Vai trò kích thích lao động của các hình thức tiền lương - tiền thưởng & Giải pháp hoàn thiện

Lời mở đầu
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài ngời, lao động đã đóng góp một vai trò
quyết định và theo cách nói của F.Enghen: Lao động đã góp phần sáng tạo ra con ngời.
Lao động là hoạt động chính của xã hội và sự phát triển của lao động, sản xuất là nền
tảng, là thớc do sự phát triển của xã hội.
Lao động là hoạt động của con ngời. Mỗi ngời tham gia lao động đều có những
lý do, mục đích nhất định: Lao động để kiếm sống, lao động để tự khẳng định mình;
lao động để đợc thăng chức, cấp; lao động bị bắt buộc... Nhng cho dù lý do nào đi
chăng nữa thì lao động luôn là hoạt động có mục đích , có ý thức và sự lỗ lực trong
kinh doanh luôn là động lực thúc đẩy xã hội phát triển.
ở mỗi thời kỳ phát triển của xã hội, hình thành những tổ chức lao động phù
hợp, mà ở đó mỗi ngời phải luôn cố gắng, nỗ lực. Khi mà điều kiện thay đổi, hình thức
đã có trở lên lỗi thời, mọi ngời không còn tích cực lao động nữc, xã hội rơi vào tình
trạng bế tắc và một hình thức mới thích hợp sẽ ra đời. Đó là quy luật chung trong sự
phát triển xã hội.
Trong thời đại ngày nay, do mức độ phát triển cao của tự do cá nhân, hình thức
lao động bắt buộc không còn thích hợp nữa. Mọi ngời đều có thể tự quyết định là gì và
làm nh thế nào trong những điều kiện cụ thể...
Xuất phát từ vai trò hoạt động lao động của con ngời và đặc điểm tâm lý con ng-
ời lao động nói chung và sự tác động của điều kiện kinh tế xã hội hiện nay đặt ra vấn
đề là làm nh thế nào để quản lý có hệu quả, nguồn nhân lực đó là cần có những chính
sách quản lý lao động nh thế nào. Với ý nghĩa là công cụ để tác động vào mục đích
hoạt động lao động của con ngời để phát huy vai trò mục đích của hoạt động lao động
nhằm thúc đẩy xã hội phát triển và hoàn thiện con ngời lao động... Trong đó, công cụ
tiền lơng tiền thởng hiện nay có vai trò hết sức quan trọng, nó tác động trực tiếp đến lợi
ích kinh tế của ngời lao động góp phần tạo ra động lực trực tiếp thúc đẩy con ngời lao
động làm việc tốt, nâng cao hiệu quả hoạt động lao động...
Hiện nay, đất nớc ta đang đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá- hiện đại hoá
trên lĩnh vực của đời sống kinh tế - chính trị - xã hội. Đặc biệt là chiến lợc phát triển
kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trờng, có sự quản lý của
Nhà nớc, theo định hớng xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh đó, Đảng và Nhà nớc ta

luôn có t tởng chỉ đạo xuyên suốt các chủ chơng, chính sách kinh tế - xã hội là luôn
quan tâm chăm sóc, bồi dỡng và phát huy thế nhân tố con ngời với t cách là động lực,
vừa là mục tiêu của Cách mạng; là yếu tố quyết định cho sự phát triển bền vững của đất
nớc. Trong đó chính sách chế độ tiền lơng luôn đợc Đảng và Nhà nớc ta coi là một
1
trong những vấn đề trọng yếu liên quan mật thiết và có ảnh hởng thờng xuyên mang
tính chất quyết định đến động thái kinh tế - chính trị - xã hội của đất nớc. Chính vì thế
Đảng và Nhà nớc ta đã xác định là : Quan tâm đến con ngời đợc xác định là vấn đề
trọng tâm, chỉ có quan tâm và phát triển con ngời mới khai thác đợc khả năng tiềm ẩn
của con ngời. Một trong những nhân tố kích thích khả năng tiềm ẩn trong con ngời đó
là lợi ích của họ thu đợc gì khi lao động của họ tham gia vào hoạt động có mục đích,
theo Các Mác: Một khi t tởng tách rời lợi ích thì nhất định sẽ tự làm nhục nó; còn F.
Anghen lại khẳng định: ở đâu có sự kết hợp các lợi ích, ở đó có sự thống nhất về mục
đích và lý tởng. Chính sách tiền lơng là một trong những biểu hiện cụ thể trong lợi ích
đó.
Do đó việc nghiên cứu và áp dụng đúng đắn các chế độ, chính sách tiền lơng
hiện nay để chúng thực sự là vai trò kích thích lợi ích ngời lao động, trong đó việc
nghiên cứu và áp dụng các hình thức tiền lơng, tiền thởng là một mặt quan trọng trong
các chế độ, chính sách tiền luơng. Đồng thời qua việc học tập và nghiên cứu một số tài
liệu về mặt lý luận và một phần thực tế các hình thức tiền lơng - tiền thởng hiện nay
cho em thấy việc áp dụng các hình thức tiền lơng - tiền thởng có nhiều u điểm ,nhng
cũng còn nhiều hạn chế cần nghiên cứu để hoàn thiện. Do vậy em chọn đề tài : "Vai trò
kích thích lao động của các hình thức tiền lơng - tiền thởng và giải pháp hoàn thiện".
Với mục đích là qua nghiên cứu về mặt lý luận và thực tế các hình thức tiền lơng - tiền
thởng hiện nay để từ đó đợc ra những giải pháp hoàn thiện chúng theo một hớng thống
nhất nhằm tăng cờng vai trò kích thích lao động của nó và đảm bảo các hình thức tiền
lơng này thực sự là những công cụ, đòn bẩy kinh tế to lớn nhằm khai thác và khơi dậy
những tiềm năng của mỗi con ngời trong lao động và cũng nhằm hoàn thiện một công
cụ quản lý lao động tiền lơng hữu hiệu góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện
đại hoá đất nớc ta hiện nay.

Đề án này nghiên cứu về mặt lý luận, kết hợp một phần thực tiễn nhằm tìm ra
những biện pháp nhằm tăng cờng hiệu quả, vai trò kích thích lao động của các hình
thức tiền lơng - tiền thởng ở nớc ta hiện nay. Qua nghiên cứu đề án này em đã sử dụng
phơng pháp thu thập, phân tích, đánh giá, kết hợp các vấn đề có liên quan.
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của đề án gồm 3 phần:
Phần I: Cơ sở lý luận các hình thức tiền lơng - tiền thởng và vai trò của nó trong
việc kích thích lao động.
Phần II: Thực trạng vai trò kích thích lao động của các hình thức tiền lơng - tiền
thởng ở nớc ta hiện nay.
Phần III: Một số giải pháp nhằm tăng cờng vai trò kích thích lao động các hình
thức tiền lơng - tiền thởng.
2
Nội dung
Phần I. Cơ sở lý luận của các hình thức tiền lơng - tiền th-
ởng và vai trò của nó trong việc kích thích lao động
I. Quá trình hình thành và phát triển lý luận về tiền lơng
của các nhà kinh tế - Chính trị học từ W- Petty đến C.Mác.
1. Lý luận về tiền lơng của W. Petty (1623 - 1687):
W. Petty là một nhà kinh tế chính trị t sản cổ điển Anh. Ông đã nghiên cứu kinh
tế trong đó có lý thuyết về tiền lơng.
Lý thuyết về tiền lơng W. Petty đợc xây dựng trên cơ sở lý thuyết giá trị lao
động của ông. Có thể nói là ông là ngời đầu tiên trong lịch sử đặt nền móng cho lý
thuyết giá trị lao động. Ông coi lao động là hàng hoá, tiền lơng là giá trị của lao động.
Mà theo ông giá cả tự nhiên là giá trị của hàng hoá, còn giá cả nhân tạo là giá cả thị tr-
ờng của hàng hoá. Ông đã đặt ra nhiệm vụ xác định mức tiền lơng. Theo ông giới hạn
tiền lơng là mức t liệu sinh hoạt tối thiểu để nuôi sống ngời công nhân. Ông là ngời đầu
tiên trong lịch sử đặt nền móng cho lý thuyết "quy luật sắt về tiền lơng"
2. Lý luận về tiền lơng của A. Smith (1723 - 1790):
A.Smith là một nhà kinh tế chính trị cổ điển nổi tiếng ở nớc Anh và trên thế
giới. Ông là một trong những bậc tiền bối lớn của C.Mác. Trong các tác phẩm của

mình ông đã trình bày một cách khá hệ thống các lý thuyết kinh tế, trong đó có lý
thuyết tiền lơng:
ASmith xác định cơ sở của tiền lơng là giá trị những t liệu sinh hoạt cần thiết để
nuôi sống ngời công nhân làm thuê và giao dục, nuôi dỡng con cái anh ta để có thể đa
ra thay thế trên thị trờng lao động. Ông chỉ mức bình thờng của tiền lơng và cho rằng
tiền lơng phải đạt đợc ở mức (giới hạn) tối thiểu. Theo ông, tiền lơng không đợc hạ
thấp quá giới hạn đó, vì nếu thấp hơn giới hạn tối thiểu này sẽ là thảm hoạ cho sự phát
triển của các dân tộc.
A.Smith đối lập với quan điểm của các nhà kinh tế học đơng thời ủng hộ trả l-
ơng theo mức tối thiểu. A.Smith ủng hộ trả lơng cao vì theo ông, tiền lơng cao sẽ tạo
điều kiện tăng trởng kinh tế. Cụ thể là, tiền lơng cao ngời lao động phấn khởi tìm mọi
cách tăng năng suất lao động, tăng thu nhập quốc dân nói chung.
3
3. Lý luận về tiền lơng của D.Ricardo (1772 - 1823)
David Ricardo là nhà kinh tế - chính trị học t sản cổ điển Anh. Ông là cha đẻ
của môn kinh tế chính trị học và ông là ngời kế tục xuất sắc A.Smith.
ông có ý đồ giải quyết liên hệ xác định tiền lơng theo quy luật giá trị, nhng
không thành công vì cũng giống nh A.Smith, ông cha phát hiện đợc lao động với sức
lao động. Tuy nhiên ông vẫn xác định đúng tiền lơng của ngời công nhân phải ngang
với giá trị những sinh hoạt tối thiểu cần thiết cho công nhân và gia đình anh ta.
Một trong những công lao to lớn của ông là phân biệt đợc tiền công thực tế và
xác định nó nh một phạm trù kinh tế. D.Ricardo có chủ trơng ủng hộ "lý thuyết qui
luật sắt về tiền lơng".
4. Lý luận về tiền lơng của Sismondi (1773 - 1842):
Sismondi là nhà kinh tế chính trị học kiểu t sản Pháp. Ông có nhiều công lao
trong viẹc phân tích vấn đề thu nhập: Lợi nhuận, địa tô và tiền lơng. ông giải quyết các
vấn đề này có điểm rõ hơn A.Smith và D.Ricardo.
Về lý luận tiền lơng, Sismondi đã coi công nhân là ngời sáng tạo ra của cải vật
chất, nh vậy ông đã chỉ ra là lao động là nguồn gốc của mọi của cải. . Theo ông, tiền l-
ơng phải ngang bằng toàn bộ giá trị sản phẩm của công nhân.

5. Lý luận tiền lơng của Các Mác (1818 - 1883).
Các Mác là một trong những ngời sáng lập ra chủ nghĩa Mác là nền tảng lý luận
vững chắc cho giai giai cấp công nhân và nhân dân lao động đấu tranh với chủ nghĩa t bản
để đánh đổ chủ nghĩa lập lên chế độ xã hội chủ nghĩa do ngời lao động làm chủ. Trong nhiều
tác phẩm ông có lý luận về tiền lơng.
Các Mác trên cơ sở tiếp thu có phê phán chọn lọc các lý luận về tiền lơng của
các nhà kinh tế - chính trị học trớc đó, ông đã trình bầy một cách có hệ thống và khá
hoàn chỉnh các lý luận về tiền lơng.
Các Mác chỉ rõ: Chủ nghĩa sau khi làm việc cho nhà đầu t bản trong một thời
gian nào đó, sản xuất ra một lợng hàng hoá nào đó thì nhận đợc một số tiền công nhất
định. Số tiền công đó chính là tiền lơng mà tiền lơng này không phải là giá trị hay giá
cả lao động, vì lao động không phải là hàng hoá và không phải là đối tợng mua bán và
cái mà công nhân bán cho nhà t bản, cái mà nhà t bản mua của ngời công nhân là sức
lao động.
C.Mác chỉ ra 2 hình thức cơ bản của tiền lơng: tiền lơng tính theo thời gian và
tiền lơng tính theo sản phẩm. C.mác cũng chỉ ra sự khác nhau giữa tiền lơng danh
4
nghĩa và tiền lơng thực tế và khẳng định nếu khoảng cách giữa chúng càng lớn là nguy
cơ lớn đối với đời sống của ngời làm công ăn lơng và sự bảo đảm của tiền lơng phụ
thuộc vào nhiều yếu tố: năng suất lao động , cờng độ lao động, trình độ thành thạo của
ngời lao động.
Sau đây ta sẽ nghiên cứu cụ thể lý luận về các hình thức tiền lơng theo lý luận
của C.Mác.
II. Bản chất và vai trò kích thích lao động của tiền l-
ơng - tiền thởng trong nền kinh tế
1. Khái niệm và bản chất của tiền lơng
1.1. Tiền lơng trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung: tiền lơng đợc hiểu thống nhất nh sau:
"Về thực chất, tiền lơng dới chủ nghĩa xã hội là một phần thu nhập quốc dân, biểu hiện
dới hình thức tiền tệ, đợc Nhà nớc phân phối một cách có kế hoạch cho công nhân,

viên chức phù hợp với số lợng và chất lợng lao động của mỗi ngời đã cống hiến. Tiền l-
ơng phản ánh việc trả công cho công nhân viên chức, dựa trên nguyên tắc phân phối
theo lao động nhằm tái sản xuất sức lao động".
1
Nh vậy: dới chủ nghĩa xã hội, về bản chất tiền lơng có những đặc điểm sau:
Thứ nhất: tiền lơng không phải là giá cả sức lao động, vì dới chủ nghĩa xã hội
sức lao động không phải là hàng hoá.
Thứ hai: tiền lơng là một khái niệm thuộc phạm trù phân phối, tuân thủ những
nguyên tắc của quy luật phân phối dới chủ nghĩa xã hội.
Thứ ba: tiền lơng đợc phân phối công bằng theo số lợng và chất lợng lao động
của công nhân viên chức đã hao phí và đợc kế hoạch hoá từ cấp trung ơng đến cơ sở, đ-
ợc Nhà nớc thống nhất quản lý.
1.2. Tiền lơng trong nền kinh tế thị trờng
Hiện nay nền kinh tế nớc ta đang chuyển sang nền kinh tế thị trờng có sự quản
lý của Nhà nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa cho nên cơ chế thị trờng buộc chúng ta
phải có những trao đổi lớn trong nhận thức quan niệm về tiền lơng. Do đó khái niệm
tiền lơng trong nền kinh tế thị trờng đợc hiểu nh sau:
Tiền lơng là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động, là giá của yếu tố sức
lao động mà ngời sử dụng (Nhà nớc, chủ doanh nghiệp) phải trả cho ngời cung ứng sức
1
Phùng Thế Trờng: Kinh tế lao động - NXB đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội - 1986 - tr 205
5
lao động, tuân theo các nguyên tắc cung + cầu, giá cả của thị trờng và pháp luật hiện
hành của Nhà nớc. Nh vậy bản chất của tiền lơng trong nền kinh tế thị trờng là:
Thứ nhất: tiền lơng là giá cả sức lao động đợc hình thành trên cơ sở giá trị sức
lao động thông qua sự thoả thuận giữa ngời có sức lao động và ngời sử dụng sức lao
động và chịu sự chi phối của các qui luật kinh tế trong đó có quy luật cung cầu, giá cả
tiền thực tế và nh vậy trong nền kinh tế thị trờng sức lao động đợc coi là một hàng hoá.
Thứ hai: tiền lơng là bộ phận cơ bản (hoặc duy nhất) trong thu nhập của ngời lao
động, đồng thời là một trong các yếu tố chi phí đầu vào của sản xuất kinh doanh của

các doanh nghiệp.
Ngoài khái niệm về tiền lơng đã trình bày trên, ta tìm hiểu và phân biệt thêm
một số khái niệm sau: Khái niệm và phân biệt giữa tiền lơng với tiền công; Khái niệm
và phân biệt giữa tiền lơng danh nghĩa với tiền lơng thực tế; khái niệm tiền lơng tối
thiểu:
Tiền lơng - tiền công chỉ là một biểu hiện, một tên gọi khác của tiền lơng
Tiền lơng và tiền công các khoản biểu hiện của phần thù lao cơ bản mà ngời lao
động nhận đợc thông qua mối quan hệ thuê mớn lao động giữa họ với ngời sử dụng sức
lao động trong đó:
+ Tiền lơng (salary) là số tiền trả cho ngời lao động một cách cố định, thờng
xuyên theo một đơn vị thời gian dựa trên cơ sở loại công việc cụ thể, mức độ thực hiện
công việc, trình độ và thâm niên công tác của ngời lao động. Tiền lơng thờng đợc trả
cho cán bộ quản lý, lãnh đạo, nhân viên chuyên môn và kỹ thuật.
+ Tiền công (wages): là số tiền trả cho ngời lao động tuỳ thuộc vào số lợng thời
gian làm việc thực tế (giờ, ngày), hay số lợng sản phẩm sản xuất ra hay tuỳ thuộc vào
khối lợng công việc hoàn thành. Tiền công thờng đợc trả cho nhân viên sản xuất, nhân
viên bảo dỡng, nhân viên văn phòng... Tiền công còn đợc hiểu là số tiền trả cho một
đơn vị thời gian lao động cung ứng, tiền trả theo khối lợng công việc đợc thực hiện phổ
biến trong những thoả thuận thuê nhân công trên thị trờng tự do và có thể gọi là giá
nhân công.
Nh vậy tiền công đợc trả trên cơ sở: Khối lợng công việc hoàn thành, thời gian
làm việc thực tế hay số lợng sản phẩm sản xuất ra.
Trong nền kinh tế thị trờng phát triển khái niệm tiền lơng và tiền công đợc xem
là đồng nhất về vật chất kinh tế (đều là giá cả sức lao động hay phản ánh một phần giá
trị sức lao động), cũng nh phạm vi áp dụng và đối tợng áp dụng. Nhng ở các nớc đang
chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trờng trong đó có nớc
6
ta thì khái niệm tiền lơng đợc gắn với chế độ tuyển dụng suốt đời trong khu vực kinh tế
Nhà nớc và khu vực hành chính sự nghiệp, hoặc một thoả thuận hợp đồng sử dụng lao
động dài hạn ổn định do đó nó có tính chất ổn định hơn tiền công; còn tiền công đợc

gắn với các quan hệ thuê mớn thoả thuận trực tiếp tự do trên thị trờng lao động thờng
áp dụng với các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh, nó chịu sự tác động, chi phố rất
lớn của tiền lơng và thị trờng lao động. Do đó nó có tính chất rộng hơn tiền lơng và th-
ờng không ổn định hơn so với tiền lơng.
* Tiền lơng danh nghĩa - tiền lơng thực tế
+ Tiền lơng danh nghĩa: là khái niệm chỉ số lợng thực tế mà ngời sử dụng lao
động trả cho ngời cung ứng sức lao động căn cứ vào hợp đồng thoả thuận giữa 2 bên
trong việc thuê lao động.
+ Tiền lơng thực tế là số lợng t liệu sinh hoạt và dịch vụ mà ngời lao động có thể
mua đợc bằng tiền lơng danh nghĩa cuả họ.
Vậy tiền lơng thực tế không những phụ thuộc vào tiền lơng danh nghĩa mà còn
phụ thuộc vào giá cả hàng hoá và dịch vụ cần thiết mà họ muốn mua. Mối quan hệ giữa
tiền lơng danh nghĩa và tiền lơng thực tế đợc thể hiện bằng công thức sau:
I
TLTT
=
I
TLDN
: Chỉ số tiền lơng danh nghĩa
I
TLTT
: Chỉ số tiền lơng thực tế
I
giá cả
: Chỉ số giá cả hàng hoá - dịch vụ
* Tiền lơng tối thiểu (hay mức lơng tối thiểu): là mức lơng để trả cho ngời lao
động làm việc giản đơn nhất (không qua đào tạo) với điều kiện lao động và môi trờng
lao động bình thờng.
2
Mức lơng tối thiểu đợc xem là "Cái ngỡng" cuối cùng, để từ đó xây dựng các

mức lơng khác, tạo thành hệ thống tiền lơng của một ngành nào đó, hoặc một hệ thống
tiền lơng chung thống nhất của một nớc. Mức lơng tối thiểu này đợc luật hoá, nhằm
hạn chế sự giãn cách quá lớn giữa tiền lơng danh nghĩa và tiền lơng thực tế, đây là hình
thức can thiệp của Chính phủ vào chính sách tiền lơng, trong điều kiện thị trờng lao
động luôn có số cung tiềm tàng hơn số cầu lao động.
2
Các văn bản quy định chế độ tiền lơng mới, tập 4 - Bộ LĐTBXH: Điều 8/Nghị định 197/CP ngày 31/12/1994 về
việc thi hành bộ luật lao động, tr 6.
7
1.3. Vai trò chức năng của tiền lơng
Để phù hợp với khái niệm mới về bản chất của tiền lơng trong nền kinh tế thị tr-
ờng ở Việt Nam có một yêu cầu mới là phải làm cho tiền lơng thực hiện đầy đủ các
chức năng của nó. Tất cả có 4 chức năng chủ yếu.
+ Chức năng th ớc đo giá trị (sức lao động) : Đây là một chức năng cơ bản, nó
phù hợp với quy luật giá trị. Vì tiền lơng phản ánh giá trị sức lao động hao phí, nó là
giá cả sức lao động nên theo quy luật giá trị nó phải đảm bảo đúng quy luật giá trị.
+ Chức năng tái sản xuất sức lao động: nhằm duy trì năng lực làm việc
lâudài, có hiệu quả trên cơ sở tiền lơng bảo đảm bù đắp đợc sức lao động đã hao phí
cho ngời lao động.
+ Chức năng kích thích : bảo đảm khi ngời lao động làm việc có hiệu quả, năng
suất cao thì về mặt nguyên tắc tiền lơng phải đợc nâng cao và ngợc lại. Để thuận tiện
đợc chức năng này thì đòi hỏi phải thực hiện tốt 2 chức năng đầu.
+ Chức năng tích luỹ: Đảm bảo là tiền lơng của ngời lao động không những
duy trì cuộc sống hàng ngày trong thời gian làm việc, mà còn để dự phòng cho cuộc
sống lâu dài. Khi họ hết khả năng lao động hoặc gặp bất trắc, rủi ro.
Trên đây là một số vấn đề cơ sở lý luận và bản chất kinh tế của tiền lơng, ngoài
bản chất kinh tế, tiền lơng còn mang bản chất xã hội, vì nó gắn liền với ngời lao động
và cuộc sống của họ. Sức lao động con ngời không giống nh các loại hàng hoá khác mà
nó là một loại hàng hoá đặc biệt, nó là tổng thể các mối quan hệ xã hội. Do đó khi nghiên cứu,
tính toán tiền lơng không chỉ tính về mặt thực tế, mà còn phải đề cập và tính toán đầy đủ cả về

mặt xã hội của tiền lơng.
2. Khái niệm và bản chất của tiền thởng
2.1. Khái niệm tiền thởng
Tiền thởng thực chất là khoản tiền bổ sung cho tiền lơng nhằm quán triệt hơn
nguyên tắc phân phối theo lao động và nhằm kích thích ngời lao động trong việc nâng
cao năng suất, cải tiến nâng cao chất lợng sản phẩm và tiết kiệm nguyên vật liệu trong
quá trình sản xuất.
Tiền thởng là một trong những biện pháp khuyến khích vật chất đối với ngời lao
động trong quá trình làm việc. Qua đó nâng cao năng suất lao động, chất lợng sản
phẩm và rút ngắn thời gian làm việc.
2.2. Nội dung cơ bản của tổ chức tiền thởng
Nội dung của việc tổ chức tiền thởng bao gồm:
8
*Chỉ tiêu th ởng: là một trong những yếu tố quan trọng nhất của mỗi hình thức
tiền thởng. Yêu cầu của chỉ tiêu thởng là phải rõ ràng, chính xác, cụ thể chỉ tiêu thởng;
bao gồm cả nhóm chỉ tiêu về số lợng và chỉ tiêu về chất lợng gắn với thành tích của ng-
ời lao động và đòi hỏi trong mỗi thời kỳ tổ chức tiền thởng phải xác định đợc một hay
một số chỉ tiêu thởng chủ yếu để ngời lao động có mục tiêu phấn đấu.
* Điều kiện th ởng: Là những cái đa ra để xác định những tiền ề, chuẩn mực để
thực hiện một hình thức tiền thởng nào đó, đồng thời các điều kiện này còn đợc dùng
để kiểm tra việc thực hiện các chỉ tiêu thởng.
* Nguồn tiền th ởng: Đó là những nguồn tiền có thể đợc dùng toàn bộ (hay
dùng một phần) để trả tiền thởng cho ngời lao động. Trong các doanh nghiệp thì nguồn
tiền thởng có thể gồm nhiều nguồn khác nhau nh: từ lợi nhuận, từ tiền quĩ lơng từ kỳ
trớc...
* Mức tiền th ởng: Là số tiền thởng mà lao động nhận đợc khi họ đạt đợc các chỉ
tiêu và điều kiện thởng. Mức tiền lơng là cái trực tiếp khuyến khích ngời lao động. Tuy
nhiên, mức tiền thởng đợc xác định cao hay thấp tuỳ thuộc vào nguồn tiền thởng và yêu cầu
khuyến khích của từng loại công việc.
2.3. ý nghĩa của tiền thởng

Chúng ta biết rằng tiền thởng là phần tiền mà ngời sử dụng lao động trả cho ng-
ời lao động khi họ hoàn thành một công việc hay họ có các sáng kiến làm tăng năng
suất lao động, chất lợng sản phẩm... Bên cạnh số tiền mà ngời lao động nhận đợc đó về
mặt vật chất nó còn có ý nghĩa cả về mặt tinh thần, vì họ cảm thấy công việc của mình
đợc ngời khác công nhận và đánh giá. Điều này còn thúc đẩy ngời lao động tích cực hơn
trong công việc mà không phải chỉ vì tiền mà còn là địa vị, niềm đam mê công việc hay sự
thoả mãn về công việc mình làm. Đồng thời tiền thởng còn là công cụ để quản lý tốt hơn
tiền lơng và hiệu quả sản xuất kinh doanh của mình mà vẫn khuyến khích đợc ngời lao
động.
3. Động cơ lao động và vai trò kích thích lao động của tiền lơng - tiền th-
ởng.
3.1. Động cơ lao động
3.1.1. Vai trò của con ng ời trong quá trình lao động sản xuất: Khi phân tích quá
trình sản xuất của cải vật chất, C.Mác đã nêu ra 3 yếu tố của lao động, đó là lao động
của con ngời, đối tợng lao động và công cụ lao động. Thiếu 1 trong 3 yếu tố đó, quá
trình sản xuất sẽ không thể diễn ra. Trong đó, nếu xét về mức độ quan trọng, thì lao
9
động của con ngời là yếu tố đóng vài trò quyết định nhất, hai yếu tố sau (chính là t liệu
sản xuất) là quan trọng, nhng nếu không có sự kết hợp và sự tác động của sức lao động
con ngời thì t liệu sản xuất sẽ không thể phát huy tác dụng. Vì vậy, việc không đánh
giá đúng vai trò quyết định của con ngời trong lao động sản xuất sẽ dẫn đến hiệu quả
tiêu cực và ngợc lại. Trong lịch sử phát triển xã hội, đã có nhiều cách nhìn nhận khác
nhau về vai trò của con ngời. Tơng ứng với mỗi quan niệm, xây dựng sẽ có cách ứng
xử và chính sách quản lý riêng, và đã đem lại những kết quả khác nhau khi sử dụng ng-
ời lao động.
Ngày nay, các nớc t bản phát triển đã biết khai thác triệt để tiềm năng của yếu
tố con ngời trong hoạt động sản xuất. Các nhà t bản sở dĩ quan tâm đến ngời lao động,
có chính sách tạo điều kiện thuận lợi để ngời lao động làm việc có năng suất, chất lợng
và hiệu quả cao vì trớc hết việc làm đó đem lại lợi nhuận lớn cho nhà t bản. Mặt khác
nói đến vai trò của con ngời, còn phải nói đến tính sáng tạo của họ trong quá trình lao

động. C.Mác chỉ ra rằng xã hội càng phát triển, thì khả năng t duy sáng tạo của con ng-
ời càng phát triển. Ngày nay ngời ta gọi tính sáng tạo đó là "chất xám". Trong điều
kiện khoa học - công nghệ phát triển nh vũ bão hiện nay và đang trở thành lực lợng sản
xuất trực tiếp, thì xã hội nào, nớc nào càng thu hút và sử dụng tốt lao động sáng tạo,
chất xám, càng thúc đẩy kinh tế phát triển...
3.1.2. Khái niệm và bản chất của động cơ lao động:
+ Khái niệm động cơ lao động
Động cơ lao động là sự biểu thị thái độ chủ quan của con ngời với lao động, nó
phản ánh mục tiêu đặt ra một cách có ý thức, nó xác định và giải thích cho hành vi xã
hội của mỗi con ngời.
+ Bản chất của động cơ lao động
Từ nghiên cứu vai trò của con ngời trong quá trình lao động sản xuất ở trên ta
thấy rằng, muốn phát huy vai trò và tính sáng tạo của ngời lao động chúng ta phải đi
tìm hiểu động cơ hoạt động cũng nh nhu cầu và lợi ích kinh tế của họ. Để có các biện
pháp, chính sách đáp ứng tốt những nhu cầu và lợi ích đó. Do đó ở đâu, vấn đề đặt ra
là: Tại sao con ngời lao động? Mục đích lao động của họ là gì? vì sao cùng một con
ngời nhng ở các tổ chức này họ làm việc tốt, làm việc hết mình còn ở tổ chức khác lại
không muốn làm việc, làm việc với năng suất thấp và không có hiệu quả? vấn đề đó là
ở chỗ: Ngoài môi trờng làm việc, còn có động cơ thúc đẩy họ làm việc, do đó muốn
phát lực cho động cơ con ngời hoạt động, trớc hết phải xác định đúng đắn mục đích
hoạt động của con ngời và tạo điều kiện môi trờng thuận lợi để họ có thể làm việc.
10
Động cơ hoạt động của con ngời, theo C.Mác, đó là phần thỏa mãn nhu cầu cho
bản thân và gia đình ngời lao động hay chính nhu cầu của con ngời tạo ra động cơ thúc
đẩy họ lao động.
Nhu cầu đợc xem là những đòi hỏi của con ngời cần đợc đáp ứng, nó xuất phát
từ những nguyên nhân khác nhau, nhu cầu của con ngời rất đa dạng, mỗi con ngời có
thể có những nhu cầu riêng và luôn luôn biến đổi cùng với sự phát triển của ch, nên
việc nắm bắt đợc nhu cầu, định hớng đúng nhu cầu kịp thời thoả mãn các nhu cầu đa
dạng là một vấn đề quan trọng, trong đó tuỳ theo điều kiện kinh tế - xã hội của ... từng

thời kỳ mà có thể đáp ứng nhu cầu của con ngời ở mức độ khác nhau.
Trong điều kiện kinh tế thị trờng thì nhu cầu đợc thể hiện tập trung ở lợi ích
kinh tế - động lực trực tiếp thúc đẩy ngời lao động làm việc và làm có năng suất - chất
lợng, hiệu quả.
Lợi ích kinh tế theo C.Mác, đó là một phạm trù kinh tế, biểu hiện quan hệ sản
xuất, đợc phản ánh trong ý thức, thành động cơ hoạt động nhằm thoả mãn một cách tốt
nhất nhu cầu vật chất của các chủ thể tham gia lao động. Lợi ích kinh tế xuất hiện, phát
triển phụ thuộc vào những điều kiện khách quan của đời sống con ngời và hình thành
trên cơ sở những nhu cầu của họ. Về mặt khách quan, lợi ích kinh tế là hình thức biểu
hiện quan hệ sản xuất, là cơ chế tác động chung của tất cả các quy luật kinh tế do quan
hệ sản xuất trực tiếp sinh ra. Về mặt chủ quan, nó trở thành động cơ hành động của con
ngời. Các mặt chủ quan và khách quan này gắn bó chặt chẽ với nhau, qui định và tác động
lẫn nhau. vì vậy lợi ích kinh tế trở thành một trong những động lực cơ bản, phổ biến của sự
phát triển không ngừng của sản xuất và đời sống xã hội.
Còn động lực lao động là sự khao khát và tự nguyện của con ngời nhằm tăng c-
ờng mọi nỗ lực để đạt đợc mục đích lao động hay một kết quả lao động cụ thể. (hay
nói cách khác đông lực lao động là bao gồm tất cả các lý do làm cho con ngời làm
việc).
Nh vậy, lợi ích là mức độ thoả mãn của nhu cầu của con ngời trong một điều
kiện cụ thể nhất định, giữa chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau, không có nhu cầu thì
không có lợi ích hay nói cách khác là lợi ích là tổ chức biểu hiện của nhu cầu, trong đó
lợi ích tạo ra động lực cho ngời lao động, mức độ thoả mãn các nhu cầu càng cao thì
động lực lao động tạo ra càng lớn, do đó lợi ích tạo ra động lực thúc đẩy con ngời hăng
say làm việc hơn, có hiệu quả hơn.
11
Tóm lại: Nhu cầu của con ngời tạo ra động lực thúc đẩy họ tham gia lao động,
song chính lợi ích trong đó có lợi ích kinh tế của họ mới là động lực trực tiếp thúc đẩy
họ làm việc với hiệu quả cao.
3.2. Vai trò kích thích lao động của tiền lơng - tiền thởng và các phơng hớng
kích thích lao động

3.2.1. Kích thích lao động và các ph ơng h ớng kích thích lao động
+ Kích thích lao động là gì?
Là quá trình tạo ra động lực lao động thúc đẩy sự quan tâm đến việc thực hiện
hoạt động lao động.
+ Tại sao phải kích thích lao động
Từ việc nghiên cứu bản chất của động cơ lao động và xuất phát từ khái niệm
kích thích lao động cho ta thấy: Lợi ích trong đó có lợi ích kinh tế tạo động lực lao
động, song thực tế động lực lao động đợc tạo ra ở mức độ nào, bằng cách nào, điều đó
lại phụ thuộc vào cơ chế cụ thể để sử dụng nó nh một nhân tố cho sự phát triển xã hội,
hay nói cách khác muốn lợi ích tạo ra động lực lao động ta phải tác động vào nó, kích
thích nó, làm gia tăng hoạt động có hiệu quả của lao động trong công việc, trong
chuyên môn hay những chức năng cụ thể... Mặt khác cần chú ý kích thích với t cách là
một động lực phát triển sản xuất và khả năng của con ngời, cần phải đợc xem xét chỉ
trong mối quan hệ chặt chẽ với ngời lao động, vì chính ngời lao động là lĩnh vực thể
hiện sự kích thích vật chất.
+ Các phơng hớng kích thích:
Nh vậy, kích thích lao động chính là kích thích lợi ích ngời lao động. Để kích
thích nó ngời ta dùng nhiều phơng pháp khác nhau, trong đó đặc biệt là kích thích kinh
tế và tâm lý xã hội. Hai loại kích thích này gắn chặtvới lợi ích vật chất và tinh thần của
ngời lao động. Nó đợc coi là một công cụ, một phơng tiện, một cơ chế để có đợc những
lợi ích của ngời lao động trong thực tiễn. Do đó lợi ích có hai loại là lợi ích vật chất và
lợi ích tinh thần nên kích thích lao động có hai phơng hớng kích thích chủ yếu là: kích
thích vật chất (kinh tế) và kích thích tinh thần (tâm lý xã hội).
Kích tích vật chất là sự biểu hiện các nhu cầu nên các yếu tố vật chất biểu hiện
ra là những lợi ích đã đợc nhận thức, nó bao gồm: tiền lơng, tiền thởng, lợi nhuận, giá
cả... Đó là những cái thoả mãn trực tiếp các nhu cầu vật chất của con ngời. Trong đó
tiền lơng, tiền thởng là những hình thức cơ bản để kích thích vật chất.
Kích thích tinh thần: ngoài nhu cầu vật chất, con ngời còn có nhu cầu tinh thần.
Những biện pháp thoả mãn nhu cầu tinh thần của ngời lao động chính là kích thích họ
12

hăng say lao động và lao động có năng suất cao. Kích thích về mặt tinh thần gồm các
mặt sau: tạo việc làm ổn định cho ngời lao động, động viên, quan tâm khen thởng kịp
thời ngời lao động của tổ chức...
Giữa kích thích vật chất và kích thích tinh thần có mối quan hệ chặt chẽ và tơng
hỗ lẫn nhau.
3.2.2. Vai trò kích thích lao động của tiền l ơng và nguyên tắc kích thích của tiền
l ơng
Tiền lơng là một hình thức cơ bản nhằm thoả mãn nhu cầu và kích thích vật chất
đối với ngời lao động. Tiền lơng có vai trò rất lớn không chỉ đối với ngời lao động mà
còn cả đối với nền kinh tế đất nớc. Vì tiền lơng gắn liền với ngời lao động và là nguồn
sống chủ yếu của họ và gia đình họ. Tiền lơng ngời lao động nhận đợc thoả đáng sẽ là
động lực kích thích ngời lao động nâng cao năng lực làm việc của mình, phát huy
những khả năng vốn có để tạo ra năng suất lao động cao, mặt khác khi năng suất lao
động của ngời lao động tăng lên thì lợi nhuận của doanh nghiệp sẽ tăng và do đó nguồn
phúc lợi cuả doanh nghiệp mà ngời lao động nhận đợc cũng sẽ tăng lên, đó là phần bổ
sung thêm cho tiền lơng làm tăng thêm thu nhập và lợi ích ngời lao động. Hơn nữa khi
lợi ích của ngời lao động đợc bảo đảm bằng các mức lơng thoả đáng, nó sẽ tạo ra sự
gắn kết giữa ngời lao động với mục tiêu và lợi ích của tổ chức, xoá đi sự ngăn cách
giữa ngời lao động và ngời sử dụng lao động, làm cho ngời lao động có trách nhiệm tự
giác hơn với các hoạt động của doanh nghiệp và tổ chức, ngợc lại nếu mức lơng ngời
lao động nhận đợc không thoả đáng, không chú ý đúng mức đến lợi ích của ngời lao
động thì nguồn nhân công có thể sẽ bị kiệt quệ về thể lực, giảm sút về chất lợng và hạn
chế khả năng làm việc của ngời lao động, biểu hiện rõ nhất là tình trạng cắt xén thời
gian làm việc, lãng phí nguyên vật liệu và thiết bị, làm dối, làm ẩu và tạo ra sự mẫu
thuân gay gắt giữa ngời lao động và ngời sử dụng lao động, một biểu hiện nữa là doanh
nghiệp tổ chức sẽ mất đi những ngời lao động có chuyên môn, tay nghề cao sang các
doanh nghiệp tổ chức khác có mức lơng hấp dẫn hơn... Do đó có một nhà quản lý đã
nhận xét: nếu tất cả những gì anh đa ra chỉ là hột lạc, thì chẳng có gì ngạc nhiên, rằng
kết cục anh chỉ có thể đánh bạn với lũ khỉ.
Với vai trò và ý nghĩa đó của tiền lơng, để tiền lơng thực sự đóng vai trò kích

thích ngời lao động thì nguyên tắc kích thích của tiền lơng phải đảm bảo các nguyên
tắc kích thích sau:
+ Tiền lơng của ngời lao động phải đảm bảo chiếm 70 - 80% trong tổng thu
nhập của ngời lao động.
13
+ Tiền lơng phải đảm bảo sao cho ngời lao động có thể tái sản xuất sức lao
động, bao gồm tái sản xuất giản đơn sức lao động và đảm bảo trách nhiệm xã hội của
chính họ.
+ Tiền lơng chỉ thực sự khuyến khích ngời lao động khi nó gắn trực tiếp với số
lợng, chất lợng lao động của họ đã cống hiến, do vậy tất cả các công việc phải có tiêu
chuẩn đánh giá rõ ràng, chính xác làm cơ sở để trả lơng.
3.2.3. Vai trò kích thích của tiền th ởng và nguyên tắc kích thích của tiền th ởng
Ngoài tiền lơng để động viên ngời lao động các doanh nghiệp, tổ chức còn áp
dụng các hình thức tiền thởng để khuyến khích ngời lao động. Đây cũng là một trong
những biện pháp kích thích vật chất có hiệu quả đối voí ngời lao động. Cùng với tiền l-
ơng, tiền thởng góp phần thoả mãn các nhu cầu vật chất cho ngời lao động và ở một
chừng mực nào đó tiền thởng còn có tác dụng kích thích ngời lao động về mặt tinh
thần, vì họ cảm thấy công việc của họ đợc ngời khác công nhận và đánh giá. Điều này
càng thúc đẩy ngời lao động tích cực hơn nữa trong công việc mà không phải chỉ vì
tiền mà là địa vị niềm đam mê trong công việc hay sự thoả mãn về công việc mình làm.
Đồng thời tiền thởng là công cụ giúp doanh nghiệp, tổ chức quản lý tiền lơng đợc tốt
hơn mà vẫn kích thích ngời lao động.
Để tiền thởng đóng vai trò kích thích ngời lao động thì nguyên tắc kích thích
của tiền thởng phải đảm bảo những nguyên tắc sau:
+ Tiền thởng chỉ có hiệu quả nếu nằm trong giới hạn 15 - 30% trong tổng thu
nhập của ngời lao động.
+ Mức tiền thởng phải đảm bảo một mức có ý nghĩa nhất định nào đó trong
cuộc sống của ngời lao động, nghĩa là ngời lao động nhận đợc tiền thởng thì họ nghĩ là
sẽ đợc thoả mãn yếu tố này hay yêú tố khác trong cuộc sống hàng ngày mà học mong
mỏi.

+ Tiền thởng phải tác động vào đúng thành tích của ngời lao động và làm cho
ngời lao động hiểu rằng: làm tốt sẽ có nguồn kích thích và ngời ta hy vọng vào cái đó.
+ Thời gian thởng không nên quá dài và cũng không nên quá ngắn sẽ gây cho ngời
lao động cảm giác nhàm chán và vai trò kích thích tiền thởng sẽ mất đi.
14
III. Các hình thức tiền lơng - tiền thởng
1. Các hình thức tiền lơng
1.1. Các hình thức tiền lơng theo thời gian
Hình thức trả lơng theo thời gian là hình thức trả lơng cho ngời lao động căn cứ
vào trình độ chuyên môn, kỹ thuật và thời gian làm việc thực tế của ngời lao động
(theo năm, tháng, ngày, giờ).
Hình thức tiền lơng trả theo thời gian có hai chế độ là:
1.1.1. Chế độ trả l ơng theo thời gian giản đơn: Là chế độ trả lơng mà tiền lơng
nhận đợc của mỗi ngời lao động do mức lơng cấp bậc cao hay thấp và thời gian làm
việc thực tế nhiều hay ít quyết định.
1.1.2. Chế độ trả l ơng theo thời gian có th ởng: Là sự kết hợp giữa chế độ trả l-
ơng theo thời gian giản đơn với tiền thởng, khi ngời lao động đạt đợc những chỉ tiêu về
số lợng hay chất lợng quy định. Tiền lơng của ngời lao động nhận đợc tính bằng mức l-
ơng thời gian giản đơn cộng với tiền thởng.
1.2. Hình thức tiền lơng theo sản phẩm
Là hình thức trả lơng cho ngời lao động căn cứ trực tiếp vào số lợng và chất lợng
sản phẩm hay dịch vụ mà họ đã hoàn thành.
Hình thức trả lơng theo sản phẩm có các chế độ trả lơng nh sau:
1.2.1. Chế độ trả l ơng sản phẩm trực tiếp cá nhân: là chế độ trả lơng cho ngời
lao động trực tiếp làm ra sản phẩm theo sự tỷ lệ thuận với số lợng sản phẩm hoàn thành
theo đúng chất lợng yêu cầu.
1.2.2. Chế độ trả l ơng theo sản phẩm tập thể: là chế độ trả lơng đợc áp dụng để
trả lơng cho một nhóm ngời lao động khi họ hoàn thành một khối lợng sản phẩm nhất
định theo đúng chất lợng yêu cầu. Chế độ trả lơng này áp dụng cho những công việc
đòi hỏi nhiều ngời cùng tham gia thực hiện mà công việc của mỗi cá nhân có liên quan

đến nhau.
1.2.3. Chế độ trả l ơng theo sản phẩm gián tiếp: là chế độ trả lơng đợc áp dụng
để trả lơng cho những ngời lao động làm những công việc phục vụ hay phù trợ cho hoạt
động của công nhân chính.
1.2.4. Chế độ trả l ơng khoán sản phẩm: l à chế độ lơng sản phẩm mà khi giao
công việc đã định rõ số tiền để hoàn thành một khối lợng công việc trong một thời gian
nhất định.
15
1.2.5. Chế độ trả l ơng sản phẩm có th ởng: là sự kết hợp trả lơng theo sản phẩm (đã
nghiên cứu ở trên) và kết hợp với tiền thởng khi ngời lao động đạt đợc những chỉ tiêu về số
lợng, chất lợng hay thời gian thởng theo qui định.
1.2.6. Chế độ trả l ơng theo sản phẩm luỹ tiến: là chế độ trả lơng theo hai đơn giá
khác nhau, đơn giá bình thờng cho số lợng sản phẩm trong định mức và đơn giá cao
hơn (luỹ tiến) cho những số lợng sản phẩm vợt mức để kích thích sản xuất càng nhiều
sản phẩm càng tốt.
2. Các hình thức tiền thởng
Tiền thởng là loại kích tích vật chất có các tác dụng rất tích cực đối với ngời lao
động trong việc phấn đấu thực hiện công việc tốt hơn. Tiền thởng có nhiều loại, tuỳ vào
điều kiện thực tế của từng doanh nghiệp, tổ chức có thể áp dụng một hay một số hình
thức tiền thởng. Trong thực tế có một số hình thức tiền thởng: Thởng hoàn thành vợt
mức kế hoạch, thởng phát huy sáng kiến; thởng nâng cao năng suất chất lợng sản
phẩm; thởng tiết kiệm vật t...
IV. Vai trò kích thích lao động của các hình thức TIềN LơNG
tiền thởng
1. Vai trò kích thích lao động của các hình thức tiền lơng
Nh chúng ta đã nghiên cứu ở phần lý luận về tiền lơng ở trên ta biết rằng tiền l-
ơng là một trong những hình thức kích thích lợi ích vật chất với ngời lao động. Vì vậy
để sử dụng đòn bẩy kinh tế của tiền lơng nhằm đảm bảo sản xuất phát triển, duy trì một
đội ngũ có trình độ kỹ thuật nghiệp vụ cao, với ý thức kỷ luật vững, đòi hỏi công tác tổ
chức tiền lơng trong doanh nghiệp, tổ chức phải đặc biệt coi trọng. Tổ chức tiền lơng

trong doanh nghiệp đợc công bằng và hợp lý sẽ tạo ra hoà khí cởi mở giữa những ngời
lao động, hình thành khối đại đoàn kết thống nhất, trên dới một lòng, một chính sách
nhất trí vì sự phát triển của doanh nghiệp, tổ chức và vì lợi ích của bản thân ngời lao
động.
Chính vì vậy mà ngời lao động có thể làm việc tích cực bằng cả sự nhiệt tình
hăng say và họ có quyền tự hào về mức lơng họ đạt đợc, ngợc lại khi công tác tổ chức
tiền lơng trong doanh nghiệp tổ chức thiếu tính công bằng, hợp lý thì không những sẽ
đẻ ra mâu thuẫn nội bộ thậm chí khá gay gắt giữa những ngời lao động với nhau và
giữa những ngời lao động với ngời sử dụng lao động mà có lúc, có nơi còn có thể gây
nên sự phá hoại ngầm dẫn đến sự lãng phí to lớn trong sản xuất.
16
Do đó công tác tiền lơng trong doanh nghiệp, tổ chức đóng vai trò hết sức quan
trọng, trong đó việc xây dựng, tổ chức và thực hiện các hình thức tiền lơng làsự thể
hiện cụ thể, trực tiếp của công tác tổ chức tiền lơng trong doanh nghiệp . Tổ chức, thực
hiện tốt các hình thức tiền lơng này là việc thực hiện trực tiếp vai trò kích thích lao
động của tiền lơng.
Hiện nay có 2 hình thức tiền lơng chủ yếu áp dụng trong các doanh nghiệp, tổ
chức là: Hình thức tiền lơng theo sản phẩm và hình thức tiền lơng theo thời gian. Sau
đây ta sẽ nghiên cứu cụ thể vai trò kích thích lao động của các hình thức tiền lơng này:
1.1. Vai trò kích thích lao động của hình thức tiền lơng theo sản phẩm
* áp dụng hình thức tiền lơng theo sản phẩm là một hình thức kích thích vật
chất có từ lâu đời và đợc sử dụng rộng rãi và phổ biến hiện nay và có hiệu quả cao. Trả
lơng theo sản phẩm là hình thức tiền lơng căn cứ vào số lợng và chất lợng sản phẩm
sản xuất ra của mỗi ngời và đơn giá sản phẩm để trả lơng cho cán bộ công nhân viên
làm và sản xuất ở đó.
Hình thức tiền lơng trả theo sản phẩm là hình thức căn bản để thực hiện quy luật
phân phối theo lao động. Để quán triệt để đợc hơn nữa nguyên nhân, nguyên tắc phân
phối theo số lợng và chất lợnglao động, nghĩa là căn cứ trực tiếp vào kết quả lao động
của mỗi ngời sản xuất. Ai làm nhiều, chất lợng sản phẩm tốt, đợc hởng nhiều lơng, ai
làm ít chất lợng sản phẩm xấu thì hởng ít lơng. Những ngời làm việc nh nhau thì đợc h-

ởng lơng nh nhau. Mặt khác chế độ trả lơng theo sản phẩm còn phải căn cứ vào số lợng
và chất lợng lao độngkết tinh trong từng sản phẩm của mỗi công nhân làm ra để trả l-
ơng cho họ, làm cho quan hệ giữa tiền lơng và năng suất lao động, giữa lao động và h-
ởng thụ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Thực hiện các hình thức tiền lơng theo sản phẩm sẽ có tác dụng kích thích rất
lớn với ngời lao động, cụ thể:
Thứ nhất: Việc thực hiện các chính sách tiền lơng theo sản phẩm sẽ làm cho
ngời lao động vì lợi ích vật chất mà quan tâm đến việc nâng cao năng suất lao động, hạ
giá sản phẩm, phải đảm đơng hoàn thành toàn diện và vợt mức kế hoạch cho doanh
nghiệp hình thức đặt ra. Bởi vì hình thức tiền lơng theo sản phẩm căn cứ trực tiếp vào
sản lợng và chất lợng sản phẩm trong mỗi ngời sản xuất ra để tính lơng nên phải có tác
dụng khuyến khích ngời lao động tích cực sản xuất, tận dụng thời gian làm việc để
tăng năng suất lao động. Hơn nữa chỉ có sản phẩm tốt mới đợc tính để trả lơng cao nên
ngời lao động cần phải cố gắng sản xuất bảo đảm chất lợng sản phẩm tốt. Do vậy cùng
17
với năng suất lao động tăng lên chất lợng sản phẩm bảo đảm thì giá thành sản phẩm sẽ
hạ xuống tạo cho sản phẩm trong doanh nghiệp có thể cạnh tranh đợc trên thị trờng, tạo
điều kiện tăng doanh thu cho doanh nghiệp và đó là cơ sở để tăng lơng cho ngời lao
động.
Thứ hai: Thực hiện hình thức tiền lơng cho sản phẩm sẽ khuyến khích ngời lao
động phải quan tâm đến việc nâng cao trình độ văn hoá, chuyên môn nghiệp vụ, khoa
học kỹ thuật hợp lý hoá sản xuất và lao động tích cực, sáng tạo và luôn áp dụng những
phơng pháp sản xuất tiên tiến. Bởi vì khi thực hiện trả lơng theo sản phẩm, ngời lao
động phải phấn đầu để thờng xuyên đạt đợc và vợt mức các định mức lao động đề ra,
do đó để thực hiện đợc, họ không thể đơn thuần dựa vào sự lao động hết sức mình, tận
dụng thời gian làm việc mà phải luôn có gắng học tập để không ngừng nâng cao trình
độ, văn hoá khoa học kỹ thuật thì mới có thể dễ dàng tiếp thu, nắm vứng và áp dụng đ-
ợc những phơng pháp trên vào sản xuất. Hơn nữa họ còn phải liên kết luôn tìm tòi suy
nghĩ để phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất. Chỉ có nh thế thì sản
phẩm của họ làm ra sẽ tăng lên và sức lao động sẽ giảm xuống mà vẫn đảm bảo chất l-

ợng sản phẩm.
Thứ ba: Thực hiện hình thức tiền lơng theo sản phẩm còn góp phần đẩy mạnh,
hoàn thiện việc cải tiến, tổ chức , quá trình sản xuất, thúc đẩy việc thực hiện tốt chế độ
hạch toán và quản lý kinh tế trong doanh nghiệp, tổ chức. Bởi vì, khi áp dụng các chế
độ tiền lơng theo sản phẩm đòi hỏi phải có sự tổ chức chuẩn bị sản xuất ở điều kiện
nhất định; phải củng cố kiện toàn tổ chức sản xuất, kỹ thuật sản xuất; tài chính, lao
động... để đảm bảo cho quá trình sản xuất đợc cân đối, hợp lý. Mặt khác trong quá
trình thực hiện thì do năng xuất lao động trong ngời lao động tăng lên thì nhiều vấn đề
mới đặt ra cần giải quyết nh: Cung cấp nguyên vật liệu đúng quy cách chất lợng, sản l-
ợng kịp thời gian; Công tác nghiệm thu sản phẩm phải chính xác theo sản lợng - chất l-
ợng sản phẩm. Điều chỉnh lại lao động trong dây truyền sản xuất, thống kê thanh toán
tiền lơng nhanh chóng, chính xác, đúng kỳ hạn.... Tất cả những vấn đề trên đều ảnh h-
ởng đến trực tiếp đến mức tiền lơng trong công nhân nên họ rất quan tâm phát hiện và
yêu cầu giải quyết. Do đó bất cứ có một hiện tợng nào vi phạm đến yêu cầu kỹ thuật và
chế độ phục vụ, công tác,... thì ngời lao động không những tự tìm cách khắc phục kịp
thời mới cần có ý thức tích cực để đề phòng những khiếm khuyết có thể xẩy ra. Đồng
thời nâng cao tinh thần đấu tranh chống lại những hiện tợng tiêu cực, làm việc thiếu
trách nhiệm trong cán bộ quản lý và giám sát công nhân sản xuất.
18