Dấu hiệu định tội của tội trộm cắp tài sản theo quy định của bộ luật hình sự việt nam năm 1999 một số vấn đề lý luận và thực tiễn trên địa bàn huyện quỳ hợp

MỤC LỤC
Trang
A. MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Tình thế cấp thiết của đề tài: .................................................................................. 1
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài: ........................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài: ........................................................................ 2
4. Phương pháp nghiên cứu: ................................................................................... 3
5. Ý nghĩa nghiên cứu của đề tài: ........................................................................... 3
6. Bố cục của đề tài: ............................................................................................... 3
B. NỘI DUNG
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN THEO
QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999 ....................... 4
1.1. Khái niệm : ...................................................................................................... 4
1.1.1.Tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 .... 4
1.1.2. Tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm
1999 ........................................................................................................................ 5
1.2. Dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự
Việt Nam năm 1999 ............................................................................................... 6
1.2.1. Khách thể của tội trộm cắp tài sản ............................................................... 7
1.2.2. Mặt khách quan của tội trộm cắp tài sản ...................................................... 11
1.2.3. Mặt chủ quan của tội trộm cắp tài sản ......................................................... 15
1.2.4. Chủ thể của tội trộm cắp tài sản ................................................................... 18
1.3. Đồng phạm và các giai đoạn thực hiện tội trộm cắp tài sản ........................... 19
1.3.1. Đồng phạm trộm cắp tài sản ......................................................................... 19
1.3.2. Các giai đoạn thực hiện tội trộm cắp tài sản ................................................ 22
1.4. Phân biệt dấu hiệu định tội của tội trộm cắp tài sản với một số tội xâm phạm
sở hữu khác ............................................................................................................. 26
1.4.1.Phân biệt dấu hiệu định tội của tội trộm cắp tài sản với tội công nhiên
chiếm đoạt tài sản ................................................................................................... 26
1.4.2.Phân biệt dấu hiệu định tội của tội trộm cắp tài sản với tội lừa đảo chiếm

đoạt tài sản .............................................................................................................. 28
1.4.3. Phân biệt dấu hiệu định tội của tội trộm cắp tài sản với tội cướp giật tài
sản ........................................................................................................................... 31
1


1.5. Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trộm cắp tài sản ............................. 33
1.5.1. Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trộm cắp tài sản theo khoản 1
Điều 138 BLHS ...................................................................................................... 34
1.5.2. Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trộm cắp tài sản theo khoản 2
Điều 138 BLHS ...................................................................................................... 44
1.5.3. Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trộm cắp tài sản theo khoản 3, 4
Điều 138 BLHS ...................................................................................................... 48
Chương 2
TÌNH HÌNH TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲ HỢP
VÀ MỘT SỐ KIẾN GIẢI KHẮC PHỤC .............................................................. 51
2.1. Tình hình tội trộm cắp tài sản diễn ra trên địa bàn huyện Quỳ Hợp trong
thời gian gn õy. . ..... 51
2.1.1. Đặc điểm địa bàn huyện Qùy Hợp
51
2.1.2. Tình hình tội phạm hình sự trên địa bàn huyện Qùy Hợp 51
2.1.3. Tình hình tội phạm trộm cắp trên địa bàn huyện Qu Hp . .... 53
2.2. Nguyên nhân phạm tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Quỳ Hợp .................... 59
2.2.1. Nguyên nhân về kinh tế, xà hội .................................................................... 59
2.2.2. Nguyên nhân về công tác giáo dục .............................................................. 60
2.2.3. Nguyên nhân về quản lý xà hội .................................................................... 61
2.2.4. Nguyên nhân về quản lý tài sản của chủ sở hữu, ng-ời có trách nhiệm
quản lý tài sản ......................................................................................................... 61
2.3. Điều kiện phạm tội trộm cắp tài sản ............................................................... 62
2.4. Mt s kin ngh v giải pháp nhằm hạn chế tội trộm cắp tài sản trên địa bàn

huyện Quỳ Hợp ...................................................................................................... 62
2.4.1. Mét sè biÖn pháp phòng ngừa tội phạm trộm cắp trên địa bàn huyện Quỳ
Hợp ......................................................................................................................... 62
2.4.2. Một số kiến nghị về nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác phòng ngừa
tội trộm cắp trên địa bàn huyn Qựy Hp Tnh Nghệ An ................................... 65
C. KẾT LUẬN ....................................................................................................... 68
D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 70

A. MỞ ĐẦU
2


1. Tình thế cấp thiết của đề tài:
Trong những năm qua tình hình tội phạm ở Việt Nam diễn biến ngày
càng phức tạp, nhiều vụ án xảy ra với tính chất, hậu quả rất nghiêm trọng, đặc
biệt nghiêm trọng không ngừng gia tăng. Tình hình an ninh quốc gia trở nên bức
thiết, việc phòng và chống tội phạm được đẩy mạnh cũng như được sự quan tâm
chỉ đạo sát sao của Đảng và nhà nước, được sự quan tâm ủng hộ của nhân dân.
Mặt khác trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, Nhà nước ta có
nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của Nhà nước cũng như của nhân dân.
Với vai trò là nền tảng kinh tế xã hội của quốc gia, chế độ sở hữu là một trong
những vấn đề trọng yếu được Nhà nước bảo vệ bằng mọi biện pháp trong đó
biện pháp pháp lý hình sự thể hiện kiên quyết nhất ý chí quyền lực Nhà nước
trong xử lý các hành vi xâm phạm tới chế độ sở hữu. Trong số các tội xâm phạm
sở hữu, tội trộm cắp tài sản là tội xâm phạm trực tiếp tới quyền sở hữu tài sản và
xảy ra khá phổ biến. Ở mỗi giai đoạn phát triển, Nhà nước đều có những quy
định về tội trộm cắp tài sản và biện pháp xử lý nhằm đấu tranh loại bỏ tội phạm
khỏi đời sống xã hội. Những năm gần đây tội trộm cắp tài sản diễn biến phức tạp
gây hậu quả ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến trật tự an toàn xã hội .
Đặc biệt là trên địa bàn huyện Quỳ Hợp vấn đề về tội trộm cắp tài sản diễn ra

ngày càng phức tạp mà nguyên nhân chủ yếu vì đây là địa bàn miền núi, với sự
đa dạng về thành phần dân cư, trình độ dân cư cịn thấp…
Tuy nhiên trong những năm qua nhờ sự phối hợp chặt chẽ của các cơ
quan bảo vệ pháp luật, hoạt động xét xử của ngành toà án từng bước được nâng
cao, số lượng các bản án bị huỷ đã giảm, song bên cạnh đó vẫn cịn nhiều hạn
chế cần phải khắc phục. Có thể nhận định một trong những nguyên nhân chính
là do các cơ quan bảo vệ pháp luật không đánh giá đúng bản chất của hành vi
phạm tội dẫn đến xác định sai tội danh, hoặc xử oan hoặc bỏ lọt tội phạm. Để
khắc phục tình trạng trên thì vấn đề cốt lõi đầu tiên là phải nắm vững các quy
định pháp luật về tội phạm, nhận thức đúng bản chất của hành vi phạm tội từ đó
có đường lối xử lý đúng đắn đảm bảo sự công bằng, nghiêm minh của pháp luật.

3


Nhận thức được điều đó, tác giả đã mạnh dạn chọn đề tài: “ Dấu hiệu
định tội của tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1999 - Một số vấn đề lí luận và thực tiễn trên địa bàn huyện Quỳ Hợp”
làm khố luận tốt nghiệp cho mình với hy vọng giúp có được cái nhìn tồn diện,
đúng đắn về tội trộm cắp tài sản.
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài:
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về tội trộm cắp tài sản, trước hết phải
kể đến Giáo trình Luật hình sự của Trường Đại học Luật Hà Nội, Trường Đại
học Quốc Gia Hà Nội, Bình luận khoa học BLHS phần Các tội xâm phạm sở
hữu đã phân tích các dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản, tiếp đó là các
cơng trình nghiên cứu cá nhân như tác giả Vũ Thiện Kim với “Trách nhiệm hình
sự đối với các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa, tài sản của công dân”, tác
giả Thân Như Thành với luận văn thạc sĩ luật học “Đấu tranh phòng chống tội
trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội”, tác giả Nguyễn Ngọc Chí với
“Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu” cùng nhiều cơng trình

nghiên cứu khác. Song các cơng trình nghiên cứu đó hoặc là về các tội xâm
phạm sở hữu nói chung hoặc là đi sâu nghiên cứu về mặt đấu tranh phịng
chống tội phạm, chưa có cơng trình nào nghiên cứu chuyên sâu về tội trộm cắp
tài sản. Khoá luận này đi vào nghiên cứu những dấu hiệu đặc trưng pháp lý để
định tội trộm cắp tài sản, đồng thời nghiên cứu về thực trạng và đưa ra một số
kiến giải nhằm khắc phục tình trạng tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Quỳ
Hợp.
3.Mục đích nghiên cứu của đề tài:
Đề tài đi vào nghiên cứu dấu hiệu định trộm cắp tài sản, nhằm làm rõ dấu
hiệu đặc trưng pháp lý của tội trộm cắp tài sản với các tội xâm phạm sở hữu
khác. Ngồi ra đề tài cịn nghiên cứu về thực trạng và đưa ra một số kién
giảinhằm khắc phục tình trạng tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Quỳ Hợp.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Để đạt được mục tiêu đề ra, trong quá trình nghiên cứu tác giả đã sử dụng
phương pháp nghiên cứu duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và phương pháp so

4


sánh, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp . Nghiên cứu tội trộm cắp
tài sản trong sự vận động nội tại phát triển của nó, trong mối quan hệ với các
quy định khác của luật hình sự như: chế định đồng phạm, chế định các giai đoạn
thực hiện tội phạm... thấy rõ và phân biệt được dấu hiệu định tội của tộ trộm cắp
tài sản với các tội danh khác được quy định trong bộ luật hình sự.
5.Ý nghĩa nghiên cứu của đề tài:
Khố luận có ý nghĩa về mặt lý luận cũng như thực tiễn, những kết quả
nghiên cứu của khố luận có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác
nghiên cứu khoa học pháp luật hình sự, đồng thời có thể phục vụ thiết thực cho
cơng tác đấu tranh phịng chống tội phạm trên địa bàn huyện Quỳ Hợp . Đề tài
cũng góp phần nâng cao hiểu biết cho mọi người về việc phân định tội trộm cắp

tài sản với các tội danh khác, và cung cấp một cái nhìn tồn diện về tội trộm cắp
tài sản .
6. Bố cục của đề tài:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tội trộm cắp tài sản theo quy định
của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999.
Chương 2: Tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Quỳ Hợp và
một số kiến giải khắc phục

5


B.NỘI DUNG

Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN THEO QUY
ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 1999
1.1. Khái niệm :
1.1.1.Tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1985
Từ những văn bản tản mạn riêng lẻ, BLHS năm 1985 được Quốc hội khố
VII thơng qua ngày 27-6-1985, thể hiện dưới hình thức bộ luật - một hình thức
lập pháp cao, đã trình bày có hệ thống, tồn diện phần chung cũng như phần các
tội phạm có tính bao quát về tất cả các hành vi nguy hiểm cho xã hội có tác dụng
bảo vệ thành quả cách mạng, an ninh quốc gia, trật tự xã hội, quyền và lợi ích
hợp pháp khác của cơng dân. BLHS 1985 về các tội xâm phạm sở hữu rất tiêu
biểu cho thời kì quá độ xây dựng nền kinh tế kế hoạch hố tập trung, theo đó chỉ
có hai loại hành vi xâm phạm sở hữu là hành vi xâm phạm sở hữu XHCN và
hành vi xâm phạm sở hữu của công dân quy định ở hai chương: Các tội xâm
phạm sở hữu XHCN và Các tội xâm phạm sở hữu của công dân.
Điều 132 BLHS 1985 quy định tội trộm cắp tài sản XHCN như sau:

“1. Người nào trộm cắp tài sản xã hội chủ nghĩa thì bị phạt cải tạo không
giam giữ đến hai năm hoặc bị phạt tù từ sáu tháng đến năm năm. 2. Phạm tội
thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ ba năm đến mười hai
năm: a. Có tổ chức hoặc có tính chất chun nghiệp; b. Dùng thủ đoạn xảo
quyệt, nguy hiểm; c. Hành hung để tẩu thoát; d. Chiếm đoạt tài sản có giá trị
lớn; đ. Tái phạm nguy hiểm. 3. Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm
trọng thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử
hình”.
Điều 155 BLHS 1985 quy định tội trộm cắp tài sản của công dân như sau:
“1. Người nào trộm cắp tài sản của người khác thì bị phạt cải tạo khơng
giam giữ đến một năm hoặc bị phạt tù từ ba tháng đến một năm. 2. Phạm tội
thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ hai năm đến mười
6


năm: a. Có tổ chức hoặc có tính chất chun nghiệp; b. Dùng thủ đoạn xảo
quyệt, nguy hiểm, hành hung để tẩu thốt; c. Chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn
hoặc gây hậu quả nghiêm trọng khác; d. Tái phạm nguy hiểm. 3. Phạm tội trong
trường hợp đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ bảy năm đến hai mươi năm”.
BLHS 1985 đã trở thành một cơ sở pháp lý quan trọng trong việc xử lý
người phạm tội, song vẫn còn sự phân biệt giữa tội trộm cắp tài sản XHCN và
tội trộm cắp tài sản của công dân, theo đó người phạm tội trộm cắp tài sản
XHCN bị xử lý nghiêm khắc hơn người phạm tội trộm cắp tài sản của cơng dân,
điều đó thể hiện đường lối xử lý của Nhà nước ta đối với người phạm tội trộm
cắp tài sản. Qua bốn lần sửa đổi bổ sung, BLHS 1985 khơng cịn là một chỉnh
thể thống nhất cần có một BLHS mới thay thế, vì vậy BLHS 1999 đã ra đời thay
thế BLHS 1985 trên cơ sở có kế thừa và phát triển cho phù hợp với điều kiện xã
hội.
1.1.2. Tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1999

Với chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo
định hướng XHCN, các thành phần kinh tế bình đẳng trước pháp luật địi hỏi
phải xem xét rà sốt lại một cách tồn diện các tội phạm về kinh tế, về sở hữu để
có những sửa đổi bổ sung thích hợp cả về mặt dấu hiệu pháp lý cũng như chính
sách xử lý nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm
trong giai đoạn mới. Ngày 21-12-1999 Quốc hội khố X đã thơng qua BLHS
của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1999 ( có hiệu lực từ ngày
1-7-2000). Bộ luật có quy định rất cụ thể về nhóm tội xâm phạm sở hữu nói
chung và tội trộm cắp tài sản nói riêng. Điều 138 BLHS 1999 quy định tội trộm
cắp tài sản như sau:
“1. Người nào trộm cắp tài sản của người khác có giá trị từ năm trăm
nghìn đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới năm trăm nghìn đồng
nhưng gây hậu quả nghiêm trọng, hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi
chiếm đoạt, hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt chưa được xoá án tích mà cịn vi
phạm thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc bị phạt tù từ sáu

7


tháng đến ba năm. 2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị
phạt tù từ hai năm đến bảy năm: a. Có tổ chức; b. Có tính chất chuyên nghiệp;
c. Tái phạm nguy hiểm; d. Dùng thủ đoạn xảo quyệt, nguy hiểm; đ. Hành hung
để tẩu thốt; e. Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới
hai trăm triệu đồng; g. Gây hậu quả nghiêm trọng. 3. Phạm tội thuộc một trong
các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ bảy năm đến mười lăm năm: a. Chiếm
đoạt tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng; b.
Gây hậu quả rất nghiêm trọng. 4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau
đây thì bị phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân: a.
Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên; b. Gây hậu quả
đặc biệt nghiêm trọng. 5. Người phạm tội cịn có thể bị phạt tiền từ năm triệu

đồng đến dưới năm mươi triệu đồng”.
Đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu nói chung và tội trộm cắp tài sản nói
riêng, BLHS 1999 đã có những thay đổi đáng kể so với BLHS 1985 khi chỉ xây
dựng một chương: Các tội xâm phạm sở hữu, bao quát tất cả các hình thức sở
hữu đã được BLDS quy định, bảo đảm vị trí bình đẳng của các thành phần kinh
tế đồng thời vẫn thể hiện được sự đề cao vai trò của sở hữu Nhà nước khi quy
định hành vi “xâm phạm sở hữu của Nhà nước” là một tình tiết tăng nặng
TNHS tại Điều 48 BLHS . Đối với tội trộm cắp tài sản, BLHS 1999 khơng cịn
quy định thành hai tội trộm cắp tài sản XHCN và tội trộm cắp tài sản của công
dân mà quy định thống nhất thành tội trộm cắp tài sản, vấn đề định lượng giá trị
tài sản bị chiếm đoạt là tình tiết định tội và định khung hình phạt là những điểm
thay đổi cơ bản của BLHS 1999 so với BLHS 1985.
1.2. Dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản theo quy định của Bộ
luật hình sự Việt Nam năm 1999
Ở mỗi giai đoạn lập pháp hình sự, Nhà nước đều ban hành các quy định
về tội trộm cắp tài sản và đường lối xử lý người phạm tội, song các văn bản
pháp luật đều không đưa ra khái niệm về tội trộm cắp tài sản, như vậy cần tìm
hiểu thế nào là tội trộm cắp tài sản.

8


Theo từ điển Bách khoa Công an nhân dân Việt Nam, trộm cắp tài sản
được hiểu là “hành vi lén lút bí mật đối với người quản lý tài sản để chiếm đoạt
tài sản”. Cũng có cách hiểu trộm cắp tài sản là “hành vi lén lút chiếm đoạt tài
sản của người khác” . Như vậy trộm cắp tài sản là hành vi chiếm đoạt tài sản,
tính chất của hành vi là lén lút bí mật và đối tượng là tài sản đang có người quản
lý.
Trên cơ sở khái niệm tội phạm được quy định tại Điều 8 BLHS: “Tội
phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do

người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vơ ý...”, có
thể đưa ra khái niệm về tội trộm cắp tài sản như sau: Tội trộm cắp tài sản là
hành vi lén lút chiếm đoạt tài sản của người khác, do người có năng lực trách
nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý, xâm phạm tới quyền sở hữu tài sản được
pháp luật bảo vệ.
Trên đây là khái niệm chung nhất về tội trộm cắp tài sản, để hiểu được
tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội trộm cắp tài sản cần nghiên cứu về các
dấu hiệu pháp lý của nó. Tội phạm là thể thống nhất của bốn yếu tố: khách thể,
mặt khách quan, mặt chủ quan, chủ thể. Tội trộm cắp tài sản cũng bao gồm bốn
yếu tố cơ bản trên, trước hết cần nghiên cứu về khách thể của tội phạm
1.2.1. Khách thể của tội trộm cắp tài sản
Khách thể của tội phạm là những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ
và bị tội phạm xâm hại. Bất kì tội phạm nào cũng đều xâm hại đến một hoặc một
số quan hệ xã hội nhất định được luật hình sự bảo vệ bằng cách gây thiệt hại
hoặc đe dọa gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội đó. Những đối tượng được
xác định cần bảo vệ bởi các quy phạm pháp luật hình sự bao gồm: “Độc lập, chủ
quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, chế độ chính trị, chế độ kinh tế,
nền văn hố, quốc phịng, an ninh, trật tự an toàn xã hội, quyền lợi ích hợp pháp
của tổ chức, tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền
lợi ích hợp pháp khác của công dân, những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật
xã hội chủ nghĩa” (Điều 8 BLHS). Tội trộm cắp tài sản thuộc nhóm tội xâm
phạm sở hữu, khách thể của tội trộm cắp tài sản là quan hệ sở hữu tài sản. “Sở

9


hữu”, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin là tổng thể các quan hệ xã hội
phát sinh trong quá trình sản xuất và phân phối của cải vật chất giữa con người
với nhau trong xã hội. Quan hệ sở hữu tài sản là quan hệ xã hội trong đó quyền
chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản được pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Pháp

luật dân sự Việt Nam quy định một người được coi là chủ sở hữu tài sản khi
người đó có đầy đủ ba quyền năng: quyền chiếm hữu là quyền quản lý, chi phối
tài sản; quyền sử dụng là quyền khai thác các lợi ích vật chất và tinh thần từ tài
sản; quyền định đoạt là quyền quyết định số phận của tài sản như bán, cho
thuê... Khi có hành vi trộm cắp tài sản (hành vi chiếm đoạt tài sản) làm cho chủ
sở hữu tài sản khơng có khả năng thực hiện được các quyền năng đó của mình
trên thực tế, nghĩa là quyền sở hữu tài sản của họ bị xâm phạm.
Đối với hành vi trộm cắp tài sản thuộc quyền sở hữu hợp pháp của chủ tài
sản thì khách thể của tội trộm cắp tài sản là quan hệ sở hữu tài sản, vậy đối với
những tài sản không thuộc quyền sở hữu hợp pháp của chủ tài sản như: tài sản
do chiếm hữu bất hợp pháp, tài sản do phạm tội mà có... thì những tài sản mà
người bị chiếm đoạt có được khơng được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Luật
hình sự đã khẳng định khách thể của tội phạm phải là quan hệ xã hội được luật
hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại, vì vậy trong trường hợp này khách thể
của tội trộm cắp tài sản không phải là quan hệ sở hữu tài sản. Hành vi phạm tội
trộm cắp tài sản là hành vi nguy hiểm cho xã hội bị pháp luật nghiêm cấm, bị xã
hội lên án, nó ảnh hưởng đến tình hình trật tự, an tồn xã hội. Do đó, trong
trường hợp này khách thể của tội trộm cắp tài sản là quan hệ xã hội liên quan
đến trật tự an toàn xã hội. Nếu cho rằng khách thể của tội trộm cắp tài sản chỉ là
quan hệ sở hữu tài sản thì trường hợp trên sẽ khơng cấu thành tội phạm, điều này
bất hợp lý và dẫn đến bỏ lọt tội phạm khi hành vi trộm cắp tài sản hợp pháp thì
phạm tội cịn hành vi trộm cắp tài sản bất hợp pháp thì khơng phạm tội. Vì vậy
khi có hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác, dù tài sản đó có thuộc quyền
sở hữu hợp pháp của chủ tài sản hay khơng thì vẫn là trộm cắp tài sản.
Khi nghiên cứu khách thể của tội phạm không thể khơng tìm hiểu đối
tượng tác động của tội phạm vì mỗi tội phạm đều xâm hại tới khách thể nhất

10

định thông qua việc tác động đến một đối tượng cụ thể. Là quan hệ xã hội nên
khách thể của tội phạm được cấu thành bởi ba bộ phận là chủ thể của quan hệ xã
hội (con người), đối tượng của quan hệ xã hội (các vật, hiện tượng tồn tại khách
quan), nội dung của quan hệ xã hội (sự hoạt động bình thường của các chủ thể).
Khách thể của tội phạm không tách rời các bộ phận cấu thành, vì vậy khi xâm
hại tới khách thể thì hành vi phạm tội phải tác động đến các bộ phận cấu thành
nên khách thể làm biến đổi tình trạng bình thường của các bộ phận đó. Các bộ
phận cấu thành nên khách thể bị hành vi phạm tội tác động nhằm gây thiệt hại
hoặc đe dọa gây thiệt hại cho khách thể bảo vệ của luật hình sự gọi là đối tượng
tác động của tội phạm. Đối với tội trộm cắp tài sản, hành vi phạm tội là hành vi
chiếm đoạt tài sản của người khác, đó là sự dịch chuyển một cách trái pháp luật
tài sản của người khác thành tài sản của mình làm biến đổi tình trạng bình
thường của tài sản. Vì vậy đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản là tài sản,
nhưng không phải mọi tài sản đều có thể trở thành đối tượng tác động của tội
trộm cắp tài sản, để trở thành đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản thì tài
sản đó phải có những đặc điểm nhất định. Trước hết tài sản đó phải là tài sản của
người khác, đang có sự quản lý. Hành vi lấy đi tài sản của mình, do mình quản
lý hoặc tài sản khơng cịn nằm trong sự quản lý của chủ tài sản như tài sản bị bỏ
quên, đánh rơi, tài sản vô chủ, hoặc tài sản mà chủ sở hữu đã từ bỏ quyền sở hữu
thì khơng phải là hành vi trộm cắp tài sản mà có thể cấu thành tội khác như tội
chiếm giữ trái phép tài sản (Điều 141 BLHS). Tài sản là đối tượng tác động của
tội trộm cắp tài sản phải được thể hiện dưới dạng vật chất cụ thể có giá trị và giá
trị sử dụng, Điều 163 BLDS 2005 quy định: “Tài sản gồm vật, tiền, giấy tờ có
giá và các quyền tài sản”.
“Vật” có thể trở thành đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản nếu nó
nằm trong sự chiếm hữu của con người, “tiền” bao gồm tiền Việt Nam và tiền
nước ngoài đang được lưu hành trên thị trường, “giấy tờ có giá” gồm hai loại là
giấy tờ có giá ghi danh có ghi tên chủ sở hữu và giấy tờ có giá vơ danh khơng
ghi tên chủ sở hữu, ai nắm giữ nó thì có quyền sở hữu nó, vì vậy chỉ có giấy tờ
có giá vơ danh mới có thể trở thành đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản

11


vì khi lấy nó người phạm tội mới thực hiện được quyền của chủ sở hữu, cịn với
giấy tờ có giá ghi danh chỉ có chủ sở hữu mới có thể thực hiện được quyền sở
hữu của mình nó khơng thể bị dịch chuyển một cách trái phép bởi hành vi chiếm
đoạt. Đối với tài sản là “quyền tài sản” như quyền địi nợ..., nó tồn tại dưới dạng
vơ hình khơng nhìn thấy sờ thấy nó gắn liền với một chủ thể nhất định, trình tự
xác lập thực hiện quyền sở hữu đối với tài sản đó tuân theo quy định pháp luật
và không thể bị dịch chuyển trái phép bởi hành vi chiếm đoạt nên “quyền tài
sản” cũng không phải là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản.
Tài sản là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản phải tồn tại dưới
dạng một động sản theo quy định của BLDS. Những tài sản thuộc loại bất động
sản có tính chất vật lý cố định không di dời được như đất đai, nhà cửa... không là
đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản. Tuy nhiên có một số tài sản nếu tách
riêng thì nó là động sản nhưng luật dân sự quy định là bất động sản do cơng
dụng của nó như cánh cửa gắn liền với ngôi nhà, cây cối trồng trên đất... vẫn có
thể là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản. Cần lưu ý là, đối với tài sản
đặc thù pháp luật có quy định riêng như: tàu bay, tàu thuỷ, vũ khí quân dụng,
phương tiện kĩ thuật quân sự, đất đai, chiến lợi phẩm... không thể là đối tượng
tác động của tội trộm cắp tài sản dù nó có bị hành vi phạm tội xâm hại tới, mà
nó sẽ là đối tượng tác động của các tội phạm khác như tội chiếm đoạt tàu bay,
tàu thuỷ (Điều 221 BLHS), tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng phương tiện kĩ
thuật quân sự (Điều 230 BLHS)...
Nghiên cứu đối tượng tác động của tội phạm có ý nghĩa quan trọng vì
thực tiễn chỉ ra rằng một trong những nguyên nhân dẫn đến việc xử lý chưa
đúng người đúng tội là do chưa xác định đúng đối tượng tác động của tội phạm,
còn nhầm lẫn giữa đối tượng tác động của tội này với đối tượng tác động của tội
khác. Vì vậy để đấu tranh phịng chống tội phạm có hiệu quả thì phải xác định

đúng đối tượng tác động của tội phạm.
Để tìm hiểu về những biểu hiện bên ngoài của tội trộm cắp tài sản cần
nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm với những dấu hiệu pháp lý của nó.
1.2.2. Mặt khách quan của tội trộm cắp tài sản

12


Mặt khách quan của tội phạm là những biểu hiện ra bên ngoài của tội
phạm bao gồm: Hành vi (khách quan) nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm
cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả nguy
hiểm; cũng như những biểu hiện bên ngoài khác liên quan đến việc thực hiện tội
phạm như: công cụ phương tiện, địa điểm, thời gian phạm tội...
Biểu hiện thứ nhất thuộc mặt khách quan của tội phạm là hành vi phạm
tội. BLHS quy định tội phạm phải được thể hiện bằng hành vi, theo đó hành vi
khách quan của tội phạm là những biểu hiện của con người ra bên ngoài thế giới
khách quan được ý thức kiểm sốt và ý chí điều khiển, có tính nguy hiểm cho xã
hội và được quy định trong BLHS. Theo cách hiểu truyền thống từ xưa đến nay
cũng như thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm, hành vi khách quan của tội
trộm cắp tài sản là hành vi lén lút chiếm đoạt tài sản của người khác. “Chiếm
đoạt” dưới góc độ pháp lý là việc cố ý chuyển dịch một cách trái pháp luật tài
sản của người khác thành tài sản của mình, làm cho chủ tài sản khơng có khả
năng thực hiện được quyền chủ sở hữu đối với tài sản đó trên thực tế mặc dù về
mặt pháp lý không làm cho chủ sở hữu mất đi quyền sở hữu tài sản của mình.
Hành vi chiếm đoạt trong tội trộm cắp tài sản phải có tính chất lén lút (được
thực hiện bằng thủ đoạn lén lút). “Lén lút” được hiểu là hành vi cố ý giấu diếm,
vụng trộm khơng để lộ ra do có ý gian [15, tr.467]. “Lén lút” chiếm đoạt tài sản
trong tội trộm cắp tài sản là hành vi của một người cố ý thực hiện một việc làm
bất minh, vụng trộm, giấu diếm không để lộ ra cho người khác biết nhằm chiếm
đoạt tài sản của người khác, nó có đặc điểm khách quan là “lén lút” và ý thức

chủ quan của người phạm tội cũng là “lén lút”. Hành vi chiếm đoạt được coi là
“lén lút” nếu được thực hiện bằng hình thức có khả năng khơng cho phép chủ
tài sản biết khi hành vi này xảy ra, ví dụ: lợi dụng lúc chủ nhà đi vắng, người
phạm tội đã đột nhập vào nhà lấy trộm tài sản; ý thức chủ quan của người phạm
tội là “lén lút” nếu khi thực hiện hành vi chiếm đoạt người này có ý thức che
giấu hành vi mình đang thực hiện. Việc che giấu này chỉ đòi hỏi với chủ tài sản
còn với những người khác người phạm tội có thể “lén lút” hoặc công khai thực
hiện hành vi phạm tội. Trong thực tế, hành vi “lén lút” chiếm đoạt tài sản có thể

13


được thực hiện dưới những hình thức khác nhau: có thể người phạm tội thực
hiện hành vi chiếm đoạt một cách giấu diếm vụng trộm, che giấu toàn bộ sự việc
phạm tội, ví dụ: Nguyễn Thị H là người giúp việc cho gia đình anh N. Nhân lúc
chủ nhà đi vắng H đã lấy trộm tài sản nhà anh N rồi bỏ đi; có thể người phạm tội
thực hiện hành vi chiếm đoạt cơng khai, trắng trợn khơng có ý che đậy giấu
diếm hành vi phạm tội, họ chỉ che giấu hành vi phạm tội với chủ tài sản: hoặc là
công khai sự vi phạm pháp luật cuả hành vi phạm tội như: người phạm tội ngang
nhiên móc trộm ví của chủ tài sản ngay trước sự chứng kiến của những người
xung quanh nhân lúc chủ tài sản không để ý, hoặc là công khai thực hiện hành vi
chiếm đoạt nhưng bản chất chiếm đoạt đã được che đậy, ví dụ: người phạm tội
đóng giả là nhân viên chở hàng của công ty đã ngang nhiên chở hàng ra khỏi
công ty trước sự chứng kiến của các nhân viên trong công ty.
Như vậy, dù là hành vi chiếm đoạt được thực hiện cơng khai hay giấu
diếm thì đều có chung bản chất là “lén lút” chiếm đoạt đối với chủ tài sản.
Trường hợp hành vi chiếm đoạt được thực hiện cơng khai trước mắt những
người khơng có trách nhiệm đối với tài sản hoặc không hiểu bản chất của hành
vi thì vẫn là trộm cắp tài sản. Thực tiễn đấu tranh phòng chống tội trộm cắp tài
sản cho thấy, tuy người khác có mặt tại nơi xảy ra hành vi trộm cắp tài sản

nhưng họ khơng hiểu đó là hành vi trộm cắp tài sản, khơng biết đó là người trộm
cắp hay chủ tài sản nên không để ý đến việc lấy tài sản đi nơi khác. Hiện tượng
này xảy ra phổ biến vì người có mặt tại nơi xảy ra hành vi trộm cắp tài sản
tưởng rằng người trộm cắp là khách quen hoặc chủ tài sản, do đó người phạm tội
chỉ có ý thức che giấu hành vi phạm tội của mình với chủ tài sản chứ khơng có ý
thức che giấu đối với những người khác.
Trên đây đã đề cập đến hành vi trộm cắp tài sản, đó là hành vi “lén lút”
chiếm đoạt tài sản đối với chủ tài sản, chủ tài sản có thể là chủ sở hữu tài sản
hoặc người có trách nhiệm đối với tài sản (gọi là người quản lý tài sản). Chủ sở
hữu tài sản theo quy định của pháp luật dân sự là người có đầy đủ ba quyền
năng: quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản, những quyền
năng này được pháp luật ghi nhận bảo vệ và không bị giới hạn, gián đoạn. Đối

14


với người quản lý tài sản, trước hết “quản lý” được hiểu là trơng coi giữ gìn
theo những u cầu nhất định (Theo Từ điển tiếng Việt - Viện ngôn ngữ học,
Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2003). Như vậy, người quản lý tài sản là người đang
nắm giữ, trông coi, bảo vệ tài sản nhưng không phải chủ sở hữu và khơng có
quyền định đoạt tài sản đó; người quản lý tài sản có thể là người trực tiếp quản
lý tài sản khi tài sản đang nằm trong sự chi phối trực tiếp của họ hoặc là người
quản lý gián tiếp khi họ không trực tiếp nắm giữ tài sản nhưng do tính chất cơng
việc nên họ có trách nhiệm trơng coi bảo vệ tài sản (ví dụ: tiền của cơ quan do
thủ quỹ trực tiếp quản lý nhưng hết giờ làm việc bảo vệ có trách nhiệm trơng coi
số tài sản đó) hoặc khi tài sản đó là của cơ quan nhà nước nhưng để ở nơi công
cộng phục vụ sinh hoạt chung như: công tơ điện do người trông coi trạm biến áp
quản lý nhưng được đặt ở các cột điện bên đường. Người quản lý tài sản cũng có
thể là người quản lý trong trường hợp bình thường khi được chủ sở hữu giao
quản lý tài sản thông qua hợp đồng trông giữ tài sản, hoặc là người quản lý tài

sản trong trường hợp đặc biệt khi có sự kiện pháp lý xảy ra sẽ phát sinh trách
nhiệm quản lý tài sản (thực tế thường là trường hợp người đó tự nguyện đứng ra
trơng coi quản lý tài sản cho chủ sở hữu, ví dụ: khi chủ nhà đi vắng thì nhà bị
cháy, hàng xóm đã dập đám cháy và bảo vệ tài sản cho chủ nhà chờ khi chủ nhà
về sẽ giao lại tài sản, hoặc khi chủ sở hữu khơng có điều kiện bảo vệ tài sản của
mình. Trong những trường hợp trên, bất kể đó là chủ sở hữu hay người quản lý
tài sản, người quản lý trực tiếp hay gián tiếp, người quản lý trong trường hợp
bình thường hay trường hợp đặc biệt thì người phạm tội muốn chiếm đoạt tài sản
đều phải “lén lút” với những người này.
Nghiên cứu tính chất của hành vi chiếm đoạt tài sản có ý nghĩa quan
trọng, giúp phân biệt tội trộm cắp tài sản với một số tội phạm khác nhất là tội
công nhiên chiếm đoạt tài sản, ví dụ sau đây sẽ làm sáng tỏ vấn đề trên: A và B
đang cùng nhau đi trên đường thì bị tai nạn giao thơng, A bị thương nặng nên
ngất đi, B bị thương nhưng vẫn tỉnh táo, lúc này phát sinh trách nhiệm quản lý
tài sản của B. Người phạm tội muốn trộm cắp tài sản thì phải “lén lút” với B,
nếu lợi dụng tình trạng B bị thương khơng có điều kiện để bảo vệ tài sản mà

15


người phạm tội công khai lấy tài sản trước mặt B thì là cơng nhiên chiếm đoạt
tài sản. Cịn đối với trường hợp cả A và B bị thương đều ngất đi khơng có ai
đứng ra bảo vệ tài sản cho họ mà người phạm tội công khai lấy tài sản trước sự
chứng kiến của những người xung quanh thì vẫn là trộm cắp tài sản, người phạm
tội vẫn “lén lút” đối với chủ tài sản là A và B khi thực hiện hành vi chiếm đoạt
[20, tr.26].
Nội dung biểu hiện thứ hai thuộc mặt khách quan của tội trộm cắp tài sản
là quả hậu nguy hiểm cho xã hội của tội phạm. Hậu quả nguy hiểm của tội phạm
là thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra cho những quan hệ xã hội là khách thể
bảo vệ của luật hình sự, được thể hiện thơng qua sự biến đổi tình trạng bình

thường của các bộ phận cấu thành nên khách thể (đối tượng tác động của tội
phạm). Bất kì tội phạm nào cũng có thể gây ra những hậu quả nguy hiểm cho xã
hội nhưng dấu hiệu hậu quả của tội phạm không được phản ánh trong tất cả các
yếu tố cấu thành tội phạm. Dấu hiệu này chỉ được mơ tả khi hành vi chỉ có tính
nguy hiểm cho xã hội nếu đã gây ra hậu quả nhất định cho xã hội. Tính chất và
mức độ của hậu quả được xác định bởi tính chất và mức độ biến đổi tình trạng
bình thường của đối tượng tác động của tội phạm. Với những tội phạm mà dấu
hiệu hậu quả nguy hiểm được phản ánh trong cấu thành tội phạm thì tội phạm đó
sẽ có cấu thành vật chất.
Đối với tội trộm cắp tài sản, hậu quả nguy hiểm cho xã hội thể hiện qua
sự biến đổi tình trạng bình thường của tài sản được gọi là thiệt hại về tài sản, thể
hiện dưới dạng tài sản bị chiếm đoạt. Trong cấu thành tội trộm cắp tài sản, hậu
quả của tội phạm là tài sản bị chiếm đoạt có giá trị ở mức nhất định (từ năm
trăm nghìn đồng trở lên- trong trường hợp thông thường), dựa vào mức giá trị tài
sản bị chiếm đoạt điều luật đã phân chia thành các khung hình phạt tương ứng
với các mức độ hậu quả đó.
Nội dung biểu hiện thứ ba thuộc mặt khách quan của tội phạm là mối
quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Theo nguyên
tắc của luật hình sự Việt Nam: một người chỉ phải chịu TNHS về hậu quả nguy
hiểm cho xã hội do chính hành vi của họ gây ra, tức là giữa hành vi phạm tội và

16


hậu quả có mối quan hệ nhân quả với nhau. Luật hình sự Việt Nam khơng quy
định thế nào là mối quan hệ nhân quả, nhưng dựa vào cặp phạm trù nhân - quả
của phép biện chứng duy vật có thể xác định được mối quan hệ nhân quả đó là
hành vi nguy hiểm cho xã hội phải có trước, là nguyên nhân gây nên hậu quả
nguy hiểm cho xã hội; đồng thời hậu quả đó chính là kết quả của hành vi nguy
hiểm cho xã hội. Đối với tội trộm cắp tài sản, hậu quả thiệt hại về tài sản (mất tài

sản) chính là kết quả của hành vi trộm cắp tài sản.
Khi nghiên cứu mặt khách quan của tội phạm khơng thể khơng tìm hiểu
về mặt chủ quan của tội phạm bởi lẽ tội phạm là sự thống nhất giữa mặt khách
quan và mặt chủ quan, giữa những biểu hiện bên ngoài và hoạt động tâm lý bên
trong.
1.2.3. Mặt chủ quan của tội trộm cắp tài sản
Mặt chủ quan của tội phạm là những diễn biến tâm lý bên trong của tội
phạm bao gồm: lỗi của người phạm tội, mục đích phạm tội, động cơ phạm tội;
trong đó lỗi là yếu tố được phản ánh trong tất cả các cấu thành tội phạm.
Điều 8 BLHS quy định: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được
quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực
hiện một cách cố ý hoặc vô ý...”. Nguyên tắc lỗi là nguyên tắc cơ bản trong luật
hình sự Việt Nam, một người chỉ phải chịu TNHS về hành vi nguy hiểm cho xã
hội khi họ có lỗi trong khi thực hiện hành vi đó. Người thực hiện hành vi bị coi
là có lỗi nếu họ có sự tự do lựa chọn thực hiện hành vi đó trong khi họ có đủ
điều kiện lựa chọn xử sự khác phù hợp với đòi hỏi của xã hội. Do vậy, lỗi được
hiểu là thái độ tâm lý của người phạm tội đối với hành vi và hậu quả nguy hiểm
cho xã hội, được thực hiện dưới hình thức cố ý hoặc vơ ý.
Về mặt hình thức, lỗi gồm hai yếu tố cấu thành là yếu tố lý trí (thể hiện
khả năng nhận thức của chủ thể) và yếu tố ý chí (thể hiện khả năng điều khiển
hành vi của chủ thể). Căn cứ vào đặc điểm cấu trúc tâm lý của hai yếu tố đó
người ta chia lỗi thành hai loại là lỗi cố ý và lỗi vô ý. Lỗi cố ý là trường hợp
người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình nguy hiểm cho xã hội, thấy trước
hậu quả của hành vi và mong muốn hậu quả xảy ra (lỗi cố ý trực tiếp), hoặc thấy

17


trước hậu quả có thể xảy ra tuy khơng mong muốn nhưng có ý thức để mặc hậu
quả xảy ra (lỗi cố ý gián tiếp); lỗi vô ý là trường hợp người phạm tội do cẩu thả

mà không thấy trước khả năng gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội mặc dù phải
thấy trước và có thể thấy trước (lỗi vô ý do cẩu thả), hoặc tuy thấy trước hành vi
của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả
không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được (lỗi vơ ý vì quá tự tin). Đối với tội
trộm cắp tài sản, lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý trực tiếp. Về mặt lý trí, người
phạm tội nhận thức rõ hành vi phạm tội của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy
trước hậu quả nguy hiểm có thể xảy ra; về mặt ý chí: người phạm tội mong
muốn hậu quả xảy ra, mong muốn chiếm đoạt được tài sản, hậu quả này người
phạm tội đã thấy trước và nó hồn tồn phù hợp với mục đích của người phạm
tội. Việc xác định nhận thức chủ quan của người phạm tội để xác định lỗi của họ
là rất quan trọng: nếu người phạm tội biết rõ tài sản bị chiếm đoạt đang có người
quản lý thì sẽ phạm tội trộm cắp tài sản, cịn nếu họ thực sự có sai lầm cho rằng
tài sản đó là của mình (ví dụ như cầm nhầm tài sản...) hoặc tài sản đó khơng có
chủ thì sẽ khơng phạm tội trộm cắp tài sản. Trong thực tế có trường hợp một
người đã lầm tưởng tài sản của người khác là tài sản của mình nên lấy đi, trường
hợp này không phạm tội trộm cắp tài sản, ví dụ: cơ quan yêu cầu các cán bộ phải
mặc đồng phục, khi có người cởi áo để trong phịng làm việc người này tưởng
đó là áo của mình nên đã lấy đi... Nhưng nếu sau đó người này biết đó khơng
phải là tài sản của mình mà lấy đi, giữ lại hoặc tự ý định đoạt tài sản thì phải coi
đó là hành vi trộm cắp tài sản. Như vậy, khi người phạm tội thực hiện hành vi
trộm cắp tài sản, họ biết rõ tài sản đó là của người khác mà vẫn chiếm đoạt. Đối
với việc xác định ý thức chủ quan của người phạm tội trong trường hợp “xâm
phạm tài sản của Nhà nước” được quy định là tình tiết tăng nặng TNHS cịn có
nhiều quan điểm khác nhau, có quan điểm cho rằng việc áp dụng tình tiết tăng
nặng đó phụ thuộc vào ý thức chủ quan của người phạm tội, nếu họ biết rõ tài
sản đó là của Nhà nước mà vẫn chiếm đoạt thì áp dụng tình tiết tăng nặng đó,
cịn nếu họ khơng thể biết hoặc thực sự có sai lầm cho rằng tài sản đó là của
cơng dân thì khơng áp dụng tình tiết tăng nặng đó, có quan điểm cho rằng cứ có

18

hành vi “xâm phạm tài sản của Nhà nước” là áp dụng tình tiết tăng nặng khơng
cần xác định ý thức chủ quan của người phạm tội. Theo tác giả, việc xác định ý
thức chủ quan của người phạm tội trong trường hợp này là điều cần thiết, nếu
người phạm tội biết rõ tài sản đó là của Nhà nước mà vẫn chiếm đoạt thì áp
dụng tình tiết tăng nặng “xâm phạm tài sản của Nhà nước”, nếu người phạm tội
khơng thể biết tài sản đó là của Nhà nước hoặc họ thực sự có sai lầm cho rằng
tài sản đó khơng phải của Nhà nước thì khơng áp dụng tình tiết tăng nặng đó,
cịn trong trường hợp khi chiếm đoạt người phạm tội khơng cần biết tài sản đó là
của Nhà nước hay của cơng dân thì nếu tài sản đó là của Nhà nước sẽ áp dụng
tình tiết tăng nặng “xâm phạm tài sản của Nhà nước”, nếu tài sản đó khơng phải
là tài sản của Nhà nước thì khơng áp dụng tình tiết tăng nặng đó, với cách hiểu
như vậy sẽ hợp lý hơn đồng thời có tác dụng răn đe những người biết rõ tài sản
đó là của Nhà nước, có ý nghĩa quan trọng đối với xã hội mà vẫn chiếm đoạt.
Biểu hiện thứ hai thuộc mặt chủ quan của tội trộm cắp tài sản là mục đích
phạm tội. Mục đích phạm tội được hiểu là kết quả mà người phạm tội hướng tới,
nhằm đạt được khi thực hiện tội phạm. Mục đích của người phạm tội trộm cắp
tài sản là mục đích chiếm đoạt. Người phạm tội mong muốn chiếm đoạt được tài
sản của người khác biến nó thành tài sản của mình. Hành vi trộm cắp tài sản là
hành vi chiếm đoạt tài sản, hành vi này đã thể hiện được mục đích của người
phạm tội, tuy nó khơng được nhà làm luật quy định trong cấu thành tội phạm
nhưng nó là dấu hiệu bắt buộc, mục đích này ln được đặt ra trước khi người
phạm tội thực hiện tội phạm. Ngoài ra cịn phải kể đến động cơ phạm tội, đó là
động lực bên trong thúc đẩy người phạm tội thực hiện tội phạm. Động cơ phạm
tội trong tội trộm cắp tài sản là động cơ vụ lợi, nhưng đó khơng phải là dấu hiệu
bắt buộc trong cấu thành tội trộm cắp tài sản.
Để tìm hiểu tồn diện về tội trộm cắp tài sản, cần tìm hiểu về độ tuổi và
năng lực TNHS của người thực hiện hành vi phạm tội.
1.2.4. Chủ thể của tội trộm cắp tài sản

Theo quy định của BLHS: “Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật
hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự ” (Điều 2 BLHS) và “Tội

19


phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự do
người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện...” (Điều 8 BLHS), có thể thấy
theo luật hình sự Việt Nam, chủ thể của tội phạm chỉ có thể là con người cụ thể
đã thực hiện hành vi phạm tội được quy định trong BLHS. Chủ thể của tội phạm
theo luật hình sự Việt Nam phải là cá nhân, nhưng không phải ai cũng có thể trở
thành chủ thể của tội phạm. Tội phạm theo luật hình sự Việt Nam phải có tính
có lỗi, do vậy chỉ những người có lỗi trong khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho
xã hội mới có thể là chủ thể của tội phạm, đó là người có năng lực TNHS và đạt
độ tuổi luật định. Năng lực TNHS là khả năng nhận thức và điều khiển hành vi
của mình theo địi hỏi của xã hội, người có năng lực TNHS là người khi thực
hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có khả năng nhận thức được tính chất nguy
hiểm cho xã hội và có khả năng điều khiển được hành vi đó, do đó chỉ những
người có năng lực TNHS mới có thể trở thành chủ thể của tội phạm. Luật hình
sự Việt Nam khơng quy định thế nào là người có năng lực TNHS mà chỉ quy
định những trường hợp được coi là không có năng lực TNHS và tuổi chịu
TNHS, theo đó một người khi đạt độ tuổi luật định và không thuộc trường hợp
khơng có năng lực TNHS thì đương nhiên được coi là người có năng lực TNHS.
Điều12 BLHS quy định: “Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách
nhiệm hình sự về mọi tội phạm, người từ đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi phải
chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm
đặc biệt nghiêm trọng”.
Khoản 3 Điều 8 BLHS quy định: “Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm
gây nguy hại rất lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với
tội ấy là đến mười lăm năm tù, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm gây

nguy hại đặc biệt lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với
tội ấy là trên mười lăm năm tù, tù chung thân hoặc tử hình”.
Ngồi hai dấu hiệu năng lực TNHS và tuổi chịu TNHS, một số tội còn đòi
hỏi chủ thể phải có những dấu hiệu đặc biệt gọi là chủ thể đặc biệt của tội phạm.
Đối với tội trộm cắp tài sản, chủ thể của tội phạm là chủ thể bình thường, đó là
người có năng lực TNHS và đạt độ tuổi luật định. Theo đó, người từ đủ 14 tuổi

20


nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu TNHS về tội trộm cắp tài sản theo khoản 3, 4
Điều138 BLHS; người từ đủ 16 tuổi phải chịu TNHS về tội trộm cắp tài sản
trong mọi trường hợp phạm tội.
Như vậy, chủ thể của tội trộm cắp tài sản là người từ đủ 14 tuổi trở lên, có
năng lực TNHS đã thực hiện hành vi trộm cắp tài sản được quy định tại Điều
138 BLHS.
1.3. Đồng phạm và các giai đoạn thực hiện tội trộm cắp tài sản
1.3.1. Đồng phạm trộm cắp tài sản
Tội phạm nói chung cũng như tội trộm cắp tài sản nói riêng khơng chỉ
thực hiện bởi một người mà có thể được thực hiện bởi nhiều người mà giữa họ
đã có sự thống nhất ý chí cùng thực hiện một tội phạm, trường hợp phạm tội đặc
biệt này trong khoa học luật hình sự gọi là đồng phạm.
“Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một
tội phạm” (Điều 20 BLHS), do đó đồng phạm trộm cắp tài sản là trường hợp có
hai người trở lên cố ý cùng thực hiện tội trộm cắp tài sản. Từ khái niệm trên có
thể rút ra một số dấu hiệu về đồng phạm trộm cắp tài sản như sau:
Thứ nhất, dấu hiệu về mặt khách quan: đồng phạm trộm cắp tài sản phải
có từ hai người trở lên và những người này có đủ điều kiện là chủ thể của tội
phạm (từ đủ 14 tuổi trở lên và khơng thuộc trường hợp khơng có năng lực
TNHS), ví dụ: A 17 tuổi và B 19 tuổi đã cùng nhau thực hiện hành vi trộm cắp

tài sản có giá trị 10 triệu đồng; dấu hiệu thứ hai là những người đồng phạm đó
cùng thực hiện tội trộm cắp tài sản. Họ có thể tham gia thực hiện tội trộm cắp tài
sản với một trong các hành vi sau: hành vi thực hành tội trộm cắp tài sản, người
có hành vi này gọi là người thực hành; hành vi tổ chức việc thực hiện tội trộm
cắp tài sản, người có hành vi này gọi là người tổ chức; hành vi xúi giục người
khác thực hiện tội trộm cắp tài sản, người có hành vi này là người xúi giục; hành
vi giúp người khác thực hiện tội trộm cắp tài sản, người có hành vi này là người
giúp sức, ví dụ: A có ý định trộm cắp tài sản nên bàn với B và nhờ B đánh hộ
chìa khố để mở cửa vào nhà người khác trộm cắp tài sản. Trong trường hợp này

21


A và B là đồng phạm trộm cắp tài sản, A là người thực hành còn B là người
giúp sức.
Thứ hai, dấu hiệu về mặt chủ quan: trước hết lỗi của những người đồng
phạm trộm cắp tài sản là lỗi cố ý, mỗi người đồng phạm không chỉ cố ý với hành
vi của mình mà cịn biết và mong muốn sự cố ý tham gia của những người đồng
phạm khác (về lý trí, mỗi người đồng phạm biết hành vi của mình là nguy hiểm
cho xã hội và đều biết những người khác cũng có hành vi nguy hiểm cùng với
mình, mỗi người đồng phạm cịn thấy trước hậu quả nguy hiểm cho xã hội do
hành vi của mình gây ra và hậu quả chung của tội phạm mà họ tham gia thực
hiện; về ý chí: những người đồng phạm cùng mong muốn có hoạt động chung và
cùng mong muốn hậu quả xảy ra); mục đích của những người đồng phạm khi
thực hiện tội trộm cắp tài sản là mục đích chiếm đoạt tài sản.
Trong thực tế, đồng phạm trộm cắp tài sản được thể hiện dưới những hình
thức khác nhau như đồng phạm có thơng mưu trước và đồng phạm khơng có
thơng mưu trước, đồng phạm giản đơn và phạm tội có tổ chức trong đó phạm tội
trộm cắp tài sản có tổ chức là hình thức đồng phạm rất phổ biến, gây thiệt hại
lớn cho xã hội. Phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm mà giữa những

người đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ với nhau, có phân cơng nhiệm vụ cụ
thể, phân hố vai trị rõ ràng, có sự chuẩn bị chu đáo cho việc thực hiện tội phạm
cũng như che giấu tội phạm do đó có khả năng cho phép thực hiện tội phạm
trong thời gian dài, liên tục gây hậu quả rất lớn, đặc biệt lớn cho xã hội. Ở hình
thức đồng phạm này, những người đồng phạm có sự thống nhất ý chí, quyết tâm
thực hiện tội phạm cao, ý chí thực hiện tội phạm đến cùng và khơng có trường
hợp tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội.
Hiện nay, xuất hiện rất nhiều các băng, ổ nhóm chuyên trộm cắp tài sản
có người tổ chức lên kế hoạch cho việc thực hiện tội phạm gây thiệt hại lớn cho
xã hội, ảnh hưởng xấu đến tình hình an ninh trật tự xã hội, ví dụ vụ án Trần Văn
A và Hoàng Văn B thường trú tại Hà Nội đã thành lập băng nhóm chuyên trộm
cắp tài sản là máy vi tính với địa bàn hoạt động chủ yếu là phường Tân Mai và
Hồng Văn Thụ, chúng đã phân cơng cho đàn em điều tra nghiên cứu kĩ mục

22


tiêu, lên kế hoạch chu đáo cho việc thực hiện tội pham vì vậy chỉ trong khoảng
thời gian ngắn chúng đã liên tiếp thực hiện được nhiều vụ trộm cắp máy tính với
tổng trị giá tài sản lên đến vài trăm triệu đồng.
Chính vì tính nguy hiểm cao hơn của hình thức đồng phạm này so với
hình thức đồng phạm thơng thường nên điều luật quy định tình tiết “phạm tội có
tổ chức” là tình tiết định khung tăng nặng.
Đối với đồng phạm trộm cắp tài sản, khơng chỉ có đồng phạm hành động
mà cịn có đồng phạm khơng hành động, đó là trường hợp những người đồng
phạm trộm cắp tài sản khơng hành động phạm tội, ví dụ: A đã thoả thuận với B
là bảo vệ của cơ quan khơng khố cửa kho để đến đêm A vào kho lấy trộm tài
sản của cơ quan. Trong trường hợp này A và B là đồng phạm trộm cắp tài sản, A
là người thực hành còn B là người giúp sức (không hành động phạm tội).
1.3.2. Các giai đoạn thực hiện tội trộm cắp tài sản

Tội phạm không phải lúc nào cũng được thực hiện đến cùng mà có thể
được thực hiện ở những mức độ khác nhau do nhiều nguyên nhân, trong khoa
học luật hình sự gọi là các giai đoạn thực hiện tội phạm.
Nghiên cứu các giai đoạn thực hiện tội phạm giúp xác định đúng TNHS
của người phạm tội, ở mỗi giai đoạn phạm tội BLHS có quy định khác nhau về
TNHS của người phạm tội. Để nghiên cứu tội trộm cắp tài sản một cách toàn
diện, cần nghiên cứu về các giai đoạn thực hiện tội trộm cắp tài sản.
Theo đó, các giai đoạn thực hiện tội phạm là các mức độ thực hiện tội
phạm cố ý bao gồm chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn
thành.
1.3.2.1. Chuẩn bị phạm tội trộm cắp tài sản
Chuẩn bị phạm tội là giai đoạn người phạm tội có hành vi tạo ra những
điều kiện cần thiết cho việc thực hiện tội phạm nhưng chưa bắt đầu thực hiện tội
phạm. Thời điểm sớm nhất của giai đoạn này là khi người phạm tội bắt đầu có
hành vi tạo ra những điều kiện vật chất hay tinh thần giúp cho việc thực hiện tội
phạm có thể xảy ra hoặc xảy ra thuận lợi hơn, thời điểm muộn nhất của giai
đoạn này là trước khi người phạm tội bắt đầu thực hiện hành vi phạm tội được

23


phản ánh trong cấu thành tội phạm. Tất cả những hành vi được thực hiện trong
giai đoạn này đều chưa trực tiếp làm biến đổi tình trạng bình thường của tài sản
là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản để gây thiệt hại cho quan hệ sở
hữu là khách thể của tội phạm. Hành vi chuẩn bị phạm tội trộm cắp tài sản có
thể là những hành vi sau: hành vi chuẩn bị công cụ phương tiện phạm tội (ví dụ
như người phạm tội đã chuẩn bị sẵn kìm để cậy cửa đột nhập vào nhà người
khác lấy trộm tài sản), hành vi chuẩn bị kế hoạch, thăm dò địa điểm phạm tội
hay thăm dò làm quen nạn nhân, người bị hại (ví dụ: người phạm tội đóng giả là
khách lạ qua đường làm quen chủ nhà và xin ngủ nhờ qua đêm với ý định nửa

đêm chờ chủ nhà ngủ say sẽ lấy trộm tài sản). Ở giai đoạn này người phạm tội
chưa có hành vi chiếm đoạt tài sản nên họ chỉ phải chịu TNHS về tội trộm cắp
tài sản rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng (theo quy định tại Điều 17
BLHS).
Đối với tội trộm cắp tài sản có thể khơng có giai đoạn chuẩn bị phạm tội
mà nhiều trường hợp người phạm tội lợi dụng sơ hở, chủ quan của chủ tài sản
nên nảy sinh ý định trộm cắp chứ họ không có sự chuẩn bị từ trước cho việc
thực hiện tội phạm, ví dụ: A đang đi chơi về thì nhìn thấy có chiếc xe đạp dựng
ngồi cổng nên đã dắt chiếc xe đó đi..
1.3.2.2. Phạm tội trộm cắp tài sản chưa đạt
Phạm tội chưa đạt là giai đoạn cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực
hiện được đến cùng vì những ngun nhân ngồi ý muốn của người phạm tội.
Người phạm tội đã bắt đầu thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản được mô
tả trong cấu thành tội phạm nhưng đã không thực hiện được đến cùng, hành vi
phạm tội chưa thoả mãn hết các dấu hiệu thuộc mặt khách quan của cấu thành
tội phạm, có thể người phạm tội mới thực hiện được hành vi đi liền trước hành
vi khách quan như người phạm tội đang mở khố định đột nhập vào nhà lấy
trộm tài sản thì bị chủ nhà phát hiện, hoặc người phạm tội đã thực hiện hành vi
chiếm đoạt tài sản nhưng chưa thực hiện được đến cùng chưa gây thiệt hại tài
sản, ví dụ: người phạm tội đang giấu tài sản vừa chiếm đoạt được thì bị chủ tài
sản phát hiện thu giữ..., ở đây người phạm tội không thực hiện được tội phạm

24


đến cùng là do nguyên nhân ngoài ý muốn chứ bản thân người phạm tội muốn
thực hiện tội phạm đến cùng nhằm chiếm đoạt được tài sản, do đó họ phải chịu
TNHS về tội phạm đó (theo quy định tại Điều 18 BLHS)
1.3.2.3. Tội trộm cắp tài sản hoàn thành
Tội phạm hoàn thành là giai đoạn phạm tội mà hành vi phạm tội đã thoả

mãn hết các dấu hiệu được mô tả trong cấu thành tội phạm. Khi tội phạm hoàn
thành đã thể hiện đầy đủ bản chất nguy hiểm cho xã hội.
Tội trộm cắp tài sản là tội phạm có cấu thành vật chất, tội phạm hồn
thành khi đã gây ra hậu quả là thiệt hại tài sản. Nhưng trên thực tế việc xác định
thời điểm hoàn thành của tội trộm cắp tài sản khơng đơn giản, cịn nhiều ý kiến
khác nhau. Có ý kiến cho rằng tội phạm hoàn thành khi người phạm tội đã tạo ra
được khả năng thực hiện các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản cho
mình, cịn có ý kiến cho rằng tội phạm hoàn thành khi chủ sở hữu mất khả năng
thực hiện các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình trên thực tế.
Có thể thấy rằng, hành vi chiếm đoạt tài sản là quá trình tạo khả năng chiếm hữu,
sử dụng, định đoạt tài sản cho người phạm tội đồng thời làm mất việc thực hiện
các quyền năng đó trên thực tế của chủ sở hữu, song hai q trình này khơng phải
lúc nào cũng diễn ra đồng thời, mà có khi người phạm tội đã làm mất khả năng
thực hiện quyền sở hữu của chủ sở hữu nhưng chưa tạo ra được khả năng thực
hiện các quyền đó cho mình, ví dụ: người phạm tội đã lấy trộm được một số máy
móc của xí nghiệp nhưng do quá cồng kềnh nên còn giấu vào một nơi chưa mang
được về nhà. Khi chủ sở hữu mất đi khả năng thực hiện các quyền của mình đối
với tài sản thì quyền sở hữu của họ đã bị xâm phạm, vì vậy thời điểm hồn thành
của tội trộm cắp tài sản là kể từ khi chủ sở hữu mất khả năng thực hiện các
quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình trên thực tế, khơng cần
biết người phạm tội đã thực hiện được các quyền đó hay chưa.
Từ thực tiễn xét xử, có thể xác định thời điểm hoàn thành tội trộm cắp tài
sản dựa vào tính chất của tài sản bị chiếm đoạt như sau: nếu tài sản nhỏ gọn dễ
cất giấu thì thời điểm hoàn thành tội phạm là kể từ khi người phạm tội đã cất
giấu được tài sản đó, nếu tài sản cồng kềnh và có khu vực bảo quản riêng thì tội

25