theo kênh hình và kênh

chữ, tác giả chỉ mới nhấn mạnh ý nghĩa về mặt thông tin để học sinh nhận
thức nhận thức nội dung bài học chứ chưa làm rõ chức năng, nhiệm vụ của
mỗi phần trong sách giáo khoa lịch sử.
Cịn nếu chúng ta theo quan niệm có tính chất “hiện đại” chia sách giáo
khoa thành hai phần: bài viết và cơ chế sư phạm, thì chúng ta thấy khái niệm
cơ chế sư phạm rộng hơn khái niệm kênh hình vì nó bao gồm tất cả những
thành tố trong sách giáo khoa ngoài phần bài viết dành cho một tiết học như
là: câu hỏi, bài tập, tư liệu tham khảo, bài đọc thêm, phần minh họa, bản đồ,
các loại đồ dùng trực quan quy ước khác,…
Kênh hình chính là phần minh họa bao gồm tranh ảnh, bản đồ, các
loại đồ dùng trực quan quy ước cần thiết được lựa chọn phù hợp với nội
dung bài viết.
Dù chúng ta theo cách phân chia nào thì các thành tố trong sách giáo
khoa nói chung và sách giáo khoa lịch sử nói riêng đều thực hiện nhiệm vụ
giáo dục, giáo dưỡng và phát triển kỹ năng cho học sinh.
Kênh hình là một bộ phận của đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử
ở trường phổ thông. Trong dạy học lịch sử chủ yếu có các loại kênh hình sau:
1.1.2.1. Bản đồ giáo khoa lịch sử
Là một bộ phận của đồ dùng trực quan quy ước, loại kênh hình này phổ
biến trong sách giáo khoa.
Bản đồ giáo khoa lịch sử là loại bản đồ phục vụ cho việc dạy học lịch
sử dưới nhiều hình thức, với các cấp học khác nhau trình bày những nội dung
sự kiện quy định trong chương trình sách giáo khoa nhằm mục đích cụ thể
hóa nội dung lịch sử. Bản đồ giáo khoa lịch sử nhằm phân biệt với các loại
bản đồ khác.
Bản đồ giáo khoa lịch sử được cấu tạo bởi ba phần: phần quan trọng
nhất là nội dung lịch sử với những yếu tố như niên đại, địa danh, quá trình
phát triển của sự kiện, nội dung bao hàm cả những kí hiệu trên bản đồ và các
10

kết quả trên bản đồ. Phần tiếp đó là phép chiếu bản đồ là cơ sở khoa học
không thể thiếu để xác định một cách chính xác các yếu tố nội dung biểu hiện
trên bản đồ. Cơ sở khoa học cho phép chiếu đó là đường kinh tuyến, vĩ tuyến.
Cuối cùng là phần chú thích các kí hiệu hoặc màu sắc trên bản đồ.
Chúng ta có thể phân loại bản đồ văn cứ trên nhiều khía cạnh khác
nhau đó có thể là dựa vào tỉ lệ bản đồ tức là kích cỡ, mức độ thu nhỏ trên bề
mặt trái đất trên bản đồ hoặc có thể dựa vào mức độ bao trùm lãnh thổ hoặc
chúng ta dựa vào đặc điểm sử dụng đối với nhu cầu dạy học ở trường phổ
thơng. Nếu dựa vào cách phân loại thứ ba thì chúng ta có rất nhiều loại bản đồ
giáo khoa lịch sử, cụ thể đó là:
Bản đồ trong sách giáo khoa là loại bản đồ in kèm trong bài viết của
sách giáo khoa thể hiện nội dung sự kiện được trình bày với khổ nhỏ. Loại
bản đồ này sử dụng cho cả thầy giáo và học sinh. Đối với học sinh bản đồ loại
này giúp học sinh có thể nghiên cứu trước bài học hoặc rèn luyện kĩ năng thực
hành như vẽ lược đồ, bản đồ và trình bày nội dung trên bản đồ đó. Với giáo
viên đây là cơ sở quan trọng để chuẩn bị bài giảng của mình.
Bản đồ treo tường là một trong những loại bản đồ quan trọng trong việc
dạy học. Loại bản đồ này có thể do nhà nước cung cấp cũng có thể do chính
giáo viên và học sinh thiết kế song khi thực hiện giảng dạy bằng bản đồ treo
tường giáo viên cần tuân thủ theo các bước cụ thể khi nêu bản đồ. Bản đồ treo
tường được sử dụng phụ thuộc vào nội dung bài học lịch sử. Sử dụng bản đồ
treo tường phục vụ cho giảng bài mới khi trình bày diễn biến một sự kiện
hoặc kiểm tra bài cũ theo bản đồ.
Átlát lịch sử là hệ thống bản đồ trình bày các sự kiện trong chương
trình và sách giáo khoa lịch sử ở trường phổ thông. Bản đồ trong átlat giáo
khoa lịch sử khá phong phú, in nhiều màu sắc, diễn tả chi tiết nội dung sự
kiện, phù hợp với trình độ, yêu cầu học tập của học sinh, bảo đảm được
nguyên tắc sử dụng bản đồ. Atlat được sử dụng để giáo viên hướng dẫn học
sinh chuẩn bị bài mới hoặc học bài cũ ở nhà. Học sinh sử dụng átlat để nhớ

11


lại, củng cố kiến thức đã được học trên lớp, học sinh tự trình bày sự kiện
thơng qua bản đồ trong átlat.
Bản đồ câm là bản đồ chỉ có kí hiệu, dạng điểm, dạng đườc và diện tích
khơng có chữ viết mà khi trình bày giáo viên sẽ lần lượt chỉ ra khi trình bày
bài mới hoặc giáo viên sử dụng bản đồ câm để kiểm tra học sinh xác định
thông tin mà chủ yếu là xác định địa danh.
Dựa vào nội dung lịch sử chúng ta có cách phân laọi theo bản đồ tổng
hợp và bản đồ chuyên đồ. Nếu bản đồ tổng hợp trình bày được nhiều sự kiện
trong một giai đoạn, một quá trình lịch sử hay nhiều sự kiện của một lãnh thổ
như là bản đồ chiến tranh thế giới nhất, chiến tranh thế giới hai thì bản đồ
chuyên đồ lại chỉ đi sâu một sự kiện cụ thể như bản đồ Pháp tấn công Đà
Nẵng năm 1858, tấn công Nam Kỳ… trong tổng thể cuộc chiến chống thực
dân Pháp xâm lược nước ta giữa thế kỷ XIX.
Mỗi cách phân loại có những cơ sở khoa học riêng tuy nhiên để vận
dụng hợp lý, hiệu quả và linh động bản đồ thì giáo viên cần nắm vững những
các cách phân loại đó.
Khi sử dụng bản đồ giáo viên không nên tiến hành tùy tiện, khi cần
dung thì đưa ra khơng dùng nữa thì cất đi tránh trường hợp khiến học sinh
phân tán bài học mà chỉ chú tâm vào bản đồ. Sử dụng bản đồ giáo viên cần
treo ở vị trí hợp lí.
Trường hợp sử dụng: chúng ta sử dụng bản đồ khi giảng dạy kiến thức
mới để giới thiệu về không gian, địa điểm điễn ra sự kiện, sử dụng khi tường
thuật diễn biến một sự kiện, bài ôn tập, sơ kết tổng kết, bài kiểm tra đánh giá
học sinh giáo viên có thể ra bài tập vẽ bản đồ hoặc yêu cầu học sinh tự trình
bày diễn biến của sự kiện và rút ra nhận xét của mình.
1.1.2.2. Tranh ảnh lịch sử
Đây là một bộ phận của đồ dùng trực quan tạo hình trong dạy học lịch

sử ở trường phổ thông.
12


Ảnh ghi lại những sự kiện đã diễn ra, các nhân vật lịch sử. Đây là loại
tài liệu cơ bản, trung thực chân xác về quá khứ góp phần tạo biểu tượng cho
học sinh, ví dụ như hình ảnh của Tần Thủy Hồng, Cơ - lơm - bơ, Ma - gien lan, Các - Mác, …, ảnh về sự kiện lịch sử như ảnh về cuộc tấn công ngục
Batxti ở Pháp 1789, ảnh cuộc mittinh ở khu Đấu Xảo (Hà Nội) năm 1938…
Tranh lịch sử lấy chủ đề về một sự kiện nhân vật qua cảm xúc và tài
nghệ của họa sĩ khơi phục lại hình ảnh q khứ ví như tranh biếm họa về nội
dung lịch sử tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng, tranh về các
công cụ sản xuất được phác họa lại…
Tranh ảnh trong sách giáo khoa được lựa chọn nhằm đáp ứng yêu cầu
khoa học và sư phạm. Loại này được sử dụng khá nhiều và tương đối thường
xuyên phục vụ hiệu quả cho nhu cầu dạy học ở trường phổ thông.
Trường hợp sử dụng: Tranh ảnh lịch sử được trình bày trong bài cung
cấp kiến thức mới hoặc có thể sử dụng khi kiểm tra đánh giá kết quả học tập
của học sinh bằng hình thức yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh, trình bày nội
dung và nhận xét về bức tranh. Đặc biệt tranh ảnh là kênh thông tin khá quan
trọng trong các hoạt động ngoại khóa. Giáo viên cần có những hoạt động
ngoại khóa lịch sử theo chủ đề để phát huy vai trị của kênh hình.
1.1.2.3. Niên biểu
Niên biểu là một loại bảng hệ thống hóa các sự kiện lịch sử quan trọng
theo thứ tự thời gian, đồng thời nêu lên mối liên hệ và hệ quả của các sự kiện,
hiện tượng lịch sử ấy.
Trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng, giáo viên có thể sử dụng các
loại niên biểu tổng hợp, niên biểu chuyên đề, niên biểu so sánh.
Niên biểu tổng hợp là bảng liệt kê những sự kiện lớn trong thời gian
dài. Loại niên biểu này giúp học sinh có thể ghi nhớ những sự kiện chính,nắm
được các mốc thời gian đánh dấu mối quan hệ của các sự kiện quan trọng.

13


Niên biểu chuyên đề là loại niên biểu đi sâu trình bày nội dung một vấn
đề quan trọng nổi bật trong một giai đoạn hoặc một thời kỳ lịch sử nhất định
học sinh có thể hiểu được bản chất sự kiện một cách đầy đủ.
Niên biểu so sánh là niên biểu dùng để đối chiếu, so sánh các sự kiện
xảy ra cùng một lúc trong lịch sử nhằm làm nổi bật đặc trưng của các sự kiện
ấy, cũng có thể là để rút ra một kết luận khái quát có tính chất nguyên lý.
Tùy theo tính chất nội dung của bài học mà ta sử dụng loại niên biểu
này hay niên biểu khác. Để lập niên biểu, thường người ta kẻ các cột dọc cột
ngang. Số lượng cột và cách ghi theo từng cột và cách ghi theo từng cột phụ
thuộc vào nội dung của vấn đề hay sự kiện lịch sử. Song giáo viên phải chú ý
các mục trong niên biểu phải rõ rang, các sự kiện hoặc nội dung lịch sử nên
chọn lọc kỹ để niên biểu không rườm rà.
Trường hợp sử dụng: Niên biểu tổng hợp sử dụng trong bài ôn tập, sơ
kết, tổng kết. Như niên biểu về lịch sử thế giới cận đại thời kỳ thứ nhất hay
niên biểu về lịch sử thế giới hiện đại 1917 - 1945. Trước khi đi vào ôn tập,
giáo viên những nội dung cơ bản đó giáo viên hướng dẫn chuẩn bị trước ở
nhà hoặc giáo viên ôn tập thông qua việc yêu cầu học sinh nhắc lại sự kiện để
hệ thống thành niên biểu.
Niên biểu chuyên đề được sử dụng trong loại bài nghiên cứu kiến thức
mới đối với những sự kiện lịch sử cơ bản, diễn ra trong thời gian dài và nhiều
giai đoạn khác nhau. Như là niên biểu về diễn biến cách mạng Pháp 1789,
niên biểu về chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ…Giáo viên chuẩn bị niên biểu
để sử dụng trong phần diễn biến của sự kiện kết hợp với sử dụng bản đồ để
tường thuật cho học sinh. Có thể giáo viên cho các em hoạt động nhóm,
những nhóm nhỏ hồn thành một phần niên biểu. Khi củng cố bài học, tùy
dung lượng thời gian cho phép mà giáo viên có thể sử dụng niên biểu hoặc ra

bài tập về nhà cho các em.
Đối với loại niên biểu so sánh chúng ta sử dụng trong bài nghiên cứu
kiến thức mới hoặc sử dụng để ra bài tập về nhà, kiểm tra bài cũ của học sinh
14


trong các bài ôn tập, sơ kết, tổng kết. Như niên biểu so sánh cách mạng tư sản
Anh và cách mạng tư sản Pháp, niên biểu so sánh chiến tranh thế giới thứ nhất
và chiến tranh thế giới hai…
1.1.2.4. Sơ đồ
Sơ đồ lịch sử nhằm cụ thể hóa nội dung một biến cố học hay một hiện
tượng lịch sử để học sinh nắm được những nét chủ yếu, các “logic” vận động,
phát triển của lịch sử. Trên cơ sở đó, học sinh nắm vững được các đặc trưng
cơ bản, cấu tạo nội hàm của khái niệm. Đây là loại đồ dùng trực quan quy ước
bằng những mơ hình, hình học đơn giản để trình bày, diễn tả cơ cấu tổ chức
của một bộ máy nhà nước, các quan hệ trong xã hội hoặc là nội dung lịch sử.
Sơ đồ có thể chia thành các loại như loại dùng để diễn tả cơ cấu bộ máy
nhà nước (cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước triều Đường ở Trung Quốc, thời
Lê Sơ ở Đại Việt...), loại dùng để thể mối quan hệ xã hội (sơ đồ ba đẳng cấp
trước cách mạng Pháp 1789, quan hệ xã hội thời Âu Lạc trước khi chính
quyền phương Bắc đơ hộ…), sơ đồ được sử dụng trình bày một số lĩnh vực
khác như về kinh tế, xã hội, nguyên nhân…
Giáo viên muốn sử dụng tốt sơ đồ thì phải nắm được trường hợp sử
dụng cụ thể dựa vào sách giáo khoa, tài liệu tham khảo để thể hiện. Sơ đồ
phải đảm bảo đước tính thẩm mỹ, trực quan và khoa học để có tác dụng tốt
trong giáo dục và phát triển cho học sinh. Trên các sơ đồ ln có những mũi
tên thể hiện mối quan hệ, nội dung được biểu hiện trong những ô vuông tương
ứng. Căn cứ vào lượng thời gian cụ thể mà giáo viên có thể vẽ trực tiếp sơ đồ
trên bảng hoặc chuẩn bị sẵn từ trước.
Sơ đồ được sử dụng chủ yếu trong quá trình trình bày kiến thức mới

hoặc trong bài kiểm tra việc linh hội kiến thức của học sinh. Sơ đồ cũng có
thể sử dụng trong phần củng cố bài học, kiểm tra.
1.1.2.5. Đồ thị
Nhằm biểu hiện, diễn tả về sự phát triển vận động của sự kiện lịch sử,
hiện tượng lịch sử trên cơ sở sử dụng số liệu tài liệu thống kê trong bài học.
15


Trong dạy học lịch sử phổ thông giáo viên thường sử dụng hai loại
đồ thị:
Đồ thị đơn giản: chỉ thể hiện mũi tên đi lên hay đi xuống, kèm theo ghi
sự kiện.
Đồ thị phức tạp: có mang đầy đủ các yếu tố: tỷ lệ, trục tung, trục
hoành, đường giao nhau. Trục tung dùng để trình bày sự kiện, trục hồnh
dung để ghi niên đại. Nối thời gian, tên sự kiện bằng những đường giao
nhau. Các đường giao nhau trở thành đường biểu diễn sự phát triển của sự
kiện hoặc lĩnh vực nào.
Trường hợp sử dụng: Phụ thuộc vào kế hoạch và nội dung bài học mà
giáo viên có những trường hợp sử dụng riêng. Có thể sử dụng trình bày kiến
thức mới khi tường thuật diễn biến, tiến trình phát triển của sự kiện, so sánh
các sự kiện với nhau hoặc có thể sử dụng để củng cố bài, kiểm tra đánh giá
kết quả học tập của học sinh.
1.1.2.6. Biểu đồ
Là hình vẽ biểu diễn các số liệu, dùng để so sánh thể hiện khác biệt
giữa các số liệu đó.
Chúng ta có thể sử dụng theo đường trịn, cột thẳng để trình bày các sự
kiện, hiện tượng lịch sử, mối quan hệ giữa các hiện tượng, bộ phận hoặc sự
kiện, hiện tượng lịch sử mang tính chất sản xuất - kinh tế của một nước hoặc
sự phân công lao động của các ngành nghề khác nhau
Trường hợp sử dụng: được dùng để trình bày kiến thức mới, củng cố

bài, ra bài tập về nhà để giúp học sinh nắm vững kiến thức sâu hơn do biểu đồ
thường làm nổi bật so sánh giữa các sự kiện lịch sử, cũng như giúp học sinh
nắm được tốc độ phát triển các lĩnh vực trong một quốc gia ở một thời gian
nhất định.
1.1.2.7. Đồ họa
Đây là một loại đồ dùng trực quan quy ước được hình thành bằng
những hình vẽ đơn giản.Giáo viên có thể dùng phấn vẽ trên bảng với phương
16


pháp là vừa trình bày nội dung vừa vẽ hình nhằm mơ tả hình dáng bên ngồi
hoặc cấu trúc bên trong của một loại công cụ sản xuất, đồ dùng sinh
hoạt,trang phục hoặc trình bày về khơng gian địa điểm xảy ra lịch sử. Ví như
phác họa vị trí Đà Nẵng năm 1858, các loại công cụ sản xuất…
Trường hợp sử dụng: đồ họa sử dụng chủ yếu trong bài truyền đạt kiến
thức mới và kiểm tra bài cũ cho học sinh góp phần phát triển trí tưởng tượng
cho học sinh.
1.2. Vị trí,ý nghĩa của việc sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử
1.2.1. Vị trí
Kênh hình có một vị trí hết sức quan trọng trong dạy học khơng chỉ với
bộ môn lịch sử mà hầu hết với các môn khoa học khác. Từ đặc trưng của bộ
môn lịch sử cần tạo biểu tượng kết hợp với nguyên tắc trực quan trong dạy
học chúng ta thấy rõ ràng nhất thiết phải sử dụng kênh hình trong quá trình
dạy học lịch sử.
Như chúng ta biết quá trình nhận thức của học sinh cũng tuân theo quy
luật nhận thức của loài người “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng
và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là con đường biện chứng của nhận
thức chân lý, nhận thức hiện thực khách quan”. Quá trình nhận thức lịch sử
của học sinh cũng đi từ cảm tính đến lý tính và vận dụng tri thức của mình
phục vụ cuộc sống. Tuy nhiên nhận thức lịch sử có một điểm khác biệt do

chính đặc trưng của nó quy định đó là tính quá khứ của sự kiện. Lịch sử là
những cái đã qua không hiển hiện truớc mắt chúng ta, học sinh khơng thể bắt
dầu giai đoạn cảm tính bằng việc quan sát sự kiện thực đang xảy ra, để hiểu
được sự kiện thì khơng cịn cách nào khác chúng ta phải sử dụng các đồ dùng
trực quan, kênh hình kết hợp với lời nói để tạo biểu tượng cho học sinh hình
dung nên sự kiện. Con đường hình thành tri thức lịch sử của học sinh chúng ta
có thể khái quát bằng sơ đồ như sau:

17


Sự kiện
lịch sử

Biểu tượng
Lịch sử

Quy luật bài
học lịch sử

Khái niệm [47, 20]
lịch sử

Vận dụng tri thức lịch
sử vào đời sống

Dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn
của giáo viên

Như vậy, hình thành biểu tượng lịch sử trong dạy học lịch sử trở thành

giai đoạn cảm tính của nhận thức của học sinh. Việc hình thành biểu tượng lại
dựa vào việc sử dụng đồ dùng trực quan hay kênh hình. Thơng qua kênh hình
chúng ta giúp học sinh hình dung nên sự kiện, nhân vật lịch sử từ đó hình
thành khái niệm, nêu lên quy luật bài học và từ đó học sinh có thể linh động
vận dụng tri thức vào đời sống. Kênh hình có vị trí quan trọng trong q trình
hình thành tri thức lịch sử cho học sinh.
Sử dụng kênh hình góp phần giáo dục tồn diện học sinh, nâng cao chất
lượng dạy học lịch sử, điều đó được thể hiện:
1.2.2. Ý nghĩa
1.2.2.1. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức
Sử dụng kênh hình có ý nghĩa trong việc tạo biểu tượng, thơng qua
kênh hình học sinh dễ dàng hình dung về các sự kiện, hiện tượng lịch sử từ đó
ghi nhớ những hình ảnh cụ thể cùng nội dung sự kiện. Nó giúp học sinh nhận
thức lịch sử một cách đúng đắn, khơng hiện đại hóa lịch sử dẫn đến những
cách nhìn sai lệch về bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử.
Kênh hình là cơ sở để hiểu biết sâu sắc, cụ thể về bản chất của sự kiện
lịch sử, là phương tiện để hình thành các khái niệm lịch sử giúp học sinh nắm
vững bản chất của sự kiện.
18


Kênh hình tác động vào thị giác, thính giác của học sinh giúp các em
nhớ kỹ, lâu những hình ảnh, có ấn tượng mạnh về kiến thức lịch sử, “hình ảnh
được giữ lại đặc biệt vững chắc trong trí nhớ chúng ta, là hình ảnh chúng ta
thu nhận được bằng trực quan và những hình ảnh nào được khắc sâu vào trí
nhớ chúng ta, thì cũng được chúng ta nhớ kỹ hiểu sâu những tư tưởng của
nó”(K.Đ.U - sin - xki).
1.2.2.2. Nhiệm vụ giáo dục
Bộ mơn lịch sử nói chung, việc sử dụng kênh hình nói riêng góp phần
tích cực vào việc giáo dục học sinh. Kênh hình tác động mạnh mẽ đến tư

tưởng tình cảm và thái độ của học sinh. Khi tiếp cận với những kênh hình như
“Kim tự tháp Ai cập” hay “Cổng I - sơ - ta thành Ba - bi - lon ở Lưỡng Hà”
trong bài 3 “Các quốc gia cổ đại phương Đông” lịch sử lớp 10 học sinh sẽ
được khơi dậy lịng kính phục những lớp người đi trước và ý thức bảo vệ
những cơng trình vĩ đại đó.
Đồ dùng trực quan cũng như kênh hình đều u cầu tính chính xác,
khoa học, tính thẩm mỹ do đó có tác dụng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh.
Thơng qua kênh hình góp phần hình thành, phát triển ở các em những quan
điểm thẩm mỹ đúng đắn.
1.2.2.3. Nhiệm vụ phát triển kỹ năng, tư duy học sinh
Đồ dùng trực quan nói chung, kênh hình nói riêng phản ánh những hình
ảnh chân thực về q khứ giúp học sinh tập trung sự chú ý, khả năng quan sát
của học sinh về hiện tượng, phát triển tư duy và ngơn ngữ cho học sinh. Nhìn
vào kênh hình học sinh phải huy động năng lực tư duy để phân tích, nhận xét
đánh giá hay so sánh các sự kiện hiện tượng lịch sử đồng thời giúp học sinh
hình thành, phát triển kỹ năng thực hành bộ mơn như vẽ biểu đồ, sơ đồ, lập
niên biểu…phục vụ hiệu quả cho việc lĩnh hội tri thức.Chúng ta có thể thấy rõ
ý nghĩa của kênh hình ở sơ đồ sau:

19


Kênh hình trong dạy
học lịch sử

Vận dụng kiến thức

Minh họa, khắc sâu, bổ sung
sự kiện

[45, 10]

Rèn luyện kỹ năng
thực hành

Tư duy về thông tin

Thu nhận thông tin

Sơ đồ chỉ rõ tác dụng của kênh hình trên các lĩch vực giáo dưỡng, giáo
dục, phát triển. Với những ý nghĩa quan trọng trên chúng ta thấy kênh hình là
một kênh thơng tin khơng thể thiếu trong dạy và học lịch sử. Nó góp phần to
lớn nâng cao chất lượng học bộ mơn lịch sử, tạo hứng thú cho học sinh. Đó là
chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Ngoài việc vận dụng các kênh hình có
trong sách giáo khoa chúng ta nên tăng cường việc cụ thể hóa kênh chữ trừu
tượng bằng những kênh hình giúp học sinh ghi nhớ tốt hơn bài học và phát
huy tính tích cực của học sinh.

20