ON THI GVG

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (478.09 KB, 49 trang )

(1)đặc trng thi pháp.

(2) văn học trung đại Việt Nam A. T×m hiÓu chung vÒ thi ph¸p: - Khái niệm: Thi pháp có hai cách hiểu. Thứ nhất, đó là các nguyên tắc, biện pháp chung để làm cho mét v¨n b¶n trë thµnh mét t¸c phÈm nghÖ thuËt. Thø hai, thi ph¸p lµ c¸c nguyªn t¸c, biÖn ph¸p nghÖ thuật cụ thể để tạo nên giá trị đặc sắc của một tác phẩm, tác giả, trào lu. B. Đặc trng thi pháp văn học trung đại Việt Nam I. HÖ thèng íc lÖ: HÖ thèng íc lÖ nµy cã 3 tÝnh chÊt: - Tính uyên bác và cách điệu hoá cao độ - TÝnh sïng cæ - TÝnh phi ng· 1.T×m hiÓu chung vÒ tÝnh íc lÖ: - Văn học nghệ thuật bao giờ cũng có tính ớc lệ nhất định. Bởi văn học nghệ thuật không hoàn toàn là đời sống thực tại, không sao chép y nguyên hiện thực. Tuy trong văn học mọi thời kì đều sử dụng ớc lệ nhng chỉ có thời kì trung đại ớc lệ mới đợc sử dụng một cách phổ biến, phức tạp và nghiêm ngặt nên đợc coi là một đặc trng về mặt thi pháp. - Vì sao văn học trung đại lại có tình ớc lệ. Vì xã hội phong kiến vốn phân chia đẳng cấp: cao thấp, sang hèn (quí tiện). Sự phân biệt này ảnh hởng đến cả văn học. Trong văn chơng cũng phân chia thành bình dân và bác học. Văn học trung đại thuộc lĩnh vực bác học, vì thế nó cần hệ thống ớc lệ để thể hiện sự cao sang, quí phái. 2.BiÓu hiÖn cña tÝnh íc lÖ: a.Tính chất uyên bác và cách điệu hoá cao độ: - Văn học chính thống thời phong kiến thờng đợc gọi là văn chơng bác học (phân biệt với văn chơng bình dân). Gọi là văn chơng bác học vì đội ngũ sáng tác và độc giả của nó là những trí thức (Hán học) tài hoa, gọi là những bậc “tao nhân mặc khách”. Các nhà văn trung đại sáng tác trớc hết là để bày tỏ cái chí của mình, Không Lộ làm “Quốc tộ” vốn để dành cho vua Lý. Chính vì vậy, họ thông lµu kinh sö, thuéc nhiÒu ®iÓn cè, ®iÓn tÝch, têng tËn nh÷ng thi liÖu, v¨n liÖu rót ra tõ nh÷ng ¸ng v¨n bÊt hñ thêi xa. Gièng nh c¸c nho sÜ khi ®i thi ph¶i thuéc lµu tø th, ngò kinh. ThËm chÝ, hä cßn cho r»ng: “NÕu trong bông kh«ng cã v¹n quyÓn s¸ch, trong m¾t kh«ng cã v¹n c¶nh nói s«ng cña thiªn hạ thì không thể làm thơ hay đợc”. Đó chính là tính uyên bác trong văn học. - Văn chơng bác học còn có khuynh hớng lí tởng hoá để tạo ra một thế giới nghệ thuật riêng khác với đời sống thực tại. Cái có thật đi vào nghệ thuật đợc cách điệu hoá cao độ. + Trong sự cách điệu hoá đó, thiên nhiên chính là chuẩn mực, là khuôn vàng thớc ngọc để đánh giá vẻ đẹp. Vì vậy, các nhà văn đều lấy thiên nhiên để so sánh với con ngời để tôn vinh vẻ đẹp. Nhng đến thời hiện đại, quan niệm này bị đảo ngợc, con ngời mới là tiêu chuẩn cho cái đẹp: + Ngời xa coi thờng văn xuôi vì văn xuôi gần với đời sống thực tại, ít đợc cách điệu hoá. Ngời ta coi träng th¬ ca v× th¬ ca míi lµ thø ng«n ng÷ giµu tÝnh c¸ch ®iÖu. + Con ngời đẹp trong văn chơng phải là tóc mây, mày liễu, mặt hoa, gót sen, cử chỉ, dáng điệu nh nghÖ sÜ trªn s©n khÊu. + C©y cèi trong v¨n ch¬ng còng thÕ, ph¶i sang träng nh mai, lan, cóc, tróc, hay liÔu, tïng, b¸ch, th«ng. Con vËt phæ biÕn lµ yÕn oanh, loan phîng, uyªn ¬ng, cß h¹c: - Nãi chung v¨n ch¬ng thêi Êy ®a sè íc lÖ, Ýt t¶ thùc. NÕu cã t¶ thùc th× chØ dïng cho nh÷ng nh©n vËt phµm tôc, ph¶n diÖn, phi mÜ häc nh Së Khanh, Tó Bµ: “Tho¾t tr«ng nhên nhît mµu da Ăn gì cao lớn đẫy đà làm sao? “Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi”. b.TÝnh sïng cæ: - Ngời trung đại quan niệm thời gian là tuần hoàn, đi hết một vòng rồi lại quay trở về gốc “chu nhi phôc thuû”. V× thÕ, ngêi ta hÕt søc coi träng qu¸ khø, coi träng sù khëi ®Çu, coi träng ngêi giµ, ngêi líp tríc (cæ nh©n, tiÒn bèi, tiªn sinh). X· héi hoµng kim ph¶i lµ thêi Nghiªu ThuÊn, chuÈn mùc c¸i đẹp và chân lý cũng nằm ở quá khứ. Vì thế, văn học trung đại đầy rẫy điển cố, điển tích. Mẫu mực của văn chơng là các tác giả đời trớc nh Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch C Dị. Lặp lại hoặc mô phỏng văn chơng của ngời xa chẳng những không bị chê trách là đạo văn mà còn đợc coi là tài ba, thành công. Còn những sáng tạo mới lạ, độc đáo thờng không đợc không đợc.

(3) khuyến khích, thậm chí bị coi là phi chính thống. Vì thế, các tác giả ngày trớc luôn cố gắng đa đợc c¸c ®iÓn tÝch, ®iÓn cè vµo s¸ng t¸c. c. TÝnh phi ng·: - Thời pk ý thức cá nhân cha phát triển. Con ngời luôn đợc đặt trong quan hệ ràng buộc với cộng đồng, họ hàng, tầng lớp. Chính vì thế, hôn nhân không phải là chuyện riêng t, tự nguyện của hai ngời mà là vấn đề môn đăng hộ đối của hai gia đình, dòng họ. Ngời có văn hóa, giáo dục là ngời biết thu nhá, h¹ thÊp c¸i t«i c¸ nh©n cña m×nh l¹i. V× thÕ, trong v¨n häc, yÕu tè c¸ nh©n còng bÞ giÊu ®i, khiÕn v¨n ch¬ng cã tÝnh phi ng·: kh«ng cã dÊu Ên c¸i t«i c¸ nh©n. Nhµ v¨n hiÕm khi xng t«i, xng ta, kh«ng béc lé trùc tiÕp c¶m xóc mµ dïng lèi gi¸n tiÕp: t¶ c¶nh ngô t×nh. Nãi chung, hä thêng sö dụng các công thức có sẵn để sáng tác chứ không sáng tạo ra cái mới. Tả anh hùng thì phải râu hùm, hµm Ðn, vai n¨m tÊc réng, th©n mêi thíc cao, t¶ mÜ nh©n th× lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n, hoa ghen, liÔu hên… * Nãi chung tÝnh uyªn b¸c, tÝnh c¸ch ®iÖu ho¸, sïng cæ vµ phi ng· cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau và đều là biểu hiện cho tính ớc lệ của thi pháp văn học trung đại. II.Thiên nhiên trong thơ văn trung đại: 1. Vai trò của thiên nhiên trong thơ văn trung đại: - Trong văn chơng xa, thiên nhiên là yếu tố rất phổ biến và đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc biểu lộ tình cảm, ý chí của con ngời. Ngời xa coi thiên nhiên là một ngời bạn để họ tâm tình, thổ lộ. Hồ Chí Minh đã từng tổng kết điều đó trong bài “Cảm tởng đọc Thiên gia thi”: “Cæ thi thiªn ¸i thiªn nhiªn mÜ S¬n thuû yªn hoa tuyÕt nguyÖt phong” 2. Đặc điểm của thiên nhiên trong văn học trung đại - Thiên nhiên cha đợc nhìn nhận nh là một khách thể, một hiện thực khách quan của cuộc sống có vẻ đẹp, giá trị riêng. Thiên nhiên thờng chỉ là công cụ, là t liệu, là cái cớ để nhà văn ngụ ý giáo huÊn: “Xu©n qua tr¨m hoa rông Xu©n tíi tr¨m hoa t¬i Tríc m¾t viÖc ®i m·i Trên đầu, già đến rồi Chí b¶o xu©n tµn hoa rông hÕt §ªm qua s©n tríc mét nhµnh mai”. (M·n Gi¸c) Cành mai nở trớc sân trong đêm cuối xuân vốn là hình ảnh rất đẹp về đờng nét, màu sắc, đặc biệt là bối cảnh. Nhng có thể đó chỉ là một hình ảnh ớc lệ, một chi tiết h cấu, một bông hoa nở từ trong tâm hồn thiền s. Vì thế, bông hoa ấy không đợc miêu tả hình xác thực mà chỉ xuất hiện nh mét c«ng cô chuyÓn t¶i ý tëng cña nhµ th¬: sù sèng lµ bÊt diÖt. Tuæi giµ, bÖnh tËt cña con ngêi còng giống nh thời khắc xuân tàn của thiên nhiên không huỷ diệt đợc sự sống. - Từ đó dẫn đến việc miêu tả thiên nhiên theo bút pháp đặc biệt: không miêu tả hình xác của cây cỏ nói s«ng mµ thÓ hiÖn linh hån cña chóng, t¶ c¶nh ngô t×nh. Thiªn nhiªn trë thµnh b×nh chøa nh÷ng tîng trng, íc lÖ, Èn ý: III. ThÕ giíi nghÖ thuËt phi thêi gian: - Tõ kinh nghiÖm quan s¸t trùc c¶m thÕ giíi ngêi ta cã hai nhËn thøc vÒ thêi gian: + Thời gian của đời ngời, của cuộc sống hàng ngày là thời gian tuyến tính, một đi không trở lại. + Thời gian của thiên nhiên, đất trời, vũ trụ là thời gian chu kỳ, tuần hoàn, phi thời gian. + Ngời xa thờng đặt hai loại thời gian này trong thế đối sánh để làm nổi bật những nỗi niềm, triết lí, hoặc bi kịch của đời ngời. “Xu©n qua tr¨m hoa rông Xu©n tíi tr¨m hoa t¬i Tríc m¾t viÖc ®i m·i Trên đầu, già đến rồi Chí b¶o xu©n tµn hoa rông hÕt §ªm qua s©n tríc mét nhµnh mai”. (M·n Gi¸c).

(4) “Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi ... (H¹ Tri Ch¬ng) Ngời xa quan niệm thời gian tuyến tính là thời gian của cuộc đời trần thế, phàm tục, chứa đầy h×nh ¶nh, mµu s¾c cô thÓ; thêi gian chu kú lµ thêi gian cña câi trêi, câi tiªn, thÕ giíi thanh cao vµ bất tử, thấm đẫm tính chất đạo lý, triết lý. “ThÕ sù du du n¹i l·o hµ Vô cùng thiên địa nhập hàm ca Quèc thï vÞ b¸o ®Çu tiªn b¹ch Kỉ độ long tuyền đới nguyệt ma”. (§Æng Dung). IV.Con ngời trong văn chơng trung đại 1.Con ngêi vò trô: - Ngời xa quan niệm con ngời là một phần của thế giới trong trục thiên - địa - nhân. Vì thế cá nhân đợc thể hiện trong quan hệ với vũ trụ hơn là trong quan hệ với xã hội. - Thi đề quen thuộc của thơ trữ tình là con ngời một mình đối diện, đàm tâm với thiên nhiên vũ trụ: “TiÒn bÊt kiÕn cæ nh©n HËu bÊt kiÕn lai gi¶ Niệm thiên đại chi du du §éc thêng nhiªn nhi lÖ h¹” (Trần Tử Ngang – Đăng U Châu đài ca) Ngời anh hùng đợc nhắc đến với tầm vóc sánh ngang vũ trụ: “Hoµnh sãc giang s¬n kh¸p kØ thu Tam qu©n t× hæ khÝ th«n ngu” (Ph¹m Ngò L·o) 2. Con ngời đạo đức: - Toàn bộ xã hội trung đại dợc nhìn nhận trong một hệ thống tôn giáo đạo đức. Cho nên con ngời luôn đợc nhìn nhận ở phơng diện đạo đức luân lý. Vì thế, văn chơng xa chia xa hội thành hai tuyến: thiện – ác, tốt – xấu. Mục đích, chức năng nổi bật của văn chơng xa là giáo huấn: “Trai thêi trung hiÕu lµm ®Çu G¸i th× tiÕt h¹nh lµm c©u trau m×nh”. (Lôc V©n Tiªn). - Chính vì vậy, con ngời sống theo luân lý đạo đức, theo lí trí thì đợc coi là chân chính; còn những ngêi sèng theo xóc c¶m, theo nh÷ng íc muèn trÇn thÕ, nh©n b¶n th× bÞ coi thêng, chª tr¸ch. - Vì sống theo quy tắc đạo đức nên con ngời ngày xa sống rất trọng tình nghĩa: 3. Con ngêi phi c¸ nh©n: - Con ngời thời trung đại không đợc sống theo cái tôi của riêng mình mà bị trói buộc bằng những qui t¾c, lÔ gi¸o cña x· héi. - Thủ pháp thể hiện tâm lý phổ biến là thủ pháp ngoại hiện. Tiểu thuyết nặng về hành đông, lời nói cña nh©n vËt cïng víi sù kiÖn, cèt truyÖn h¬n lµ khai th¸c t©m lý trùc tiÕp. Kh«ng cã ng«n ng÷ nh©n vật mà chỉ có lời ngời viết truyện đặt vào các vai truyện. Độc thoại nội tâm theo nghĩa đích thực lại cµng kh«ng cã. - Chú ý đến con ngời xã hội hơn con ngời tự nhiên, chú ý đạo đức hơn trí tuệ và bản năng. - Con ngêi do Trêi sinh vµ chÞu sù chi phèi cña Trêi vÒ “tÝnh” vµ “mÖnh” + TÝnh: con ngêi sinh ra vèn mang tÝnh thiÖn, s½n mÇm mèng nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ. Nhng do hoµn cảnh mà nhiều khi bị nhiễm tính ác vì thế cần phải tu thân để hoàn thiện. + MÖnh: giµu nghÌo, síng khæ, sèng chÕt lµ do sè Trêi. Nhng con ngêi ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ trí và ngu, có đức và vô đức. phơng pháp dạy - học thơ đờng luật I. Đặc điểm thơ đờng luật Đó là thể thơ đợc làm theo luật đặt ra từ thời nhà Đờng ở Trung Quốc ( 618 - 907 ). Nó có tính khuôn mẫu, gò bó về số câu, số chữ trong bài thơ, rất khó dạy và khó cảm nhận đối với các em học sinh THCS. Để giúp các em làm quen, biết đọc, biết cảm nhận một bài thơ luật Đờng sâu sắc thiÕt nghÜ cÇn ph¶i cã ph¬ng ph¸p cô thÓ..

(5) II. Phơng pháp dạy - học thơ đờng 1. Tríc hÕt ph¶i gióp c¸c em nhËn biÕt mét bµi th¬ luËt §êng theo tõng d¹ng ThÊt ng«n tø tuyÖt, thÊt ng«n b¸t có, ng÷ ng«n tø tuyÖt, ng÷ ng«n trêng thiªn ( ®iÒu nµy ph¶i đợc ngoại khoá cụ thể, để các em phân biệt đợc với thơ cổ thể. " ThÊt ng«n tø tuyÖt " lµ bµi th¬ chØ cã 4 c©u, mçi c©u 7 ch÷. "ThÊt ng«n b¸t có " lµ bµi th¬ cã 8 c©u, mçi c©u 7 ch÷. Bè côc cña bµi th¬ gåm 4 phÇn ( Khai, thừa, chuyển hợp  bài thất ngôn tứ tuyệt và đề thực luận kết với bài " Thất ngôn bát cú ". " Ng÷ ng«n tø tuyÖt " lµ bµi cã 4 c©u mçi c©u cã 5 ch÷. " Ng÷ ng«n trêng thiªn ", bµi th¬ gåm nhiÒu khæ th¬, mçi khæ 4 c©u, mçi c©u 5 ch÷ t¹o thµnh. Trong sè c¸c d¹ng trªn, bµi " ThÊt ng«n b¸t có " lµ bài thơ có niêm luật chặt chẽ nhất. Các dạng khác đều đợc suy ra từ dạng bài nạy 2. Phải đặt bài thơ trong hoàn cảnh ra đời và trong mối quan hệ với tác giả để cảm nhận vì hoàn cảnh ra đời và bản thân tác giả có ảnh hởng rất lớn đến tác phẩm. Phải xác nhận đợc nhân vật tr÷ t×nh trong bµi th¬ lµ ai, cã ph¶i lµ chÝnh t¸c gi¶ kh«ng v× cã bµi th¬ nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬ lại chính là tác giả. Chẳng hạn bài thơ " Bạn đến chơi nhà " nhân vật trữ tình là chính tác giả là ngời b¹n cña m×nh 3. Khâu đọc Chúng ta vẫn quan niệm đọc là phơng pháp tiếp cận văn bản chủ yếu bao gồm: Đọc rõ ràng, đọc thầm, đọc diễn cảm, đọc sáng tạo ... . Dù đọc theo kiểu nào vẫn phải chú ý a/ Đọc đúng - Thế nào là đọc đúng ? - Đọc đúng là giáo viên và học sinh phải đọc đúng chính tả, ngắt nhịp câu thơ đúng, nhấn giọng ở các từ cần nhấn mạnh để thể hiện đợc ý đồ của tác giả qua bài thơ. Ví dụ " Đề đền Sầm Nghi Đống " Khi đọc chú ý nhấn mạnh từ " Kìa " - ( Câu 2 ), từ " Ví đây " ( Câu 3 ) để thể hiện thái độ của nhà thơ. - §äc sai chÝnh t¶ lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn - Thơ đờng thờng ngắt nhịp 3/4 hoặc 4/3 hoặc 2/2/3 có những câu thơ ngắt nhịp thế nào cũng có lý do đó khi đọc phải xét nhịp câu thơ đó trong mối quan hệ với câu khác trong bài để ngắt nhịp cho đúng Ví dụ: Bài " Bạn đến chơi nhà " của Nguyễn Khuyến Câu 1 " Đã bấy lâu nay Bác tới nhà " ngắt 3/4 hay 4/3 đều có thể đợc nhng xét toàn bài thì lên ngắt nhịp 4/3 mới đúng ý tác giả Ngắt nhịp sai dẫn đến sai ý hoặc không hiểu ý nghĩa từ nghĩa câu VÝ dô : Bµi " §i thi tù vÞnh " cña NguyÔn C«ng Trø C©u 7 " Trong cuéc trÇn ai ai dÔ biÕt " nÕu ng¾t nhÞp 3/4 c©u th¬ trë lªn v« nghÜa hoÆc. C©u 7 bài " Bạn đến chơi nhà " ( Đầu trò tiếp khách trầu không có ) Ngời đọc phải ngắt ý 4/1/2 mới đúng ý Có những câu thơ, bài thơ cần phải ngắt nhịp linh hoạt để thể hiện đúng tình cảm, thái độ của nhà thơ, và hiểu đúng ý thơ - Giọng đọc cần thay đổi nhấn mạnh, sôi nổi, dồn dập, lắng đọng.... b/ Đọc kết hợp với tìm hiểu chú thích, nếu thơ dịch cần đối chiếu với bản phiên âm. Nếu có nhiều bản dịch cần đối chiếu giữa các bản dịch 4/ Kh©u c¶m nhËn Bố cục của của một bài đờng luật gồm 4 phần: Khai, thừa, chuyển, hợp (Tuyệt cú ) và Đề - Thực Luận - Kết ( Bát cú ) a. Khi ph©n tÝch - Theo bè côc Phân tích phần nào đọc phần đó "dù là một câu " * §èi víi th¬ N«m: Khi t×m hiÓu ý nghÜa c©u th¬, chó ý tõ ng÷, h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, dÊu c©u, c¸c biện pháp tu từ để thấy tác dụng của nó Ví dụ: Trong bài " Qua đèo ngang " - Bà huyện Thanh Quan Hai câu đề chú ý khai thác hình ảnh " Bóng xế tà ", cắt nghĩa hai tờ " xế " " Tà ", 2 từ gồm nghÜa cïng chØ c¶nh hoµng h«n chiÒu muén, t¹i sao nhµ th¬ dïng hai tõ liÒn nhau, gîi thêi gian, kh«ng gian, nh thÕ nµo ? HoÆc tõ ghÐp " Cá c©y ", ®iÖp tõ " Chen " cã t¸c dông g× ? gîi Ên tîng vÒ mét vïng thiªn nhiªn um tïm rËm r¹p, bÒ bén, hoang s¬ nhng hïng vÜ * Dấu câu trong câu thơ đợc xem xét nh từ..

(6) * Đối với thơ dịch, khi phân tích, không tìm hiểu ý nghĩa các từ biểu đạt mà tìm hiểu ý nghĩa qua câu thơ dịch. Có bản dịch cha sát nghĩa hoặc cha hết nghĩa phải huy động đến bản phiên âm. Nếu rong s¸ch gi¸o khoa kh«ng cã b¶n phiªn ©m gi¸o viªn ph¶i su tÇm. Ví dụ: Bài " Ngắm trăng " " Đi đờng " - Hồ Chủ Tịch. Câu 2  Bản dịch: Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ. Phiªn ©m: §èi thö l¬ng tiªu h¹i nhîc hµ ( Đối với một đêm trăng đẹp nh thế này ta biết làm thế nào bây giờ ) diễn ra tâm trạng xốn xang của ngời tù trớc một đêm trăng đẹp. Từ đó mà ta hiểu đợc tình yêu thiên nhiên và nghị lực phi thờng của Bác - ngời tù cách mạng. Nếu chỉ hiểu " Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ " thì ý cha toát lên đợc Bài " Đi đờng ", chú ý bản dịch  thơ lục bát mà bản phiên âm chữ Hán lại là thơ Đờng luật tứ tuyÖt. C©u 2 " Trïng san chi ngo¹i lùc trïng sn " ( Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng ). " Trïng san " mà dịch thành " Núi cao " e cha toát lên đợc sự hiểm trở trùng trùng điệp điệp của dãy núi, cha thấy hết đợc nỗi gian khổ của ngời đi đờng. Hoặc bài "Xa ngắm thác núi l " - Lí Bạch. Câu " Dao khan béc bè qu¶i tiÒn xuyªn " dÞch " Xa tr«ng dßng th¸c tríc s«ng nµy " ngêi dÞch bá mÊt ch÷ " Qu¶i " cã nghĩa là " Treo ". Dòng thác treo phía trớc dòng sông. Mất chữ " Quải " mất đi vẻ đẹp của dòng thác. Cho học sinh khám phá hình ảnh " Phi lu " - " Nớc bay " để thấy đợc vẻ đẹp và sức mạnh man dại của dòng thác ở câu thứ 3 từ đó củng cố thêm vốn từ Hán - Việt cho học sinh Bài " Bạch đằng Hải khẩu " - Câu 3 " Quan hà bách nhị do thiên thiết " dịch là " Quan hà hiểm yếu trời kia đặt ", mức độ hiểm yếu của vùng cửa sông Bạch Đằng cần phải hiểu qua từ " Bách nhị " mới thấy đợc * Dạy thơ Đờng chú ý các cặp đối trong bài thơ - Những bài thơ ngữ ngôn tứ tuyệt có thể 2 câu đầu hoặc 2 câu cuối đối nhau Ví dụ: Bài " Phi giá về kinh " 2 câu đầu đối nhau Ch¬ng d¬ng cíng gi¸o giÆc Hµm tö b¾t qu©n hå ( Đoạt sóc chơng dơng độ CÇm hå hµm tö quan ) Cần hớng dẫn học sinh thấy đợc sự đối ngẫu cụ thể Động từ - Động từ, Danh từ - danh từ ... để làm nổi bật khí thế phản công mãnh liệt của quân ta Bài " Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh " Đối ở hai câu cuối  ánh trăng nơi quán trọ thức dậy trong t©m hån nhµ th¬ nçi nhí quª cò vµ sù hæ thÑn cña nhµ th¬ khi nghÜ vÒ cè h¬ng. - §èi víi bµi thÊt ng«n b¸t có: §èi ë 2 c©u thùc, luËn khi d¹y - häc, gi¸o viªn vµ häc sinh ph¶i chỉ ra đợc phép đối ngẫu cụ thể để thấy đợc ý nghĩa câu thơ. Ví dụ: Bài " Qua đèo ngang " - Bà huyÖn Thanh Quan, ë hai c©u thùc Lom khom díi nói tiÒu vµi chó Lác đác bên sông chợ mấy nhà §èi thanh : BB TT B B T TT BB T T B §èi tõ lo¹i : TÝnh Tr¹ng Danh TÝnh Tr¹nh Danh Đối ý : Sự tiều tuỵ ít ỏi của con ngời với sự tha thớt rải rác nghèo nàn của cảnh vật  Cảnh đèo ngang cµng thªm v¾ng vÎ hoang s¬ Tơng tự nh thế ở 2 câu luận hoặc ở các bài khác để học sinh thấy đợc phép đối làm cho bài thơ cân đối hài hoà vừa tạo nhạc vừa tạo hoạ cho bài thơ * Nhịp điệu câu thơ và giọng thơ cũng cần chú ý khai thác để thấy đợc những cảm xúc sâu lắng của nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ Ví dụ: Trong bài thơ " Bạn đến chơi nhà " câu 1, giọng thơ reo vui nh một lời chào của nhà thơ khi bạn đến thăm. Những câu sau giọng thơ ân cần nh lời phân bua hữu tình của nhà thơ về hoàn cảnh tiếp khách của mình. Từ giọng điệu câu thơ mà học sinh cảm nhận đợc niềm vui nỗi buồn của nhân vËt tr÷ t×nh trong th¬ b/ Có những bài thơ đờng không nên dạy theo bố cục Khuôn mẫu mà dạy - học theo mạch c¶m xóc cña nhµ th¬ Ví dụ: Bài " Bạn đến chơi nhà ", " Câu cá mùa thu " nên tìm hiểu theo cấu trúc khác.

(7) Bài " Bạn đến chơi nhà " nên tìm hiểu theo kết cấu: Câu 1 C©u 2  C©u 7 C©u 8 Bµi " C©u c¸ mïa thu ": 6 c©u ®Çu; 2 c©u cuèi c/ Qua tìm hiểu thơ đờng học sinh phải hiểu đợc nét đặc trng chính của thơ Đờng luật là tả cảnh vật, vịnh cảnh vật để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của con ngời hay ký thác một tâm sự, một nỗi niÒm cña con ngêi. Thơ Đờng có lối nói hàm súc, cô đọng, lời ít ý nhiều. Học sinh học thơ Đờng phải thuộc lòng bài ngay trên lớp, phải hiểu ý nghĩa từ khó. Thuộc bài hiểu ý nghĩa câu thơ thì mới cảm nhận đợc bài th¬ mét c¸ch s©u s¾c . - Khi day thơ đờng cũng cần chú ý tới các “ mắt chữ” vì đó là nhãn tự, là chìa khóa để tìm hiểu, khai thác nội dung t tởng của bài thơ.Mặt khác ngôn ngữ trong thơ đờng thờng hàm súc cô đọng, ý tại ngôn ngoại nên cần chú ý đến ý nghĩa sâu xa của bài thơ. - Cần khai thác các nét nghệ thuật độc đáo nh tả ít gợi nhiều, lấy động để tả tĩnh.... Đặc điểm của văn học hiện đại: 1945 – 1975. V¨n häc kh«ng chØ ph¸t triÓn theo qui luËt néi t¹i cña nã mµ cßn chÞu sù chi phèi cña lÞch sö vµ thời đại. Từ 1945 đến 1975 trên đất nớc ta đã xảy ra nhiều biến cố tác động sâu sắc tới toàn bộ đời sèng x· héi vµ con ngêi. Trong suèt ba m¬i n¨m Êy, c¶ d©n téc ph¶i liªn tiÕp tiÕn hµnh hai cuéc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ xâm lợc để bảo vệ nền độc lập và thống nhất Tổ quốc, đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những biến cố to lớn ấy đã đa tới những biến đổi sâu rộng trong lịch sử v¨n ho¸ më ra thêi k× míi cho nÒn v¨n häc d©n téc. Kh«ng cßn theo nhiÒu khuynh híng, nhiÒu trµo lu khác nhau nữa mà tất cả các sáng tác văn học thời kì này đều hớng vào đời sống cách mạng, vào cuộc kháng chiến trờng kỳ của dân tộc, thể hiện hình ảnh đất nớc, con ngời Việt Nam với những nhËn thøc míi mÎ, víi nh÷ng t×nh c¶m míi vµ ý thøc d©n téc. Kế thừa những truyền thống và kinh nghiệm của các thời kì trớc, văn học Việt Nam 19451975 đã xứng đáng với sứ mệnh cao cả của một nền văn học trong thời đại mới. Văn học đã gắn bó mật thiết với sự nghiệp cách mạng, với vận mệnh của đất nớc đã sáng tạo nhiều hình tợng cao đẹp về Tổ quốc và con ngời Việt Nam thuộc nhiều tầng lớp, thế hệ trong chiến đấu, lao động, sinh hoạt, trong mối quan hệ, gắn bó với cộng đồng. Về nội dung t tởng, văn học thời kì này đã phát huy nh÷ng nÐt lín trong trong truyÒn thèng tinh thÇn d©n téc - còng lµ nÐt næi bËt trong phÈm chÊt con ngời Việt Nam của thời đại ấy đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Hiện thực đầy gian khổ hi sinh nhng vẻ vang oanh liệt đã đi vào văn học với hai nguồn cảm hứng chính: Sử thi và lãng mạn. Thời kì này tác phẩm giàu tính sử thi thờng khai thác những đề tài chung của dân tộc, cộng đồng và thiên về khẳng định, ngợi ca với giọng điệu hào hùng.. Cảm hứng lãng mạn trở thành một thành tố quan trọng của văn học thời kì này. Cái nhìn đối với hiện thực thiên về phát hiện và ngợi ca những khía cạnh màu hồng đẹp đẽ, ca ngợi những gì tốt đẹp nhất của cuộc sống Về mặt thể loại, văn học thời kì này cũng có những thành tựu đáng kể. Các thể loại phát triển khá toàn diện nh truyện ngắn, truyện vừa, tiểu thuyết, kí... trong đó thơ ca vẫn là nổi trội hơn cả. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ đã đem đến cho ngời đọc một tiếng nói trữ tình mới mẻ, khoÎ kho¾n - tiÕng nãi tr÷ t×nh cña quÇn chóng nh©n d©n. C¸c nhµ th¬ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

(8) vµ chèng MÜ nh ChÝnh H÷u, NguyÔn §×nh Thi, Tè H÷u, Huy CËn, NguyÔn Khoa §iÒm, Ph¹m TiÕn Duật... đã có nhiều tìm tòi, sáng tạo góp phần đổi mới thi ca Việt Nam. Néi dung: a. Ghi lại đợc những hình ảnh không thể phai mờ của một thời kì lịch sử đầy gian lao, hi sinh nhng hÕt søc vÎ vang cña d©n téc. Đã hàng nghìn năm lịch sử trôi qua tiếng thơ vẫn là tiếng nói tơi trẻ nhất của đời sống. Nhà phê bình văn học Nga V. Bi-ê-lin-xki đã viết: “Thơ trớc hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật. Phục vụ cuộc sống, phục vụ con ngời là mục đích lớn nhất của thơ chân chính”. Chính những chi tiết chân thực, sống động của cuộc đời đã khơi dậy những tình cảm sâu sắc, mới mẻ cho các nhà thơ. Và cuộc chiến đấu gian lao của dân tộc ta trong suốt ba mơi năm ấy đã khơi nguồn sáng tạo cho thơ ca, đem đến cho văn học Việt Nam thời kì này những tác phẩm thơ giàu giá trị phản ánh hiện thực. Đó là những tác phẩm bám sát thực tế đời sống dân tộc, phản ánh chân thực và sinh động hiện thực cuộc sống vĩ đại của nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến và trong công cuộc xây dựng đất níc ë miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa. Cuộc kháng chiến chống Pháp chín năm trờng kì là nguồn đề tài vô tận của thơ ca kháng chiến. Bám sát thực tế, thơ ca thời kì này đã phản ánh cuộc sống gian lao của dân tộc ta trong những ngày đầu kháng chiến. Các tác giả đã khai thác những chi tiết, hình ảnh tự nhiên, bình dị mà giàu sức biểu cảm của cuộc đời. Họ đã tìm thấy chất thơ ngay trong cái bình dị, bình thờng, gắn văn học với hiện thực đời sống kháng chiến gian khổ của nhân dân: “¸o anh r¸ch vai ... (§ång chÝ – ChÝnh H÷u) Đoạn thơ thật đến từng chi tiết, hình ảnh đã tái hiện lại cuộc sống gian khổ, thiếu thốn của cuộc đời quân ngũ. Thiếu vũ khí, thiếu quân trang, thiếu lơng thực, thuốc men... ngời lính ra trận “¸o v¶i ch©n kh«ng” r¸ch t¶ t¬i, èm ®au bÖnh tËt, sèt rÐt rõng: “Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ®Ém må h«i” Chỉ cần mấy câu ngắn gọn hình ảnh anh bộ đội thời chống Pháp hiện lên rõ nét và điển hình. Khó khăn, vất vả, thiếu thốn nhng điều đó sẽ đợc giảm đi rất nhiều vì giữa họ có cái ấm áp của tình ngời. Cái tình ấy đợc bồi đắp từ cuộc sống “đồng cam cộng khổ”. Chỉ có nơi nào gian khó, chia chung “¸o anh”, “quÇn t«i”, míi t×m thÊy c¸i thùc sù cña t×nh ngêi: Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Không nói lời hoa mỹ, không lý lẽ, giải trình mà chỉ có tình yêu giữa những ngời đồng đội mới tạo nên sức mạnh vô địch mà kẻ thù phải khiếp sợ. Chính họ là những ngời đã trải qua: Năm mơi sáu ngày đêm KhoÐt nói ... (Hoan h« chiÕn sü §iÖn Biªn – Tè H÷u).

(9) để làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy non sông, chấn động địa cầu, làm nên Vành hoa đỏ vµ thiªn sö vµng cho d©n téc. Kháng chiến chống Pháp thắng lợi nhng một nửa đất nớc vẫn còn chìm trong bóng đêm của chế độ Mĩ - Nguỵ. Để hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình, thơ ca đã theo kịp bớc đi của lịch sử, ghi lại những trang sử hào hùng của cả dân tộc ta thời đánh Mĩ. Bài thơ Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật viết năm 1969 nhng hơn ba mơi năm sau ngời đọc vẫn cảm thấy hừng hực không khí chiến trờng và khí thế ra trận của những binh đoàn vận tải quân sự. Tác giả đã làm sống dậy một thời gian khổ oanh liệt của những anh bộ đội Cụ Hồ ệctờng Sơn. ở đó có cái dữ dội, khốc liệt của chiến tranh: chiếc xe vận tải mang đầy thơng tích không mui, không đèn, thùng xe lại bị xớc. Nhng ở đó lại tồn tại những tiểu đội xe không kính nh những gia đình nhỏ: BÕp Hoµng CÇm... trêi xanh thªm Nhà thơ đã ghi lại chân thực nhịp sống thời chiến bằng những hình ảnh thật đặc sắc, điển hình. Bếp lửa nh tín hiệu gọi nhau về xum họp, rồi võng mắc chông chênh chung bát đũa. Bữa cơm dã chiến chỉ có bát canh rau rừng, lơng khô mà đoàng hoàng, đậm đà tình nghĩa. Trải qua mấy trăm cây số đờng rừng ma bom bão đạn, họ gặp nhau trong chốc lát, chỉ kip Bắt tay nhau qua cửa kính vỡ rồi để rồi lại tiếp tục lên đờng theo tiếng gọi của tiền phơng “Lại đi, lại đi trời xanh thêm”. Nhà thơ Vũ Quần Phơng đã nhận xét: “Chỗ đặc sắc trong thơ Phạm Tiến Duật : lấy cuộc sống để nói tình cảm. Cái đặc sắc tình cảm trong thơ anh phải tìm trong cuộc sống, không tìm trong chữ nghĩa”. Quả thật, thơ của ông có giọng chắc khoẻ, đợm chất văn xuôi - một giọng thơ riªng biÖt, míi mÎ trong nÒn th¬ chèng MÜ. Nh÷ng h×nh ¶nh trÇn trôi, nh÷ng tõ ng÷ thêng ngµy, nh÷ng sù vËt kh«ng nªn th¬ chót nµo l¹i to¶ s¸ng trong th¬ «ng. Nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh lµ mét sáng tạo độc đáo của Phạm Tiến Duật vì xa nay ít có hoặc ít thấy loại xe nh thế đi lại trên đờng. Thế mà trên tuyến đờng trờng Sơn có hàng nghìn, hàng vạn chiếc xe nh thế. Thật độc đáo, thật li kì. Đó chính là sự khốc liệt, dữ dội của chiến tranh đợc toát ra từ hình ảnh này. Trong bài thơ còn có những c©u mang d¸ng vÎ th« méc, b×nh dÞ rÊt lÝnh tr¸ng thêi trËn m¹c: - Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh - Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi - Kh«ng cã kÝnh õ th× ít ¸o - Không có kính rồi xe không có đèn Nhng còng cã nh÷ng c©u th¬ trµn ®Çy c¶m høng l·ng m¹n: Nh×n thÊy giã ...vµo buång l¸i Chất hiện thực ngồn ngộn về đời sống chiến đấu gian khổ mà hào hùng của các chiến sĩ lái xe kết hợp hài hoà với cảm hứng trữ tình giàu chất sử thi đã tạo nên những vần thơ đầy ấn tợng. Đọc lại bµi th¬ dêng nh ta vÉn nghe trong giã rÝt, bôi mï vµ bom næ tiÕng cêi nãi r©m ran, s«i næi vµ trÎ trung của các anh lính lái xe. Đây là khúc tráng ca anh hùng của anh bộ đội Cụ Hồ thời đánh Mĩ. Nếu Bài thơ về tiểu đội xe không kính là khúc tráng ca anh hùng của ngời lính trên mặt trận chiến đấu thì bài thì bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận là khúc tráng ca đẹp ca ngợi ngời.

(10) lao động trên biển cả làm chủ lao động và Tổ quốc. Trớc Cách mạng tháng Tám, ngời ta biết đến Huy Cận với một hồn thơ buồn vạn cổ sầu thấm đẫm vào vũ trụ và lòng ngời thì đến nay, thơ ông đã ngập sâu vào cuộc đời, hiện thân khoẻ khoắn nhất cho sự sống. Cuộc sống mới ùa vào thơ ông, mang l¹i cho «ng mét sinh khÝ cha tõng thÊy. §ã lµ cuéc sèng cña miÒn B¾c níc ta trong nh÷ng ngày đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhà thơ đã tìm thấy mối hoà điệu của ngời lao động với mạch sống đang từng ngày tơi da thắm thịt của đất nớc. Một không khí vui tơi, phấn khởi của cuộc đời, của vùng than Quảng Ninh đang hăng say lao động từ bình minh đến hoàng hôn và từ hoàng hôn đến bình minh. Con ngời náo nức xây dựng cuộc sống mới, khí thế làm ăn thật tng bừng, đoàn thuyÒn hïng dòng ra kh¬i lÊy giã lµm l¸i, lÊy tr¨ng lµm buåm: ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng Dờng nh thiên nhiên cũng hoà vào không khí lao động khẩn trơng của đoàn thuyền. Thiên nhiên nh mở ra bát ngát, mênh mông. Cả vũ trụ từ trăng, gió, mây đến biển đều quây quần xung quanh đoàn thuyền và con ngời, nâng tầm vóc con ngời lên tầm vóc vũ trụ. Công việc của họ đợc miêu tả nh một trận đánh. Ngời dân chài bớc vào lao động bình thờng nh bớc vào những trận chiến đấu với vũ khí là những tấm lới, với sức khoẻ của cơ bắp và với tâm thế của ngời đang nắm chắc phÇn th¾ng: Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn Dµn ®an thÕ trËn líi v©y gi¨ng. Lao động thực sự là niềm vui của cuộc đời mới, con ngời mới. Bằng lao động và mồ hôi, họ những ngời dân chài - đã viết nên bài ca cuộc đời trong một đêm lao động hào hứng, hăng say. Và bản hoà tấu của con ngời với vũ trụ đã biến đêm thành hội hoa đăng cho tới khi trời bừng sáng. Đoàn thuyền đánh cá hát khúc ca khải hoàn: C©u h¸t ...mu«n dÆm kh¬i. Nhà thơ Huy Cận khi nói về tác phẩm của mình đã nhận định: “Bài thơ của tôi là một cuộc chạy đua giữa con ngời và thiên nhiên, và con ngời đã chiến thắng. Tôi coi đây là khúc tráng ca, ca ngợi con ngời trong lao động và tinh thần làm chủ với niềm vui. Bài thơ cũng là sự kết hợp giữa hiÖn thùc vµ l·ng m¹n”. Víi mét t×nh yªu biÓn d¹t dµo, víi mét c¶m høng say mª phÊn chÊn vµ những nét vẽ tài hoa, Huy Cận đã sáng tạo những hình ảnh thơ hùng tráng về con ng ời lao động và cuộc sống mới của đất nớc trong thời kỳ mới bớc vào xây dựng XHCN trên miền Bắc nớc ta. Sáng tác văn học là hoạt động nhằm “hiểu biết, khám phá và sáng tạo thực tại xã hội” (Phạm Văn Đồng). Hiện thực đất nớc 1945-1975 khơi nguồn sáng tạo và là đối tợng phản ánh chủ yếu của nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch¬ng. §ã lµ c¬ së t¹o nªn gi¸ trÞ hiÖn thùc cho v¨n häc. Nhng hiÖn thùc trong thơ không hoàn toàn khô khốc, trần trụi. Đời sống hiện thực bộc lộ nhiều vẻ đẹp, gợi lên những niềm vui và mơ ớc đã làm nảy sinh cảm hứng lãng mạn. Cảm hứng lãng mạn nhất là chất trữ tình cách mạng là một thành tố quan trọng của thi ca, làm nên nét nổi bật của thi ca thời kì này, đó là sự kÕt hîp hµi hoµ gi÷a hiÖn thùc vµ l·ng m¹n..

(11) b. TiÕng nãi ngîi ca phÈm chÊt cña con ngêi ViÖt Nam Lịch sử văn học dân tộc xét đến cùng là lịch sử tâm hồn của dân tộc ấy. Lòng yêu nớc, tinh thÇn tù hµo d©n téc lµ nÐt næi bËt trong t©m hån ngêi ViÖt Nam. Nhng ë ngêi ViÖt Nam, yªu níc g¾n liền với nhân đạo, nhân văn cao cả. Điều này sẽ cắt nghĩa đợc vì sao một dân tộc luôn phải cầm gơm, cầm súng suốt mấy nghìn năm mà thơ văn lại nói nhiều đến nhân nghĩa, đến tình yêu, đến thân phận con ngời trong xã hội. Yêu nớc và nhân đạo trở thành truyền thống lớn của con ngời Việt Nam, v¨n häc ViÖt Nam, lµ huyÕt m¹ch thÇn kinh nh¹y bÐn nhÊt cña con ngêi ViÖt Nam qua suèt öctêng kú lÞch sö. Tiếp thu truyền thống ấy, văn học Việt Nam thời kì 1945-1975 nói chung, thơ ca nói riêng đã ph¸t huy nÐt lín trong t tëng cña d©n téc - còng lµ nh÷ng nÐt næi bËt trong phÈm chÊt cña con ngêi Việt Nam thời kì ấy, đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ ca đã sáng tạo đợc những hình tợng nghệ thuật cao đẹp về đất nớc, về nhân dân, về các tầng lớp, thế hệ con ngời Việt Nam vừa giàu truyền thống dân tộc, vừa đậm nét thời đại. b.1. Lßng yªu níc, s½n sµng hi sinh v× Tæ quèc Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói: “Dân tộc ta, dân tộc anh hùng”. Văn học Việt Nam trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chøa chan t×nh c¶m yªu níc vµ cao h¬n kh«ng chØ lµ yªu níc mµ lµ chñ nghÜa anh hùng của thời đại. Cuộc chiến tranh nhân dân đợc phát huy cao độ đã tạo nên trên đất nớc này một chñ nghÜa anh hïng phæ biÕn trong toµn d©n. Êy lµ thêi k× “ra ngâ gÆp anh hïng”. Th¬ ca ViÖt Nam thời kì này đã miêu tả đợc nhiều giá trị cao đẹp về nhân dân với lòng yêu nớc thiết tha, sẵn sàng hi sinh vì Tổ quốc. Hình ảnh nhân dân kháng chiến đợc miêu tả đậm nét và gợi cảm. Từ ngời Vệ quốc quân “má vàng nghệ” đến những anh giải phóng quân hiên ngang bất khuất; từ những bà bủ, bà bầm đến những bà mẹ con mọn vừa địu con vừa giã gạo, trỉa bắp, chuyển lán đạp rừng; từ những em bé má đỏ bồ quân đến những cụ già tóc bạc ... cũng muốn lập chiến công. Cả nớc thành chiến sỹ trong cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc. Nhng có lẽ đẹp hơn cả là hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ. Đây đợc xem nh nhân vật trung tâm, thể hiện khá tập trung những đặc điểm của con ngời mới trong chiến đấu. Trong thơ ca, họ không phải là anh lính thời xa “áo đỏ đuôi gà”, “chân bớc xuống thuyền nớc mắt nh ma” mà là anh lính thËt thµ, ch©n thËt nhng dòng c¶m, kiªn cêng. §äc bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u ta thÊy hiÖn lªn hình ảnh chân thực mà cao đẹp của anh bộ đội trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp cßn nhiÒu khã kh¨n thiÕu thèn. Hä lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo khæ tõ “tø xø ” nghe theo tiÕng gọi thiêng liêng của Tổ quốc mà tạm xa quê hơng lên đờng chiến đấu. Họ “mặc kệ” quê nhà, gia đình, ngời thân và cả những gì rất đỗi thân thuộc. ở chiến ửctờng họ cùng chung mục đích, cùng chung lí tởng chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc; cùng chia sẻ gian lao thiếu thốn của cuộc sống quân ngũ để “súng bên súng, đầu sát bên đầu...” trở thành tri kỉ và cao hơn là thành đồng chí đồng đội kề vai sát cánh bên nhau: §ªm nay rõng... tr¨ng treo.

(12) Rừng hoang sơng muối không chỉ là một hiện thực mà cao hơn đó là điều kiện thiên nhiên thử thách ngời lính. Trớc hiện thực khốc liệt ấy họ vẫn đứng vững vàng với cây súng trong tay sẵn sàng chờ giặc tới. Đây là hành động sẵn sàng chiến đấu vì lí tởng cao đẹp, vì độc lập tự do hạnh phúc cho dân tộc. Với cây súng trong tay, các anh trở thành linh hồn của đất nớc. Chính Hữu đã tạc bức tợng đài về ngời chiến sỹ cách mạng từ tình đồng chí. Từ những ngời lính nông dân nghèo khổ “áo vải chân không” đợc tình cảm cách mạng cao đẹp nâng bớc họ mang trong mình dáng hình mới - dáng đứng ViÖt Nam ë thÕ kØ XX anh dòng, hiªn ngang, bÊt khuÊt, kiªn cêng. Sù s¸ng t¹o cña ChÝnh H÷u lµ ë chỗ kế thừa và phát huy truyền thống yêu nớc của thơ văn yêu nớc thời kỳ trớc để làm mới, làm đẹp cho hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ. Vẫn là những anh lính Việt Nam nhng đến bài thơ Tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật lại có một thái độ, t thế, tình cảm, khí phách mới mang tính hiện đại của những con ngời không phải chờ giặc mà là “tìm giặc” để đánh “nhằm thẳng quân thù mà bắn”. Thế hệ các anh là thế hệ của những Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm đã có thời mộng mơ, sôi nổi trên ghế nhà ửctờng nay hăm hở ra đi chiến đấu giải phóng miền Nam thống nhất đất nớc với một lòng yêu nớc rực lửa: “Xẻ dọc ửctờng Sơn đi cứu nớc”. Con đờng ệctờng Sơn đợc coi là một con đờng huyền thoại trong cuốn sử vàng đánh Mĩ. Hàng triệu tấn bom của giặc Mĩ dội xuống làm biến dạng chiếc xe quân sự: không kính, không đèn, không mui. Nhng ngời lính vẫn dũng cảm, can ửctờng trong t thế: Ung dung buång l¸i ta ngåi Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng Mét t thÕ ung dung tíi møc ngang tµng cña ng¬× lÝnh l¸i xe. Mét sù tù tin, niÒm kiªu h·nh cña những con ngời rất đỗi tự hào về sứ mệnh của mình - sứ mệnh giải phóng đất nớc: Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ruét thÞt ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim H×nh ¶nh ho¸n dô “tr¸i tim” lµ biÓu tîng cña ý chÝ, cña b¶n th©n, cña bÇu nhiÖt huyÕt, cña khát vọng tự do, hoà bình cháy bỏng trong trái tim ngời chiến sĩ. Cho dù xe không kính, không đèn, kh«ng mui th× ngêi lÝnh vÉn cßn mét tr¸i tim yªu níc, mét lßng kh¸t khao gi¶i phãng miÒn Nam ch¸y báng. Ph¹m TiÕn DuËt mang theo c¸i nh×n cña tuæi trÎ ViÖt Nam anh hïng, cña nh÷ng ngêi lính Trờng Sơn đã tạo dựng bức tợng đài ngời lính với nét ngang tàng, dũng cảm tiêu biểu cho chủ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. Thơ ca Việt Nam 1945 – 1975 đẫ dựng đợc những đài kỉ niệm kì vĩ, ghi lại ngững chiến công về lòng yêu nớc của con ngời Việt Nam anh hùng. Vì độc lập tự do của dân tộc, biết bao thế hệ con ngời Việt Nam đã ngã xuống tô thắm thêm lá cờ đào của Tổ quốc, trong đó có cả những em bé “tuổi nhỏ chí cao”. Đọc thơ ca chống Pháp, ngời đọc mãi khắc sâu hình ảnh một chú đội viên nhỏ bÐ, nhanh nhÑn, hån nhiªn vµ v« cïng dòng c¶m trong th¬ Tè H÷u: Ch¸u bÐ lo¾t cho¾t ... C¸i ®Çu nghªnh nghªnh.

(13) Đó là chú bé Lợm đáng yêu. Nhng đáng yêu, đáng khâm phục hơn là ý chí quả cảm của ngời chiến sĩ coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Với em, nhiệm vụ chiến đấu là trên hết, tr ớc hết. Trớc gian nguy, khi khói lửa mịt mù “đạn bay vèo vèo”, em không chần chừ, nhụt chí: Th đề “thợng khẩn” Sî chi hiÓm nghÌo Sự ác liệt của chiến tranh đã không trừ một ai kể cả những em nhỏ cha thành ngời lớn. Lợm tự nguyện bớc vào cuộc đời chiến đấu và chấp nhận hi sinh, hi sinh anh dũng: Bỗng loè chớp đỏ... Trong vần thơ có cái đau đớn, rụng rời, có tiếng khóc nức nở của nhà thơ. Chắc chắn sẽ không tìm thấy ở đâu có một đài tởng niệm nào đẹp hơn đài tởng niệm về ngời anh hùng nhỏ tuổi dám xả thân vì quê hơng, đất nớc nh trong bài thơ này: Ch¸u n»m trªn lóa Hồn bay giữa đồng Tố Hữu đã đặt nhân vật anh hùng vào bối cảnh thiên nhiên, một thiên nhiên thuần phác, trẻ trung ngọt ngào, quen thuộc. Đó là nơi ra đi chiến đấu cũng là bờ bến trở về lúc hi sinh. Đó chính là quê hơng, đất nớc thân yêu của em. Đất nớc Việt Nam ta nh đẹp hơn, đợc tăng thêm sức mạnh khi có những em bé dũng cảm, gan dạ nh Lợm và khi có những ngời mẹ địu con tham gia kháng chiến. Khúc hát ru những em bé trên lng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một tợng đài bằng thơ khắc hoạ hình ảnh ngời mẹ Việt Nam anh hïng trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu níc. Víi ngêi mÑ Tµ ¤i, ngoµi viÖc nu«i con nªn ngêi th× đánh giặc giải phóng quê hơng là điều trọng đại nhất của ngời mẹ trong những năm cả nớc gồng mình chống đế quốc Mĩ xâm lợc. Tất cả những công việc mà mẹ làm nh giã gạo, tỉa bắp, chuyển lán, đạp rừng đều vì việc chung, vì làng xóm, vì sự nghiệp cách mạng. Và ngay cả những mơ ớc khát vọng của mẹ cũng dành cho quê hơng, đất nớc: - Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn Mai sau kh«ng lín vung chµy lón s©n - Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều Mai sau con lín ph¸t mêi Ka-li - Con mơ cho mẹ đợc thấy Bác Hồ Mai sau con lín lµm ngêi tù do Đó là những điều ớc chân thật, cao quý vì đó là những mong mỏi của ngời mẹ lao động nghèo khổ cho kháng chiến, cho cuộc sống của mọi ngời. Trong đó ớc đợc tự do là mơ ớc suốt đời của mẹ, của tất cả nhân dân Tà Ôi. Khát vọng độc lập tự do của mẹ cũng là tơng lai và hạnh phúc của con, của đất nớc. Có thể nói tình mẹ Tà Ôi thiết tha và đằm thắm nh tình cảm ngời mẹ hằng có nhng lại mang nét cao cả rộng lớn của thời đại. Vì thế mẹ trở thành ngời mẹ chiến sỹ- ngời mẹ Tổ quốc. Đây cũng chính là thành công của Nguyễn Khoa Điềm khi lần đầu một bà mẹ miền núi đợc đa vào văn chơng và đã trở thành biểu tợng về ngời mẹ Việt Nam nhân hậu và anh hùng..

(14) T×nh yªu níc nh lµ t×nh c¶m cã s½n trong mçi con ngêi ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ t×nh c¶m hån nhiªn, gi¶n dÞ vµ trong s¸ng nhng còng rÊt m¹nh mÏ. “Mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi. Nã kÕt thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ vµ to lín. Nã lít qua mäi sù nguy hiÓm khã kh¨n. Nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ lò cíp níc” (Hå ChÝ Minh) b.2. Kh¸m ph¸ nh÷ng t×nh c¶m míi cña con ngêi ViÖt Nam Kháng chiến đã làm thay đổi nhiều trong tâm trí con ngời Việt Nam nhng cái tâm lý cổ truyền, tâm lý trọng tình nghĩa vốn đợc thể hiện trong văn học xa lại tiếp tục đợc thể hiện ở mức độ cao hơn. Từ trong cuộc sống mới, những tình cảm mới xuất hiện. Đó là tình đồng chí, đồng đội, tình mÑ con, t×nh bµ ch¸u... s©u lÆng, lµ lßng kÝnh yªu, thµnh kÝnh l·nh tô. Cái tình mới nhất đó là tình đồng chí, đồng đội. Và đồng chí cũng là một chủ đê hết sức mới mẻ của thi ca lúc bấy giờ. Nhà thơ Chính Hữu đã phát hiện tình cảm mới, quan hệ mới giữa ngời với ngêi trong c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn qua nh÷ng vÇn th¬ bay bæng nhng giµu chÊt hiÖn thùc §ång chÝ. Theo lÝ gi¶i cña nhµ th¬, ®iÓm xuÊt ph¸t cña t×nh c¶m nµy lµ tõ sù gièng nhau ë c¶nh ngé, xuÊt thân nghèo khổ và cùng chung lí tởng, mục đích, nhiệm vụ: Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu §ªm rÐt chung ch¨n thµnh tri kØ Mét ch÷ “chung” khiÕn nh÷ng ngêi lÝnh vèn xa l¹ l¹i trë thµnh “§ång chÝ”. T×nh c¶m nµy kh«ng ph¶i chØ v× c¸i chung lín lao mµ cßn lµ sù c¶m th«ng s©u xa t©m t nçi lßng cña nhau, lµ sù chia sẻ những gian lao, thiếu thốn của cuộc đời cách mạng: Anh víi t«i tõng c¬n ín l¹nh Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Mở đầu bài thơ là hình ảnh Anh với tôi đôi ngời xa lạ nhng kết thúc lại là Thơng nhau tay nắm lấy bàn tay. Một hình ảnh giàu cảm xúc, một biểu tợng đẹp đẽ của tình đồng chí đích thực, của sức mạnh đoàn kết. Chính tình đồng chí sâu nặng, thắm thiết đã gắn bó những ngời lính cách mạng. Sức mạnh của tình đồng chí đã giúp họ đứng vững bên nhau vợt lên tất cả những điều khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian khổ để đi tới thắng lợi cuối cùng. Trong khó khăn, trong bom đạn, ranh giới sự sống và cái chết chỉ là rất mong manh, ngời lính thấu hiểu sâu sắc giá trị đích thực của sự sống và ý nghĩa cao đẹp của tình đồng chí đồng đội: Nh÷ng chiÕc xe...kÝnh vì råi Đó là một cái bắt tay rất độc đáo qua cửa kính vỡ rồi. Qua ô cửa kính vỡ họ truyền hơi ấm cho nhau vµ cho nhau nh÷ng høa hÑn lËp c«ng. C¸i b¾t tay nång Êm t×nh b¹n, t×nh ngêi hay chÝnh lµ sự sống đang nở hoa trong sự huỷ diệt của kẻ thù. cái nắm lấy Có thể nói rằng tình đồng chí, đồng đội là bản chất, là sức mạnh của ngời lính. Từ bàn tay trong thơ Chính Hữu đến cái bắt tay trong thơ Phạm Tiến Duật là cả một quá trình trởng thành và hiện đại của quân đội ta trong chiến tranh giải phóng dân tộc, đất nớc. Thơ ca 1945-1075 đã dựng đợc những tợng đài kì vĩ, ghi lại những chiến công và lòng yêu nớc của những con ngời Việt Nam anh hùng. Nhng cội nguồn của lòng yêu nớc là từ đâu? Nhà văn.

(15) Nga I-li-a £-ren-bua cã viÕt: “Lßng yªu níc ban ®Çu lµ lßng yªu nh÷ng vËt tÇm thêng nhÊt. Yªu c¸i cây trồng trớc nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua mát của trái lê mùa thu hay mïa cá ë th¶o nguyªn cã h¬i rîu m¹nh. Lßng yªu nhµ, yªu lµng xãm, yªu quª h¬ng trë nªn t×nh yªu Tæ quèc”. Trong chiÕn tranh cã nh÷ng t×nh c¶m sôc s«i, hõng hùc khÝ thÕ nhng còng cã nh÷ng nçi nhớ nhung, xao xuyến, bồi hồi của những tâm hồn giàu tình cảm. Xuân Quỳnh đã đa ta trở lại tuổi th¬ víi TiÕng gµ tra: Trên đờng hành quân xa Côc... côc... t¸c côc... ta... Trong biết bao âm thanh sôi động của cuộc sống, nhà thơ chọn âm thanh rất đỗi quen thuộc và bình dị - tiếng gà tra. Chỉ cần có thế thôi cũng đủ để anh lính lâng lâng trở về những tháng ngày tuổi thơ êm đềm, về với bà, với tiếng gà ngày xa. trong đó hiện lên trong lòng anh là ngời bà tần tảo, chịu thơng, chịu khó, chăm lo cho đàn gà chóng lớn, đẻ đợc nhiều trứng hồng để “Cuối năm bán gà / Cháu đợc quần áo mới”. Bà đã vất vả chắt chiu, dành dụm cho cháu có một cuộc sống đầy đủ h¬n.. TiÕng gµ tra mang bao t×nh yªu th¬ng cña bµ: TiÕng gµ tra GiÊc ngñ hång s¾c trøng Tiếng gà tra xao xác nơi ngõ xóm đã gợi nhớ gợi thơng trong lòng ngời lính trẻ ra trận. Trớc kia trong làn nắng mới và âm thanh đồng quê “xao xác gà tra gáy não nùng” Lu trọng L “rợi buồn” nhớ về tuổi thơ, nhớ “nụ cời đen nhánh”, nhớ màu áo đỏ của ngời mẹ hiền đã đi xa thì nay Xuân Quỳnh đã tìm thấy đợc một cách nói với về kỉ niệm tuổi thơ, về tình bà cháu chan hoà trong tình yêu quê hơng đất nớc: Cháu chiến đấu hôm nay æ trøng hång tuæi th¬ Nếu âm thanh tiếng gà tra đã gợi những tình cảm bị bỏ quên thì Bếp lửa là tín hiệu gọi đứa con xa trở về với hồn quê, hồn non nớc, nơi ấy có ngời bà tần tảo, chịu nắng, chịu ma để nuôi cháu nên ngời. Bếp lửa của Bằng Việt đã để lại trong lòng ngời đọc cảm xúc dạt dào của hoài niệm, của tình yêu lan toả với cái nóng, cái nồng đợm của bếp lửa quê nhà, với sự ấm áp, ấp iu của “ngọn lửa lòng ngời”. Qua Bếp lửa, Bằng Việt đã dắt ngời đọc vào sâu trong mạch kể, mạch hồi tởng với một hồi ức đẹp một đi không trở lại và đợc tái hiện từ hình ảnh giản dị nhng rất đỗi thiêng liêng - bếp löa: Mét bÕp löa chên vên s¬ng sím Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma BÕp löa - ngêi bµ, hai h×nh ¶nh lóc nµo còng to¶ s¸ng l¹ k×, trë thµnh ®iÓm ®i vÒ trong câi nhí. BÕp löa gîi nhí nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬ g¾n víi t¸c gi¶, ®a t¸c gi¶ t×m vÒ víi bÕp löa quª nhµ còng lµ t×m vÒ víi tuæi th¬ sèng bªn bµ, trong sù che chë, n©ng niu ®Çy tr×u mÕn. Trong c¶m nhËn,.

(16) nỗi nhớ đầu tiên của đứa cháu phơng xa là “bếp lửa củi rơm ” và “tình bà” cũng hiện lên với cái ấm áp đợm đà, gắn bó đã sởi ấm suốt thời thơ ấu: Nhóm bếp lửa ấp iu nống đợm Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá BÕp löa lµ Èn dô cña t×nh c¶m nång hËu n¬i ngêi bµ vµ t×nh c¶m cña ngêi bµ chÝnh lµ h×nh ¶nh ẩn dụ của ngọn lửa - tợng trng cho một tình yêu cao nhất. Bếp lửa là tợng trng của cái đơn sơ khiêm nhờng nhng ấm áp, nồng đợm. Ngời bà cũng vậy: thật chân chất, mộc mạc, dân dã song cũng ẩn chứa tình yêu vô bờ bến, thiết tha, chan chứa. Lấy bếp lửa để nói về tình cảm của bà, Bằng Việt hẳn ph¶i mÆn lßng víi bµ, víi quª h¬ng l¾m l¾m! Bằng Việt - đứa con xa quê - luôn thờng trực trong tim nỗi nhớ về bếp lửa, về tình yêu nồng ấm của bà. Nhng nhớ về bếp lửa cũng là nhớ về quê nhà. Nhớ về bà đồng nghĩa với nhớ về tổ ấm gia đình trong niềm vui sum họp. Nh thế trong tình cảm của bà còn có cả tình cảm của đất nớc. Tác giả nhớ về bà cũng là yêu đất nớc, quê hơng: Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trắng trăm tàu Trong suốt bài thơ bằng Việt đã đa ta theo một hành trình cao cả: từ bếp lửa củi rơm đậm đà mùi quê hơng tới bếp lửa, ngọn lửa của lòng bà ngọt ngào, ấm áp; từ tiếng chim tu hú đến vị ngọt bùi của khoai sắn, của nồi xôi gạo mới. đó chính là hồn quê, hồn non nớc. Hành trình ấy tựa nh hành trình của những giọt nớc hoà vào suối, suối đổ ra sông, sông ra biển vậy. Nh thế, mỗi con ngời khi sinh ra đều mang một tâm hồn đợc ấp ủ bởi hoa thơm trái ngọt của tình yêu trần thế. Tâm hồn chúng ta đợc đón nhận những giọt sơng rơi, những chồi non, lộc non, cây cỏ vờn nhà, cảm thấm nguyên lành nghĩa tình với gia đình, đồng bào, quê hơng, đất nớc... Tất cả điều đó đến với con ngời và di dỡng tinh thần con ngời qua lời ru của mẹ ngay từ thuở ấu thơ. Đó là dòng sữa mẹ ngọt ngào nuôi dỡng tâm hồn con ngời từ bao đời nay. Trong những bớc đi của thời gian con ngời muốn ngợc nớc, ngợc dòng trở về với cội nguồn. Chế Lan Viên đã mợn lời ngời mẹ để h¸t ru con b»ng nh÷ng lêi ru con cß truyÒn thèng ®a ta trë vÒ víi ®iÖu hån d©n téc. Bµi th¬ Con cß của ông là một khúc hát ru hiện đại. Tứ thơ đợc vận động từ hình ảnh con cò trong lời hát ru của mẹ. Xuyªn suèt bµi th¬ lµ h×nh ¶nh con cß nhng h×nh ¶nh ngêi mÑ cø hiÖn dÇn lªn qua nh÷ng lêi h¸t ru đó. Mẹ ru con bằng những lời ru đằm thắm: Con cß bay la... Con cß §ång §¨ng Cánh cò từ trong lời ru đã đi vào trong tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi sẽ theo cùng con ngời đến suốt cuộc đời. Bằng sự liên tởng, tởng tợng phong phú của nhà thơ, con cò nh bay ra từ những câu ca dao để sống trong tâm hồn con ngời, theo cùng và nâng đỡ tâm hồn con ngời: Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn! ... Cánh cò bay theo gót đôi chân.

(17) Cø nh vËy h×nh ¶nh con cß gîi nhiÒu ý nghÜa. Nã biÓu tîng cho lßng mÑ, cho sù d×u d¾t, n©ng đỡ đầy dịu dàng và bền bỉ của mẹ. Nhng cao đẹp hơn những bài ca dao mẹ hát đã thấm sâu vào máu thÞt, vµo t©m hån con, nu«i nÊng trong lßng con mét t×nh yªu bÒn bØ víi thi ca. MÑ íc con lín lªn làm thi sĩ để mang lòng từ tâm nh một thứ hơng hoa nhuần khiết dâng cho cõi ngời để lu giữ cội nguồn nhân bản cho cuộc đời. Và cuối cùng Chế lan Viên đã khái quát thành một triết lý bất di, bất dịch về tình cảm của ngời mẹ đối với con: Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đời lòng mẹ vẫn yêu con. Qua bài thơ ta thấy Chế Lan Viên đập cùng nhịp yêu thơng mênh mông của ngời mẹ để vỗ về đứa con yêu. Tình cảm ấy đợc truyền qua lớp ngôn từ giản dị, hồn nhiên nhng chứa đựng một quan niệm đẹp, một cách hơngs con ngời vào cội nguồn cái thiện tựa nh gió mát thổi vào hồn mỗi chúng ta. Khai thác những điều tởng chừng nh giản dị nhng lại có sức khái quát lớn đó là một trong những xu hơngs chính của thơ ca 1945-1975. Thơ ca thời kì này đã khám phá những nguồn tình cảm lớn: yêu nớc, yêu dân tộc, yêu đồng chí, đồng đội, yêu gia đình... Đó là ngọn nguồn sức mạnh của chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. c. Tiếng nói lạc quan, yêu đời Dân tộc ta trong mấy nghìn năm lịch sử đã chứng tỏ một sức sống mãnh liệt, bất chấp mọi hoàn cảnh khó khăn khắc nghiệt để vơn tới trỗi dậy chiến thắng hơngs tới tơng lai tơi sáng. Đó cũng là nét đẹp truyên thống trong tâm hồn con ngời Việt Nam mọi thời đại. Thơ ca Việt Nam 1945-1975 còng thÓ hiÖn mét søc sèng bÒn bØ vµ tinh thÇn l¹c quan cña d©n téc. §äc th¬ ca kh¸ng chiÕn ta thÊy cã nô cêi, cã tiÕng h¸t. §ã lµ nô cêi “buèt gi¸” trong th¬ Chính Hữu. Nụ cời ấy bừng sáng lên trong cơn gió rét, trong sơng muối, trong đêm trăng ... của ngời lính chân không giày, áo rách, quần vá, tê tái khó nhọc. Nụ cời ấy là nụ cời của tình đồng chí, tình th¬ng yªu v« bê bÕn trong im lÆng, trong h¬i Êm cña bµn tay n¾m lÊy bµn tay. §©y chÝnh lµ søc mạnh khiến họ đứng vững bên nhau để quên đi khó khăn thiếu thốn, tìm thấy niềm vui, chất thơ trong cuéc sèng: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo Đầu súng trăng treo - hình ảnh đẹp nhất trong thơ 1945-1975 vì nó có sự hoà quyện nhuần nhuyễn giữa hiện thực và chất thơ lãng mạn, bay bổng. Trăng biểu tợng cho cuộc sống tơi đẹp, hoà b×nh, h¹nh phóc cña nh©n lo¹i vµ còng lµ íc m¬ híng tíi cña con ngêi. Ngîc l¹i, sóng xuÊt hiÖn, biểu tợng cho chiến tranh, nhng súng cũng là một là một lý tởng cao đẹp, tinh thần chiến đấu vì cuộc sống hoà bình. Tuy đối lập nhau nhng hai hình tợng này đã tôn thêm vẻ đẹp cho nhau tạo nên vẻ đẹp hoàn mĩ nhất: vẻ dẹp ngời lính lạc quan, yêu đời. Chính Hữu đã tạo nên một cái nhìn đầy.

(18) chất thơ nhằm khẳng định cái khát vọng về cuộc sống yên lành và để có một cuộc sống yên lành thì những ngời lính nh ông còn phải cầm súng chiến đấu. Trở về với Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Phạm Tiến Duật đa ta trở về với con đờng trờng Sơn khét nồng bom đạn thời chống Mĩ. Anh lính lái xe không chỉ dũng cảm can trờng mà còn rất lạc quan yêu đời. Lạc quan, yêu đời đó chính là sức mạnh để vợt qua mọi khó khăn, gian khổ. Ngời lính l¸i xe ung dung, trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, ngåi ph¬i mÆt tríc giã, tríc s¬ng mµ vÉn ph¸t hiÖn ra những nét đẹp bất ngờ của thiên nhiên: Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng ... vµo buång l¸i. Thiªn nhiªn sao trêi vµ c¸nh chim nh sa, ïa vµo buång l¸i quÊn lÊy ngêi lÝnh. Vµ chÝnh trong thiên nhiên đẹp đẽ, kì lạ đó tầm vóc của ngời lính lái xe đợc nâng bổng lên ngang tầm với vũ trụ. Ngời đọc không khỏi ngạc nhiên trớc khám phá này của Phạm Tiến Duật. Hiện thực khốc liệt là thế mà nhà thơ - chiến sỹ vẫn nhận thấy vẻ đẹp lãng mạn của đời lính. Và dờng nh càng khó khăn càng v÷ng tay l¸i, cµng lµm t¨ng thªm phÈm chÊt kiªu hïng, ngang tµng cña ngêi lÝnh l¸i xe. C¸c anh vÉn s½n sµng th¸ch thøc vµ chÊp nhËn sù thËt: Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi ` Nh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha. Một mái tóc xanh của chàng lính trẻ sau mấy dặm trờng đã có sự thay đổi “bụi phun”. Một kiểu hút thuốc phì phèo rất lính. Một nụ cời lạc quan yêu đời đợc cất lên từ một gơng mặt lấm khi đồng đội gặp nhau. Hình ảnh những ngời lính lái xe bỗng bừng sáng lên vẻ đẹp lạc quan tinh nghịch giữa chốn bom đạn của giặc thù. Trong chiến đấu, con ngời Việt Nam vừa dũng cảm, vừa yêu đời. Trong lao động họ cũng tràn đầy một niềm hứng khởi lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận đã ghi lại hình ảnh những con ngời đang náo nức xây dựng cuộc sống mới. Bao trùm toàn bài thơ là cảm xúc trữ tình đằm thắm của một hồn thơ luông tin yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, đất nớc và con ngời. Tác giả đã sáng tạo hình ảnh kì thú, mới mẻ - cảnh hoàng hôn - làm cái nền để khúc ca lao động vút lên phơi phới, lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá ra khơi trong tiếng hát khoẻ khoắn, sôi nổi. Ngời lao động hát vang bµi ca tiÕn qu©n ra biÓn c¶. Hä h¸t bµi ca gäi c¸ vµo. Vµ nhµ th¬ còng h¸t khóc tr¸ng ca ca ngợi con ngời lao động với tinh thần làm chủ, với một niềm vui. Lao động mà nên thơ, nên nhạc, mặc dù đó là thứ lao động vất vả. Tiếng hát của nhà thơ khắc hoạ cái hồn của không khí náo nức, ph¬i phíi cña nh÷ng con ngêi say mª “tËp lµm chñ, tËp lµm ngêi x©y dùng, d¸m v¬n m×nh cai qu¶ c¶ thiªn nhiªn” (Tè H÷u). Hä ra ®i trong c©u h¸t vµ trë vÒ trong c©u h¸t. §ã lµ mét niÒm tin yªu cuộc sống mới của những con ngời làm chủ đất nớc, làm chủ bản thân. Phải tắm mình trong cuộc sống dạt dào đó thì tác giả mới thổi vào bài thơ một ngọn gió của niềm tin yêu cuộc sống mới, một chất men say lãng mạn cách mạng đẹp nh thế. đặc trng của thơ và phơng pháp giảng dạy thơ trữ tình I. §Æc trng cña th¬..

(19) §Æc trng cña lo¹i th¬ tr÷ t×nh lµ sù béc lé trùc tiÕp t tëng, c¶m xóc, nhiÖt t×nh, t©m t, nh÷ng trạng thái mạnh mẽ, xao động, phong phú của tâm hồn và trí tuệ con ngời. Tất cả những trạng thái muôn hình, muôn vẻ mà tác phẩm trữ tình diễn tả cũng đều bắt nguồn từ hiện thực, do cuộc sống kích thích, thúc đẩy, khêu gợi… và đều có mang dấu vết, hình ảnh của cuộc sống, của hiện thực khách quan. Có điều là mọi hình ảnh cuộc sống đều bộc lộ qua cảm quan và ngôn ngữ cá nhân của tác giả hoặc của nhân vật mà tác giả nhân danh để phát biểu, của cái ngôi thứ nhất mà trong lí luận văn học gọi là “Nhân vật trữ tình” hay “cái tôi trữ tình”. Do đó, trong tác phẩm trữ tình không phải chØ cã c¶m xóc, t tëng thuÇn tuý, trÇn trôi mµ còng cã c¶nh, cã ngêi, cã viÖc, nhng ®iÒu chñ yÕu ë ®©y lµ c¸i tr¹ng th¸i t©m t dµo d¹t c¶m xóc hay chÊt chøa suy nghÜ tríc nh÷ng c¶nh, nh÷ng ngêi, những việc đó. Trong tác phẩm tự sự trung tâm là hình tợng – tính cách (của nhân vật) còn trong t¸c phÈm tr÷ t×nh trung t©m l¹i lµ h×nh tîng, t©m t (cña t¸c gi¶ hay cña nh©n vËt tr÷ t×nh). II. NghÖ thuËt th¬. 1. TiÕng ViÖt giµu ©m thanh, nh¹c ®iÖu. HÖ thèng vÇn ®iÖu vµ thanh ®iÖu lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh nh¹c cña tiÕng ViÖt nãi chung vµ ng«n tõ v¨n häc nãi riªng, nhÊt lµ th¬. Mét trong những tác dụng của vần là tạo nên âm hởng vang ngân trong thơ, từ đó mà diễn đạt và thể hiện nội dung. 2. DÊu c©u vµ c¸ch ng¾t nhÞp 3. Th¬ nãi b»ng h×nh tîng, ng«n ng÷ t¹o h×nh vµ h×nh tîng th¬.- H×nh tîng th¬ h×nh thµnh trong một cấu tạo ngôn ngữ đặc biệt, đợc cách điệu hoá, khác với ngôn ngữ bình thờng. Cấu tạo ngôn ngữ đó làm cho lời thơ vừa lắng đọng vừa ngân vang, làm cho hình tợng thơ không chỉ có hình mµ cßn cã nh¹c lµ sù tæng hîp cña h×nh vµ nh¹c. H×nh cña th¬ do ý nghÜa cña ng«n ng÷ dùng lªn, nhạc của thơ sinh ra từ âm thanh của ngôn ngữ. Hình ảnh thơ lắng đọng, nhạc của thơ ngân vang. Hai yÕu tè nµy quyÖn lÉn vµo nhau, cïng mét lóc sinh ra tõ t©m hån nhµ th¬ khi s¸ng t¸c vµ còng cùng một lúc tác động đến tâm hồn ngời đọc khi cảm thụ. Ng«n ng÷ th¬ cã thÓ lµ: + Ng«n ng÷ gîi mµu s¾c: “Vên ai mít qu¸, xanh nh ngäc” (Hµn MÆc Tö) “Trong vờn sắc đỏ rủa màu xanh” (Xu©n DiÖu) “§Çu têng löa lùu lËp loÌ ®©m b«ng” (NguyÔn Du) + Ngôn từ gợi đờng nét: “L¬ th¬ t¬ liÔu bu«ng mµnh” Ba âm “ơ” (lơ, thơ, tơ) gợi đờng nét tha thớt của những chiếc lá liễu buông mành. “Sóng bªn sóng ®Çu s¸t bªn ®Çu” (ChÝnh H÷u) Hình ảnh của tình đồng chí: nét thẳng (súng) của ý chí hoà hợp với nét cong (đầu) của tình c¶m. + Ng«n ng÷ gîi h×nh khèi: “Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa” (Hå ChÝ Minh) “Cæ thô lµ mét khèi to ®Ëm tiªu biÓu cho sù hïng vÜ cña nói rõng. “Hoa” lµ mét nÐt nhá, nhÑ tiêu biểu cho vẻ thơ mộng của núi rừng. Tất cả đều nhuốm ánh trăng thật là huyền ảo. III. D¹y th¬. Bớc 1: Tìm hiểu bài kĩ lỡng nhuần nhuyễn đến mức thuộc thơ sống với bài thơ tìm hiểu tác giả hoàn cảnh ra đời của tác phẩm. + Giới thiệu, tìm hiểu xuất xứ của tác phẩm chính là đối chiếu tác phẩm với nguồn gốc và hoàn cảnh xã hội sản sinh ra tác phẩm để có thể hiểu tác phẩm một cách đúng đắn, sâu sắc hơn. Nhng khi giíi thiÖu xuÊt xø, chóng ta chØ cÇn nhÊn m¹nh nh÷ng chi tiÕt, sù kiÖn nµo trong tiÓu sö t¸c gi¶ còng nh hoàn cảnh xã hội có liên quan và có tác dụng đối với việc phân tích tác phẩm. Phần tìm hiểu xuất xứ phải góp phần làm sáng tỏ những mặt nào đó về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Ngoài ra có thể và cần thiết phải đặt tác phẩm trong mối liên quan với - C¸c t¸c phÈm kh¸c cña cïng t¸c gi¶.

(20) - C¸c t¸c phÈm cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. - T×nh c¶m, t tëng cña häc sinh. Bớc 2: Đọc thơ: Đọc thơ là để tạo tâm thế ban đầu cần thiết cho học sinh cũng chính b ớc đầu tiÕp cËn h×nh tîng th¬. - Đọc diễn cảm là tạo điều kiện cho cảm xúc của học sinh đợc khởi động theo âm -vang của ngôn ngữ, nhất là ngôn ngữ thơ, và ngôn ngữ nhân vật, cái mà đọc bằng mắt nhiều khi không đạt đợc. Âm thanh cao thấp, ngữ điệu biến đổi, tốc độ nhanh chậm, tiếng ngân cũng nh chỗ dừng, trong giọng đọc dẫn dắt tâm trạng học sinh hoà vào cuộc sống trong tác phẩm, tởng tợng ra khung cảnh, ra nhân vật. Đọc chính là tạo lên rung động thơ, tạo lên sự đồng điệu về tâm hồn để rồi tiến tới sự đồng tình và đồng ý với tác giả. Bíc 3: Ph©n tÝch: Chóng ta kh«ng thÓ dïng mét c¸i c«ng thøc chung cho mäi bµi th¬. Thùc ra, trong các bài thơ trữ tình nói chung đều có một số nét rất giống nhau về hình thức, nh ng xét kĩ mỗi bài lại có một diện mạo riêng mà cái diện mạo ấy cái vẻ độc đáo ấy đợc tạo lên do âm điệu tâm hồn do phong cách của nhà thơ do cách lựa chọn chủ đề và đề tài … phải tìm ra bằng đ ợc những nét riêng đó. Phải cho học sinh thấy đợc những nét độc đáo trong nghệ thuật của mỗi bài thơ để các em hiểu đợc tính đa dạng của các phong cách thơ nói riêng, của văn học nói chung. Nói tóm lại trong khâu lựa chọn kiến thức cơ bản để phân tích, chúng ta cần chú ý: I. Xác định đặc trng loại thể. VD : “BÕp löa” lµ mét bµi th¬ tr÷ t×nh vµ v× vËy nã ph¶i n»m trong ph¹m vi lo¹i h×nh nghÖ thuËt biểu hiện chứ không phải loại hình nghệ thuật tạo hình. Phải khẳng định dứt khoát điều này trong nhËn thøc míi cã thÓ gi¶i quyÕt c¸c kh©u: lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n, lùa chän ph¬ng ph¸p truyÒn thụ. Nắm cho đợc trình tự diễn biến. Lô gích phát triển của tâm t tác giả hay của nhân vật trữ tình víi mäi s¾c th¸i vµ mäi biÓu hiÖn cña nã qua c¸c chÆng thêi gian còng nh qua c¸c bíc kh«ng gian. II. Xác định và lựa chọn những kiến thức cơ bản cần truyền thụ cho học sinh. - Có xác định đúng thể loại mới có thể xác định và lựa chọn những kiến thức cơ bản cần khai th¸c vµ truyÒn thô. - Nắm chắc chủ đề và hình tợng cảm nghĩ của tác phẩm 1. T¹o t©m thÕ cho häc sinh. Trớc hết: Dựng lại không khí lịch sử hoàn cảnh là một biện pháp có hiệu lực đối với việc hình thành tâm thế văn học nếu ngời giáo viên biết chuyển hoá những tình cảm, những rung động của học sinh về lịch sử thành những tình cảm tâm trạng cần có đối với tác phẩm. Dựng lại không khí lịch sử có tác dụng khởi động tình cảm, nhất là những tình cảm cùng loại với tình cảm trong bài văn khêu gợi có thể bằng nhiều cách. Một mẩu chuyện lịch sử nằm trong mạch cảm hứng chủ đạo của tác giả.Một câu chuyện ngời thực việc thực của tác giả của những nhân vật trực tiếp liên quan đến bµi th¬ cã kh¶ n¨ng khªu gîi t×nh c¶m cÇn thiÕt cho häc sinh. Thø hai: T¸i hiÖn h×nh tîng. Đây là biện pháp có tính quyết định trong giờ giảng văn. Có tái tạo đợc hình tợng mới làm rung động đợc tâm hồn học sinh, khởi nguồn tởng tợng và thúc đẩy các hoạt động tâm lý, trí tuệ của c¸c em. Rung c¶m víi h×nh ¶nh tëng tîng c¸c em sÏ tiÕp thu nh÷ng bµi häc vÒ nh©n sinh thÓ hiÖn qua t¸c phÈm khi rung c¶m, häc sinh sèng víi cuéc sèng mµ t¸c phÈm ph¶n ¸nh, n¶y sinh lßng yªu thơng gắn bó với cái đẹp, cái cao cả, ghét cái xấu, cái đê hèn. Khi yêu, ghét một cách tự giác tự nhiên, chính là lúc các em cũng tự soi mình trong tấm gơng văn học, những điều tiếp thu đợc sẽ trở thành vốn sống, thành niềm tin chỉ đạo phơng pháp sống sau này. Trong khi yêu cái đẹp, ghét cái xấu, tự các em vơn dần lên cái đẹp và loại bỏ dần cái cha tốt trong con ngời mình. Việc tái tạo hình tợng cần đợc tiến hành trong suốt giờ học. * T¸i t¹o h×nh tîng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. T¸i t¹o h×nh tîng ë kh©u ph©n tÝch tõ, h×nh ¶nh chi tiÕt, tøc lµ ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu nghÖ thuật của tác phẩm là khâu có tính chất quyết định sự thành công hay thất bại của giờ đọc hiểu văn b¶n. Häc v¨n tríc hÕt häc sinh häc lÊy c¸i cô thÓ Êy, vµ sù híng dÉn cña thÇy, th«ng qua sù ph©n tÝch c¸i cô thÓ mµ häc sinh h×nh thµnh dÇn ph¬ng ph¸p tù häc, n©ng cao dÇn n¨ng lùc t duy, n©ng cao dÇn t tëng, t×nh c¶m cña b¶n th©n. -VÝ dô: Bèn c©u th¬ trong bµi “ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ” – NguyÔn Khoa §iÒm: “ Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội.

(21) NhÞp chµy nghiªng giÊc ngñ em nghiªng Må h«i mÑ r¬i m¸ em nãng hæi Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lµm gèi” Bằng vài chi tiết khéo chọn lọc, mở rộng liên tởng, so sánh nhà thơ vừa tả đợc động tác giã gạo của ngời mẹ, vừa tả đợc giấc ngủ của em bé trên lng mẹ vừa nói đợc tình thơng yêu của ngời mẹ với con, với bộ đội. từ động tác giã gạo của ngời mẹ mà vẽ ra hình ảnh giấc ngủ của đứa con. “ NhÞp chµy nghiªng giÊc ngñ em nghiªng’ Đó là câu thơ tạo hình hay nhất và xúc động nhất.Từ “nghiêng”nh vẽ ra cái dáng nghiêng nghiªng vÊt v¶ cña mÑ vµ trªn lng em bÐ còng ®ang ngñ say, c¶ ngêi còng nghiªng nghiªng ¸p vµo lng mẹ. Giấc ngủ của A-kay mơí kỳ diệu làm sao. Giấc ngủ không có nôi, không có võng đó là “giÊc ngñ nghiªng” .Giêng ngñ lµ lng mÑ, chiÕc n«i lµ vai mÑ. §ã kh«ng cßn sù ªm ¸i nµo h¬n thÕ!.Vai mÑ “nhÊp nh«” vµ lng mÑ ®ung ®a theo nhÞp chµy gi· g¹o. “Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lµm gèi”. Từ láy “ nhấp nhô” là một từ tạo hình diễn tả sinh động không chỉ sự thiếu thốn, đói khổ, gầy gò của mÑ mµ c¶ sù cè g¾ng cña mÑ trong c«ng viÖc nÆng nhäc vµ kÐo dµi nhÞp chµy lªn xuèng. GiÊc ngñ của em Cu- Tai, cũng “nhấp nhô” cũng “ nghiêng nghiêng” giữa thiên nhiên, đất trời.giấc ngủ nghiªng trªn lng mÑ –thùc thÓ thiªn nhiªn kú diÖu.Cã thÓ nãi h×nh ¶nh “ giÊc ngñ nghiªng” lµ hình ảnh sáng tạo gợi cảm, giấc ngủ ớp những giọt mồ hôi mặn chát của cuộc đời mẹ. ngay từ tuổi ấu thơ em đã gần gũi với nỗi vất vả và đã nhận từ mẹ tất cả tình yêu thơng. Vì yêu con nên bà mẹTà-ôi địu con trên lng, nhng vẫn muốn giấc ngủ con đợc ngon lành. Căn cứ vào dấu hiệu nghệ thuật của bài văn, ngời thầy phải gợi ra dáng hình, đờng nét, màu sắc của hình tợng để học sinh nh trông thấy hình tợng hiện ra trớc mắt, tởng có thể đụng chạm đợc. + Cã khi lµ mét tõ gîi t¶: “§êng v« xø NghÖ quanh quanh Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ” (Phong c¶nh quª h¬ng B¸c) + Cã khi lµ mét h×nh ¶nh “Trên đờng ta về lại Thủ đô Cờ đỏ bay quanh tóc bạc Bác Hồ” (Ta ®i tíi) Cờ đỏ là cờ cách mạng, màu cờ đỏ còn tợng trng cho chiến thắng. Lá cờ của Tổ quốc thắm tơi bởi thấm máu của bao anh hùng liệt sĩ. Mái tóc bạc của Bác Hồ gợi cho ta nhớ tới bao gian khổ mà Bác và dân tộc ta đã trải qua suốt 9 năm kháng chiến. Lá cờ đỏ bay quanh mái tóc bạc Bác Hồ võa gîi lªn c¸i tng bõng cña ngµy chiÕn th¾ng, võa nãi lªn c¸i nghiªm trang cña ngµy lÔ lín. -Có lúc phải tái tạo trên cơ sở một nhóm từ, một loạt hình ảnh, hoặc chi tiết để học sinh có thể h×nh dung hoµn chØnh vÒ mét h×nh tîng v¨n häc. “Chó bÐ lo¾t cho¾t C¸i x¾c xinh xinh Nh con chim chÝch Nhảy trên đờng vàng’ (“Lîm” - Tè H÷u) §o¹n th¬ gîi lªn h×nh ¶nh chó bÐ trong nh÷ng ngµy c¸ch m¹ng s«i næi. Chó liªn l¹c nhá bÐ, nhng r¾n ch¾c, nhanh nh¶u, ®i mµ nh nh¶y nhãt. Lßng chó liªn l¹c ch¾c vui l¾m nªn c¸i mò ca l« cũng đội lệch, chú khoái trá, nghênh đầu, hếch mặt lên nhìn trời, nhìn cảnh vật và miệng huýt sáo vang. Có thể nói, sau giờ học văn,cái đọng lại sống mãi với học sinh là tình cảm, là năng lực trí tuệ, là niềm tin. Do đó giờ văn phải khởi động đợc hoạt động tâm lý và hoạt động trí tuệ của học sinh để các em tích cực tham gia khám phá hình tợng, tái tạo hình tợng , từ đó mà tự giác tiếp thu lấy bài häc nh©n sinh vµ ra søc båi dìng n¨ng khiÕu c¶m thô v¨n häc, tù gi¸c rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p tù häc m«n Ng÷ v¨n. 2. Gîi t×m. - Nay đợc dùng nh một phơng pháp nhằm phát huy tính độc lập sáng tạo của học sinh trong giờ đọc hiểu văn bản. Gợi tìm chủ yếu đợc thực hiện thông qua hệ thống câu hỏi tạo điều kiện trong hoạt động song phơng giữa thầy và trò..

(22) Các câu hỏi đàm thoại ngoài tính chất xác định rõ ràng, phải có màu sắc văn học, có khả năng khêu gợi tình cảm, cảm xúc, xúc động thẩm mỹ cho học sinh. - C©u hái ph¶i võa søc häc sinh, thÝch hîp víi khu«n khæ mét giê häc trªn líp, võa ph¶i cã kh¶ năng “gợi vấn đề” suy nghĩ tìm tòi sáng tạo cho học sinh. - Câu hỏi không tuỳ tiện, phải đợc xây dựng thành một hệ thống lôgíc, có tính toán giúp học sinh tõng bíc ®i s©u vµo t¸c phÈm nh mét chÝnh thÓ. - Cần có sự kết hợp cân đối giữa các loại câu hỏi cụ thể và loại câu hỏi tổng hợp gợi vấn đề. Câu hỏi có khi theo lối diễn dịch, có khi theo lối qui nạp nhng đều nhằm cung cấp cho học sinh mét hÖ thèng kiÕn thøc v÷ng ch¾c. Có thể nêu câu hỏi tạo tình huống có vấn đề, nhng điều cốt lõi là không làm thay sự tìm hiểu của học sinh. Các em phải đợc dẫn đi qua từng chặng đờng cho đến khi hoàn thành một khám phá, một phát hiện. Sự gợi tìm có kết quả khi kết hợp với đọc, tái hiện và nghiên cứu. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh hiÓu t¸c phÈm s©u s¾c h¬n thêng cã nh÷ng c©u hái tëng tîng hoÆc nhËp th©n vµo nh©n vËt. Chóng ta cã thÓ chÊp nhËn nh÷ng kiÓu c©u hái: “NÕu em lµ anh Khoai, em sÏ lµm g×?”, “NÕu em lµ nhµ vua, em sÏ nghÜ sao?” “NÕu em lµ... em sÏ...” tù nhiªn trë thµnh mét dạng câu hỏi mà giáo viên cứ việc điền tên nhân vật của bài đang học. Nhng bạn nghĩ sao, khi đồng nghiệp của chúng ta áp dụng mẫu đó cho các câu hỏi sau: - Nếu em là con hổ, em sẽ nói với bà đỡ Trần những gì. - NÕu em lµ con Ba Bíp em sÏ nghÜ g×? - NÕu em lµ con chã BÊc...? NÕu em lµ DÕ cho¾t... Rõ ràng khi hỏi theo một khuôn mẫu sẽ làm nghèo khả năng suy nghĩ và diễn đạt của cả thầy, lÉn trß. MÆt kh¸c, kh«ng nhÊt thiÕt em cø ph¶i lµ “con bß, con chã”, hoÆc lµ “anh Khoai”... th× míi cã thÓ tëng tîng hoÆc nhËp th©n. Chóng ta cã thÓ hái: “Em h·y h×nh dung nÕu con Chã BÊc cã thÓ nói đợc, nó sẽ nói điều gì?”... Để khắc phục nhợc điểm khi đặt câu hỏi, chúng ta có thể thực hiện một số giải pháp: - Suy nghĩ thật kĩ vấn đề mình sắp dạy; - Tham kh¶o c¸c c©u hái gîi ý trong SGK, SGV, s¸ch bµi so¹n. - X©y dùng hÖ thèng c©u hái riªng cña m×nh cho bµi so¹n. - Cố gắng sử dụng nhiều hình thức diễn đạt khác nhau để hỏi về cùng một nội dung; - Chú ý đón bắt, khơi gợi những ý tởng mới mẻ của học sinh, từ thực tế trả lời của các em, điều chØnh l¹i c¸ch hái cho phï hîp. Lu ý khi khai th¸c c¸c yÕu tè h×nh thøc vµ néi dung:Chän lùa nh÷ng yÕu tè cã t¸c dông lµm s¸ng rõ từng khía cạnh của hình tợng mà tác giả đã miêu tả trong thơ nhằm bộc lộ cảm nghĩ và chủ đề. Luôn luôn đặt để phân tích mối quan hệ của nó với các yếu tố khác trong hệ thống kết cấu của bài thơ để phân tích mối quan hệ của nó với các yếu tố khác trong hệ thống, không tách rời bất cứ yếu tè nµo. 3. Ngoài ra, thao tác so sánh đối chiếu cũng thờng dùng trong phân tích. So sánh đối chiếu là cách đánh bóng cho nổi bật hình tợng trong tác phẩm. Có nhiều cách so sánh. a. So sánh đồng đại : so sánh, liên hệ đối tợng đang phân tích, vấn đề đang bàn luận trong tác phẩm ấy với những tác phẩm khác ra đời cùng một thời kì. Biện pháp so sánh này có tác dụng khẳng định vẻ độc đáo, “tính riêng” của đối tợng, vấn đề. Ví dụ để làm nổi bật bức tợng đài chiến sĩ tráng lÖ méc m¹c b×nh dÞ cao c¶ vµ thiªng liªng, trong bµi “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u chóng ta so s¸nh hình tợng ấy đợc thể hiện trong các bài thơ thành công khác ở những năm bây giờ (nh “Nhớ” của Hồng Nguyên, “Tây tiến” của Quang Dũng). Hoặc khi phân tích cảm hứng về quê hơng đất nớc trong “§Êt níc” cña NguyÔn §×nh Thi, chóng ta cã thÓ so s¸nh c¶m høng cña Hoµng CÇm lóc viÕt “ Bªn kia s«ng §uèng”, cña Tè H÷u lóc viÕt vÒ “ ViÖt B¾c” còng béc lé lßng c¨m hên tríc lò giÆc giày xéo đất nớc quê hơng, cũng nói lên niềm tự hào với quê hơng đất nớc giàu đẹp, bất khuất nhng mçi nhµ th¬ thiªn vÒ mét s¾c th¸i c¶m høng, cã bót ph¸p thÓ hiÖn kh¸c nhau. b. So sánh đối tợng : Để khẳng định lẽ yêu đời, lí tởng sống ở ngời thanh niên Tố Hữu kể từ khi đợc “Mặt trời chân lí trói qua tim” trong bài “Từ ấy”, có thể so sánh với tâm trạng buồn chán, nỗi cô đơn ở nhiều thanh niên kiểu t sản đơng thời biểu hiện trong thơ ca lãng mạn. Để ca ngợi chủ nghĩa anh hùng, tinh thần tự nguyện cống hiến cuộc đời mình cho kháng chiến, cho Tổ quốc của anh bộ đội trong “Tây tiến”, trong “Đồng chí”, có thể so sánh với ngời lính phong kiến “Bớc chân xuống thuyền nớc mắt nh ma” trong bài ca dao lính thú ngày xa. Cũng có thể so sánh cùng đề tài ấy.

(23) hình ảnh ấy nh đợc cảm nhận, thể hiện khác nhau nh thế nào qua các bài thơ thuộc các khuynh hớng v¨n häc kh¸c nhau, ch¼ng h¹n nh “ TiÕng h¸t s«ng H¬ng” cña Tè H÷u víi lêi kÜ n÷ cña Xu©n DiÖu, ch¼ng h¹n c¶m xóc tríc mïa thu cña NguyÔn §×nh Thi trong bµi “ §Êt níc” víi Xu©n DiÖu trong bµi “§©y mïa thu tíi”,hoÆc h×nh tîng vÇng tr¨ng tuæi th¬ vµ vÇng tr¨ng thêi chiÕn trong bµi “¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy víi tr¨ng trong th¬ TrÇn §¨ng Khoa, tr¨ng víi ngêi lÝnh nh÷ng n¨m ë rõng sơng muối ngời chiến sĩ đơng chờ giặc tới “Đầu súng trăng treo” <Chính Hữu>, Đất nớc trải qua những năm dài máu lửa, trăng với ngời lính đã vợt lên mọi tàn phá huỷ diệt của bom đạn quân thù. “Và vầng trăng, vầng trăng đất nớc Vît qua quÇng löa, mäc lªn cao” - Cã thÓ so s¸nh tõ víi tõ trong trôc ngang, hoÆc trôc däc cña ng«n ng÷. VD1: “Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy” VD2: “Chóng ®em bom ngµn c©n Déi lªn trang giÊy” Thay từ “Khô rạc” bằng từ “Khô héo, khô quắt”, thay từ “dội” bằng từ “Thả, ném” để thấy đợc cái hay, đặc sắc của từ đó. 4. Cuối cùng một trong những biểu hiện tích cực của đổi mới phơng pháp dạy học trong giờ §äc – hiÓu th¬ tr÷ t×nh lµ thuyÕt tr×nh vµ gi¶ng b×nh. Chúng ta nhận thấy: hiện nay có nhiều giáo viên Ngữ văn đã vận dụng đổi mới phơng pháp “thái qu¸”, hÇu nh nhiÒu ngêi chØ biÕt “hái vµ hái”, chØ biÕt híng dÉn häc sinh chia nhãm, thùc hµnh, th¶o luËn mµ hÇu nh quªn ®i viÖc ®a thªm nh÷ng lêi b×nh gi¶ng, ph©n tÝch ®Çy chÊt “v¨n ch¬ng’ vµo giờ dạy. Chúng tôi nghĩ rằng, nếu giáo viên chỉ biết đặt câu hỏi hớng dẫn học sinh trả lời, trao đổi, th¶o luËn mµ kh«ng cã nh÷ng lêi b×nh v¨n mît mµ ngät ngµo cña thÇy vµ trß th× giê Ng÷ v¨n sÏ trë lªn kh« khan, nhµm ch¸n kh«ng kh¸c g× mét cuéc pháng vÊn b¸o chÝ. Tuy vËy, cã ngêi l¹i cho r»ng, giáo viên đặt nhiều câu hỏi là tốt, là đổi mới, còn giáo viên giảng nhiều, bình nhiều thì lại sa vào phơng pháp độc diễn nh cũ, cha đổi mới. Vậy, chúng ta phải xác định lại, có phải giáo viên chỉ biết đặt câu hỏi, hớng dẫn học sinh thảo luận tích cực chủ động là thực sự đổi mới và dạy học có hiệu quả hay kh«ng? Theo t«i nghÜ, gi¸o viªn ph¶i biÕt kÕ thõa nh÷ng u ®iÓm nh÷ng mÆt tÝch cùc cña ph¬ng pháp dạy học truyền thống, kết hợp với phơng pháp đổi mới, tích cực hoá hoạt động của học sinh thì giê häc Ng÷ v¨n míi thµnh c«ng, cô thÓ lµ ngoµi viÖc ®a hÖ thèng c©u hái ®a d¹ng, phong phó, híng dẫn học sinh hoạt động, chia nhóm thảo luận, trao đổi. Giáo viên nên đa thêm các lời bình giảng, phân tích những chi tiết hình ảnh nghệ thuật có giá trị, để làm cho giờ học Ngữ văn thực sự lôi cuốn häc sinh. §Ó cã nh÷ng lêi b×nh gi¶ng, ph©n tÝch hay, phï hîp cã d ©m th× gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ kÜ càng, chu đáo và đợc cụ thể hoá trong giáo án. Nh vậy, những lời bình giảng, phân tích của giáo viên trong giờ đọc – hiểu văn bản là rất cần thiết, quan trọng góp phần làm nên d vị ngọt ngào, kh¬i gîi c¶m xóc cña häc sinh khi tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ v¨n ch¬ng. Vµ cã mét thùc tÕ lµ nh÷ng gi¸o viên có những lời bình hay, độc đáo sẽ đợc học sinh nhớ mãi, ấn tợng mãi. Khi b×nh c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt còng ph¶i chó ý lùa chän. Trong mçi khæ th¬ hoÆc ngay trong mét dßng th¬, t¸c giả cũng đã sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật khác nhau. Nếu bình tất cả thì không có thời gian, dẫn tới tình trạng san bằng một cách bình quân mọi yếu tố nghệ thuật. Nh vậy không thể làm nổi bật cái hay, cái đẹp của các yếu tố nghÖ thuËt chñ yÕu. Khi nhËn ra nh÷ng tÝn hiÖu nghÖ thuËt quan träng ph¶i tiÕn hµnh gi¶ng d¹y cho m¹ch l¹c ý tø mµ c©u th¬ thÓ hiện sau đó mới đi bình. ở đây có rất nhiều cách bộc lộ cách đánh giá trực tiếp của ngời viết, mợn lời ngời khác để đánh giá, nhập vào tác giả mà suy luận, nhập vào nhân vật trữ tình mà tởng tợng, liên hệ với các câu thơ, bài thơ khác để thấy những nét độc đáo riêng ... Tuy nhiên dù cách nào cũng vậy lời bình phải phù hợp với lời giảng trớc hoặc sau đó, giảng có sâu sắc thì lời bình mới tâm đắc. Nếu giảng hời hợt, cha tới, dù có bình tâm huyết đến mấy cũng sẽ thiếu sức thuyết phục, ngời đọc sẽ không tin vào những lời bình rộng nh thế. Thêm nữa, lời bình thể hiện rõ nhất ở giọng điệu, cảm xúc, thái độ, độ tinh nhạy của mĩ cảm. Cho nên nó mang dấu ấn cá nhân ngời viết rất đậm. Ngời đợc xem lµ cã chÊt v¨n, hån v¨n hay kh«ng chñ yÕu thÓ hiÖn ë nh÷ng lêi b×nh v¨n nµy.. V¨n tù sù: I. §Æc trng v¨n b¶n tù sù Văn tự sự có nghĩa là kể chuyện để phản ánh hiện thực và biểu hiện tâm t con ngời. Đã là truyÖn th× ph¶i cã c©u chuyÖn tøc lµ cã cèt truyÖn, t×nh tiÕt. T×nh tiÕt lµm cho nh÷ng sù viÖc ngÉu.

(24) nhiên hằng ngày kết tinh ngng đọng lại thành truyện. Tình tiết là dấu hiệu đặc trng đầu tiên của truyÖn. Dï biÕn ho¸ tr¨m mµu ngh×n vÎ, t×nh tiÕt lu«n lu«n tån t¹i trong truyÖn, dï lµ truyÖn d©n gian cổ điển, cận đại hay hiện đại. Có những truyện tình tiết đơn giản, có tình tiết phức tạp. Tình tiết truyện có khi đơn tuyến, có khi đa tuyến, có khi một chiều, có khi nhiều chiều. Truyện Kiều là một tác phẩm trong đó có tình tiết có tính chất đơn tuyến, vì từ trớc đến sau câu chuyện chỉ xoay quanh sự diễn biến của vận mệnh nàng Kiều từ lúc ở nhà trải qua 15 năm lu lạc rồi đến lúc trở về tái hợp. T×nh tiÕt trong tiÓu thuyÕt “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh” cã tÝnh chÊt ®a tuyÕn v× t¸c phÈm lµ sù xen kÏ, kÕt hîp rÊt tµi t×nh cña nhiÒu m¹ch truyÖn, nhiÒu mèi truyÖn kh¸c nhau, tõ truyÖn nhá trong c¸c gia đình, trong các phòng khách cho đến truyện lớn trên chiến trờng, trong phạm vi nớc Nga và Châu ¢u. Bên cạnh đó, tình tiết mặc dầu là yếu tố tất nhiên của truyện nhng không phải là yếu tố quan trong nhất. Tình tiết là sự việc, là biến cố đang vận động, đang phát triển. Nhng trung tâm của sự viÖc, cña biÕn cè lµ con ngêi, trung t©m cña t×nh tiÕt lµ nh©n vËt. §èi tîng chñ yÕu cña v¨n häc lµ những con ngời với cuộc sống bên trong và cuộc đời bên ngoài của họ. Truyện không phải chỉ kể về c¸c sù viÖc, c¸c biÕn cè. TruyÖn lµ v¨n häc, truyÖn kÓ vÒ con ngêi, vÒ vËn mÖnh cña nh÷ng con ngêi. Một truyện hay thờng khi do bản thân câu chuyện đợc kể đồng thời còn do cách kể chuyện. Có khi từ những truyện không có gì ghê gớm, đặc biệt mà ngời kể có thể kể thành ra rất lí thú, sâu sắc. Đó là vì ngời kể thờng hay thể hiện cách nhìn, cách nghĩ, cách nhận xét, đánh giá, nói chung là thể hiện thái độ của ngời kể đối với sự việc và con ngời trong truyện. Lời kể đó là cái nền ngôn ngữ đồng thời là cái nền tình cảm của truyện. Lời kể trong truyện thờng khắc hoạ lên hình tợng một nhân vật thờng khi là vô hình mà lại vô cùng quan trọng; đó là: Hình tợng tác giả hay rộng hơn hình tợng ngời kể chuyện. Khi phân tích nghiên cứu, khi đọc, giảng truyện ta không thể nào bỏ qua yếu tố quan trọng đó. Một tác phẩm tự sự ( truyện ) tất nhiên cũng giống nh bất kì một tác phẩm nào khác, đòi hỏi phải đợc phân tích toàn diện cặn kẽ và đúng phơng hớng. Điều đặc biệt ở tác phẩm thuộc thể truyện là cấu tạo hình tợng tác phẩm dựa vào ba yếu tố: Tình tiết, nhân vật và lời kể nh đã nêu. Cho nên khi phân tích cấu tạo hình tợng của truyện, không thể không lu tâm đến ba yếu tố đó. Đó cũng là nét ph©n biÖt cÊu t¹o mét t¸c phÈm truyÖn víi mét bµi th¬ tr÷ t×nh hay mét bµi v¨n chÝnh luËn. II. Ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n tù sù : Cã ba c¸ch tiÕp cËn vµ ph©n tÝch mét t¸c phÈm tù sù: - Theo tr×nh tù kÕt cÊu. - Theo nh©n vËt hoÆc tuyÕn nh©n vËt. - Nêu lên những vấn đề mà tác phẩm đặt ra..

(25) 1 . Làm cho học sinh nắm vững đợc sự phát triển của tình tiết trong tác phẩm tức là nắm đợc cốt truyện. Học một bài thơ trữ tình phải nắm đợc diễn biến cảm xúc của nhà thơ, học một bài văn nghị luận phải nắm đợc trình tự lập luận của tác giả, còn học một thiên truyện trớc hết phải nắm đợc diễn biến của câu chuyện. Trong rất nhiều trờng hợp, do không nắm đợc quá trình diễn biến của tình tiết tác phẩm mà giáo viên không phân tích đợc tác phẩm. Khi phân tích cần quan tâm thích đáng đến tình huống của truyện. Nó có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc thể hiện tính cách và số phận nhân vật. Có thể hiểu tình huống là trạng thái xã hội, là hoàn cảnh bất bình thờng đang thử thách con ngời. Nó gồm những diễn biến sự kiện đòi hỏi con ngời trong đó cần phải xoay xở, cần phải bộc lộ một cách chính xác năng lực và bản thân của m×nh. Nh vËy, t×nh huèng g¾n chÆt cïng cèt truyÖn, thêng hiÖn lªn râ rÖt ë c¸c bíc ngoÆt trªn dßng cốt truyện và tác động trực tiếp tới nhân vật xây dựng tình huống trở thành nhiệm vụ và hứng thú, trở thành nơi thử thách tài nghệ của nhà văn. Một số truyện trong Ngữ văn lớp 9 có cốt truyện đơn giản, thờng là loại cốt truyện tập trung vào soi rọi đời sống nội tâm và những vận động tâm lí ở một tình huống quan trọng. Do đó, cần hớng dẫn học sinh nhận ra đợc tình huống truyện và tập trung phân tích các tâm trạng, hành động của các nhân vật ở trong tình huống đó. VD1: Văn bản “Chiếc lợc ngà” đợc viết theo cách truyện lồng trong truyện mà phần chính là truyÖn cña b¸c Ba kÓ vÒ c©u chuyÖn cña cha con «ng S¸u. Truyện đã thể hiện tình cha con sâu sắc của hai cha con ông Sáu trong hai tình huống: +Hai cha con gặp nhau sau tám năm xa cách nhng thật trớ trêu là bé Thu không nhận cha, đến lóc em nhËn ra vµ biÓu lé t×nh c¶m th¾m thiÕt th× «ng s¸u ph¶i ra ®i. §©y lµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn. +ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thơng và mong nhớ đứa con vào việc làm cây lợc ngà để tặng con, nhng ông hi sinh cha kịp trao món quà ấy cho con gái. 2. Làm cho học sinh cảm thụ sâu sắc, đánh giá đợc đúng đắn nhân vật trong tác phẩm. Trong t¸c phÈm tù sù, nhµ v¨n “nãi” qua nh©n vËt. Nh©n vËt chÝnh lµ mang chë néi dung ph¶n ánh, t tởng, chủ đề của tác phẩm, là nơi kí thác quan niệm về con ngời, về nhân sinh của nhà văn. Bởi thế, phân tích nhân vật trở thành con đờng quan trọng nhất để đi đến giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo của tác phẩm để nhận ra lí tởng thẩm mĩ của nhà văn. Một nhân vật văn học lớn bao giờ cũng thể hiện một số phận, một quan niệm nhân sinh độc đáo và thờng điển hình cho một tầng lớp xã hội, một giai cấp, thậm chí một thời đại nào đó. Về nhân vật cũng có những dạng khác nhau đòi hỏi sự phân tích phù hợp với mỗi kiểu loại. VD: NÕu nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn “LÆng lÏ Sa Pa” chØ lµ “mét bøc ch©n dung” (theo c¸ch nãi cña t¸c gi¶) th× nh÷ng nh©n vËt bÐ Thu(trong “ChiÕc lîc ngµ”), Ph¬ng §Þnh(trong.

(26) “Những ngôi sao xa xôi”), ông Hai(trong “Làng”) lại là những nhân vật đợc khắc hoạ khá rõ về tính cách và nội tâm. Còn Nhĩ(trong “Bến quê”) là loại nhân vật t tởng để tác giả gửi gắm những chiêm nghiệm, triết lí về đời sống và con ngời. Khi ph©n tÝch cÇn chó träng nh÷ng ®iÒu sau ®©y: a) Cho học sinh lu ý đến các chi tiết miêu tả, tự sự, nhận xét về nhân vật trong tác phẩm. Những chi tiết này có lúc đợc bộc lộ rõ ràng nhng thờng rất tế nhị, kín đáo ẩn trong lời văn đọc qua thờng ít gây chú ý. b) Ph¸t hiÖn vµ lùa chän c¸c chi tiÕt tiªu biÓu, s¾p xÕp ph©n lo¹i chóng theo tr×nh tù hîp lÝ nh»m s¸ng tá tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. Cã thÓ lÇn lît xem xÐt h×nh tîng nh©n vËt th«ng qua c¸c ph¬ng diÖn sau: *Lai lÞch: Đây là phơng diện đầu tiên góp phần chi phối đặc điểm tích cách cùng cuộc đời nhân vật. Lai lịch có quan hệ khá trực tiếp và quan trọng với đờng đời của một ngời cũng nh mục đầu tiên trong bản “Sơ yếu lí lịch” ta thờng khai là thành phần xuất thân và hoàn cảnh gia đình vậy. *Ngo¹i h×nh: Trong v¨n häc, miªu t¶ ngo¹i h×nh chÝnh lµ mét biÖn ph¸p cña nhµ v¨n nh»m hÐ më tÝnh c¸ch nhân vật. Phần lớn trờng hợp, đặc điểm tính cách, chiều sâu nội tâm(cái bên trong) của nhân vật đợc thèng nhÊt víi ngo¹i h×nh( vÎ bªn ngoµi). *Ng«n ng÷: Ngôn ngữ của nhân vật trong tác phẩm văn học đợc cá thể hoá cao độ, nghĩa là mang đậm dÊu Ên cña mét c¸ nh©n. *Néi t©m: Khi phân tích nhân vật cần quan tâm đến thế giới bên trong với những cảm giác, cảm xúc, t×nh c¶m, suy nghÜ,…ThÕ giíi bªn trong nµy th êng t¬ng t¸c víi thÕ giíi bªn ngoµi( m«i trêng thiªn nhiên, quan hệ và hành vi của những nhân vật khác xung quanh sự biến chuyển của đời sống xã hội) đồng thời cũng có quy luật vận động riêng của nó. Một nghệ sĩ tài năng bao giờ cũng là một bậc thầy trong việc nắm bắt và diễn tả tâm lí con ngời. Miêu tả chân thực, tinh tế đời sống nội tâm nhân vật là chỗ thử thách tài nghệ nhà văn và cảm nhận, phân tích đợc một cách thuyết phục, kĩ lỡng mặt nµy còng lµ n¬i chøng tá n¨ng lùc cña ngêi ph©n tÝch t¸c phÈm. *Cử chỉ, hành động: Bản chất con ngời ta bộc lộ chính xác, đầy đủ nhất qua cử chỉ, hành động. Phân tích nhân vật, vì thế, cần tập trung khai thác kĩ nhất các cử chỉ, hành động. Đó là sự thật hiển nhiên. Nhng đáng chó ý lµ b¶n chÊt nh©n vËt kh«ng chØ béc lé ë viÖc nh©n vËt Êy lµm mµ cßn qua c¸ch lµm Êy cña nhân vật nữa. Vế sau này là một phơng diện quan trọng để nhà văn cá tính hoá nhân vật. VD: Nh©n vËt M· Gi¸m Sinh qua ®o¹n trÝch “M· Gi¸m Sinh mua KiÒu”. Hình ảnh nhân vật phản diện Mã Giám Sinh đợc miêu tả bằng nét bút hiện thực, hoàn hảo cả vÒ diÖn m¹o. B¶n chÊt bÊt nh©n, v× tiÒn cña M· Gi¸m Sinh béc lé qua c¶nh mua b¸n Thuý KiÒu. BÊt.

(27) nhân trong hành động, trong thái độ đối xử với Thuý Kiều nh một đồ vật đem bán, cân đong, đo đếm cả về nhan sắc và tài hoa: “Đắn đo cân sắc cân tài”. Bất nhân trong tâm lí lạnh lùng, vô cảm trớc gia cảnh của Kiều và tâm lí mãn nguyện , hợm hĩnh: “ Tiền lng đã sẵn việc gì chẳng xong”. Bản chất vì tiền trong hành động mặc cả keo kiệt, đê tiện: “ Cò kè bớt một thêm hai”. Nếu trớc đó, khi giµnh “ghÕ trªn”, M· véi vµng “ngåi tãt” th× lóc mua KiÒu, h¾n l¹i hÕt søc chËm r·i, tÝnh to¸n chi li, hết “đắn đo”, hết “thử tài” lại “cò kè”, “thêm”, “bớt”. Câu thơ “Cò kè bớt một thêm hai” gợi cảnh kẻ mua, ngời bán đa đẩy món hàng, túi tiền đợc cởi ra, thắt vào, nâng lên, đặt xuống. Không phải bất cứ nhân vật nào cũng đựơc nhà văn thể hiện đầy đủ các phơng diện này(lai lịch, ngoại hình, ngôn ngữ, nội tâm, cử chỉ, hành động). Có chỗ nhiều, chỗ ít. Có chỗ đậm, chỗ nhạt. Bởi thế, không phải cứ máy móc tìm đủ, phân tích đủ mà cần thiết tập trung, xoáy sâu vào phơng diÖn thµnh c«ng trong t¸c phÈm. TruyÖn KiÒu cña thi hµo NguyÔn Du - §Ønh cao cña nÒn v¨n häc dân tộc, nên đã đợc chọn đa vào sách giáo khoa tới năm đoạn trích, thể hiện những phơng diện khác nhau trong tµi nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ vµ gi¸ trÞ t tëng cña kiÖt t¸c nµy. Còng lµ miªu t¶ nh©n vËt, nhng hai bøc ch©n dung cña Thuý V©n, Thuý KiÒu trong ®o¹n “ChÞ em Thuý KiÒu” sö dông bót ph¸p íc lÖ cæ ®iÓn, cßn ch©n dung vµ tÝnh c¸ch tªn bu«n ngêi M· Gi¸m Sinh trong ®o¹n “M· Gi¸m Sinh mua Kiều” lại đợc khắc hoạ chủ yếu bằng bút pháp tả thực. Thông qua các phơng diện: dáng vẻ, lời nãi, hµnh vi. V× sao l¹i cã sù ph©n biÖt nh vËy? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, cÇn cã hiÓu biÕt quan niÖm thẩm mĩ của ngời xa đợc thể hiện trong những nguyên tắc miêu tả của văn học trung đại. Với những vẻ đẹp cao sang, tuyệt vời của hai chị em Thuý Kiều, ngời xa tránh miêu tả trực tiếp, chỉ gợi tả thần thái của những vẻ đẹp ấy bằng những so sánh ớc lệ với các vẻ đẹp vĩnh hằng của thiên nhiên(“ Mây thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da” “Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n/ Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh”…). Cuối cùng tổng hợp các mặt phân tích về nhân vật thành một nhận định khái quát, nêu bật đợc ý nghĩa tác dụng nhận thức cũng nh giáo dục của nhân vật gợi ra những vấn đề liên hệ, suy nghĩ, thảo luận, tranh luận về nhân vật. Phân tích nhân vật theo từng mặt nh trên là nhằm tìm hiểu đợc đầy đủ, sâu sắc về tính cách của nhân vật. Tuy các nhân vật trong truyện thờng có tính cách hoặc ít nhiều đa dạng những tính cách đó bao giờ cũng thống nhất, cũng qui tụ về một vài nét nào đó là quan träng chñ yÕu nhÊt. Mçi nh©n vËt nh vËy thêng tËp trung ph¶n ¸nh mét cuéc sèng thùc tÕ vµ tập trung biểu hiện một t tởng nào đó của nhà văn. Do đó, nhân vật cũng thờng gợi ra thiện cảm hay ác cảm. Những suy nghĩ và thảo luận, nhiều lúc gợi ra nhiều liên tởng đến những con ngời tơng đồng hay tơng phản trong văn học, trong cuộc sống, xui ngời ta liên hệ với thực tế, với bản thân mình. Tác dụng giáo dục của các nhân vật văn học đợc phát huy từ chính đặc điểm của nó. Vì vậy khi ph©n tÝch nh©n vËt kh«ng chØ dõng l¹i ë chç ph©n tÝch mµ tæng hîp kh¸i qu¸t l¹i, ®i s©u vµo ý nghÜa x· héi gi¸o dôc cña h×nh tîng nh©n vËt. VD: Đoạn trích “Tức nớc vỡ bờ” trích tiểu thuyết “Tắt đèn” của nhà văn lão thành Ngô Tất Tè. Ngời đọc nh thấy hiện lên trong tác phẩm bức chân dung toàn vẹn về một ngời phụ nữ nông dân Việt Nam yêu chồng thơng con, đảm đang, tháo vát, tiềm tàng một tinh thần phản kháng..

(28) Xây dựng hình tợng chị Dậu điển hình cho sự khổ sở và đau xót, Ngô Tất Tố đã nêu lên một c¸ch kh¸i qu¸t h×nh tîng ngêi n«ng d©n tríc C¸ch m¹ng giµu søc sèng m·nh liÖt. Khi tªn cai lÖ vµ ngời nhà lí trởng xông vào trói bắt anh Dậu thì tình yêu thơng đã tiếp sức mạnh cho chị. Chị đã xông vào: “Mày trói ngay chồng bà đi! Bà cho mày xem”. Chị Dậu trong giây phút tình yêu, tình thơng dâng đến cực điểm, đã dũng cảm xông vào mà đánh cai lệ và ngời nhà lí trởng. Tuy hành động đó còn mang tính chất tự phát nhng nó chứng tỏ một sức mạnh tiềm tàng ẩn sâu trong ngời đàn bà nông dân lực điền đó. Dùng lªn h×nh tîng chÞ DËu mang tÝnh ®iÓn h×nh trong nh÷ng hoµn c¶nh ®iÓn h×nh cña n«ng thôn Việt Nam trong những năm 1930 – 1945, Ngô Tất Tố đã phản ánh chân thực bản chất xã hội thực dân phong kiến, “Tắt đèn” của ông đồng thời là tiếng nói đồng cảm, xót thơng cho số phận khổ ®au cña ngêi n«ng d©n, lµ b¶n c¸o tr¹ng ®anh thÐp, lµ lêi phª ph¸n s¾c bÐn, c¸i x· héi thùc d©n phong kiến với sự bóc lột tàn bạo, sự huỷ diệt giá trị làm ngời. Khơi gợi lên những tình cảm đúng hớng trong lòng ngời đọc, thấy đợc sức mạnh vùng lên phản kháng của ngời nông dân, dù chỉ là tự phát nhng “Tắt đèn” đã góp gió vào cơn bão táp Cách mạng khi có ánh sáng của Đảng chiếu rọi. 3. Làm cho học sinh cảm và hiểu đợc cái ý vị trong lời kể của tác giả( hay của ngời kể chuyÖn). Lêi kÓ chÝnh lµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña truyÖn. Ph©n tÝch lêi kÓ cña t¸c gi¶ chÝnh lµ thùc chÊt, lµ néi dung chÝnh cña viÖc ph©n tÝch ng«n ng÷ khi gi¶ng truyÖn. Ngôn ngữ nghệ thuật bao giờ cũng nhằm khêu gợi đợc sự sống và truyền đạt đợc cảm xúc. Đặc điểm đó của ngôn ngữ nghệ thuật thể hiện rất rõ trong lời kể của truyện. Cái hay của lời kể trong truyện thờng là ở chỗ tự nhiên, nhuần nhị, sinh động và truyền cảm. Một câu chuyện hay là c©u chuyÖn tù nã sèng qua lêi kÓ, tuy cã ngêi kÓ nhng xem ra dêng nh truyÖn tù kÓ vÒ m×nh. Muèn vËy, lêi kÓ thêng xen víi lêi t¶, t¶ c¶nh, t¶ ngêi, t¶ vËt, t¶ t×nh. Khi phân tích lời kể trong truyện cần chú trọng chỉ ra đợc sức mạnh gợi tả của ngôn ngữ, chỉ rõ các từ ngữ, câu văn, cách viết, lối kể của tác giả đã làm hiển hiện đợc cảnh, việc, ngời nh thế nào, đồng thời gây xúc cảm cho ngời đọc ra sao. Để làm cho nhân vật biểu hiện lên nh đang sống thật, nghệ thuật tiểu thuyết hiện đại đã tìm ra một ph¬ng ph¸p thÇn t×nh lµ miªu t¶ tõ bªn trong ra. Trong tiÓu thuyÕt thêi cæ, thêng ngêi ta chØ kÓ l¹i viÖc lµm, lêi nãi cña nh©n vËt. TiÓu thuyÕt ngµy nay chØ lÊy c¸ch miªu t¶ nh©n vËt tõ trong lµm chÝnh. Nhµ v¨n nh nhËp vµo nh©n vËt mµ nh×n, nghe, xóc c¶m, suy nghÜ, nãi b»ng lêi nãi cña nh©n vËt. Ví dụ: Khi miêu tả Kiều ở lầu Ngng Bích, Nguyễn Du không chỉ kể lại “ lúc đó nàng buồn lắm và ngơ ngẩn nhớ cha, nhớ mẹ, nhớ ngời yêu”, Nguyễn Du đã nhập vào trong tâm hồn Kiều mà nói lªn nh÷ng ®iÒu KiÒu ®ang tr«ng thÊy, c¶m thÊy vµ suy nghÜ, thµnh ®o¹n th¬ bÊt hñ “Buån tr«ng cöa bể chiều hôm”. Hay khi miêu tả một quang cảnh của đời sống, nếu nhà văn chỉ đứng ngoài mà ghi l¹i nh mét buæi chôp ¶nh, th× dï ngßi bót miªu t¶ thËt giái, c¶nh Êy vÉn chØ lµ mét bøc tranh chÕt..

(29) Trong c¶nh ph¶i cã t×nh th× c¶nh míi sèng lªn, v× vËy nhµ v¨n ph¶i miªu t¶ nh÷ng quang c¶nh qua t©m tr¹ng cña chÝnh ngêi viÕt. Thờng thờng khi phân tích ngôn ngữ đòi hỏi ngời thầy phải có kiến thức cơ bản về tu từ học. Nhng c¸i hay cña ng«n ng÷ trong v¨n häc cã mu«n mµu ngh×n vÎ, tuú thuéc vµo sù ®a d¹ng, biÕn hóa của nội dung. Ngôn ngữ lời văn đợc coi là hay khi nói diễn đạt đợc tốt nhất nội dung cuộc sống và nội dung t tởng, tình cảm của tác phẩm. Cái hay của ngôn ngữ nghệ thuật là ở chỗ sinh động và rung cảm, chất chứa, chất liệu đời sống và tình ý con ngời. Văn chơng hay thật sự không phải ở chỗ màu mè, hoa mĩ: Cái hay của truyện lại càng thờng ngng đọng ở sự trong sáng, giản dị mà sinh động, rung cảm. §äc truyÖn “ChiÕc lîc ngµ” cña NguyÔn Quang S¸ng ta c¶m thÊy mét trong nh÷ng thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n lµ viÖc lùa chän nh©n vËt kÓ chuyÖn thÝch hîp. Ngêi kÓ chuyÖn trong vai mét ngêi b¹n thân thiết của ông Sáu, không chỉ là ngời chứng kiến khách quan và kể lại mà còn bày tỏ sự đồng c¶m, chia sÎ víi nh©n vËt. §ång thêi qua nh÷ng ý nghÜ c¶m xóc cña nh©n vËt kÓ chuyÖn, c¸c chi tiÕt, sù viÖc vµ nh©n vËt kh¸c trong truyÖn béc lé râ h¬n, ý nghÜa t tëng cña truyÖn thªm søc thuyÕt phôc. Truyện đợc trần thuật theo lời của ngời bạn ông Sáu, ngời đã chứng kiến cảnh ngộ éo le của cha con ông. Cảnh ngộ ấy đã gợi lên bao nhiêu xúc động ở nhân vật kể chuyện “tiếng kêu của nó nh tiÕng xÐ, xÐ sù im lÆng vµ xÐ c¶ ruét gan mäi ngêi, nghe thËt xãt xa. §ã lµ tiÕng “ba” mµ nã cè đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng “ba” nh vỡ tung ra từ đáy lòng nó.” Lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu những hi sinh mà bạn mình phải chịu đựng khiến ông “ bỗng thấy khó thở nh có bàn tay nắm chÆt lÊy tr¸i tim.” Chọn nhân vật kể chuyện nh vậy khiến cho nhân vật trở lên đáng tin cậy. Ngời kể chuyện lại hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể theo trạng thái cảm xúc của mình, chủ động xen vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ để dẫn dắt sự tiếp nhận của ngời đọc, ngời nghe.( Cần chú ý những lời nhận xét, bình luận của ngời kể chuyện. Ví dụ “Trong cuộc đời kháng chiến của tôi, tôi chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay, nhng cha bao giờ tôi bị xúc động nh lần ấy.”, “Cây lợc ngà ấy cha chải đợc mái tóc của con, nhng nó nh gỡ rối đợc phần nào tâm trạng của anh.”). Đọc tác phẩm “ Làng” của Kim Lân ta nhận thấy ngôn ngữ trong truyện rất đặc sắc đó là: Ngôn ng÷ mang ®Ëm tÝnh khÈu ng÷ vµ lµ lêi ¨n tiÕng nãi cña ngêi n«ng d©n. Lêi trÇn thuËt vµ lêi nh©n vËt có sự thống nhất về sắc thái, giọng điệu, do truyện đợc trần thuật chủ yếu theo điểm nhìn của nhân vËt «ng Hai( mÆc dï vÉn dïng c¸ch trÇn thuËt ë ng«i kÓ thø ba). Ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai võa cã nét chung của ngời nông dân, lại mang đậm cá tính của nhân vật nên rất sinh động. Nãi tãm l¹i, gi¶ng d¹y truyÖn th× ph¶i ph©n tÝch lêi kÓ cña truyÖn, ph©n tÝch phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Lêi kÓ chuyÖn lµ sîi t¬ dÖt nªn t×nh tiÕt vµ nh©n vËt, dÖt nªn toµn bé h×nh tîng. 4. Cuối cïng một trong những biểu hiện tÝch cực của đổi mới phương ph¸p dạy học trong giờ §ọc - hiểu văn bản là thuyết tr×nh và giảng b×nh. Nãi chung, b×nh giảng xo¸y vào ấn tượng chủ.

(30) quan và kh«ng nhất thiết phải xem xÐt toàn diện đối tượng. Người viết chỉ cần lắng nghe m×nh, chắt lọc c¸c cảm nhận của m×nh xem yếu tố nào ( hoặc vài ba yếu tố nào) g©y thành ấn tượng đậm nhất, lay động m×nh s©u xa nhất, nắm lấy nã rồi viết ra. Ấn tượng càng s©u đậm, ¸m ảnh bao nhiªu th× càng dễ truyền cảm bấy nhiªu. Nãi chung, ngọn nguồn của lời b×nh bao giờ cũng phải là sự đồng cảm. Tiếng nãi của lời b×nh là tiếng nãi tri ©m, dï lời b×nh rất cần đến sự hoa mĩ của ng«n từ. Cßn giảng là giảng giải, là cắt nghĩa, lÝ giải. Nếu b×nh nghiªng về cảm th× giảng nghiªng về hiểu. B×nh nghiªng về những rung động t©m hồn th× giảng nghiªng về nhận thức trÝ tuệ. B×nh là sự thăng hoa, sự cất c¸nh cßn giảng là sự đào s©u làm cơ sở, làm điểm tựa, làm đßn bẩy cho việc cất c¸nh. L©u nay trong một số giờ dạy của gi¸o viªn mải chạy theo phương ph¸p ph¸t vÊn mà kh«ng chó ý đến b×nh văn thơ nªn giờ đọc hiểu văn bản trở thành giờ trß chuyện, trả lời vụn vặt c¸c c©u hỏi giữa thầy và trß, chỉ biết hướng dẫn học sinh chia nhãm, thực hành, thảo luận mà hầu như quªn đi việc đưa thªm nh÷ng lời b×nh giảng, ph©n tÝch đầy chất “ văn chương” vào giờ dạy. Và như vậy, người thầy chưa truyền tới học sinh c¸i hay, c¸i đẹp của lời thơ, càng làm cho h×nh tượng văn học nằm im trªn trang giấy và cuối cïng kh«ng truyền được ngọn lửa của t×nh yªu văn chương tới t©m hồn c¸c em. Vấn đề là ở chỗ biết thuyết tr×nh và giảng b×nh đóng mức, đóng lóc gãp phần n©ng cao hiệu quả của việc tiếp nhận văn bản từ đã bồi dưỡng học sinh giỏi. Quan trọng hơn là tổ chức cho học sinh cũng tham gia b×nh giảng nhằm tạo nªn một sự “cộng hưởng” trong tiếp nhận, cảm thụ văn chương. Khi gặp những dạng kiến thức văn học tr×u tượng, khã hiểu như h×nh tượng nghệ thuật cã tÝnh đa nghĩa, những vấn đề về thi ph¸p văn học trung đại, những vấn đề cã tÝnh kh¸i qu¸t tổng hợp th× sự giảng giải, b×nh gi¸ của gi¸o viªn là v« cïng quan trọng. Phong c¸ch nghÖ thuËt næi bËt cña c¸c t¸c gi¶. 1. ChÝnh H÷u: Tên thật là Trần Đình Đắc, sinh năm 1926, quê ở Can Lộc – Hà Tĩnh. Chính Hữu thờng viết về đề tài ngời lính và chiến tranh. Thơ ông mộc mạc, giản dị mà ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm xúc, giàu hình ảnh và cảm xúc dồn nén. T¸c phÈm chÝnh lµ tËp th¬ "§Çu sóng tr¨ng treo", n¨m 1966 tiªu biÓu nhÊt lµ bµi th¬ "§ång chÝ". 2. Ph¹m TiÕn DuËt: Ph¹m TiÕn DuËt sinh 1941, quª ë Phó Thä. ¤ng thêng viÕt vÒ chiÕn tranh vµ h×nh tîng nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe trong kháng chiến chống Mĩ. Thơ ông ngang tàng, tinh nghịch, tơi trẻ và giàu chất hiện thực. Các tác phẩm chính nh: "Vầng trăng – quầng lửa " (1970), "Thơ một chặng đờng" (1971), "ở hai đầu núi" (1981). "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" là bài thơ đợc trích từ tập "Vầng trăng – quầng lửa". 3. Huy CËn: Cù Huy Cận (1919 – 2005) quê ở Hơng Sơn – Hà Tĩnh. Ông đợc mệnh danh là "nhà thơ của thiên nhiên, vũ trụ". Nếu nh trớc cách mạng thơ ông mang một nỗi buồn của thời đại thì sau cách mạng, thơ ông lại phơi phới, r¹o rùc niÒm tin. Ng«n ng÷ th¬ trong s¸ng, h×nh ¶nh th¬ ®Çy l·ng m¹n. C¸c t¸c phÈm chÝnh nh: "Löa thiªng".

(31) (1940), "Trời mỗi ngày một sáng" (1958), "Đất nở hoa" (1984), v.v... và bài thơ "Đoàn thuyền đánh cá" đợc trích trong tËp th¬ "Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng". 4. B»ng ViÖt: Tªn khai sinh lµ NguyÔn ViÖt B»ng sinh n¨m 1941, quª ë Hµ T©y. B»ng ViÖt lµm th¬ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 vµ thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trëng thµnh trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Mü.Th¬ B»ng ViÖt trong trÎo, mît mµ, khai thác những kỉ niệm và mơ ớc của tuổi trẻ nên gần gũi với bạn đọc trẻ, nhất là trong nhà trờng.Bài thơ "Bếp lửa" đợc Bằng Việt sáng tác năm 1963 khi ấy tác giả là sinh viên đang du học tại Liên Xô và mới bắt đầu đến với thơ. 5. NguyÔn Khoa §iÒm: Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Phong Điền – Thừa Thiên Huế, trong một gia đình tri thức cách m¹ng. ¤ng thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ trëng thµnh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cña d©n téc. Th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm giµu chÊt suy t, dån nÐn c¶m xóc, mang phong vÞ cña ca dao thÓ hiÖn t©m t ngêi trÝ thøc tham gia vµo cuéc chiếu đấu của nhân dân. Tác phẩm chính: "Đất ngoại ô" (1972), "Mặt đờng khát vọng" (1971, in 1974)... Bài thơ "Khúc hát ru những em bé lớn trên lng mẹ" đợc Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971, khi đang công tác ở chiÕn khu phÝa T©y Thõa Thiªn. 6. NguyÔn Duy: Tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ, quê ở Thanh Hoá. Nguyễn Duy đã đợc trao giải Nhất cuộc thi thơ của báo V¨n nghÖ n¨m 1972 – 1973. ¤ng trë thµnh mét g¬ng mÆt tiªu biÓu trong líp nhµ th¬ trÎ thêi chèng MÜ cøu níc vµ tiếp tục bền bỉ sáng tác. Theo nhà phê bình VH Hoài Thanh : "Thơ Nguyễn Duy có một vẻ đẹp không gì sáng đợc, quen thuộc mà không nhàm chán. Nguyễn Duy đặc biệt thấm thía cái cao đẹp của những cuộc đời cần cù chăm chØ; chÊt th¬ cña NguyÔn Duy chÝnh lµ c¸i hiÒn hËu, mét c¸i g× rÊt ViÖt Nam". Bµi th¬ "¸nh tr¨ng" viÕt n¨m 1978, tại thành phố HCM, vào lúc cuộc kháng chiến đã khép lại đợc 3 năm. 7. ChÕ Lan Viªn: ChÕ Lan Viªn (1920 – 1989), tªn khai sinh lµ Phan Ngäc Hoan, quª ë Qu¶ng TrÞ. TËp th¬ ®Çu tay "§iªu tµn" (1937) đã đa tên tuổi của Chế Lan Viên vào trong số nhà thơ hàng đầu của phong trào Thơ Mới. Tham gia kháng chiến chống Pháp, Chế Lan Viên đã tìm đợc con đờng cho thơ mình đến với nhân dân và đời sống cách mạng. Thơ Chế Lan Viên có phong cách nghệ thuật rõ nét và độc đáo: suy tởng triết lí, đậm trí tuệ và tính hiện đại. Chế Lan Viªn cã nhiÒu s¸ng t¹o trong nghÖ thuËt x©y dùng h×nh ¶nh th¬. H×nh ¶nh th¬ cña «ng phong phó ®a d¹ng, kÕt hîp giữa thực và ảo, thờng đợc sáng tác bằng sức mạnh của sự liên tởng, tởng tợng nhiều bất ngờ kì thú. Bài thơ "Con cò" đợc sáng tác năm 1962, in trong tập thơ "Hoa ngày thờng – Chim báo bão" (1967). 8. Thanh H¶i: Tªn thËt lµ Ph¹m B¸ Ngo·n (1930 – 1980) quª ë Phong §iÒn – Thõa Thiªn HuÕ. Thanh H¶i thêng viÕt vÒ thiªn nhiªn, t×nh yªu cuéc sèng. Th¬ «ng b×nh dÞ, nhÑ nhµng, ch©n thËt, khiªm nhêng nhng mang ®Ëm tÝnh triÕt lÝ vÒ cuộc đời, thể hiện tình yêu cuộc sống tha thiết. Ông có các tác phẩm nh: "Những đồng chí trung kiên" (1963), "HuÕ mïa xu©n" (1971 – 1975), "DÊu vâng Trêng S¬n" (1977). 9. ViÔn Ph¬ng: Tªn thËt lµ Phan Thanh ViÔn, sinh n¨m 1928, quª ë An Giang. ¤ng thêng viÕt vÒ phong trµo kh¸ng chiÕn ë miÒn Nam vµ c«ng cuéc x©y dùng CNXH. Th¬ «ng thêng nhá nhÑ, giµu t×ch c¶m ®Çy chÊt m¬ méng. C¸c t¸c phÈm chính nh : "Mắt sáng học trò" (1970), "Nhớ lời di chúc" (1972). "Viếng lăng Bác" là bài thơ đợc trích từ tập "Nh m©y mïa xu©n". 10. H÷u ThØnh: Tên đầy đủ là Nguyễn Hữu Thỉnh, sinh năm 1942, quê ở Vĩnh Phúc. Thơ Hữu Thỉnh có một giọng điệu riêng ch©n thùc trong c¶m xóc tinh tÕ vµ cã nhiÒu t×m tßi trong c¸ch biÓu hiÖn. ¤ng lµ nhµ th¬ viÕt nhiÒu vµ viÕt hay vÒ những con ngời, cuộc sống ở nông thôn, về mùa thu. Nhiều vần thơ thu của ông mang cảm xúc bâng khâng, vấn vơng trớc đất trời trong trẻo đang biến chuyển nhẹ nhàng. Bài thơ "Sang thu" đợc sáng tác gần cuối năm 1977. 11. Y Ph¬ng: Tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc, d©n téc Tµy, sinh n¨m 1948, quª ë Cao B»ng. Th¬ Y Ph¬ng thÓ hiÖn t©m hån chân thật, mạnh mẽ và trong sáng, cách t duy giàu hình ảnh của ngời miền núi. Bài thơ "Nói với con" đợc viết năm 1977. Bµi th¬ tiªu biÓu cho hån th¬ Y Ph¬ng: yªu quª h¬ng, lµng b¶n, tù hµo vµ g¾n bã víi d©n téc m×nh. 12. Kim L©n: Tªn thËt lµ NguyÔn V¨n Tµi, sinh n¨m 1921, quª ë Tõ S¬n – Hµ B¾c. ¤ng lµ mét nhµ th¬ chuyªn viÕt truyÖn ngắn về đề tài ngời nông dân và nông thôn Việt Nam. Việc sử dụng từ ngữ mộc mạc, trong sáng, hóm hỉnh, ít dùng những câu văn hoa mĩ, cầu kì Kim Lân đã viết về những làng quê Việt Nam hết sức chân thực. Các tác phẩm chính nh : "Nªn vî nªn chång" (1995), "Con chã xÊu xÝ" (1962) vµ "Lµng" lµ truyÖn ng¾n thÓ hiÖn râ phong c¸ch viÕt v¨n cña «ng. 13. NguyÔn Thµnh Long: NguyÔn Thµnh Long (1925 – 1991) quª ë Duy Xuyªn – Qu¶ng Nam. ¤ng lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ngắn và kí. Ông viết về đề tài xây dựng chủ nghĩa xã hội với một bút pháp giàu chất thơ, nhẹ nhàng, trầm lắng tha thiÕt. T¸c phÈm chÝnh: "B¸t c¬m cô Hå" (1955), "Trong giã b·o" (1963), "Gi÷a trong xanh" (1972), "S¸ng mai nào, xế chiều nào" (1984) ,..... "Lặng lẽ Sa Pa"là truyện ngắn đợc trích từ tập "Giữa trong xanh" của ông. 14. NguyÔn Quang S¸ng: NguyÔn Quang S¸ng sinh n¨m 1932, quª ë An Giang. ¤ng tham gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ. T¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng cã nhiÒu thÓ lo¹i: truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch b¶n phim vµ hÇu nh chØ viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ngêi Nam Bé trong 2 cuéc kh¸ng chiÕn còng nh sau hoµ b×nh. Lèi viÕt cña NguyÔn Quang S¸ng gi¶n dÞ,.

(32) mộc mạc những sâu sắc, dậm đà chất Nam Bộ. "Chiếc lợc ngà" đợc viết năm 1966, tại chiến trờng Nam Bộ trong thêi k× cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ diÔn ra quyÕt liÖt. 15. NguyÔn Minh Ch©u: NguyÔn Minh Ch©u (1930 – 1989) quª ë NghÖ An. NÕu tríc 1975, NguyÔn Minh Ch©u lu«n tr¨n trë "®i t×m những hạt ngọc ẩn dấu trong bể sâu mỗi con ngời" thì sau 1975, ông viết về chiến tranh và công cuộc đổi mới của đất nớc. Ông đã thể hiện đợc những đổi mới về mặt t tởng và nghệ thuật với giàu triết lí nhng không khô cứng mà rất nhÑ nhµng. C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu: "DÊu ch©n ngêi lÝnh", "M¶nh tr¨ng cuèi rõng". C¸c truyÖn ng¾n nh: "Ngêi đàn bà trên chuyến tàu tốc hành" (1983), "Bến quê" (1985), "Cỏ lau" (1989). 16. Lª Minh Khuª: Lª Minh Khuª sinh n¨m 1940, quª ë Thanh Ho¸. Trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ, gia nhËp TNXP vµ b¾t ®Çu viÕt văn vào đầu những năm 70, chủ yếu viết về cuộc sống chiếu đấu của tuổi trẻ nơi tuyến đờng Trờng Sơn. Là nhà văn có sở trờng về truyện ngắn và có nhiều tìm tòi đáng quí. Ngòi bút miêu tả tâm lí nhân vật của Lê Minh Khuê khá sắc s¶o, nhÊt lµ khi miªu t¶ t©m lý phô n÷. "Nh÷ng ng«i sao xa x«i" viÕt n¨m 1971, trong lóc cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®ang diÔn ra ¸c liÖt .. 17- Nam Cao: Ngòi bút NC vừ tỉnh táo, sắc lạnh vừa nặng trĩu suy t và đằm thắm yêu htơng. Văn NC vừa hết sức chân thực vừa thấm đậm ý vị triết lý trữ tình. Ông có sở trờng diễn tả, phân tích tâm lý con ngời. Ngôn ngữ vừa sống động, uyển chuyÓn tinh tÕ, rÊt gÇn gòi víi lêi ¨n tiÕng nãi cña quÇn chóng.. 18- Ng« TÊt Tè:. NTT thuéc líp nhµ nho cuèi mïa. T¸c phÈm cña «ng mang ®Ëm nghÖ thuËt ch©m biÕm s¸c s¶o kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸i th©m thuý cña mét nhµ nho trÝ thøc víi c¸i vui hån hËu l¹c quan. ¤ng thêng x©y dùng nh©n vËt ®iÓn h×nh trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh, x©y dùng nh©n vËt th«ng qua ng«n ng÷ vµ hành động, khai thác mâu thuẫn giai cấp , xây dựng nhiều chi tiết bất ngờ kịch tính...... 19- Nguyªn Hång:. - Ngay từ những trang viết đầu tay, ông đã hướng ngòi bút của mình vào những người nghèo khổ, bất hạnh. Và ông thuỷ chung với con đường văn học đó trong suốt cuộc đời cầm bút của mình. Với trái tim nhân đạo dào dạt thắm thiết, NH đã nói lên thật cảm động số phận đầy đau khổ ở các thành phố lớn như Hà nội, Hải Phòng, Nam định … Truyện ngắn của ông chứa chan tinh thần nhân đạo sâu sắc. - Trong số những người cùng khổ đó, ông quan tâm và thể hiện thành công những nhân vật phụ nữ và nhi đồng. - Đó là những người phụ nữ lao động nghèo khổ, cần cù tần tảo mà cả cuộc đời chỉ là vất vả, lo nuôi chồng con. Họ còn bị những lề thói khắc nghiệt của XH cũ vùi dập, đầy đoạ. Nhưng đó cũng là những người phụ nữ có vẻ đẹp tâm hồn đáng quý như yêu thương chồng con tha thiết, sống ân tình, thuỷ chung, đồng thời có trái tim khao khát hạnh phúc và biết yêu một cách sôi nổi.. Trong đời sống văn học đương thời thì NH là một trong ít nhà văn có quan điểm tiến bộ về vấn đề phụ nữ trong lĩnh vực tình yêu hôn nhân. Nhà văn dứt khoát bênh vực người phụ nữ - Từ cuộc đời của mình, giống như nhà văn nga Gorki, NH đã viết nhiều và cảm động về những trẻ em nghèo,về những nỗi khổ nhiều mặt trong cảnh sống lầm than của chúng, và nhất là về những nỗi đau trong trái tim nhạy cảm dễ tổn thương của tuổi thơ. Đồng thời nhà văn hầu như bao giờ cũng phát hiện và miêu tả những nét đẹp trong sáng, cảm động trong những tâm hồn non trẻ đó.. 20- Thế Lữ: Là ngời mở đờng cho thơ mới.Thế Lữ không bàn về thơ mới, không bút chiến, không diễn thuyết, «ng chØ lÆng lÏ ®iÒm nhiªn bíc nh÷ng bíc v÷ng vµng mµ trong kho¶nh kh¾c hµng ngò th¬ xa ph¶i tan vì. Ông là ngời luôn đi săn tìm cái đẹp nơi trần thế, đi tìm cái đẹp để thoã mãn khát vọng cá nhân nhng ông vẫn mang nÆng t©m sù thêi thÕ mang nÆng nçi niÒm cña ngêi d©n n« lÖ mÊt níc.. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y v¨n b¶n nghÞ luËn.. Chúng ta đã tiếp xúc, tìm hiểu nhiều văn bản chính luận. Mục đích của văn bản chính luận là bàn bạc, thảo luận phê phán hay truyền bá tức thời một t tởng, quan điểm nào đó. Chính vì thế, tác phẩm chính luận bao giờ cũng thể hiện khuynh híng t tëng rÊt râ rµng, t×nh c¶m sôc s«i, luËn chiÕn quyÕt liÖt. §Æc trng c¬ b¶n cña v¨n chÝnh luËn lµ tÝnh chÊt luËn thuyÕt. NÕu nh c¸c v¨n b¶n nghÖ thuËt t¸c gi¶ chuyÓn t¶i néi dung t tëng b»ng h×nh tîng, qua h×nh tîng th× văn chính luận chủ yếu trình bày t tởng và thuyết phục ngời đọc, ngời nghe chủ yếu bằng lập luận, lí lẽ. Tuy nhiên, cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng v¨n b¶n nghÞ luËn mÉu mùc chÝnh lµ nh÷ng t¸c phÈm võa cã hÖ thèng luËn ®iÓm, lËp luËn chặt chẽ, xác đáng, lôgíc vừa là một tác phẩm văn học giàu giá trị nhân văn. Bởi lẽ một văn bản nghị luận hay không chØ lµ s¶n phÈm cña t duy l«gÝc, lÝ trÝ kh¸ch quan mµ cßn lµ s¶n phÈm cña tr¸i tim, vµ lÝ lÏ chÝnh lµ lÝ lÏ cña tr¸i tim. Do vËy, ®iÒu quan träng khi gi¶ng d¹y mét v¨n b¶n chÝnh luËn kh«ng chØ lµ lµm cho häc sinh n¾m v÷ng c¸c luËn.

(33) ®iÓm chÝnh cña v¨n b¶n mµ cÇn thiÕt gióp häc sinh cã thÓ c¶m nhËn b»ng t©m hån vµ tr¸i tim m×nh nh÷ng c¶m xóc, tình cảm, t tởng mà tác giả gửi gắm thông qua hệ thống các tín hiệu nghệ thuật đợc sử dụng trong tác phẩm.. ST T. 1. 2. Tên bài thơ. Đồng chí. Bài thơ về tiểu đội xe không kính. Đoàn 3. 4. 5. thuyền. đánh cá. Bếp lửa. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Tác giả. Năm sáng tác. Thể thơ. Chính Hữu. 1948. Tự do. Phạm Tiến Duật. 1969. Tự do. Huy Cận. Bằng Việt. Nguyễn Khoa Điềm. 1958. 1963. 1971. Bảy chữ. Kết hợp bảy chữ và tám chữ Chủ yếu là tám chữ.. Tóm tắt nội dung. Đặc sắc nghệ thuật. Tình đồng chí của những người lính dựa trên cơ sở cùng chung cảnh ngộ và lý tưởng chiến đấu được thể hiện thật tự nhiên, bình dị mà sâu sắc trong mọi hoàn cảnh, nó góp phần quan trọng tạo nên sức mạnh và vẻ đẹp tinh thần của người lính cách mạng. Qua hình ảnh độc đáo - những chiếc xe không kính, khắc hoạ nổi bật hình ảnh những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ với tư thế hiên ngang, tinh thần dungx cảm và ý chí chiến đấu giải phóng Miền Nam. Những bức tranh đẹp, rộng lớn, tráng lệ về thiên nhiên, vũ trụ và người lao động trên biển theo hành trình chuyến ra khơi đánh cá của đoàn thuyền. Qua đó thể hiện cảm xúc về thiên nhiên và lao động, niềm vui trong cuộc sống mới. Những kỷ niệm đầy xúc động về bà và tình bà cháu, thể hiện lòng kính yêu trân trọng và biết ơn của cháu đối với bà và cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước.. Chi tiết, hình ảnh, ngôn ngữ giản dị, chân thực, cô đọng, giàu sức biểu cảm.. Thể hiện tình yêu thương con của người mẹ dân tộc Tà-ôi gắn liền với lòng yêu nước, tinh thần chiến đấu và khát vọng về tương lai.. Khai thác điệu ru ngọt ngào, trìu mến.. Chất liệu hiện thực sinh động, hình ảnh độc đáo; giọng điệu tự nhiên, khoẻ khoắn, giàu tính biểu ngữ.. Nhiều hình ảnh đẹp, rộng lớn, được sáng tạo bằng liên tưởng và tưởng tượng; âm hưởng khoẻ khoắn, lạc quan. Kết hợp giữa biểu cảm với miêu tả và bình luận; sáng tạo hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà..

(34) 6. Ánh trăng. Nguyễn Duy. 7. Con cò. Chế Lan Viên. 8. 9. Mùa xuân nho nhỏ. Viếng lăng Bác. Thanh Hải. Viễn Phương. 1978. Năm chữ. 1962. Tự do. 1980. Năm chữ. 1976. Tám chữ. 10. Sang thu. Hữu Thỉnh. Sau 1975. Năm chữ. 11. Nói với con. Y Phương. Sau 1975. Tự do. ST T. Tên tác phẩm. Tác giả. Năm sáng tác. Thể loại. Làng. Kim Lân. Lặng. Nguyễn. 1. 1948. Truyện ngắn. Truyện ngắn. Từ hình ảnh ánh trăng trong thành phố, gợi lại những năm tháng đã qua của cuộc đời người lính gắn bó với thiên nhiên, đất nước bình dị, nhắc nhở thái độ sống tình nghĩa, thuỷ chung. Từ hình tượng con cò trong những lời hát ru, ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với đời sống của mỗi con người. Cảm xúc trước mùa xuân của thiên nhiên và đất nước, thể hiện ước nguyện chân thành góp mùa xuân nhỏ của đời mình vào cuộc sống chung. Lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ đối với Bác Hồ trong một lần tưg Miền Nam ra viếng lăng Bác. Biến chuyển của thiên nhiên lúc giao mùa từ hạ sang thu qua sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ.. Bằng lời trò chuyện với con, bài thơ thể hiện sự gắn bó, niềm tự hào về quê hương và đạo lý sống của dân tộc.. Tóm tắt nội dung Qua tâm trạng đau xót, tủi hổ của ông Hai ở nơi tản cư khi nghe tin đồn làng mình theo giặc, truyện thể hiện tình yêu làng quê sâu sắc thống nhất với lòng yêu nước và tinh thần kháng chiến của người nông dân. Cuộc gặp gờ tình cờ của ông hoạ sỹ, cô kỹ sư mới ra trường với người thanh niên làm việc một. Hình ảnh bình dị mà giàu ý nghĩa biểu tượng; giọng điệu chân thành, nhỏ nhẹ mà thấm sâu. Vận dụng sáng tạo hình ảnh và giọng điệu lời ru của ca dao. Thể hiện 5 chữ có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần với dân ca; hình ảnh đẹp giản dị, những so sánh, ẩn dụ sáng tạo. Giọng điêu trang trọng và tha thiết; nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm; ngôn ngữ bình dị, cô đúc. Hình ảnh thiên nhiên được gợi tả bằng nhiều cảm giác tinh nhạy, ngôn ngữ chính xác, gợi cảm. Cách nói giàu hình ảnh, vừa cụ thể, gợi cảm, vừa gợi ý nghĩa sâu xa.. Đặc sắc nghệ thuật.

(35) 2. 3. 4. lẽ Sa Pa. Thành Long. Chiếc lược ngà. Nguyễn Quang Sáng. Bến Quê. Nguyễn Minh Châu. Những. Lê Minh Khuê. ngôi sao xa xôi 5. 1970. 1966. Trong tập Bến quê 1985 1971. Truyện ngắn. Truyện ngắn. Truyện ngắn. mình tại trạm khí tượng trên núi cao Sa Pa. Qua đó, truyện ca ngợi những người lao động thầm lặng, có cách sống đẹp, cống hiến sức mình cho đất nước. Câu chuyện éo le và cảm động về hai cha con: ông Sáu và bé Thu trong lần ông về thăm nhà và ở khu căn cứ. Qua đó, truyện ca ngợi tình cha con thắm thiết trong hoàn cảnh chiến tranh. Qua những cảm xúc và suy ngẫmcủa nhân vật Nhĩ vào lúc cuối đời trên giường bệnh, truyện thức tỉnh ở mọi người sự trân trọng những giá trị và vẻ đẹp bình dị, gần gũi của cuộc sống, của quê hương. Cuộc sống, chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong trên một cao điểm ở tuyến đường Trường Sơn trong những năm chiến tranh chống Mỹ cứu nước. Truyện làm nổi bật tâm hồn trong sáng, giàu mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến dấu đầy gian khổ, hy sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan của họ.. A. Đặt vấn đề : 1. Lêi më ®Çu Hoạt động nhóm là hình thức tổ chức cho học sinh học tập, thảo luận theo từng nhóm, cùng nhau gải quyết một nhiệm vụ học tập cụ thể nào đó nhằm giúp học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức, hiểu thấu đáo vấn đề và phát triển những kĩ năng trí tuệ cần thiết. Hoạt động nhóm là một trong những biện pháp tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ph¸t triÓn kÜ n¨ng ng«n ng÷ vµ giao tiÕp x· héi, ph¸t triÓn kÜ n¨ng nhận thức kiến thức môn học, mạnh dạn chủ động giải quyết vấn đề do đợc sự hỗ trợ của các thành viªn trong nhãm vµ sù khuyÕn khÝch cña gi¸o viªn. Qua th¶o luËn nhãm, häc sinh sÏ thÊy r»ng cã nhiều câu trả lời, nhiều giải pháp, nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau cho cùng một vấn đề. Từ đó, hoạt động nhóm sẽ khuyến khích phát triển t duy độc lập, chủ động, sáng tạo của học sinh..

(36) Ngoài ra, hoạt động nhóm dựa trên nguyên tắc dân chủ và tơng hỗ, do đó, tất cả học sinh từ khá giỏi đến trung bình, yếu, kém đều có thể tham gia hoạt động học tập. Trong bộ môn Ngữ văn, các giờ dạy phân môn Văn học sẽ trở nên sinh động và lôi cuốn cuốn h¬n rÊt nhiÒu nÕu gi¸o viªn tæ chøc thµnh c«ng th¶o luËn nhãm. Để tổ chức thành công hoạt động nhóm thì việc đặt câu hỏi thảo luận nhóm là một khâu quan trọng có tính quyết định . II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu: 1. Thùc tr¹ng: Trong giờ dạy Văn, bên cạnh những giáo viên đã tổ chức thành công thảo luận nhóm, vẫn còn có những giáo viên do cha nắm vững phơng pháp đặt câu hỏi thảo luận nên còn ngại tổ chức thảo luËn nhãm hoÆc th¶o lô©n nhãm cßn mang tÝnh h×nh thøc, cha ®em l¹i hiÖu qu¶ cÇn thiÕt. 2. KÕt qu¶ , hiÖu qu¶ cña thùc tr¹ng trªn: 2.1. ¦u ®iÓm: ở những giờ tổ chức thảo luận nhóm thành công, giáo viên đã tạo đợc tâm thế hào hứng, ham thích cho học sinh đối với giờ học Văn, đồng thời đã phát huy đợc vai trò tích cực chủ động của học trong giê häc. Học sinh đã bớc đầu đợc làm quen với việc hoạt động học tập theo nhóm. 2.2. Nhîc ®iÓm : ë nh÷ng giê d¹y tæ chøc th¶o luËn nhãm cha thµnh c«ng, gi¸o viªn do cha n¾m v÷ng ph¬ng pháp đặt câu hỏi nên nội dung yêu cầu của bài tập thảo luận nhóm quá dễ, quá thấp hoặc quá cao (gi¸o viªn chñ yÕu r¬i vµo trêng hîp thø hai: Ra c©u hái, bµi tËp qu¸ dÔ, yªu cÇu qu¸ thÊp ) g©y l·ng phí thời gian và ồn ào, lộn xộn . Đồng thời câu hỏi thảo luận sử dụng không đúng chỗ rất dễ làm đứt mạnh cảm xúc của giờ học, làm giảm hứng thú của học sinh và đánh mất đặc trng của môn Văn. B. Giải quyết vấn đề: XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nghiªn cøu vµ thùc tÕ gi¶ng d¹y cña b¶n th©n. T«i xin tr×nh bµy “Mét sè biện pháp đặt câu hỏi thảo luận nhóm trong giờ dạy Văn 9” nh sau: 1. C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn: 1. Thảo luận nhóm để tìm hiểu nghệ thuật bố cục, kết cấu độc đáo của văn bản, tác phẩm. 2. Th¶o luËn nhãm vÒ nh÷ng h×nh tîng v¨n häc ®a nghÜa, nhiÒu tÇng nghÜa , khã n¾m b¾t. 3. Th¶o luËn nhãm khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i trong t¸c phÈm v¨n häc. 4. Th¶o luËn nhãm vÒ nh÷ng c¸ch c¶m, c¸ch hiÓu kh«ng gièng nhau vÒ cïng mét h×nh tîng, yếu tố nghệ thuật, vấn đề phức tạp trong văn bản . 5. Thảo luận nhóm để nhận ra giá trị nghệ thuật độc đáo của hình tợng, tác phẩm bằng các câu hỏi so sánh, đối chiếu . 6. Thảo luận nhóm để khái quát ý nghĩa, giá trị sâu sắc của hình tợng, tác phẩm, văn bản . 7. Thảo luận nhóm để liên hệ văn bản với đời sống ..

(37) II. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn: 1. Thảo luận nhóm để tìm hiểu nghệ thuật bố cục, kết cấu độc đáo của văn bản, tác phẩm : Kết cấu, bố cục của một văn bản thể hiện rõ cảm quan của nhà văn về đời sống và tài năng của nhà nghệ sĩ ngôn ngữ. Men theo kết cấu, bố cục đó ngời đọc có thể khám phá, phát hiện ra ý nghĩa sâu sắc của thế giới nghệ thuật tác phẩm, nội dung, giá trị của văn bản .Việc tìm ra bố cục văn bản, đặc biệt là kiểu kết cấu của của tác phẩm văn chơng là một yêu cầu quan trọng nhng khá khó đối với HS THCS. Bởi vậy, đây là một nội dung có thể tổ chức cho HS hoạt động nhóm. VÝ dô: KÕt cÊu cña bµi th¬ M©y vµ sãng (Ta- go) gåm hai ®o¹n: Lêi trß chuyÖn cña em bÐ víi sóng và lời trò chuyện của em bé với mây. Trình tự tờng thuật của hai đoạn thơ này đều theo ba bớc: ThuËt l¹i lêi rñ rª; thuËt l¹i lêi tõ chèi vµ lý do tõ chèi; nªu trß ch¬i míi do em bÐ s¸ng t¹o nªn. Điểm giống nhau đó có tác dụng làm nổi bật tình huống biểu cảm độc đáo của bài thơ này( cuộc trò chuyện với mây và với sóng ) đông thời thể hiện chí tởng tợng phong phú bay bổng của tâm hồn trẻ th¬. Tuy nhiªn hai ®o¹n th¬ nµy vÉn cã sù kh¸c biÖt: ý vµ lêi kh«ng hÒ trïngÆp( m©y vµ sãng cã tÝnh chÊt hÊp dÉn kh¸c nhau), h×nh ¶nh ngêi mÑ chØ xuÊt hiÖn gi¸n tiÕp song ë ®o¹n hai râ nÐt h¬n, da diết hơn. Điểm khác nhau đó khiến cảm xúc đợc bộc lộ đa dạng, tinh tế . Khi dạy bài Mây và sóng có thể đặt câu hỏi thảo luận: Kết cấu của hai đoạn thơ có gì giống và khác nhau ? Kết cấu đó có ý nghĩa gì đối với việc thể hiện cảm xúc? 2) Th¶o luËn nhãm vÒ nh÷ng h×nh tîng v¨n häc ®a nghÜa, nhiÒu tÇng nghÜa ,khã n¾m b¾t. Tính mơ hồ, đa nghĩa là một đặc trng của văn học.Tác phẩm, hình tợng văn học có giá trị thờng đa nghĩa, khó tiếp cận và cắt nghĩa một cách thấu đáo. Để giúp HS nhận ra đợc những tầng nghĩa sâu xa đó, rất cần thiết cho HS thảo luận nhóm. VÝ dô: H×nh ¶nh “®Çu sóng tr¨ng treo”trong bµi th¬ §ång chÝ (ChÝnh H÷u) lµ mét h×nh ¶nh đa nghĩa. Trăng gắn với bầu trời, gắn với ánh sáng. Vầng trăng đặt cạnh “đầu súng”nh treo trên “đầu súng đã vẽ lên hình ảnh ngời lính lồng lộng hiên ngang giữa một khoảng không gian bát ngát, rạng ngời vẻ đẹp mộng mơ, bay bổng. Trăng biểu tợng cho vẻ đẹp bình yên, lãng mạn. Súng là biểu tợng cho chiến tranh cho hiện thực khốc liệt. Hai hình ảnh súng và trăng kết hợp với nhau tạo nên một biểu tợng đẹp về cuộc đời ngời lính : chiến sĩ mà thi sĩ, thực tại mà mộng mơ. Khi dạy học bài thơ này có thể đặt câu hỏi thảo luận nhóm về hình ảnh đa nghĩa đó. Ví dụ: Súng và trăng thờng mang ý nghĩa gì? Hình ảnh “đầu sóng tr¨ng treo”gîi lªn Ên tîng g× vÒ ngêi lÝnh ? 3) Th¶o luËn nhãm khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc. Một tác phẩm nghệ thuật bao giờ cũng hàm chứa một mâu thuẫn nào đó, một sự không ăn khớp bên trong nào đó giữa nội dung và hình thức, giữa cái biểu đạt và cái đợc biểu đạt .Thủ pháp nghệ thuật này giúp nhà văn có thể bộc lộ đợc những t tởng sâu sắc về đời sống. tạo đợc ở ngời đọc những ấn tợng nghệ thuật độc đáo và hiệu quả thẩm mĩ bền vững. Phát hiện và lí giải đợc sự thống nhất biện chứng của những mâu thuẫn này trong việc bộc lộ chủ đề và làm nên giá trị nghệ thuật của.

(38) t¸c phÈm lµ mét ®iÒu kh«ng dÔ dµng. §©y còng lµ mét néi dung mµ GV cã thÓ tæ chøc cho HS ho¹t động nhóm . Ví dụ: Dạy bài Lặng lẽ Sa Pa (Nguyễn Thành Long), giáo viên có thể đặt câu hỏi : Thông thờng khi sáng tác truyện ngắn, các nhà văn thờng rất chú trọng đặt tên cho các nhân vật . Đó là một biện pháp để khắc họa nhân vật đợc cụ thể, rõ nét. Trong truyện Lặng lẽ Sa Pa, các nhân vật đều không có tên riêng. Phải chăng đó là một sự thiếu sót hay là một thủ pháp nghệ thật đầy dụng ý của tác giả ? ý kiến của em về vấn đề này nh thế nào? 4)Th¶o luËn nhãm vÒ nh÷ng c¸ch c¶m,c¸ch hiÓu kh«ng gièng nhau vÒ cïng mét h×nh tîng, yếu tố nghệ thuật, vần đề phức tạp trong văn bản Nh đã nói, hình tợng, tác phẩm văn học có giá trị thờng đa nghĩa mà sự tiếp nhận lại mang tính chủ quan sâu sắc. Lịch sử tiếp nhận đã ghi lại không ít sự kiện về sự cảm thụ khác nhau trong những thời đại khác nhau đối với sáng tác của nhiều nhà văn lớn và nhiều tác phẩm riêng tiêu biểu. TiÕp nhËn v¨n häc trong ph¹m vi nhµ trêng còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt vÒ tÝnh chñ quan vµ khác quan trong tiếp nhận.Trớc một hiện tợng văn học phức tạp, để giúp HS lựa chọn cánh tiếp cận hợp lý, đến gần đợc giá trị khách quan tơng đối ổn định của tác phẩm, một trong những biện pháp tèt nhÊt lµ cho HS th¶o luËn nhãm. Ch¼ng h¹n d¹y bµi “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” cã thÓ đặt câu hỏi thảo luận : Bàn về nguyên nhân dẫn đến cái chết oan khuất của Vũ Nơng, có ngời cho rằng do lời nói trẻ thơ đầy dữ kiện đáng ngờ, có ngời cho rằng do cách xử sự đa nghi độc đoán của Trơng Sinh. ý kiến của em về vấn đề này nh thế nào? 5) Thảo luận nhóm để nhận ra giá trị nghệ thuật độc đáo của hình tợng , tác phẩm bằng các câu hỏi so sánh, đối chiếu Tác phẩm văn chơng có giá trị là kết quả của của sự sáng tạo nghệ thuật độc đáo của nhà văn. So sánh văn học giúp ngời đọc, ngời học hiểu đầy đủ mọi góc cạnh của vấn đề, nhận ra nét độc đáo, đặc sắc của hình tợng, tác phẩm, tài năng của tác giả . Biết cảm, hiểu tác phẩm bằng con mắt so sánh là biểu hiện của một ngời đọc có năng lực. Để có kĩ thuật so sánh yêu cầu ngời đọc ngời học phải có khả năng khái quát, đánh giá và phải có vốn tri thức sâu rộng nhất định . Đây là cơ sở khoa học để có thể tổ chức cho HS thảo luận nhóm . Ví dụ: Hai bài thơ Đồng chí (Chính Hữu) và Bài thơ về tiểu đội xe không kính(Phạm Tiến Duật) đều viết về hình ảnh ngời lính nhng lại có những thể hiện và khám phá độc đáo riêng . Ngời lÝnh trong bµi th¬ §ång chÝ lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n mÆc ¸o lÝnh tuy b×nh dÞ méc m¹c mµ cao c¶ thiêng liêng ở tinh thần yêu nớc nồng nàn, ở tình đồng chí keo sơn gắn bó. Ngời lính trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính là những chàng trai trẻ dũng cảm hiên ngang, hồn nhiên tinh nghịch, coi thờng khó khăn thử thách đến độ “ngông nghênh phớt đời”. Khi dạy bài Bài thơ về tiểu đội xe không kính (Phạm Tiến Duật ), có thể cho HS thảo luận nhãm : H·y so s¸nh ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau cña h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai bµi th¬ §ång ChÝ vµ Bài thơ về tiểu đội xe không kính ? 6) Thảo luận nhóm để khái quát ý nghĩa, sâu sắc của hình tợng, tác phẩm, văn bản.

(39) Sau khi ph©n tÝch chi tiÕt, viÖc th©u tãm, kh¸i qu¸t gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè , h×nh tîng, phÇn, đoạn, tác phẩm ... thành những luận điểm ngắn gọn cô đọng là hết sức cần thiết để sự cảm thụ đợc hoàn chỉnh sâu sắc, và bền vững . Đây cũng là một yêu cầu khá cao và khó đối với HS THCS, bởi vËy thao t¸c nµy còng cã thÓ dµnh cho HS th¶o luËn nhãm . §Æt c©u hái kiÓu nh: Giá trị nội dung t tởng và nghệ thuật đặc sắc nhất của chơng, đoạn , tác phẩm là gì ? Nếu phải đặt cho chơng, phần, đoạn này một tiêu đề ngắn gọn , các em sẽ đặt là gì? Theo em, có thể đặt cho đoan trích, tác phẩm một tiêu đề nào khác nữa hay không, vì sao ? ... VÝ dô: D¹y bµi BÕn quª ( Ng÷ v¨n 9 ) , sau khi ph©n tÝch chi tiÕt v¨n b¶n, cã thÓ cho HS th¶o luËn nhóm vấn đề: Qua phân tích, em thấy nhan đề Bến quê mang những ý nghĩa gì?Tác giả muốn gửi g¾m suy nghÜ g× qua truyÖn ng¾n nµy ? 7) Thảo luận nhóm để liên hệ văn bản với đời sống §èi tîng ph¶n ¸nh cña v¨n ch¬ng lµ cuéc sèng con ngêi. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô chÝnh cña m«n V¨n lµ d¹y HS lµm ngêi. Vì vậy, gắn với đời sống đã trở thành một nguyên tắc cơ bản trong dạy học Văn ở nhà trờng phổ thông. Đồng thời qua việc liên hệ tác phẩm với đời sống học sinh sẽ thấm thía hơn những điều mµ nhµ v¨n muèn göi g¾m. Ví dụ: Dạy bài Lặng lẽ Sa Pa(Ngữ văn 9) có thể đặt câu hỏi : Từ cuộc sống của anh thanh niªn trong truyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa em cã suy nghÜ g× vÒ lý tëng sèng cña nhiÒu thanh niªn trong xã hội hiên đại ngày nay ? C. KÕt luËn : 1- KÕt qu¶ nghiªn cøu Trong năm học 2007-2008. Tôi đã áp dụng những biện pháp đặt câu hỏi thảo luận nêu trên để tổ chức hoạt động nhóm trong giờ dạy Văn. Qua thăm dò khảo sát, tôi nhận thấy HS đã b ớc đầu phát huy đợc vai trò tích cực chủ động của mình trong quá trình tiếp nhận văn bản, đã mạnh dan đa ra những ý kiến khác nhau xung quanh tác phẩm đợc học. Do đó chất lợng học tập môn Văn đã đợc nâng cao hơn trớc. Kết qủa kiểm tra khảo sát đạt đợc nh sau:. Khèi. 9. Sè HS đợc kiÓm tra 52. Giái SL. %. 8. 15,4. TØ lÖ HS lµm bµi Kh¸ TB SL % SL % 17. 32,7. 24. 46,2. YÕu – KÐm SL % 3. 5,7. 2. Kiến nghị đề xuất : 2.1. §èi víi phßng gi¸o dôc Ngäc LÆc: Cần tổ chức các lớp học chuyên đề về phơng pháp tổ chức thảo luận nhóm . CÇn cung cÊp nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o cÇn thiÕt cho GV trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y..

(40) 2.2. §èi víi Nhµ trêng : Tăng cờng hoạt động của tổ chuyên môn để trao đổi thống nhất cách tổ chức thảo luận nhóm đạt hiệu quả. Bổ xung , hỗ trợ các phơng tiện dạy học dành cho việc tổ chức hoạt động nhóm. 2.3 §èi víi gi¸o viªn: CÇn tÝch cùc tæ chøc th¶o luËn nhãm trong giê d¹y V¨n . Tr¸nh t©m lÝ tæ chøc mét c¸nh hình thức, đối phó. Trªn ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tæ chøc ho¹t động nhóm . Rất mong nhận đợc sự trao đổi , góp ý của các quý thầy cô để những kinh nghiệm, biện pháp trên đợc bổ sung, hoàn thiện có tính thực tiễn cao.. Lª V¨n ThÞnh. §æI MíI PPDH THEO H¦íNG TÝCH CùC. - So sánh phơng pháp dạy học tích cực và phơng pháp dạy học thụ động: + Phơng pháp cũ: Ngời thầy đóng vai trò chủ động, tích cực trong việc dạy học.Giờ dạy trên lớp chủ yếu là ng ời thầy làm việc, giảng bài, hớng dẫn, đa ra các mẫu, các hớng yêu cầu để hs tiếp nhận chuyển thành kiến thức của mình và làm theo một cách thụ động. + Phơng pháp mới: Là phát huy tính tích cực chủ động trong việc dạy học. Giờ học dân chủ hơn, hs đợc bày tỏ ý kiến, cách cảm, cách nghĩ của mình. Gv đóng vai trò dẫn dắt cố vấn, trọng tài, là ngời bạn đọc giàu kinh nghiệm và m¹nh d¹n giao viÖc cho hs. - BiÓu hiÖn cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc: (1) Dạy học đặt và giải quyết vấn đề: - Đây không phải là vấn đề mới nhưng điều đáng chú ý là viêc tập dượt cho học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề không chỉ thuộc phạm trù PPDH mà trở thành một mục tiêu giáo dục, bảo đảm cho con người thích ứng được với sự phát triển của xã hội hiện đại. Dạy học đẹt và giải quyết vấn đề có thể phân biệt 4 mức độ: * Mức độ 1: Giáo viên đặt vấn đề, nêu các giải quyết ván đề; HS thực hiện cách giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của GV. GV đánh giá kết quả làm việc của học sinh. * Mức độ 2: Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học sinh tim ra cách giải quyết. GV và học sinh cùng đánh giá. * Mức độ 3: Giáo viên cung cấp thông tin, tạo tình huống; Học sinh phát hiện và sác định vấn đề nẩy sinh tự lực đề xuất giả thiết và lựa chọn giải pháp - HS thực hiện cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần. GV - HS cùng đánh giá. * Mức độ 4: HS tự phát hiện vấn đề nẩy sinh trong hoàn cảnh của mình hoặc cộng đồng, lựa chọn vấn đề phải giải quyết. HS giải quyết vấn đề, tự đánh giá chất lượng và hiệu quả. Ví dụ: Khi dạy văn bản "Cuộc chia tay của những con búp bê ''..

(41) ( Ngữ văn 7 - tập I ) - GV nêu vấn đề: Trong truyện có mấy cuộc chia tay ? cuộc chia tay nào làm em cảm động nhất ? vì sao? tại sao tác giả lại đặt tên truyện là " Cuộc chia tay của những con búp bê " ? - HS bàn luận, nêu và bảo vệ ý kiến của mình. - GV và HS cùng đánh giá : Thực chất trong truyện có nhiều cuộc chia tay. + Cuộc chia tay giữa bố và mẹ. đây là cuộc chia tay không trực tiếp nhưng lại đong vai trò đầu mối dẫn đến các cuộc chia tay khác. + Cuộc chia tay của các đồ chơi. + Cuộc chia tay với cô giáo và bạn bè. + Cuộc chia tay của hai anh em. Các cuộc chia tay đều cảm động, dầy lưu luyến, đầm đìa nước mắt ( Học sinh lưa chọn giải thích về một cuộc chia tay cho là cảm động nhất ). Vận dụng PPDH này, tôi nhận thấy các em học sinh rất tích cực học tập có hứng thú say mê với vấn đề cần giải quyết trong bài. Các em thể hiện năng lực cảm thụ cá nhân rất rõ. kết quả là học sinh trong lớp hiểu nội dung bài rất sâu. (2) DH kết hợp nhiều hình thức dạy học nhất là hình thức dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ. Lớp học chia thành những nhóm từ 4 - 6 em, nhóm tự bầu nhóm trưởng. Trong nhóm phân công mỗi thành viên hoàn thành một phần việc. Làm như vậy khi được giao nhiệm ụ mỗi thành viên đều làm việc rất tích cực, không ỷ lại vao vài em học khá. Các thành viên trong nhóm giúp đỡ nhau tìm hiểu vấn đề trong không khí thi đua với nhóm khác. Kết thúc nhóm trưởng rình bày kết quả của mình trước lớp. * Ví dụ : Dạy tiết Tiếng Việt bài "Chữa lỗi về quan hệ từ " . (Ngữ văn 7 tập I ) Bài có 4 nội dung chia thành 4 nhóm: * Nhóm 1: Tìm ra chỗ dùng thiếu quan hệ từ và sửa lại cho đúng ( Thông qua ví dụ SGK ) * Nhóm 2: Tìm ra lỗi dùng quan hệ từ không thích hợp và sửa lại ( qua ví dụ SGK). * Nhóm 3: Tìm ra lỗi dùng thừa quan hệ từ và sửa lại ( qua ví dụ SGK). *Nhóm 4: Sửa lỗi dùng quan hệ từ không có tác dụng liên kết: - Sau khi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm, để cho học sinh trong nhóm tự trao đổi. Cuôí cùng giáo viên giảng bài, đó trên cơ sở các nhóm đã thảo luận và trình bày ý kiến của nhóm mình. Thực hiện theo phương pháp giảng này tôi thấy vai trò của người giáo viên thực sự là người định hướng, người thiết kế, tổ chức các hoạt động còn học sinh thực sự là đối tượng tìm tòi khám phá nội dung bài học. Qua việc thảo luận trong nhóm thì tính cách, năng lực của cá nhân được hể hiện rất rõ, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật tinh thần tương trợ và ý thức tổ chức cộng đồng. bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động..

(42) Sau khi vận dụng PPDH này tôi rất phấn khởi bởi học sinh trong lớp hoạt động tích cực, sôi nổi và năm chắc kiến thức của bài học. * Chú ý: Không phải lúc nào bài nào cũng nên sử dụng hình thức dạy học theo nhóm mà từng bài học cần ứng dụng ninh hoạt vào bài dạy để làm sao đạt đích là: Hiệu quả học tập của học sinh đạt đỉnh cao . (3) Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh nhất là là hoạt động giao tiếp. Dạy học trên cơ sở các hoạt động là định hướng đỏi mới PPDH và cũng là các điểm nổi bật của cách dạy học mới. Xác định đổi mới là thay đổi vị trí, vai trò của hai nhân vật trung tâm trong nhà trường. Hoạt động học tập của HS trên lớp rất phong phú, trong quá trình dạy học trên lps GV cần tổ chức cho các em được hoạt động . HS không thể như cái máy chỉ biết nghe , ghi, nhìn và làm theo. Tổ chức hoạt động cho HS trong giờ học như: các em được thảo luận , được đối thoại, đóng vai, chơi trò chơi....Như vậy giờ học sẽ rất sôi nổi thu hút tất cả học sinh trong lớp vào hoạt động học tập, phát huy khả năng giao tiếp ở HS. Bên cạnh đó để HS tích cực hoạt động thì GV khi lên lớp phải chuẩn bị những tình huống có vấn đề , khi đưa ra HS sẽ tìm tòi, suy nghĩ, khám phá .... đặc biệt chú trọng đến hoạt động giao tiếp . Ví dụ : khi dạy tiết " luyện tập cách làm văn biểu cảm" (Ngữ văn 7- Tập I ) Đây là giờ thực hành, giờ học cần phát triển hoạt động giao tiếp (khả năng nói về văn biểu cảm) cho HS . Khi ra đề GV có thể yêu cầu HS : + Tìm ý + Lập dàn bài + Luyện nói trong nhóm + Luyện nói trước lớp Qua giờ thực hành như vậy khả năng giao tiếp của HS sẽ ngày càng phát triển, các em tích cực trao đổi miệng với nhau. Qua đó các em tự sửa chữa lỗi cho nhau, đánh giá nhận xét về nhau, đồng thời qua hoạt động này rèn luyện cho HS tính bạo dạn tự tin khi phát biểu trước lớp và GV là người chốt lại vấn đề chính mà mình nêu ra . (4) Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học cho học sinh. Việc rèn luyện pghương pháp tự học cho HS khong chỉ là biện pháp nâng cao hiệu quả DH 2 mà còn là mục tiêu dạy học. Các nhà sư phạm đã nhận định rằng "Người thầy giáo tồi truyền đạt chân lí, người thầy giáo giỏi dạy cách tìm ra chân lí". Trong thực tế giảng dạy chúng ta cũng thấy rằng người GV không thể cung cấp tát cả kiến thức đến HS được, GV phải rèn luyện cho HS có thói quen tự học, tự nghiên cứu, biết ứng dụng những điều đã học vào giải quyết những vấn đề đặt ra. Như vậy là đã khơi dậy lòng ham học tiềm năng vốn có trong HS, giúp học sinh chuyển từ học tập thụ động sang tự học chủ động. GV hướng đẫn học sinh phương pháp tự học rèn luyện phương pháp đó kết quả học tập sẽ tăng lên. Trong thực tế cho thấy việc tự học của HS rất quan trọng. nếu các em không có ý thức tự học.

(43) GV không rèn luyện ý thức tự học cho HS thì kiến thức các em có được chỉ bó gọn trong bài giảng của thầy cô, các em không phát huy được tính tích cực của mình. Vì thế trong khi dạy trên lớp, GV cần luôn rèn luyện cho HS phương pháp tự học: Ví dụ: Khi dạy văn bản "Ca dao về tình yêu quê hương đất nước" (Ngữ văn 7 - tập I ) Rèn luyện cho HS tự học bằng cách: + Trước khi học bài, các em phải chuẩn bị bài ở nhà(đọc , soạn ) +Khi kết thúc bài đưa cho HS câu hỏi để HS tự học, chẳng hạn: ? sưu tầm những câu ca dao cũng có nội dung nói về chủ đề quê hương đất nước. ? Tìm những câu ca dao cũng bắt đầu bằng cụm từ " Thân em ". (5) Dạy học kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. - Đánh giá của thầy: Trong học tập, việc đánh giá HS không nhằm mục đích nhận thức thực trạng điều chỉnh hoạt động của trò mà đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều trỉnh hoạt động dạy của thầy ngoài cách đánh giá học sinh bằng hình thức kiểm tra quen thuộc. Chúng ta nên kiểm tra đánh giá HS qua hình thức trắc nhiệm cách này thường cho kết quả cao mà đồng thời kích thích HS hứng thú vào học tập. Có thể sử dụng một số loại trắc nghiệm sau: + Trắc nghiệm đúng/ sai. + Trắc nghiệm điền khuyết. + Trắc nghiệm đối chiếu cặp đôi ( Nối A với B ). + Trắc nghiệm nhiều câu trả lời ngắn. + Trắc nghiệm nhiều lưa chọn. Khi sử dụng hình thức kiểm tra trắc nghiệm cấn linh hoạt: Có thể dùng ngay khi kiểm tra bài cũ hoặc dùng trong bài học. Qua phần trả lời của HS sẽ giúp GV điều chỉnh cách dạy cho mình để làm sao HS hiểu bài tốt nhất. Trước đây từng có quan niệm rằng chỉ có GV giữ vai trò độc quyền đánh giá HS, HS là đối tượng được đánh giá. Trong cách dạy học phát huy tính tích cực , chủ động của người học thì việc tự đánh giá về mình là rất quan trọng. - Cá nhân HS tự đánh giá. Trong dạy học, GV cần coi việc đánh giá học trò không phải là của riêng mình mà còn là của chính HS. Để các em tự đánh giá về nhau, phát hiện cái đúng , cái sai của mình, của bạn. Như vậy chính là tạo điều kiện cho HS tự rèn luyện mình. Khi một HS trong lớp trả lời câu hỏi, GV chưa nhận xét, đánh giá ngay mà để HS khác trong lớp đánh giá đúng/ sai và nêu ý kiến của em như thế nào ?.

(44) Do vậy, việc kết hợp đánh giá của thầy và tự đánh giá cuả trò sẽ phát huy tính tích cực học tập của HS, HS sẽ không bị áp đặt bửi ý kiến của GV và GV và học sinh cùng thực hiện thì sẽ đạt hiệu quả cao hơn, giúp học sinh chủ động nắm kiến thức bài học. (6) Xây dựng hệ thống câu hỏi phù hợp với từng đối tượng học sinh. Trước hết , để phát huy tính tích cực của HS, người giáo viên cần quan tâm đến từng đối tượng HS để tìm câu hỏi cho phù hợp. - Trong thưc tế giảng dạy cần chú ý tới ba đối tượng HS: khá - giỏi - trung bình - yếu kém. Cần làm sao để cả ba đối tượng này trong trong lớp đều được hoạt động, đều có hứng thú và tự giác? - Giáo viên cần có những câu hỏi, những bài tập phù hợp với các em khá - giỏi để các em khỏi chán nản vì kiến thức đó đơn giản và tẻ nhạt. Ngược lại, các em đó phải phát huy được khả năng tư duy sáng tạo. Còn đối với các em yếu - kém phải có những câu hỏi, bài tập vừa sức, phù hợp để các em tự tin và cố gắng vươn lên. (+)Đối với học sinh khá - giỏi: Mục đính mong muốn là ngoài kiến thức của bài, các em còn mở rộng kiến thức, nâng cao tầm hiểu biết cho các em, giúp các em hiểu sâu hơn về tác phẩm, biết cảm thụ cái hay, cái đẹp, biết liên tưởng, so sánh đánh giá. Có thể sử dụng câu hỏi như: + Câu hỏi giảng bình . + Câu hỏi phân tích tổng hợp. + Câu hỏi nêu vấn đề. + Câu hỏi tình huống. (+)Đối với học sinh yếu kém: Vì nhận thức của các em có hạn nhưng không hẳn các em tiếp thu chậm mà GV bỏ qua các em chỉ hướng vào HS khá giỏi, như vậy sẽ chưa phát huy tính tích cực của các học sinh trong lớp. Với đối tượng này sử dụng loại câu hỏi như: + Câu hỏi phát hiện. + Câu hỏi gợi mở. Những loại câu hỏi này sẽ phù hợp với học sinh, từ đó sẽ phát huy được hứng thú học tập cho tât cả HS. (7) Sử dụng dồ dùng dạy học phát huy tính tích cực học tập cho HS trong dạy học cũng cần áp dụng hình thức sử dụng đồ dùng dạy học. Đồ dùng có thể là: + Tranh minh hoạ: Sử dụng tranh minh hoạ vào trong giờ học giúp học sinh tiếp thu bài học rất tốt, nó kích thích hứng thú học tập cho các em trong lớp, HS cảm thấy giờ học hào hứng hơn từ đó dẫn tới việc hiểu bài sâu hơn. * Ví dụ: Khi dạy ca dao về tình yêu quê hương đất nước có bài . "Rủ nhau xem cảnh kiểm hồ.

(45) Xem cầu thê húc xem đền ngọc sơn Đài nghiêm tháp bút chưa mòn Hỏi ai gây dựng nên non nước này? " GV có thể sử dụng một bức tranh minh hoạ cảnh hồ gươm cho HS quan sát ... Qua đó các em suy nghĩ về cảnh đẹp nơi đây. + Bảng phụ: đây là đồ dùng có thể sử dụng hầu hết trong các giờ học, nhất là giờ học và làm văn. Hình thức này sẽ giúp cho các em hiểu bài nhanh và GV không mất nhiều thời gian để viết ví dụ hay bài tập trên lớp . Sử dụng đồ dùng bảng phụ đã phát huy tính tích cực , tạo điều kiện cho HS đều chú ý vào nội dung bài học. + Phiếu học tập : Thực tế tôi đã sử dụng hình thức này trong một số giờ học và nhận thấy HS đã rất tích cực hoạt động , hứng thú với việc học tập và kết quả các em nắm bài tốt, có thể đánh giá nhận xét việc năm kiến thức của HS ngay tại lớp.. §Æc ®iÓm thi ph¸p ca dao a, Ng«n ng÷ trong ca dao Nói đến thi pháp ca dao, trớc hết phải nói đến phơng tiện chủ yếu của ca dao, tức là ngôn ngữ. Bởi vì ca dao là phần lời của dân ca, cái yếu tố nhạc điệu, động tác có vai trò rất quan trọng trong dân ca, còn ở phần lời thơ thì vai trò chủ yếu thuộc về ngôn ngữ, các yếu tố khác đều trở thành thứ yếu. Chính vì vậy mà ca dao có khả năng sống độc lập ngoài ca hát ( tức là ngoài sự diễn xớng tổng hợp của dân ca) và trở thành nguồn thơ trữ tình dân gian truyền thống lâu đời và phong phú nhất của d©n téc. -Ngôn ngữ trong ca dao đậm đà màu sắc địa phơng, giản dị, chân thực, hồn nhiên, gần gũi với lời ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n. VÝ dô nh bµi ca dao: Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát ... ( Trong đó ni= này; tê= kia: tiếng địa phơng miền trung). - Có nhiều bài ca dao đợc lan truyền nhanh chóng trở thành tiếng nói riêng của nhân nhiều địa phơng khác nhau nhờ sự thay đổi địa danh là chủ yếu. Ví dụ: §êng v« xø HuÕ quanh quanh Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ Ai v« xø HuÕ th× v« … b,ThÓ th¬ trong ca dao Ca dao là phần lời của dân ca, do đó các thể thơ trong ca dao cũng sinh ra từ dân ca. Các thể thơ trong ca dao cũng đợc dùng trong các loại văn vần dân gian khác ( nh tục ngữ, câu đố, vè …). Có thể chia các thể thơ trong ca dao thành bốn loại chính là: - ThÓ lôc b¸t - ThÓ song thÊt vµ song thÊt lôc b¸t.

(46) - ThÓ hçn hîp (hîp thÓ) Trong SGK Ngữ văn 7 tập I các bài ca dao đợc đa vào chủ yếu là thể lục bát (mỗi câu gồm hai dòng hay hai vế, dòng trên sáu âm tiết, dòng dới tám âm tiết nên đợc gọi là "thợng lục hạ bát"). Đây cũng là thể thơ sở trờng nhất của ca dao. Thể thơ này đợc phân thành hai loại là lục bát chính thể (hay chính thức) và lục bát biến thể (hay biến thức). ở lục bát chính thể, số âm tiết không thay đổi (6+8), vÇn gieo ë tiÕng thø s¸u (thanh b»ng), nhÞp th¬ phæ biÕn lµ nhÞp ch½n (2/2/2 …), còng cã thÓ nhịp thay đổi (3/3 và 4/4). ở lục bát biến thể, số tiếng (âm tiết) trong mỗi vế có thể tăng, giảm (thờng dài hơn bình thờng). VÝ dô: Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mong bát ngát Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông. (12 âm tiết). c, KÕt cÊu cña ca dao *ThÓ c¸ch cña ca dao "Phó", "tØ", "høng" lµ ba thÓ c¸ch cña ca dao (c¸ch ph« diÔn ý t×nh). - "Phó" ë ®©y cã nghÜa lµ ph« bµy, diÔn t¶ mét c¸ch trùc tiÕp, kh«ng qua sù so s¸nh. VÝ dô: CËu cai nãn dÊu l«ng gµ, ... - "TØ" nghÜa lµ so s¸nh (bao gåm c¶ so s¸nh trùc tiÕp - tØ dô vµ so s¸nh gi¸n tiÕp - Èn dô). VÝ dô: Th©n em nh tr¸i bÇn tr«i, Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u? - "Høng" lµ c¶m høng. Ngêi xa cã c©u "§èi c¶nh sinh t×nh". Nh÷ng bµi ca dao trớc nói đến "cảnh" (bao gồm cả cảnh vật, sự việc) sau mới bộc lộ "tình" (tình cảm, ý nghĩa, tâm sự) đều đợc coi là làm theo thể "hứng". VÝ dô: Ngã lªn nuéc l¹t m¸i nhµ, Bao nhiªu nuéc l¹t nhí «ng bµ bÊy nhiªu. * Ph¬ng thøc thÓ hiÖn Những bài ca dao trong SGK Ngữ văn 7 chủ yếu có các phơng thức thể hiện đơn là: - Phong thøc biÓu c¶m: t¸c gi¶ d©n gian trùc tiÕp béc lé t×nh c¶m cña m×nh. - Phơng thức đối đáp (đối thoại), chủ yếu là bộ phận lời ca đợc sáng tác và sử dụng trong hát đối đáp nam nữ, bao gồm cả đối thoại hai vế và một vế. VÝ dô: §èi tho¹i hai vÕ: - ë ®©u n¨m cöa nµng ¬i S«ng nµo s¸u khóc níc ch¶y xu«i mét dßng? ... - Ph¬ng thøc trÇn thuËt (hay kÓ chuyÖn tr÷ t×nh, kh¸c víi trÇn thuËt trong c¸c lo¹i tù sù). VÝ dô:. Con cß chÕt rò trªn c©y, ....

(47) - Ph¬ng thøc miªu t¶ (miªu t¶ theo c¶m høng tr÷ t×nh, kh¸c víi miªu t¶ kh¸ch quan trong c¸c thÓ lo¹i tù sù). VÝ dô: §êng v« xø HuÕ quanh quanh, Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ. Ai v« xø HuÕ th× v« … - Ngoài ra còn có cả ba phơng thức kép là (trần thuật kết hợp với đối thọai; trần thuật kết hợp với miªu t¶; kÕt hîp c¶ ba ph¬ng thøc) - Do nhu cÇu truyªn miÖng vµ nhu cÇu øng t¸c, nh©n d©n thêng sö dông nh÷ng khu©n, d¹ng cã sẵn, tạo nên những đơn vị tác phẩm hoặc dị bản hao hao nh nhau. Ví dụ: "Thân em nh" … ("hạt ma sa", "hạt ma rào", "tấm lụa đào", "trái bần trôi" …) d, Thêi gian vµ kh«ng gian trong ca dao * Thêi gian: - Thêi gian trong ca dao võa lµ thêi gian thùc t¹i kh¸ch quan võa lµ thêi gian cña tëng tîng, h cÊu mang tÝnh chÊt chñ quan cña t¸c gi¶. - Ca dao cã rÊt nhiÒu c©u më ®Çu b»ng hai tiÕng "chiÒu chiÒu": "ChiÒu chiÒu x¸ch giá h¸i rau", "Chiều chiều ra đứng bờ sông","Chiều chiều lại nhớ chiều chiều" … "Chiều chiều" có nghĩa là chiÒu nµo còng vËy, sù viÖc diÔn ra lÆp ®i lÆp l¹i. - Ngoµi ra thêi gian trong ca dao cßn sö dông hµng lo¹t nh÷ng tr¹ng ng÷ (hay côm tõ) chØ thêi gian nh : "bây giờ"; "tối qua"; "đêm qua" … thì ai cũng hiểu là ngời nói đang ở thời điểm hiện tại để nhớ lại và nhắc lại chuyện vừa xảy ra cha lâu. Nhìn chung thời gian trong ca dao trữ tình là thời gian nghệ thuật mang tính tợng trng, phiếm chỉ (hay phiếm định). Vì thế nó phù hợp với nhiều ngời, ở nhiều địa điểm và thời điểm khác nhau. * Kh«ng gian - Kh«ng gian trong ca dao còng võa lµ kh«ng gian thùc t¹i kh¸ch quan, võa lµ kh«ng gian trong trÝ tëng tîng mang tÝnh chÊt tîng trng cña t¸c gi¶. - Khi không gian thuộc về "đối tợng phản ánh, miêu tả thì đó là không gian thực tại đợc tái hiện trong ca dao". VÝ dô: xø HuÕ, xø Thanh, s«ng Lôc §Çu, s«ng Th¬ng … vµ nh÷ng n¬i kh¸c trong ca dao, nhất là ca dao về phong cảnh và sản vật các địa phơng. VÝ dô: Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå Xem cÇu Thª Hóc, xem chïa Ngäc S¬n. Cũng giống nh thời gian, khi không gian đợc nói đến nh một yếu tố góp phần tạo nên hoàn cảnh, trờng hợp để tác giả bộc lộ cảm nghĩ (trực tiếp hoặc gián tiếp) thì đó là không gian mang tính chất tợng trng do tác giả tởng tợng, h cấu hoặc tái tạo theo cảm xúc thẩm mĩ của mình. Ví dụ những hình ảnh về không gian, địa điểm mang tính chất tợng trng, phiếm chỉ, thờng xuyên xuất hiện trong ca dao trữ tình ( "cánh đồng", "thác", "ghềnh", "bờ ao", "mái nhà", "ngõ sau" …). Ngay cả những địa ®iÓm cã thùc khi vµo ca dao tr÷ t×nh còng mang tÝnh chÊt tîng trng. d, Thñ ph¸p nghÖ thuËt chñ yÕu.

(48) Những bài ca dao đợc đa vào SGK Ngữ văn 7 có nhiều thủ pháp nghệ thuật khác nhau (mang nét đặc trng của ca dao truyền thống). - So sánh là thủ pháp nghệ thuật đợc dùng thờng xuyên, phổ biến nhất, bao gồm so sánh trực tiÕp (tØ dô), so s¸nh gi¸n tiÕp (Èn dô). TØ dô lµ so s¸nh trùc tiÕp, thêng cã nh÷ng tõ chØ quan hÖ so sánh: nh, nh là, nh thể …đặt giữa hai vế (đối tợng và - Ph¬ng tiÖn so s¸nh). VÝ dô: - §êng v« xø HuÕ quanh quanh... - Thân em nh chẽn lúa đòng đòng - Èn dô : VÝ dô bµi ca dao sau lµ tËp hîp bèn h×nh ¶nh Èn dô, mçi h×nh ¶nh ¸m chØ mét c¶nh ngé đáng thơng của ngời lao động: Th¬ng thay th©n phËn con t»m..., Đặc biệt ẩn dụ gắn rất chặt với nghệ thuật nhân hoá, dùng thế giới loài vật để nói thế giới loài ngời. VÝ dô bµi ca dao díi ®©y mçi con vËt tîng trng cho mét lo¹i ngêi, h¹ng ngêi trong x· héi xa: Con cß chÕt rò trªn c©y... - Biện pháp nghệ thuật đối xứng (đối ý, đối từ): VÝ dô: Sè c« ch¼ng giÇu th× nghÌo - NghÖ thuËt trïng ®iÖp (bao gåm c¶ ®iÖp ý, ®iÖp tõ). VÝ dô: C¸i cß lÆn léi bê ao - Nghệ thuật phóng đại đợc sử dụng hầu hết ở những bài ca dao dùng để châm biếm: VÝ dô: CËu cai nãn dÊu l«ng gµ,  ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ca dao: - nắm vững đặc trng thi pháp của ca dao. - Ca dao cũng là một thể loại trữ tình nên khi dạy ca dao phải dạy dung đặc trng của một thể loại trữ tình: khai thác các tín hiệu nghệ thuật các đặc trng của thi pháp ca dao để khám phá t tởng tình cảm mà tác giả dân gian gửi gắm qua các hình thức biểu đạt khác nhau - Ca dao có những đặc điểm nghệ thuật truyền thống bền vững. Bên cạnh những điểm giống với thơ trữ tình , ca dao còn có những đặc thù riêng về hình thức thơ, kết cấu, hình ảnh, ngôn ngữ... nên khi giảng dạy gv cần chú ý sự khác biệt đó. I. §Æc trng v¨n b¶n tù sù Văn tự sự có nghĩa là kể chuyện để phản ánh hiện thực và biểu hiện tâm t con ngời. Đã lµ truyÖn th× ph¶i cã c©u chuyÖn tøc lµ cã cèt truyÖn, t×nh tiÕt. T×nh tiÕt lµm cho nh÷ng sù viÖc ngÉu nhiên hằng ngày kết tinh ngng đọng lại thành truyện. Tình tiết là dấu hiệu đặc trng đầu tiên của truyÖn. Bên cạnh đó, tình tiết mặc dầu là yếu tố tất nhiên của truyện nhng không phải là yếu tố quan trong nhất. Tình tiết là sự việc, là biến cố đang vận động, đang phát triển..

(49) §· lµ truyÖn th× ph¶i cã lêi kÓ chuyÖn. Lêi kÓ lµ mét yÕu tè rÊt quan träng cña truyÖn. Cèt truyện, nhân vật, toàn bộ hình tợng của truyện đợc dệt nên qua lời kể đó. Lời kể một mặt là phơng tiện để phản ánh cuộc sống thành hình tợng trong truyện, mặt khác cũng lại là phơng tiện để biểu hiện thái độ, tình cảm, t tởng, sự đánh giá của tác giả đối với cuộc sống. II. Ph¬ng ph¸p d¹y v¨n b¶n tù sù : Cã ba c¸ch tiÕp cËn vµ ph©n tÝch mét t¸c phÈm tù sù: - Theo tr×nh tù kÕt cÊu. - Theo nh©n vËt hoÆc tuyÕn nh©n vËt. - Nêu lên những vấn đề mà tác phẩm đặt ra..

(50)

ON THI GVG

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về